KULTURA

KULTURA

Matam-is nga mga yuhum sa likod sang maskara

Sa tuig nga wala sing pagsaulog sa Masskara, wala man sing alapigot nga makatapna sa padayon nga pag-ugyon sang mga Bacolodnon.

words by PAUL IVAN QUEZON photo manipulation by CHYRSHAN NHEIL ALEJANO photo courtesy of YTIMG.COM photos by NELE STEPHEN PACURIB

Kuwarenta ka tuig na ang nagligad apang ang mga rason sining mga yuhum sang Bacolodnon nagapabilin sa gihapon. Ang kinalain lang sa subong, may mga hitabo nga may pagkinahanglan sang pagtago sa sining mga yuhum; pagtago sa lain nga maskara nga wala guid naandan sang kada Bacolodnon.

Madumduman nga nabun-ag ang kapistahan sang Masskara bangud sa duwa ka hitabo sa tuig 1980: ang pagnubo sa presyo sang tubo—ang panguna nga pangabuhian sang mga Negrosanon; ikaduha ang paglunod sang barko MV Don Juan kung sa diin damu nga Negrense kag Bacolodnon ang nagtaliwan. Ang ini nga mga kalisdanan naghatag sang kasubo sa mga tumandok, apang nahimo sa gihapon mag bangon, yuhum, kag mag padayon. Asta subong, nagapaniguro ang mga Bacolodnon nga mag panilag sa mga butang nga makapalipay kaysa sa mga masubo pareho sang sini nga mga hitabo sa banwa.

Kung san-o tani hiwaton ang ika-41 nga tuig sang Masskara, ini gin suspinde man sang alkalde sang Bacolod nga si Evelio Leonardia paagi sa Executive Order No. 62. Ang mga dalan nga puno sang mga umalagi kag negosyante, naghawan bangod sa kahadlok bitbit sang nagalapta nga COVID-19. Indi man makita sa dalanon ang mga matam-is nga yuhum sang mga Bacolodnon sini nga Oktubre, padayon sa gihapon ang pagngirit sang kada isa sa mga butang nga gin suguran patukod sang mga pumuluyo ka siyudad, bisan nakatago sa likod sang lain nga maskara.

Sa kaliSud kag Sa katawhayan

Bantug sa bilog nga kalibutan ang ini nga kapistahan. Bangod sa nanari-sari nga mga disenyo sang maskara nga puno sang mga duag, nagadugang ang kasadya sang mga tumalan-aw. Sini nga mga ti-on, sako na tani sa pagdisenyo ang 40 anyos man nga si Jhay-r Liza sang mga maskara nga gamiton para sa parada kag bayle sa tunga sang plaza. Sa kada kurit sang yuhum sa maskara, ginapuno ini ni Jhay-r sang mga disenyo nga kabalo sa manami-an guid ang mga tumalan-aw. Sa sulod sang 11 ka tuig, siya man naga tudlo sang saot sa iban nga mga barangay kag eskwelahan sa Bacolod nga naga intra.

Suno sa iya, dako ang epekto sang pandemya sa iya ubra para sa ginapaabot nga kapistahan. “Wala guid subong event, not only Masskara, but mga raket like event design and coordinate.” Ang ginhimo ni Jhay-r para kasustenar sa ila pang adlaw-adlaw ang magsulod sa online selling nga iya gina kasakuan sa subong. Mabudlay ang wala kinitaan sa mga pareho ni Jhay-r nga gina saligan ang pagbuylog sang Masskara para kapangita kwarta. “Sang una may Masskara Festival, kapoy pero happy kay nangin part sang event and may income kami nga mga choreographers,” dugang niya.

Ginapangabay sa gihapon ni Jhay-r nga sa masunod nga tuig,

Indi man makita sa dalanon ang mga matam-is nga yuhum sang mga Bacolodnon sini nga Oktubre, padayon sa gihapon ang pagngirit sang kada isa sa mga butang nga gin suguran patukod sang mga pumuluyo ka siyudad, bisan nakatago sa likod sang lain nga maskara.

mabawi sila para mangin masadya kag labaw sa tanan ang pagtambong sang Masskara 2021.

ang BaCOlOdnOn, indi Malingkang

Nauntat ang mga negosyo kag ubra sang mga pumuluyo sa sulod sang pila ka bulan nga wala sang tampad nga kilit-anay. Rason ngaa nangin mabudlay para sa kadam-an mangita sang paagi para may ipakaon sa ila tagsa-tagsa ka pamilya. Apang sa bulan sang Mayo, natagaan remedyo ang mga Bacolodnon nga wala sing kuwarta nga ipagwa halin sa ila bulsa. Ginpatukod ang Bacolod Barter Community, isa ka Facebook group agum makabulig sa mga Bacolodnon nga magbayluhanay sang mga galamiton nga wala nagagamit kuwarta. Gin empesar ni Atty. Jocelle Batapa- Sigue kag sang iya mga kaupdanan, nabuhi ang isa ka dumaan nga paagi sang baklanay nga gina tawag “barter” kag ang duna nga pagkamabinuligon sang mga Bacolodnon sa tiempo sang pagkinahanglan.

Nangin aktibo sa gihapon ang siling nga grupo. Nanari-sari na nga mga istorya ang nagpakita nga ang mga Bacolodnon nga nagabatyag kalisud kag katawhayan padayon nga gabinuligay para magdala yuhum sa isig-kapareho.

Angkon mapalipay sang grupo ang isigkabanwahon paagi sa ila hiliwatun nga dulumdumon sang Masskara, ila ginhimo ang “sa likod sang mga yuhum” nga programa. Tuyo sang ini nga programa mag pangayo sang lima ka “barter stories” nga naga pahanumdum kabakod kag kasadya sa mga Bacolodnon bisan sa tunga sang kabudlayan kag kapigaduhon. Ang mga mapilian nga storya makabaton sang mga papremyo nga bugas.

Mag hikut pandOt kag paSidunggan

Wala man nadayon ang pagbuylog sang kapistahan, indi ini buot silingon nga madula ang pagsaulog sini. Bangod sa mga bag-o nga pamaagi pareho na lang sa paggamit sang social media, mas napalapad kag napalapit sa kada isa, kapin pa subong nga gina bawalan ang pagtipun-tipun sa mga pampubliko nga lugar. Ginlunsad ang “Bató, Bacolod, Bató!” sa opisyal nga Facebook page sang Masskara Festival sang Oktubre 25. Diri malantaw ang mga ginhiwat nga mga nagligad nga binuhat sang mga nagdaog.

Masubo nga ang dalanon kag plaza sang Bacolod indi masaotan sang mga nanari-sari nga mga buhat, pero bisan sa simple nga pamaagi, napabatyag indi lamang sa mga Bacolodnon, kundi pati sa bilug nga kalibutan ang kasadya nga ginhatag sang mga nanligad nga Masskara. Sa mga ti-on nga ang maskara nga gina suksok, nagapakita sang matam-is nga mga yuhom.

Kasadya kag kasubo. Duwa sa balatiagon nga nagsugod kag nagpadayon sa mga Bacolodnon. Ang paghiliraum sang kada isa ang nagapatuod nga sa bisan anu man nga hitabo sa kabuhi, ginakilala sang kada isa ang ila kasimanwa. Kapin pa subong nga ginasaligan ang tagsa-tagsa para dungan mangalipay. Dugang nga proweba nga bisan ano nga palaligban mag-abot sa mga Bacolodnon, nahimo sa gihapon magbangon. Ang ila pagbangon, gina updan sang yuhum.