Verkenning maatregelen voor de Patrijs in werkgebied ANV Brabantse Wal Knelpunten De meeste landbouwgebieden herbergen weliswaar nog Patrijzen maar het aantal broedparen loopt nog steeds zienderogen terug. Als belangrijkste reden hiervoor kunnen we aandragen dat dit komt door de intensivering van de landbouw. Door die intensivering is de aanwezigheid van dekkingsrijke terreinstructuren grotendeels verdwenen en is de beschikbaarheid van geschikt voedsel gedurende het jaar enorm afgenomen.
Ecologie De Patrijs heeft de voorkeur voor relatief open ruimten zoals het open agrarisch gebied. Akkerland afgewisseld met ruige dijken, slootkanten, wegbermen en houtwallen/struwelen zijn bijzonder in trek. Een volwassen Patrijs eet zowel plantaardig als dierlijk voedsel. Dit moet voldoende gevarieerd zijn en natuurlijk ook in voldoende mate jaarrond aanwezig. De jongen leven de eerste weken alleen van insecten en andere klein bodemleven. Ook hier geld dat dit voldoende gevarieerd aanwezig moet zijn. Dit insectenaanbod is cruciaal om te kunnen overleven. Patrijzen schuilen graag in wat ruigere vegetatie langs houtachtige structuren waarvan de onderste takken als een scherm boven de vegetatie hangt. Ook de plek om te broeden wordt zorgvuldig uitgekozen om predatie te voorkomen.
Maatregelenmatrix Het is gebleken dat de Patrijs afhankelijk van de geschiktheid van zijn habitat een vrij groot territorium heeft. Als 2 rivaliserende Patrijsmannen te dicht op elkaar zitten wordt de kans op predatie aanzienlijk groter omdat de bewaking van de territoria met veel aandachttrekkerij gepaard gaat. Het is dus van belang dat de verschillende maatregelen uit de maatregelenmatrix in een groot gebied wordt toegepast. De maatregelen dienen voldoende afwisselend aanwezig zijn. Bij vlakvormige elementen heeft het werken met stroken de voorkeur boven werken met blokken.
Soortgerichte maatregelen Zomervoedsel Om gedurende de zomer voldoende voedsel aan te kunnen bieden aan Patrijzen in de verschillende levensfasen, dus kuikens en volwassenen, is het van belang dat vooral het insectenaanbod groot genoeg is. Voor de kuikens zijn kleine insecten van levensbelang om de eerste weken door te komen. Bloeiende planten trekken doorgaans de meeste insecten aan. Om dit doel te bereiken kan men o.a. bloemrijke gras/kruiden randen aanleggen (liefst met houtachtige structuren erlangs) en door het stimuleren van het ontwikkelingen van kruidenrijke bermen en permanente schouwpaden door de verschillende overheden. De grasstroken dienen pas na 15 juli gemaaid te worden en het maaisel zal afgevoerd moeten worden. Een deel van de strook kan meerdere keren gemaaid kunnen worden zodat een korte vegetatie ontstaat. Met name de zonzijde is van belang i.v.m. het drogen van het verenpak van de jonge en oude dieren na een regenbui of dauwochtend. In verband met de pakketeisen van de R1 rand zou hiervoor wel een andere financieringsbron gevonden moeten worden
Wintervoedsel Om Patrijzen de winter door te helpen is een aanbod van allerlei zaden, graanresten en kiemplantjes nodig. Heel effectief zijn de randstroken die speciaal ingezaaid worden met vogelvoedergewassen zoals Bladrammanas, Vlas en verschillende soorten zomergranen. In het mengsel worden ook verschillende karakteristieke akkerkruiden verwerkt om gedurende de teeltperiode in de zomer insecten te lokken die o.a. op het menu staan van eventueel aanwezige kuikens. Daar waar mogelijk kan ook geëxperimenteerd worden met het laten staan van winterstoppels graan. Deze maatregel dient dan in combinatie te gebeuren met het niet bespuiten van het gewas.(voorbeeld Groningen) In België heeft men ervaring opgedaan met het aanbieden van voedsel in de winter door geschikt vogelvoer te strooien. In een smalle strook met een kunstmeststrooier over de stoppel geschikt vogelvoer gemengd met onkruidzaden uit het schoningsproces verspreiden. Als norm voor de Patrijs moeten 50 grote korrels zaad per m2 aanwezig zijn. Monitoring is bij dit experiment essentieel. Bij succes kan geëxperimenteerd worden met de verhuur van vogelschuilhutten zoals in Zweden gebeurt na het voeren/lokken van de Kraanvogels. In het algemeen geld dat randen en nestgelegenheid aangeboden moet worden op 100 meter van versstoringsgevoelige plekken zoals verharde wegen en bebouwing en op minimaal 150 meter afstand van bossen. Bij voorkeur stroken niet langs de weg aanleggen maar verbindend de akkers op, van de wegen af. Teelt vogelvriendelijke gewassen In Noord-Oost Groningen is men momenteel bezig met een afrondende rapportage over een onderzoek naar maatregelen voor vernieuwing en verbreding van het Groninger akkervogelbeheer. Aan de hand van de gidssoorten Veldleeuwerik en Grauwe Kiekendief is een leefgebiedenproject opgezet. Soorten als de Patrijs, de Kneu en Ringmus liften mee op de inrichting- en beheersmaatregelen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de teelt van gewassen zoals Karwij, Luzerne en Boekweit een gunstig effect kan hebben op het succes van de akkervogels. In het West-Brabantse kan deze manier van werken experimenteel overgenomen worden. De kleipolders in het werkgebied van de ANV Brabantse Wal zijn geschikt voor Karwij ( 1e jaar met dekvrucht Erwten) en Luzerne. Boekweit zou met name op de zandgronden geteeld kunnen worden. De oogst van Karwij en Boekweitmeel kan een aanzet zijn voor de ANV om te gaan werken aan de ontwikkeling van bepaalde streekproducten.
Nestgelegenheid en dekking Patrijzen zoeken hun dekking vooral in de wat hogere vegetatie langs houtachtige beplanting of in gras- en ruigte langs de perceelsranden. Het nest wordt in de regel ook in dit soort vegetaties gemaakt. Wat belangrijk is dat de schuilplaats vanaf de grond, onderaan gemakkelijk toegankelijk is voor de vogels. De ideale hoogte van een ruigte is ongeveer 0,5 mtr. mits toegankelijk. In overhangend, overjarig gras kan ook een prima schuilplaats gevonden worden. Een individuele struik of een pluk struiken met overhangende takken kan ook heel geschikt zijn. Deze struiken kunnen eventueel ook dienst doen als zangpost voor een akkervogel als de Geelgors of als schuilplaats voor een groep Ringmussen. Aanplant van struiken op overhoeken en brede bermen in de vorm van struwelen en/of Patrijshagen biedt mogelijkheden om nestgelegenheid en dekking te zoeken. Een Patrijs heeft minimaal 15 mtr. aaneengesloten haag/struweel per ha. nodig in het geval dat er nergens anders dekking gezocht kan worden. Beter meerdere korte elementen aanleggen dan een enkele aaneengesloten lange haag/struweel Als men een stuk van een perceel doelbewust uitrasterd en er een spontane ontwikkeling zonder beheer toestaat zal op den duur een ruigtekruidenvegetatie ontstaan die heel geschikt kan zijn voor de Patrijs. Wat van groot belang is dat deze maatregelen, evenals de andere maatregelen uit de matrix, goed verspreid in het gebied liggen. Zonnezandbak/rand en maalsteentjes Patrijzen houden van een stofbad en zoeken kale grond ook op om op te drogen na een regenbui of ochtenddauw. Insecten die op het menu van de Patrijs staan maken ook gebruik van de snel opwarmende kale aarde. De kale zandbanen moeten in de volle zon te liggen. Men kan volstaan met een 1 tot 2,25 meter brede strook langs een aangelegde rand of perceelsrand. Op de zandbaan kan hier en daar hoopjes ruw rivierzand of brekerszand aangebracht worden om de Patrijs op een gemakkelijke manier van maalsteentjes te voorzien voor een goeie spijsvertering.
Monitoring Om na te kunnen gaan of de maatregelen uit de maatregelenmatrix effect hebben op de Patrijzenstand is het raadzaam dat een 0-meting wordt uitgevoerd door ervaren vogelaars samen met agrariĂŤrs in het zoekgebied waar de maatregelen mogelijk uitgevoerd gaan worden. De waarnemingen die in het kader van het jaar van de Patrijs zijn doorgegeven aan SOVON kunnen ook opgevraagd worden om daarna het zoekgebied voor de maatregelen voor de Patrijs te bepalen.
Januari 2014 CoĂśrdinatiepunt Landschapsbeheer Brabants Landschap A.P.T Stoop
Bronnen; - Soortenfiche S84 Patijs (Belgie) - Naar vernieuwing en verbreding van het Groninger akkervogelbeheer (Groningen) - Altenburg & Wymenga De Patrijs in Nederland A&W-rapport 931
Maatregelenmatrix voor de Patijs
Maatregelen
Waar
Specifieke eisen
Inzet van middelen uit;
Prijs per element
Partijen
Opmerkingen
Bloemrijke randen R1 ; Stika aandachtsgebieden Brede bermen; budget overheden Schouwpaden; BD Graan kruiden rand R4 ; Stika aandachtsgebieden Sponsering voer ; LAL ; NPL
R1 ; € 21,42 / are
Agrariërs, Gemeente, Leidingstraat, Brabant Water, Brabantse Delta, ANV
R4 ; € 26,95 / are
Agrariërs, Leidingstraat, Brabant Water, ANV Agrariërs, Leidingstraat, ANV
Deelnemende agrariërs uit de streek; Opnemen regulier bouwplan; NPL?/gemeente/
Agrariërs ; € 500,00 / ha saldoverschil **
Agrariërs, Leidingstraat, Brabant Water, Gemeente, ANV
Agrariërs ; € 500,00 / ha saldoverschil **
Agrariërs, Leidingstraat, ANV
Agrariërs ; € 500,00 / ha saldoverschil **
Agrariërs, Leidingstraat, Brabant Water, Gemeente, ANV
Boekweit te verwerken tot boekweitmeel voor pannenkoeken in de plaatselijke pannekoekentent/supermarkt; bijverdienste ANV
Coördinatiepunt adviseert i.v.m. assortiment plantsoen
Faunaranden Bloemrijke graskruiden randen
Langs perceelsranden; brede bermen ; schouwpaden
Graankruiden randen
Langs perceelsranden;
Experimentele winter vogelvoederranden
Langs perceelsranden met vluchtstruiken
Over stoppel strooien met smal afgestelde kunstmeststrooier
Volvelds in combinatie met andere maatregelen;
Deel niet oogsten
Teelt vogelvriendelijke gewassen* Karwij (klei)
Luzerne (klei)
Volvelds in combinatie met andere maatregelen;
Maairegime aanpassen aan broedcyclus.
Boekweit (zand)
Volvelds in combinatie met andere maatregelen
Deel niet oogsten
Percelen worden door overheden en bedrijven ‘om niet’ ter beschikking gesteld aan de ANV Brabantse Delta; opbrengst uit deel van gewas wat geoogst wordt Deelnemende agrariërs uit de streek; Opnemen regulier bouwplan Deelnemende agrariërs uit de streek; Opnemen regulier bouwplan; NPL/gemeente/
Voorbeeld vogelvoederplekken kraanvogels Zweden; verhuur schuilhutjes € 90,-/dag Karwij verwerkt in olie en andere levensmiddelen kan een te verkopen streekproduct worden voor de ANV
Percelen worden door overheden en bedrijven om niet ter beschikking gesteld aan de ANV Brabantse Delta; kosten dekken uit opbrengst deel van gewas wat geoogst wordt
Nestgelegenheid en dekking Struikgroepen of individuele struiken voor dekking in relatief ‘open’ gebieden
Overhoeken, uitgerasterde hoeken van percelen; dijken
Kleinschalige ontwikkeling van ruigteranden langs perceelranden/ houtsingels/heggen en overhoeken
Uitrasteren met schapengaas
Aanleg van patrijsheggen/struweelheggen
Lang perceelsranden op particulier terrein; op dijken
Aanleg van zonnebadranden/behoud zandwegen/
Tussen R1 / R4 rand, gewas en perceelsrand; kale braakstrook
Pleksgewijs grof rivierzand of fijne fractie brekerszand aanbrengen
Langs R1/R4 randen, zonnebadrand, heggen
* Uit leefgebiedenproject venieuwing en verbreding Groninger akkervogelbeheer ^Vergoeding voor aanleg, onderhoud en inefficiëntietoeslag van € 50,00 per element.
Min.5 m2, max. 10 m2 Min. 3 stuks struiken; plantverband; ± 1,00 x 1,00 mtr. kruidenvegetatie uitgerasterd deel 1x per 4 jaar maaien en afvoeren Min. 15 m2, max. 50m2 min breedte 1,5 meter. kruidenvegetatie uitgerasterd deel 1x per 4 jaar maaien en afvoeren Min. 25 mtr./ha; Uitrasteren met schapengaas
Sponsoring; LAL
€ 100,00 tot € 150,00^
Agrariërs, Gemeente, Leidingstraat, Brabant Water, ANV , KLE
Sponsoring ; LAL
€ 177,00 tot € 408,32^
Agrariërs, Gemeente, Leidingstraat, Brabant Water, ANV, KLE
VLNB ; LAL
€ 441,03 / 25 mtr.
Agrariërs, ANV, KLE
Min. 1 mtr. / max 2,25 mtr. breed; min. 100 m2; max. Gelegen in de volle zon; 3x frezen/roteren In volle zon op kaal zand/klei
Sponsoring; LAL
€ 16,90 / 100 m2 / jr.^^
Agrariërs, Gemeente, Leidingstraat, Brabant Water, ANV
Sponsoring ; LAL
€ 110,00 / m3 ( = 100 emmers)
Agrariërs, ANV,
Coördinatiepunt adviseert i.v.m. assortiment plantsoen ; Boomplantdag activiteit
Lesbrief scholen ontwikkelen met een buitenactiviteit
** Facultatief; is een aanname uit Groningener opzet leefgebiedenproject; resultaten voorjaar 2014 bekend.