Julia Derkacz
Na zielonej Ukrainie
propozycje aktywności dla dzieci w wieku przedszkolnym Autor:
Julia Derkacz
Autor opowiadania:
Ewa Stadtmüller
Redakcja merytoryczna:
Maria Broda-Bajak
Producent wykonawczy:
Wojciech Wolak
Korekta:
Gabriela Kurpisz, Dorota Machno
Aranżacja piosenek:
Wasyl Łysenko
Projekt okładki:
Dorota Prończuk
ISBN 978-83-65915-04-7 Copyright © CEBP 24.12 Sp. z o.o. 2018
Publikacja, którą nabyłeś jest dziełem twórców i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, które im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście Ci znanym, ale nie publikuj w internecie treści tu zawartych, ani ich fragmentów, a kopiując jej część rób to tylko na użytek osobisty. Jeśli cytujesz fragmenty z publikacji nie zmieniaj ich i zaznacz czyje to dzieło.
Wydawca:
CEBP 24.12 Sp. z o.o. 30-437 Kraków, ul. Kwiatowa 3
www.blizejprzedszkola.pl
Spis treści Od Wydawcy Od Autorki Urodziny Leny Kilka słów o Ukrainie WYPASAMY OWCE MORZE FALUJE ZACZAROWANA CHUSTA PŁOT SŁONECZKO I DESZCZYK JADALNE – NIEJADALNE ZNAM PIĘĆ IMION ORKIESTRA KWIATY DLA MAMUSI PIEKĘ, PIEKĘ CHLEBEK... WESOŁE TAMBURYNO MOSTEK KOROWAJ GOTOWANA RZEPKA OJ, WASYLU, PRZYJACIELU... BYK KOZA ZŁOŚNICA KARUZELA MIOTŁA STOCZYŁ SIĘ WOREK DWA MROZY ZŁAP KOMARA WUJASZEK MICHAŁ TRZECI ZBYTECZNY
5 7 8 11 15 15 16 16 17 17 17 18 18 19 19 20 20 21 22 22 23 24 24 25 25 26 26 27
Od Wydawcy
„Na zielonej Ukrainie” to publikacja, która sprawdzi się w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Składa się z płyty CD z piosenkami w wersji wokalnej, podkładami do nich i utworami instrumentalnymi oraz z książeczki z zabawami (zarówno towarzyszącymi materiałowi zawartemu na płycie CD, jak i z nim niezwiązanymi). W tematykę wprowadza opowiadanie autorstwa Ewy Stadtmüller oraz opracowany przez Autorkę opis najciekawszych miast, zabytków i ukraińskich tradycji, które ułatwią zaplanowanie atrakcyjnych zajęć dydaktycznych. Wszystkie piosenki i zabawy bazują na ukraińskich tradycjach ludowych – zostały jednak przetłumaczone na język polski i dostosowane do jego wymogów. Są to propozycje w stylu dobrze znanych polskim dzieciom zabaw takich jak „Mam chusteczkę haftowaną”, „Stary niedźwiedź mocno śpi” czy też „Chodzi lisek koło drogi”. A więc zabaw kołowych, muzyczno-ruchowych i integracyjnych – uwielbianych przez przedszkolaków i najmłodszych uczniów. Mamy nadzieję, że publikacja ta nie tylko przybliży tradycje ukraińskie polskim dzieciom, ale będzie także pomocna w sytuacji, gdy do przedszkola lub szkoły w Polsce trafi dziecko pochodzące z Ukrainy. Liczymy na to, że mali Ukraińcy, słysząc znane od maleńkości melodie i bawiąc się w ich rodzime zabawy (choć wykonywane w obcym póki co dla nich języku), łatwiej zaadaptują się i zintegrują z nową grupą.
5
Ewa Stadtmüller
Urodziny Leny Opowiadanie wprowadzające
Lena dołączyła do grupy Tygrysków na początku roku. Z początku była bardzo nieśmiała. Prawie nic nie mówiła. Czasem zapytana o coś, kiwnęła albo pokręciła głową na znak, że rozumie po polsku. Bo Lena przyjechała z Ukrainy, ale polskiego uczyła się tam od maleńkości. Pani Basia robiła, co mogła, aby jej nowy Tygrysek poczuł się w przedszkolu jak ryba w wodzie. Kiedy okazało się, że zbliżają się urodziny Leny, pani Basia przygotowała superniespodziankę. Wtajemniczyła w swój plan mamę Lenki i rodziców przedszkolaków. W dniu urodzin Lenki wszystkie Tygryski włożyły stroje żółte i niebieskie – w kolorach ukraińskiej flagi. Lenka w czerwonej spódniczce i białej bluzeczce ozdobionej przepięknym ukraińskim haftem wyglądała prześlicznie. Przyszła także jej mama i opowiedziała dzieciom o pewnej ukraińskiej tradycji. Na Ukrainie z okazji uroczystości takich jak ślub, chrzciny czy urodziny, piecze się specjalny chleb, tak zwany korowaj. Mama Leny uśmiechnęła się do Tygrysków i... wyjęła z torby istne cudo. Na okrągłym pachnącym bochenku mieniły się ulepione z chlebowego ciasta listeczki, kwiatuszki, a nawet owoce. – To nasz urodzinowy korowaj dla was – oznajmiła mama Leny. Chlebek bardzo wszystkim smakował, ale to był dopiero początek niespodzianek. Tuż po śniadaniu rozpoczęły się zabawy. Okazało się, że Lenka i jej mama znają ich mnóstwo. Gdy tylko wszyscy znaleźli się na przedszkolnym dywanie, mama Lenki zaczęła tłumaczyć: – Zabawa jest bardzo prosta. Usiądźcie w kole. A teraz uwaga! Rzucam piłkę do wybranej osoby, na przykład do Niny i wypowiadam nazwę czegoś, co może być jadalne lub nie. Jeśli powiem „banan”, to Nina powinna piłkę złapać, natomiast jeśli „kamyk”, to nie powinna. Jeśli się pomyli, zamieniamy się rolami. – To tak jak w zabawie w KOLORY – skojarzyła Zosia. – My też rzucamy piłkę, ale wtedy wymieniamy nazwy kolorów. Można łapać wszystkie, oprócz czarnego. Zabawa w JADALNE – NIEJADALNE trwała w najlepsze, gdy pani Basia zarządziła przerwę na odpoczynek, a potem wszyscy z entuzjazmem wrócili na przedszkolny dywan. 8
– Teraz będzie ulubiona zabawa Lenki – uśmiechnęła się jej mama. – Usiądźmy wszyscy i wybierzmy spośród siebie Wasyla, który na chwilę odejdzie na bok, a my umówimy się, co będziemy robić, oczywiście „na niby”. Wasylem został Kuba. Gdy nie było go już w pobliżu, szeptem odezwał się Maciuś: – To może zrobimy... kanapki – zaproponował. – Ustalone – przytaknęła mama Lenki. – W takim razie możemy zaśpiewać: Oj, Wasylu, przyjacielu – bardzo cię lubimy. Czy odgadniesz, patrząc na nas, co my tu robimy? Gdy dzieci zaczęły na migi kroić chleb, smarować kromki i zajadać, Wasyl (czyli Kuba) od razu domyślił się, co robią i wygrał. – Pamiętacie, bawiliśmy się w podobną grę – przypomniała Tygryskom pani Basia. – WITAMY CIĘ, KRÓLU LULU! – olśniło Oskara. – Dzieci witały się z królem i na migi opowiadały, co robiły, a on musiał zgadnąć, co to było takiego! – Brawo! – ucieszyła się pani Basia. – Ale teraz w KRÓLA LULA bawić się nie będziemy, tylko zobaczymy, jakie propozycje mają dla nas jeszcze Lenka z mamą – dodała z uśmiechem. – To może teraz coś, przy czym trzeba się będzie trochę pogimnastykować? – zaproponowała mama Leny. – Uwaga! Stajemy w kole plecami do siebie, chwytamy się za ręce i biegniemy w rytmie muzyki. Kto pierwszy puści rękę drugiego, zostaje bykiem i goni resztę dzieci. Ten kogo byk złapie, zostaje nowym bykiem. Po tym szalonym tańcu dzieci przysiadły na chwilę na dywanie, aby odpocząć. – To była pogoń zupełnie jak w naszej zabawie STARY NIEDŹWIEDŹ MOCNO ŚPI – zawołał Kuba, a dzieci, pomimo zmęczenia, poderwały się i zatańczyły, śpiewając: Stary niedźwiedź mocno śpi, stary niedźwiedź mocno śpi. My się go boimy, na palcach chodzimy. Jak się zbudzi, to nas zje! Lenka była tak zachwycona, że po raz pierwszy w grupie Tygrysków powiedziała słowa po polsku: – Zabawa z misiem bardziej mi się podobała. 9
Kilka słów o Ukrainie Najsłynniejsze ukraińskie miasta i zabytki Ukraina znajduje się w centrum Europy Wschodniej. Słynie z urodzajnych ziem, potężnej rzeki Dniepr i gór Karpat. Od południa graniczy z Morzem Azowskim i Morzem Czarnym; na południowym zachodzie i zachodzie z Rumunią, Mołdawią, Węgrami, Słowacją i Polską; na północy z Białorusią; od wschodu z Federacją Rosją. Jak każdy kraj, Ukraina ma swoje symbole. Kolory niebiesko-żółtej flagi oznaczają błękitne niebo – symbol pokoju oraz zboże – symbol bogactwa ziemi. Herbem Ukrainy jest trójząb, który symbolizuje suwerenność kraju. W herb wpisane jest słowo wolność (ukr. воля) – в stanowi lewy ząb, u dołu wpisane jest о, w środku л, a prawy ząb zawiera я. Prawie każde miasto ukraińskie ma ciekawe zabytki m.in. pomniki historyczne czy wspaniałe parki i ogrody. Kijów to stolica Ukrainy i jedno z najpiękniejszych miast, które zbudowali trzej bracia – Kij, Szczek, Choryw i ich siostra Łybedź. Tu znajduje się Złota Brama, która od XI wieku strzeże wjazdu do Kijowa. Zgodnie ze staropolską legendą to właśnie o nią Bolesław Chrobry wyszczerbił swój miecz, nazwany później Szczerbcem. Przez Kijów płynie Dniepr – czwarta najdłuższa rzeka w Europie. Dawno temu Dniepr był tak szeroki, że mówiono o nim: Nie każdy ptak potrafi dolecieć do środka Dniepru. Kijów jest szczególnie piękny wiosną, kiedy kwitną kasztanowce, które są symbolem miasta. Lwów to miejsce, którego się nie zapomina – jest to bowiem jedno z najbogatszych miast świata pod względem zabytków. Zachwyca pięknem starych kościołów i pałaców, kamienic i teatrów, rzeźb i fontann. Jego nazwa pochodzi od imienia Lew, które nosił syn króla Daniela I Halickiego, założyciela miasta. Lwów nazywany jest też „miastem lwów”, ponieważ znajduje się w nim cztery i pół tysiąca rzeźb i płaskorzeźb tych zwierząt! Lew pojawił się na pieczęci miejskiej już w XIV wieku i od tej pory liczba podobizn króla zwierząt we Lwowie wciąż rośnie. Odessa to największy port morski Ukrainy. Leży nad Morzem Czarnym. Stąd eksportuje się do innych krajów ziarno, cukier, węgiel, cement, metale, drewno i produkty przemysłu maszynowego. To również baza morskiej floty i największy ukraiński kurort z licznymi plażami 11
i sanatoriami. Jedną z atrakcji Odessy są Schody Potiomkinowskie. Po ich 192 stopniach można zejść prawie nad samo morze, a spacer po nich jest obowiązkowym punktem każdej wycieczki.
Ukraińskie tradycje Mieszkańcy Ukrainy chętnie podtrzymują i pielęgnują swoje narodowe tradycje. Niektóre obyczaje są bardzo podobne do polskich, ale wiele przynależy tylko do tradycji ukraińskiej. Chleb. Szczególne miejsce w obrzędowości zajmuje chleb, którym wita się dostojnych gości. Tradycyjny obrzędowy chleb zwany korowajem (duży okrągły bochen, bogato zdobiony dekoracjami z ciasta – m.in. kwiatuszkami, listkami, owocami) pojawia się na każdym ukraińskim weselu, a także na uroczystościach rodzinnych (np. na urodzinach). Do dziś zachowała się związana z nim zabawa KOROWAJ, w którą bawią się dzieci z okazji obchodzonych urodzin (jej opis zamieszczono w tejże publikacji). Haft ukraiński. Z dawien dawna jest najważniejszym atrybutem każdej Ukrainki szanującej tradycję. Wyszywane elementy zdobią odzież, obrusy, ręczniki, bieliznę pościelową. Są nie tylko ozdobami, ale Ukraińcy wierzą, że chronią od chorób i wszystkiego złego. Szczególnie haft ludowy wiąże się z wieloma wierzeniami. Na koszulach dziecięcych często można zobaczyć różne wyszywane symbole (np. jagody, puszyste pisklęta), które oznaczają, że hafciarka życzy dziecku szczęśliwego losu i dobrego zdrowia. Najbardziej znane kolory stosowane w hafciarstwie to czerwony i czarny. Koszule wyszywane w takich barwach, bardzo popularne wśród Ukraińców, zakładane są szczególnie w dni świąteczne. Mikołajki i Nowy Rok. Tak jak w większości krajów, tak i na Ukrainie obchodzi się mikołajki. Mikołaj nosi szatę biskupa i pojawia się późnym wieczorem 19 grudnia, nagradzając dzieci prezentami. Budząc się rankiem, grzeczne maluchy znajdują pod swoimi poduszkami upominki, a niegrzeczne – rózgę. Dzieci dostają prezenty także od Dziadka Mroza, który przychodzi ze swoją wnuczką Śnieżynką w noc sylwestrową i chowa upominki pod choinką. Rizdwo Chrystowe (Boże Narodzenie). To jedno z bardzo ważnych świąt, obchodzone 7 stycznia. W przeddzień świętuje się Świat Weczir. W tym dniu, podobnie jak w chrześcijańską Wigilię, czeka się na pierwszą gwiazdkę, a potem zasiada do stołu, na którym powinno znajdować się dwanaście postnych potraw – m.in. kapuśniak, kutia z miodem, makiem i rodzynkami, potrawy rybne, grzyby, pierogi oraz uzwar (kompot z suszonych 12
1. WYPASAMY OWCE / Пасемо вівці (sł. autor nieznany, ukraińska melodia ludowa)
Wypasamy owce aż do Zielonych Świąt1. Wilk jest za górą, a my za drugą. A ja wilka się nie boję, pogrzebaczem go odgonię! Owce uciekły, przed wilkiem zbiegły! Opis zabawy: Nauczyciel wybiera pięcioro chętnych dzieci, spośród których troje wcieli się w role owiec, a dwoje będzie wilkami. Pozostałe dzieci (pasterze) ustawiają się w kole i chwytają się za ręce. Owce „wypasają się” w środku koła, a wilki znajdują się za okręgiem. Wszyscy śpiewają piosenkę, a w tym czasie wilki obserwują owce. Na słowa: Owce uciekły – pasterze podnoszą ręce, tworząc „bramki”. Owce wybiegają i wbiegają przez bramki, a wilki starają się je złapać. Potem dzieci zamieniają się rolami (nauczyciel wybiera pięcioro innych dzieci spośród dotychczasowych pasterzy, które wcielą się w role owiec i wilków) i zabawa zaczyna się od nowa.
2. MORZE FALUJE / Море хвилюється раз (tyt. oryginalny: „Morze faluje raz”)
Opis zabawy: Dzieci stoją na dywanie – w rozproszeniu, zwrócone twarzami w tym samym kierunku. Nauczyciel wybiera spośród nich prowadzącego, który staje naprzeciwko pozostałych uczestników zabawy. Kiedy prowadzący mówi: Morze faluje, morze faluje! – dzieci rozbiegają się po sali. Na słowa: A teraz fala się zatrzymuje! – zastygają w bezruchu, przyjmując figurę (pozę) związaną z wybranym tematem morskim – udają np. rozgwiazdę, meduzę, rybkę, kraba, wodorosty, kamyczek itp. W dalszej części zabawa przebiega według dwóch wariantów: 1) Zielone Święta (zwane także Zielonymi Świątkami) są obecnie potoczną nazwą święta kościelnego Zesłania Ducha Świętego.
15
Wariant I: Zadaniem uczestników zabawy jest trwać w obranej pozie. Prowadzący przechadza się pomiędzy nimi, rozglądając się na boki. Kto się w tym czasie poruszy – odpada. Ostatnie dziecko, które pozostanie w zabawie jest zwycięzcą i ono zostaje nowym prowadzącym. Uwaga! Dzieci mogą się poruszać, ale prowadzący nie może tego widzieć. Wariant II: Uczestnicy zabawy zastygają w obranej pozie. Prowadzący musi odgadnąć, w co zamieniło się wybrane przez niego dziecko. By ułatwić sobie zadanie, może „włączyć figurę”, która wykonując odpowiednie ruchy, podpowiada kim/czym jest. Gdy prowadzący odgadnie, zamieniają się rolami i zabawa zaczyna się od nowa.
3. ZACZAROWANA CHUSTA / Чарівна хустина (ukraińska melodia ludowa)
Opis zabawy: Dzieci poruszają się w rytmie utworu. Gdy nauczyciel zatrzymuje muzykę, dzieci kucają i zamykają oczy. Nauczyciel nakrywa jedno z nich dużą chustą i pyta: Kogo nie ma? Uczestnicy zabawy otwierają oczy i odgadują, które dziecko „zniknęło”.
4. PŁOT / Тин
(kompozycja oparta na ukraińskich melodiach ludowych)
Opis zabawy: Dzieci dzielą się na dwie drużyny (w miarę możliwości równoliczne) i ustawiają się w szeregach wzdłuż ścian naprzeciwko siebie. W każdym z szeregów dzieci chwytają się za ręce naprzemiennie – „na krzyż” (patrz rysunek poniżej). W rytmie spokojnej muzyki (w części A utworu) dzieci z pierwszej drużyny wykonują cztery kroki do przodu i kłaniają się, następnie wykonują cztery kroki do tyłu i znów się kłaniają. Te same ruchy powtarza druga drużyna. Gdy brzmi wesoła muzyka (w części B utworu), dzieci swobodnie tańczą po całej sali. Kiedy melodia milknie, uczestnicy zabawy szybko powracają na swoje miejsca. Wygrywa ta drużyna, która pierwsza ustawi się w szeregu chwytając się za ręce „na krzyż”. 16
5. SŁONECZKO I DESZCZYK / Сонечко і дощик (sł. autor nieznany, ukraińska melodia ludowa)
Gdy na niebie słońce świeci, spacerują w parku dzieci, podrzucają piłeczkę i tańczą skoczną poleczkę. A gdy deszczyk z nieba leci, pod parasol chodźcie, dzieci! Opis zabawy: Dzieci stają w rozsypce na dywanie. Gdy słychać pierwszą część piosenki (wesołą, o słoneczku), dzieci wraz z nauczycielem swobodnie pląsają po całej sali. Kiedy „zacznie padać” (druga, smutniejsza część piosenki), mali uczestnicy zabawy muszą szybko ukryć się pod dużym parasolem, który rozkłada nauczyciel. Uwaga! Nauczyciel za każdym razem zatrzymuje się w innym miejscu, by ćwiczyć uwagę dzieci oraz doskonalić ich orientację w przestrzeni.
6. JADALNE – NIEJADALNE / Їстівне – неїстівне Opis zabawy: Dzieci ustawiają się lub siadają w kole. Nauczyciel staje w jego środku i obracając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara lub w przeciwną stronę, rzuca piłkę po kolei do każdego dziecka i wymienia nazwy tego, co jadalne lub tego, co niejadalne. Dziecko, które złapie piłkę, gdy wymieniana jest nazwa czegoś niejadalnego – odpada z zabawy (siada po za obrębem koła).
7. ZNAM PIĘĆ IMION / Я знаю п’ять імен Opis zabawy: Uczestnicy stoją w kręgu. Jedno z dzieci otrzymuje gumową piłkę. Wszyscy wypowiadają słowa: Znamy imiona pięciu dziewczynek, jednocześnie rzucając piłką na każde wypowiadane słowo tak, aby odbita od podłogi mogła być złapana przez któreś dziecko. Następnie uczestnik trzy17
mający aktualnie piłkę rzuca ją szybko do dowolnie wybranej osoby wypowiadając dziewczęce imię i dodając liczebnik, np. Ewa – jeden. Osoba łapie piłkę i szybko rzuca ją do kolejnej osoby, wypowiadając imię dziewczęce i dodając kolejny liczebnik, np. Joasia – dwa. Zabawa trwa aż do liczebnika pięć, po czym zaczyna się od nowa i powtarzana jest kilka razy. Następnie dzieci odliczają do pięciu wymieniając coś innego np. imiona chłopców, nazwy owoców, warzyw, kwiatów itp. Kto nie potrafi szybko powiedzieć potrzebnego słowa, odpada z zabawy.
8. ORKIESTRA / Оркестр
(kompozycja oparta na ukraińskich melodiach ludowych)
Opis zabawy: Dzieci siedzą na środku dywanu, na krzesełkach ustawionych w szachownicę. Każde z nich otrzymuje dowolny instrument perkusyjny. Naprzeciwko nich stoi ochotnik, który będzie dyrygentem. Gdy brzmi część A utworu (nieco spokojniejsza) – dzieci grają, a dyrygent kieruje ich grą (może np. wskazywać, kiedy mają przestać grać, grać ciszej lub głośniej). Następnie uczestnicy wstają i zostawiają instrumenty na krzesełkach. Kiedy brzmi część B utworu (skoczna), dzieci oraz dyrygent poruszają się w dużym kole dookoła wszystkich krzesełek. Gdy muzyka cichnie, dzieci jak najszybciej siadają na dowolne krzesełka, zabierając z nich oczywiście wcześniej instrumenty. Dziecko, które nie zdążyło zająć miejsca na krzesełku, zostaje dyrygentem.
9. KWIATY DLA MAMUSI / Квіти для матусі (ukraińska melodia ludowa)
Opis zabawy: Potrzebne są wycięte z tektury płatki kwiatów w różnych kolorach oraz ich środki w takich samych barwach. Nauczyciel rozdaje dzieciom po jednym płatku. Dzieci tańczą do odtwarzanej muzyki, a nauczyciel rozkłada na dywanie środki kwiatów. Gdy nauczyciel zatrzyma nagranie, wówczas dzieci muszą odnaleźć środek takiego koloru, w jakim jest ich płatek, a następnie dołożyć swoje płatki tak, aby powstał kwiatek. Nauczyciel ponownie odtwarza muzykę (dzieci zbierają płatki i kontynuują taniec), po czym przekłada środki kwiatów w inne miejsca (uczestnicy zajęć ćwiczą spostrzegawczość). Zabawa powtarzana jest kilka razy. 18
10. PIEKĘ, PIEKĘ CHLEBEK... / Печу, печу хлібчик (sł. autor nieznany, ukraińska melodia ludowa)
Piekę, piekę chlebek B dzieciom na śniadanie. C Młodszemu – ten mniejszy. D Starszemu – ten większy. E Szus, do pieca! Szus! F Opis zabawy: Dzieci siedzą w kole. Jedno z nich ma małą piłeczkę, która symbolizuje chlebek – układa ją przed sobą. Śpiewając piosenkę, uczestnicy wykonują ruchy odpowiednio do tekstu: B naśladują dłońmi ugniatanie ciasta; C klaszczą, zmieniając ułożenie dłoni – raz prawa dłoń jest na wierzchu, a raz lewa; D wyciągają dłonie przed siebie, prezentując „mały chlebek”; E wyciągają dłonie przed siebie, prezentując „duży chlebek”; F naśladują wsadzanie chleba do pieca, a dziecko, które ma piłeczkę, turla ją do wybra-
nego przez siebie uczestnika i zabawa zaczyna się od nowa.
11. WESOŁE TAMBURYNO / Веселий бубон (sł. autor nieznany, ukraińska melodia ludowa)
Krąży, krąży tamburyno szybko, szybko, raz i dwa! A u kogo się zatrzyma, ten podskoczy: hopsasa! Opis zabawy: Dzieci stają w kole. Śpiewają piosenkę i w jej rytmie przekazują sobie tamburyno. Koniec piosenki oznacza, że dziecko, które trzyma tamburyno, wchodzi do koła i podskakując w rytmie melodii, przygrywa na instrumencie, a pozostałe dzieci klaszczą. Zabawę powtarzamy. 19