Joan Francés Blanc
Onzadas
Sul malhum dempuèi 1997
Joan Francés Blanc – Onzadas
Avants-dire Aquela nòva escricha en novembre de 1994 foguèt premiada al VIen concors literari Monsen Josèp Condó Sambeat en 1995 e publicada dins lo libre « Paraules dera tèrra», Edicions Pagès, Lhèida, en 1996. Lo tèxte estampat es çaquelà claufit d''errors ortograficas e topograficas. Aquel tèxte d'origina se pòt trobar sul malhum Internet dempuèi 1997, a aquelas adreças : http://www.geocities.com/SoHo/2687/onzadas1.html (ara http://reocities.com/SoHo/2687/onzadas1.html) e http://jf.blanc.free.fr/soho/onzadas1.html.
2
Joan Francés Blanc – Onzadas
Ensenhador Avants-dire................................................................................................................................................................................. 2 Ensenhador............................................................................................................................................................................... 3 Onzadas.................................................................................................................................................................................... 4 JOSÈP.................................................................................................................................................................... 4 11 de novembre de 1912. ............................................................................................................................................... 4 LEONARD.............................................................................................................................................................. 4 11 de novembre de 1917................................................................................................................................................. 4 JOSÈP.................................................................................................................................................................... 5 11 de novembre de 1919................................................................................................................................................. 5 LEONARD.............................................................................................................................................................. 6 11 de novembre de 1932................................................................................................................................................. 6 JOSÈP.................................................................................................................................................................... 6 11 de novembre de 1943................................................................................................................................................. 6 EMILI...................................................................................................................................................................... 7 11 de novembre de 1955................................................................................................................................................. 7 JACME................................................................................................................................................................... 8 11 de novembre de 1961................................................................................................................................................. 8 FRANCÉS.............................................................................................................................................................. 9 11 de novembre de 1970................................................................................................................................................. 9 EMILI...................................................................................................................................................................... 9 11 de novembre de 1985................................................................................................................................................. 9 FRANCÉS.............................................................................................................................................................. 9 11 de novembre de 1989................................................................................................................................................. 9 EMILI.................................................................................................................................................................... 10 11 de novembre de 1992. ............................................................................................................................................. 10 FRANCÉS............................................................................................................................................................ 10 11 de novembre de 1995............................................................................................................................................... 10
3
Joan Francés Blanc – Onzadas
Onzadas
JOSÈP 11 de novembre de 1912. Lo solelh es per trescolar. La nuèit va tuar la claror freja d'aquel jorn de davalada. Torni de curar qualques valats del costat del ròc bèl que senhoreja sul vilatge. Ai vista la Maria de Riutòrt que gardava las fedas. Es del meu temps mas la díson promesa al Jacme Azaïs. Pr'aquò avèm parlat qualques minutas, pas tròp sarrats l'un de l'autre. Per díser de far pas desparlar qualques vielhas del vilatge, que ba sabon tot sens ba véser. Sabi çò qu'arribèt als autres dos, i a un detzenat d'annadas, se deguèron maridar alara que las familhas èran contra, perqué doas o tres meninas los avián vistes, de l'autra part del ròc, la que se vei pas del vilatge que ne bolègan pas pr'aquò... Sabi pas, a l'ostal, çò que vòlon far de ieu. L'ainat, Joan Loís, que li disèm Loís, aurà la bòria. Me caldrà trobar un autre trabalh. Poirai pas viure sonque dels panièrs que fau l'ivèrn. Me caldrà partir luònht d'aicí. Sens la Maria, de tota faiçon. A los uòlhs negres coma los de sas fedas. Doces coma la lana d'aquelas. Mas sabi pas mai qu'aquò contar de causas a las filhas. A l'escòla la regenta me disiá de brave pichon. Coneissiá e apreniá las causa sens pena mas, sortit de la tèrra, i me caliá demorar, per adujar lo paire que ven de far sos 58 ans. Soi pas pressat de davalar duncas al vilatge. L'ostal nòu es pasmens mai caud, mai nòstre que l'ostal vièlh qu'acabèron de desrocar l'an passat. Mon grand, Jacme, aviá fach un maridatge dels riches. Las tèrras que fasián la verquièra de la nòvia, e mai las que s'èran crompadas après avián permés al paire de viure melhor. E ara se deu demandar cossí farà ambe tres filhs e quatre filhas. Ieu, dins los uòlhs ai los uòlhs de Maria. Me balha una mena de maucòr que benlèu se'n garís pas. Una dolor pichona mas estadissa. Un fissal al còr, una calor als uòlhs, un fuòc a las gautas tre que la vesi. Una vergonha benlèu tre que pensi als mots del capelan sul pecat mai grand e suls pecats pichons. Es benlèu la calor de l'infèrn que me caufa las gautas, que me tafura e me fa quilhar d'autras parts del meu èstre. Es benlèu quicòm mai mas dempuèi dos ans que ne parlèri als Condominas gausi pas pus contar de causas aital, per díser que los autres se trufèsson pas de ieu. Ai 16 ans.
LEONARD
11 de novembre de 1917. Fa 18 meses que lo cabdèt partiguèt per la guèrra. 18 meses, censat, tanben, que l'ainat li es mòrt. Desaparegut, al mes de març. Mòrt per França, al mes de mai. Lo portur nos menèt doas letras a l'encòp. La darrièra de l'ainat, e l'anóncia de la mòrt. Èra ambe lo conse. Lo conse pòrta-dòl. Cinc còps ja èra davalat al vilatge. Combas, Azaïs, Suc, Combas encara, Azaïs tornar. Qualques meses encara, e seràn totas las femnas del vilatge negrevestidas, dòlportairas, còrmacadas. Totes los paires tròp vièlhs començaràn a se díser que
4
Joan Francés Blanc – Onzadas benlèu, se Dieu ba vòl, farà pas mestièr de mandar lo cabdèt se cercar un trabalh a Tolosa, a Besièrs o a París. Los autres son tanben amondaut, dins la losa, dins la fanga. Dins lo freg, la nèu e lo tòr. Per l'ivèrn serai ieu al caud, en cò del fustièr, tota la setmana. Lo paire me diguèt que l'ainat tornariá plan. Mas ara l'ainat es pas pus lo Loís. Es lo Josèp. Fa pas que nos escriure que tot va plan, que serà benlèu aquí per Nadal, que ambe la crotz de guèrra que ven de se ganhar, li seràn atorgats qualques dètz jorns. Fasiá freg, al començament del mes, la nèu gelava ja la losa e l'aiga que los soldats i dormián dedins, dempuèi tant de temps. Lo fraire passèt per un bòsc que s'i devián acessar los alemands. Ambe dos companhs, Marquet que veniá de Lauragués, Tucòu que sortiá de Bearn. Dos companhs qu'amb eles parlava francés. Per díser de macar pas lo sergent, sortit de Normandia, que malparlava sovent, al començament, sus sa lenga de negres mal blanquits, sortits de la losa pels regents de la Republica. S'èra rebecat lo Marquet, li aviá revirat que ara èran tornats dins la losa mercé a la meteissa Republica... mas aviá fach dos jorns de preson. Un crane sergent, lo Lefebvre. Una montanha d'òsses, un gigantàs que sa votz s'entendiá tanben dins lo fuòc de las batalhas. Un republican, un roge disiá Ducoüedic, un breton reialista que, el, passava lo temps, ambe Legac, un autre breton, a charrar dins son patés. Lo Josèp, dins aquel bòsc, amassèt ambe los autres dos un brave fais de lenha, e se'n tornèt dins la trencada sens un còp de fusilh. Benlèu un miracle. Benlèu lo freg qu'empachava los alemands de pensar a quicòm mai qu'a s'aparar los dets, lo morre, lo cadavre tot per morir pas torrats. De còps, l'ivèrn, quand camini, tant d'a pas coma a la lèsta, ieu tanben pensi pas pus qu'a la camba qu'estiri e a la que fau seguir, lo freg comola çò autre. Josèp o nos aviá escrich. Lefebvre èra estat bèl primièr a s'aconsomir dins la calor del fuòc qu'avián alucat. Mas èra pas estat endormit tròp de temps. Caliá far la velha e l'endeman, lo sergent aviá contat al capitani que passava la nuèit cauda e l'eroïsme dels soldats. Eroïsme estranh, me pensavi, mas pasmens... Lo fraire aviá pas pus páur de res. E ara, la letra que nos contava la crotz de guèrra, èra lo portur tot sol que l'aviá donada al paire. Èri ieu que l'aviá legida, al dinar, a tota l'ostalada. La maire ne plorava, quitament. Pensava a Loís, segur. Vau tornar al vilatge deman, après dos jorns aicí, a netejar l'obrador del fustièr.
JOSÈP
11 de novembre de 1919. Torni de la comuna. Nos an recampats, los borruts del parçan, per díser de far l'anniversari de la fin de la guèrra. Lo conse nos diguèt qu'aviá comandat un monument. Mas tanben que, dins cada vilatge, ba avián fach. Los peirièrs, los escalpraires an de trabalh que non sai. Los fustièrs tanben. Dins cada glèisa censat se fan de memorials de fusta pels mòrts de la guèrra. I a tanben las malautiás, las epidemias, lo freg. Pasmens ongan soi al caud. Me farà pas mestièr de me ganhar una autra crotz per anar quèrre un fais de lenha. Al caud de l'ostal, qu'i soi ara l'ainat. Lo paire es valent, malgrat sos 65 ans, mas es pas pus lo meteis dempuèi la mòrt de Loís. Las sòrres son vivas e la maire se demanda cossí maridar las doas mai joves. Ambe las veusas que i a... Fa un an, èri pròche Sarregueminas. Tres jorns a esperar la fin, sens un còp de fusilh. Sabi pas cossí lo capitani ba aviá sabut. Mas s'èra metut d'acòrdi, sens lo véser, ambe lo capitani dels alemands. Pro de mòrts, pro de sang versada, pro de dòls, pro de femnas negreportairas e de pichons despairats. Lo 9, pròche la vila, aviam rescontrats de paisans vielhs, dins sa bòria. Malgrat lo front, èran demorats aicí. Lo filh, forçat de combatre dins l'armada alemanda, èra anar morir en Russia, de la part de la mar Baltica. Sa darrièra letra
5
Joan Francés Blanc – Onzadas parlava d'una mar gelada, de camps de nèu, de vilatges de la lenga estranha que disián baltica o quicòm aital. La maire nos aviá contat tanben l'istòria del segond filh, qu'èra passat en França en agost de 1914, e avián pas agudas de nòvas d'el dempuèi aquel temps. Compreniái pas res, que entre eles los dos vielhons parlavan un patés que semblava d'alemand. Davali de la comuna. I ai vist lo fraire, qu'es ara a Alban en cò del fustièr. I aviá tanben lo fustièr, un veuse que perdèt en mai d'aquò los tres filhs a la guèrra. Lo conselhièr general li donèt una medalha, al paure vielh. Medalha d'onor pel paire de tres soldats mòrts per França. Cal èstre falord per créser qu'aquò li agrada, al fustièr vièlh, que los tres dròlles tornaràn pas. Èra davalada amb el la Loïsa de Combas, promesa del seu ainat. Una crana filha, de la carn blanca, del uòlhs color d'ametla. Un crana filha negrevestida, aclapada per la dolor. Una filha que benlèu morirà aital, dins lo seu dòl, sens amor. Levat se Leonard la marida. Es mai jove qu'ela, mas qual sap.
LEONARD
11 de novembre de 1932. Jorn de pausa, uòi. Pòdi davalar a la comuna per la remembrança dels mòrts. I trobarai l'ainat e, tanlèu la ceremonia acabada, davalarem ensems al vilatge. Veirai sa femna, que deu èstre mai que redonda, ara. Lo nenon es per nàisser en decembre. Me rapèli la nòça, en febrièr passat. La nòvia tan pichona, joveneta ambe sos 21 ans. Censat 15 ans de mens que lo fraire. Me demandi se s'aiman. Josèp me parlèt un còp d'una Maria, avants de partir per la guèrra. Èra pas aquesta, qu'èra pas a aquel temps qu'una filheta pichoneta. Lo paire èra mai qu'urós d'aquò. Coma s'èra un vòt de maridar l'ainat, aviá decidit de quilhar una crotz sul ròc bèl del vilatge, l'annada de la nòça. La fusta de la crotz, l'aviá comandada al meu patron, qu'èra ja vièlh, mas que demorava lo patron. Lo paire m'aviá dich tanben que caliá benlèu pensar a far l'eiretatge. Se farà l'an que ven. Vau daissar la tèrra al fraire. Serai, dins qualques meses, patron de l'obrador del fustièr. Lo patron me prometèt de me vendre l'ostal tanben, per pas res. Mas me caldrà tanben trobar una femna. Una sòrre de la del fraire, perqué pas. Me díson pas lag, me díson pas, tanpauc, bèl. Soi un jove normal, veni de far 27 ans. Vau pas pus a las vòtas, solament per la fièira bèla, passi lo jorn a beure de vin del país bas. Torni bandat a l'obrador, mas lo patron me ditz pas res. El tanben beu. Pas tròp, que qualques glopadas li sufíson per venir triste e plorar suls seus filhs. Demora segur que lo beure li va donar de letz, mas es tot lo contrari. Cresi que poirai pas jamai comprene aquò. Malgrat Loís, lo meu paire beu pas mai que çò requist per tuar la set. Mas ambe los autres dos filhs, es mens triste que lo fustièr vièlh. Ara que la maire es mòrta, parla encara mens. Amb una nòra e lèu de pichons enfants a l'ostal, es urós, mas pòdi pas saber çò que ditz pas.
JOSÈP
11 de novembre de 1943. La nèu es aquí, mai freja encara. Ven de nos nàisser una filha, encara. Per remplaçar la que nos partiguèt a la prima. Pichona Margarideta, passada en una setmana del rire de sos dos ans al sangglaç de la mòrt. Tres òmes dormiguèron a l'ostal. Tres òmes del maquís. Joves, los uòlhs lusents de vida. Dos sortits de Caramaus, un vengut de Tolosa, que parla coma lo Marquet qu'èra ambe ieu a la guèrra. Es lo filh d'un fustièr
6
Joan Francés Blanc – Onzadas pas ordinari, un que fa pas que los ataüts. Los caramausencs son filhs de carbonièr. Dos fraires que se díson Valièira. Un escais, plan segur, que totes los òmes del maquis an pas que d'escaisses. Páur que la polícia alemanda faga de mal a la siá familha. Tres joves ambe un fusilh. Magres coma de cocurlas. Mangèron la sopa ambe nosautres. S'aconsomiguèron al ras del fuòc, una flaçada sus cadun del temps que sos vestits secavan. Nos contèron sas escorregudas. Sidòbre, Segalar, Montanha Negra, los viòls e los travèrses, los rius e los tèrmes. La páur de la patrolha alemanda. Lor contèri ma guèrra passada, lo freg de Champanha, l'infèrn de Verdun, la mòrt a Verdun, los alemands. Manquèri de m'embufar quand lo tolosenc comencèt de malparlar del Marescal. Li diguèri qu'èra el lo venceire de Verdun. L'ainat dels Valièiras faguèt tàiser lo tolosan. Lo diguèt que li caliá respectar lo que los acessava. Un crane dròlle, aqueste. Compreni pas tròp çò que se passa ambe lo Marescal. I a tres ans, totes lo lausavan qu'aviá sabut nos aparar d'una guèrra longa e de mai de mòrts que la guèrra granda. Es lo paire de la Nacion. Pasmens començan de contar d'istòrias de presonièrs o de civils que mandan far rostir luònht de França, en Polonha. Demandèri als maquisards çò que ne pensavan. Me diguèron que òc, de causas pas polidas se fasián. Se disiá que lo Marescal, vengut vièlh, senhorejava pas pus e que lo governament manjava dins la grépia dels alemands. Contavan tanben las victòrias dels russes, aligats dels anglés e dels americans, a Estalingrad. Los americans en Africa del nòrd. Las recuoladas dels alemands, pertot. Pensavi mai a la guèrra aicí, la guèrra a la talent, la guèrra al freg. La guèrra al dòl. A l'enterrament de la pichona, l'ainat agafèt lo mal de mòrt. Patiguèt tres meses de temps e deguèrem tornar al cementèri. La femna es aclapada per la dolor. Tres enfants mòrts en dos ans. Es lo malastre que nos tusta dessús. L'ainat que càmbia a cada generacion. L'ainat primièr que morís. Lo cabdèt que ven l'ainat. Per astre nòstre sénher nos balha pro d'enfants. Pas una annada sens naissença. Ai ara 5 enfants vius, tres filhs e doas filhas. Tres enfants que començan de m'adujar pel trabalh de la bòria. Lo mai pichon, ambe sos cinc ans, balha lo manjar als pòrcs. Sa sòrre mai granda lo velha. Los autres dos, los fau seguir pels camps e pels prats, un cada jorn del temps que l'autre fa lo pastre per las vacas. Aimariá tant consolar la femna, que passa las nuèits a plorar l'ainat, la pichona, e l'autre pichon que moriguèt l'an passat. Sabi pas que li tornar semenar la vida dins son ventre que, ara, demora redond.
EMILI
11 de novembre de 1955. Dins doas setmanas ai vint ans. Los farai aicí, a Besançon, dins aquela casèrna que li fau las classas. Demorarai aicí un an, la primièra annada del meu engatjament. Partiguèri del vilatge l'endeman dels cincanta ans de l'oncle Leonard, lo fustièr. Aviá decidit qu'èra quicòm que se festejava. Es un òme dels bons. A pres lo cabdèt amb el, per li aprene lo mestièr de fustièr. S'es pas jamai trobada de femna. Qual sap perqué. Èra estat brave de daissar totas las tèrras al paire. Pels seus cincanta, faguèrem un crane repais dins una albèrga d'Alban. Ba paguèt tot, sens nos díser lo prètz. Que deviá èstre car. Dos plats de dintrada. Ensalada e carnsalada. Puòi la pola, de peis, de carbonada de buòu, e un glacet a la fin. Aimi los glacets, mas aimi milhor las pomas, coma l'oncle. Cada còp que davala al vilatge, s'espaceja pel verdièr que i avèm sustot de pomièrs.
7
Joan Francés Blanc – Onzadas L'endeman agafèri lo carri duncas as Albi, puòi lo trin. D'Albi a Tolosa. De Tolosa a Avinhon. D'Avinhon a Luon. De Luon a Besançon. Vegèri lo país cambiar de color mai d'un còp. Los teules, las parets, las tèrras. Color de la tèrra, color de la denada. Dels camps de blat a las vinhas. De las vinhas als verdièrs. Prats e bòsques. Las quitas vacas cambiavan de color d'un país a l'autre. Aicí fa freg, levat l'estiu que dura pas que dos meses. Es çò que me contèron quand arribèri. Sabi pas, que octobre es freg, tanben, sovent, al vilatge. Veirai plan l'estiu que ven. Ara sabi plan me servir d'un fusilh. Aprenguèri a menar los camions. Coneissi tanben l'alfabet Morse, per mandar los telegramas. Los companhs son plan braves. Venon d'un pauc pertot. N'i a un que sortiguèt de Lacauna. Parlam patoès de temps en temps. N'i a dos que venon de París e que se trufan de nosautres, quitament quand parlam francés, dels "r" que fasèm. Fa pas res. Soi plan. Soi pas gaire sortit de la casèrna mas las gents aicí son estranhas. Dins los cafès s'ausís pas que de francés. Ambe de mots qu'ai de còps de mal a comprene. Los morres son pas coma los nòstres. Sabi pas díser cossí, mas pas cap sembla qualqu'uns sortit d'Albigés. Me pensi pr'aquò qu'eles i son acostumats, ambe totes los soldats que i a, als morres estangièrs. Pensi al paire que deu èstre a la comuna. Après cantarà La Madelon a l'albèrga, un còp de vin ambe los companhs, e tornarà al vilatge. Anirà curar qualques valats, benlèu, se lo temps es pas encara tròp freg, trobarà los darrièrs coderlons. La maire ne farà una amoleta. Soi dins un país mai freg mas soi pas, coma el, dins la losa d'una trencada.
JACME
11 de novembre de 1961. Fa freg aqueste maitin dins la montanha. Fa mens freg, pasmens, qu'al vilatge o qu'a París. Pensi a l'ainat qu'i es ambe sa femna. Espera un nenon, mas aqueste còp va davalar en cò dels seus parents, en Gasconha, per la naissença. L'an passat, moriguèt lor ainat, e ela tanben cugèt morir. Lo fraire n'èra a venir falord. Puèi la siá femna se requinquilhèt e tornèron esperar. Doas sòrres tanben son maires o per aver d'enfants. La mai vièlha, qu'èsta al vilatge, aurà un pichon al mes de febrièr. La segonda a una filhòta dempuèi lo mes de mai. Aicí, lo freg l'avèm la nuèit, mas l'après-dinnada lo solelh fa pujar lo termomètre duncas a 20 degrès. Nos an recampats pel 11 de novembre. Parlan pas dels que son tombats aicí, o pas tròp. Se ditz que la patz se farà a la prima. Ara qu'avèm ganhada la guèrra nos caldrà daissar lo país. Sabi pas se prendrem las caissas dels mòrts. Aquò me fa pensar a l'ainat que trabalhèt dos ans a Tolosa, en cò d'un manjamòrts. Un tipe qu'èra passat al vilatge del temps de la guèrra n'aviá parlat al seu paire, manjamòrts a Tolosa. Lo maquisard èra mòrt en Alemanha, a la prima de 1945. Mas lo paire que cercava de trabalh per l'ainat aviá aguda l'adressa, e Emili èra partit trabalhar a Tolosa. M'aviá contat lo jornaliste mòrt en Andòrra, ont passava lo Torn de França, qu'èran anats quèrre la caissa amb un collèga. Al retorn, avián tanben crompat çò que caliá per beure e del temps qu'un menava, l'autre chimava de tisana de gavèls... Lo manjamòrts aviá una filha, dels uòlhs de vaca, disiá lo fraire, e censada garrèla. Una filha que lo manjamòrts auriá plan maridada al meu fraire. Fugiguèt doncas, faguèt lo gafet qualque temps a la Pòsta de nuèit a Tolosa, puèi partiguèt per l'armada. Per astre la faguèt tota en França. Besançon, Tolosa, Agen. Ieu, coma lo Tomàs de Suc, soi aquí en Argeria. Lo Tomàs es estat nafrat. Se ditz al vilatge qu'es ara un pauc falord. Sabi pas...
8
Joan Francés Blanc – Onzadas
FRANCÉS
11 de novembre de 1970. Soi plan content d'èsser pas a l'escòla uòi. Ièr, lo paire me balhèt un emplastre qu'aviá dich iopí en aprene la mòrt del general De Gaulle. Èri plan content qu'auriam un jorn sens escòla. Mas aquò agrada pas al paire. Me parlèt de respèct e me diguèt un fum de causas, de mots complicats que me'n calguèt cercar la definicion dins lo diccionari. Sèm dins la nèu aicí, a Garait, e fa freg. Aimi plan me passejar dins la nèu, tornam banhats e la mamà nos fa beure de chocolat. Dimenge passat, lo fraire me perdèt una joguina dins la nèu. Èri pas content. Lo paire, quand beguèrem lo chocolat, nos contèt l'ivèrn de 1956, a Besançon, quand cugèt morir e quand li dostèron la mitat d'un palmon. Diguèt tanben que, dempuèi aquel temps, èra pas jamai pus estat malaut. A los uòlhs roges que trabalha la nuèit, a la Pòsta granda. Nos conta que fòrça collègas chucan. D'unes racan dins lo centre de tria. Me demandi se racan pas sus las letras. Aquò deu pas flairar bon e me balha quitament l'enveja de racar. Torni prene lo diccionari que lo grand m'ofriguèt l'an passat. Aimi plan de legir sus las vilas, suls personatges, suls país. Dempuèi que soi pichon aimi de dessenhar las cartas. L'an passat, quand me copèri lo braç, aprenguèri a dessenhar la carta de Madagascar ambe la man gaucha. N'èri plan fièr.
EMILI
11 de novembre de 1985. Aqueste maitin en me desrevelhant pensavi al paire, que moriguèt al mes de julhet. L'ainat, que fa l'armada, poguèt davalar çaquelà. I èrem totes. Los 7 enfants, los 15 pichons enfants e 3 rèire pichons enfants tanben. Lo vilatge tot. Dins la veitura ambe la femna e los dròlles, cantèrem, que cantam cada còp que cal per enauçar la nòstra jòia, o per escafar la nòstra dolor. Las tugas del maitin èron pas demoradas sul vilatge. Lo solelh cremava quand sortiguèrem de la glèisa. Uòi las tugas son aquí. A 11 oras e mièja, me caldrà pujar al monument dels mòrts, que representi l'Administracion. Me fau de marrit sang per l'ainat, qu'es sens trabalh al sortir de l'armada, ambe la crisi que ia per ara. Pareis pas çaquelà tròp socitós, mas es tan paucparla, fin finala, coma ieu. Al cap de doas setmanas, passa de mai en mai de temps davant l'ordinator. Sabi pas tròp çò qu'i fa. Fa tanben d'espòrt. Jòga al tennís de taula ambe los emplegats de la pòsta. E cada dissabte crompa los jornals ambe las ofèrtas d'emplec. Sabi pas cossí fariái, ieu. Qu'ai pas jamai aguda de pena per me trobar quicòm. Trenta ans i a, èra plan mai aisit. De còps las tugas del maitin, per tant frejas que siagan, me rementan las del riu, al fons de la prada bèla, al vilatge. L'ivèrn, quand curàvem los valats, quand amassàvem de lenha, quand fasiam un camin dins la nèu. La nèu, n'ia encara, mas pas tant. E de mecanicas traucan la nèu per far lo passatge a las veituras.
FRANCÉS
11 de novembre de 1989. Me rapèli lo meu primièr onze de novembre aicí. O benlèu èra per Totsants. Anèri manjar en çò de la rèiretanta, la tanta de la grand, que demorava al nòrd de París, dins un crambon, ont èra arribada lo 11 de novembre de 1918. Aviam parlat de la mòrt de Brejnhèv, de politica e tanben del vilatge. Aviá nonanta sièis ans. Tot l'interessava. Aviá facha la cordurièra quand èra jove. Aviá rescontrat l'amor dins los uòlhs d'un òme
9
Joan Francés Blanc – Onzadas que nos mostrava las fotòs. Soldat de la guèrra granda. El n'èra pas tornat, tanpauc. Aviá viscut ambe aqueles remembres, aquelas istòrias de viatges. Egipte, en 1910. Anglatèrra, qualques annadas après. S'atudèt dos ans après, doçament, un mes après la debuta d'una malautiá. Anavi començar de far lo piòt dins un vestit color de fanga. Los parents me menèron a la casèrna, puèi anèron sebelir la tanta. Dins un cementèri de forécia tant bèl que vos i poiriatz pèrdre. Dempuèi aquel onze de novembre, escoti las actualitats, que se passa totjorn quicòm, me sembla. Totara, an anonciada la casuda del mur de Berlin. I cresi pas. Vau apelar los cosins, en Checoslovaquia, per véser çò que ne díson. O, puslèu, per ne parlar pas. Sabi que lo telefòne pòt èstre escotat. Soi plan content d'aquel jorn de pausa, que soi aclapat pel meu trabalh. Poguèssi trobar quicòm mai, m'agradariá. Mas i a la crisi. Me rapeli tanben del pepin que cantava La Madelon a cada repais de familha. Ten, apeli los Chècs. Soi acostumat a passar per l'operatritz, per li demandar lo numerò dins aquela vila estremada. Aquela me ditz : "Sabètz pas que desenant es automatic pertot ? La vòstra vila, ont es, quina es ?" Li disi lo nom de la vila. "Vos cal far lo 657 coma indicatiu, puèi lo numerò del vòstre correspondant." Ne tombi sul cuol. Apeli. Van plan. Sèm dins un país estranh, me díson. Pas res de mai.
EMILI
11 de novembre de 1992. Fa un mes que tornèrem de Checoslovaquia. Ambe la femna e l'ainat, i anèrem. Primièras vacanças, dempuèi bèl brieu, que nos siam presas ambe un plaser vertadièr. Per ieu qu'i compreniái pas res a çò que contavan lo monde, dins sa lenga. Lo filh, que l'aprenguèt a l'universitat, èra diferent, aval. Una mena de segonda vida per el. Ne foguèri mai que susprés. Lo coneissi pas, ni mai lo compreni. Quand èra pichon, soi ieu, aclapat de trabalh, qu'èri pas jamai a l'ostal. Ne partiguèt d'ora, qu'aviá pas faches 17 ans quand comencèt los estudis. Quand passa a l'ostal parla pas tròp, o parla ambe la maire. Es vertat que soi pas gaire parlaire, ieu tanpauc. Sa maire, la miá, m'estonèt encara mai, aval. Solide que, pichoneta, li aviá passada una pichona annada. Èra estada escoliada qualques meses. Mas après, amb aquela cortina de fèrre, èra pas gaire possible d'i tornar. Lenga doblidada, la lenga li tornèt sus las pòtas tre lo primièr jorn. E parlava e parlava. Ieu, compreniái pas res. Ensajavi de seguir la musica. Comprenguèri que parlava una mena de patés, del temps que lo filh, de còps, li disiá que caliá pas díser aital, mas d'un autre biais. E cada còp lo monde disián que se podiá tanben díser, mas qu'èra un biais de parlar dels vièlhs. Lo país m'agradèt fòrça. Sembla un pauc lo mieu Albigés. De montanhas pichonas. De rius. De bòsques per s'i passejar e de rivatèls per anar a la pesca, en se levant plan d'ora. De vilatjons dels ostalses estonants. Ambe de fusta pertot, plan mai qu'al país. E aquela musica, quand pàrlan. E aquela aigardent, de prunas, que rescaufa la gargamèla e que vira un pauc lo cap.
FRANCÉS
11 de novembre de 1995. Me disi pas Francés, mas es pas de consequéncia. Soi dins un trin que davala de París a Nimes. Un trin qu'a de retard que de monde pujèron sus las vias per protestar. Sabèm pas perqué. Ièr de matin arribèri de las Islas de luònht, coma se ditz. Usclat que non sai. Ai lo morre roginèl del solelh caraïbe. Ai lo còr encara caud d'aqueles jorns. Fasiá 5 degrès a París, gaireben 30 de mens que dins las Islas.
10
Joan Francés Blanc – Onzadas Pensèri al freg de mon grand, al freg que sentís encara, benlèu, dins qualque part del paradís dels paisans albigés o dels soldats de 1914. Anoncièron aqueste maitin que mai de mila d'aqueles seràn medalhats uòi. Darrièra manifestacion de marrida consciéncia, benlèu. L'ainat del grand l'an doblidat, el qu'i moriguèt. Lo paire es en cò de la sòrre, pròche Bordèu. Deu remirar una pichona filha de mai, nascuda ièr passat. Una gascona de mai. A los uòlhs e los pelses negres. Gaireben coma el. Es la quatrena felena. Sabi tanben que uòi tanben pensa al seu paire. Sèm un ostal comol de remembres que se passan o que se perdon d'una generacion a l'autra. E los que nos màncan, los nos cal trobar.
11
Joan Francés Blanc 白让法郎索瓦
Onzadas Pròsa 1. Nueit de junh 2. Onzadas 3. Heisei
L'autor Joan Francés Blanc, vadut en 1961 a Agen, escriu en occitan dempuish 1990. Prosator (duas navèras premiadas au prèmi Condo Sambeat, un roman editat per Princi Néguer), editorialista e polemista (dens frem de revistas occitanas), e lexicograf (purmèrs lexics en 1992, collaboracion a lexics collectius en las annadas 2000).
http://jf.blanc.free.fr
Vous êtes libres : •
de reproduire, distribuer et communiquer cette création au public
•
de modifier cette création
Selon les conditions suivantes :
•
Paternité. Vous devez citer le nom de l'auteur original de la manière indiquée par l'auteur de l'oeuvre ou le titulaire des droits qui vous confère cette autorisation (mais pas d'une manière qui suggérerait qu'ils vous soutiennent ou approuvent votre utilisation de l'oeuvre).
• •
Pas d'Utilisation Commerciale. Vous n'avez pas le droit d'utiliser cette création à des fins commerciales. Partage des Conditions Initiales à l'Identique. Si vous modifiez, transformez ou adaptez cette création, vous n'avez le droit de distribuer la création qui en résulte que sous un contrat identique à celui-ci.
12