ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΤΕΥΧΟΣ 3 by John Var

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 1

αντίθεση τεύχος 3

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 2

ΑΝΤΙΘΕΣΗ - περιοδική επιθεώρηση λόγου και δραστηριότητας έκδοση του Κ.Ο. του ΚΚΕ(μ-λ)

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ:

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

Μανόλης Αρκολάκης

Θοδωρής Φωτόπουλος

περιοδική έκδοση

Προ ΕΚΔΟΣΕΙΣ:

Εκτός των Τειχών, Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία Εμμ. Μπενάκη 43 106 81, Αθήνα τηλ: 210 3303639 φαξ: 210 3815597 ηλ. διεύθυνση: pubs@ektostonteixon.gr

Άρθ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ:

Εκτός των Τειχών, βιβλιοπωλείο Γραβιάς 10-12 106 78, Αθήνα τηλ: 210 3303348 ηλ. διεύθυνση: books@ektostonteixon.gr ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΒΙΒΛΙΩΝ, ΕΝΤΥΠΩΝ:

Αντίθεση Εμμ. Μπενάκη 43 106 81 Αθήνα ηλ. διεύθυνση: antithesi@ektostonteixon.gr Σύνολο έκδοσης © εκδόσεις Εκτός των Τειχών, Οκτώβρης 2009 www.ektostonteixon.org ISSN: 1791-6895 Τιμή: 5 ευρώ Για την ενίσχυση της έκδοσης: Εθνική Τράπεζα 129/49845288

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 3

αντίθεση περιοδική επιθεώρηση λόγου και δραστηριότητας ΤΕΥΧΟΣ 3 ΟΚΤΩΒΡΗΣ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Της σύνταξης .......................................................................

Προς την 7η συνδιάσκεψη Η κρίση και η αντιμετώπισή της ......................................... ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΑΜΑΡΑΣ

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

Άρθρα “Δικαίωση” με ήττα; ................................................................. 77 ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Πώς να δούμε την κρίση ...................................................... ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΝΟΣ

109

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία .......................................... ASPECTS OF INDIA’S ECONOMY

115

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 4

θού και εξά

Της Σύνταξης

ο παρόν τεύχος επικεντρώνεται σε διάφορες πλευρές της παγκόσμιας οικονομικής, και συνακόλουθα πολιτικής, κρίσης η οποία, παρά τις θεωρίες συνωμοσίας πολλών ρεφορμιστών, είναι εδώ και τις συνέπειές της νιώθουν επώδυνα οι εργαζόμενες μάζες. Η χρηματιστηριακή φούσκα έσκασε, δημιουργώντας όχι μόνο οικονομικά αλλά κυρίως πολιτικά προβλήματα στην ηγεμονία του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ. Είναι όμως τόσο βαθιά τα αδιέξοδα του καπιταλιστικού συστήματος, ώστε η λεγόμενη “χρηματιστηριοποίησή” του να μην επιδέχεται κενσυανικά γιατροσόφια, τα οποία υποτίθεται θα εφάρμοζε η νέα διακυβέρνηση του Ομπάμα, αλλά να αποβλέπει σε νέου είδους χρηματιστηριακές φούσκες για την επιστροφή στην άμεση κερδοφορία και συσσώρευση. Λύσεις αμφίβολης αποτελεσματικότητας; Γι’ αυτό αυξάνονται τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν και κτίζονται επτά νέες στρατιωτικές βάσεις στην Κολομβία.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι ιμπεριαλιστικές χώρες που ελέγχουν πολιτικά τις οικονομικές επιλογές της ΕΕ, πολύ λίγο ενδιαφέρονται για την κοινή αντιμετώπιση της κρίσης. Για παράδειγμα, Γαλλία και Γερμανία επιμένουν, ω τι έκπληξη, να ανησυχούν μόνο για τα δικά τους προβλήματα, προτείνοντας μέτρα που εξυπηρετούν αποκλειστικά τα εθνικά τους συμφέροντα. Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά, η “νεο-μερκαντιλιστική” πολιτική Γαλλίας και Γερμανίας αποσκοπεί στην προστασία της εξαγωγικής δυναμικής των χωρών αυτών, με αύξηση της παραγωγικότητας και υποτίμηση των μισθών, τη στιγμή που η αντιπληθωριστική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχει μετατρέψει το ευρώ σε Franc Poincaré, το χρυσό γαλλικό φράγκο της δεκαετίας του 1930 που υπέθαλπε τις συνέπειες της κρίσης του 1929. Δηλαδή, όλες αυτές οι ανοησίες περί “νεο-κενσυανισμού” ελάχιστα συγκινούν τους ευρωπαίους ιμπεριαλιστές, οι οποίοι ξέρουν πολύ καλά ότι η πολιτική που ακολου4

Ανά τάρ τη της μύρ να τέτ κατ ζετ κον μη λαϊ μέρ στα φέρ

Σ’ α και ρεφ φέρ αυτ του περ του χών επό ριά τερ νομ διαπ λύ λ δημ

πας η , είζες. ονοαλιστινα θα σε άμεκόγαία.

που διαμα, όνο ρεωθεί Γερτων των παϊaré, τις πεπεου-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 5

Της σύνταξης

θούν συνθλίβει τα ασθενέστερα μέλη της ΕΕ, όπως ακριβώς είχε συμβεί και στη δεκαετία του 1930 (δεμένη στο άρμα του χρυσού κανόνα και της εξάρτησης, η ελληνική κυβέρνηση είχε κηρύξει πτώχευση το 1932). Ανάλογη είναι η κατάσταση και στον υπόλοιπο κόσμο, όπου μετά την κατάρρευση των διαφόρων “τίγρεων” μέσα στην προηγούμενη δεκαετία και τη χρόνια ιαπωνική ύφεση, έρχεται και η Κίνα να δρέψει τους καρπούς της καπιταλιστικής της πορείας. Μόνο τον τελευταίο χρόνο, 20 εκατομμύρια άνεργοι εργάτες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πόλεις και να επιστρέψουν στην ήδη κατεστραμμένη ύπαιθρο. Είναι σίγουρο ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν υποβοηθά, τουναντίον, την αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης ώστε να ισοσκελιστεί η μείωση των εξαγωγών. Δεν χρειάζεται καν να σχολιάσουμε τα φληναφήματα των ινδών πολιτικών και οικονομολόγων για τη νέα ανερχόμενη, συν τοις άλλοις και πυρηνική, δύναμη που θα είναι η Ινδία. Το αισιόδοξο για μας είναι η ενδυνάμωση του λαϊκού κινήματος και η εξάπλωση του ένοπλου αγώνα στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Διότι, όπως και με την κρίση του 1929, μόνο η επαναστατική διαδικασία θα οδηγήσει στην υπέρβαση της κρίσης προς το συμφέρον των λαϊκών μαζών. Σ’ αυτό το τεύχος υπάρχουν δύο ακόμα κείμενα, νομίζουμε αρκετά επίκαιρα, τα οποία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν κριτικά δύο όψεις του ρεφορμισμού μέσα στο κίνημα. Το κείμενο για το ΚΚΕ σκοπεύει να επαναφέρει τη συζήτηση σε συγκεκριμένες πλευρές των θέσεων του κόμματος αυτού, οι οποίες παραμένουν αναλλοίωτες, παρά τον πρόσφατο θόρυβο του τελευταίου του συνεδρίου για δήθεν επανεξέταση της σοσιαλιστικής περιόδου στη Σοβιετική Ένωση. Ανατρέχοντας σε σειρά δημοσιευμάτων του ΚΚΕ, από το 1956 έως σήμερα, καταδεικνύει την επιμονή των στελεχών του στις αναθεωρητικές θέσεις που εισήγαγε ο Χρουστσόφ και οι επόμενοι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης για τη δικτατορία του προλεταριάτου, την ειρηνική συνύπαρξη και τον προλεταριακό διεθνισμό. Το δεύτερο μέρος θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος. Το κείμενο για την αυτονομία έρχεται να υπενθυμίσει τη βαθιά μικροαστική αντίληψη που διαπερνά τις διάφορες τάσεις στο χώρο της αυτονομίας και η οποία πολύ λίγη σχέση έχει με τη βιτρίνα της επαναστατικότητας και της άμεσης δημοκρατίας που καλλιεργείται επισταμένως τον τελευταίο καιρό. Αθήνα, Οκτώβρης 2009 5

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 6

Ενα

Εδώ νομικ και λ ων κ ων α θεωρ μας α λογικ κές α και τ Α λεί έ μα κα βαια είναι και ο μέσα ωρού βάση γία έ αδρα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 7

ΠΡΟΣ ΤΗΝ 7η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

Βασίλης σαμαράς

Ενα

ζητημα ταξικησ Παλησ

Εδώ και μερικούς μήνες ο κόσμος συγκλονίζεται από την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης και τις συνέπειές της. Σε σχέση μ’ αυτήν γίνονται, γράφονται και λέγονται πολλά, τέτοια και αλλιώτικα. Το σύστημα μέσω των κυβερνήσεων και άλλων οργανισμών προωθεί μια σειρά μέτρα. Αναλύσεις επί αναλύσεων από κάθε πλευρά και στη βάση όλων των διαφορετικών αντιλήψεων και θεωριών. Και προτάσεις, πολλές προτάσεις, επίσης από κάθε πλευρά. Εδώ θα μας απασχολήσει περισσότερο το ποια μέτρα προωθούνται. Στη βάση ποιας λογικής αλλά και με ποιες μορφές παρουσιάζονται. Τι μέτρα και ποιες πολιτικές αντιπροτείνονται από άλλες πλευρές και επίσης στη βάση ποιας λογικής και τι σημαίνουν. Από τη μεριά του συστήματος, το κεντρικό μότο είναι πως η κρίση αποτελεί ένα φαινόμενο που αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο, ένα «κοινό» πρόβλημα και, συνεπώς, απαιτείται η από «κοινού» αντιμετώπισή του. Πρόκειται, βέβαια, για προσπάθεια παραπλάνησης του κόσμου. Ούτε «κοινό» πρόβλημα είναι, ούτε «από κοινού» θα αντιμετωπιστεί, ούτε «κοινό» θα είναι το κόστος και οι συνέπειες. Οι δυνάμεις του συστήματος είναι αυτές που διαθέτουν τα μέσα άσκησης πολιτικής, αυτές θα πάρουν τα μέτρα (ήδη τα παίρνουν) που θεωρούν κατάλληλα για την αντιμετώπιση του προβλήματος και πάντοτε στη βάση της δικής τους λογικής και των δικών τους συμφερόντων. Η όλη φιλολογία έχει στόχο την παραπλάνηση, τον αποπροσανατολισμό του κόσμου, την αδρανοποίησή του στη βάση της «κοινότητας» του ζητήματος. Ακριβώς επει-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 8

αντίθεση

δή σ’ αυτόν τον κόσμο στοχεύουν να φορτώσουν τα βάρη της κρίσης και όχι μόνο. Τέτοια «κοινότητα»! Από τη μεριά τους οι πάσης φύσεως και ποικιλίας ρεφορμιστικές δυνάμεις ασκούν κριτική τόσο στην έως τώρα πολιτική (που οδήγησε στην κρίση) όσο και στα μέτρα που προωθούνται, και θα λέγαμε μάλιστα εύστοχη σε ορισμένες πλευρές της. Αφού λοιπόν ξεμπερδέψουν μ’ αυτό το «καθήκον», περνάνε στις «προτάσεις» τους. Πολλές προτάσεις, πάρα πολλές προτάσεις. Για την αντιμετώπιση της κρίσης και όχι μόνον. Σε ποιον τις απευθύνουν; Μα, προφανώς, στις δυνάμεις του συστήματος που, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα, είναι αυτές που διαθέτουν τα μέσα και τις δυνατότητες άσκησης πολιτικής. Δυνατότητες που -αντικειμενικά- οι ρεφορμιστές δεν έχουν. Έχουν όμως την άποψη πως «η κρίση μάς αφορά όλους» και, μιας και είναι έτσι, συνεισφέρουν και αυτοί τη «χρήσιμη» συμβολή τους. Πιστεύουν, στ’ αλήθεια, πως αυτό που λείπει από το σύστημα είναι οι προτάσεις που αφειδώς διατυπώνουν; Αναμφισβήτητα, το στοιχείο της αυταπάτης είναι ισχυρό, αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Το βασικό και ουσιώδες εδώ είναι ότι με αυτόν τον τρόπο συνεισφέρουν και ισχυροποιούν την άποψη που πλασάρει το σύστημα περί «κοινού» προβλήματος. Δημιουργούν σύγχυση ως προς τον πραγματικό χαρακτήρα του προβλήματος, εξωραΐζουν το σύστημα και τις προθέσεις του. Ταυτόχρονα αποπροσανατολίζουν τον κόσμο, τον οδηγούν σε μια στάση αναμονής, εκτονώνουν την οργή του, τον ακινητοποιούν, δίνουν χρόνο στο σύστημα να προωθήσει και να υλοποιήσει την πολιτική του. Υπάρχει και μια άλλη, «τρίτη» άποψη. Αυτή που σαν κεντρικό και «μαχητικό» της μοτίβο έχει το «να πληρώσει το κεφάλαιο» και άλλα παρόμοιας μορφής και χαρακτήρα. Σύνθημα που ακούγεται «ταξικό», μαχητικό και αδιάλλακτο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για άποψη εξίσου ανόητη (το λιγότερο) με εκείνο το «φέρτε πίσω τα κλεμμένα» που, όχι τυχαία, εκπορευόταν από τους ίδιους πολιτικούς χώρους. Απόψεις που στην ουσία εμφορούνται από τις ίδιες αυταπάτες για τη φύση και το χαρακτήρα του συστήματος. Γι’ αυτό άλλωστε μορφοποιούνται σε θέσεις που, τις περισσότερες φορές και παρά το «ριζοσπαστικό» τους περίβλημα, δεν αποτελούν παρά παραλλαγές των ρεφορμιστικών προτάσεων. Που προσανατολίζουν τις αγωνιστικές διαθέσεις ενός κόσμου σε κατευθύνσεις αδιέξοδες, που τον οδηγούν τελικά στην απογοήτευση και τον αδρανοποιούν, «ανακυκλώνοντας» την οργή του. Θα μπορούσε βέβαια να αναρωτηθεί κανείς: Μα, δεν μας αφορά όλους η κρίση; Βεβαίως και μας αφορά. Μόνο που δεν μας αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο, από την ίδια πλευρά και στη βάση των ίδιων συμφερόντων. Το βασικό και ουσιώδες είναι, όπως πάντα, η συγκεκριμένη ανάλυση της συ-

γκε ται ανα ποι στη τε ζ χνιώ λης και δου τη λ και θού νο π ρίσ

Για

τις προ όρο του ανα ρω ται ραγ παρ παρ να τις

του παρ γικώ δια καπ άμε ακρ ράγ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 9

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

όχι

νάκρίοχη θήροπευπως ναρμιυς» ολή ι οι αυδες ποούν ξωολίορκαι

μαμοικαι (το ρευφοστήρες αρά τις τον νο-

ους τον Το συ-

γκεκριμένης κατάστασης. Το να προσδιορίσουμε ποιο πεδίο διαμορφώνεται (με βάση και την κρίση), ποια είναι τα πραγματικά προβλήματα που αναδεικνύονται, ποιες δυνάμεις αντιπαρατίθενται, σε ποια βάση και με ποιο αντικείμενο. Στη βάση ακριβώς μιας τέτοιας εκτίμησης, οδηγούμαστε στην άποψη ότι η αντιμετώπιση της κρίσης ούτε «κοινή» υπόθεση είναι, ούτε ζήτημα «προτάσεων», αλλά ούτε και «φαεινών» και άλλων ευρεσιτεχνιών. Ήταν πάντα και παραμένει ζήτημα ταξικής πάλης. Μιας ταξικής πάλης που το σύστημα από τη μεριά του τη διεξάγει με τον πιο αποφασιστικό και ανελέητο τρόπο. Ακριβώς γιατί δεν είχε ποτέ -και ούτε έχει- κανενός είδους αυταπάτες περί του τι κρίνεται και πώς οδηγείται σ’ αυτήν ή εκείνην τη λύση. Είναι προφανές ότι απαιτείται ανάλογη αποφασιστικότητα αλλά και συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις αυτής της πάλης αποτελεσματικά και νικηφόρα. Μόνο που, για να φτάσουν σ’ αυτό το σημείο, πρέπει ταυτόχρονα να παραμερίσουν πολλές και πάσης φύσεως και μορφής αυταπάτες.

Για

την κριση

Αναγκαία εδώ και η αναφορά στα της κρίσης. Τις αιτίες, τους όρους και τις διαδρομές που οδήγησαν στην εκδήλωσή της. Κυρίως επειδή αυτά που προηγήθηκαν συνδέονται άμεσα με το πεδίο που διαμορφώθηκε και τους όρους που το προσδιορίζουν. Έστω και αν -για λόγους οικονομίας αυτού του κειμένου- θα είναι αναγκαστικά και όσο γίνεται συντομευμένη, αυτή η αναφορά χρειάζεται. Απέναντι στην όλη φιλολογία που αναπτύσσεται γύρω από την κρίση, υπάρχει ένα ζήτημα που, κατά την άποψή μας, χρειάζεται να αποσαφηνιστεί πριν απ’ όλα. Το ότι δεν πρόκειται για κρίση των παραγωγικών δυνατοτήτων της ανθρωπότητας. Με απλά λόγια, οι παραγωγικές δυνατότητες που έχει αναπτύξει η ανθρωπότητα (υποδομές, παραγωγικές επιχειρήσεις, ανθρώπινο παραγωγικό δυναμικό) είναι σε θέση να παράξει αυτά που παρήγαγε πριν από την κρίση (και να καλύψει έτσι τις αντίστοιχες ανθρώπινες ανάγκες) και πολύ περισσότερα. Πρόκειται για κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, του τρόπου λειτουργίας του. Εμφανίζεται με τη μορφή μπλοκαρίσματος των οικονομικών παραγωγικών λειτουργιών, που έχει ως συνέπεια την καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων. Βασικός της όρος, η αδυναμία πραγματοποίησης (με τις διαμορφωμένες έως τότε συνθήκες) του προσδοκώμενου κέρδους για τους καπιταλιστές. Η αιτία είναι ακριβώς η… ίδια. Η ασυγκράτητη επιδίωξη του άμεσου, μέγιστου δυνατού κέρδους από τους καπιταλιστές «πετυχαίνει» το ακριβώς αντίθετο. Να «εξαντλήσει» τους όρους, τις συνθήκες και τους παράγοντες κερδοφορίας. Τον ίδιο ακριβώς στόχο έχουν και τα μέτρα που 9

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 10

αντίθεση

προωθούν οι δυνάμεις του συστήματος για την αντιμετώπιση της κρίσης. Την αποκατάσταση των όρων κερδοφορίας για το κεφάλαιο, με την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και συνολικά των λαών, ενώ η καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων διαμορφώνει το «παρθένο» έδαφος που απαιτείται για την ανάπτυξη της νέας κερδοφορίας. Εδώ, σ’ αυτά βρίσκεται το κρίσιμο ζήτημα. Στην κατανόηση του χαρακτήρα και της στόχευσης αυτών των μέτρων και συνεπώς αυτών που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους. Ας τα δούμε λίγο περισσότερο.

χωρ γών εδώ εκμ λιστ να ένα βάσ

συσσωρΕυση και οι ΠηΓΕσ τησ

Αφετηρία για την εκδήλωση της κρίσης υπήρξε το σκάσιμο της «φούσκας», όπως ονομάστηκε, των οικιστικών δανείων στις ΗΠΑ. Αυτό πυροδότησε το ρήγμα στην άλλη, την παγκόσμια φούσκα, που είχε γιγαντωθεί ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία. Μια φούσκα που αποτελούνταν κυρίως από τα «παράγωγα», όπως αναφέρονται, χρηματιστικά «προϊόντα» και των οποίων η ονομαστική αξία υπερέβαινε στο πολλαπλάσιο τις πραγματικές αξίες τις οποίες, υποτίθεται, εκπροσωπούσαν. Με τη σειρά του, αυτό το συνολικό ξεφούσκωμα συμπαρέσυρε και συνεχίζει να συμπαρασύρει όλες τις οικονομικές λειτουργίες. Δεν θα σταθούμε καθόλου στις διάφορες ερμηνείες, οι περισσότερες των οποίων απλώς συγκαλύπτουν τις βασικές αιτίες, που βρίσκονται στην ίδια τη φύση του καπιταλιστικού συστήματος. Θα σημειώσουμε απλώς ότι, αν δεν έσκαγε στο οικιστικό των ΗΠΑ και στο χρόνο που συνέβη, θα έσκαγε αναπόφευκτα αλλού κάποια άλλη στιγμή. Αυτό στο οποίο θα θέλαμε να σταθούμε είναι ότι στη βάση της «φούσκας» υπήρξε μια πραγματική συσσώρευση κεφαλαίων. Κεφαλαίων που σ’ αυτόν ή εκείνον το βαθμό, με αυτόν ή τον άλλον τρόπο, αντιστοιχούσαν σε πραγματικές αξίες. Τα ερωτηματικά που αναδεικνύονται εδώ είναι βασικά δύο: α) Αυτή η συσσώρευση ποιες πηγές είχε και πώς πραγματοποιήθηκε; β) Γιατί αυτά τα κεφάλαια, αυτές οι αξίες δεν… αξιοποιήθηκαν επενδυτικά και στην κλίμακα που τους αντιστοιχούσε; Εδώ, σ’ αυτό το τελευταίο βρίσκεται ο πυρήνας της συγκεκριμένης κρίσης έτσι όπως αυτή εξελίχθηκε. Πηγές αυτής της συσσώρευσης υπήρξαν αυτές που ήταν πάντα. Κατ’ αρχάς και ως πρωταρχική, η υπεραξία. Το μέρος της παραγόμενης αξίας που δεν αποδίδεται στους παραγωγούς της, αλλά παρακρατείται από τους κεφαλαιοκράτες. Από εκεί και πέρα -και ανεξάρτητα με το πώς εμφανίζεται και σε ποιους τύπους μεταμορφώνεται- δυο είναι οι βασικοί δρόμοι συσσώρευσης αυτής της υπεραξίας. Ο πρωταρχικός αφορά την άμεση εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Ο δεύτερος, την καταλήστευση των εξαρτημένων 10

όρω θεί τρο νολ οπι νήμ λικά στο προ θέσ της ξης

δυν τις Η κιο ποί λαί απε μετά με κ κού Ταυ καν νέχε

ταρ συσ

σης. ταώη φος βρίχευντι-

ούροωθεί κυτα» αγαυύρει ρες αιτος. στο . ούπου ούναι

; δυαίο ηκε. αρπου κεται σώλευνων

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 11

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

χωρών από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις μέσω των άνισων «ανταλλαγών» και άλλων μορφών εκμετάλλευσης. Το μόνο που θα συμπληρώσουμε εδώ σε σχέση μ’ αυτά (γιατί θα επανέλθουμε) είναι ότι αυτοί οι δυο δρόμοι εκμετάλλευσης αποτελούν -από οικονομική άποψη- τα βάθρα του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος. Όσον αφορά τα οφέλη που μπορεί να αποκομίζει μια ιμπεριαλιστική δύναμη σε βάρος μιας άλλης, αυτό είναι ένα ζήτημα άλλης τάξης, αφορά τη μοιρασιά της «λείας» και κρίνεται στη βάση συσχετισμών.

ΕΠιθΕση του κΕφαλαιου και των ιμΠΕριαλιστων τησ δυσησ

Εκείνο που χρειάζεται να απαντηθεί στη συνέχεια είναι στη βάση ποιων όρων αυτή η συσσώρευση μπόρεσε τα τελευταία χρόνια να πραγματοποιηθεί σ’ αυτή τη γιγαντιαία κλίμακα. Οι κύριες αιτίες βρίσκονται στην ανατροπή των παγκόσμιων συσχετισμών σε βάρος της εργατικής τάξης και συνολικά των λαών. Μια ανατροπή που στη βάση της βρίσκεται η οπισθοχώρηση, η ήττα του εργατικού, επαναστατικού, κομμουνιστικού κινήματος και η οποία συμπαρέσυρε και προκάλεσε την αποσάθρωση συνολικά του μετώπου πάλης των λαών. Αυτό ήταν που έδωσε τη δυνατότητα στο κεφάλαιο να περάσει στην επίθεση ενάντια στην εργατική τάξη, να προχωρήσει στην κατάργηση σειράς δικαιωμάτων και κατακτήσεων. Να θέσει ως στόχο την επαναθεμελίωση των ταξικών σχέσεων σε βάση απόλυτης κυριαρχίας του κεφαλαίου, έτσι ώστε η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης να μπορεί να εντείνεται στο έπακρο με τα λιγότερα δυνατά εμπόδια. Ταυτόχρονα, και ιδιαίτερα μετά τις ανατροπές του 1989-1991, έδωσε τη δυνατότητα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, βασικά της Δύσης με επικεφαλής τις ΗΠΑ, να προχωρήσουν σε μια εκστρατεία επανακατάκτησης-επαναποικιοποίησης του κόσμου που με περισσό θράσος τη βαφτίσανε «παγκοσμιοποίηση». Είχαμε έτσι την «απελευθέρωση» των αγορών, της κίνησης κεφαλαίων, των «επενδύσεων», της «αγοράς εργασίας». Δηλαδή την απελευθέρωση της δυνατότητας των ιμπεριαλιστών να διευρύνουν την εκμετάλλευση των αδύναμων χωρών σε επίπεδα ληστείας. Συνακόλουθα είχαμε και την «απελευθέρωση» (κατάκτηση) των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ, που διεύρυνε το πεδίο εκμετάλλευσης και κυριαρχίας τους. Ταυτόχρονα, όσοι δυστροπούσαν απέναντι στη νέα κατάσταση συντρίφτηκαν ανελέητα και παραδειγματικά (Ιράκ 1991 και Γιουγκοσλαβία στη συνέχεια). Αυτές οι εξελίξεις διαμορφώνουν ένα πεδίο συσσώρευσης σχεδόν πρωταρχικού χαρακτήρα. Δεν αναφερόμαστε απλά και μόνο στην απομύζηση, συσσώρευση τεράστιων όγκων κεφαλαίου. Αναφερόμαστε στη διαμόρφω11

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 12

αντίθεση

ση, σε παγκόσμια κλίμακα, μιας στρατιάς εργατών που όχι μόνο δεν κατέχουν μέσα παραγωγής, αλλά τους αφαιρούνται (απαλλοτριώνονται) και τα στοιχειωδέστερα των δικαιωμάτων τους. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται έτσι εντελώς αφοπλισμένοι και χωρίς τη δυνατότητα αντίστασης στην ανελέητη εκμεταλλευτική διάθεση του κεφαλαίου. Στη διαμόρφωση ενός τέτοιου πεδίου συντείνει και η μετανάστευση εκατομμυρίων εργαζομένων σε παγκόσμια κλίμακα, ένα φαινόμενο που συνδέεται και με το αμέσως επόμενο ζήτημα. Στο ίδιο διάστημα έχουμε μια πραγματική κατάληψη των πηγών ενέργειας και πρώτων υλών και συνολικά των πλουτοπαραγωγικών πηγών των εξαρτημένων χωρών. Την καταστροφή (μέσω των «απελευθερώσεων» που αναφέραμε) παραγωγικών τους κλάδων και ολάκερων οικονομιών έως και σε επίπεδα οικονομικής ερήμωσης. Συνολικά, την απαλλοτρίωση των όποιων δυνατοτήτων τους να σταθούν στοιχειωδώς οικονομικά στα πόδια τους. Έτσι, αυτό που διαμορφωνόταν σαν μοναδική «διέξοδος» ήταν να παραδίδονται δεμένες χειροπόδαρα (μέσω «δανείων» και «δεσμεύσεων» που επιβάλλονταν από το ΔΝΤ και με άλλους τρόπους) στις ορέξεις των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων. Ταυτόχρονα, αυτή η οικονομική ερήμωση ήταν που ωθούσε κατά κύματα τον κόσμο να φεύγει και να αναζητεί την τύχη του (την ατυχία του) σε άλλες χώρες. Μια εξέλιξη που προσφέρει στο κεφάλαιο εκατομμύρια φθηνά εργατικά χέρια. Ταυτόχρονα, και με βάση τη «μετέωρη» (από άποψη δικαιωμάτων) θέση αυτών των ανθρώπων, υποβαθμίζεται η δυνατότητα αντίστασης του συνολικού εργατικού «σώματος».

τα

αδιΕξοδα και η στρΕΒλωση τησ στρΕΒλωσησ

Μέχρις εδώ όλα «καλά» (για τους ιμπεριαλιστές). Το ζήτημα ήταν πως όλη αυτή η συσσώρευση έπρεπε να βρει διέξοδο. Διέξοδο επενδυτική. Όλη αυτή η κερδοφορία δεν έχει σχεδόν κανένα νόημα αν δεν εντάσσεται στον κύκλο της διευρυνόμενης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Αντίθετα, τα κεφάλαια, και όχι μόνο τα «εικονικά» αλλά κι εκείνα που αντιστοιχούν σε πραγματικές αξίες, απαξιώνονται αν δεν επενδυθούν, αν παραμένουν εν αδρανεία. Ως προς αυτό, οι επενδύσεις στο πεδίο της υπαρκτής «παραδοσιακής» οικονομίας έχουν ένα όριο: το συγκεκριμένο κάθε φορά μέγεθός της, που μάλλον δεν μπορούσε να απορροφήσει επενδυτικά τον όγκο των κεφαλαίων που σωρεύονταν. Πολύ περισσότερο που, με βάση την αφαίμαξη της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων και των λαών σε παγκόσμια κλίμακα, υποχωρούσε η ζήτηση, δημιουργώντας έτσι «αντικίνητρα». Αυτή η συσσώρευση θα μπορούσε (θεωρητικά τουλάχιστον) να βρει διέξοδο σε νέες επενδύσεις, σε νέους κλάδους πρωτοποριακούς, σε τομείς αιχ12

μής θα υ και πειρ (πλ οπο ροφ έπια

(στρ ντικ του μία «διε Έτσ σκο ραν σα

γία και της πεδ κίνη του νική κον εσω τάβ θα μ νεκ κε γ «ξεχ

η«

με τ γέθ σεω

καται) κοσης ωση ζοτο

νέρτων που και ποιους. αδίεπιριαπου του αιο έωται

πως Όλη τον κεσε ν εν δοθός των μαμια

διέαιχ-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 13

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

μής κ.λπ., έτσι ώστε να υπάρξει (ή να δημιουργήσει βάσιμες προσδοκίες ότι θα υπάρξει) μια πραγματική μεγέθυνση. Τέτοιες τάσεις, κατευθύνσεις αλλά και πρακτικές υπήρξαν. Σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας, εργαστηρίου, πειραματικών εφαρμογών αλλά και στο πεδίο της βιομηχανικής παραγωγής (πληροφορική-«Νέα Οικονομία»). Το ζήτημα είναι ότι η κλίμακα στην οποία πραγματοποιούνταν δεν αντιστοιχούσε και δεν μπορούσε να απορροφήσει τη συσσώρευση που συνεχιζόταν, ενώ και η «Νέα Οικονομία» έπιασε τα όριά της για εκείνη την περίοδο. Αυτό, πέραν όλων των άλλων, οδήγησε και σε μια ακόμα στρέβλωση (στρέβλωση της στρέβλωσης). Το χρηματιστικό κεφάλαιο ήδη έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της συσσώρευσης και ισχυροποιούσε τη θέση του. Στις συνθήκες που διαμορφώνονταν (κυριαρχίας-ασυδοσίας), αδυναμίας επενδυτικής απορρόφησης, ισχυροποιούνταν οι τάσεις αναζήτησης «διεξόδου» σε «επενδύσεις» χρηματιστικού, κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Έτσι ο χρηματιστηριακός μηχανισμός από «μέσο» μετατράπηκε σε αυτοσκοπό. Τα παράγωγα «προϊόντα» και τα παράγωγα των παραγώγων πήραν τερατώδεις διαστάσεις, διευρύνοντας το άνοιγμα της «ψαλίδας» ανάμεσα στο εικονικό και το πραγματικό σε πρωτοφανή κλίμακα. Η ύπαρξη μιας τέτοιας ψαλίδας είναι κατ’ αρχάς σύμφυτη με τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος και την υπηρετεί. Η όποια αποδοχή και υπόστασή της βασίζεται στην «πίστη». Κλειδί για τη διατήρηση αυτής της πίστης αποτελεί (από οικονομική άποψη) η πραγματική μεγέθυνση στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας. Στην πράξη υπάρχει μια διαρκής «μετακίνηση» αυτής της ψαλίδας προς τα εμπρός με όρο τη σχετική εναρμόνιση του ανοίγματός της με την πραγματική μεγέθυνση. Από πολιτική και κοινωνική άποψη, στη βάση αυτής της «πίστης» υπάρχει η εμπιστοσύνη ότι οι οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί (ως και στρατιωτικοί) όροι, τόσο οι εσωτερικοί (ταξικοί) όσο και οι διεθνείς, θα παραμείνουν σταθεροί και αμετάβλητοι. Έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι αυτή η κατάσταση πραγμάτων θα μπορεί να συνεχίζεται και να αναπαράγεται αδιατάρακτα και εις το διηνεκές. Το ότι αυτό δεν είναι δυνατό ούτε γενικά ούτε ειδικά (και αποδείχτηκε για άλλη μια φορά) οι παράγοντες του συστήματος έχουν την τάση να το «ξεχνάνε», αλλά αυτό δεν είναι δικό μας πρόβλημα.

η «συναντηση»

τησ οικονομιασ μΕ την Πολιτικη

Τι δεν πήγε καλά σ’ αυτό το ανθηρό (για το σύστημα) τοπίο; Σε σχέση με το ζήτημα «κλειδί» από οικονομική άποψη, δηλαδή της πραγματικής μεγέθυνσης, αυτό σε καθοριστικό βαθμό συνδέθηκε με το ζήτημα των επενδύσεων σε νέους, πρωτοποριακούς κ.λπ. τομείς. Σε σχέση μ’ αυτό υπήρξαν και 13

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 14

αντίθεση

υπάρχουν πολλά και πάσης φύσεως προβλήματα. Πρόβλημα κεφαλαίων, πρόβλημα «περάσματος» από το πεδίο έρευνας και εργαστηρίου στο πεδίο της βιομηχανικής παραγωγής και από εκεί στην αγορά κ.ά. Εδώ θα σταθούμε μόνο σ’ αυτό που θεωρούμε πως είχε (και συνεχίζει να έχει) αποφασιστική σημασία και καθοριστική επίδραση στις εξελίξεις. Επενδύσεις αυτού του χαρακτήρα και σε αυτή την κλίμακα απαιτούν κατ’ αρχάς μια συσσώρευση κεφαλαίων σε πλανητική κλίμακα, σαν αυτή που ήδη πραγματοποιούνταν. Ταυτόχρονα, ωστόσο, απαιτούν και μια αγορά αντίστοιχων -πλανητικώνδιαστάσεων για την απόσβεση, απόδοση, κερδοφορία αυτών των επενδύσεων. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε τη συνάρτηση του «χρόνου», αυτή η πλανητική αγορά χρειάζεται να είναι ελεγχόμενη σ’ όλη της την έκταση και διασφαλισμένη σε βάθος χρόνου. Εδώ ήταν που «ξανασυναντήθηκε» η οικονομία με την πολιτική (αν δεχτούμε ότι διαχωρίστηκαν ποτέ), καθώς μια τέτοια διασφάλιση δεν μπορεί να υπάρξει στη βάση οικονομικών και μόνο όρων αλλά προϋποθέτει αντίστοιχους πολιτικούς έως και στρατιωτικούς όρους. Ένας τέτοιος έλεγχος έδειχνε να είναι διασφαλισμένος για λογαριασμό των δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων μετά το 1989-1991 και στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Έδειχνε, αλλά δεν ήταν. Οι πραγματικοί συσχετισμοί στον κόσμο ήταν διαφορετικοί απ’ ό,τι υπολογιζόταν κι αυτό αργά ή γρήγορα θα αναδεικνυόταν. Καθοριστικό ρόλο στην όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και στην ανάδειξη των πραγματικών δεδομένων έπαιξε η ανοιχτή και απροκάλυπτη προώθηση της πολιτικής της παγκόσμιας κυριαρχίας από τις ΗΠΑ μετά την άνοδο της ομάδας Τσένι-Μπους στην εξουσία. Σημείο καμπής, η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ (2003). Σ’ αυτήν δεν αντιτάχθηκαν μόνο οι λαοί που κατά εκατομμύρια διαδήλωναν στους δρόμους ή μόνο η Ρωσία και η Κίνα από τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Την αντίθεσή τους εκδήλωσαν ανοιχτά και οι σύμμαχες των ΗΠΑ ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και κατά κύριο λόγο Γαλλία, Γερμανία. Διαμορφώθηκαν έτσι συνολικά οι όροι για την ανάδειξη ενός ρήγματος στο πλαίσιο του συστήματος, από τα «πάνω» μέχρι τα «κάτω». Το καθοριστικό χτύπημα το έδωσε η ηρωική αντίσταση του ιρακινού λαού. Αυτή ήταν που ανέδειξε το αδιέξοδο της στρατηγικής των ΗΠΑ. Την αναντιστοιχία στόχου και διαθέσιμων μέσων για την επίτευξή του. Πυροδότησε την ανάπτυξη της αντίστασης στο Αφγανιστάν και συνολικά στη Μ. Ανατολή. Συνέβαλε έτσι καθοριστικά στη διαδικασία αφύπνισης των λαϊκών μαζών και στην ενίσχυση των τάσεων ανασύνταξης των λαϊκών δυνάμεων. Ταυτόχρονα, στο ρήγμα που είχε αναδειχτεί «διείσδυαν» για να το διευρύνουν και δυνάμεις που έως τότε τις καθήλωνε η ισχύς και επιθετικότητα των ΗΠΑ.

ανα ανα της. περ και έμπ τις δικο ηΒ

απο «δια θα λειτ κή κ λίξε επιτ ιμπ των λεσ

Πο

ανα από χαρ σμέ ντα ουρ που αυτ γές τερ λαϊ σμο ναι

θεσ

ων, δίο ούστιτου υση ταν. ώνύσελαδια» η θώς και ωτι-

σμό άρσχεργά δοϊομέπαδας ράκ διαριααχες αλειξη κάνού Την ροστη των δυα το κό-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 15

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

Οι βεβαιότητες κυριαρχίας κυριολεκτικά ανατινάχτηκαν. Αυτό που αναδείχτηκε ήταν αυτό που ήδη συντελούνταν από καιρό. Μια διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων που συνεχίζεται με ερώτημα ως προς την εξέλιξή της. Όσο για τη διασφάλιση «σταθερού» (δηλαδή ευνοϊκού) οικονομικού περιβάλλοντος, πήγε περίπατο. Οι αγορές όχι μόνο δεν διασφαλίζονταν, και μάλιστα σε βάθος χρόνου, αλλά και «στένευαν», καθώς στο παιχνίδι έμπαιναν και δυνάμεις που δεν λογαριάζονταν ως τότε. Δεν εννοούμε μόνο τις Ρωσία, Κίνα αλλά και δυνάμεις σαν την Ινδία και τη Βραζιλία που διεκδικούν ρόλο και μερτικό ή ακόμη και δυνάμεις όπως το Ιράν, η Αργεντινή, η Βενεζουέλα κ.ά. Στο μεταξύ, η φούσκα γιγαντωνόταν, όχι μόνο ανεξέλεγκτη αλλά και απομακρυνόμενη από τα πραγματικά δεδομένα σε αποστάσεις περίπου «διαστημικές». Ήταν πλέον απλώς ζήτημα χρόνου και συγκυριών το πότε θα σκάσει και πού. Και… έσκασε, συμπαρασύροντας όλες τις οικονομικές λειτουργίες. Ταυτόχρονα ανέδειξε και το υπόβαθρό της που ήταν η συνολική κρίση του συστήματος. Όλα αυτά και σε συνδυασμό με ένα σύνολο εξελίξεων, στις οποίες αναγκαστικά δεν αναφερθήκαμε, ανέδειξαν και έθεσαν επιτακτικά ένα ζήτημα αναπροσαρμογών στρατηγικής για το σύνολο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η ανάδειξη, λ.χ., του Ομπάμα στην προεδρία των ΗΠΑ υπογραμμίζει τόσο τη σημασία των ανατροπών που έχουν συντελεστεί όσο και σηματοδοτεί την κρισιμότητα αυτών που έπονται.

Που

ΒρισκομαστΕ και Προσ τα Που ΠαμΕ

Το ότι οι ηγεσίες των διαφόρων ιμπεριαλιστικών χωρών προχωρούν σε αναπροσαρμογές της στρατηγικής τους σημαίνει πολλά πράγματα εκτός από ένα. Ότι το σύστημα αλλάζει τη φύση του, τους στόχους του, αυτά που χαρακτηρίζουν τη σχέση του (αντίθεση) με το λαό. Μα, αναρωτιούνται ορισμένοι, αφελώς ή κουτοπόνηρα, οι δυνάμεις του συστήματος δεν διδάσκονται από τις συνέπειες μιας τέτοιας κρίσης, από τα προβλήματα που δημιουργούνται για το ίδιο το σύστημα κ.λπ.; Φυσικά και διδάσκονται. Μόνο που διδάσκονται με τον δικό τους τρόπο και για δικό τους λογαριασμό. Σ’ αυτή τη βάση και μόνο σ’ αυτήν επιχειρούνται οι διάφορες αναπροσαρμογές στρατηγικής. Αυτό που στοχεύουν είναι το πώς θα υπηρετηθούν καλύτερα τα συμφέροντα του συστήματος, συνολικά απέναντι στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες αλλά και της κάθε δύναμης ξεχωριστά και σε σχέση ανταγωνισμού με τις άλλες. Το μόνο, συνεπώς, που δεν επιτρέπεται ως προς αυτό είναι οι αυταπάτες που καλλιεργούνται από διάφορες πλευρές. Θεωρούμε λοιπόν ότι θα συνεχιστεί, θα διευρυνθεί και θα βαθύνει η επίθεση του κεφαλαίου ενάντια στην εργατική τάξη. 15

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 16

αντίθεση

Θα επιμείνουν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην κατεύθυνση επανακατάκτησης-επαναποικιοποίησης του κόσμου. Θα οξύνεται ολοένα και περισσότερο και σε όλα τα πεδία ο ανταγωνισμός ανάμεσά τους. Τις εκτιμήσεις μας αυτές τις στηρίζουμε τόσο στη φύση, στους βασικούς όρους ύπαρξης και λειτουργίας του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος όσο και στην εκτίμηση των πραγματικών δεδομένων, τάσεων και κατευθύνσεων που διαμορφώνονται σήμερα στο πλαίσιό του. Η βάση ύπαρξης του καπιταλιστικού συστήματος βρίσκεται στην κυριαρχία της κεφαλαιοκρατικής αστικής τάξης πάνω στην εργατική και τις άλλες τάξεις και τη δυνατότητα εκμετάλλευσής της που διασφαλίζει αυτή την κυριαρχία. Ταυτόχρονα, η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης με τη σειρά της δίνει τη δυνατότητα εδραίωσης και αναπαραγωγής αυτής της κυριαρχίας και συνολικά του συστήματος. Κινούσα δύναμη του καπιταλιστικού συστήματος είναι το κέρδος. Το κέρδος, και ανεξάρτητα των μορφών με τις οποίες εμφανίζεται, έχει μία και μόνη πρωταρχική πηγή, μία και μόνο «πρώτη ύλη». Την υπεραξία. Όπως ήδη αναφέρθηκε, το μέρος της αξίας που δεν αποδίδεται στους παραγωγούς της, αλλά παρακρατείται από τους κεφαλαιοκράτες. «Προορισμός» της καπιταλιστικής οικονομικής λειτουργίας είναι η διευρυνόμενη αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Και εδώ τα κεφάλαια που διατίθενται γι’ αυτήν σωρεύονται με βάση το κέρδος, δηλαδή την υπεραξία, γύρω από την οποία περιστρέφεται το καπιταλιστικό σύμπαν. Το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί ούτε να «παραιτηθεί» ούτε να αλλάξει τίποτε από αυτά. Το να αυταπατάται κανείς ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο είναι σαν να πιστεύει ότι το καπιταλιστικό σύστημα μπορεί να αυτοαναιρεθεί, να αυτοκαταργηθεί. Όλη η αστική οικονομική θεωρία (που κατά τον Μαρξ έπαψε να είναι επιστήμη ήδη από την εποχή του) αυτό που έχει πλέον σαν αντικείμενό της είναι: Πρώτον, η συγκάλυψη αυτής της πραγματικότητας και, δεύτερον, η επεξεργασία μεθόδων καλύτερης εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Όσο για τις ρεφορμιστικές θεωρίες, κλείνουν τα μάτια και «αποφεύγουν» το θέμα για έναν κυρίως λόγο. Επειδή η παραδοχή, η αντιμετώπιση της πραγματικότητας θα έθετε τους φορείς της μπροστά στην αναγκαιότητα αντιπαράθεσης με το σύστημα (και όχι μόνο θεωρητικής).

ιμΠΕριαλιστικη διασταση του συστηματοσ

Άλλες τόσες θεωρίες συγκάλυψης της πραγματικότητας αναπτύσσονται σε σχέση με την εκμετάλλευση των λαών των εξαρτημένων χωρών. Όπως ήδη αναφερθήκαμε, αν η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης αποτελεί τον βασικό 16

και λαίω χωρ τά α ρια η ιμ χαρ λειτ «πα κρα του προ ρισσ κής συν κον του ίδια πολ

δεις χαρ την βαρ νων νομ αιώ στις βάφ ντελ ρες

γόν ταν την ραδ με « «κο κή δ δεν

κα-

ωνι-

ούς συκαι άση κεξεις αρίνει συτος εμλη». ίδετες. ιευατίγύΤο άξει τέυτοκαπου της κμεουν ραροεω-

ται ήδη ικό

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 17

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

και ταυτόχρονα άμεσο δρόμο αποκόμισης κερδών και συσσώρευσης κεφαλαίων, ο δεύτερος συνδέεται με τη ληστρική εκμετάλλευση των εξαρτημένων χωρών από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Και όπως επίσης αναφέραμε, αυτά αποτελούν -από οικονομική άποψη- τα βάθρα του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος. Εκείνο που χρειάζεται εδώ να κατανοηθεί είναι πως η ιμπεριαλιστική διάσταση του συστήματος δεν αποτελεί ένα «εξωτερικό» χαρακτηριστικό, αλλά ένα «εσωτερικό», οργανικό στοιχείο της συνολικής λειτουργίας του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος. Πρόκειται για «παλιά» ιστορία, που οι ρίζες της βρίσκονται ήδη στην περίοδο της αποικιοκρατίας, για να συνεχίσει αναπτυσσόμενη-μεταμορφωνόμενη στην περίοδο του ιμπεριαλισμού και μέχρι τις μέρες μας. Στην πορεία, τα φθηνά αποικιακά προϊόντα, οι φθηνές πρώτες ύλες (και ενέργειας στη συνέχεια) ολοένα και περισσότερο διαμορφώνονταν σε συστατικό της «εσωτερικής» κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης. Αυτή η «εσωτερίκευση» της «εξωτερικής» δράσης είχε τις συνέπειές της στη συνολική λειτουργία του συστήματος και όχι μόνο την οικονομική. Διαμόρφωσε κατηγορίες καπιταλιστών που τα κύρια συμφέροντά τους συνδέονταν άμεσα με αυτή τη διάσταση. Συνακόλουθα, επέδρασε στην ίδια την κοινωνική διάρθρωση, στη διαμόρφωση αντίστοιχης ιδεολογίας και πολιτικών αντιλήψεων. Αυτή η ληστεία που πραγματοποιήθηκε επί αιώνες με τους πιο κτηνώδεις τρόπους, αυτό το έγκλημα πλασαρίστηκε με τους πιο ωραιοποιημένους χαρακτηρισμούς. Εμφανίστηκε ως «αποστολή εκπολιτισμού των αγρίων», την ίδια στιγμή που κατέστρεφε πολιτισμούς χιλιετιών και ωθούσε στη βαρβαρότητα. Επιστράτευσε το επιχείρημα της «ανάπτυξης των καθυστερημένων χωρών», ενώ στην πραγματικότητα κατέστρεφε τις παραγωγικές οικονομικές υποδομές, σχέσεις και λειτουργίες που είχαν διαμορφωθεί επί αιώνες, οδηγώντας αυτές τις χώρες στην πιο μεγάλη καθυστέρηση. Τέλος, στις μέρες μας, την επιβολή των όρων της πιο εντατικής εκμετάλλευσης τη βάφτισε «ενοποίηση του κόσμου» («παγκοσμιοποίηση»), ενώ αυτό που συντελούνταν ήταν η γιγάντωση του χάσματος ανάμεσα στις εξαρτημένες χώρες και τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Αν η προσπάθεια συγκάλυψης, ωραιοποίησης από τη μεριά των παραγόντων του συστήματος είναι κάτι το αναμενόμενο, εκείνο που είναι «ακατανόητο» είναι η «αρωγή» που προσφέρεται σ’ αυτή την κατεύθυνση από την πλευρά της υποτιθέμενης Αριστεράς. Και δεν εννοούμε μόνο τον «παραδοσιακό» ρεφορμισμό, που συστηματικά εξορκίζει την πραγματικότητα με «καλοσυνάτες» προτάσεις. Εννοούμε και διάφορα ριζοσπαστικής ή και «κομμουνιστικής» προέλευσης θεωρήματα που αναιρούν την ιμπεριαλιστική διάσταση του συστήματος, «υπερβαίνοντάς» την. Στην πραγματικότητα δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να πλασάρουν το αστικό θεώρημα της «πα-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 18

αντίθεση

γκοσμιοποίησης» απλώς ανεστραμμένο. Αυτή η συγκάλυψη της ιμπεριαλιστικής διάστασης του συστήματος δεν έχει απλώς λαθεμένο αλλά και αντιδραστικό χαρακτήρα. Με τον πιο ανάγλυφο τρόπο φάνηκε αυτό όταν οδήγησε σε πολιτικές στάσεις «ίσων αποστάσεων» ή και στήριξης ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων που κομμάτιασαν χώρες και ματοκύλησαν λαούς. Αλλά, στ’ αλήθεια, ποιον κόσμο με «τον άνθρωπο πάνω από τα κέρδη», ποιο δημοκρατικό σοσιαλισμό ή και ποιον κομμουνισμό (τρομάρα μας) μπορούμε να οικοδομήσουμε αγνοώντας και παρακάμπτοντας το δεδομένο ότι ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας στενάζει κάτω από τα δεσμά της ιμπεριαλιστικής επικυριαρχίας; Ή να θεωρήσουμε μήπως ότι αυτή είναι πλέον η νέα «εκπολιτιστική» και «απελευθερωτική» αποστολή του αναπτυγμένου κόσμου απέναντι στους υπανάπτυκτους; Αιώνες κυριαρχίας της Δύσης στον πλανήτη δημιούργησαν μια συνείδηση «ιδιοκτητών του κόσμου» με την οποία και συνεχίζουν να λειτουργούν. Εδώ βρίσκεται η πηγή τόσο του ρατσισμού όσο και σειράς άλλων αντιδραστικών αντιλήψεων. Το ανεστραμμένο και «αριστερό» είδωλο αυτών των αντιλήψεων βρίσκεται σ’ εκείνες τις απόψεις που δεν μπορούν να «χωνέψουν» ότι ο κόσμος δεν αρχίζει και τελειώνει στην περιοχή που περικλείει τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές-ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις της Δύσης. Ας είμαστε όμως επιεικείς. Ας δεχτούμε ότι για πολλούς απ’ αυτούς οι τέτοιου είδους αντιλήψεις δεν αποτελούν παρά έκφραση της σύγχυσης στην οποία βρίσκονται. Να, σαν αυτή που τους έχει οδηγήσει στο να καταγγέλλουν τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις (είναι μια πρόοδος), χωρίς ωστόσο να αποδέχονται την ιμπεριαλιστική διάσταση του συστήματος που βρίσκεται πίσω απ’ αυτές. (Οπως κραύγαζε κι εκείνος ο έρμος ο Πολύφημος, «με τύφλωσε ο κανένας»).

οι «σταθΕρΕσ»

τησ ΕκμΕταλλΕυσησ

Η επίθεση του κεφαλαίου και των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων ενάντια στην εργατική τάξη και τους λαούς έχει ήδη διαμορφώσει συσχετισμούς και δεδομένα ευνοϊκά για τις δυνάμεις του συστήματος. Έχει αφαιρέσει δικαιώματα και κατακτήσεις της εργατικής τάξης, έχει αποδυναμώσει τη δυνατότητα αντίστασής της. Έχει αυξήσει την πίεση στις ρεφορμιστικές δυνάμεις να προσαρμόσουν ακόμη περισσότερο την πολιτική τους ώστε πρακτικά να μην αμφισβητούν στο ελάχιστο τις επιλογές του κεφαλαίου. Γενικότερα και σε συνδυασμό με τις συνολικές αρνητικές εξελίξεις στο κίνημα, έχει κατορθώσει να διαμορφώσει έναν ταξικό, πολιτικό συσχετισμό σε βάρος της εργατικής τάξης και ευνοϊκό για το κεφάλαιο. 18

σχέ κές αυτ είνα τές ριό από τηθ κατ επισ χωρ

προ νει. τος, αυτ κες θυν

που ποι ση σα συν ποι ταξ

νει για λία θεμ ξης ση τ όπω ταξ ποι αφο τρό «μο

αλιντιδήξης σαν

δη», ας) ένο της ίναι να-

ίδηούν. ρατων ωνέείει σης. τέτην γέλνα ται τύ-

τια και καινανάστε ίου. κίσμό

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 19

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

Αντίστοιχα στο διεθνές πεδίο, έχουν διαμορφώσει ένα πλέγμα όρων, σχέσεων, συσχετισμών και μηχανισμών που επιτρέπουν στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις να λεηλατούν ασύδοτα τις εξαρτημένες χώρες. Παρ' όλα αυτά -και ίσως αυτό να είναι το πιο χαρακτηριστικό της κατάστασης-, δεν είναι οι μητροπόλεις που χρωστάνε στις εξαρτημένες χώρες, αλλά είναι αυτές οι χώρες που «χρωστάνε», που έχουν υποθηκεύσει το σήμερα και το αύριό τους στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Θα ήταν συνεπώς κάτι παραπάνω από αφέλεια να περιμένει κανείς ότι οι δυνάμεις του συστήματος θα παραιτηθούν από αυτά τα πλεονεκτήματα έτσι, του καλού καιρού. Ότι θα αποκαταστήσει, λ.χ., το κεφάλαιο τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Ότι θα επιστρέψουν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στους λαούς των εξαρτημένων χωρών το προϊόν της ληστείας. Αντίθετα, και όπως κιόλας μας δείχνουν οι εξελίξεις και οι πολιτικές που προωθούνται, η επίθεση και θα συνεχιστεί και θα διευρυνθεί και θα βαθύνει. Όχι μόνο επειδή αποτελεί βασικό στοιχείο της πολιτικής του συστήματος, αλλά και σαν όρος σταθεροποίησης και διεύρυνσης των ευνοϊκών γι’ αυτό συσχετισμών που έχει διαμορφώσει. Πολύ περισσότερο που σε συνθήκες κρίσης έχει μια σειρά επιπλέον λόγους να κινηθεί σε μια τέτοια κατεύθυνση. Σε μια τέτοια κατεύθυνση ωθούν συνολικά οι εξελίξεις, η κατάσταση που διαμορφώνεται στον κόσμο, οι τάσεις που αναδεικνύονται και ισχυροποιούνται στο πλαίσιο του συστήματος. Η οικονομική και γενικότερη κρίση του συστήματος και τα προβλήματα που θέτει. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για το ξαναμοίρασμα των αγορών και συνολικά του κόσμου. Ένας ανταγωνισμός που παροξύνεται σε σχέση με το ποια δύναμη θα πάρει το προβάδισμα στο πλαίσιο της διαδικασίας αναδιάταξης δυνάμεων που ήδη συντελείται. Αντιμετώπιση της κρίσης για το σύστημα (συνολικά παρμένο) σημαίνει ένα πράγμα. Αποκατάσταση των όρων και συνθηκών κερδοφορίας για το κεφάλαιο. Η κερδοφορία του κεφαλαίου, ανεξάρτητα της ποικιλίας μορφών με τις οποίες εμφανίζεται, έχει, όπως ήδη αναφέραμε, δυο θεμελιώδεις πρωταρχικές σταθερές. Την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και την απομύζηση του πλούτου των εξαρτημένων χωρών. Στην ένταση της εκμετάλλευσης αυτών των «πηγών» θα στηριχτεί πρωταρχικά και, όπως πάντα, η διαμόρφωση όρων νέας κερδοφορίας. Όσον αφορά τις μεταξύ τους συναλλαγές, τον ανταγωνισμό για το ποιος θα μετακυλήσει σε ποιον κόστη ή ποιος θα αποκομίσει κέρδη από τον άλλον ιμπεριαλιστή, αφορούν στην ουσία το ίδιο «αντικείμενο». Ανεξάρτητα των μορφών και τρόπων απεικόνισης, της ποικιλίας των μεθόδων υφαρπαγής, αυτό που «μοιράζονται» δεν είναι άλλο από το προϊόν της εκμετάλλευσης της ερ-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 20

αντίθεση

γατικής τάξης και της ληστείας των εξαρτημένων χωρών. Ας τα δούμε λίγο πιο συγκεκριμένα.

ΕΠιθΕση Εναντια σΕ ΕρΓατικη ταξη-λαουσ κλιμακωνΕται

Οι δυνάμεις του συστήματος στο μόνο ζήτημα που εμφανίζουν «κοινότητα αντίληψης» είναι η παραπέρα ανάπτυξη της επίθεσης ενάντια στην εργατική τάξη (και συνολικά τους λαούς). Άξονας της επίθεσης, η προώθηση, εμπέδωση και «νομιμοποίηση» των «ελαστικών σχέσεων εργασίας», δηλαδή η κατάργηση του δικαιώματος στη δουλειά. Μέσω αυτού προωθούν την αποσυγκρότηση της εργατικής τάξης, την υποβάθμιση της θέσης της. Ταυτόχρονα, αποδυναμώνουν έτσι τη βάση στήριξης όλων των άλλων δικαιωμάτων. Την εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, καθώς μέσα από τη «μείωση» των ωρών εργασίας το κεφάλαιο πετυχαίνει το ακριβώς αντίθετο. Την αύξησή τους (βλέπε και καθιέρωση εβδομάδας εργασίας έως και εξήντα πέντε ωρών). Αυτό που μειώνεται πραγματικά είναι οι ώρες που οι εργαζόμενοι πληρώνονται και ασφαλίζονται κανονικά (τρόπος του λέγειν). Αντίθετα, αυξάνονται κατακόρυφα οι ώρες που παρέχουν την εργατική τους δύναμη στο κεφάλαιο με μειωμένες αμοιβές και χωρίς ασφάλιση. Με την εντατικοποίηση των ρυθμών εργασίας (μέσα και από τον εκβιασμό της απόλυσης), τις απλήρωτες υπερωρίες, με την ανασφάλιστη εργασία, τόσο τη «νόμιμη» όσο και τη μαύρη, με τη δεύτερη και τρίτη δουλειά στην οποία εξαναγκάζονται οι εργαζόμενοι για να τα βγάλουν πέρα. Προωθείται η παραπέρα μείωση του μεριδίου της εργατικής τάξης στο εθνικό εισόδημα (στην παραγωγή του οποίου αποτελεί τον κύριο συντελεστή). Με τη μείωση των αμοιβών των εργαζομένων. Με την εκτεταμένη ανεργία και τη διεύρυνση του «δικαιώματος» της εργοδοσίας να προχωρά σε όσες απολύσεις θέλει. Με τη συνέχιση των αντι-«μεταρρυθμίσεων» στο ασφαλιστικό, δηλαδή τις ακόμη μεγαλύτερες περικοπές στα ασφαλιστικά και δικαιώματα περίθαλψης των εργαζομένων. Με αντίστοιχες αντι-«μεταρρυθμίσεις» στην εκπαίδευση, με την προώθηση ταξικών φραγμών και επιβαρύνσεων που μετατρέπουν την υποτιθέμενη «δωρεάν» εκπαίδευση σε είδος πολυτελείας και απρόσιτο για τους νέους των λαϊκών τάξεων. Την επίθεσή του ενάντια στην εργατική τάξη το κεφάλαιο ήδη τη θωρακίζει με κάθε λογής μέτρα, μηχανισμούς και πολιτικές. Προωθεί το διαχωρισμό (τη διάσπαση) της εργατικής τάξης σε ντόπιους και «ξένους», πριμοδοτώντας ως αιχμή της μεθόδευσης τη δράση διάφορων φασιστοειδών. Ταυτόχρονα, αξιοποιεί την οπισθοχώρηση του κινήματος, ενισχύοντας τις τάσεις αποπροσανατολισμού, παρεμποδίζοντας έτσι την ενοποίηση, ισχυροποίηση της εργατικής τάξης. Προωθείται συστηματικά ο περιορισμός, η 20

απα τικό μοκ «συ στά σης νομ

ούς κρίσ του θερ ντα «τω δρά

υπο ντα μή ε λεις εφα για δια νου τού σχυ εμπ ρησ

ναμ φές λιστ «δικ νο σ στη την τική

χου ντα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 21

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

λί-

ινόερση, λατην αυιωθώς κρισίας ρες του εράλιβιασία, την

στο ελεένη ωρά στο ικά «μεκαι η σε

ραωριδοών. τις σχυς, η

απαγόρευση ουσιαστικά της συνδικαλιστικής δράσης, ιδιαίτερα στον ιδιωτικό τομέα, όπου ασκείται η πιο άγρια και απροκάλυπτη εργοδοτική τρομοκρατία. Σαν αντιστάθμισμα προωθείται ο κρατικός και εργοδοτικός «συνδικαλισμός». Διαμορφώνεται ένα ολάκερο νομικό πλαίσιο που καθιστά ουσιαστικά «παράνομη» κάθε μορφή εργατικής αντίστασης και δράσης. Ανασυγκροτούνται και ενισχύονται οι κρατικοί, δικαστικοί και αστυνομικοί μηχανισμοί καταπίεσης, τρομοκράτησης, καταστολής. Με ανάλογο τρόπο εξελίσσεται η πολιτική τους και απέναντι στους λαούς των εξαρτημένων χωρών. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με βάση και την κρίση, προχωρούν σε μια σειρά μέτρων προστατευτισμού των οικονομιών τους. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, επιμένουν αμετακίνητα στο δόγμα της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων, της «ελευθερίας των αγορών», διακηρύσσοντας, ταυτόχρονα, την εναντίωσή τους στον προστατευτισμό. Εννοείται «των άλλων» και βασικά των πιο αδύναμων χωρών που αδυνατούν να αντιδράσουν καθώς συνεχίζουν να τελούν υπό καθεστώς εξάρτησης και ομηρίας. Παρά τις τεράστιες καταστροφές που έχουν υποστεί οι παραγωγικές υποδομές και συνολικά οι οικονομίες των εξαρτημένων χωρών, επιβάλλονται αυστηρές ποσοστώσεις στην παραγωγή προϊόντων που την ίδια στιγμή εφαρμόζονται πολύ «χαλαρά» (εικονικά) στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Σε εντελώς αντίστροφη τροχιά, το καθεστώς των επιδοτήσεων, που εφαρμόζονται ανοιχτά ή καλυμμένα στις μητροπόλεις, ενώ απαγορεύονται για τις εξαρτημένες χώρες. Γύροι επί γύρων για τα αγροτικά προϊόντα και διαρκής η επιμονή των ιμπεριαλιστών να διατηρήσουν, παγιώσουν, διευρύνουν τα πλεονεκτήματα που έχουν αποκτήσει όλα αυτά τα χρόνια. Κρατούν σταθερά τον έλεγχο των διεθνών οικονομικών οργανισμών, ενώ η ενίσχυση με δισεκατομμύρια του ΔΝΤ έχει σαν βασικό της στόχο την εμπέδωση του ελέγχου των σχέσεων με τις εξαρτημένες χώρες και τη διατήρηση των προνομίων των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων. Συνεχίζεται η αφαίμαξη του εργατικού, τεχνικού και επιστημονικού δυναμικού των εξαρτημένων χωρών με βάση την καθυστέρηση, τις καταστροφές που έχει επιφέρει στις οικονομίες τους η ληστρική δράση των ιμπεριαλιστών. Για να μην πηγαίνουμε πολύ μακριά, ας ρίξουμε μια ματιά στη «δική μας» ΕΕ και αυτά που προωθούνται στο πλαίσιό της. Με το «σύμφωνο σταθερότητας», με την ΚΑΠ που έχει ρημάξει την αγροτική οικονομία στη χώρα μας και αλλού. Με τις «υποδείξεις» Αλμούνια, την «επιτήρηση», την απαγόρευση, ουσιαστικά, άσκησης δημοσιονομικής, οικονομικής πολιτικής στις κυβερνήσεις των πιο αδύναμων ευρωπαϊκών χωρών. Ταυτόχρονα, όλες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις συγκροτούν ή συμμετέχουν στη δημιουργία στρατιωτικών σωμάτων «ταχείας επέμβασης» (λέγονται και «ειρηνευτικά»). Η λογική είναι ακριβώς η ίδια που οδηγεί στην ενί-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 22

αντίθεση

σχυση των δυνάμεων καταπίεσης και καταστολής στο εσωτερικό των χωρών τους. Η πολιτική της εκμετάλλευσης γεννήθηκε μαζί με τη βία, εδραιώθηκε με τη βία και θα συνεχίσει να στηρίζεται στη βία.

κριση

και αναδιαταξη δυναμΕων

Τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης που προωθούνται από τις δυνάμεις του συστήματος δεν αφορούν απλά και μόνο την κρίση, αλλά το σύνολο των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το σύστημα τόσο ως όλον όσο και ως κάθε δύναμη ξεχωριστά. Μέτρα που αφορούν την άμεση αντιμετώπιση της κρίσης και των συνεπειών της. Που συνδέονται με τον ανταγωνισμό που μαίνεται ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Που σχετίζονται με το ποια δύναμη θα πάρει το προβάδισμα στην κούρσα παραγωγής νέων πρωτοποριακών προϊόντων προωθημένης τεχνολογίας και ανταγωνιστικότητας. Που συμπλέκονται με τη διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων που ήδη συντελείται. Με αυτήν την έννοια, τα μέτρα που προωθούνται αφορούν, και με τον τρόπο του το καθένα, τόσο το κάθε ζήτημα ξεχωριστά όσο και το όλο πλέγμα των ζητημάτων που έχουν τεθεί. Ας ξεκινήσουμε «ανάποδα» κι από το «τέλος». Η παρόξυνση του ανταγωνισμού ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις συνδέεται άμεσα με τη διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων που με έναν τρόπο συντελείται ήδη από την περίοδο των ανατροπών του 1989-1991. Μια εξέλιξη που σηματοδότησε το «τέλος» όχι βέβαια της Ιστορίας αλλά του «κόσμου» όπως αυτός διαμορφώθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια. Μια διαδικασία που συνδυάστηκε με εξελίξεις που σηματοδοτούν μια συνολική κρίση του συστήματος, των όρων, των «σταθερών» (και όχι μόνο των οικονομικών), των συσχετισμών και σχέσεων (και αντιθέσεων) στη βάση των οποίων λειτουργούσε έως τότε. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ σε σχέση με όλα αυτά -και θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα- είναι ότι η εξέλιξη της κρίσης (και των πολιτικών αντιμετώπισής της) θα αποτελέσει ταυτόχρονα και πεδίο στο οποίο θα διαμορφώνονται βασικοί όροι αυτής της αναδιάταξης δυνάμεων που συντελείται. Για να το πούμε αλλιώς, από αυτή την «περιπέτεια» το σύστημα τόσο στο σύνολο όσο και ως ξεχωριστές δυνάμεις δεν θα «βγει» με τον ίδιο τρόπο και με την ίδια διάταξη δυνάμεων με την οποία «μπήκε» σ’ αυτήν. Δεν μπορούμε εδώ να «προφητεύσουμε» ούτε ποια θα είναι αυτή η νέα διάταξη δυνάμεων ούτε πότε και με ποιον τρόπο θα κριθεί (ως προς το τελευταίο μάλιστα δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ούτε τις πιο ζοφερές των εκδοχών). Μπορούμε όμως να πούμε με αρκετή σιγουριά ότι το νέο παγκόσμιο ταμπλό, η νέα παγκόσμια ιεραρχία και η θέση της κάθε δύναμης 22

σ’ α ται με ν να σκλ κό,

αν

δυν ντω μεγ δεν υπά ναξ ρό κ ταξ και Δεν τα π φρά

ιμπ νες. ντη είχε ουρ τεχν ουρ αφο ται υγε ότι κον χθε λα

ων έρευ

χωιώ-

μεις ολο ως της που το ρωότηήδη ούν, και δα»

μεις ρόΜια του και ατοών» ντι-

να ιτιθα ντετόίδιο τήν. διάλευεκνέο μης

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 23

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

σ’ αυτήν δεν είναι καθόλου δεδομένη. Κρίνεται και θα συνεχίσει να κρίνεται από το τώρα μέχρι το «τότε». Με ακόμη μεγαλύτερη σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι τέτοιου είδους ζητήματα ούτε παζαρεύονται ούτε μπορούν να λυθούν σε τραπέζι διαπραγματεύσεων. «Λύνονται» στη βάση του πιο σκληρού ανταγωνισμού και αναμετρήσεων σε όλα τα πεδία. Το οικονομικό, το πολιτικό, έως και το στρατιωτικό.

ανταΓωνισμοσ

και αναζητηση υΠΕροχησ

Καθοριστικό ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία θα παίζει το ποια δύναμη (ή δυνάμεις) θα κερδίσει την κούρσα των νέων πρωτοποριακών κ.λπ. προϊόντων. Ένα ζήτημα που συνδέεται επίσης με το πρόβλημα της πραγματικής μεγέθυνσης, αλλά και της συνολικής διεξόδου στην κρίση. Ένα ζήτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί ολοκληρωμένα στο πεδίο και τα όρια της ήδη υπάρχουσας οικονομίας. Το σύστημα χρειάζεται και αναζητεί μια νέα εκτίναξη, νέα και διευρυμένα πεδία κερδοφορίας. Το ζήτημα έχει τεθεί από καιρό και ήδη αναφερθήκαμε σ’ αυτό. Σήμερα τίθεται ξανά στην ημερήσια διάταξη και μάλιστα σε βάση «επείγοντος». Σε σχέση μ’ αυτό, υπάρχουν πολλά και σημαντικά προβλήματα, που ως ένα μόνο βαθμό θίξαμε προηγούμενα. Δεν θα σταθούμε στα επιστημονικού, τεχνολογικού χαρακτήρα προβλήματα που υπάρχουν. Σε σχέση μ’ αυτά θα αναφερθούμε σε δυο και μόνο εκφράσεις του ζητήματος. Πρώτο, στο ότι εδώ και χρόνια εντείνεται ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις μέσα από διάφορες μορφές, ανοιχτές ή καλυμμένες. Το εγχείρημα CERN, λ.χ., κατά κύριο λόγο αποτελούσε ένα είδος απάντησης των Ευρωπαίων στο διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ. (Ανάλογο είχε και η Σ.Ε. και ό,τι απ’ αυτό μπόρεσε να «διασώσει» η Ρωσία). Τη δημιουργία δηλαδή ενός «εργαστηρίου» της πιο προωθημένης επιστημονικής, τεχνολογικής έρευνας που να μπορεί να δώσει απαντήσεις όχι στη «δημιουργία του κόσμου» αλλά σε προβλήματα του κόσμου τούτου. Το δεύτερο αφορά τα επιστημονικά κριτήρια στη βάση των οποίων ένα προϊόν κρίνεται κατάλληλο για χρήση, είναι ασφαλές και χωρίς, λ.χ., επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, το περιβάλλον κ.λπ. Ως προς αυτό, η άποψή μας είναι ότι στον καπιταλισμό αυτά τα «επιστημονικά» κριτήρια είναι απλώς… οικονομικά. Το αποφασιστικό κριτήριο είναι αν ένα προϊόν μπορεί να ενταχθεί αποτελεσματικά στον κύκλο κερδοφορίας του κεφαλαίου. Όλα τα άλλα έρχονται δεύτερα. Αποφασιστική σημασία έχει η συγκέντρωση, συσσώρευση των κεφαλαίων που είναι αναγκαία για επενδύσεις τέτοιας κλίμακας. Από το πεδίο της έρευνας μέχρι το πέρασμα στη μαζική παραγωγή και το πλασάρισμα στην 23

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 24

αντίθεση

αγορά. Αυτή η συσσώρευση έχει σαν βασικές και πρωταρχικές της πηγές αυτές στις οποίες κιόλας αναφερθήκαμε. Την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και της καταλήστευσης των εξαρτημένων χωρών. Υπάρχει δηλαδή εδώ ένας ακόμη λόγος για τη συνέχιση, κλιμάκωση της επίθεσης του συστήματος ενάντια στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες. Ταυτόχρονα, συναρτάται με το ποια ή ποιες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις θα υφαρπάξουν από τις άλλες το μεγαλύτερο μέρος της λείας. Μαίνεται ήδη ένας πραγματικός πόλεμος σ’ αυτό το πεδίο και θα αναφερθούμε περισσότερο παρακάτω. Καθοριστικού χαρακτήρα είναι το ζήτημα του ελέγχου των πηγών ενέργειας και πρώτων υλών, καθώς και των δρόμων μεταφοράς τους. Ο οξύτατος ανταγωνισμός σ’ αυτό το πεδίο όχι μόνο είναι ολοφάνερος αλλά έχει εδώ και χρόνια πάρει στρατιωτικό-πολεμικό χαρακτήρα. Οι ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές επεμβάσεις σε διάφορες χώρες εντάσσονται, όπως ήδη αναφέραμε, στην εκστρατεία επανακατάκτησης-επαναποικιοποίησης του κόσμου από τον ιμπεριαλισμό. Ταυτόχρονα, ωστόσο, αποτελούν και όργανο αναδιανομής και ελέγχου αυτών των πηγών και δρόμων (αγωγών λ.χ.) ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Αυτή η σκληρή πραγματικότητα δίνει και ένα είδος απάντησης στη φιλολογία που αναπτύσσεται γύρω από την «πράσινη» ενέργεια και το τι μπορεί να αποδώσει. Απ’ ό,τι δείχνουν όλα τα δεδομένα αλλά και εκτιμήσεις που δεν ασχολούνται φιλολογικά με το θέμα αλλά το εξετάζουν συγκεκριμένα, αυτή η μορφή μπορεί να καλύψει ένα μικρό μόνο μέρος των αναγκών που υπάρχουν. Για αρκετά χρόνια ακόμα, οι «παραδοσιακές» μορφές ενέργειας θα συνεχίσουν να έχουν τον πρώτο και κύριο λόγο. (Πώς αλλιώς άλλωστε θα μπορούσε να ερμηνευτεί ο ανταγωνισμός που συνεχίζεται λυσσαλέος;). Από κει και πέρα, η πυρηνική ενέργεια (που τελικά πλασάρεται και ως «πράσινη») αν, πότε και ποιο μέρος των αναγκών θα καλύψει μένει να το δούμε. Ιδιαίτερη σημασία έχει η «εκκαθάριση» του πεδίου. Τα νέα προϊόντα για να επιβληθούν χρειάζονται ένα όσο γίνεται πιο «παρθένο» έδαφος. Ήδη η κυριαρχία των ιμπεριαλιστών έχει επιφέρει μεγάλες καταστροφές στην παραγωγική, οικονομική υποδομή των εξαρτημένων χωρών. (Κρίσιμο χαρακτήρα έχει, λ.χ., η «ερήμωση» του αγροτικού τομέα και η επιβολή παραγωγικών, διατροφικών μοντέλων από τα ιμπεριαλιστικά μονοπώλια). Ταυτόχρονα, η οικονομική κρίση συνεχίζει αυτό το «έργο» τόσο στις εξαρτημένες χώρες όσο και μέσα στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις εξαφανίζονται για να αφήσουν χώρο στις μεγάλες. Αλλά ακόμη σ’ αυτές παίρνει διαστάσεις το φαινόμενο εξαγοράς, απορρόφησης, «ενοποίησης» επιχειρήσεων, γιγαντώνοντας την τάση συγκέντρωσης, συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Μία και μόνη παρατήρηση εδώ σε σχέση μ’ αυτά. Όλες αυτές οι ανακατατάξεις έχουν ένα κόστος.

Κόσ τε έ στο και

γής ών, κον εισβ ιδεο εισβ ων φέρ τοπ είνα τα τ νολ «ζω μου νο α στο όλα να χρό από όλω την προ

των επε στά από δια μπο πολ και όρω πόλ τοια

γές της ρχει του τάάλμος

νέρταέχει στιήδη του γαλ.χ.) δίαπό ουν ά με ψει κόρώεί ο ική μέ-

ντα Ήδη την χαρααυστις εις. ώρο γοάση ατήτος.

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 25

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

Κόστος που, όπως πάντα, φορτώνεται στους πιο αδύναμους. Μόνο που ούτε έτσι καλύπτεται. Στην πραγματικότητα έχουμε εδώ μια μετάθεση κόστους «στο μέλλον» (και δεν είναι η μόνη) και η οποία επίσης θα βαρύνει και τότε τους δεδομένους αποδέκτες. Σε συνάρτηση με το προηγούμενο, υπάρχει και ένα ζήτημα «προσαρμογής της ζήτησης». Διαμόρφωσης των αντίστοιχων καταναλωτικών συνηθειών, προτιμήσεων και συμπεριφορών. Δεν πρόκειται εδώ για ένα ζήτημα οικονομικού και μόνο χαρακτήρα, όπως ακούγεται. Πρόκειται για βίαιη εισβολή με στόχο την ανατροπή των δεδομένων οικονομικών, κοινωνικών, ιδεολογικών και πολιτιστικών όρων και λειτουργιών των ανθρώπων. Μια εισβολή που, με βάση το αντικείμενό της, θα είναι μεγαλύτερων διαστάσεων από αυτήν που ήδη πραγματοποιείται εδώ και δεκαετίες και που θα επιφέρει αντίστοιχες μεταβολές σε όλα τα πεδία. Και που βέβαια θα πραγματοποιηθεί με ακόμη πιο βίαιο τρόπο από την προηγούμενη (είτε έμμεση είναι η βία που θα ασκηθεί είτε άμεση). Δεν αναφερόμαστε μόνο στα κύματα της διαφήμισης που σίγουρα θα μας κατακλύσουν. Εννοούμε και το σύνολο των μέσων με τα οποία διαμορφώνονται και επιβάλλονται πρότυπα «ζωής» και κυρίως κατανάλωσης. Την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τη μουσική, το ραδιόφωνο, τα περιοδικά και γενικά τα ΜΜΕ. Αλλά ούτε μόνο αυτά. Ο ιμπεριαλισμός ποτέ δεν άφησε τα πράγματα «στην τύχη τους» ή στους «νόμους της αγοράς» και μόνον. Θα τα υποστηρίξει, όπως πάντα, με όλα τα μέσα, οικονομικά, πολιτικά έως και στρατιωτικά. Είναι αναγκαίο να κατανοηθεί ότι η βασική συνάρτηση όλων αυτών είναι ο «χρόνος». Ο χρόνος που απαιτείται για να ολοκληρωθεί η όποια έρευνα. Για το πέρασμα από το εργαστήρι στη μαζική βιομηχανική παραγωγή. Για την προώθηση όλων αυτών των διεργασιών που αναφέραμε. Την εκκαθάριση του πεδίου, την αναπροσαρμογή της ζήτησης, το πλασάρισμα, την επιβολή των νέων προϊόντων στην αγορά. Τέλος, το ζήτημα στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε σαν «ζήτημα των ζητημάτων». Το πρόβλημα των αγορών. Εδώ απλώς υπενθυμίζουμε τα βασικά. Ότι επενδύσεις τέτοιας κλίμακας προϋποθέτουν συσσώρευση πλανητικών διαστάσεων. Συνακόλουθα απαιτούν ανάλογων διαστάσεων αγορά για την απόσβεση, απόδοση, κερδοφορία αυτών των επενδύσεων. Ταυτόχρονα, τη διασφάλιση αυτών των όρων σε βάθος «χρόνου». Μια διασφάλιση που δεν μπορεί να υπάρξει στη βάση οικονομικών και μόνον όρων αλλά που απαιτεί πολιτική και στρατιωτική στήριξη (έως και σε επίπεδα κυριαρχίας). Στόχος και προοπτική μιας τέτοιας εξέλιξης είναι κατ’ αρχάς η αναπροσαρμογή των όρων «ανταλλαγών» ακόμη περισσότερο υπέρ των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων και σε βάρος των εξαρτημένων χωρών. Είναι προφανές ότι σε μια τέτοια κούρσα οι ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις δεν έχουν απλώς το προβάδισμα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 26

αντίθεση

αλλά όλα τα δεδομένα στα χέρια τους. Με αυτούς τους όρους και πάντα στη βάση της υπόθεσης ότι δεν θα μεσολαβήσουν ανατροπές πολιτικού χαρακτήρα και σε ανάλογη κλίμακα, το ήδη τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές και τις εξαρτημένες χώρες θα διευρυνθεί ακόμη περισσότερο. Όσον αφορά το πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις και οι συσχετισμοί ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αυτό θα κριθεί στη βάση του πιο άγριου ανταγωνισμού. Ενός ανταγωνισμού που ήδη μαίνεται σε όλα τα πεδία. Οι όροι τού αύριο διαμορφώνονται σήμερα και κάθε μέρα. Ας περάσουμε λοιπόν σ’ αυτό.

η «αΠοκηρυξη» του

ΠροστατΕυτισμου δια τησ… ΕφαρμοΓησ του

Με το ξέσπασμα της κρίσης τεράστιοι όγκοι κεφαλαίων διατέθηκαν από κυβερνήσεις-κεντρικές τράπεζες των ιμπεριαλιστικών χωρών: Για τη διάσωση του τραπεζοπιστωτικού συστήματος. Για την ενίσχυση επιχειρήσεων. Για την τόνωση της αγοράς κ.λπ. Συσκέψεις επί συσκέψεων ακολούθησαν σε διεθνές επίπεδο για την «από κοινού» αντιμετώπιση της κρίσης. Η κίνηση είχε τη λογική της. Οι παράγοντες του συστήματος γνωρίζουν πολύ καλά ότι άμα βουλιάξει το σύστημα (ως σύνολο) δεν θα μείνει αλώβητος κανένας ιδιαίτερος σχηματισμός του. Μόνο που ταυτόχρονα η κάθε καπιταλιστικήιμπεριαλιστική δύναμη, πρωτίστως, «καίγεται» για τα δικά της συμφέροντα. Για το πώς θα διασωθεί, για το πώς θα βγει με τις λιγότερες δυνατές απώλειες από την κρίση. Για το πώς θα προωθήσει τους δικούς της στόχους. Έτσι, όλες αυτές οι συσκέψεις εξελίσσονται σε παρτίδες πόκερ, όπου η κάθε πλευρά επισείει τους «κοινούς κινδύνους» για να επιβάλει τους δικούς της όρους. Όπου επικαλείται το «κοινό συμφέρον» για να ενισχύσει τη θέση της ή και να διαμορφώσει τις αντίστοιχες συμμαχίες. Για παράδειγμα, οι παράγοντες του συστήματος γνωρίζουν ότι η υποχώρηση των διεθνών συναλλαγών θα τους πλήξει όλους. Σύσσωμες λοιπόν εξορκίζουν και αποκηρύσσουν τον προστατευτισμό σε όλους τους τόνους. Αυτό που κερδίζει ωστόσο όλο και μεγαλύτερο έδαφος στην πολιτική που εφαρμόζουν είναι ο προστατευτισμός. Διατίθεται ήδη μεγάλος όγκος κεφαλαίων για σταθεροποίηση, ανασυγκρότηση του «εθνικού» επιχειρηματικού πλέγματος. Την ενίσχυση, αναζωογόνηση της εσωτερικής αγοράς. Τη δημιουργία όρων ανταγωνιστικότητας (και καθόλου με όρους «ελευθερίας των συναλλαγών») απέναντι στα «αλλοεθνή» προϊόντα, σε μια διαρκή προσπάθεια μετακύλησης κόστους. Παρά τις «αντιρρήσεις» ορισμένων εκπροσώπων της «νεοφιλελεύθερης σχολής», τεράστια ποσά διατίθενται για τη διάσωση μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ. Ανάλογα για τη διάσωση της γαλλικής αυτοκινητοβιο26

μηχ με μ επιχ χώρ σεις είνα ζον

«αγ λωσ γες (πά Ακό φων μέχ δυν αντ

Πισ

Έ μισμ (απ τρισ λού κλίμ έγιν χάσ φές νισμ «απ νισμ

οπο λεί ουρ φέρ κατ τό τ τη λ

στη κτήαλι-

μοί πιο περά-

ου

από σωΓια σε ηση αλά νας κήροατές ους. κάούς θέ, οι συκηίζει αι ο

συζωτας αλαρά ής», χειβιο-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 27

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

μηχανίας. Παρόμοια στη Γερμανία, την Κίνα, τη Ρωσία, την Ιαπωνία. Έχουμε μάλιστα το φαινόμενο επιχειρηματικοί όμιλοι να κλείνουν θυγατρικές επιχειρήσεις τους σε «τρίτες» χώρες για να διασώσουν τις «μητρικές» στη χώρα-πατρίδα (προς δόξαν της «παγκοσμιοποίησης)! Δίνονται κατευθύνσεις και επιβάλλονται όροι ώστε οι προμηθευτές διαφόρων επιχειρήσεων να είναι «ομοεθνείς». Αθρόες οι καταγγελίες εκατέρωθεν για το πώς εφαρμόζονται οι επιδοτήσεις και οι ποσοστώσεις από την κάθε πλευρά. Ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ομπάμα, κάλεσε τους συμπολίτες του να «αγοράζουν αμερικανικά». Το ότι στη συνέχεια «στρογγύλεψε» αυτή τη δήλωσή του δεν έχει καμία σημασία (είχε ήδη παίξει το ρόλο της), ενώ ανάλογες δηλώσεις έγιναν από επιφανείς παράγοντες και σ’ όλες τις άλλες χώρες (πάντα συνοδευόμενες από εκκλήσεις «ενάντια στον προστατευτισμό»). Ακόμα και η εκ νέου ανακάλυψη της «πράσινης οικονομίας» και των συμφωνιών για την «προστασία του περιβάλλοντος», έως και από χώρες που μέχρι χτες την αποστρέφονταν, εντάσσεται στην ίδια λογική: ποια ή ποιες δυνάμεις θα επιβάλουν τέτοιους όρους ώστε να ενισχύεται η δική τους ανταγωνιστικότητα απέναντι στις άλλες.

ΠιστωσΕισ

αΠο το… μΕλλον

Ένα «μεγάλο παιχνίδι» ήδη εξελίσσεται στο χρηματοπιστωτικό και νομισματικό πεδίο. Το πρώτο μέτρο που πάρθηκε με το ξέσπασμα της κρίσης (από την κυβέρνηση Μπους στις ΗΠΑ τότε) ήταν η διάθεση σχεδόν ενός τρισ. δολαρίων για τη διάσωση του τραπεζοπιστωτικού συστήματος. Ακολούθησαν και άλλες κυβερνήσεις με τη διάθεση ανάλογων ποσών και, στην κλίμακα του μεγέθους της κάθε χώρας, στην ίδια κατεύθυνση. Ταυτόχρονα έγιναν και κινήσεις «αποδοχής απωλειών» αναγκαίων για τη μείωση του χάσματος ανάμεσα στο «εικονικό» και το πραγματικό. Είχαμε έτσι διαγραφές κεφαλαίων από το ενεργητικό χρηματοπιστωτικών, τραπεζικών οργανισμών, κλείσιμο ορισμένων που δεν σώζονταν με τίποτα. Συμμάζεμα, «αποθήκευση» των λεγόμενων «τοξικών» κεφαλαίων σε ιδιαίτερους οργανισμούς με κρατικές εγγυήσεις κ.λπ. Πριν προχωρήσουμε, να θυμίσουμε σύντομα κάποια πράγματα στα οποία έχουμε κιόλας αναφερθεί. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν αποτελεί παρά έναν μηχανισμό συγκέντρωσης, συσσώρευσης κεφαλαίων, δημιουργίας «ροής» κεφαλαίων «εκ των κάτω προς τα άνω» και από την περιφέρεια στο κέντρο. Ιδιαίτερα μετά το 1990 αυτή η ροή είχε σαν βασική της κατεύθυνση τις ιμπεριαλιστικές χώρες της Δύσης και κυρίως τις ΗΠΑ. Σ’ αυτό το πλαίσιο, και αυτή η υπερδιόγκωση του «εικονικού» (η φούσκα) είχε τη λειτουργία και τη χρησιμότητά της. Έδινε τη δυνατότητα στους κατό27

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 28

αντίθεση

χους αυτών των τίτλων να ελέγχουν την κίνηση κεφαλαίων, να υφαρπάζουν, υπεξαιρούν, οικειοποιούνται ή και να υποθηκεύουν πραγματικό πλούτο. Να θυμίσουμε, λ.χ., τη «μετοχοποίηση» της παραγωγής πετρελαίου ως και των «επόμενων χρόνων» που εκτίναξε την τιμή του κοντά στα 200 δολάρια. Αντίστοιχες «μετοχοποιήσεις» της μελλοντικής παραγωγής διαφόρων πρώτων υλών ή και της παραγωγής δημητριακών που γονάτισαν κάποιες αδύναμες χώρες. Αυτό ακριβώς το σύστημα, που διασφάλιζε τη δυνατότητα αφαίμαξης των εξαρτημένων χωρών από τους ιμπεριαλιστές (αλλά και των εργαζόμενων μαζών στις μητροπόλεις), που έδινε ξεκάθαρα πλεονεκτήματα στους ιμπεριαλιστές της Δύσης και την υπεροχή στις ΗΠΑ, κλονίστηκε συθέμελα από την κρίση. Δεν εξαφανίστηκε, ωστόσο, αλλά τέθηκε ζήτημα του πώς αντιμετωπίζεται πλέον. Η στάση της κάθε δύναμης καθορίστηκε (και καθορίζεται) από τη θέση, το ρόλο και τα πλεονεκτήματα (ή αντίστροφα) που της έδινε η ύπαρξή του. Οι ΗΠΑ θέλουν να μείνει ως έχει. Οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές να γίνουν αναπροσαρμογές προς όφελός τους με περιορισμό των προνομίων των ΗΠΑ. Η Ρωσία, η Κίνα και άλλοι επιδιώκουν συνολική αναπροσαρμογή. Οσο για τους λαούς, δεν ήρθε ακόμη η ώρα τους να «μιλήσουν». Το πρώτο, το άμεσο πρόβλημα αφορούσε το πού θα κατευθυνθεί η χρηματοδότηση. Ποιοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, ποιες τράπεζες, ποιες μετοχές θα στηριχτούν και ποιες όχι. Κάποιες σκέψεις, κάποιες δειλές κουβέντες για διεθνή συντονισμό έμειναν απλές κουβέντες. Το ζήτημα το έλυσε η κάθε κυβέρνηση μόνη της (ακόμη και στην «ενωμένη» Ευρώπη) με «εθνικά» κριτήρια. Το δεύτερο αφορούσε τον επιμερισμό των απωλειών που, όπως αναφέραμε, η αποδοχή τους ήταν αναγκαία για τη μείωση της διάστασης εικονικού-πραγματικού. Ποια κεφάλαια, λ.χ., θα χαρακτηριστούν «τοξικά» και ποια όχι. Ποιοι τραπεζοπιστωτικοί οργανισμοί, ποιων χωρών, ποια κεφάλαια θα πρέπει να διαγράψουν από το ενεργητικό τους και σε ποια κλίμακα; Η επίτευξη συμφωνίας σ’ ένα τέτοιο ζήτημα είναι «τεχνικά» δύσκολη και πολιτικά αδύνατη. Η απάντηση δίνεται από άλλους δρόμους και στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Όπως αναφέραμε, διατίθενται τεράστιοι όγκοι κεφαλαίων προς πάσα κατεύθυνση. Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ μάλιστα έχει βαλθεί να εκτυπώνει αβέρτα δολάρια. Στο μεταξύ , το χρέος των ΗΠΑ έχει υπερδιογκωθεί και ειδικά απέναντι στην Κίνα. Και εδώ θα μπορούσε να ειπωθεί παραλλαγμένο το γνωστό: οι ΗΠΑ κάνουν πως «πληρώνουν» και η Κίνα κάνει πως «εισπράττει». Τι σημαίνουν όλα αυτά; Κατ’ αρχάς θέλει απάντηση ένα ερώτημα. Πόθεν προέρχονται αυτά τα κεφάλαια, τι αντιπροσωπεύουν σε πραγματικές αξίες αλλά και σε τι χρησιμεύουν; Θα λέγαμε ότι προ-

έρχ μικο προ οικ διά ρήσ έχο αντ κατ

εισο πρό κολ συν Δια δυν (ως τις υπο σεις ρια να λ.χ., Μό Απέ ντα νομ ένα κή κ χα ε σίζε ομό η « γών το ε

πολ Ινδ μεν να

πάικό ίου 200 φόκά-

ξης όμεους ελα πώς θοπου αίοι σμό ολι«μι-

ρηοιες ουυσε θνιου, τα«τοών, ι σε κά»

καρος να διοωθεί ίνα ντηπεύρο-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 29

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

έρχονται από το… μέλλον! Κάτι σαν «δάνειο» από τους επόμενους οικονομικούς κύκλους. Ότι αντιπροσωπεύουν αυτό που ίσως υπάρξει για να αντιπροσωπευτεί (πραγματική ανάπτυξη-μεγέθυνση στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας). Όσο για το σε τι χρησιμεύουν, έχουμε ήδη άνοδο μετοχών σε διάφορα χρηματιστήρια. Καθόλου τυχαία, των μετοχών εκείνων των επιχειρήσεων που εισέπραξαν γενναίες επιχορηγήσεις. Στην πραγματικότητα έχουμε εδώ κινήσεις αναδιανομής κερδών και ζημιών. Έναν σκληρότατο ανταγωνισμό για το ποιες (και ποιων) μετοχές θα επιπλεύσουν και ποιες θα καταποντιστούν. Ταυτόχρονα, όλος αυτός ο πληθωρισμός πλήττει άμεσα τα καθηλωμένα εισοδήματα των εργαζόμενων λαϊκών μαζών σ’ όλο τον κόσμο. Ωστόσο το πρόβλημα παραμένει και απλώς μετατίθεται. Η πραγματική οικονομία εξακολουθεί να κινείται στα ρηχά (όταν δεν υποχωρεί), ενώ οι προοπτικές μιας συνολικής εκτίναξης σκοντάφτουν στα προβλήματα που προαναφέραμε. Διαμορφώνονται έτσι οι όροι μιας νέας φούσκας και πιθανότατα πιο επικίνδυνης από την προηγούμενη. Το τελευταίο συνδέεται με το ότι το σύστημα (ως σύνολο και ως ξεχωριστές δυνάμεις) ήδη αναλώνει σ’ αυτή την κούρσα τις νομισματικές του εφεδρείες. Όλη αυτή η αθρόα «παραγωγή» κεφαλαίων υπονομεύει νομίσματα, νομισματικό σύστημα, συναλλαγές. Παρά τις εκκλήσεις, διαβουλεύσεις, συσκέψεις: Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να εκτυπώνουν δολάρια, ευελπιστώντας ότι η συνολική τους ισχύς θα τους δώσει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν για άλλη μια φορά την κατάσταση (όπως παλιότερα, λ.χ., με τα ευρωδολάρια, τα πετροδολάρια, το χρέος προς την Ιαπωνία κ.λπ.). Μόνο που τα μεγέθη, και κυρίως οι συσχετισμοί, είναι σήμερα διαφορετικοί. Απέναντι σ’ αυτόν τον πληθωρισμό, οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές οχυρώνονται από τη μια μεριά στο «σκληρό» ευρώ και σε μια «μετρημένη» δημοσιονομική πολιτική. Δεν έχουν άλλωστε πολλά περιθώρια στο πεδίο αυτό, με ένα νόμισμα που έχει μεν μια οικονομική βάση, αλλά όχι αντίστοιχη πολιτική και στρατιωτική στήριξη (όπως, λ.χ., ένα ενιαίο κράτος με μια αντίστοιχα ενιαία οικονομική και κυρίως πολιτική βούληση). Από την άλλη, αποφασίζεται από κάθε χώρα η διάθεση κεφαλαίων, εκδίδονται συνεχώς κρατικά ομόλογα και άλλοι αντίστοιχοι τίτλοι. Ταυτόχρονα, στον «ιδιωτικό» τομέα η «στενότητα» αντισταθμίζεται με υπερδιόγκωση της κυκλοφορίας επιταγών, γραμματίων κ.λπ. (τώρα πόσο «σκληρό» -και για πόσο- θα παραμείνει το ευρώ με τέτοιους όρους, μένει να το δούμε). Στον ορίζοντα διαφάνηκε μια νέα κίνηση που μπορεί να έχει έως και πολύ σημαντικές συνέπειες. Αναφερόμαστε στη συμφωνία Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας και Βραζιλίας (ΒΡΙΚ) για κοινό νομισματικό «καλάθι», αποτελούμενο από τα νομίσματα αυτών των χωρών. Ένα καλάθι που προορίζεται να υποκαταστήσει στις μεταξύ τους συναλλαγές (και ίσως όχι μόνο) το

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 30

αντίθεση

δολάριο ή και το ευρώ. Δεν μπορούμε να πούμε αυτή τη στιγμή αν αυτό αποτελεί μια τακτική ή στρατηγική επιλογή. Αν δηλαδή αυτό που επιδιώκουν είναι μια πίεση (βασικά προς τις ΗΠΑ) για αναπροσαρμογή του διεθνούς χρηματοπιστωτικού και νομισματικού συστήματος, όπως εδώ και καιρό προτείνουν. Αν ωστόσο πρόκειται (ή στην πορεία διαμορφωθεί) για στρατηγική επιλογή (που εκ των πραγμάτων δεν θα περιοριστεί στο νομισματικό πεδίο), είναι βέβαιο ότι θα επιφέρει μεγάλες αναστατώσεις και ανατροπές.

σημΕιωσΕισ

ΕΠι του Πολιτικου

Όλα όσα αναφέραμε στις προηγούμενες σελίδες θα γίνονταν περισσότερο κατανοητά αν συνεχίζαμε εξετάζοντας και την -έτσι ή αλλιώς καθοριστική- πολιτική τους διάσταση. Ωστόσο ήδη αυτό το κείμενο έχει «βαρύνει» αρκετά. Συνειδητά λοιπόν θα αποδεχτούμε την «έλλειψη» και θα περιοριστούμε σε μία και μόνη επισήμανση. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχει περάσει εδώ και καιρό στο πολιτικό, στρατιωτικό και «εδαφικό» του στάδιο. Παρά τις περί του αντιθέτου ρητορείες, όλες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ενισχύουν, αναπτύσσουν τη στρατιωτική τους ισχύ στα μέτρα, τις δυνατότητες και τα όρια της καθεμιάς. Σειρά επεμβάσεων (και στρατιωτικών) που κομματιάζουν χώρες και λαούς αποτελούν ταυτόχρονα και έμμεσες (ένοπλες) αναμετρήσεις «αναδιανομής εδαφών» ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Οι ΗΠΑ, με τον Ομπάμα πλέον, μετά το Ιράκ διευρύνουν τον πόλεμο στο Αφγανιστάν και τον επεκτείνουν στο Πακιστάν. Από την άλλη μεριά, το τσάκισμα της Γεωργίας από τη Ρωσία δείχνει πόσο έχουν αλλάξει οι όροι του παιχνιδιού και κυρίως σε ποιες περιοχές επικινδυνότητας μπαίνει ο κόσμος.

ΠΕρι «κοινοτητασ

ΠροΒληματων» και ΠροτασΕων

Ας επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα. Για ποιο «κοινό πρόβλημα», αλήθεια, μπορούμε να μιλήσουμε με βάση όλα αυτά; Όσο μας αφορά, δεν έχουμε να προσθέσουμε ούτε λέξη για να καταδείξουμε πως τίποτα κοινό δεν υπάρχει ανάμεσα στις επιδιώξεις των κεφαλαιοκρατικών, ιμπεριαλιστικών δυνάμεων από τη μια και της εργατικής τάξης και συνολικά των λαών από την άλλη. Η όλη φιλολογία που αναπτύσσεται έναν και μόνο στόχο έχει. Να συγκαλύψει το χαρακτήρα και τους στόχους που προωθεί το σύστημα ενάντια στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες. Να τις αποπροσανατολίσει, να τις αδρανοποιήσει, να εξουδετερώσει όσο μπορεί τις διαθέσεις και δυνατότητες αντίστασης. 30

ντα

τείν ήσ κεφ νει)

σεις τημ ντα στη νου λου

σύσ αυτ έπρ νοι κυρ την ρεί

πρό υπά ντω δίο σεις κατ ρόν κείμ ντα βάσ

αστ «πρ κρα να εργ μια

υτό ιώδιεκαι για ομικαι

ότεστινει» οριπεωτιλες ους άσεαυνάετά στο σία πε-

λήουδεν κών από ι. στη-

ώσει

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 31

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

Να αποδυναμώσει, να απομονώσει όσους θα επιμείνουν να αντιστέκονται, ώστε να τους τσακίσει με το μικρότερο δυνατό κόστος. Κάποιοι ωστόσο επιμένουν να έχουν «προτάσεις». Αλήθεια, τι θα προτείνουν και σε ποιον; Στον Ομπάμα να μην εκστρατεύσει στο Αφγανιστάν ή στον Πούτιν να αποχωρήσει από τη Γεωργία; Θα προτείνουν άραγε στο κεφάλαιο να μη λειτουργεί κεφαλαιοκρατικά (μη γελάτε, το έχουν ήδη κάνει) ή στον ιμπεριαλισμό να μην είναι… ιμπεριαλισμός; Ας δείξουμε ωστόσο «κατανόηση». Αν παρατηρήσουμε, λ.χ., τις συζητήσεις στα διάφορα πάνελ, θα δούμε ότι σταθερά τούς απευθύνεται το ερώτημα. «Ποιες είναι οι προτάσεις σας;». Και αυτοί πρόθυμα ανταποκρίνονται και αραδιάζουν «προτάσεις» επί παντός επιστητού. Με τη σειρά τους στη συνέχεια, όταν και όπου τύχει να βρεθούμε σε αντιπαράθεση, απευθύνουν και σ’ εμάς το ίδιο ερώτημα. «Ποιες είναι οι προτάσεις σας;». Και ακολουθεί η μομφή. «Δεν έχετε προτάσεις»! Πράγματι. Δεν έχουμε ούτε μία, ούτε καν μισή πρόταση να κάνουμε στο σύστημα. (Έχουμε και διατυπώνουμε προτάσεις πάλης στο λαό και μόνο σ’ αυτόν, αλλά αυτό θα μας απασχολήσει παρακάτω). Το ζήτημα είναι (θα έπρεπε να είναι) απλό για ανθρώπους που θεωρούνται αριστεροί, ορισμένοι μάλιστα και «κομμουνιστές». Μόνο που δεκαετίες αστικορεφορμιστικής κυριαρχίας έχουν κάνει τη σύγχυση βασίλειο. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την αλφαβήτα του πράγματος. Τι σημαίνει, αλήθεια, κάνω πρόταση, τι μπορεί να σημαίνει η διατύπωση μιας πρότασης (ή προτάσεων); Θα λέγαμε ότι κατ’ αρχάς σημαίνει το αυτονόητο. Οτι δηλαδή αυτή η πρόταση έχει, μπορεί να έχει αποδέκτες. Για να ισχύει, ωστόσο, κάτι τέτοιο, υπάρχει μια θεμελιώδης προϋπόθεση. Η ύπαρξη κοινού πεδίου (συμφερόντων, απόψεων, αντιλήψεων). Αυτοί λοιπόν που κινούνται σ’ αυτό το πεδίο μπορούν να συσκέπτονται, να ανταλλάσσουν σκέψεις, απόψεις, προτάσεις, να τις επεξεργάζονται, να τις τροποποιούν αναζητώντας την καταλληλότερη για την προώθηση των κοινών τους επιδιώξεων και συμφερόντων. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ισχύσει αυτό ανάμεσα σε υποκείμενα με διαφορετικά ή πολύ περισσότερο με ανταγωνιστικά συμφέροντα και επιδιώξεις. Σ’ αυτή την περίπτωση, τα ζητήματα «λύνονται» σε βάση αντιπαράθεσης και με όρους αντιπαράθεσης. Ποιο «κοινό πεδίο» υπάρχει συνεπώς ανάμεσα στην κεφαλαιοκρατική αστική τάξη από τη μια και την εργατική τάξη από την άλλη και ποιες «προτάσεις» μπορεί να κάνει η μια στην άλλη; Η «πρόταση» της κεφαλαιοκρατίας είναι ο καπιταλισμός, δηλαδή η κατοχύρωση της δυνατότητάς της να εκμεταλλεύεται και να καταπιέζει την εργατική τάξη και συνολικά τον εργαζόμενο λαό. Η «πρόταση» της εργατικής τάξης αφορά την οικοδόμηση μιας κοινωνίας δικαίου, χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση. Τι κοινό, συνε-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 32

αντίθεση

πώς, μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο «προτάσεις» και ποιο πεδίο «συνεννόησης» ανάμεσά τους; Κάποιοι ωστόσο επιμένουν να το «ανακαλύπτουν», ανάγοντας την εξ αντικειμένου «συμβίωση» της αστικής με την εργατική τάξη σε πεδίο «κοινότητας» προβλημάτων ή και συμφερόντων. Ας σταθούμε λίγο σ’ αυτό. Σ’ αυτήν την εκ των πραγμάτων συμβίωση, η αστική με την εργατική τάξη συνδέονται με διάφορες μορφές σχέσεων. Τι είδους σχέσεις είναι αυτές και τι εκφράζουν; Αναιρούν, λ.χ., το δεδομένο της αντίθεσης ανάμεσά τους, που αποτελεί και το θεμέλιο αυτών των σχέσεων, ή το αποτυπώνουν και το εκφράζουν συγκεκριμένα; Διαμορφώνονται σε σχέσεις ενότητας ή παραμένουν σχέσεις αντίθεσης; Μετατρέπονται σε σχέσεις συνεργασίας ή συνεχίζουν να είναι ανταγωνιστικές; Μεταμορφώνονται σε σχέσεις δίκαιης κατανομής του εθνικού προϊόντος ή παραμένουν αμετακίνητα εκμεταλλευτικές; Εντέλει, διαμορφώνονται δημοκρατικώ τω τρόπω ή επιβάλλονται με τη βία; Η κεφαλαιοκρατική αστική τάξη δεν έχει ίχνος αυταπάτης ούτε για το χαρακτήρα του συστήματος που εκπροσωπεί αλλά ούτε και κανένα δισταγμό για τα όποια μέσα χρειαστεί να χρησιμοποιήσει για να διασφαλίσει την κυριαρχία της. Έχουν όμως κάποιοι άλλοι. Όλοι εκείνοι που πρόθυμα προσέρχονται στους «διαλόγους» που ανοίγει το σύστημα και με περισσό ζήλο διατυπώνουν τις «προτάσεις» που τους ζητάει.

η «υΠΕρΒαση»

του ταξικου διαχωρισμου

Τι σημαίνει, ωστόσο, η διατύπωση τέτοιων προτάσεων σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο; Σημαίνει, πολύ απλά και καθαρά, άρνηση της ύπαρξης του ταξικού διαχωρισμού της κοινωνίας. Αποδοχή της άποψης περί ενότητας της κοινωνίας, ύπαρξης κοινού πεδίου συμφερόντων, δυνατότητας επίλυσης των όποιων διαφορών μέσω «διαλόγου». Αντιλήψεις που πρωταρχικά πλασάρει η αστική τάξη, όχι βέβαια γιατί τις ενστερνίζεται αλλά για να συγκαλύψει την πραγματικότητα. Γνωρίζει πολύ καλά πως όσο πιο ανάγλυφα προβάλλει ο ταξικός διαχωρισμός της κοινωνίας τόσο περισσότερο ωθούνται οι λαϊκές μάζες στην κατεύθυνση της αγωνιστικής διεκδίκησης των δικαιωμάτων και υλοποίησης των προσδοκιών τους. Αντίθετα, όσο πιο αμβλυμένη εμφανίζεται η αντίθεση τόσο περισσότερο έδαφος βρίσκουν οι κάθε λογής αυταπάτες. Ιδιαίτερα αρνητικός ο ρόλος τους όταν σε φάσεις όξυνσης της ταξικής διεκδικητικής πάλης παρεμβάλλονται για να δημιουργήσουν ψεύτικες προσδοκίες, να σπείρουν τον εφησυχασμό. Να οδηγήσουν έτσι τον κόσμο σε μια στάση αναμονής περί του τι άραγε θα αποδώσει ο «διάλογος» επί 32

των ποτ έχει οπο τρα δια μας ρά άπο περ προ κίνη λώφορ χειρ τος. δίζο πλε προ στη ένα Ιδια πάλ απο λήψ δοχ και

Πω

ματ οι. Σ δόν προ τό, μια απλ γον άπο

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 33

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

πε-

ν εξ κοι. Σ’ άξη και που εκαμέεχίαιης λευι με

το αγτην ροήλο

οιο αξιτης σης λακαυφα ούδιαμοι

κής κες σμο επί

των «προτάσεων» που έχουν υποβληθεί. Φυσικά δεν αποδίδουν ποτέ και τίποτα το ουσιαστικό, στο μεταξύ όμως ο κόσμος έχει αποπροσανατολιστεί, έχει αδρανοποιηθεί, έχει κιόλας ηττηθεί χωρίς καν να δώσει τη μάχη για την οποία προετοιμαζόταν. Όπως συμβαίνει και τώρα με την κρίση και τα μέτρα που προωθεί το σύστημα ενάντια στο λαό. «Η κρίση μάς αφορά όλους» διακηρύσσουν οι ρεφορμιστές. Μόνο που όταν δεν ξεκαθαρίζεται ότι δεν μας αφορά όλους προς την ίδια μεριά και με τον ίδιο τρόπο, αυτή η αναφορά δεν αποτελεί τίποτε άλλο από μια διαφορετική διατύπωση της αστικής άποψης περί «κοινού προβλήματος». Άλλωστε ο ίδιος ο χαρακτήρας και το περιεχόμενο των προτάσεών τους είναι πλήρως διαφορετικό. Έχουμε έτσι προτάσεις για το πώς θα οργανωθεί η παραγωγή. Πώς θα ρυθμιστεί η διακίνηση προϊόντων. Για το πώς θα αναδιοργανωθεί -το παγκόσμιο παρακαλώ- τραπεζικό χρηματιστικό σύστημα. Για το πώς θα προγραμματιστεί η φορολογία (του κεφαλαίου, των κερδών, των μετοχών, των εισηγμένων επιχειρήσεων) και άλλες τέτοιες «νουθεσίες» προς τις δυνάμεις του συστήματος. Φυσικά και πρόκειται για ανοησίες με τις οποίες πιθανότατα να ξεκαρδίζονται στα γέλια οι παράγοντες του συστήματος. Ωστόσο αυτό είναι η μια πλευρά του ζητήματος. Η άλλη αφορά το ότι οι ρεφορμιστές με αυτές τις προτάσεις και τη λογική που τις συνοδεύει επιχειρούν να «πείσουν» το σύστημα ότι μπορούν να του είναι «χρήσιμοι». Ότι αξίζει να τους ανατεθεί ένας κάποιος ρόλος. Ο οποίος μάλιστα δεν αποκλείεται να τους ανατεθεί. Ιδιαίτερα αν το σύστημα πιεστεί από την όξυνση της λαϊκής διεκδικητικής πάλης. Μόνο που θα 'ναι ο ρόλος που πάγια τους «αναγνωρίζεται». Τις αποφάσεις που ήδη έχει πάρει το σύστημα (στη βάση των δικών του αντιλήψεων και συμφερόντων) να τις πλασάρουν σαν αποφάσεις «κοινής αποδοχής», ώστε να φρενάρουν τις αγωνιστικές διαθέσεις των λαϊκών μαζών και της νεολαίας.

Πωσ (δΕν)

θα «ΠληρώσΕι» το κΕφαλαιο

Ας περάσουμε λοιπόν στην άλλη κατεύθυνση αντιμετώπισης του ζητήματος. «Να πληρώσει για την κρίση το κεφάλαιο», βροντοφωνάζουν κάποιοι. Σύνθημα διεκδίκησης που φαντάζει αγωνιστική, αποφασιστική και σχεδόν «άγρια». Συνήθως συνοδεύεται και από μια ακόμα «πιο άγρα» προτροπή. «Να γίνουμε απειλητικοί για το σύστημα»! Και πώς θα γίνει αυτό, παρακαλώ; Με το να πάρουμε αγριωπές πόζες; Αλλά ας τα βάλουμε σε μια σειρά. «Να πληρώσει το κεφάλαιο» λοιπόν. Αν επρόκειτο για κάποιο απλώς προπαγανδιστικό, αβανταδόρικο σύνθημα σαν τα τόσα που ακούγονται, θα 'λεγε κανείς κομμάτια να γίνει. Μόνο που διατυπώνεται σαν άποψη που ορίζει μάλιστα πολιτική κατεύθυνση. Μια κατεύθυνση ίδια μ’ 33

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 34

αντίθεση

εκείνη που προσδιόριζε το ανάλογης ανοησίας σύνθημα «φέρτε πίσω τα κλεμμένα». Στην ουσία της αυτή η αντίληψη και παρά το «αγριωπό» περιτύλιγμα εμπεριέχει όλη τη λογική και τις αυταπάτες που χαρακτηρίζουν τις ρεφορμιστικές προτάσεις. Ας εξηγηθούμε. Για να «πληρώσει» το κεφάλαιο, ένας και μόνο τρόπος υπάρχει. Να ανατραπεί. Να πάρει ο λαός την εξουσία. Ποτέ άλλοτε. Μέχρι τα τότε εισπράττει και μόνον εισπράττει. Λιγότερα ή περισσότερα κάθε φορά και ανάλογα με τις συνθήκες και τους συσχετισμούς, αλλά αυτή παραμένει η μοναδική και αναλλοίωτη σχέση. Από την άλλη μεριά, ο λαός μέχρι τα τότε θα πληρώνει και μόνο πληρώνει. Επίσης λιγότερα ή περισσότερα κάθε φορά, αλλά μέχρι την ανατροπή του κεφαλαίου αυτός ο λογαριασμός παραμένει μονής κατεύθυνσης. Κάθε άλλη άποψη πάνω σ’ αυτό είναι απλώς αυταπάτη (και αυτό είναι η πιο αθώα εκδοχή). Όσο για το τι κάνουμε «μέχρι τα τότε», είναι ένα άλλο πολύ σοβαρό ζήτημα για να μπορεί να απαντηθεί με φαεινές. Αλλά γι’ αυτό παρακάτω. Ο στόχος του κινήματος δεν είναι να «φοβίσει» το σύστημα. Ο στόχος είναι να το ανατρέψει. Το στοιχείο της «απειλής» είναι δευτερογενές «σύμπτωμα» που εμφανίζεται σε συνάρτηση με το κατά πόσο αυτή η διαδικασία (πάλη) προώθησης αυτού του στόχου παίρνει πραγματική, υλική υπόσταση. Η τέτοια τοποθέτηση του ζητήματος οδηγεί σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Συνοπτικά αναφέρουμε στην κατεύθυνση της συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων και μέχρι το επίπεδο του να γίνουν ικανές να αναμετρηθούν νικηφόρα με το σύστημα. Από εκεί και πέρα, το αν, πότε και πόσο θα «φοβηθεί» το σύστημα ποσώς μας ενδιαφέρει. Αυτό όμως που έχουμε εδώ είναι μια αντιστροφή της σχέσης των πραγμάτων και αναγωγή του δευτερογενούς και σχετικά αδιάφορου στοιχείου σε πρωταρχικό. Δεν πρόκειται απλώς για λάθος. Στην πραγματικότητα αποτελεί τυπική έκφραση μιας βαθύτατα μικροαστικής αντίληψης πραγμάτων. Αυτής που αναζητάει εναγώνια τις θεαματικές ενέργειες που θα εντυπωσιάσουν τον κόσμο, που θα «τρομάξουν» το σύστημα, που θα «επιταχύνουν» τις εξελίξεις. Το ουσιαστικό αποτέλεσμα ενός τέτοιου προσανατολισμού είναι ένα. Η παραίτηση από τη μοναδική κατεύθυνση που μπορεί να έχει και αποτελεσματικότητα και προοπτική. Της πάλης για τη συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων. Αυτή η παραίτηση εμπεριέχει και τη δεύτερή της όψη. Αποτελεί ταυτόχρονα και «αναγνώριση» της αρμοδιότητας των αποφάσεων στις δυνάμεις του συστήματος. Από την άποψη αυτή, δεν διαφέρει σε τίποτα το ουσιώδες από την τυπική ρεφορμιστική λογική. Οι ρεφορμιστές προσπαθούν να «πείσουν» τις δυνάμεις του συστήματος να πάρουν τις αποφάσεις τους με βάση αυτά που τους προτείνουν. Κάποιοι άλλοι επιδιώκουν το ίδιο πράγμα προσπαθώντας -μάταια- να φανούν

«απ γειε λες» (για όλω πρά του Την

Στη έχο ντα

ντο σια στά γίνε πρέ αυτ υπό νών λογ συγ μα σε λων μακ μόν της

πτυ έχει Απ ζει, λης κτικ απο

τα εριτις

ναάτογα ική ληαλμοάτη τόφα-

ς είσύκαική ιμέσης αμεπό-

αγίου ητα μάντυχύιου νση για ι τη ότηυτή, κή. τος ποιούν

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 35

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

«απειλητικοί». Και είναι κι εκείνοι που επιχειρούν έως και με ακραίες ενέργειες να το «φοβίσουν» ώστε να πάρει (το σύστημα πάντα) τις «κατάλληλες» αποφάσεις. Χέστηκε το σύστημα με τέτοιες αδιέξοδες ή και «ωφέλιμες» (για το ίδιο) ανοησίες. Γνωρίζει πολύ καλά ότι ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των κατευθύνσεων είναι η αποσύνδεσή τους από το μόνο πράγμα που υπολογίζει: τη μαζική, οργανωμένη πάλη. Είναι η παραίτησή τους από τη μόνη εξέλιξη που θα αποτελούσε πραγματικό κίνδυνο γι’ αυτό. Την ολόπλευρη συγκρότηση των λαϊκών δυνάμεων.

Προταση μασ και σΕ Ποιουσ αΠΕυθυνΕται

Πώς αντιμετωπίζουμε συνεπώς το πρόβλημα που έχουμε μπροστά μας; Στη βάση ποιων κατευθύνσεων ή ποιων «προτάσεων»; (Γιατί βεβαίως και έχουμε και διαμορφώνουμε προτάσεις. Προτάσεις πάλης, που απευθύνονται στο λαό και μόνο σ’ αυτόν). Ως προς τη γενική διάσταση του ζητήματος, ορισμένες -αναγκαστικά σύντομες- επισημάνσεις. Πρώτιστη ανάγκη, η συνειδητοποίηση με τον πιο ουσιαστικό τρόπο και σ’ όλες του τις πλευρές ότι αυτό που ξανοίγεται μπροστά μας δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πεδίο μιας ταξικής πάλης που γίνεται ολοένα και σκληρότερη. Ότι αυτή η πραγματικότητα μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί μόνο με βάση τα μέτρα και τις απαιτήσεις της. Ότι αυτή η απάντηση στα προβλήματα του λαού και της νεολαίας δεν είναι υπόθεση «προτάσεων» στο σύστημα, εκλογικών ποσοστών ή άλλων φαεινών, αλλά ζήτημα πάλης. Ότι αυτή η πάλη πρέπει να διαπερνάται από τη λογική και να χαρακτηρίζεται από τον προσανατολισμό, την κατεύθυνση συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων. Ότι αυτή η συγκρότηση δεν είναι θέμα «σχεδίου» εκκλήσεων για μια κάλπικη «ενότητα» που δεν πατάει παρά σε εκλογικούς υπολογισμούς, συνταγών ταχύρρυθμης ανάπτυξης και άλλων παρόμοιων ευρεσιτεχνιών. Είναι μια πολύπλευρη, σύνθετη, επίπονη, μακρόχρονη και «άχαρη» κάποιες φορές διαδικασία, που σ’ ένα πεδίο και μόνο πραγματοποιείται και κατακτά τα θεμελιακά της στοιχεία. Στο πεδίο της καθημερινής ταξικής πάλης. Πρωταρχικό πεδίο και ζήτημα κλειδί σε μια τέτοια κατεύθυνση, η ανάπτυξη της αντίστασης και της πάλης στη διαρκή και ανελέητη επίθεση που έχει εξαπολύσει το σύστημα ενάντια στον εργαζόμενο λαό και τη νεολαία. Από την άποψη αυτή, την τακτική που με οποιοδήποτε πρόσχημα εμποδίζει, υπονομεύει την ανάπτυξη, μαζικοποίηση αυτής της αντίστασης και πάλης τη θεωρούμε εγκληματική απέναντι στο λαό και το κίνημα. Αυτή η τακτική θεωρούμε ότι στρέφεται ενάντια τόσο στην αναγκαιότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης των άμεσων προβλημάτων του λαού όσο 35

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 36

αντίθεση

και της διαμόρφωσης όρων προοπτικής για το κίνημα. Και εδώ χρειάζεται να αποσαφηνιστούν κάποια πράγματα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν πρόκειται απλά για λαθεμένες τακτικές, συμπτώματα σεχταρισμού, υποκειμενισμού ή ανάλογων λαθεμένων αντιλήψεων. Αποτελούν έκφραση και συνέπεια βαθιά ριζωμένων ιδεολογικών αντιλήψεων που οδηγούν σε αντίστοιχες πολιτικές κατευθύνσεις. Πολιτικές κατευθύνσεις που, παρά την ποικιλία μορφών με τις οποίες εμφανίζονται, έχουν και κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Την αποδοχή, την προσαρμογή, την υποταγή εντέλει στον καπιταλιστικό «μονόδρομο», την αναζήτηση δρόμων και διεξόδων μέσα στο πλαίσιο που αυτός ορίζει. Συνακόλουθα, την έλλειψη εμπιστοσύνης στο λαό, στη δυνατότητά του να αναπτύξει, να συγκροτήσει τις δυνάμεις του, να χαράξει δικό του δρόμο. Το φαινόμενο δεν είναι πρωτοφανέρωτο στην ιστορία της ταξικής πάλης. Οι διαστάσεις ωστόσο που έχει πάρει στην εποχή μας έχουν άμεση σχέση με την υποχώρηση, την ήττα του εργατικού, επαναστατικού, κομμουνιστικού κινήματος. Δεκαετίες ρεβιζιονιστικής, ρεφορμιστικής κυριαρχίας στο κίνημα έστρωσαν το δρόμο σ’ έναν κατακλυσμό αστικών, μικροαστικών, οπορτουνιστικών ιδεών και αντιλήψεων. Τόσο ώστε να στρεβλώσουν, να αλλοτριώσουν την υποτιθέμενη «αριστερή» σκέψη και για πολλούς σε βαθμό αγιάτρευτο. Την εμπότισαν τόσο πολύ με αστικές, στην ουσία, αντιλήψεις, ώστε να τους είναι αδύνατο να αντιληφθούν τα απλούστερα των πραγμάτων, ώστε να τους φαίνονται «παράξενες» οι πιο στοιχειώδεις αριστερές απόψεις. Αντίθετα, πρόθυμα σαγηνεύονται με ό,τι σάπιο σερβίρει το σύστημα, αρκεί να έχει το κατάλληλο λαμπερό (και συνήθως «νεωτερικό») περιτύλιγμα. Το σύστημα φυσικά από τη μεριά του, έχοντας αντιληφθεί πολύ καλά πόσα πλεονεκτήματα του παρέχει αυτή η εξέλιξη, έχει διαμορφώσει έναν πλήρη και πολύμορφο μηχανισμό παρέμβασης στον αριστερό χώρο. Με τη χρήση των ΜΜΕ, με εφημερίδες, περιοδικά, με οργανώσεις (συνήθως ΜΚΟ), με στρατιές ανθρώπων, δημοσιογράφων, διανοούμενων, «στοχαστών» που καθημερινά σερβίρουν με «αριστερό» έως «επαναστατικό» περιτύλιγμα ό,τι πιο αποπροσανατολιστικό, αντιδραστικό και σάπιο τους υπαγορεύεται (άμεσα ή έμμεσα) από τους επιτελείς (τις «δεξαμενές σκέψης») του συστήματος. Έναν μηχανισμό που εκσυγχρονίστηκε, ανανεώθηκε μετά το 1981, με το ΠΑΣΟΚ και το Λαλιώτη να καθοδηγεί την «παραγωγή», ανάδειξη και πλασάρισμα στην πιάτσα πολλών «χρήσιμων αριστερών». Να δημιουργηθεί έτσι ένα πραγματικό απόστημα που ακόμα πυορροεί στο σώμα του κινήματος. Είναι φανερό ότι μια βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της λαϊκής αντίστασης και πάλης και την ανασυγκρότηση του κινήματος είναι η διαρκής και αδιάλλακτη ιδεολογική πάλη για να πεταχτεί όλη αυτή η σαβούρα εκεί που της αξίζει. Στα σκουπίδια.

ζη

Ποι να και ζες μόν Πέρ μέν

νων λεσ

τησ δεδ

να σου

διΕ

είνα όσο λότ όσο σεις νες παι να υπό βρίσ μεγ διεκ των τήσ ενσ δική σότ

ρισσυψεκών κές ται, ογή, ηση θα, να ενο σεις ρης. ρωστιουν υτο. ους να ίθεέχει στηονεποτων ραημεπιο εσα τος. το λαηθεί μακής αρύρα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 37

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

ζητημα

Παλησ

Ας περάσουμε λοιπόν στο πρόβλημα που άμεσα έχουμε μπροστά μας. Ποιος είναι συνεπώς ο δρόμος αντιμετώπισης της κρίσης; Ή, καλύτερα, για να ακριβολογούμε, πώς αντιμετωπίζουμε τη νέα επίθεση που -με αφορμή και την κρίση- εξαπολύει το σύστημα ενάντια στις εργαζόμενες λαϊκές μάζες και τη νεολαία; Όπως ήδη εξαρχής το θέσαμε, μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο σαν ζήτημα ταξικής πάλης και με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται. Πέρα από τα όσα μόλις προηγούμενα αναφέραμε, αυτά που πιο συγκεκριμένα απαιτούνται είναι: α) Ο όσο γίνεται πιο εύστοχος και συγκεκριμένος προσδιορισμός εκείνων των διεκδικήσεων (στόχων) που μπορούν με τον πιο άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο να ενεργοποιήσουν τη λαϊκή αντίσταση και πάλη. β) Η αναζήτηση και ο προσδιορισμός των μορφών οργάνωσης-συγκρότησης της λαϊκής πάλης με βάση και τις σημερινές συνθήκες, απαιτήσεις και δεδομένα. γ) Η αναζήτηση και ο προσδιορισμός των μορφών πάλης που μπορούν να εκφράσουν αποτελεσματικά τις διαθέσεις του κόσμου και να προσδώσουν «υλική» πολιτική υπόσταση στην κίνησή του.

διΕκδικησΕισ-στοχοι

και σημασια τουσ

Το κρίσιμο, κατά την άποψή μας, και αποφασιστικής σημασίας ζήτημα είναι κάθε φορά ο προσδιορισμός των διεκδικήσεων (στόχων) του λαού με όσο γίνεται πιο συγκεκριμένο και εύστοχο τρόπο. Δεν είναι από τα «ευκολότερα» των ζητημάτων. Το παράδοξο μάλιστα είναι ότι φαίνεται «λίγο» σε όσους συνηθίζουν να ξεφεύγουν από το πρόβλημα με «συνολικές προτάσεις», φαεινές και άλλες «υπερβάσεις». (Υπάρχουν πρόσφατες συγκεκριμένες εμπειρίες ως προς αυτό με το ασφαλιστικό και το νόμο-πλαίσιο για την παιδεία, αλλά και το Δεκέμβρη). Το ζήτημα είναι πως η πάλη του λαού, για να μπορεί να εκφράζεται συγκεκριμένα και να παίρνει «υλική»-πολιτική υπόσταση, πρέπει να πατάει σε συγκεκριμένες διεκδικήσεις. Διαφορετικά βρίσκεται στον αέρα, όσο και αν φλυαρούν κάποιοι, όσα «σημαντικά» και μεγαλεπήβολα σχέδια κι αν ανεμίζουν. Αυτό που χρειάζεται συνεπώς είναι διεκδικήσεις που να αντιστοιχούν σε πραγματικά και οξυμένα προβλήματα των εργαζόμενων λαϊκών μαζών. Που εκφράζουν τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του λαού. Που ακριβώς γι’ αυτό τις αντιλαμβάνεται, τις κατανοεί, τις ενστερνίζεται, τις κάνει δική του υπόθεση, επειδή πραγματικά αποτελούν δική του υπόθεση. Ταυτόχρονα, όσο πιο συγκεκριμένες είναι και όσο περισσότερο τις ενστερνιστεί τόσο πιο δύσκολα μπορούν να τον αποπροσανατο37

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 38

αντίθεση

λίσουν, να του πλασάρουν «σχέδια» στη θέση της συγκεκριμένης διεκδίκησης. Διεκδικήσεις που για όλους αυτούς τους λόγους αγγίζουν έναν ευρύτερο κόσμο, μπορούν να τον συσπειρώσουν, να προσδώσουν μαζικά χαρακτηριστικά στον αγώνα του. Στην ίδια βάση, ανοίγονται συγκεκριμένα μέτωπα πάλης και αντιπαράθεσης με το σύστημα. Μιας αντιπαράθεσης στην οποία οι δυνάμεις του συστήματος αναγκάζονται να αποκαλύψουν τις πραγματικές τους διαθέσεις και επιδιώξεις. Ακριβώς επειδή στα μέτωπα που ανοίγουν οι τέτοιου χαρακτήρα διεκδικήσεις «συναντούν», αντιπαρατίθενται και συγκρούονται με τους πραγματικούς στόχους που προωθεί το σύστημα ενάντια στο λαό. Από την άποψη αυτή, ένας καλός «οδηγός» για τον προσδιορισμό αυτών των διεκδικήσεων είναι κατά κανόνα η ανάλυση και ο προσδιορισμός των στόχων που προωθεί το σύστημα ενάντια στο λαό. Σε σχέση με αυτά, ενδεικτικά και μόνον αναφέρουμε. Την πάλη ενάντια στις «ελαστικές» σχέσεις εργασίας και για την υπεράσπιση του δικαιώματος στη δουλειά. Ενάντια στις απολύσεις με οποιοδήποτε πρόσχημα κι αν γίνονται και συνολικό αγώνα ενάντια στην ανεργία. Ενάντια σε οποιαδήποτε μείωση των αμοιβών των εργαζομένων που προωθείται είτε με τα «μειωμένα» ωράρια είτε με όποια άλλη δικαιολογία. Διεκδίκηση αυξήσεων σε μισθούς και συντάξεις που να ανταποκρίνονται στο κόστος της ζωής. Απόρριψη της λογικής των «ατομικών» συμβάσεων και αδιάλλακτη επιμονή στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Απόρριψη κάθε αύξησης στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, στις αυξήσεις εισφορών των εργαζομένων, στην κατάργηση των βαρέων και ανθυγιεινών. Πάλη για αναγνώριση, καθιέρωση του ασφαλιστικού σαν καθολικού κοινωνικού δικαιώματος. Αγώνας για πραγματική και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλο το λαό. Πάλη για υπεράσπιση του αγροτικού εισοδήματος, ενάντια στις πολιτικές («ευρωπαϊκές» και εγχώριες) ξεριζώματος των αγροτών από τη γη τους. Αγώνας ενάντια στα φορολογικά χαράτσια και ρυθμίσεις που τσακίζουν τους μικρομεσαίους. Αγώνας ενάντια στους ταξικούς φραγμούς που προωθούνται στο χώρο της παιδείας και για την υπεράσπιση του δικαιώματος της νεολαίας στην εκπαίδευση, τη δουλειά, την ελευθερία, τη ζωή.

Για

τισ μορφΕσ ορΓανωσησ

Το ζήτημα των μορφών οργάνωσης της πάλης ήταν πάντα ένα, έτσι ή αλλιώς, σοβαρό ζήτημα. Στις μέρες μας εμφανίζεται ακόμη πιο έντονο στο βαθμό που συνδέεται με το συνολικό ζήτημα συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων. Ένα ζήτημα που δεν μπορεί βέβαια να απαντηθεί ούτε εύκολα ούτε από τη μια στιγμή στην άλλη, αλλά σε μια πορεία και σε βάση συνολικής αντι38

μετώ που νου ενά επίπ αρκ

γατ συν τάξ νια ρύτ ιδεο ελεγ βλη συν σια θειε

κάτ δυν σμό οργ κότ συν χετα δυν φέρ χίον (ότα αντ

έκφ σχο λης. την όχι που αυτ ναι

κηύτερα-

ράσυσεις ραι με αό. τών των

τια μααν δήμειν σε ωής. μορια την ρωγια αό. κές ους. ουν οωτος

αλαθάμεαπό ντι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 39

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

μετώπισης των προβλημάτων του κινήματος. Ωστόσο, η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε θέτει συγκεκριμένες και άμεσες αναγκαιότητες. Βιώνουμε μια περίοδο που από τη μια εντείνεται η επίθεση του συστήματος ενάντια στο λαό, παίρνοντας όλο και πιο άγριες μορφές. Από την άλλη, το επίπεδο συγκρότησης των λαϊκών δυνάμεων και της πάλης τους βρίσκεται αρκετά πίσω σε σχέση με τις απαιτήσεις που υπάρχουν. Οι αιτίες γι’ αυτό έχουν σαν βάση τους την υποχώρηση, την ήττα του εργατικού, επαναστατικού, κομμουνιστικού κινήματος, με βασικές αρνητικές συνέπειες σε όλα τα πεδία. Τη διαδικασία αποσυγκρότησης της εργατικής τάξης -του κορμού ισχύος της λαϊκής πάλης- που συντελείται εδώ και χρόνια. Τον εκφυλισμό του κομμουνιστικού κινήματος. Την κυριαρχία στον ευρύτερο αριστερό χώρο ρεβιζιονιστικών, ρεφορμιστικών, οπορτουνιστικών ιδεολογικών πολιτικών αντιλήψεων και δυνάμεων. Την επιβολή μορφών ελεγχόμενου κρατικού συνδικαλισμού, ενώ στον ιδιωτικό τομέα έχει επιβληθεί η εργοδοτική τρομοκρατία και σχεδόν η απαγόρευση ανεξάρτητης συνδικαλιστικής οργάνωσης. Ταυτόχρονα, η επιβολή των ελαστικών εργασιακών σχέσεων υπονομεύει, δημιουργεί πρόσθετες δυσκολίες στις προσπάθειες συνδικαλιστικής συγκρότησης. Αποτέλεσμα όλων αυτών των εξελίξεων, η απομαζικοποίηση των συνδικάτων, η απουσία εσωτερικής ζωής και λειτουργίας, η αφυδάτωση, η αποδυνάμωσή τους. Το κυριότερο, η απογοήτευση των εργαζομένων, ο κλονισμός της εμπιστοσύνης τους τόσο απέναντι στα συνδικάτα όσο και στην οργανωμένη συνδικαλιστική πάλη ή ακόμη χειρότερα στην αποτελεσματικότητα των αγώνων. Το πρόβλημα επιτείνεται από το ότι η «ηγεσία» του συνδικαλιστικού κινήματος (ΓΣΕΕ και άλλοι αντίστοιχοι οργανισμοί) ελέγχεται από αστικές, σοσιαλδημοκρατικές και ρεφορμιστικές δυνάμεις. Από δυνάμεις που δεν είναι καθόλου διατεθειμένες να αγωνιστούν για τα συμφέροντα των εργαζόμενων λαϊκών μαζών. Αντίθετα, λειτουργούν σαν βραχίονας προώθησης της πολιτικής του συστήματος με μοναδική μέριμνα (όταν, όσο και όπως) τη λείανση των πλευρών που προκαλούν τις οξύτερες αντιδράσεις των εργαζομένων. Από την άλλη μεριά, η δύναμη που θέλει να εμφανίζεται σαν η ταξική έκφραση των εργαζομένων (ΠΑΜΕ), το μόνο που δεν δείχνει να την απασχολεί είναι η ανάπτυξη της ευρύτερης δυνατής μαζικής αντίστασης και πάλης. Δρα επιλεκτικά και μόνον όταν έχει διασφαλίσει τον πλήρη έλεγχο και την αυστηρή περιχαράκωση της κίνησής της. Με αυτόν τον τρόπο, ωστόσο, όχι μόνο δεν ανοίγει δρόμους προσπέλασης και συμμετοχής σ’ έναν κόσμο που θέλει και εκδηλώνει τέτοιες διαθέσεις, αλλά λειτουργεί σαν να θέλει αυτό ακριβώς να αποφύγει. Αυτός ο «φόβος απέναντι στο κίνημα» δεν είναι άσχετος με την πολιτική του φορέα (ΚΚΕ) από τον οποίο ποδηγετείται.

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 40

αντίθεση

Μια πολιτική κεντρικό στοιχείο της οποίας είναι η με κάθε τρόπο αποφυγή «περιπλοκών» που θα μπορούσαν να το υποχρεώσουν σε πραγματική αντιπαράθεση με τις δυνάμεις του συστήματος. Όσο για τις δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, πέρα από τις -αντικειμενικά- μικρότερες δυνατότητές τους, είναι συχνό το φαινόμενο να υποτάσσουν τις ανάγκες του κινήματος σε μικροκομματικές τους επιδιώξεις. Το πρόβλημα που έχουμε μπροστά μας είναι φανερό. Από τη μια μεριά το σύστημα, πλήρως συγκροτημένο, να επιτίθεται στο λαό με τις δυνάμεις, τα μέσα και τους μηχανισμούς σε πλήρη ανάπτυξη. Από την άλλη, οι υποτιθέμενες πολιτικές και συνδικαλιστικές «ηγεσίες» ούτε να θέλουν ούτε και να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις που θέτει η κατάσταση που διαμορφώνεται. Και απέναντί τους οι εργαζόμενες λαϊκές μάζες και η νεολαία, που οργίζονται, που θέλουν να δώσουν τις δικές τους απαντήσεις, αλλά που δεν έχουν συγκροτήσει ακόμη εκείνους τους «κινητήρες» που θα δίνουν μονιμότητα, συνοχή, διάρκεια και αποτελεσματικότητα στους αγώνες τους. Με βάση αυτά τα δεδομένα, θεωρούμε ότι κάθε κίνηση, κάθε πρωτοβουλία οργάνωσης, συγκρότησης (και πάλης) «από τα κάτω» είναι όχι μόνο αποδεκτή και θεμιτή, αλλά απαραίτητη και αναγκαία. Αυτή η εκτίμηση δεν αναιρεί καθόλου ότι η βασική μας κατεύθυνση, ο στόχος στον οποίο θα πρέπει να συγκλίνουν οι προσπάθειές μας είναι η ενεργοποίηση, μαζικοποίηση των πρωτοβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων (συλλόγων, ενώσεων εργαζομένων, αγροτών, σπουδαστών κ.λπ.) και η δημιουργία τους εκεί που δεν υπάρχουν τέτοιες (ή ακόμη και η συγκρότηση στην πορεία σε ανώτερο πολιτικό επίπεδο). Ισα ίσα. Γενικός στόχος παραμένει πάντα η ενεργοποίηση, οργάνωση, συγκρότηση της μεγάλης πλειοψηφίας του εργαζόμενου λαού και της νεολαίας. Μόνο που έχουμε πλήρη επίγνωση πως αυτό απαιτεί τους όρους και το «χρόνο» του και δεν απαντιέται με συνταγές ταχύρρυθμης ανάπτυξης. Θεωρούμε ωστόσο ότι, ανεξάρτητα από αδυναμίες, ανεπάρκειες και λάθη, αυτές οι «ατελείς» πρωτοβουλίες και προσπάθειες δίνουν την άμεση και αναγκαία απάντηση στα προβλήματα που καθημερινά τίθενται. Προσφέρουν συλλογικές μορφές έκφρασης στις διαθέσεις ενός κόσμου και διαμορφώνουν όρους κίνησης και δράσης. Αποτελούν έκφραση των αναγκαιοτήτων που αναδεικνύει η ταξική πάλη, των μορφών που τους δίνει και θα συνεχίσει να δίνει, προκρίνοντας και αναδεικνύοντας διαρκώς κάποιες και απορρίπτοντας άλλες. Με μια έννοια, αποτελούν τα πρωτοκύτταρα που γονιμοποιούν, ενεργοποιούν τη διαδικασία ανασύνθεσης, αναγέννησης του κινήματος. Τέλος, ορισμένες επισημάνσεις πάνω σ’ ένα ζήτημα που έτσι ή αλλιώς παραμένει ανοιχτό. Θεωρούμε θεμελιώδες αυτές οι κινήσεις να ξεκινούν

«απ θεσ τόν σες «χο μα, λαϊ

νωσ τελ του ντα σης ποι του απέ πρέ λογ απο η κα και βάλ

ται του ναι οικ πολ ότι απο πρα ρά, γαρ σε μ επίπ ανα από ρισ

υγή ντικοιατότου

ριά εις, πούτε ταάζες πατήτη-

ουόνο δεν θα ποίώσεεκεί νώ-

ότηόνο νο» ύμε ς οι αία ογιους δεινει, άλγο-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 41

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

«από τα κάτω» και να «παραμένουν» εκεί. Να αποτελούν έκφραση της διάθεσης και της αναγκαιότητας του λαού να οργανωθεί και να διατηρούν αυτόν το χαρακτήρα. Ανεξάρτητες από τις δυνάμεις του συστήματος, από άμεσες ή έμμεσες υπαγορεύσεις, από «αφιλοκερδείς» στηρίξεις, προβολή ή και «χορηγίες». Να αναζητούν την ταυτότητά τους στην αντίθεση με το σύστημα, τη στήριξή τους στο λαό και το περιεχόμενό τους στον αγώνα για τα λαϊκά προβλήματα. Σ’ αυτή τη βάση θεωρούμε ότι το κεντρικό στοιχείο των μορφών οργάνωσης στις σημερινές συνθήκες θα πρέπει να αναζητείται σ’ αυτό που αποτελεί την «κινούσα δύναμη» των αγώνων. Τις συγκεκριμένες διεκδικήσεις του λαού και της νεολαίας που ταυτόχρονα αποτελούν και τον παράγοντα που μπορεί να δίνει υπόσταση και έρμα στις όποιες μορφές οργάνωσης. Ευνόητο ακόμη είναι ότι θα πρέπει να αναζητούνται εκείνοι οι τρόποι και μορφές που θα ανοίγουν δρόμους συμμετοχής και ενεργοποίησης του κόσμου στην ευρύτερη δυνατή κλίμακα. Ταυτόχρονα θεωρούμε ότι απέναντι στις υπάρχουσες συνδικαλιστικές και πολιτικές δυνάμεις θα πρέπει να διαφυλάσσεται η ανεξαρτησία αγωνιστικών (και όχι μόνο) επιλογών. Αυτό όχι σε βάση και λογική διαχωρισμού και διάστασης, ούτε απολιτικής (ίσα ίσα, το ακριβώς αντίθετο). Αυτό που προτάσσουμε είναι η κατοχύρωση της δυνατότητας παρσίματος πρωτοβουλιών δράσης παρά και ενάντια στην αδράνεια και τον εφησυχασμό που κατά κανόνα επιβάλλουν αυτές οι δυνάμεις. Από εκεί και πέρα και απέναντι στο εμπόριο της «ενότητας» που γίνεται από πολλές πλευρές, θεωρούμε ότι το πεδίο συνάντησης όλων όσων τους απασχολεί πραγματικά το ζήτημα είναι το πεδίο της αντίστασης, είναι το πεδίο των αγώνων. Μόνο εκεί και μόνο με όρους πάλης μπορεί να οικοδομηθεί η πιο στέρεη και αποτελεσματική ενότητα. Όσον αφορά την πολιτική διάσταση του πράγματος, είχαμε και έχουμε σταθερά την άποψη ότι δεν υπάρχει «απολιτική» στην… πολιτική. Ότι οι ανάλογες απόψεις δεν αποτελούν παρά μια ξεκάθαρη υποκρισία και με στόχο τη συγκάλυψη των πραγματικών πολιτικών επιδιώξεων όσων τις προβάλλουν. Όσο μας αφορά, παραμένουμε αμετακίνητοι στη λογική των καθαρών (πολιτικών) λογαριασμών. Θεωρούμε ότι μόνο σε μια τέτοια βάση μπορεί να απαντηθεί, σε μια πορεία, το μεγάλο ζήτημα της συγκρότησης στο ανώτερο-πολιτικό επίπεδο. Σ’ αυτή τη λογική θεωρούμε ότι το «πεδίο συνάντησης» που προαναφέραμε αποτελεί ταυτόχρονα και το πεδίο δοκιμασίας αντιλήψεων, απόψεων και προτάσεων στην αναγκαία διαδικασία σύνθεσης και διαχωρισμού τους.

ιώς ούν

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 42

αντίθεση

σΕ

σχΕση μΕ τισ μορφΕσ Παλησ

Όπως και στο ζήτημα των μορφών συγκρότησης έτσι και στο ζήτημα των μορφών πάλης εκδηλώνεται, αναπτύσσεται ήδη μια «ποικιλία» εκφράσεων. Αυτές οι τάσεις εκφράζουν τη διάθεση ενός κόσμου (και με ιδιαίτερο τρόπο της νεολαίας) να αντισταθεί στην πολιτική του συστήματος (όπως άλλωστε το είδαμε στο κίνημα των καταλήψεων και το Δεκέμβρη). Να σπάσει το κλίμα αδράνειας που έχουν επιβάλει οι κυρίαρχες δυνάμεις. Από την άποψη αυτή, εκφράζει μια υγιή αντίδραση του κόσμου, ακόμη και όταν εκδηλώνεται «λαθεμένα». Όπως και στο κεφάλαιο για τις μορφές συγκρότησης αναφέραμε, όλα αυτά αποτελούν εκφράσεις και στοιχεία μιας πολύμορφης, γόνιμης διαδικασίας ανασύνθεσης του κινήματος. Μιας εξέλιξης που συντελείται αντικειμενικά και όχι επειδή την υπαγορεύει κάποιος ή κάποιοι. (Και για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί ούτε να την «απαγορεύσει» ούτε να την αναστείλει). Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε παρέμβαση και σε αναφορά με τις κατευθύνσεις που παίρνει αυτή η διαδικασία είναι μη νοητή ή και αθέμιτη. Για να μη μακρηγορούμε, θα αναφέρουμε ένα και μόνο επιχείρημα. Επειδή αυτή η θρυλούμενη «μη παρέμβαση» απλούστατα… δεν υπάρχει. Στην πραγματική ζωή, στην ταξική και πολιτική πάλη, όλοι παρεμβαίνουν παντού για να επηρεάσουν, να διαμορφώσουν όρους ή και να στρέψουν την εξέλιξη των πραγμάτων προς την κατεύθυνση που επιθυμούν. Και, όταν λέμε όλοι, εννοούμε όλοι. Αριστεροί, αναρχικοί, ρεφορμιστές, σοσιαλδημοκράτες, αστικές και ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έως και διάφορες άλλες «υπηρεσίες». Όσοι λοιπόν ωρύονται ενάντια στις «κομματικές», λ.χ., ή όποιες άλλες παρεμβάσεις απλώς υποκρίνονται, επιδιώκοντας να διασφαλίσουν την αποκλειστικότητα της δικιάς τους παρέμβασης. Επειδή λοιπόν δεν έχουμε καμιά διάθεση να παραιτηθούμε από αυτήν τη δυνατότητα χάριν κάποιου -κανενός- εκ των προαναφερθέντων, έχουμε να πούμε μερικά πράγματα.

ουτΕ

ταμΠου ουτΕ φΕτιχ

Πάνω στο ζήτημα των μορφών πάλης, η συζήτηση έχει μια μεγάλη ιστορία και έχει και μέλλον. Από τη μεριά μας θα θέλαμε να ξεκαθαρίσουμε κατ’ αρχάς ορισμένα ζητήματα. Δεν έχουμε κανένα ταμπού σε σχέση με οποιαδήποτε μορφή πάλης. Κάθε μορφή πάλης που υπηρετεί τη λαϊκή υπόθεση είναι και θεμιτή και αποδεκτή. Από την απλή διαμαρτυρία μέχρι τον ένοπλο επαναστατικό αγώνα στη φάση της τελικής αναμέτρησης με το σύστημα. Ταυτόχρονα, δεν έχουμε κανένα φετίχ. Οι μορφές πάλης δεν είναι αυτοσκοπός. Καμιά μορφή πάλης δεν μπορεί να υπερβεί αφ’ εαυτής ή να υποκαταστήσει την αναγκαία διαδικασία διαμόρφωσης όρων. Με αυτήν την έν42

νοια ταρ πάν απλ μας κών θε έ υλο

να ε λον είδο πρα με τ η βα πολ του επιλ Οπ ρές, με τ

γάν πρα ένν μ’ α πρω υπο στα των συμ κοπ τή τ απο ή φ εξέλ

και ρίζε κή

ημα ράερο πως πάτην εκότηορπου ποινα ά με αθέμα. χει. ουν ουν ταν μοπηάλτην υμε ιου α.

στοκατ’ οιαη είπλο α. υτοκαέν-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 43

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

νοια, οι μορφές πάλης δεν επιλέγονται παρά στη βάση ενός και μόνο πρωταρχικού κριτηρίου. Αν πάνε μπροστά την ανάπτυξη του κινήματος ή την πάνε πίσω. Βεβαίως στην πράξη αυτή η επιλογή δεν είναι τόσο εύκολη ή απλή όσο ακούγεται και γράφεται. Το ζήτημα έχει περιπλεχθεί στις μέρες μας με βάση την αδράνεια που έχει επιβάλει στο κίνημα η κυριαρχία αστικών, σοσιαλδημοκρατικών και ρεφορμιστικών δυνάμεων. Η απόρριψη κάθε έννοιας αντιπαράθεσης με το σύστημα και των μορφών που εκφράζουν, υλοποιούν μια τέτοια αντιπαράθεση. Αυτό έχει οδηγήσει έναν κόσμο -και σωστά, όπως ήδη αναφέραμε- στο να επιδιώκει το «σπάσιμο» αυτής της αδράνειας. Ταυτόχρονα -και σαν μάλλον αναπόφευκτη υπερβολή σε τέτοιες συνθήκες- έχει οδηγήσει και σε ένα είδος φετιχοποίησης μορφών πάλης και σε άλλες λαθεμένες αντιλήψεις και πρακτικές. Το πρώτο και κύριο που χρειάζεται να αποσαφηνιστεί εδώ και με το οποίο σχετίζονται τόσο η μια όσο και η αντίθετή της απόκλιση είναι η βασική πολιτική διάσταση του ζητήματος. Η αφετηριακή ιδεολογική και πολιτική κατεύθυνση στη βάση της οποίας κάνει κανείς τις όποιες επιλογές του. Στο αν δηλαδή κινείται με στόχο την ανατροπή του συστήματος ή οι επιλογές του βρίσκονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο «εντός πλαισίου». Ο προσδιορισμός της μιας ή της άλλης κατεύθυνσης περιέχει πολλές πλευρές, ωστόσο εδώ θα σταθούμε σε μία, που και θεμελιώδης είναι και σχετική με το θέμα μας. Την επαναστατική ανατροπή δεν την πραγματοποιεί καμιά ομάδα, οργάνωση, κόμμα, καμιά πρωτοπορία. Την πραγματοποιούν (μπορούν να την πραγματοποιήσουν) μόνον οι λαϊκές μάζες, συγκροτημένες (με την πλήρη έννοια του όρου συγκρότηση) στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Σε συνάρτηση μ’ αυτό, το δεύτερο που χρειάζεται να αποσαφηνιστεί αφορά το ρόλο της πρωτοπορίας. (Ακόμη και αν την εννοήσουμε ως πραγματική και όχι ως υποτιθέμενη, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις σήμερα). Στην επαναστατική λογική ο ρόλος της πρωτοπορίας δεν είναι να δρα αυτή στη θέση των μαζών, να υποκαθιστά την κίνηση και τη δράση των μαζών. Είναι να συμβάλλει ολόπλευρα και αποτελεσματικά στην ενεργοποίηση, αγωνιστικοποίηση, πολιτικοποίηση, επαναστατικοποίηση των λαϊκών μαζών. Σε αυτή τη βάση οι μορφές πάλης δεν επιλέγονται βέβαια με κριτήριο το αν είναι αποδεκτές από το σύστημα, αλλά ούτε με το πόσο εντυπωσιακές, σκληρές ή φαντασμαγορικές είναι. Επιλέγονται με κριτήριο το αν υπηρετούν την εξέλιξη που προαναφέραμε. Με αυτήν την έννοια, οι αποκλίσεις προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση και ανεξάρτητα από το στοιχείο ανωριμότητας που μπορεί να τις χαρακτηρίζει (όπου, όταν, όπως), έχουν μια λίγο πολύ κοινή ή παραπλήσια πολιτική αφετηρία. Την ανεπαρκή ή και στρεβλή θεώρηση του καπιταλιστικού,

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 44

αντίθεση

ιμπεριαλιστικού συστήματος και την με ανάλογο τρόπο διαμόρφωση της πολιτικής κατεύθυνσης. Αυτό εκφράζεται με διάφορους τρόπους και παρεκκλίσεις. Αν από τη μια εκδηλώνεται με την πολιτική της αδράνειας, από την άλλη με την αναγωγή σε κύριο ζήτημα της μορφής πάλης. Αυτό που κυρίως χρειάζεται να κατανοηθεί εδώ είναι πως η επιβολή της αδράνειας από τους ρεφορμιστές, λ.χ., δεν είναι μια «ιδιοτροπία» τους ή κάτι ανάλογο. Είναι συγκεκριμένη έκφραση της ιδεολογικής τους κατεύθυνσης και επιλογή που απορρέει από την πολιτική τους γραμμή. Το να ανάγεται συνεπώς σε κύριο ζήτημα αντιπαράθεσης με το ρεφορμισμό αυτό που αφορά τις μορφές πάλης σημαίνει ότι αφήνεται στο απυρόβλητο ή έστω υποβαθμίζεται η αντιπαράθεση σ’ αυτό που είναι το κύριο. Το πολιτικό. Αρκετή σύγχυση υπάρχει σε σχέση με ενέργειες «παραδειγματικού» χαρακτήρα. Όπως και σε προηγούμενο κείμενο έχουμε αναφερθεί, η παραδειγματική δράση μπορεί να είναι θεμιτή, χρήσιμη και αποδεκτή μόνο στη βάση συγκεκριμένων συνθηκών και αναγκαιοτήτων. Όταν, λ.χ., αντικειμενικά δεν μπορεί να γίνει κάτι πιο μαζικό, παρ' ότι υπάρχει αναγκαιότητα πολιτικής παρέμβασης. Όταν, ωστόσο, έρχεται να υποκαταστήσει τη δράση των μαζών, τότε είναι απόλυτα αρνητική, επειδή στην πραγματικότητα την «εμποδίζει». Και εδώ να ξεκαθαρίσουμε μια «παρανόηση». «Παραδειγματικού» χαρακτήρα δράση δεν αναπτύσσουν μόνο όσοι στοχεύουν -υποτίθεται- στη «διέγερση» των μαζών, αλλά κάλλιστα μπορούν να προωθήσουν και οι ρεφορμιστές, στοχεύοντας στο ακριβώς αντίθετο. Όπως ήδη έχουμε αναλύσει (στο κείμενο που προαναφέραμε), τέτοια στοιχεία εμπεριέχει (πέραν των άλλων πλευρών της) η δράση του ΚΚΕ με την επιλεκτικότητα και περιχαράκωσή της. Ο κοινός παρονομαστής είναι η μη απεύθυνση στον κόσμο, ο αποκλεισμός στην ουσία της συμμετοχής του κόσμου (πέραν του «πυρήνα πρωτοπόρων»). Ταυτόχρονα, και παρά τις υποτίθεται αντίθετες επιδιώξεις, έχουν και κοινό αποτέλεσμα. Την αδρανοποίηση του κόσμου. Ανάλογη σύγχυση υφίσταται και σε σχέση με το ζήτημα της «σύγκρουσης». Να την αποφύγουμε άραγε πάση θυσία (ταμπού) ή να την επιδιώξουμε με κάθε τρόπο (φετίχ); Πρόκειται στην πραγματικότητα για ψευτοδίλημμα, η απάντηση στο οποίο βρίσκεται «έξω απ’ αυτό». Βρίσκεται στο πολιτικό περιεχόμενο της κίνησης, στους στόχους που θέτει. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η αποφασιστική προώθησή τους. Με αυτό συναρτάται και ο αντίκτυπος, το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα είτε υπάρξει είτε όχι χτύπημα από τη μεριά του συστήματος. Πολύ λιγότερο αξίζει να σταθούμε στην ιλαροτραγική έκφραση μιας αντίληψης που περιστρέφεται γύρω από το αν «μας δείξει η τηλεόραση». Λες και τα ΜΜΕ του συστήματος δεν γνωρίζουν -και μάλιστα πολύ καλάτο αν, τι, πότε και με ποιον τρόπο θα προβάλουν. Αλλά το μόνο που θα

έπρ ο λα σεις

θετ δήλ πνε ξη τ να α λασ τον τη σ ματ Αυτ απο λέσ φαν ακό το μ στη τό ε Ό σαν έχο τέτο ναι ες μ δεν Συν πλε συμ με τ ένα ντα της

το ζητ

της πααπό κυαπό Είογή ς σε φές ντι-

χαραστη ιμεητα άση την ατιίθεουν υμε (πέκαι κόπυεπι-

ουουημστο εναι ο πη-

μιας ση». λάθα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 45

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

έπρεπε να απασχολεί είναι το αν και κυρίως με ποιον τρόπο «μας βλέπει» ο λαός. Αυτή άλλωστε είναι και η σχέση που δεν εξαρτάται από τις διαθέσεις των παραγόντων του συστήματος. Τέλος, και όπως στην αρχή αυτού του κεφαλαίου αναφέραμε, θεωρούμε θετική και ελπιδοφόρα εξέλιξη τη διάθεση ενός κόσμου να κινηθεί, την εκδήλωση μιας ενεργητικής στάσης που ανατρέπει την παθητικότητα, το πνεύμα πρωτοβουλίας, την εφευρετικότητα, την πολυμορφία, την ανάπτυξη της δράσης απέναντι στην αδράνεια. Ταυτόχρονα, θεωρούμε ότι πρέπει να αναζητούνται εκείνες οι μορφές δράσης που ανοίγουν δρόμους προσπέλασης και συμμετοχής σε περισσότερο κόσμο, που οδηγούν σε σύνδεση με τον κόσμο. Βασικό στοιχείο μιας τέτοιας κατεύθυνσης θεωρούμε -και εδώτη συνάρτηση της όποιας κίνησης και δράσης με τα συγκεκριμένα προβλήματα και διεκδικήσεις των εργαζόμενων λαϊκών μαζών και της νεολαίας. Αυτή η σύνδεση είναι που μπορεί να προσδώσει τη μεγαλύτερη δύναμη και αποτελεσματικότητα στην πάλη μας. Ταυτόχρονα, αποτελεί και τον ασφαλέστερο δρόμο για τη ματαίωση των σχεδιασμών του συστήματος να συκοφαντήσει, να απομονώσει τους αγώνες για να μπορεί να τους τσακίσει. Ή, ακόμη και στην πάντα υπαρκτή περίπτωση που το επιχειρήσει, να υποστεί το μεγαλύτερο δυνατό πολιτικό κόστος. Η δύναμη του κινήματος βρίσκεται στη σύνδεση με τις λαϊκές μάζες, βρίσκεται στη σύνδεση με το λαό - και αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ και με κανέναν τρόπο. Όπως μάλλον έχει γίνει αντιληπτό, εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε καθόλου σαν «κοινό πρόβλημα» το ζήτημα της «αντιμετώπισης» της κρίσης, ούτε και έχουμε καμιά διάθεση να εκπονήσουμε «προτάσεις» (στο σύστημα) για κάτι τέτοιο. Η μόνη συζήτηση που έχει νόημα για μας -ως προς αυτό το θέμα- είναι αυτή που αφορά τα τρία ζητήματα που θέσαμε. Ποιες διεκδικήσεις, ποιες μορφές συγκρότησης και ποιες μορφές πάλης. Μια συζήτηση που φυσικά δεν θεωρούμε ότι «κλείνει» με τα όσα αναφέραμε, αλλά παραμένει ανοιχτή. Συνεπώς, κάθε άποψη, κάθε αντίρρηση και κάθε κριτική από οποιαδήποτε πλευρά τη θεωρούμε όχι μόνο ευπρόσδεκτη, αλλά χρήσιμη και αναγκαία συμβολή. Μόνο που και πάλι «δεν τελειώσαμε». Ακόμη κι αν απαντήσουμε με τον πιο ικανοποιητικό τρόπο στα προηγούμενα, θα συνεχίσει να υπάρχει ένα σημαντικό κενό. Η αντιμετώπιση του ζητήματος των -όπως αναφέρονται- οικονομικών μεταναστών ή -κατ’ εμάς- του ζητήματος της ενοποίησης της εργατικής τάξης στη χώρα μας. Ας περάσουμε λοιπόν σ’ αυτό.

το

συΓχρονο δουλΕμΠοριο

Το ζήτημα ενός κόσμου που ξεριζώνεται από τον τόπο του για να αναζητήσει δουλειά στη Δύση -κυρίως- δεν είναι καινούριο. Στη σύγχρονή του 45

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 46

αντίθεση

μορφή εμφανίζεται και παίρνει σοβαρές διαστάσεις τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ο θόρυβος που ξεσηκώθηκε το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας δεν οφείλεται στο ότι οι ιθύνοντες «ανακάλυψαν» σήμερα το πρόβλημα. Ούτε μπορεί να αποδοθεί στην επιβολή και μόνον της «γραμμής Καρατζαφέρη». Έχει σχέση με συγκεκριμένες επιλογές του συστήματος. Όπως επίσης και τα πογκρόμ ενάντια στους μετανάστες που εξαπολύθηκαν από ακροδεξιές δυνάμεις για να συνεχιστούν από τα επίσημα όργανα του κράτους (νόμοι, διατάξεις, ΜΑΤ). Απέναντι στην πολιτική του συστήματος (παλαιότερη και σημερινή) έχουν αντιδράσει με διάφορους τρόπους δυνάμεις της Αριστεράς και γενικότερα του προοδευτικού χώρου. Σε ανθρωπιστική κατ’ αρχάς βάση, όπου άτομα και ομάδες έχουν καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να συνδράμουν τους μετανάστες, να τους διευκολύνουν, να τους συμπαρασταθούν. Ταυτόχρονα, ομάδες και οργανώσεις έχουν κινηθεί σε αντιρατσιστική βάση, ενάντια στην ξενοφοβία και στο σοβινισμό, προωθώντας διάφορες εκδηλώσεις και αγωνιστικές κινητοποιήσεις. Το τελευταίο διάστημα, ομάδες του αντιεξουσιαστικού και αναρχικού χώρου αντιπαρατέθηκαν μαχητικά στις φασιστικές επιθέσεις και συγκρούστηκαν με τα ΜΑΤ για το ίδιο ζήτημα. Όσον αφορά την πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ζητήματος, οι κινήσεις που έχουν γίνει δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που θέτει, είτε από -ποσοτική- ανεπάρκεια δυνάμεων (όσο μας αφορά) είτε από ανεπάρκεια πολιτικής βούλησης όσον αφορά τις βασικές δυνάμεις της Αριστεράς. Είναι φανερό ότι απαιτείται μεγαλύτερη, ουσιαστικότερη και πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ζητήματος. Αφορά αυτή την ουσιαστική κατανόηση της φύσης και του χαρακτήρα του προβλήματος. Τη σχέση του με την ελληνική κοινωνία και ειδικότερα την ταξική πάλη που διεξάγεται στο πλαίσιό της και με βάση αυτή τη διαμόρφωση μιας συνολικής κατεύθυνσης αντιμετώπισής του.

Ενα

καθολου «Προσω ρινο» ΠροΒλημα

Στη βάση του προβλήματος βρίσκεται η καταλήστευση των εξαρτημένων χωρών από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Η πολιτική της καταστροφής των οικονομιών αυτών των χωρών σε επίπεδα ερημοποίησης, που διώχνει τον κόσμο από τον τόπο του. Το φαινόμενο διευρύνθηκε με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και την αντίστοιχη πολιτική οικονομικής ερημοποίησης που επιβλήθηκε σ’ αυτές τις χώρες. Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος βρίσκεται στην επιθυμία του κεφαλαίου στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις για «φρέσκο», φθηνό και αφοπλισμένο εργατικό δυναμικό. Έτσι, η διαδικασία αφαίμαξης αυτών των χωρών από τις ζωντανές, δημιουργικές εργα46

τικέ λες

ρία υπο ρίζω είνα θα δικό τρο σχέ

γατ σχο δεύ εξέλ εξελ φαλ φορ απο θεω οι σ βές, βάσ τα κ γατ

τμή στη νολ (αλ θών «επ απο τική

ΨΕ

μετώ

οσι μας μα. ζασης οδενό-

ινή) κόπου ράούν. ση, λώτου στις . κιείτε άρράς. λητατην στο σης

νων των τον υση ποίτος λεις αδιγα-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 47

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

τικές δυνάμεις (αλλά και τεχνικό, επιστημονικό δυναμικό) πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις. Μπορούμε συνεπώς να πούμε με σιγουριά πως η υποτιθέμενη «δυσφορία» και «ανησυχία» των δυνάμεων του συστήματος για το φαινόμενο, είναι υποκριτική. Το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο θέλει, επιδιώκει και προωθεί το ξερίζωμα αυτού του κόσμου, θέλει αυτό το εργατικό δυναμικό, δικό του έργο είναι αυτό το σύγχρονο δουλεμπόριο. Ταυτόχρονα και με βάση όλα αυτά, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως δεν πρόκειται για ένα συγκυριακό, παροδικό φαινόμενο, αλλά για ένα διαρκές. Θα συνεχίσει να υπάρχει και να ανατροφοδοτείται ενόσω θα υπάρχουν οι σημερινές παγκόσμιες οικονομικές σχέσεις και συσχετισμοί. Σαν τέτοιο λοιπόν πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι επιπτώσεις είναι πολλές τόσο στις χώρες που αφαιμάζονται από το εργατικό τους δυναμικό όσο και στις χώρες «υποδοχής». Εμάς εδώ θα μας απασχολήσει αυτή που σχετίζεται με τη διαμόρφωση των ταξικών όρων στις δεύτερες. Ζήτημα που αφορά και τη χώρα μας και συνδέεται άμεσα με την εξέλιξη και την προοπτική της ταξικής πάλης σ’ αυτήν. Με βάση αυτές τις εξελίξεις διαμορφώνεται πλέον μια εργατική τάξη στη δούλεψη του ίδιου κεφαλαιοκρατικού σχηματισμού, αλλά ταυτόχρονα διαχωρισμένη σε δυο διαφορετικά κατ’ αρχάς τμήματα. Ένα των γηγενών εργαζομένων και ένα που αποτελείται από εργαζόμενους που προέρχονται από άλλες χώρες. Χωρίς να θεωρούμε καθόλου προνομιακή τη θέση του πρώτου, το γεγονός είναι πως οι συνθήκες για το δεύτερο είναι κατά πολύ χειρότερες. Εξευτελιστικές αμοιβές, εξοντωτικές συνθήκες εργασίας, άθλιες συνθήκες ζωής. Ταυτόχρονα, με βάση τις συγκεκριμένες πολιτικές, βρίσκεται «στον αέρα», χωρίς δικαιώματα και εκ των πραγμάτων φοβισμένο, αδρανές, με μικρή συμμετοχή στους εργατικούς αγώνες και πάντα κάτω από την απειλή της απόλυσης. Αυτή η κατάσταση δεν αφήνει ανεπηρέαστη τη θέση και του γηγενούς τμήματος, καθώς διευκολύνει την επίθεση του κεφαλαίου ενάντια συνολικά στην εργατική τάξη. Να διαμορφώνει τις εργασιακές σχέσεις σε βάρος συνολικά της εργατικής τάξης, να μειώνει το μερίδιό της στο εθνικό εισόδημα (αλλά και «ατομικά» τις εργατικές αμοιβές). Τόσο περισσότερο όσο κατορθώνει να διατηρεί διαχωρισμένη την εργατική τάξη σε δυο τμήματα που δεν «επικοινωνούν» μεταξύ τους. Μια σχέση πραγμάτων που απορρυθμίζει, αποδιοργανώνει, αποδυναμώνει τη δύναμη αντίστασης συνολικά της εργατικής τάξης.

ΨΕματα

και αληθΕιΕσ

Για την καλύτερη κατανόηση ορισμένων πραγμάτων αλλά και την αντιμετώπιση της φαιάς προπαγάνδας είναι χρήσιμο να αναφερθούν ορισμένα 47

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 48

αντίθεση

πράγματα που αφορούν το πώς έχει το ζήτημα στη χώρα μας. Το ελληνικό κεφάλαιο έχει αποκομίσει τεράστια κέρδη από την εκμετάλλευση αυτών των «ξένων», ενώ έχει ωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό συνολικά η ελληνική οικονομία. Επί είκοσι χρόνια, εκατοντάδες χιλιάδας εργατικά χέρια (για την «παραγωγή» των οποίων δεν έχει ξοδέψει ούτε δεκάρα η ελληνική οικονομία) παράγουν έργο στη χώρα μας με πενιχρές αμοιβές. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος αυτών των αμοιβών το αναλώνουν στο πλαίσιο του ελληνικού οικονομικού σχηματισμού και το καταθέτουν σε ελληνικές τράπεζες. Ταυτόχρονα το ελληνικό κεφάλαιο αξιοποιεί αυτή τη σχέση ανοίγοντας «δουλειές» με τις χώρες προέλευσης. Αυτό δηλαδή το χοντροκομμένο που ακούγεται πως «τους ταΐζουμε» στην πραγματικότητα ισχύει εντελώς αντίστροφα. Με ανάλογο τρόπο μπαίνει και το άλλο που κατά κόρον χρησιμοποιείται (και δυστυχώς ως ένα βαθμό «πιάνει») πως «μας παίρνουν τις δουλειές». Το ότι οι αλλοδαποί εργαζόμενοι χρησιμοποιούνται σε δουλειές που δεν έχουν και τόση ζήτηση στους ημεδαπούς είναι η μια πλευρά του ζητήματος. Η άλλη πλευρά, που είναι και η κύρια, είναι ότι δεν «μας παίρνουν» αλλά «φέρνουν» δουλειές. Στοιχειώδης γνώση της πολιτικής οικονομίας λέει ότι η διεύρυνση κερδών συνεπάγεται και αντίστοιχη διεύρυνση των επενδύσεων και συνολικά του κύκλου εργασιών. Κάτι που ήδη συμβαίνει στη χώρα μας. Είναι γεγονός ότι, με βάση τα κέρδη που έχει αποκομίσει το ελληνικό κεφάλαιο από αυτή την ιστορία, αυτή η διεύρυνση θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερη. Αλλά αν το κεφάλαιο προτίμησε ένα μεγάλο μέρος των κερδών του να τα «επενδύσει» κερδοσκοπικά και όχι παραγωγικά (ή ακόμα σε βίλες και κότερα), αυτός ο «λογαριασμός» δεν μπορεί να ζητηθεί από τους μετανάστες (ούτε φυσικά από τους ημεδαπούς εργαζόμενους). Θα προσπεράσουμε με συντομία -όχι γιατί δεν έχουν σημασία αλλά για λόγους οικονομίας- και διάφορα άλλα που λέγονται και ακούγονται. Για την εγκληματικότητα που «φέρνουν οι μετανάστες», για την αθλιότητα που χαρακτηρίζει -λέει- τον τρόπο που ζουν, την τάση απομονωτισμού και μη αφομοίωσης που τους χαρακτηρίζει κ.λπ. Όσοι λοιπόν έχουν τόσο μεγάλο «καημό» με την εγκληματικότητα ας ψάξουν να τη βρουν (και θα λέγαμε να την αντιμετωπίσουν, αλλά δεν έχουμε τέτοιες αυταπάτες) στις μήτρες της. Στη Siemens, στο Βατοπέδι, στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα που είναι θεμελιωμένο στην κλοπή, τη βία και το έγκλημα. Όσο για τα άλλα, το μόνο που μπορεί να θαυμάσει κανείς είναι το μέγεθος της υποκρισίας. Πρόκειται για απύθμενο θράσος να μιλάνε για «αθλιότητα» των μεταναστών αυτοί που τους καταδικάζουν στις πιο άθλιες συνθήκες ζωής. Είναι πρόκληση να μιλάνε για «απομονωτισμό» αυτοί που τους καταδικάζουν στην απομόνωση και που προωθούν σχέδια εγκλεισμού τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι όλες αυτές οι «ανησυχίες» για το «πρόβλη-

μα ρίω τώπ λιστ φύσ ανα απέ πιο τόσ κές)

τες αντ γηγ θύν λοδ ρισ έλεγ ρού τή τ

Πα

κάν νησ σών ζήτ την τζα να) λογ απε ρηδ σαν δου κρά γαμ λαμ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 49

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

ικό τών κοτην νογακού υτόλειται

ιείές». δεν τος. λλά τι η εων μας. φάολύ δών βίμε-

για Για που μη άλο να της. θεπου για που λάκαι λη-

μα της μετανάστευσης» δεν είναι όσο φαίνονται πραγματικές. Και ότι κυρίως θέλουν να συγκαλύψουν πραγματικότητες και σχεδιασμούς. Η αντιμετώπισή του, λ.χ., σαν «ανεπιθύμητου» φαινομένου απαλλάσσει το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο από την υποχρέωση αναγνώρισης της πραγματικής φύσης και προέλευσης του προβλήματος. Όχι πως υπάρχει περίπτωση να αναλάβει ο ιμπεριαλισμός τις ευθύνες του (όπως αυταπατώνται κάποιοι) απέναντι σε χώρες και λαούς που έχει καταστρέψει. Το θέμα είναι πως όσο πιο καθαρά προβάλλουν τα πραγματικά χαρακτηριστικά του προβλήματος τόσο αυτό θα λειτουργεί σαν κίνητρο στο να ενεργοποιηθούν άλλες (λαϊκές) δυνάμεις για την αντιμετώπισή του. Ταυτόχρονα, συντηρεί το κλίμα ανασφάλειας στους αλλοδαπούς εργάτες ώστε να παραμένουν εξαρτημένοι, αδύναμοι και χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν στην ασύδοτη εκμετάλλευσή τους. Αποπροσανατολίζει τον γηγενή πληθυσμό, μεταθέτει τα πραγματικά προβλήματα, συγκαλύπτει ευθύνες, δημιουργεί το κλίμα εκείνο που αποτρέπει την προσέγγιση των αλλοδαπών με τους γηγενείς. Πάνω απ’ όλα, παρεμποδίζει, διατηρεί το διαχωρισμό της υπαρκτής εργατικής τάξης στη χώρα μας. Τέλος, ρυθμίζει τον έλεγχο της «ροής» αυτού του κόσμου, αν και νομίζουμε πως αυτό θα μπορούσε να γίνει πιο αποτελεσματικά, με μικρότερο κόστος και χωρίς όλη αυτή τη βαρβαρότητα αν δεν συνέτρεχαν οι προηγούμενες σκοπιμότητες.

Παλη

Εναντια στην τρομοκρατια

Η κατανόηση αυτών των επιδιώξεων και της πραγματικής κατάστασης κάνει πιο φανερό και τον άλλο αποπροσανατολισμό. «Σέρνεται η κυβέρνηση από τον Καρατζαφέρη και την ακροδεξιά», κραυγάζουν στη διαπασών πολλοί, ακόμη και εκ της Αριστεράς προερχόμενοι. Φυσικά και είναι ζήτημα προς αντιμετώπιση η δράση της ακροδεξιάς. Μόνο που ως προς την ουσία του πράγματος συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Κανένας Καρατζαφέρης (ούτε στη χώρα μας ούτε στις άλλες χώρες με ανάλογα φαινόμενα) δεν μπορεί ούτε και διανοείται να πάει πραγματικά κόντρα στις επιλογές του κεφαλαίου. Αντίθετα, αυτές τις επιλογές υλοποιεί είτε με απευθείας υπόδειξη είτε αντιλαμβανόμενος το προς τα πού φυσάνε οι αέρηδες. Όπως παντού και πάντα, η ακροδεξιά και οι φασίστες λειτουργούν σαν εκείνη την απόφυση του συστήματος που αναλαμβάνει τη βρόμικη δουλειά. Τις ενέργειες που δεν μπορούν να κάνουν επίσημα όργανα του κράτους. Τα πογκρόμ και τις επιθέσεις ενάντια στους μετανάστες. Θα λέγαμε τις «νύχτες των κρυστάλλων», αν δεν είχαμε εδώ να κάνουμε μόνο με λαμαρίνες και πισσόχαρτα. Πώς αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Αυτονόητο είναι πως οι κινήσεις αν49

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 50

αντίθεση

θρωπιστικού χαρακτήρα συνεχίζουν να έχουν πεδίο κίνησης και δράσης. Είναι επίσης καθαρό πως το μέτωπο ενάντια στην ξενοφοβία, το σοβινισμό, το ρατσισμό θα πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να ισχυροποιείται. Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα θέτει πλέον η τρομοκρατική δράση της ακροδεξιάς και των φασιστών. Θα πρέπει να είναι κατανοητό ότι το κλίμα που διαμορφώνεται με τα μέτρα της κυβέρνησης από τη μια και τη δράση της ακροδεξιάς από την άλλη αφορά το σύνολο της πολιτικής ζωής στη χώρα μας. Αφορά το πώς διαμορφώνονται οι όροι και το πεδίο της ταξικής πάλης, θέτει ένα ζήτημα δημοκρατίας. Με ανάλογο τρόπο συνεπώς έπρεπε και πρέπει να αντιμετωπιστεί από το σύνολο των δημοκρατικών, προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων στη χώρα μας. Αν δημιουργείται η εντύπωση ότι το ζήτημα απασχολεί μόνον ή κυρίως τις αντιεξουσιαστικές, αναρχικές ομάδες, το «φταίξιμο» δεν βρίσκεται σ’ αυτές αλλά σ’ εκείνες τις δυνάμεις που δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους.

το

κυριο ζητημα

Εκείνο πάντως που πάνω απ’ όλα πρέπει να κατανοηθεί είναι πως η βάση του προβλήματος (συνεπώς και της απάντησης σ’ αυτό) βρίσκεται στο ζήτημα του διαχωρισμού (ή της ενότητας ως απάντηση) της υπαρκτής εργατικής τάξης της χώρας μας. Οι πρώτοι μάλιστα που οφείλουν να το κατανοήσουν είναι οι γηγενείς εργαζόμενοι. Να κατανοήσουν ότι όσο η υπαρκτή εργατική τάξη παραμένει διαχωρισμένη τόσο πιο αδύναμη είναι απέναντι στο κεφάλαιο και στις επιθέσεις που αυτό εξαπολύει ενάντιά της. Να κατανοήσουν ότι το δικό τους πρώτα και κύρια ταξικό συμφέρον βρίσκεται στη συνένωση, συμπόρευση και τον κοινό αγώνα με το «άλλο τμήμα» της εργατικής τάξης. Ότι όσο αυτό το άλλο τμήμα παραμένει χωρίς δικαιώματα τόσο και θα περιορίζονται και τα δικά τους. Να κατανοήσουν ακόμη ότι αυτή η συνένωση είναι κατ’ αρχάς δικό τους έργο. Ότι αυτοί μπορούν να πάρουν την πρωτοβουλία και να κινηθούν σε μια τέτοια κατεύθυνση. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά εδώ θα αναφερθούμε (σύντομα και περιεκτικά) σε έναν και μόνο. Αυτούς δεν μπορούν να τους… απελάσουν. Τέλος, να κατανοήσουν οι αριστερές πολιτικές δυνάμεις (όποιες και όσες τέλος πάντων) και ιδιαίτερα εκείνες που αναφέρονται στην επανάσταση και το σοσιαλισμό ένα πράγμα. Πραγματική και αποτελεσματική αναμέτρηση με το σύστημα, είτε στο μερικό είτε στο συνολικό πεδίο, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη μισή (σχεδόν) από την υπαρκτή εργατική τάξη εκτός ταξικού, πολιτικού αγώνα. Δηλαδή στην πραγματικότητα με το σύνολο της εργατικής τάξης διαχωρισμένο, αφοπλισμένο, αποδυναμωμένο. Βεβαίως το ζήτημα είναι αν και τι μπορούν να «κατανοήσουν» πλέον οι δυ50

νάμ στο μάτ είνα ανο

σης. σμό, ιείτης ίμα άση χώκής επε δευπωρχιτις

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 51

Η κρίση και η αντιμετώπισή της

νάμεις που αναφέρονται στην Αριστερά. Όχι μόνο σε σχέση με το ζήτημα στο οποίο μόλις αναφερθήκαμε, αλλά σε σχέση με το σύνολο των προβλημάτων που απασχολούν το κίνημα και ζητάνε απαντήσεις. Άλλωστε αυτό είναι το ζήτημα που προσπαθεί να θέσει η συζήτηση που επιχειρούμε να ανοίξουμε.

βάστο γατααρίναι της. βρίτμήδιουν πουνριε-

και ταναποική ε το ένο. δυ51

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 52

Το ζ μέτω στις ούτε τα το κάλε των εργα λοσο ζητήμ τανο ληλεγ περισ νήμα μηδέν να δη Η Σοβι τις χ δούμ ·Α τατα τεί. Τ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 53

Η αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική Γρηγόρης κωνσταντόπουλος

Τ ο ζήτημα της Αριστεράς, τα προβλήματα με τα οποία αυτή βρίσκεται αντιμέτωπη και οι λύσεις που πρέπει και είναι αναγκαίο να δοθούν, αποκτούν στις μέρες μας σπουδαία σημασία. Βέβαια οι απαντήσεις ούτε εύκολες είναι ούτε γρήγορα μπορούν να δοθούν. Οι δυσκολίες κυρίως πηγάζουν από την ήττα του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος, από τις αιτίες που την προκάλεσαν, τη μεγάλη διάρκειά της, την ανατροπή των συσχετισμών σε βάρος των λαών, προκαλώντας τεράστια ζημιά παγκόσμια και στη χώρα μας στην εργατική τάξη, στη νεολαία, στους λαούς. Ζημιά στο ιδεολογικό, πολιτικό, φιλοσοφικό, οργανωτικό επίπεδο καθώς και σε αυτό της πάλης. Μια σειρά από ζητήματα που παλαιότερα θεωρούνταν αυτονόητα σήμερα πολύ δύσκολα κατανοούνται σαν τέτοια, όπως π.χ. η ανάγκη της οργάνωσης, της πάλης, της αλληλεγγύης, της συμμετοχής στα συνδικάτα κ.λπ. Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα που θα μπορούσαμε να σημειώσουμε σχετικά με την ήττα του κινήματος, δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση ότι τα πράγματα βρίσκονται στο μηδέν. Κάποιες σταθερές υπάρχουν και μπορούν να αναδειχθούν, όπως επίσης να δημιουργηθούν κι άλλες. Η κατάρρευση των ρεβιζιονιστικών καθεστώτων της Αν. Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης, με δυο λόγια η ολοκλήρωση του καπιταλισμού σε αυτές τις χώρες, έφερε στην επιφάνεια ορισμένα προβλήματα που οφείλουμε να τα δούμε πιο συγκεκριμένα: · Απελευθέρωσε τεράστιες αστικές δυνάμεις οι οποίες με λύσσα και ταχύτατα λήστεψαν και ιδιοποιήθηκαν συνολικά τον πλούτο που είχε συσσωρευτεί. Το μερίδιο ιδιοποίησης της καθεμιάς αντιστοιχούσε κατά βάση σε αυτό 53

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 54

αντίθεση

που οι δυνάμεις αυτές είχαν οικοδομήσει σε μια προηγούμενη περίοδο. · Απελευθερώθηκαν οι πιο αντιδραστικές δυνάμεις οι οποίες εξαπέλυσαν μια λυσσαλέα αντικομμουνιστική υστερία σε μαζική κλίμακα, όχι μόνο στις χώρες τους αλλά τροφοδότησαν με υλικό την παγκόσμια αντικομμουνιστική υστερία του συστήματος, σε κάθε γωνιά του πλανήτη . · Στις καπιταλιστικές χώρες τα ρεβιζιονιστικά και ρεφορμιστικά κόμματα συμμετείχαν αρχικά στην αντικομμουνιστική υστερία όπως τη διαμόρφωνε η γκορμπατσοφική Περεστρόικα και όχι μόνο. Και, ταυτόχρονα, η δεξιά μετατόπισή τους τροφοδότησε με στελεχιακό δυναμικό τα κόμματα της αστικής τάξης - στελέχη τους και οπαδοί τους από το χώρο της διανόησης περνούν και αυτά στις υπηρεσίες του συστήματος και με ειδικό ρόλο την ιδεολογικοπολιτική στήριξη της αντικομμουνιστικής υστερίας. Πρόκειται αναμφίβολα για μια τραγική εξέλιξη που πρέπει να τη χρεωθούν αυτοί ακριβώς που τη δημιούργησαν, αυτοί που συντάχθηκαν με την καταστροφική πορεία του κινήματος, δηλαδή οι απανταχού ρεβιζιονιστές και ρεφορμιστές. Οι καταρρεύσεις των ρεβιζιονιστικών καθεστώτων πραγματοποιήθηκαν σε μια περίοδο που είχε ξεκινήσει μια γενικευμένη επίθεση της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού ενάντια στο προλεταριάτο και τους λαούς. Μετά τις καταρρεύσεις και με τη συνολική ανατροπή των συσχετισμών σε παγκόσμια κλίμακα υπέρ των ιμπεριαλιστικών και αντιδραστικών δυνάμεων, η επίθεση στους λαούς και την εργατική τάξη παίρνει πιο άγρια μορφή, κλιμακώνεται τόσο σε ένταση όσο και σε έκταση και προσλαμβάνει στρατηγικό χαρακτήρα. Επιδιώκει το κεφάλαιο να επιβάλει την απόλυτη κυριαρχία του πάνω στην εργατική τάξη και τους λαούς μέσα από την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική τους αποσυγκρότηση. Και τα μέτρα που παίρνει τέτοιο χαρακτήρα έχουν. Είναι επίσης φανερό ότι η επίθεση των δυνάμεων της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού συνοδεύονται από την ένταση της κρατικής τρομοκρατίας και καταστολής, την ενίσχυση και κλιμάκωση των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Μέση Ανατολή και αλλού. Ταυτόχρονα, με την επίθεση οξύνονται όσο ποτέ άλλοτε οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και ανταγωνισμοί και μπορούμε να πούμε ότι γίνεται ένας πόλεμος όλων εναντίον όλων. Ανταγωνισμοί για την ανακατανομή αγορών και σφαιρών επιρροής, ανταγωνισμοί για να εξουδετερώσει η μια ιμπεριαλιστική δύναμη την επιρροή και τη δυνατότητα της άλλης, ανταγωνισμοί που έχουν την έκφρασή τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

διΕρΓασιΕσ

Που συντΕλουνται

Την αλήθεια -τόνιζε συχνά ο Μάο Τσε Τουνγκ- πρέπει να την αναζητάμε στα γεγονότα. Η πάλη των λαών, της εργατικής τάξης και της νεολαίας 54

δημ σωρ και νιστ σεω αστ εργ μαχ νοβ δια μάτ ιρα Οι λ ρια της πιο πρά

ρίω θε ε μέν θυμ σεις τική νές 16. για Και γκλ ράς λάχ απο δυν παί Τελ γαζ γκα μαζ σμό κού

έλυόνο ου-

μαφωξιά της σης ιδειται κριική τές. θηκής Μεπαων, κλιηγιχία ποτέτης της των αλπεται ομή μια γω-

τάαίας

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 55

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

δημιουργεί γεγονότα. Τέτοια, που καταδεικνύουν την οργή που έχουν συσσωρεύσει οι λαϊκές μάζες. Παρά την αποσυγκρότηση της εργατικής τάξης και την επί δεκαετίες αποδόμηση και εκφυλισμό του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος, παρά την αποσάθρωση των συνδικαλιστικών οργανώσεων σαν συνέπεια μιας πολυετούς κυριαρχίας σε αυτές τις οργανώσεις των αστικών και ρεφορμιστικών δυνάμεων, παρά την ήττα του κινήματος, οι εργατικές και λαϊκές μάζες καθώς και η νεολαία διαδηλώνουν μαζικά και μαχητικά στους δρόμους. Χωρίς υπερβολή, τα πρώτα χρόνια της αμερικανοβρετανικής εισβολής στο Ιράκ, οι λαοί του κόσμου σε κάθε γωνιά της γης διαδηλώνουν την οργή τους κατά εκατομμύρια. Οι διαδηλώσεις είναι ασταμάτητες και εκφράζουν μια πλατιά αλληλεγγύη στην ηρωική αντίσταση του ιρακινού λαού, αλλά και οι λαοί ενθαρρύνονται από αυτήν την αντίσταση. Οι λαοί της Λ. Αμερικής διεξάγουν όλο και πιο συχνά και μαζικά αντιιμπεριαλιστικούς αγώνες, παλεύουν για την εθνική τους ανεξαρτησία. Οι λαοί της Αφρικής το ίδιο, ιδιαίτερα της Ασίας, όπου οι αγώνες γίνονται όλο και πιο δυναμικοί. Και στην Ευρώπη, δυτική και ανατολική, αλλάζουν τα πράγματα. Στη χώρα μας οι εργαζόμενες μάζες έδειξαν με πολλούς τρόπους και κυρίως μέσα από την πάλη τους ότι “δεν τους πάνε τους από πάνω” και σε κάθε ευκαιρία που δίνεται εκφράζουν με συγκλονιστικές μάχες τη συσσωρευμένη οργή τους και το θυμό τους. Επιγραμματικά, μόνο, να πούμε και να θυμηθούμε τις τεράστιες σε όγκο και μαχητικότητα πανελλαδικές διαδηλώσεις εναντία στον πόλεμο των ιμπεριαλιστών στο Ιράκ, τη μαζική και μαχητική, μεγάλης διάρκειας απεργία των δάσκαλων, τις μαζικές και καθημερινές κινητοποιήσεις της νεολαίας και του λαού για να μην περάσει το άρθρο 16. Τις συγκλονιστικές απεργιακές κινητοποιήσεις σε ολόκληρη τη χώρα για το ασφαλιστικό με τη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων. Και, τέλος, την εξέγερση της νεολαίας το Δεκέμβρη, που πραγματικά συγκλόνισε τη χώρα και -το σπουδαιότερο- αναδείχτηκε σε γεγονός αναφοράς της νεολαίας σε πολλές χώρες του κόσμου. Σε όλα τα παραπάνω, τουλάχιστον σε αυτά που σχετίζονται με τη χώρα μας, η αριστερά ήταν απούσα. Αναφερόμαστε στη ρεφορμιστική αριστερά γιατί μόνο αυτή είχε δυνατότητες, γιατί -αν ήθελε και κυρίως αν ήταν αριστερά- θα μπορούσε να παίξει ρόλο και τα πράγματα θα έπαιρναν θετικότερη τροπή και εξέλιξη. Τελικά, όχι μόνο ήταν απούσα μα -κυρίως- ήταν ενάντια στην πάλη του εργαζομένου λαού και της νεολαίας. Προκύπτει ολοφάνερα, λοιπόν, η αναγκαιότητα για μια αριστερά που θα βρίσκεται στη ζωή και στη δράση των μαζών, που θ΄ ανοίγει δρόμους με ταξικό και επαναστατικό προσανατολισμό. Αριστερά που θα αναδεικνύεται και θα δυναμώνει μέσα στους ταξικούς αγώνες του κόσμου της δουλειάς και του μόχθου. Αριστερά της επα-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 56

αντίθεση

ναστατικής ανατροπής. Τέτοια αριστερά υπήρξε και πραγματοποίησε την έφοδο στον ουρανό. Οι κομμουνιστές, οι αριστεροί αγωνιστές στη χώρα μας και στον κόσμο σήμερα μπορούν να αντλήσουν σπουδαία πείρα από τη μακρόχρονη πάλη των λαών και του κομμουνιστικού κινήματος, πείρα από την πορεία της εφόδου του κινήματος αλλά και από τις αιτίες που το οδήγησαν στην ήττα.

μια

αναΓκαια διαδρομη

Μετά τις καταρρεύσεις των ρεβιζιονιστικών καθεστώτων, στη Σοβιετική Ένωση και στις άλλες χώρες τις ανατολικής Ευρώπης άρχισαν, σχεδόν από τα πρώτα χρόνια, να δημιουργούνται οργανώσεις και κόμματα που αναφέρονται στο σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό καθώς και στην αναγκαιότητα της αντίστασης στις συνέπειες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Δεν έχουμε στόχο σ' αυτό το κείμενο να αναφερθούμε σ' αυτές τις δυνάμεις –έτσι κι̕ αλλιώς λίγα γνωρίζουμε–, τις αναφέρουμε όμως για να καταδείξουμε δυο ζητήματα τα οποία έχουν σχέση μ΄ αυτό που εμείς θεωρούμε σπουδαίο καθήκον: Να αναδείξουμε το ζήτημα της αριστεράς και το άλλο, επίσης μεγάλης σημασίας, αυτό της πολιτικής συνεργασίας και της κοινής δράσης στα πλαίσια της αριστεράς και του διεθνούς αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος. Εδώ να σημειώσουμε επιγραμματικά τα εξής: Στη Ρωσία, σε όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, και επίσης σε όλες τις χώρες της Αν. Ευρώπης έχουν δημιουργηθεί πολλές οργανώσεις και κόμματα που αναφέρονται στην κομμουνιστική αριστερά. Στις περισσότερες χώρες είναι πάνω από τρία, στη Βουλγαρία, παραδείγματος χάρη, περίπου οχτώ, στη Ρωσία πάνω από δέκα κ.λπ. Συγκροτήθηκαν, επί το πλείστον, από απλά μέλη και στελέχη των προηγούμενων κομμάτων. (Αυτή η αναφορά δεν γίνεται τυχαία και θα εξηγηθεί παρακάτω). Να σημειωθεί επίσης ότι όλες οι δυνάμεις αυτές υπερασπίζονταν, όπως δηλώνουν, το έργο του Στάλιν και καταδικάζουν το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ. Σε κάποιες χώρες υπάρχουν και οργανώσεις που αναφέρονται στον Μάο. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, όλο και περισσότερος κόσμος και αγωνιστές της αριστεράς, συγκλονισμένοι από τις αρνητικές εξελίξεις των καταρρεύσεων, ενδιαφέρονται να δουν και να μάθουν τις αιτίες που προκάλεσαν αυτές τις εξελίξεις, και αυτό αποτελεί προϋπόθεση για να μπορέσουν να ενταχθούν και να παραμείνουν στον αγώνα. Ένας από τους όρους ανασύστασης και ανασυγκρότησης του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος είναι η αναζήτηση και κριτική των αιτιών που οδήγησαν στην αντεπαναστατική στροφή του 20ου συνεδρίου του ΚΚΣΕ το 1956 και στη συνέχεια στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Σε ό,τι μας αφορά, θεωρούσαμε πάντα υποχρέ56

ωσή δρό και μα. συγ δημ κείμ νου αλλ επα χαρ σεις σαν οι ε

πρα απο για τική της σε κ

σεω νες σεις χάρ φύγ σμό ποι στα τό εξο του (89όρο δρά ρια γον ηη στικ

την μας μααπό δή-

ική από νακαισης. μεις ουουεπίνής ουΡωρες που ίναι στη μέται νάταορ-

στές ρεύαυτασης αι η ική καχρέ-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 57

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

ωσή μας για τις ανάγκες της πάλης μας και το άνοιγμα του επαναστατικού δρόμου στις σημερινές συνθήκες, να προσπαθήσουμε να δώσουμε πειστικές και αντικειμενικές εξηγήσεις και απαντήσεις σε αυτό το κεφαλαιώδες ζήτημα. Εξηγήσεις και αναλύσεις που έχουν καταγραφεί σε πολλά κείμενα και συγγράμματα των τελευταίων χρόνων αλλά και σε πρόσφατα, που έχουν δημοσιευτεί στα δυο πρώτα τεύχη του περιοδικού “Αντίθεση”, καθώς και σε κείμενα της 7ης Συνδιάσκεψης που θα πραγματοποιηθεί στο τέλος του χρόνου, και κινούνται στην κατεύθυνση της υπεράσπισης της αναγκαιότητας αλλά και της συμβολής στη διαμόρφωση των όρων ανασυγκρότησης του επαναστατικού και κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. Αντίστοιχου χαρακτήρα προσπάθειες γίνονται από επαναστατικές δυνάμεις, οργανώσεις και κόμματα σε αρκετές χώρες του κόσμου και σίγουρα θα πυκνώσουν σαν απαίτηση των καιρών, σαν ερωτήματα και αγωνίες που θέτουν οι ίδιες οι εργαζόμενες μάζες και η νεολαία με την πάλη τους. Πρόσφατα η ηγεσία του ΚΚΕ και συγκεκριμένα στο 18ο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε το Φλεβάρη της χρονιάς αυτής, παρουσίασε θέσεις και αποφάσεις σχετικά με τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Επειδή για τις θέσεις αυτές του 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ υπάρχει αναλυτική κριτική από τον σ. Ανδρέα Βογιατζόγλου, δημοσιευμένη στο δεύτερο τεύχος της “Αντίθεσης”, η οποία εκφράζει και εμένα, τον γράφοντα, θα περιοριστώ σε κάποιες επισημάνσεις. Αυτό που γίνεται φανερό από τις πρώτες γραμμές του κειμένου των θέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ είναι η προσπάθεια να αποφύγει τις δικές της ευθύνες με ό,τι υποστήριζε σχετικά με τις λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες, τις σχέσεις που διαμόρφωνε με τα κόμματα των χωρών αυτών και τη γραμμή που χάραζε για την πάλη του στην Ελλάδα. Αυτές τις ευθύνες επιχειρεί να αποφύγει, υποστηρίζοντας ότι στη Σοβιετική Ένωση οικοδομούνταν σοσιαλισμός μέχρι το 1986 και ότι από το 20ό συνέδριο του 1956 εμφανίστηκαν κάποια οπορτουνιστικά στοιχεία στις γραμμές του κόμματος, το οποίο σταδιακά έχασε τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά και έτσι έγινε δυνατό να κυριαρχήσουν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις στο κόμμα και στην εξουσία, τη δεκαετία του 1980. Εννοεί, πιο συγκεκριμένα, το 27ο συνέδριο του ΚΚΣΕ που έγινε το 1986 και τις δυνάμεις οι οποίες τρία χρόνια μετά (89-91) ανέτρεψαν το σοσιαλιστικό καθεστώς. Απορρίπτεται, επίσης, ο όρος “κατάρρευση” με το σκεπτικό ότι “υποβαθμίζει την αντεπαναστατική δράση, την κοινωνική βάση στην οποία μπορεί αυτή να αναπτυχθεί, να κυριαρχήσει εξαιτίας αδυναμιών και παρεκκλίσεων του υποκειμενικού παράγοντα κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση” . Στην ουσία και με απλά λόγια, η ηγεσία του ΚΚΕ ισχυρίζεται πως για 30 χρόνια, υπήρξε μια οπορτουνιστική παρέκκλιση στο κόμμα και στην εξουσία, αλλά, παρ’ όλα αυτά, οικο-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 58

αντίθεση

δομούνταν ο σοσιαλισμός και πως στο 27ο συνέδριο του 1986, επί κυριαρχίας της γκορμπατσοφικής περεστρόικα, μετατράπηκε η παρέκκλιση σε αντεπαναστατική δύναμη. Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να υπογραμμίσουμε τα εξής: από το 20ο συνέδριο του 1956, όπου εγκαινιάστηκε η αντεπαναστατική στροφή του κόμματος με ηγέτες τους Ν. Χρουστσόφ και Λ. Μπρέζνιεφ, και απ' όλα, όσα ακλούθησαν, αυτό που κυρίως με βροντερά λόγια και επαναστατική φρασεολογία διατυπωνόταν ήταν η ένταση των προσπαθειών που πρέπει να κάνει το κόμμα για το .....σύντομο πέρασμα από τη φάση του σοσιαλισμού προς τον κομμουνισμό! Να τονιστεί επίσης ότι ήταν στο 20ο συνέδριο που παρουσίασε ο Ν. Χρουστσόφ την αποκαλούμενη μέχρι τότε « μυστική έκθεση για τα εγκλήματα του Στάλιν», της οποίας συντάκτης ήταν ο ίδιος ο Χρουστσόφ και την οποία είχε διαρρεύσει στη Δύση, σε Αμερικανούς και Ευρωπαίους, και μάλιστα όλα αυτά πριν καν τη διαβάσουν τα στελέχη της κεντρικής καθοδήγησης. Και τι έλεγε η περιβόητη έκθεση του Χρουστσόφ; Πολλά και διάφορα που είχαν στόχο να σπιλώσουν και να αμαυρώσουν τον Στάλιν και το έργο του. Για τον «τρόμο που είχε σπείρει στη Σοβιετική Ένωση και στο κόμμα», κατηγορώντας τον πως με δική του ευθύνη «έχασαν τη ζωή τους 20 εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες». Αφορούσε την περίοδο 1932-37, την ίδια ακριβώς περίοδο κατά την οποία ο Χρουστσόφ, ως μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ, είχε δηλώσει πως «με τη βοήθεια του πατερούλη Στάλιν κάναμε τον Τροτσκισμό σκόνη που την πήρε ο άνεμος». Να σημειωθεί επίσης πως ο πληθυσμός της τότε ΣΕ δεν πρέπει να ξεπερνούσε τα 140 εκατομμύρια. Βέβαια, κατά καιρούς ο αριθμός των “εγκλημάτων” του Στάλιν αυξάνεται, φτάνοντας -σύμφωνα με την “έρευνα” ενός σοβιετικού “ιστορικού” που δημοσιεύτηκε το 1991 στη Μόσχα, σε περιοδικό οπαδών της περεστρόικαςστα 70 εκατομμύρια. Να τονιστεί εδώ, ότι ο Μάο είχε πει την περίοδο της δεκαετίας του 60, στη μεγάλη αντιπαράθεση που έκανε ο ίδιος και το ΚΚΚίνας ενάντια στο χρουστσοφικό ρεβιζιονισμό: “τον αποστάτη Χρουστσόφ σε λίγα χρόνια δεν θα τον θυμάται κανείς, ενώ τον Στάλιν θα τον μνημονεύουν εκατομμύρια επαναστάτες στον κόσμο”. Ένα δεύτερο που είναι αναγκαίο να σημειωθεί και στο οποίο αποφεύγει η ηγεσία του ΚΚΕ να αναφερθεί, έχει σχέση με την αντεπαναστατική δράση της κλίκας του Χρουστσόφ τόσο πριν το 20ό συνέδριο όσο και κατά τη διάρκειά του και αμέσως μετά απ' αυτό, όπου διώχτηκαν, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν εκατοντάδες χιλιάδες κομμουνιστές, ανάμεσα τους ο Μελένκοφ, ο Γκαγκάνοβιτς και ο Μολότοφ. Σχετικά με την «ένταση της δουλειάς του κόμματος για να συντομεύσει ο χρόνος για το πέρασμα στον κομμουνισμό»: Αυτό που τελικά συντόμευσε ήταν η χρεοκοπία του Χρουστσόφ, ο οποίος παραμερίστηκε από τον Λ.

Μπ μιστ κομ σεις σε π ρίο 27ο από βιβλ κής της

1Μ

κλή χρο ταλ στρ πάν ηα σια 197 που

αρσε μμίντει Λ. ερά των σμα σης κατης ύσει ριν πενα ρότας ετικατου τον ς ο Βέται, δηκαςτης το ουτον είνα του και καν κά-

ύσει μευν Λ.

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 59

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

Μπρέζνιεφ το 1964. Και αυτός -με τη σειρά του- όσο πιο δεξιά και ρεφορμιστικά προχωρούσε τόσο πιο πολύ μιλούσε για το σύντομο πέρασμα στον κομμουνισμό. Αναφορικά με την περίοδο του 1986, που σύμφωνα με τις θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ “ο οπορτουνισμός με την περεστρόικα ολοκληρώθηκε σε προδοτική αντεπαναστατική δύναμη”, σημειωτέα τα εξής: Αυτήν την περίοδο της “προδοτικής αντεπαναστατικής δύναμης” πραγματοποιείται το 27ο συνέδριο του ΚΚΣΕ. Αξίζει να ανατρέξουμε σε ένα μικρό απόσπασμα από την εισαγωγή των αποφάσεων του 27ου συνεδρίου, δημοσιευμένο στο βιβλίο με τίτλο “Το πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης-Απόφαση του 27ου Συνέδριου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης”, Μάρτιος 1986, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Πριν την εισαγωγή σημειώνεται ότι η απόφαση ψηφίστηκε ομόφωνα την 1 Μάρτη 1986. Διαβάζουμε λοιπόν: «Η χώρα των Σοβιέτ, που γεννήθηκε από τη μεγάλη Οκτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση, έχει διανύσει μεγάλο και ένδοξο δρόμο. Κάτω από την καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος έχουν σημειωθεί κοσμοϊστορικές νίκες. Το ΚΚΣΕ, που εκφράζει με συνέπεια τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, όλων των εργαζομένων και είναι εξοπλισμένο με τη μαρξιστικολενινιστική διδασκαλία, με την πλουσιότατη πείρα του επαναστατικού αγώνα και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, οδηγεί σταθερά το σοβιετικό λαό στο δρόμο της οικοδόμησης του κομμουνισμού και της ειρήνης».

Η εισήγηση κλείνει ως εξής: «Το τρίτο πρόγραμμα του ΚΚΣΕ στη σημερινή σύνταξή του είναι το πρόγραμμα σχεδιασμένης και ολόπλευρης τελειοποίησης του σοσιαλισμού, παραπέρα προώθησης της σοβιετικής κοινωνίας προς τον κομμουνισμό, με βάση την επιτάχυνση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Είναι πρόγραμμα πάλης για την ειρήνη και την κοινωνική πρόοδο».

Στην ουσία αυτό που προετοιμαζόταν εκείνη την περίοδο ήταν η ολοκλήρωση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Αυτή είναι η διαφορά από το χρουστσοφικό 20ό συνεδριο. Σε αυτό εγκαινιάστηκε το ξεκίνημα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και ολοκληρώθηκε με την γκορμπαστοφική περεστρόικα. Η ρεβιζιονιστική τάση που μετά το θάνατο του Στάλιν παίρνει το πάνω χέρι στη ΣΕ, η ιντελιγκέντσια που εκπροσωπούσε αυτή την τάση και η αναδυόμενη νέα αστική τάξη μπήκαν σε μια τροχιά υπονόμευσης του σοσιαλισμού και των εργατικών και λαϊκών κατακτήσεων. Από τις αρχές του 1970 και μετά επιταχύνονται οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις νεοαστικού τύπου που προσέφεραν στη νέα αστική τάξη τεράστια προνόμια.

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 60

αντίθεση

ΠΕριοδοσ του σοσιαλιμΠΕριαλισμο

Διε

λην Είναι η περίοδος όπου η ΣΕ μετατρέπεται σε σοσιαλιμπεριαλιστική και μπαίνει, όπως και κάθε ιμπεριαλιστική δύναμη, ανοιχτά και δυναμικά στο παιχνίδι της ανακατανομής των αγορών και των σφαιρών επιρροής. Οι στόλοι της ‘περιδιαβαίνουν’ σε όλο και περισσότερες θαλάσσιες περιοχές του κόσμου και το στρατιωτικό σύμφωνο της Βαρσοβίας τελεί στην απόλυτη υπηρεσία της ΣΕ. Είναι η περίοδος που οι λαοί με την πάλη τους έχουν αρχίσει να απελευθερώνονται από την αποικιοκρατία και ο σοσιαλιμπεριαλισμός αξιοποιεί αυτές εξελίξεις και γίνεται κυρίαρχος σε αρκετές χώρες. Είναι ταυτόχρονα και η περίοδος (κυρίως '65-'75 και λίγο αργότερα) όπου ξεσπούν στις ζώνες των θυελλών δεκάδες ένοπλα επαναστατικά κινήματα, υποστηριζόμενα από την τότε σοσιαλιστική Κίνα. Είναι η περίοδος που ο Μάο Τσε Τουνγκ παρότρυνε τους επαναστάτες και τους λαούς λέγοντας: «Λαοί του κόσμου ξεσηκωθείτε, χτυπήστε τους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές και τους λακέδες τους και έχετε στα μετόπισθέν σας 600 εκατομμύρια που σας υποστηρίζουν ολόθερμα», εννοώντας το λαό της Κίνας. Είναι η περίοδος όπου οι Σοβιετικοί οργανώνουν και στηρίζουν μια σειρά στρατιωτικά πραξικοπήματα και επεμβαίνουν σε αρκετές χώρες στρατιωτικά για να επιβάλουν την κυριαρχία τους. Η ηγεσία του ΚΚΕ υπήρξε από τις πιο πρόθυμες στη στήριξη της σοσιαλιμπεριαλιστικής πολιτικής της ΣΕ. (Θα αναφερθούμε σε άλλο κεφάλαιο για τις πιέσεις που ασκούσε στην αστική τάξης της Ελλάδας να στραφεί προς τη μεριά της ΣΕ). Να σημειωθεί επίσης πως οι περισσότερες χώρες του Σύμφωνου της Βαρσοβίας -ανάμεσα τους και η Κούβα- συμμετείχαν με στρατιωτικές δυνάμεις στο πλευρό των σοβιετικών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Εδώ αναγκαίο είναι να ανοιχθεί μια παρένθεση για να υπογραμμίσουμε πως: Μια από τις δεξιές στροφές που εγκαινίασε το 20ό συνέδριο, που έγινε γενική γραμμή των απανταχού ρεβιζιονιστικών κομμάτων -μεταξύ των οποίων και το ΚΚΕ και μάλιστα με ιδιαίτερο φανατισμό-, ήταν η θέση του ειρηνικού κοινοβουλευτικού περάσματος στο σοσιαλισμό. Ωστόσο, την περίοδο του σοσιαλιμπεριαλισμού και των στρατιωτικών του επεμβάσεων, η θέση του ειρηνικού δρόμου δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί και συμπληρώθηκε με τη φράση πως ...σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί το ένοπλο πέρασμα στο σοσιαλισμό. Αυτή η συμπλήρωση, όμως, έγινε για να εμφανίσει τα στρατιωτικά πραξικοπήματα και να τα παρουσιάσει σαν ένοπλες λαϊκές εξεγέρσεις. Ας δούμε μέσα από τα κείμενα των ίδιων των Σοβιετικών (τα παρακάτω περιλαμβάνονται στο εγχειρίδιο με τίτλο: “Το διεθνές εργατικό κίνημα”, έκδοσης της Ακαδημίας Επιστημών- Ινστιτούτου

και στο στότου υτη αραλιΕίπου ατα, υο τας: στές που ρίοικά επιθυφερτης πεούκών

υμε έγιτων του πεν, η ρώνοεμσαν Σοδιετου

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 61

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

Διεθνούς Εργατικού Κινήματος της ΕΣΣΔ, Μόσχα 1982, μετάφραση στα ελληνικά και έκδοση από Μνήμη, 1983) ορισμένες τέτοιου τύπου περιπτώσεις: Παναμάς: «Τον Οχτώβρη του 1968, ύστερα από ειρηνικό πολιτικό πραξικόπημα, στον Παναμά άρχισε νέο στάδιο της επαναστατικής διαδικασίας. Η εθνοφρουρά, με̕ επικεφαλής τον στρατηγόΤορρίχος, απομάκρυνε από την πολιτική εξουσία τη φιλοαμερικάνικη ολιγαρχία και στη συνέχεια, με την υποστήριξη των μαζών άρχισε να πραγματοποιεί τους κοινωνικοοικονομικούς μετασχηματισμούς. Χάρη στη συμμετοχή των μαζών, οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις σταδιακά πήραν αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση» (Σελίδα 69). Λιβύη: «Την πρώτη του Σεπτέμβρη 1969, το πατριωτικό σώμα των αξιωματικών με̕ επικεφαλής τον Μ. Καντάφι ανέτρεψε την εξουσία της φιλοαμερικάνικης ολιγαρχίας και εγκαθίδρυσε δημοκρατικό πολίτευμα. Το 1975-80 πέρασαν κάτω από τον έλεγχο του κράτους όλες ξένες πετρελαϊκές εταιρίες. Άρχισε η εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, δημιουργήθηκαν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Βελτιώθηκε η κατάσταση των εργαζομένων. Το Μάρτη του 1979 ανακηρύχτηκε η Σοσιαλιστική Λαϊκή Λιβυκή Αραβική Τζαμαχίρια. Χαράχτηκε η πολιτική του σοσιαλιστικού προσανατολισμού» (Σελίδα 70). Μαδαγασκάρη: «Ύστερα από τις αυθόρμητες λαϊκές εξεγέρσεις με τη δραστήρια υποστήριξη του στρατού, το Μάη του 1972, στη Μαδαγασκάρη, ανατράπηκε το φιλοιμπεριαλιστικό καθεστώς του προέδρου Φ. Τσιρανάμα. Η εξουσία πέρασε στις πατριωτικές δυνάμεις. Το Φλεβάρη του 1975 απότυχε η πρώτη απόπειρα της αντίδρασης να ανατρέψει την κυβέρνηση ένοπλα. Τον Ιούνη του 1975 συγκροτήθηκε το Ανώτατο Επαναστατικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Ντ. Ρασιράκα και με την καθοδήγησή του καταρτίστηκε «ο χάρτης της σοσιαλιστικής επανάστασης της Μαδαγασκάρης» Διακηρύχτηκε η γραμμή του σοσιαλιστικού προσανατολισμού» (Σελίδες 71-72). Μπενίν: «Το πραξικόπημα που έγινε τον Οχτώβρη του 1972 από μια ομάδα αξιωματικών με επικεφαλής τον Μ. Κερέκου ξεκίνησε την λαϊκοεπαναστική διαδικασία της εθνικής αναγέννησης: εθνικοποιήθηκαν οι μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες, περιορίστηκε η δραστηριότητα του ξένου κεφαλαίου. Το 1974 διακηρύχτηκε η γραμμή του σοσιαλιστικού προσανατολισμού. Το 1975 ιδρύθηκε το κόμμα της λαϊκής επανάστασης του Μπενίν» (Σελίδα 72). Στην περίπτωση του Μπενίν ας κάνουμε ένα μικρό σχόλιο: πρώτα γίνεται το πραξικόπημα στη συνέχεια διακηρύχτηκε ο σοσιαλιστικός 61

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 62

αντίθεση

προσανατολισμός και στο τέλος φτιάχτηκε και το κόμμα της επανάστασης! Αφγανιστάν: «Η δημοκρατική κυβέρνηση με πρόεδρο τον Ν. Μ. Ταράκι άρχισε τη διαδικασία βαθιών μετασχηματισμών. Το πραξικόπημα όμως που πραγματοποίησε ο Αμίν, το Σεπτέμβρη του 1979, έθεσε κάτω από την απειλή την παραπέρα εξέλιξη της επαναστατικής διαδικασίας. Η ανατροπή της εξουσίας του Αμίν και ο σχηματισμός της πραγματικά επαναστατικής κυβέρνησης του Μπ. Καρμάλ άνοιξε νέο δρόμο στην εξέλιξη της αφγανικής επανάστασης. Η προσωρινή είσοδος ενός ορισμένου αριθμού σοβιετικών στρατευμάτων στη χώρα, ύστερα από επανειλημμένες αιτήσεις της κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Αφγανιστάν, απότρεψε την παραπέρα εξαγωγή της αντεπανάστασης και ματαίωσε τα σχέδια της ξένης αντίδρασης να καταργήσει τις κατακτήσεις του λαού του Αφγανιστάν» (Σελίδα 78).

Η συνέχεια γνωστή. Για να στηρίξει η ΣΕ το ανδρείκελό της Καρμάλ (που βαλλόταν από άλλες αντιδραστικές κλίκες οι οποίες είχαν την υποστήριξη του Πακιστάν και των ΗΠΑ) αποφάσισαν να προχωρήσουν σε έναν ολοκληρωτικό και μακροχρόνιο πόλεμο εναντίον του Αφγανιστάν. Έναν πόλεμο που τελικά τον έχασαν με τεράστιο κόστος οικονομικό, πολιτικό, διπλωματικό και κυρίως στο επίπεδο του κύρους τους σαν ιμπεριαλιστικής υπερδύναμης. Η ήττα των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν άνοιξε το δρόμο της συνολικότερης υποχώρησής τους. Οι παραπάνω περιπτώσεις της σοβιετικής ανάμειξης με στρατιωτικές επιχειρήσεις και στήριξης φασιστικών και αντιδραστικών κλικών και ανδρεικέλων δεν είναι οι μόνες, υπάρχουν κι αυτές της Αγκόλας, της Αιθιοπίας κ.ά.

καταρρΕυση του σοΒιΕτικου καθΕστωτοσ

Την περίοδο του 27ου συνεδρίου του ΚΚΣΕ, το 1986, στο όνομα της τελειοποίησης του σοσιαλισμού και της επιτάχυνσης του περάσματος στον κομμουνισμού, παίρνονται ουσιαστικά μέτρα οικονομικού και πολιτικού χαρακτήρα επιτάχυνσης της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης. Η νέα αστική τάξη ισχυροποιείται πολιτικά κυρίως και απαιτεί την ολοκληρωτική της απελευθέρωση από την κρατική προστασία, επιζητώντας να αποκτήσει τη φυσική της θέση και τα καθαρά καπιταλιστικά της χαρακτηριστικά, όπως οι δυτικές αστικές τάξεις. Τα επόμενα 2-3 χρόνια διαμορφώνονται στα πλαίσια της νέας αστικής τάξης (ΝΑΤ) και της ηγεσίας του κόμματος όλο και πιο καθαρά δυο τάσεις. Η μια που επιθυμούσε μια σοσιαλδημοκρατική πορεία 62

του λη, λικά άγρ δριο ουσ κλή ανά εξελ

εγκ μια ση, ήτα στο κό δ να γ νότ το έ ματ το πλέ των θού Αυτ ραμ ήτα

μεις δρι γαν Θέσ νεπ ρού τε οπο 198 απο έκα σεις

μάλ στήναν ναν ικό, κής της

κές ανθιο-

τετον κού τάπεφυς οι λαίπιο εία

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 63

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

του καπιταλισμού, η οποία είχε επικεφαλής τον Μ. Γκορμπατσόφ. Και η άλλη, που είχε επικεφαλής τον ΜΠ. Γιέλτσιν, η οποία έκφραζε την τάση που τελικά επικράτησε. Αυτήν της “καθαρής” καπιταλιστικής έκφρασης, αυτήν της άγριας λεηλασίας. Εκείνη την περίοδο που πραγματοποιήθηκε το 28ο συνέδριο η σύγκρουση δόθηκε μεταξύ αυτών των δυο τάσεων και αυτό που στην ουσία αποφασίστηκε ήταν το άμεσο προχώρημα της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης. Στην πράξη, βέβαια, ο συμβιβασμός που φαινόταν να έχει επέλθει ανάμεσα στις δυο τάσεις ανατράπηκε στην πράξη από την επιτάχυνση των εξελίξεων και η κατάρρευση πήρε χαρακτήρα χάρτινου πύργου. Με νόμο διαλύεται το κομμουνιστικό κόμμα με το σκεπτικό ότι ήταν ένα εγκληματικό όργανο. Με νόμο διαλύεται η Σοβιετική Ένωση, λες και ήταν μια χρεοκοπημένη επιχείρηση. Για να υπάρξει ανατροπή και όχι κατάρρευση, όπως ισχυρίζεται η ηγεσία του ΚΚΕ, θα έπρεπε η σύγκρουση να μην ήταν ανάμεσα στις δυο τάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω αλλά ανάμεσα στο δρόμο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης από τη μια και το σοσιαλιστικό δρόμο από την άλλη. Η τελευταία εκδοχή δεν επιβεβαιώνεται από κανένα γεγονός, πολύ περισσότερο δε με βάση την εξέλιξη που πήραν τα γεγονότα, όταν το σύνολο των μελών της κεντρικής καθοδήγησης του κόμματος, το ένα μετά το άλλο, δήλωναν δημόσια τα αντικομμουνιστικά τους αισθήματα. Αυτοί οι ντούροι “κομμουνιστές” που “πάσχιζαν” να τελειοποιήσουν το σοσιαλισμό και να μπει η χώρα στον κομμουνισμό, πρωτοστατούσαν πλέον στη δημιουργία των νέων αστικών και άκρως αντιδραστικών κομμάτων. Πώς είναι δυνατόν εκατοντάδες ηγετικά κομματικά στελέχη να κοιμηθούν ένα βράδυ κομμουνιστές και το πρωί να ξυπνήσουν αντικομμουνιστές; Αυτό στερείται κάθε λογικής που ούτε και στο πιο ακραίο μεταφυσικό παραμύθι δεν μπορείς να το συναντήσεις. Μια εξήγηση μόνο υπάρχει: Δεν ήταν κομμουνιστές. Ισχυρίζεται η ηγεσία του ΚΚΕ ότι «οι συνεπείς κομμουνιστικές δυνάμεις που αντέδρασαν στην τελευταία φάση της προδοσίας στο 28ο συνέδριο του ΚΚΣΕ δεν κατόρθωσαν έγκαιρα να την αποκαλύψουν και να οργανώσουν την επαναστατική αντίδραση της εργατικής τάξης» (από τις Θέσεις του 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ). Αν δεν κατόρθωσαν, δηλαδή, οι “συνεπείς” δυνάμεις έγκαιρα να αποκαλύψουν την προδοσία, τότε τι αξία μπορούν να έχουν τα περί συνεπών δυνάμεων; Αλλά και ποιες είναι αυτές; Πότε και πού εκδηλώθηκαν; Στις θέσεις του ΚΚΕ αναφέρεται ότι «νέα οπορτουνιστική επιλογή αποτελούν οι αποφάσεις του 27ου συνεδρίου του 1986». Πού βρίσκονταν τότε οι ‘συνεπείς κομμουνιστικές δυνάμεις’, αφού οι αποφάσεις του συγκεκριμένου συνεδρίου ψηφίστηκαν ομόφωνα; Το ίδιο έκαναν και στο 28ο συνέδριο, τέσσερα χρόνια μετά. Αναφέρεται στις Θέσεις του ΚΚΕ ότι ο Α' Γραμματέας της ΚΕ του ΚΕΚΡ-ΡΚΚ Τιούλκιν, σε κά-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 64

αντίθεση

ποιο άρθρο του το 2000 και με αφορμή τα 10 χρόνια από το 28ο συνέδριο, αναφέρει ότι για πρώτη φορά στα πλαίσια του ΚΚΣΕ εμφανίστηκε μια ομάδα ονομαζόμενη «κίνημα κομμουνιστικής πρωτοβουλίας», η οποία μαζί με άλλους μετέπειτα καταψήφισε τις αποφάσεις του 28ου συνεδρίου. Να, λοιπόν! Μια ομάδα μετά το 28ο συνέδριο καταψήφισε τις αποφάσεις του. Κατόπιν ‘εορτής’ και λίγους μήνες πριν την κατάρρευση! Τι να πούμε τώρα; Ας πούμε, λοιπόν, μπράβο στην ομάδα της «κομμουνιστικής πρωτοβουλίας». Ας κλείσουμε το θέμα που ανοίξαμε (προς το παρόν, γιατί θα επανέλθουμε σε άλλο κεφάλαιο σχετικά) και να πούμε το προφανές, ότι δηλαδή η ηγεσία του ΚΚΕ γνώριζε πολύ καλά και μάλιστα από πρώτο χέρι για όλη τη ρεβιζιονιστική πορεία του ΚΚΣΕ, από το 24ο Συνέδριο του 1956 και μέχρι τις καταρρεύσεις των ρεβιζιονιστικών καθεστώτων. Πολύ περισσότερο γνώριζαν το βίο και την πολιτεία της γκορμπατσοφικής περεστρόικα. Ο Μ. Γκορμπατσόφ από τη διετία '85-'86 είχε γίνει το χαϊδεμένο πρόσωπο των δυτικών ιμπεριαλιστών και ο σπουδαίος ηγέτης των απανταχού οπορτουνιστών και ρεφορμιστών. Η ηγεσία του ΚΚΕ γνώριζε πολύ καλά όλα όσα διαδραματίζονταν στη ΣΕ. Ταυτόχρονα, το 1985-1986 η ηγεσία αυτή κάνει μια απότομη δεξιά στροφή, που ολοκληρώθηκε το 1988 με το κείμενο συμφωνίας μεταξύ ΚΚΕ και ΕΑΡ για τη δημιουργία του συνασπισμού. Ένα κείμενο καθαρά αστικορεφορμιστικό και αντικομουνιστικό. Ένα κείμενο άθλιας συκοφάντησης και δυσφήμισης της αριστεράς. Να, λοιπόν, γιατί η ηγεσία του ΚΚΕ ούτε θέλει ούτε μπορεί να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα για το αριστερό κίνημα της χώρας. Δεν μπορεί, για το λόγο ότι υπήρξε μέρος του προβλήματος. Γιατί έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στον εκφυλισμό του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρας μας και υπήρξε πρωταγωνιστική δύναμη στο πλευρό των οπορτουνιστικών και ρεβιζιονιστικών κομμάτων που οδήγησαν στην καπιταλιστική παλινόρθωση των σοσιαλιστικών χώρων.

6η ολομΕλΕια

και

20ο συνΕδριο

του

κκΕ

Στις Θέσεις του ΚΚΕ για το 18ο συνέδριό του, θεωρείται λάθος η επέμβαση της ηγεσίας του ΚΚΣΕ και ό,τι έγινε στη λεγόμενη 6η Ολομέλεια. Αναφορικά με το τι ακριβώς έγινε στη συγκεκριμένη ολομέλεια, η οργάνωση μας έχει τοποθετηθεί πολλές φορές. Μια μικρή αναφορά κι εδώ είναι αναγκαία, αφού το σημερινό ΚΚΕ γεννήθηκε μέσα από αυτή την ολομέλεια και η πορεία του έκτοτε έχει άμεση σχέση με το χρουστσοφικό 20ό Συνέδριο. Πολύ περισσότερο επειδή ήταν τότε που εγκαινιάστηκε η δεξιά ρεβιζιονιστική γραμμή στο κομμουνιστικό κίνημα στη χώρας μας, η στρατηγική και η τακτική που εφαρμόζει το ΚΚΕ για δεκαετίες, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που έχει στην αποσυγκρότηση της εργατικής τάξης και στον ιδεολο64

γικό σμέ μνή τα π στσ το π να ο

κρα κό π τότ στώ και άνο εξο συν κομ στικ μάτ κές ιδια θοδ παρ στη άλλ τη χ που

σμο τη β μου Στη φετ τε γ χρο φείο 20ό κομ τρο ρασ

ριο, μια αζί Να, του. ρα; ουπαλαγια και ότεα. Ο των ουόσα άνει υμκείενο τί η ατα μέομαμη δή-

πέμΑναωση νακαι ριο. ονικαι συλο-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 65

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

γικό και πολιτικό εκφυλισμό του κινήματος. Για να γίνουν κατανοητά ορισμένα πράγματα κυρίως από τους νέους αλλά και για να φρεσκάρουν τη μνήμη τους οι παλιότεροι, να αναφέρουμε επιγραμματικά κάποια πράγματα που σχετίζονται με τις τότε συνθήκες που κατέστησαν δυνατή τη χρουστσοφική επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις του ΚΚΕ και καταδεικνύουν το πώς απέκτησε τις δυνατότητες η νέα ρεβιζιονιστική ηγεσία του ΚΚΕ για να οδηγήσει ένα επαναστατικό κίνημα στο συμβιβασμό και στη χρεοκοπία. Το πρώτο που είναι αναγκαίο να σημειώσουμε είναι η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) το 1949 και στη συνέχεια το αναγκαστικό πέρασμα δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών και αγωνιστών του ΔΣΕ στις τότε σοσιαλιστικές χώρες. Το δεύτερο είναι οι χιλιάδες συλλήψεις κομουνιστών το διάστημα 1944-1954, μετά τις προδοτικές συμφωνίες του Λιβάνου και της Βάρκιζας, που οδήγησαν στην παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ και άνοιξαν το δρόμο για να βρεθούν χιλιάδες αγωνιστές στις φυλακές και στις εξορίες. Χιλιάδες αγωνιστές εκτελέστηκαν την περίοδο 1945-1950. Όσοι δεν συνελήφθησαν πάλευαν σε συνθήκες άγριας παρανομίας. Οι διώξεις των κομμουνιστών συνεχίστηκαν για τρεις δεκαετίες, μέχρι την πτώση της φασιστικής δικτατορίας το 1974. Σε αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες το βασικό κομμάτι της κεντρικής καθοδήγησης του κόμματος βρισκόταν στις σοσιαλιστικές χώρες. Και, τέλος, να σημειώσουμε επίσης ότι στην ηγεσία του ΚΚΕ, ιδιαίτερα δυο-τρία χρόνια πριν τη λεγόμενη 6η Ολομέλεια, στο κεντρικό καθοδηγητικό σώμα του κόμματος είχαν ξεσπάσει σοβαρές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις. Ως αιτίες προβλήθηκαν οι ήττες του ένοπλου αγώνα των διαστημάτων 1940-45 και 1946-49, όπου η μια ομάδα φόρτωνε τις ευθύνες στην άλλη, χωρίς να έχουν στόχο όμως το ξεκαθάρισμα των λαθών που έγιναν και τη χάραξη μιας επαναστατικής γραμμής που απαιτούσαν οι νέες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί καθώς τα μέλη και οι οπαδοί του κόμματος. Ορισμένες οπορτουνιστικές ομάδες, έχοντας αποκτήσει πολιτικούς δεσμούς με τη χρουστσοφική κλίκα, το φθινόπωρο του 1955, οργανώνουν με τη βοήθεια των σοβιετικών πογκρόμ βίαιων επιθέσεων ενάντια στους κομμουνιστές πολιτικούς πρόσφυγες της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης. Στη συνέχεια, από την ομάδα των οπορτουνιστών – φραξιονιστών διαγράφεται το 90% των μελών της οργάνωσης Τασκένδης, η οποία αριθμούσε τότε γύρω τις 8.000 μέλη. Κάποιοι από αυτή την ομάδα διορίστηκαν από τους χρουστσιοφικούς στη λεγόμενη 6η Ολομέλεια ως μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ. Σε αυτές, λοιπόν, τις συνθήκες οι σοβιετικοί ηγέτες μετά το 20ό Συνέδριο συγκροτούν με εκπροσώπους άλλων πέντε κομμουνιστικών κομμάτων της Ανατολικής Ευρώπης μια επιτροπή με την ονομασία «Επιτροπή Κουουσίνεν-Ντεζ» και προχώρησαν , το Μάρτη του 1956, σε μια παρασυναγωγή που ονομάστηκε «6η πλατιά ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 66

αντίθεση

του ΚΚΕ». Σε αυτή την παρασυναγωγή πήραν μέρος και στελέχη του ΚΚΕ που είχαν διαγραφεί χρόνια πριν και άλλα που είχαν υποστεί διάφορες κομματικές κυρώσεις. Σκοπός αυτής της λεγόμενης ολομέλειας ήταν να αναδειχτεί - διοριστεί μια νέα καθοδήγηση στο ΚΚΕ πρόθυμη και πειθήνια να εφαρμόσει στο κόμμα τη νέα αντεπαναστατική γραμμή του 20ού συνεδρίου, με επικεφαλής τους Κ. Κολιγιάννη και Μ. Παρτσαλίδη, και Γραμματέα τον πρώτο. Αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών ήταν να ξεσηκωθούν οι κομμουνιστές πολιτικοί πρόσφυγες σε όλες τις χώρες της Αν. Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης και να εναντιωθεί η συντριπτική πλειοψηφία στη νέα ηγετική ομάδα και στο 20ό Συνέδριο. Χιλιάδες από αυτούς διώχθηκαν, δικάστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες γεννήθηκε η ηγεσία του ΚΚΕ, σε αυτές τις συνθήκες συγκρότησε, ανέπτυξε και εφάρμοσε τη νέα ρεβιζιονιστική και ρεφορμιστική γραμμή της. Τι είδους αυτοκριτική θα μπορούσε να κάνει σήμερα η ηγεσία του ΚΚΕ σχετικά με αυτά τα γεγονότα; Η πραγματική ιστορία του σημερινού ΚΚΕ ξεκινάει από την αποκαλούμενη “6η ολομέλεια” του 1956 και στη συνέχεια τίποτα το αξιόλογο για το αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα δεν έχει να παρουσιάσει. Η γραμμή που επιβλήθηκε και κυριάρχησε ήταν αυτή του ρεφορμισμού, της συνεργασίας των τάξεων και της υποταγής στην αστική τάξη.

σχΕτικα

μΕ τη συΓκρουση των δυο Γραμμων στο κινημα

Μετά το 20ο συνέδριο του 1956 και το δημόσιο χαρακτήρα που πήρε, μετά το 1960, η σύγκρουση των δύο γραμμών, ξεκινάει μια συνολική αντιπαράθεση ανάμεσα στη ρεβιζιονιστική γραμμή με επικεφαλής τον Ν. Χρουστσόφ και το ΚΚΣΕ από τη μια και τον πρόεδρο Μάο Τσετούνγκ και το ΚΚΚίνας από την άλλη. Είναι γνωστό ότι η πλειοψηφία των σοσιαλιστικών χωρών και των κομμουνιστικών κομμάτων τάχθηκε με την πλευρά της Σοβιετικής ‘Ένωσης, η οποία για να αποκτήσει το πλεονέκτημα στην αντιπαράθεση, αξιοποίησε το τότε κύρος που δικαιολογημένα είχε κατακτήσει. Με την πλευρά της υπεράσπισης της κομμουνιστικής κατεύθυνσης τάχθηκε η μειοψηφία των σοσιαλιστικών χωρών και κομμάτων, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 δημιουργήθηκαν αρκετές δεκάδες κομμουνιστικές οργανώσεις και κόμματα τα οποία εντάσσονται στην αντί-ρεβιζιονιστική πάλη και στην υπεράσπιση του κομμουνιστικού κινήματος. Σχετικά με τη σύγκρουση στο διεθνές κίνημα, αυτά που τέθηκαν για πρώτη φορά σε αντιπαράθεση ήταν το ζήτημα της «ειρηνικής συνύπαρξης των σοσιαλιστικών χωρών με τις ιμπεριαλιστικές χώρες» καθώς και η εκτίμηση του σοβιετικού κόμματος ότι το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο 66

σοσ βου στέ προ τος» χαν και

προ βασ μής γρα τάξ ιμπ ρην τορ του

σοσ να, κόμ του Ότι υπά γεν νέα χε κ είχε του ντγ νασ οπο μεν κες. νινι οπο αντ

άλλ στσ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 67

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

ΚΕ ρες νανα δρίτέα ομτης νέα διγενκαι ΚΕ

ούα το μμή γα-

ήρε, ντιουτο κών ΣοπαΜε εη της γαάλη

για ξης κτίστο

σοσιαλισμό είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί «μέσω του ειρηνικού κοινοβουλευτικού δρόμου». Στη συνέχεια και πάλι οι χρουστσοφικοί ρεβιζιονιστές κατάργησαν ως μορφή διακυβέρνησης της χώρας τη δικτατορία του προλεταριάτου και την αντικατέστησαν με το λεγόμενο «παλλαϊκό κράτος». Όλες οι παραπάνω «νέες» θεωρίες δεν ήταν στην ουσία νέες, αφού είχαν υιοθετηθεί και από τους οπορτουνιστές ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς και έτυχαν σφοδρής κριτικής και αντιπαράθεσης από τον Λένιν. Οι «νέες», λοιπόν, θεωρίες του Χρουστσόφ και του σοβιετικού κόμματος προβλήθηκαν δήθεν σαν απαίτηση των καιρών και των συνθηκών και είχαν βασικό στόχο την επιβολή στο διεθνές κίνημα μιας αντίθετης γενικής γραμμής από αυτή που μέχρι τότε επικρατούσε. Είχαν στόχο την επιβολή της γραμμής της συνεργασίας των τάξεων, της εργατικής τάξης με την αστική τάξης, τη συνεργασία-συνθηκολόγηση των σοσιαλιστικών χωρών με τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Η λεγόμενη ειρηνική συνύπαρξη και το λεγόμενο ειρηνικό πέρασμα εκεί ακριβώς αποσκοπούσαν, ενώ η κατάργηση της δικτατορίας του προλεταριάτου συμπλήρωνε και ενίσχυε τις παραπάνω οπορτουνιστικές κατευθύνσεις. Ταυτόχρονα είχε και σημαντική αξία και χρήση για το εσωτερικό των σοσιαλιστικών χωρών στο νέο δρόμο που είχαν χαράξει. Πιο συγκεκριμένα, οι νέοι σοβιετικοί ηγέτες για να πείσουν τα στελέχη και τα μέλη του κόμματος ώστε να περάσει εύκολα η θέση της κατάργησης της δικτατορίας του προλεταριάτου, ήταν απαραίτητο να καταλήξουν στο περιεχόμενό της. Ότι oι τάξεις είχαν καταργηθεί. Αστική τάξη και αστικά στρώματα δεν υπάρχουν πια. Τα παλιά έχουν ήδη διαλυθεί ενώ καινούρια δεν μπορούν να γεννηθούν. Συνεπώς, κατά τους ρεβιζιονιστές ηγέτες της ΣΕ και με βάση τα νέα «στοιχεία» που παρουσίαζαν, η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είχε κανένα νόημα αφού δεν υπήρχε, πια, αστική τάξη και ως εκ τούτου δεν είχε και κανέναν ρόλο να παίξει. Η νέα καθοδηγητική ομάδα στην ηγεσία του ΚΚΣΕ και της ΣΕ, Χρουστσόφ, Μπρέζνιεφ, Σουσλόφ, Κοσίγκιν, Ποντγκόριν, Γκρομίκο, Πονομαριόφ και λοιποί, για να ανατρέψουν την επαναστατική και κομμουνιστική γραμμή του ΚΚΣΕ και να περάσουν την οπορτουνιστική, τη ρεβιζιονιστική, έπρεπε να καταδείξουν ότι η προηγούμενη γραμμή δεν ανταποκρίνεται στις νέες εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες. Έτσι, κατέληξαν στην ολοκληρωτική αναθεώρηση της μαρξιστικής-λενινιστικής γραμμής του ΚΚΣΕ και την αντικατέστησαν με νέες οπορτουνιστικές και ρεβιζιονιστικές απόψεις που -όπως ισχυρίζοντανανταποκρίνονταν στις νέες συνθήκες. Ποιες ήταν οι νέες συνθήκες; Καταργήθηκαν οι τάξεις στη ΣΕ και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Μάλιστα, πραγματοποιήθηκε -κατά τον Χρουστσόφ- κάτι περισσότερο από αυτό! Στο ταξίδι που είχε πραγματοποιήσει

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 68

αντίθεση

στις ΗΠΑ το 1959, καλεσμένος του τότε προέδρου των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ, ο Ν. Χρουστσόφ τόνισε ότι: «Στη Σοβιετική Ένωση εμείς, αφού οικοδομήσαμε το σοσιαλισμό, αρχίσαμε την οικοδόμηση του κομμουνισμού. Διανύουμε το πρώτο στάδιο της οικοδόμησης του κομμουνισμού. Οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες ολοκληρώνουν στον ένα ή τον άλλο βαθμό την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. («Ειρήνη και φιλία», σελ. 294, Επιστημονικές Εκδόσεις, 1960).

Να, λοιπόν, γιατί δεν τους ήταν απαραίτητη η δικτατορία του προλεταριάτου. Βέβαια, κανείς τους δεν πίστευε μια τέτοια εικόνα αλλά χρησιμοποιήθηκε και προβλήθηκε για να καλύψει και να ενισχύσει τόσο τα παλιά όσο και τα νέα αστικοποιημένα στοιχεία και, ταυτόχρονα, για να στείλει μήνυμα στους ιμπεριαλιστές πως «εκδημοκρατίζεται» η χώρα και το κόμμα και ότι δεν έχουν καμία σχέση με το παρελθόν. Τον ίδιο στόχο είχε, δηλαδή και προς τα μέσα και προς τα έξω, η λεγόμενη προσωπολατρία, η καταδίκη δηλαδή του Στάλιν, καθώς και η καταγγελία των λεγόμενων εγκλημάτων του. Σήμερα, 50 χρόνια μετά, έχει γίνει φανερό πως τίποτα δεν επιβεβαιώθηκε από τις εκτιμήσεις και τη γραμμή που υιοθέτησαν οι χρουστσοφικοί ρεβιζιονιστές και όλοι αυτοί που τους ακολούθησαν μέχρι το 1989-1991, δηλαδή μέχρι την ολοκλήρωση της παλινόρθωσης του καπιταλισμού και της κατάρρευσης των λεγόμενων σοσιαλιστικών καθεστώτων. Επίσης δεν δικαιώθηκε η νέα γραμμή που ακολούθησαν τα τότε κομμουνιστικά κόμματα της Δύσης. Η υιοθέτηση ρεφορμιστικών και σοσιαλδημοκρατικών θέσεων όπως θα δούμε στη συνέχεια- επιβεβαίωσε ότι «έμπαζε» η συνολική τους γραμμή, ότι ο οπορτουνισμός ήταν η δεύτερη φύση τους. Αντίθετα, τα γεγονότα που ακολούθησαν δικαίωσαν τις εκτιμήσεις και τις επαναστατικές θέσεις του Μάο Τσετούνγκ, του ΚΚΚίνας και εκείνων των κομμουνιστικών, μαρξιστικών-λενινιστικών κομμάτων και οργανώσεων που έδωσαν τη μάχη. Το γεγονός ότι οι επαναστατικές, κομμουνιστικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν -μέσα και από λάθη τους- να αποτρέψουν την αρνητική και καταστροφική πορεία των εξελίξεων, δεν μειώνει σε τίποτε την αξία της ολοκληρωτικής σύγκρουσης και την αναγκαιότητα αυτής της σύγκρουσης με τις δυνάμεις του ρεβιζιονισμού και της παλινόρθωσης. Η πείρα που αποκτήθηκε, αυτή ακριβώς που αποτελείται από επιτυχίες και αποτυχίες, η πείρα από την αξία που έχει ο αγώνας και η σωστή ερμηνεία αυτών των εξελίξεων μπορούν να συμβάλουν και να ενισχύσουν τις σημερινές αναζητήσεις και κατευθύνσεις διαμόρφωσης των όρων για την ανασύσταση και ανασυγκρότηση του κομμουνιστικού κινήματος. Μπορεί για κάποιους οι συζητήσεις και οι εκτιμήσεις για την κατάρρευση και την ήττα

του στρ δια σπο ων παλ παν στικ νασ θεω του φέρ στο ανα δήθ που που νου δύν και και

το

ειρη διά λού πού μου τη ά από νάμ την σης νική λά τ Με Ασ κού

υερ,

ταποιόσο νυκαι και δηου. θηρεδητης διατα ων ους

και νων ώσεκές αρτην σύπείπονεία ημεσύκάττα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 69

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

του κινήματος καθώς και για τις αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτή την καταστροφική εξέλιξη να θεωρούνται ασήμαντες ή άσκοπες. Έχουμε εντελώς διαφορετική άποψη και για έναν ακόμη λόγο, που τον αξιολογούμε ως σπουδαίο, που έχει σχέση με την ύπαρξη και στη σημερινή περίοδο απόψεων και θέσεων ομοιότατων με εκείνες που οδήγησαν στην καπιταλιστική παλινόρθωση και στην ήττα του κινήματος, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά παντού στον κόσμο. Και εν αναφερόμαστε μόνο στις δυνάμεις της ρεφορμιστικής αριστεράς αλλά και σε αρκετές από αυτές που προβάλλουν σαν επαναστατικές και κομμουνιστικές. Σε τι διαφέρουν, άραγε, οι χρουστσοφικές θεωρίες περί ειρηνικής συνύπαρξης με τον ιμπεριαλισμό, ως γενική γραμμή του κινήματος, με τις σημερινές θεωρίες περί παγκοσμιοποίησης; Σε τι διαφέρουν με το προηγούμενο οι θέσεις εκείνων που ούτε καν αναφέρονται στον ιμπεριαλισμό, στην ύπαρξή του και -το κυριότερο- στην πάλη για την ανατροπή του; Ακόμα, σε τι διαφέρουν οι χρουστσοφικές θεωρίες για το δήθεν ειρηνικό πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό με αυτές που θεωρούν την επαναστατική βία των μαζών ξεπερασμένη μορφή πάλης, που θεωρούν τον κοινοβουλευτικό δρόμο σαν μονόδρομο και τον αποθεώνουν, που τον ανακηρύσσουν κορυφαία πάλη ανατροπής των συσχετισμών δύναμης; Όταν, επίσης, με το που τελειώνουν οι ευρωεκλογές σκέφτονται και προετοιμάζονται για τις εθνικές εκλογές, μετά πάλι για τις δημοτικές και πάλι από την αρχή;

το

ζητημα τησ Ειρηνησ Ειναι Παλη Εναντια στον ιμΠΕριαλισμο

Σχετικά με το ζήτημα της ειρήνης, ο Λένιν πρώτος έθεσε το ζήτημα της ειρηνικής συνύπαρξης μετά την Οκτωβριανή επανάσταση και κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Την ίδια πολιτική ειρήνης ακολούθησε και ο Στάλιν. Για να γίνουν κατανοητά ορισμένα πράγματα, να πούμε πως για το ζήτημα της ειρήνης και της ειρηνικής συνύπαρξης το κομμουνιστικό κίνημα, ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Μάο είχαν μια διαμετρικά αντίθετη άποψη από αυτή που υιοθέτησε η ηγεσία του ΚΚΣΕ και ο Χρουστσόφ από το 20ό Συνέδριο και μετά, που την ασπάστηκαν οι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις παντού στον κόσμο. Ο Χρουστσόφ και οι ρεβιζιονιστές μετέτρεψαν την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης σε πολιτική ταξικής συνθηκολόγησης. Επίσης, η τότε ηγεσία του ΚΚΣΕ δεν περιόριζε την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης ανάμεσα σε σοσιαλιστικές και καπιταλιστικές χώρες αλλά τη μετέτρεψε σε γενική γραμμή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Με τη νέα αυτή γραμμή αφαιρούσε τη δυνατότητα από τους λαούς της Ασίας, της Αφρικής, της Λ. Αμερικής να διεξάγουν ένοπλους επαναστατικούς αγώνες ενάντια στους ιμπεριαλιστές, ενάντια σε παλιούς και νέους 69

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 70

αντίθεση

αποικιοκράτες, για την κατάκτηση της εθνικής τους ανεξαρτησίας και της κοινωνικής τους απελευθέρωσης. Αφαιρούσε, επίσης, τη δυνατότητα από το προλεταριάτο και τους λαούς που ζούσαν σε καπιταλιστικές και ιμπεριαλιστικές χώρες να διεξάγουν επαναστατικούς αγώνες ενάντια στην αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό για την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας και το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Από τότε που ο καπιταλισμός μετατράπηκε σε ιμπεριαλισμό, το ζήτημα του πολέμου και της ειρήνης ήταν πάντοτε ζήτημα μεγάλης σημασίας για τον αγώνα των επαναστατικών δυνάμεων ενάντια στις ρεφορμιστικές. Το ίδιο μπορούμε να πούμε πως ισχύει και σήμερα. Ο ιμπεριαλισμός -αυτό μας διδάσκει η Ιστορία- είναι η πηγή των σύγχρονων πολέμων. Πέρα από τους δυο παγκόσμιους πολέμους που έχει κάνει, έχει διεξάγει και έχει προκαλέσει εκατοντάδες πολέμους στον πλανήτη. Έχει αφαιρέσει τη ζωή και έχει επιβάλει την καταστροφή σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμη και όταν μιλάει για ειρήνη προετοιμάζεται για πόλεμο. Αυτό μας διδάσκει η ιστορία, αυτό ακριβώς επιβεβαιώνουν τα γεγονότα. Ο Λένιν υπογράμμιζε πως οι ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις «δεν κουράζονται να μιλάνε για ειρήνη και δικαιοσύνη αλλά στην πραγματικότητα διεξάγουν κατακτητικούς και ληστρικούς πολέμους». (Λένιν, Έργα, τόμος 26ος) Οι επαναστατικές και κομμουνιστικές δυνάμεις θεωρούσαν πάντοτε, αναφερόμενοι στις σοσιαλιστικές χώρες, πως η εφαρμογή της ειρηνικής συνύπαρξης ανάμεσα σε χώρες με διαφορετικά κοινωνικά συστήματα δεν παρουσιάζει καμία δυσκολία. Τα εμπόδια για την ειρηνική συνύπαρξη προέρχονταν πάντα από τον ιμπεριαλισμό και την αντίδραση. «Οι Πέντε Αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης διατυπώθηκαν για την απόκρουση της επιθετικής και φιλοπόλεμης πολιτικής του ιμπεριαλισμού. Στις διεθνείς σχέσεις οι αρχές αυτές απαγορεύουν την προσβολή της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας των άλλων χωρών, την επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις, την καταπάτηση των συμφερόντων τους και της ισότιμης θέσης τους και την εξαπόλυση επιθετικών πολέμων. Αλλά η επίθεση και η υποδούλωση των άλλων χωρών και εθνών προέρχεται από τον ίδιο τον ιμπεριαλισμό. Κι αυτός δεν πρόκειται ν’ αλλάξει τη φύση του όσο θα υπάρχει. Επομένως, από την ίδια τη φύση του, ο ιμπεριαλισμός δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποδεχτεί τις Πέντε Αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης. Γι’ αυτό εκμεταλλεύεται όλες τις δυνατότητες για την υπονόμευση των σοσιαλιστικών χωρών ακόμα και για την καταστροφή τους, εξαπολύει επιθέσεις εναντίον άλλων χωρών και εθνών και προσπαθεί να τις υποδουλώσει» (Από τη μπροσούρα «Δύο διαμετρικά αντίθετες πολιτικές για την ειρη-

παρ χησ πλή των του ρήθ τα, κτικ

ταρ θηκ αυτ

μάτ πολ και παρ

της από πετην ου-

ημα για Το

ύγκάνήσε ήνη βώς κές λλά ολέ-

οτε, συπαοέρ-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 71

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

νική συνύπαρξη», Ιστορικές Εκδόσεις, από άρθρο της Σύνταξης της «Λαϊκής Ημερησίας» και της «Κόκκινης Σημαίας», που δημοσιεύτηκε στις 11 Δεκεμβρίου του 1963 σαν απάντηση του ΚΚΚίνας στην κριτική που δέχτηκε μέσω της ανοιχτής επιστολής της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ.

Θα επιμείνουμε λίγο περισσότερο με τη χρουστσοφική ειρηνική συνύπαρξη για να καταδειχτούν οι επικίνδυνες λαθεμένες απόψεις που κυριάρχησαν για δεκαετίες και οδήγησαν τους φορείς αυτών των απόψεων στον πλήρη εκφυλισμό τους και στην υιοθέτηση της γραμμής της συνεργασίας των τάξεων. Αυτές ακριβώς οι απόψεις ήρθαν σε πλήρη αντιπαράθεση με τους επαναστατικούς αγώνες της εργατικής τάξης και των λαών, που θεωρήθηκαν εξτρεμιστικοί και αριστερίστικοι, αλλά και με τα ένοπλα κινήματα, που χαρακτηρίστηκαν από τους «ειρηνοποιούς» ρεβιζιονιστές τυχοδιωκτικές ενέργειες. Από την εφαρμογή της χρουστσοφικής ειρηνικής συνύπαρξης, το προλεταριάτο και οι λαοί τίποτε καλό δεν κέρδισαν, αντίθετα αυτοί που ωφελήθηκαν ήταν οι ιμπεριαλιστές και οι αντιδραστικές δυνάμεις. Τα γεγονότα αυτό ακριβώς μαρτυρούν. Στο σημείο αυτό θεωρούμε χρήσιμο να υπογραμμίσουμε ορισμένα κομμάτια από τις ομιλίες του Ν. Χρουστσόφ στις ΗΠΑ, το 1959, σε ηγέτες και πολιτικά και οικονομικά στελέχη του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού καθώς και από ομιλία του, τις ίδιες μέρες, στη ΓΣ του ΟΗΕ στη Ν. Υόρκη. Ας τον παρακολουθήσουμε: «Γιατί ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ με προσκάλεσε να έλθω στις Ηνωμένες Πολιτείες; Χωρίς αμφιβολία η σύνεσή του το υπαγόρευσε με σκοπό να βρεθεί μια επαφή με τη Σοβιετική Ένωση και να φτάσει σε μια συμφωνία με αυτή για να ζήσουμε σε ειρήνη» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 182) «…Όταν αποδεχτήκαμε αυτή την πρόσκληση ξεκινήσαμε από το γεγονός ότι η διεθνής κατάσταση και οι σχέσεις ανάμεσα στα κράτη μας -τις δυο μεγάλες δυνάμεις- τη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι από μακρού σε ένταση. Διατήρηση και πιο πέρα αυτής της έντασης σημαίνει διατήρηση μιας κατάστασης όπου μπορούν να συμβούν κάθε είδους ενδεχόμενα ικανά να έχουν βαριές συνέπειες για τους λαούς μας και για τους λαούς όλου του κόσμου. Γι αυτό οι πιο οξυδερκείς κρατικοί παράγοντες πολλών χωρών άρχισαν να αντιλαμβάνονται την ανάγκη να καταβληθούν προσπάθειες για να τεθεί τέρμα στον «ψυχρό πόλεμο», να εξαλειφθεί η ένταση στις διεθνείς σχέσεις, να εξυγιανθεί η ατμόσφαιρα και να δημιουργηθούν, περισσότερο ή λιγότερο, κανονικές σχέσεις ανάμεσα στα κράτη. Τότε οι λαοί θα μπορέσουν να ζήσουν, να

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 72

αντίθεση

ατενίσουν το μέλλον χωρίς φόβο για την τύχη τους. Ο 20ός αιώνας είναι ο αιώνας της πιο μεγάλης άνθησης του λογικού και του ταλέντου του ανθρώπου. Στις μέρες μας οι άνθρωποι πραγματοποιούν με τα χέρια τους αυτό που η ανθρωπότητα είχε ονειρευτεί επί αιώνες, εκφράζοντας τα όνειρα αυτά στα παραμύθια που φαίνονταν απραγματοποίητες φαντασίες. Έτσι, είναι αδύνατο, την εποχή της άνθησης του ανθρώπινου πνεύματος και της γνώσης των μυστικών της φύσεως, όταν κατακτούνται από αυτά πανίσχυρες δυνάμεις, να γίνονται ανεκτές πρωτόγονες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους όπως στην εποχή που ο άνθρωπος ήταν άγριος» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 330-331). «…Είναι δύσκολο να φανταστούμε τις συνέπειες που θα έχει για την ανθρωπότητα ένας πόλεμος με τη χρήση όλων αυτών των μέσων καταστροφής και εξοντώσεως. Αν επιτρέψουμε να ξεσπάσει, τα θύματά του δεν θα είναι εκατομμύρια αλλά πολλές δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρωπίνων υπάρξεων» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 130). «…Υπάρχουν διάφορα στρατιωτικά σύμφωνα και ούτε για ένα λεπτό δε σταματάει το κυνηγητό των εξοπλισμών. Συσσωρεύτηκαν τόσα πολλά εύφλεκτα υλικά που αρκεί μόνο μια σπίθα για να φτάσουμε στην καταστροφή. Ο κόσμος έφτασε σε τέτοιο σημείο που από κάποιο τυχαίο γεγονός, δηλαδή από βλάβη σε ένα αεροπλάνο που φέρει υδρογονικές βόμβες ή από μια ψυχική διαταραχή του πιλότου ο πόλεμος να γίνει πραγματικότητα» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 130).

Εδώ να θυμίσουμε πως εκείνη την περίοδο οι σοβιετικοί ηγέτες, για να περάσουν την πολιτική της ειρηνικής στην ουσία συνθηκολόγησης, έκαναν σημαία τους το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου, έστω και από κάποιο «λάθος», και ασκούσαν μια ψυχολογική τρομοκρατία στους λαούς και πρωτίστως στους αριστερούς ανθρώπους. Αυτή η τρομοκρατία, με την παγίωση της δεξιάς στροφής στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, πήρε τη μορφή υστερίας. Τα επαναστατικά κινήματα, καθώς και οι ένοπλοι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες στις «ζώνες των θυελλών» κατηγορήθηκαν από τους χρουστσοφικούς ότι «δυναμιτίζουν την ειρήνη και την ασφάλεια των λαών» και πως η τότε σοσιαλιστική Κίνα και ο Μάο Τσετούνγκ «είναι οπαδοί ενός θερμοπυρηνικού πολέμου». Και συνεχίζει ο Χρουστσόφ: «Σήμερα οι ατομικές και υδρογονικές βόμβες δεν είναι μόνο συσσωρευμένες μέσα σε υπέρ-μυστικές αποθήκες. Με αυτές τις βόμβες είναι εφοδιασμένα τα βομβαρδιστικά που κάνουν πτήσεις πάνω από τα εδάφη πολλών δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Έτσι, αυτό το υπέρ-ισχυρό και μεγάλης ακτίνας δράσεως

την καθ φορ

οπο κρα δυν εξο στο στρ υπο ανθ γασ σειρ των και γον γορ ηθε έρευ κή κοσ τα τ δώσ κοδ παλ

να ναν λάωτίωση στερωουκαι νός

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 73

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

όπλο μπορεί να εξαπολυθεί όχι μόνο κατ’ εντολή της κυβέρνησης αλλά και με πρωτοβουλία μεμονωμένων ανθρώπων που το διευθύνουν. Έτσι, το κράτος που στα σύνορά του σκόπιμα ή τυχαία θα έχει ριφθεί μια βόμβα υδρογονική δεν θα περιμένει να εξετάσει τις αιτίες της ρίψης της βόμβας αλλά θα αντιδράσει σ’ αυτό σαν να ήταν μια πολεμική επίθεση, σαν να επρόκειτο για την κήρυξη πολέμου»

Και σε συνθήκες τρομοϋστερίας και παγκόσμιας καταστροφής, όπως την περιέγραψε ο Χρουστσόφ, έρχεται η «ειρηνική» του πρόταση για να καθησυχάσει τους απανταχού τρομοκρατημένους. Στη συνέχεια κάνει αναφορά στην ουσία της πρότασης της ΣΕ. «Η ουσία των προτάσεών μας είναι όλα τα κράτη μέσα σε τέσσερα χρόνια να εφαρμόσουν τον πλήρη αφοπλισμό και να μη διατηρήσουν στο εξής μέσα διεξαγωγής του πολέμου» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 145).

Και καταλήγει στην πρόταση για γενικό και πλήρη αφοπλισμό, με την οποία η σοβιετική κυβέρνηση εννοεί την άρνηση όλων, χωρίς εξαίρεση, των κρατών να διατηρούν οποιεσδήποτε ένοπλες δυνάμεις, εκτός από ελάχιστες δυνάμεις εσωτερικής ασφάλειας (αστυνομία, πολιτοφυλακή) που θα είναι εξοπλισμένες με ελαφρά όπλα και θα έχουν σκοπό την τήρηση της τάξεως στο εσωτερικό κάθε χώρας. Αυτό σημαίνει ότι θα πάψουν να υπάρχουν στρατεύματα ξηράς, στόλοι και πολεμική αεροπορία και τα πολεμικά υπουργεία και θα κλείσουν οι στρατιωτικές σχολές. Δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων θα επιστρέψουν στα σπίτια τους, στην ειρηνική δημιουργική εργασία. Θα καταργηθούν οι πολεμικές βάσεις που υπάρχουν σήμερα σε μια σειρά ξένες χώρες, προς ζημιά της ανεξαρτησίας και της ασφάλειας αυτών των χωρών και προς μεγάλη ζημιά της υπόθεσης της διεθνούς εμπιστοσύνης και συνεργασίας ανάμεσα σε όλες τις χώρες. Όλες οι οικονομικές και υδρογονικές βόμβες που έχουν τα διάφορα κράτη θα καταστραφούν και θα απαγορευθεί η παραγωγή τους στο μέλλον. Η ατομική ενέργεια θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς και για ειρηνικές επιστημονικές έρευνες. Οι πύραυλοι κάθε ακτίνας δράσης θα καταστραφούν και η τεχνική των πυραύλων θα μείνει μόνο σα μέσο μεταφοράς και κατάκτησης του κοσμικού χώρου προς όφελος ολόκληρης της ανθρωπότητας. Τα πυροβόλα, τα τανκς, οι οβίδες και οι τορπίλες θα πάνε στα χυτήρια για λιώσιμο για να δώσουν περισσότερο μέταλλο που είναι απαραίτητο για την ειρηνική ανοικοδόμηση. Τα πολεμικά πλοία και τα στρατιωτικά αεροπλάνα θα γίνουν παλιοσίδερα. Τα αποθέματα που έχουν συσσωρεύσει μερικά κράτη από χημικά και

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 74

αντίθεση

βακτηριολογικά μέσα διεξαγωγής του πολέμου -τοξικά και ασφυξιογόνα αέρια, θανατηφόρα μικρόβια που προξενούν βαριές επιδημικές αρρώστιεςόλα αυτά θα καταστραφούν ολοκληρωτικά και για πάντα. (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 149). Ολοφάνερες οι αυταπάτες που καλλιέργησαν οι σοβιετικοί ηγέτες και ο Χρουστσόφ πως δήθεν οι ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ θα πάψουν να είναι ιμπεριαλιστές και πηγή πολέμων και πως μαζί με τη Σοβιετική Ένωση μπορούν να φέρουν μια παγκόσμια ειρήνη και θα βασιλεύει η αγάπη προς τον άνθρωπο. Να, λοιπόν, η νέα εποχή κατά τους σοβιετικούς ηγέτες, όπου η ειρηνική συνύπαρξη με τον ιμπεριαλισμό μπορεί να καταργήσει τις ξένες στρατιωτικές βάσεις, τους στρατούς, τους πυραύλους, την αστυνομία και οι λαοί θα αποχτήσουν την εθνική τους ανεξαρτησία και την κοινωνική απελευθέρωση. Το προλεταριάτο σαν μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία και οι εκμεταλλευτές καπιταλιστές μια χούφτα, χωρίς πλέον τη δύναμή τους, το στρατό και την αστυνομία, θα αναγκαστούν μπροστά στη δύναμη των εργαζόμενων μαζών να υποχωρήσουν και νάτο το ειρηνικό πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό! Αυτή ήταν η ουσία της χρουστσοφικής ειρηνικής συνύπαρξης που σήμερα, με την πείρα που έχουν αποκτήσει οι λαοί, φαντάζει όχι μόνο ουτοπία αλλά σαν ένα αστείο παραμύθι. Και όμως, εκείνη την περίοδο, δηλαδή τη δεκαετία του 1960, αυτή η γραμμή της συνθηκολόγησης επικράτησε στην πλειοψηφία των σοσιαλιστικών χωρών και στα κομμουνιστικά κόμματα του κόσμου. Αυτή η γραμμή της λεγόμενης ειρηνικής συνύπαρξης στηρίχτηκε και είχε σαν βάση τη θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων, των οποίων, ιδιαίτερα σε συνθήκες ειρηνικές και όπως παραπάνω περιγράφηκαν, η ανάπτυξη (των παραγωγικών δυνάμεων) θα επιταχυνθεί και θα φτάσει στο σημείο εκείνο που η επικράτηση του κομμουνισμού θα είναι μια απλή διαδικασία. Η ηγεσία του ΚΚΕ -και όχι μόνο- παραμένει και σήμερα οπαδός αυτής της θεωρίας. Οι θέσεις του 18ου συνεδρίου και οι εκτιμήσεις που κάνουν για το σοσιαλισμό και οι ερμηνείες που δίνουν για την καπιταλιστική παλινόρθωση σε αυτή τη θεωρία στηρίζονται. «Ας αμιλλόμαστε στον ειρηνικό τομέα και ας κρίνουν οι λαοί ποιο σύστημα είναι το καλύτερο, ποιο από τα δύο ανοίγει πλατιές δυνατότητες ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ποιο εξασφαλίζει καλύτερα την υλική ευημερία των ανθρώπων» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 93).

Έτσι λοιπόν! Οι λαοί θα κρίνουν όχι μέσα από την εκμετάλλευση και καταπίεση που υφίστανται από την αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό, όχι μέσα από τις απάνθρωπες και οδυνηρές συνθήκες ζωής και διαβίωσης που

του πλο εθν από σοσ ρεβ συν κίνη και

προ

Έ λισμ του

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 75

Η Αριστερά είναι χρήσιμη μόνο όταν είναι επαναστατική

όνα ιεςΦι-

αι ο πεούν άνρηρααοί υθέαλατό όμεαπικής φα-

ή η στιμμή εωρηκών ράτής για όρ-

και όχι που

τους επιβάλλει το εκμεταλλευτικό σύστημα, όχι μέσα από τη λεηλασία του πλούτου των χωρών τους που δέχονται, όχι μέσα από την πάλη τους για εθνική ανεξαρτησία και σοσιαλιστική επανάσταση κ.λπ. κ.λπ., αλλά μέσα από την κρίση που θα αποκτήσουν από την «ειρηνική άμιλλα» μεταξύ του σοσιαλισμού και του καπιταλισμού. Οι χρουστσοφικοί οπορτουνιστές και ρεβιζιονιστές με τη γραμμή της συνθηκολόγησης, της λεγόμενης ειρηνικής συνύπαρξης, συνέβαλαν και έσπρωξαν σε δεξιά στροφή το κομμουνιστικό κίνημα και οδήγησαν στο ρεφορμισμό την εργατική τάξη και σε ιδεολογική και πολιτική αποσυγκρότηση. «Μπροστά μας ορθώνονται πολλά διεθνή προβλήματα. Όλα αυτά δεν είναι ίδια ως προς τη σημασία και την επικαιρότητα. Ορισμένα αφορούν τις αμοιβαίες σχέσεις ξεχωριστών χωρών αλλά θίγουν τα συμφέροντα των λαών μιας σειράς χωρών των ηπείρων». Όπως θα δούμε στη συνέχεια, τα προβλήματα των λαών, οι πολιτικοί αγώνες και πολύ περισσότερο η σοσιαλιστική επανάσταση παραμερίζονται. Ο μόνος αγώνας που θεωρείται σπουδαίος είναι αυτός των χρουστσοφικών συνταγών για την ειρήνη. Και η συνέχεια της ομιλίας του Ν.Χ. «Όμως υπάρχει ένα πρόβλημα τη λύση του οποίου περιμένουν οι λαοί όλων των χωρών, τόσο οι μεγάλοι όσο και οι μικροί, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο ζωής τους. Αυτό είναι το πρόβλημα του αφοπλισμού. Προς τα πού θα βαδίζει η ανθρωπότητα; Προς τον πόλεμο με όλες τις καταστροφικές συνέπειες ή προς τον θρίαμβο της ειρήνης;» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 129).

Και για τα προβλήματα των λαών ποιά μπορεί να είναι η λύση; Να τι προτείνει ο Ν.Χ. «Τις δικές σας (των ΗΠΑ) και τις δικές μας επιτυχίες θα τις χαιρετίσει όλος ο κόσμος που περιμένει ότι οι δύο μεγάλες μας δυνάμεις θα βοηθήσουν να σταθούν γρηγορότερα στα πόδια τους οι λαοί που έμειναν πίσω στην οικονομική τους ανάπτυξη κατά εκατοντάδες χρόνια. Δεν θα σας μιλήσω τώρα για το που οφείλεται αυτό, εσείς το ξέρετε πολύ καλά. Ας αποφασίσουμε με δικαιοσύνη και ανθρωπισμό πως θα βοηθήσουμε αυτές τις χώρες να βγουν από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται» (Ειρήνη και Φιλία, σελ. 109).

Έτσι απλά και εύκολα τα πράγματα για τον Ν. Χρουστσόφ. Ο ιμπεριαλισμός και πρωτίστως ο αμερικάνικος μετατρέπεται σε φίλος των λαών και τους παρέχει οικονομική βοήθεια, δικαιοσύνη και ανθρωπισμό! Η συνέχεια στο επόμενο τεύχος

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 76

Ηα

Εισα

Η αυτό χε βέ σπάσ ται σ αγών κές π φορτ έντον λαία τητα νοντ που μ χει μ ματα ξεις π δρόμ του κ και τ ση μι μελιώ 76

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 77

ΑΡΘΡΑ

“Δικαίωση” με ήττα; Η αναρχική-αυτόνομη εκδοχή των αστικών κηρυγμάτων νίκος Παπαβασιλείου

ΕισαΓωΓη Η πανσπερμία μορφωμάτων που αναφέρονται στον αναρχικό/ αυτόνομο/ελευθεριακό (α/α/ε) χώρο και κατά κύριο λόγο στη νεολαία υπήρχε βέβαια και πριν από το Δεκέμβρη του 2008. Με ένα πλήθος μεταβολών (διασπάσεις, αδρανοποιήσεις, επανενεργοποιήσεις, μετονομασίες κ.λπ.), εμφανίζεται σταθερά τα τελευταία χρόνια σε στέκια, φοιτητικούς συλλόγους, στον αγώνα της νεολαίας το 2006-2007, στις γειτονιές της Αττικής, σε περιφερειακές πόλεις της χώρας, σε κεντρικές/πανελλαδικές κινητοποιήσεις κ.λπ. Καθώς φορτίζονται η ταξική πάλη και οι αντιθέσεις και καθώς γίνεται ολοένα πιο έντονη και φανερή η διαδικασία των ζυμώσεων και των διεργασιών στη νεολαία γενικά, που αναζητάει –κατά τη γνώμη μας- ιδεολογικοπολιτική ταυτότητα και ρόλο στο κίνημα, τα ερωτήματα που αφορούν αυτό το δυναμικό γίνονται πιο επίκαιρα και αντικειμενικά πιο πιεστικά. Το ενδιαφέρον δηλαδή που μπορεί να έχει όλο αυτό το δυναμικό των ομάδων αυτού του χώρου υπάρχει μόνο σε αναφορά με τα συνολικά ερωτήματα για τη νεολαία, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, τα αγωνιστικά σκιρτήματα, ξεσπάσματα και εκρήξεις που πραγματοποιεί στην προσπάθειά της να τοποθετηθεί και να χαράξει δρόμο. Να τοποθετηθεί και να οριοθετηθεί ως δύναμη πάλης, στον αντίποδα του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού, ως δύναμη στο πλευρό της εργατικής τάξης και του λαού που (πρέπει να) είναι ο σύμμαχός της. Να χαράξει δρόμο στη βάση μιας τέτοιας τοποθέτησης και της επαναστατικής προοπτικής που αυτή θεμελιώνει και συνεπάγεται. 77

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 78

Βεβαίως αυτή η διαδικασία, η οριοθέτηση, η «ένταξη» δεν είναι καθόλου απλή – τουλάχιστον όχι όσο θα μπορούσε να είναι με βάση το δίκαιο, το ρεαλιστικό και το επαναστατικό αυτής της επιλογής. Δεν είναι καθόλου εύκολα ορατό στη σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση το «με ποιους να πας και ποιους να αφήσεις» και το τι σημαίνει πολιτικά, ιδεολογικά, θεωρητικά, φιλοσοφικά η επιλογή αυτή. Αλλά και αντίστροφα: με βάση ποια κοσμοθεωρία και ποια πολιτική αντίληψη θα επιλέξει κανείς να καταλάβει την κοινωνία και να πάρει θέση σε αυτήν. Και βέβαια για τη νεολαία ο δεύτερος δρόμος που μόλις αναφέραμε είναι ο πιο «συνηθισμένος», γιατί ακριβώς είναι νεολαία, που σημαίνει είτε ότι δεν βρίσκεται στη δουλειά είτε ότι έχει περιορισμένα δεδομένα και εμπειρίες απ’ τις αλήθειες αυτού του κόσμου. Γι’ αυτό είναι υποχρεωμένη να ξεκινήσει από τον «κόσμο των ιδεών», για να προσεγγίσει την υλική-κοινωνική-πολιτική πραγματικότητα. Διαπιστώνεται λοιπόν μια οξεία αντίφαση. Από τη μια ο ιμπεριαλισμόςκαπιταλισμός, το ίδιο το σύστημα στη χώρα, «κάνει ό,τι μπορεί» για να κάνει εμφανείς τις διαχωριστικές γραμμές, τις πραγματικές αντιθέσεις που ορίζουν τον κόσμο μας, την κοινωνία, τη ζωή μας. Η βαρβαρότητα επελαύνει απροσχημάτιστα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουμε δει τα χειρότερα. Από την άλλη, η οργή, οι διαθέσεις αντίστασης και πάλης της νεολαίας εκδηλώνονται έντονα, αλλά σε μεγάλο βαθμό βραχυκυκλώνονται, ανακυκλώνονται σε αδιέξοδες –και συχνά επώδυνες- κατευθύνσεις, ξοδεύονται και καίγονται μακριά από τα πραγματικά ζητούμενα και κάποιες φορές ενάντια σε αυτά. Δεν πρόκειται για ένα «ηθικό» ζήτημα, αλλά για εξόχως πολιτικό. Και επειδή γνωρίζουμε ότι και με τους δυο αυτούς προσδιορισμούς (ηθικό-πολιτικό) δεν είναι καθόλου εύκολο να γίνουμε κατανοητοί –ιδιαίτερα από το χώρο της αναρχίας/αυτονομίας- θα πούμε κάτι παραπάνω: Η τελευταία που έχει ευθύνες για την κατάσταση σήμερα και την αντίφαση που παραπάνω περιγράψαμε είναι η νεολαία! Η διαδικασία «ένταξης» και οριοθέτησης που αναφέραμε είναι σύνθετη και δύσκολη γιατί στον κόσμο των ιδεών, με το τελείωμα του 20ού αιώνα, νικητής αναδείχτηκε το σύστημα, οι αντιδραστικές δυνάμεις και τα συμφέροντά τους! Αυτών οι απόψεις κυριαρχούν και επικρατούν, «ανατυπώνονται» και κυκλοφορούν για το σύνολο των ζητημάτων και μέσα στο κίνημα και στις σημερινές του εκφράσεις! Για το Κατίν, την Κροστάνδη και το ισπανικό ’36, για την πολιτική και την οργανωμένη πάλη, για την εργατική τάξη και τον ιμπεριαλισμό, για το κράτος, τις τάξεις και την εκπαίδευση, για το κομμουνιστικό κίνημα και τα συνδικάτα, σε όλα τα ζητήματα, είναι ισχυρές έως κυρίαρχες οι στρεβλώσεις, οι κατασκευές, οι συκοφαντίες του συστήματος. Πώς προέκυψε αυτή η νίκη; Κατά τη γνώμη μας, από την ήττα του κομμουνιστικού κινήματος, την παλινόρθωση του καπιταλισμού, που μετράει ήδη πάνω από 5 δεκαετίες. Όλα αυτά τα χρόνια η εργατική τάξη δεν «ενσωματώθη-

κε» κά» «ξεπ φωθ νια απο και το π η υπ μέν

αυτ ματ λαμ των δων του ποι λογ γοι στικ «αγ δια του τάξ δια λιτι

σε ό των φρά φέρ λει; πρα πως Μπ προ τα τ

δες,

όλου ρεακολα ς και φιλοα και αι να μόλις υ σημένα μένη -κοι-

σμόςκάνει ζουν σχηάλλη, έντοξοδες πό τα

Και ολιτιχώρο ει ευγράέραα του ς και νατυο κίαι το ή τάια το χυρές ατος. μουη πάώθη-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 79

“Δικαίωση” με ήττα;

κε», οι λαοί δεν «συνθηκολόγησαν», η νεολαία δεν «αφομοιώθηκε οριστικά», οι αντινομίες του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος δεν «ξεπεράστηκαν», δεν διαμορφώθηκαν και δεν πρόκειται ποτέ να διαμορφωθούν οι όροι της «αιώνιας κυριαρχίας τους». Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια αναστράφηκε το βέλος της πάλης, η Ιστορία πισωγύρισε, γιατί ακριβώς αποσυγκροτήθηκε –ιδεολογικά, πολιτικά, φιλοσοφικά- η πάλη των μαζών και σε αναφορά με τις απαιτήσεις στις οποίες αυτή είχε φτάσει! Αυτό είναι το πρόβλημα και ο κύριος λόγος που σήμερα σκοντάφτει σε πολλά εμπόδια η υπόθεση της μετατροπής της νεολαιίστικης πάλης και οργής σε συγκροτημένο κίνημα όπως το απαιτούν οι συνθήκες. Ας έρθουμε λοιπόν στο σήμερα, στις δυνατότητες και στις δυσκολίες που αυτό θέτει στην πάλη, για να επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε τα ερωτήματα που αφορούν το δυναμικό των α/α/ε ομάδων και συγκροτήσεων. Αντιλαμβανόμαστε βέβαια μια «ειδική δυσκολία» που υπάρχει: ακριβώς εξαιτίας των ιδεολογικών-θεωρητικών-πολιτικών χαρακτηριστικών αυτών των ομάδων, μια πρώτη «απάντηση» στα ζητήματα που εμείς θέτουμε από τη μεριά τους είναι ότι «δεν τους αφορούν». «Δεν τους αφορά», λ.χ., το ερώτημα με ποια γραμμή θα ανασυγκροτηθούν-επανασυσπειρωθούν οι φοιτητικοί σύλλογοι στον αγώνα, γιατί είναι «λάθος ιδέα» καθεαυτή οι φοιτητικοί σύλλογοι και οι γενικές συνελεύσεις που αποτελούν ένα «στημένο» και «καταπιεστικό» σκηνικό. Δεν τους αφορά επίσης ο αγροτικός ξεσηκωμός, γιατί οι «αγρότες είναι σεξιστές». Δεν τους αφορά η περιφρούρηση-υπεράσπιση μιας διαδήλωσης, γιατί πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα η «εξεγερσιακή διάθεση» του καθένα. Δεν τους αφορά το ερώτημα της ανασυγκρότησης της εργατικής τάξης σε τάξη για τον εαυτό της γιατί αυτό είναι το «σχήμα που οδήγησε στη διαμόρφωση των εξουσιαστικών κοινωνιών». Δεν τους αφορά εν γένει η πολιτική, η οργάνωση, γιατί είναι «ιεραρχικές κατασκευές»… Ο κατάλογος δεν τελειώνει, γι’ αυτό θα δώσουμε μια πρώτη απάντηση σε όλα αυτά. «Αυτοί οι κύριοι νομίζουν ότι με το να αλλάζουν τα ονόματα των πραγμάτων αλλάζουν και τα πράγματα τα ίδια». Ή, αλλιώς, αν μεταφράσουμε τον Ένγκελς με τα δικά μας λόγια, θα ρωτούσαμε: Αν δεν ενδιαφέρεται κανείς για την πραγματικότητα, υπάρχει περίπτωση να τη μεταβάλει; Μπορεί κανείς να ζει «λαθραία», να περιφέρεται στα όρια της πραγματικής ζωής και των γεγονότων της και ταυτόχρονα να καμώνεται πως έχει άποψη και πρόταση για μια άλλη ελεύθερη ζωή και κοινωνία; Μπορεί! Αλλά ακριβώς αυτό: Μόνο να καμώνεται πως έχει άποψη, όραμα, προοπτική. Αλλά ουσιαστικά να είναι και να δείχνει γραφικός, ανεξάρτητα του τι μπορεί να φαντασιώνεται, ανάλογα με τη συγκυρία. Αυτή την αλήθεια είναι αναμφίβολο πως τη βιώνουν όλες αυτές οι ομάδες, ιδιαίτερα όσο το κίνημα και οι αγώνες πυκνώνουν, θέτουν ζητήματα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 80

αντίθεση

και συναντούν προβλήματα. Βιώνουν το ότι οι ίδιες είναι οργανώσεις, κάνουν πολιτική και επιλογές που έχουν συνέπεια και στους ίδιους και στο κίνημα. Με αυτή την έννοια, είναι στη συζήτηση και λένε τη γνώμη τους για το ποια είναι η πραγματικότητα. Ακόμα και όταν λένε πως αυτή «δεν τους αφορά». Το συνειδητοποιούν ή όχι, τότε δηλώνουν αδυναμία να την κατανοήσουν και υποταγή σε αυτήν. Μια τελευταία εισαγωγική παρατήρηση. Ο γαλαξίας των α/α/ε ομάδων και διαμορφώσεων περιλαμβάνει ένα μεγάλο πλήθος, με αντιθέσεις, διαφωνίες, εντάσεις κ.λπ. και μεταξύ των αναρχικών και μεταξύ των αυτόνομων υπάρχουν αποχρώσεις που από μια άποψη δεν τους καθιστούν «έναν χώρο», όπως εξάλλου συμβαίνει και στο πλαίσιο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Ωστόσο, από την άποψη των θεωρητικών-ιδεολογικών αναφορών και των πολιτικών τους εκφράσεων σήμερα, υπάρχουν βασικά κοινά στοιχεία, όπως τουλάχιστον εμείς τα αντιλαμβανόμαστε. Σε αυτή τη βάση, η προσέγγισή μας είναι κατ’ αρχήν συνολική και ενιαία. Εξάλλου δεν θα είχαμε αντίρρηση να δεχθούμε παρεμβάσεις και «διευκρινίσεις» από όποιον θα θεωρούσε ότι έχει λόγο να το κάνει.

μαθηματα

ιδΕαλισμου

–

ΠροτυΠα τυχοδιωκτισμου

Για την κατανόηση των σημερινών θέσεων και στάσεων του δυναμικού όλων αυτών των ομάδων είναι οπωσδήποτε εξαιρετικά χρήσιμη μια περιήγηση στο θεωρητικό έργο και στη δράση των πατέρων του αναρχισμού από το 19ο αιώνα –αλλά και των νεότερων στον 20ό αιώνα- μαζί με τους θεωρητικούς της αυτονομίας, του ελευθεριακού κοινοτισμού κ.λπ., που κατά τη γνώμη μας αποτελούν εξελίξεις, παραλλαγές και προσαρμογές των ίδιων αντιλήψεων στις νέες συνθήκες. Μια τέτοια περιήγηση αποκαλύπτει στον «ανύποπτο» αναγνώστη πως όλα τα σημερινά –θέσεις, πραχτικές, στάσειςδεν αποτελούν «παιδιαρίσματα» και «ανωριμότητες». Δεν είναι ένας «κακοχωνεμένος» και «μακρινός απόηχος» μιας ιδεολογίας που «κάτι είχε ίσως να πει κάποτε». Αλλά, αντίθετα, αποτελούν πραγματικές, αυθεντικές εκφράσεις της αναρχικής σκέψης και αντίληψης και όλων των παρακλαδιών της και των μετεξελίξεών της, όπως αυτή θεμελιώθηκε από τα πιο γνωστά και «βαριά» της ονόματα. Δεν είναι λοιπόν ιστορική ιδιοτροπία το γεγονός ότι η αναρχία-αυτονομία ποτέ και πουθενά στη συγκλονιστική ιστορία της ταξικής πάλης, των επαναστατικών ανατροπών και των εφόδων στον ουρανό δεν κατάφερε να παίξει ρόλο, να παρουσιάσει έργο και να διεκδικήσει συμβολή θεωρητική, πολιτική ή πραχτική. Μάλιστα, στην περίπτωση που είχε τις καλύτερες προϋποθέσεις για να το κάνει –δηλαδή στον Ισπανικό Εμφύλιο 1936-39- με ιδι80

αίτε πως σία ρίς στά της, ιστο ναι ρικ κή, εμφ δή, Ιστο έξω

η δι που «έξω του επα κτέ μια

ρία πάν «εκ ηθε ναι και μικό στο τε α οκρ και

γον νας ακό ραρ ντο

κάκίγια ους τα-

δων φωμων χώκής φοινά ση, α είιον

κού ριήαπό εωά τη ιων τον ειςκασως εκιών στά

νοτων να ική, ροιδι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 81

“Δικαίωση” με ήττα;

αίτερα μαζική αναφορά και πλατιά σύνδεση στο προλεταριάτο, απέδειξε πως δεν μπορεί! Δεν μπορεί, όχι γιατί δεν θέλει ή γιατί δεν υπήρξε αυτοθυσία και αγωνιστικότητα στις γραμμές της και στην Ισπανία και αλλού, χωρίς αυτό να σημαίνει πως και τότε και τώρα δεν υπάρχουν και οι αντίθετες στάσεις. Αλλά δεν μπορεί, γιατί ως ιδεολογία και θεωρία, από τα θεμέλιά της, δεν μπορεί πριν απ’ όλα να κατανοήσει τον πραγματικό κόσμο, τους ιστορικούς όρους της εξέλιξής του. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει τι είναι ο καπιταλισμός –για τον ιμπεριαλισμό… ούτε λόγος- το κράτος ως ιστορική κατηγορία, τις τάξεις και το ρόλο τους. Χωρίς αυτά, χωρίς την υλιστική, διαλεκτική προσέγγιση της Ιστορίας, κυριαρχείται από την ιδέα της… εμφύτευσης της ιδέας της ελευθερίας και της αναρχίας στο «πλήθος». Δηλαδή, επειδή ακριβώς δεν αναζητεί τις δυνάμεις της Ιστορίας στην ίδια την Ιστορία, θέλει και να βάλει σε αυτήν (την Ιστορία) τις δικές της ιδέες «απ’ έξω» από τη φιλοσοφική ιδεολογία. Το αποτέλεσμα αυτής της αφετηρίας είναι ένας ανυπόφορος ιδεαλισμός, η διαμόρφωση μιας κατεύθυνσης που κηρύσσει τη θρησκεία της ελευθερίας, που οι «πιστοί» της οφείλουν να την προσκυνούν και να την υπηρετούν «έξω» από τις κοινωνικές-ταξικές-πολιτικές αντιθέσεις, «ανεξάρτητα» από τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, «κόντρα» στις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις. Με μια λέξη, «ΠΑΝΩ» από τον πραγματικό κόσμο, τις υπαρκτές δυνάμεις, αντιθέσεις, αντιφάσεις, γεγονότα που κάθε φορά συνθέτουν μια συγκεκριμένη κατάσταση που απαιτεί μια συγκεκριμένη ανάλυση. Αυτός ο θεωρητικός-φιλοσοφικός πυρήνας της «θρησκείας της ελευθερίας» παρέχει στους φορείς του ορισμένες αξιοσημείωτες ιδιότητες. Είναι πάντα δικαιωμένος, αφού η «καλή του ιδέα» (της ελευθερίας) στέκει πάντα «εκεί ψηλά» -ανεξάρτητα από το τι γίνεται εδώ κάτω- διαθέσιμη να υλοποιηθεί άμεσα και διαμιάς. Έτσι, κάθε στιγμιότυπο της ταξικής πάλης –που είναι «στενοκέφαλη» και επιμένει να εξελίσσεται με συγκεκριμένους όρους και τρόπους- είναι από «καθυστέρηση» ως «προδοσία». Είτε είναι ο πολεμικός κομμουνισμός στην Σ.Ε., είτε είναι το Λαϊκό Αντιφασιστικό Μέτωπο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε είναι ο αγώνας των ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ-ΔΣΕ, είτε ακόμη η ΜΠΠΕ, όλα είναι επινοήσεις-αρνήσεις-προδοσίες των «γραφειοκρατών-κομμουνιστών», που είναι εξίσου εξουσιαστές με τα «αφεντικά» και «δεν θέλουν» να ’ρθει η ελευθερία, η κοινοκτημοσύνη, η αναρχία. Τα ανάλογα ισχύουν και για πολύ πιο μικρής κλίμακας καθημερινά γεγονότα της πάλης. Για παράδειγμα, τα εξεταστικά του ’98 ήταν ένας «αγώνας για την τσέπη», προδοτικός της «αγνής ιδέας» περί ελευθερίας. Και ακόμα, μια μαζική γενική συνέλευση φοιτητικού συλλόγου είναι μια «ιεραρχική-καταπιεστική» διαδικασία. Ταυτόχρονα με την ιδιότητα της παντοτινής δικαίωσης συνυπάρχει η ιδιότητα της παντοτινής προδοσίας, των

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 82

αντίθεση

αιώνια ανεκπλήρωτων ονείρων που διακατέχει το χώρο αυτό, που βέβαια δεν έχει ψυχολογικά, αλλά φιλοσοφικά, θεωρητικά και τελικά πολιτικά αίτια. Για τους ίδιους λόγους που πάντα είναι «σωστή και δικαιωμένη» η αναρχική θεωρία, για τους ίδιους λόγους θα είναι πάντα «προδομένη»: Στην ουσία η πραγματικότητα δεν μπαίνει στον κόπο ούτε να «δικαιώσει» ούτε να «προδώσει» μια θεωρία που στέκει έξω και πάνω από αυτήν… Το όλο ζήτημα βέβαια δεν εξαντλείται στη φιλοσοφική-θεωρητική του διάσταση. Έχει πολύ συγκεκριμένες, χειροπιαστές πολιτικές πρακτικές εκφράσεις που αναδεικνύουν ιδιαίτερα οξείες και έντονες αντιφάσεις στην καθημερινή ζωή των δυνάμεων που αναφέρονται στις ιδέες της αναρχίαςαυτονομίας. Και τότε, την εποχή των γεναρχών του 19ου αιώνα (Προυντόν, Μπακούνιν, Κροπότκιν). Και στη συνέχεια σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα είτε με κλασικούς του αναρχισμού (Μαλατέστα) είτε με τους αυτόνομους-ελευθεριακούς διαδόχους τους (Καστοριάδης, Μπούκτσιν). Και βέβαια σήμερα, στις πολυποίκιλες ομάδες του φάσματος, που όπως ήδη είπαμε εμφανίζουν όλα όσα εμφανίζουν όχι γιατί δεν τα ’μαθαν καλά από τους δασκάλους τους, αλλά γιατί ακριβώς κουβαλούν όλα όσα οι δάσκαλοί τους κήρυξαν. Πριν ωστόσο έρθουμε να δούμε ορισμένα στοιχεία της σημερινής κατάστασης, ας κάνουμε μια –πολύ σύντομη σε σχέση με τον πλούτο που υπάρχει- περιήγηση στις απαρχές και στην εξέλιξή της. Θεωρούμε ότι –παρ’ όλο που θα παραλείψουμε αρκετά… πρόσωπα και πράγματα- μπορεί να είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση της σημερινής εικόνας και των αδιεξόδων του χώρου αυτού.

οι

ΓΕναρχΕσ

Στην αφετηρία των αναρχικών ιδεών είναι ο Πιερ Ζοζέφ Προυντόν (1809-1865), που με την ιδέα του για τη δημιουργία ενός πλατιού συστήματος παραγωγικών και καταναλωτικών συνεταιρισμών («εταιρείες αλληλοβοήθειας») προέβλεπε την αντικατάσταση του καπιταλιστικού συστήματος. Σε κάθε περίπτωση αρνιόταν θεωρητικά και πραχτικά την ταξική πάλη, διακήρυττε πως οι εργάτες και οι αγρότες δεν μπορούν να απελευθερωθούν με τον αγώνα ενάντια στους καπιταλιστές και τα φεουδαρχικά υπολείμματα, αλλά μόνο βαθμιαία με τους συνεταιρισμούς τους, γινόμενοι ιδιοκτήτες της γης και των εργαλείων με τα οποία δουλεύουν (όλα αυτά, όχι τυχαία, θυμίζουν άλλα, πολύ σύγχρονα, περί «περιεκτικής δημοκρατίας» που κυκλοφορούν διάφορες αυτόνομες ομάδες). Ένα χαρακτηριστικό σχόλιο για τις ιδέες του ήταν αυτό που έγραφε το 1846 ο Ένγκελς σ’ ένα γράμμα του προς τον Μαρξ: «Για την ώρα οι άνθρωποι σκέφτονται ούτε λίγο ούτε πολύ να αγοράσουν ολόκληρη τη Γαλλία, αργότερα ίσως και όλο τον κόσμο 82

με τ τησ

αντ ας» δες «πέ Μα «ασ

στά υμν συμ κού απ’ κή βαθ ών ση» συν ανα να γ στη σή για φαλ νοή ση προ θνο στις ση μια ταν μα α ματ τσά Ό σύγ επρ

αια αί» η την ύτε

του εκτην ίαςτόν, αινοβέαμε δαους νής που αρ’ είδων

τόν μαλοτος. άλη, ούν μαήτες αία, κυγια του ποσμο

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 83

“Δικαίωση” με ήττα;

με τις οικονομίες που θα πραγματοποιήσουν οι προλετάριοι με την παραίτησή τους από τα κέρδη και τους τόκους των κεφαλαίων τους». «Αναρχία» ο Προυντόν ονόμαζε το σύστημα που θα προέκυπτε από την αντικατάσταση του καπιταλισμού με τις «ελεύθερες ενώσεις αλληλοβοήθειας» και για το οποίο βέβαια προέβλεπε ότι δεν θα έχει κράτος! Δύο εβδομάδες πριν από την επανάσταση του 1848 πρόλαβε επίσης να προβλέψει ότι «πέρασε η εποχή των επαναστάσεων» και το έργο του στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» χαρακτηρίστηκε σαν «αστικός σοσιαλισμός», που θέλει μια «αστική τάξη χωρίς προλεταριάτο». Είναι αλήθεια πως κάποιες σημερινές αναρχικές ομάδες κρατάνε αποστάσεις από τον Προυντόν –χωρίς βέβαια να τον αποκηρύσσουν- αλλά υμνολογούν το μαθητή του, Μιχαήλ Μπακούνιν (1814-1876), που εξάλλου συμμετείχε και στην Πρώτη Διεθνή στο διάστημα 1868-1872. Ο ίδιος ο Μπακούνιν διακήρυσσε πως «απάλλαξε το αναρχικό σύστημα του Προυντόν απ’ όλα τα μεταφυσικά, ιδεαλιστικά και δογματικά μπιχλιμπίδια». Η βασική διαφοροποίησή του από το δάσκαλό του ήταν η αλλαγή της ιδέας της βαθμιαίας κατάργησης του κράτους διαμέσου της ανάπτυξης των «εταιρειών αλληλοβοήθειας» με την ιδέα του «εκμηδενισμού του κράτους με εξέγερση». Ουσιαστικά με την άρνηση της πολιτικής δράσης και την αποδοχή των συνδικάτων εγκαινίασε τη λογική αυτού που αργότερα θα ονομαζόταν αναρχοσυνδικαλισμός. Ωστόσο, πέρα από διάφορες αναφορές που μπορεί να γίνουν για το θεωρητικό του έργο (η υπεράσπιση του αθεϊσμού κόντρα στην καταθλιπτική εξουσία της καθολικής εκκλησίας, η φορτισμένη αντίθεσή του στο κληρονομικό δικαίωμα, που έπαιρνε διαστάσεις δυσανάλογες για να καλύψει το κενό του για τους ιστορικούς όρους δημιουργίας της κεφαλαιοκρατικής αστικής τάξης και η συνακόλουθη αδυναμία του να κατανοήσει την ταξική πάλη), θα είχε αξία μια κάπως πιο εκτεταμένη παρέκβαση στη συνωμοτική-τεροριστική πλευρά του, όπως αυτή εκφράστηκε στην προσπάθειά του με τον Νετσάγεφ να συγκροτήσει ρώσικο τμήμα της Διεθνούς. Πρόκειται για μια απερίγραπτη ιστορία τυχοδιωκτισμού που ξεκινά στις αρχές του 1869 και ολοκληρώνεται στα μέσα του 1870. Η όλη επιχείρηση συνίστατο στο να εμφανιστεί ο Νετσάγεφ στη Ρωσία σαν εκπρόσωπος μιας (ανύπαρκτης) επαναστατικής επιτροπής –που η ύπαρξή της βεβαιωνόταν με χαρτιά γραμμένα από τον Μπακούνιν που καθοδηγούσε το εγχείρημα από τη Γενεύη- και με βάση αυτό να παρασύρει σε εξέγερση σε προγραμματισμένη ημερομηνία (19 Φλεβάρη 1870, επέτειος της εξαγγελίας από τον τσάρο της απελευθέρωσης των δουλοπαροίκων)! Όλο αυτό το απερίγραπτο σενάριο θα μπορούσε να παραβληθεί με τα σύγχρονα χολιγουντιανά για τη «μεγάλη των γκαφατζήδων σχολή», αν δεν επρόκειτο για μια αληθινή ιστορία με απολογισμό τη διακίνηση κάποιων

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 84

αντίθεση

υλικών που ο Μπακούνιν είχε δώσει στον Νετσάγεφ, τη δολοφονία ενός φοιτητή και την καταδίκη 84 επαναστατών. Ταυτόχρονα οι διάφοροι χειρισμοί που –πάντα από την Ελβετία- έκανε ο Μπακούνιν για να «καθοδηγήσει την εξέγερση» είναι απολύτως αποκαλυπτικοί για το πού οδηγεί η άρνηση της αναγκαιότητας πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης, η άρνηση συνολικά της μαζικής πολιτικής πάλης, η συνακόλουθη λογική του συνωμοτισμού –ως κεντρικού εργαλείου της επανάστασης- και η αδυναμία να προσδιοριστεί το ποιος είναι το επαναστατικό υποκείμενο. Να μερικά αποσπάσματα των κειμένων του Μπακούνιν σχετικά με το εγχείρημα αυτό: «Η ληστεία είναι μια από τις πιο έντιμες μορφές της ρώσικης λαϊκής ζωής. Ο ληστής είναι ο ήρωας, ο δικαιομάχος, ο εκδικητής του λαού, ο ανειρήνευτος πολέμιος του κράτους και κάθε κοινωνικής και αστικής δομής που ίδρυσε το κράτος, ο μαχητής για ζωή και θάνατο ενάντια στον πολιτισμό των αξιωματούχων, των αυλικών, των γραφειοκρατών και των παπάδων... Ο ληστής στη Ρωσία είναι ο γνήσιος και ο μόνος επαναστάτης, ένας επαναστάτης χωρίς μεγαλοστομίες, χωρίς ρητορίες των βιβλίων, ένας επαναστάτης ανειρήνευτος, ακατάβλητος, ασυγκράτητος στην πράξη, ένας λαϊκόςκοινωνικός επαναστάτης και όχι πολιτικός, ούτε ταξικός... Οι ληστές που μένουν στα δάση, στις πόλεις, στα χωριά, οι ληστές που βρίσκονται έγκλειστοι στα αμέτρητα κάτεργα της αυτοκρατορίας αποτελούν έναν κόσμο αδιαίρετο, σφιχτοδεμένο, τον κόσμο της ρώσικης επανάστασης. Όποιος στη Ρωσία θέλει μια γνήσια συνωμοτικότητα, όποιος θέλει λαϊκή επανάσταση πρέπει να πάει σ' αυτόν τον κόσμο.». Αυτά γράφει ο Μπακούνιν, εξηγώντας στους φοιτητές της Ρωσίας γιατί τους προτρέπει να φύγουν από το πανεπιστήμιο και κυρίως τι εννοεί λέγοντας «να πάνε στο λαό». «Ποια προνόμια αποκτήσαμε για το ότι σ' όλο το ήμισι του 19ου αιώνα υπήρξαμε το στήριγμα του επανειλημμένα κλονιζόμενου συθέμελα θρόνου; Για το ότι στα 1848, όταν είχαν ξεσπάσει οι άγριες θύελλες του λαϊκού παραλογισμού στην Ευρώπη, εμείς με τα γενναία κατορθώματα μας διασώσαμε το ρώσικο κράτος από την πλημμυρίδα των κοινωνικών ουτοπιών; Τι κέρδος είχαμε που γλιτώσαμε το κράτος από το διαμελισμό και σβήσαμε στην Πολωνία την πυρκαγιά που απειλούσε ν' αγκαλιάσει ολόκληρη τη Ρωσία; Τι ωφεληθήκαμε που δίχως να λυπηθούμε δυνάμεις, με απαράμιλλη τόλμη, εργαζόμαστε ως τη στιγμή αυτή για το ξερίζωμα των επαναστατικών στοιχείων στη Ρωσία; Ποια ήταν η ανταμοιβή μας για όλα αυτά; Για όλες αυτές τις ανεκτίμητες υπηρεσίες μας χάσαμε όλα όσα είχαμε... Το κάλεσμά μας σήμερα είναι μια διακήρυξη της τεράστιας πλειοψηφίας των ρώσων ευγενών, που από καιρό είναι ήδη έτοιμοι και οργανωμένοι. Νιώθουμε στη δεξιά μας τη δύναμη και ρίχνουμε τολμηρά το γάντι κατάμουτρα στο δεσπότη, το γερμανό μικροπρίγκιπα Αλέξανδρο τον Β' Ρομανόφ και τον

προ μεσ αρι τορ σου

ρίες προ κότ επιρ τυλ φές δια ντλ ταρ λεύ με β

ρώσ σικ πρό βάζ κάν Απ του στις ται

πής πάν στε όλο αν ο κατ αντ την σου νασ ακό σή μ

νός ιριγήάρ, η του μία ικά υτό: ζωρήπου σμό ων... νατάκόςπου λειαδιστη αση γώπα-

ώνα νου; πασαΤι αμε Ρωλλη κών λες σμά ευδεπότον

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 85

“Δικαίωση” με ήττα;

προκαλούμε σε μια ιπποτική μονομαχία, που θ' αρχίσει το έτος 1870, ανάμεσα στους απογόνους του Ρούρικ και το κόμμα της ανεξάρτητης ρώσικης αριστοκρατίας». Από προκήρυξη με τίτλο «Κάλεσμα στη ρώσικη αυτοκρατορία», όπου μας αποκαλύπτει πως λογάριαζε να «ξελογιάσει» τους ρώσους ευγενείς και να τους… παρασύρει στην εξέγερση. «Όλη αυτή η βρώμικη κοινωνία πρέπει να χωριστεί σε μερικές κατηγορίες: […] Στην Τρίτη κατηγορία ανήκουν ένα σωρό υψηλά ιστάμενα κτήνη ή προσωπικότητες, που δεν διακρίνονται για το πολύ μυαλό, ή την ενεργητικότητα τους, αλλά από τη θέση που κατέχουν διαθέτουν πλούτη, σχέσεις, επιρροή, δύναμη. Πρέπει να τους εκμεταλλευτούμε ολόπλευρα με το να τους τυλίγουμε, να τους μπερδεύουμε, κι αν είναι δυνατόν, μαθαίνοντας τις κρυφές βρωμοδουλειές τους, να τους κάνουμε υποχείριά μας. Η εξουσία που διαθέτουν, η επιρροή, οι σχέσεις και η δύναμή τους γίνονται έτσι ανεξάντλητος θησαυρός και πολύτιμη βοήθεια για διάφορα εγχειρήματα. Η Τέταρτη κατηγορία απαρτίζεται από φιλόδοξους αξιωματούχους και φιλελεύθερους διαφόρων αποχρώσεων. Με αυτούς η συνωμοσία μπορεί να γίνει με βάση το ίδιο το δικό τους πρόγραμμα». Αυτήν την «κατηγορία» έχει κατά νου ο Μπακούνιν στο «κάλεσμα στη ρώσικη αριστοκρατία» και λίγο μετά στο «προς τους αξιωματικούς του ρώσικου στρατού», όπου πράγματι τους προπαγανδίζει «το ίδιο το δικό τους πρόγραμμα»! «Κάνεις ότι τους ακολουθείς τυφλά, ταυτόχρονα όμως τους βάζεις στο χέρι, τους εκθέτεις ανεπανόρθωτα, ώστε να μην μπορούν πια να κάνουν πίσω και με αυτωνών το χέρι φέρνεις αναστάτωση στο κράτος.» Από το έργο «Κατήχηση του Επαναστάτη», το κεφάλαιο «οι υποχρεώσεις του επαναστάτη απέναντι στην κοινωνία». Μερικές από τις έξι κατηγορίες στις οποίες ο Μπακούνιν χωρίζει την κοινωνία. Θα μπορούσε να επιγράφεται και ως «το κόλπο της επανάστασης». «Απευθυνόμενος τώρα σε σας, απλώς εκτελώ εντολή της ίδιας επιτροπής. Δεν μπορώ να σας πω τίποτε παραπάνω. Θα προσθέσω μόνο μια λέξη πάνω σ' αυτό. Έστω κι αν στον επερχόμενο αγώνα το κόμμα του λαού υποστεί μια νέα ήττα, -πράγμα βέβαια που δεν το φοβάται κανένας μας, διότι όλοι μας πιστεύουμε στον επικείμενο θρίαμβο της λαϊκής υπόθεσης- έστω κι αν οι ελπίδες μας δεν πραγματοποιηθούν, πάλι τότε, και μέσα από την πιο καταστρεπτική συμβολή της λαϊκής εξέγερσης και μέσα από την πιο άγρια αντίδραση, η οργάνωση θα παραμείνει σώα και αβλαβής...» περιγράφοντας την επιτροπή –που αποτελείται από τον ίδιο και τον Νετσάγεφ- και τις ιησουίτικες προδιαγραφές λειτουργίας της και αποκαλύπτοντας πως το επαναστατικό υποκείμενο είναι για τον Μπακούνιν έξω από τις μάζες, αφού, ακόμα κι αν «καταστραφεί η λαϊκή εξέγερση», παρ' όλα αυτά «η οργάνωσή μας θα μείνει σώα και αβλαβής»!

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 86

αντίθεση

Με βάση αυτά τα καμώματα και τις απόψεις ο Μπακούνιν διαγράφηκε από την 1η Διεθνή και στη συνέχεια συγκρότησε την «Αντιαυταρχική Διεθνή» μαζί με τους Καφιέρο, Κόστα, Μαλατέστα κ.λπ. Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί πως όλα αυτά τα τραγελαφικά αποτελούσαν ιδιαίτερες προσωπικές αποχρώσεις του Μπακούνιν. Σε όλα τα –πιο «σοβαρά»και πολιτικά- κείμενα, προγράμματα, διαμάχες του χώρου της αναρχίας -αλλά και στις πρακτικές τους επιλογές- προβάλλουν ξανά και ξανά αξεπέραστες αντιφάσεις και αδιέξοδα για όλα τα θεμελιώδη ζητήματα, που η οξύτητά τους και η «τακτοποίησή» τους εξαρτιόταν από τις κάθε φορά συνθήκες και τους ευρύτερους συσχετισμούς. Ποια είναι αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα; Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, όλα! Στο βαθμό που είναι συνολικά λαθεμένη η ανάγνωση της πραγματικότητας, της ιστορίας, των όρων συγκρότησης και εξέλιξης των κοινωνιών. Ωστόσο, αν επιλέγαμε να αναφέρουμε δύο –και σε πλήρη αλληλοσύνδεση μεταξύ τους- αυτά θα ήταν: Το ζήτημα του προσδιορισμού του δικού τους ρόλου στο κίνημα. Το τι δηλαδή διεκδικούν να είναι, τι να αποτελέσουν στην πορεία προς την κατάχτηση της αντιεξουσιαστικής, αναρχικής κοινωνίας. Ζήτημα που προφανώς συνδέεται με την ίδια την ανάγνωση της καπιταλιστικής κοινωνίας, του ρόλου της εργατικής τάξης σε αυτήν, του ρόλου της πολιτικής πάλης. Ζήτημα που τους έβγαζε κάθε στιγμή το πρόβλημα της ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, που από τη μια «δεν έπρεπε» να υπάρχει –ως σύμφυτη με τη μισητή ιεραρχία- αλλά από την άλλη δεν μπορεί να μην υπάρχει… Το ζήτημα της χωρίς κράτος κοινωνίας που, σύμφωνα με την αναρχική θεωρία, «πρέπει να υπάρξει» αμέσως μετά την επανάσταση. Ακόμα και πριν από την επώδυνη για τους ίδιους εμπειρία του ισπανικού εμφυλίου, στο ζήτημα αυτό η πραγματικότητα ήταν πολύ ισχυρή για να μη φτάνουν ακόμα και σ’ αυτούς μηνύματα για το ανόητο αυτής της κατασκευής τους. Το συζητούν λοιπόν για δεκαετίες –ιδιαίτερα μετά το ’17- σε προγράμματα, συνέδρια κ.λπ., αλλά τους είναι αδύνατο να μετακινηθούν από τη θέση της «αυτόματης εγκαθίδρυσης», της «ελευθερίας και ισότητας στην ολότητά του…». Ο λόγος είναι πολύ απλός: Η άρση της θέσης τους αυτής ισοδυναμεί με πλήρη (αυτο)αναίρεση της αναρχικής θεωρίας, ισοδυναμεί και προϋποθέτει μια άλλη ανάγνωση του πριν από την επανάσταση και όλων των ζητημάτων που αναφέραμε στο προηγούμενο σημείο. Έχουμε τη γνώμη πως το μόνο πραγματικό αποτέλεσμα των προβληματισμών και των ταλαντεύσεων που η Ιστορία γέννησε στους κόλπους της αναρχίας σχετικά με το ζήτημα αυτό είναι η σχετικά αθόρυβη απόσυρση ουσιαστικά του οράματος της ελεύθερης κοινωνίας και η αντικατάστασή του με την ενίσχυση του «ρόλου της ηθικής απελευθέρωσης» που παίζει το αναρχικό κίνημα ενόψει των κάθε φορά αποτυχημένων επαναστάσεων. Ας δούμε ορισμένα χαρακτηριστι-

κά

λου τασ πλε χτε ότι μά

σεις

της στε τισμ για

τικό ραι και αγώ να ε ] δε νική λυσ στή θεω ογε σης Μετ που μέν ωστ χρό εξα

είνα δη υ ντα με τ

ηκε Διεθεκές ίμεκτικαι ταύτεήδη νωξης ήρη

ο τι καφατου τηό τη από

ική και ίου, ουν ους. ατα, της ητά αμεί ποζης το εων ημα της λου κάστι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 87

“Δικαίωση” με ήττα;

κά αποσπάσματα αναρχικών κειμένων σχετικά με όλα τα παραπάνω: «3. Τα νέα μέλη θα γίνονται δεκτά ύστερα από πρόταση ενός παλιού μέλους. Θα ορίζεται μια επιτροπή που θα αναλαμβάνει τη λεπτομερειακή εξέταση του υποψήφιου μέλους. Το νέο μέλος θα πρέπει να γίνει δεκτό από την πλειοψηφία των μελών, αφού πρώτα ληφθεί υπόψη η έκθεση της επιτροπής. 4. Κανένα μέλος δεν μπορεί να γίνει δεκτό αν προηγουμένως δεν αποδεχτεί ειλικρινά και απόλυτα τις αρχές του προγράμματος και δεν υποσχεθεί ότι θα προπαγανδίσει ένθερμα στο περιβάλλον του (τόσο με το παράδειγμά του όσο και με το λόγο) αυτές τις βασικές αρχές. 9. Η πλειοψηφία των μελών (βλ. σημ. 6) μπορεί χωρίς παραπέρα εξηγήσεις να διαγράφει οποιοδήποτε μέλος». Το απόσπασμα είναι από το Καταστατικό (!) του ισπανικού τμήματος της Συμμαχίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, 1869-1870. Μην αιφνιδιάζεστε! Ναι, πρόκειται για αναρχικούς με ας πούμε «δημοκρατικό συγκεντρωτισμό», στο βαθμό που «οι αποφάσεις της πλειοψηφίας είναι δεσμευτικές για όλους…» «Είναι πολύ σημαντικό ότι, παρά τη δύναμη και τον αναμφισβήτητα θετικό χαρακτήρα των ελευθεριακών ιδεών, παρά τη διαύγεια και την ακεραιότητα των αναρχικών θέσεων όσον αφορά την κοινωνική επανάσταση και, τέλος, παρά τον ηρωισμό και τις αμέτρητες θυσίες των αναρχικών στον αγώνα για τον ελευθεριακό κομμουνισμό, το αναρχικό κίνημα εξακολουθεί να είναι αδύνατο […] αυτή η κατάσταση του επαναστατικού αναρχισμού [… ] δεν μπορεί να χαρακτηριστεί παρά μόνο σαν κατάσταση χρόνιας και γενικής αποδιοργάνωσης. [...] η μόνη μέθοδος που μπορεί να επιφέρει την επίλυση του προβλήματος της γενικής οργάνωσης είναι η συσπείρωση των δραστήριων αγωνιστών του αναρχισμού με βάση πολύ συγκεκριμένες θέσεις: θεωρητικές, τακτικές και οργανωτικές, δηλαδή, με βάση ένα απόλυτα ομοιογενές πρόγραμμα.» Από την «Οργανωτική Πλατφόρμα της Γενικής Ένωσης Αναρχικών» με τις υπογραφές των Μάχνο, Αρσίνοφ, Βαλέφσκι, Λίνσκι, Μετ, στα 1926. Θυμηθείτε την ιδιότητα της «αιώνιας δικαίωσης» αφενός που έχουμε αναφέρει, αλλά προσέξτε και την αγωνία για «πολύ συγκεκριμένες θεωρητικές, τακτικές και οργανωτικές θέσεις». Πιο σημαντικό απ’ όλα ωστόσο, η «κατάσταση της χρόνιας και γενικής αποδιοργάνωσης», λίγα χρόνια μετά την κοσμοϊστορική νίκη της επανάστασης του ’17. Ή μήπως εξαιτίας αυτής; Οι υπογράφοντες είναι ρώσοι αναρχικοί! «…Και ύστερα, στην επανάσταση, πρέπει να πάρουμε ενεργό μέρος (αν είναι δυνατό πριν και πιο αποτελεσματικά από τους άλλους) στον θεμελιώδη υλικό αγώνα και να τον οδηγήσουμε στα έσχατα όριά του, καταστρέφοντας όλες τις καταπιεστικές δυνάμεις του Κράτους. Πρέπει να ενθαρρύνουμε τους εργάτες να πάρουν την κατοχή των μέσων παραγωγής (γη, ορυχεία, 87

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 88

αντίθεση

εργοστάσια και εργαστήρια, μέσα μεταφοράς κ.λπ.) καθώς και των αποθεμάτων των βιομηχανικών αγαθών να οργανώσουν άμεσα, μόνοι τους, μια δίκαιη διανομή των καταναλωτικών αγαθών και, την ίδια ώρα, να προμηθεύουν προϊόντα για το εμπόριο ανάμεσα στις κομμούνες και τις περιοχές και για τη συνέχιση και ένταση της παραγωγής και όλων των χρήσιμων για το λαό υπηρεσιών. Πρέπει με κάθε δυνατό τρόπο και σύμφωνα με τις τοπικές συνθήκες και δυνατότητες να προωθήσουμε τη δράση των εργατικών ενώσεων, των κοοπερατίβων, των εθελοντικών ομάδων – ώστε να εμποδίσουμε την εμφάνιση νέων εξουσιαστικών δυνάμεων, νέων κυβερνήσεων, να αντιταχθούμε σ’ αυτές βίαια αν χρειαστεί, αλλά, πάνω απ’ όλα, να τις καταστήσουμε άχρηστες. Και όπου δεν βρίσκουμε ικανοποιητική πλειοψηφία ανάμεσα στους ανθρώπους και δεν μπορούμε να εμποδίσουμε την επανεγκαθίδρυση του Κράτους με τους εξουσιαστικούς του θεσμούς και τα εξαναγκαστικά του σώματα, πρέπει να αρνηθούμε να πάρουμε μέρος ή να τα αναγνωρίσουμε, εξεγειρόμενοι ενάντια στην επιβολή τους και απαιτώντας πλήρη αυτονομία για τους εαυτούς μας και για όλες τις διαφωνούσες μειονότητες. Με άλλα λόγια, πρέπει να παραμείνουμε σε μια πραγματική ή δυνητική κατάσταση εξέγερσης, μη δυνάμενοι να κερδίσουμε στο παρόν, αλλά τουλάχιστον να προετοιμαζόμαστε για το μέλλον.» (Από την απάντηση του Ε. Μαλατέστα στον Χ. Μάχνο σχετικά με το ζήτημα της «Πλατφόρμας», δημοσιευμένη το 1929.) Πρόκειται για μια αναδιατύπωση της αναρχικής ακροβασίας για το αμέσως μετά την επανάσταση, υπό την πίεση της μπολσεβίκικης νίκης και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Ωστόσο, επειδή προφανώς και ο Μαλατέστα αντιλαμβάνεται πως το «να οργανώσουν άμεσα μόνοι τους μια δίκαιη διανομή των καταναλωτικών αγαθών (…) να προμηθεύονται προϊόντα για το εμπόριο (…) για τη συνέχιση και ένταση της παραγωγής και όλων των χρήσιμων για το λαό υπηρεσιών» είναι μια γενική έκθεση ιδεών που αφήνει αναπάντητα όλα τα κρίσιμα ερωτήματα –τι παράγεται; πόσο παράγεται; ποιες οι σχέσεις ανταλλαγής; ποιος αποφασίζει για όλα αυτά; και πώς σε εθνική κλίμακα;- που παραπέμπουν σε πολιτική-κοινωνική οργάνωση της εργατικής τάξης ή αλλιώς στη δικτατορία του προλεταριάτου, σπεύδει να καταλήξει στο πραγματικό του διά ταύτα «της πραγματικής ή δυνητικής κατάστασης εξέγερσης», δηλαδή στην προαναγγελία της ήττας της επανάστασης που οραματίζεται. Αλλά προσέξτε και το επόμενο που είναι από το ίδιο κείμενο του Μαλατέστα: «Αλλά όταν βλέπω ότι στην Ένωση την οποία υποστηρίζεις υπάρχει μία Εκτελεστική Επιτροπή για να δίνει ιδεολογική και οργανωτική κατεύθυνση στη οργάνωση προσβάλλομαι από την αμφιβολία ότι θα ήθελες, επίσης, να δεις, μέσα στο γενικό κίνημα, ένα κεντρικό σώμα, το οποίο, με έναν εξουσιαστικό τρόπο, θα υπαγορεύει το θεωρητικό και πρακτικό πρόγραμμα της επανάστασης.

ανα Πισ βο τ καλ ουρ θώς κασ επα

μας ντα εμπ υλικ είνα και και αυτ του

σει δεν «το μας θερ η ερ ανα

από απ’ κύκ

ντία ηπ στα

πρέ νοχ λεσ

θεμάκαιη ύουν ια τη υπηθήκες ν κονιση αυτές Και πους τους ει να άντια ς και ίνουκερλον.» τημα

αμές σοαντιτων ο (…) λαό α τα νταλυ παλιώς ατικό λαδή προ-

ι μία υνση ς, να υσιαα της

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 89

“Δικαίωση” με ήττα;

Αν αυτό είναι σωστό, απέχουμε παρασάγγες. Η οργάνωσή σου ή τα διοικητικά σου όργανα ίσως αποτελούνται από αναρχικούς, αλλά δεν μπορούν να γίνουν τίποτα άλλο από μια κυβέρνηση. Πιστεύοντας, με απόλυτα καλή πίστη, ότι είναι απαραίτητοι για το θρίαμβο της επανάστασης, θα σιγουρευτούν, ως προτεραιότητά τους, ότι είναι σε καλή θέση και αρκετά δυνατοί για να επιβάλουν τη θέλησή τους. Θα δημιουργήσουν, γι’ αυτό, οπλισμένα σώματα για τη σωματική τους άμυνα καθώς και μια γραφειοκρατία για να εκτελεί τις εντολές τους και στη διαδικασία θα παραλύσουν το λαϊκό κίνημα και θα σκοτώσουν την επανάσταση. Αυτό είναι νομίζω αυτό που συνέβη στους Μπολσεβίκους. Εδώ είμαστε. Πιστεύω ότι το σημαντικό δεν είναι η νίκη των σχεδίων μας, των ιδεών, των ουτοπιών μας, οι οποίες σε κάθε περίπτωση χρειάζονται την επιβεβαίωση της εμπειρίας και μπορεί να τροποποιηθούν από την εμπειρία, ανεπτυγμένη και προσαρμοσμένη στις πραγματικές ηθικές και υλικές συνθήκες του χρόνου και του τόπου. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι ότι οι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, χάνουν τα αγελαία ένστικτα και συνήθειές τους που χιλιάδες χρόνια σκλαβιάς τους έχουν ενσταλάξει και μαθαίνουν να σκέφτονται και να δρουν ελεύθερα. Και πάνω ειδικά σ’ αυτό το μεγάλο έργο της ηθικής απελευθέρωσης πρέπει να αφιερώσουν τους εαυτούς τους οι αναρχικοί.». Δηλαδή: επειδή το «κεντρικό σώμα» σημαίνει εξουσία που θα «σκοτώσει την επανάσταση», έχουμε πλατιά-φαρδιά την ομολογία: «το σημαντικό δεν είναι η νίκη των σχεδίων μας, των ιδεών, των ουτοπιών μας» (!!!), αλλά «το μεγάλο έργο της ηθικής απελευθέρωσης». Και ποιος ο λόγος αυτά που μας διδάσκουν αιώνες οι αστοί –για το αδύνατο της ισότητας και της ελευθερίας, για την ουτοπία του κομμουνισμού- να ψάξει να τα βρει ο λαός και η εργατική τάξη ξανά τα ίδια μέσα σε απελπισμένες συγκρούσεις και προαναγγελθείσες σφαγές; θα ρωτούσαμε εμείς. Τέλος, ας δούμε ένα απόσπασμα από ένα πιο σύγχρονο κείμενο (1976), από το «Πρόγραμμα των Ομοσπονδιών Αναρχικών Ομάδων Ιταλίας» που, απ’ όσο αντιλαμβανόμαστε, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στους αναρχικούς κύκλους: «Οι αναρχικοί δεν είναι μια καθοδηγητική μειονότητα, αλλά, απεναντίας, μια απόλυτα συνειδητή και ενεργός μειονότητα. Δεν είναι επομένως η πρωτοπορία των καταπιεσμένων τάξεων, αλλά ένα στοιχείο του επαναστατικού αναβρασμού που επικρατεί στη ζωή των μαζών […] Οι αναρχικές οργανώσεις, ομάδες, ομοσπονδίες ή συντονιστικά θα πρέπει να θυσιάζουν κάπως την αποτελεσματικότητα στο όνομα της συνοχής τους, γιατί σ΄ αυτήν ακριβώς τη συνοχή τους έγκειται και η αποτελεσματικότητά τους. Μόνο μ΄ αυτό τον τρόπο, μέσα από οριζόντιες αντι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 90

αντίθεση

ιεραρχικές διαδικασίες μπορούμε να αποφύγουμε τους κινδύνους του εξουσιασμού και της γραφειοκρατίας και μπορούν να φιλοδοξούν οι αναρχικοί να γίνουν η κριτική συνείδηση των ελευθεριακών πλατιών οργανώσεων ενάντια στην υπερβολική φροντίδα για την επίτευξη της “αποτελεσματικότητας’’ […] Με λίγα λόγια, η αναρχική δραστηριότητα σήμερα – ξεκινώντας απ΄ την άμεση πραγματικότητα και τις αντιφάσεις της, χωρίς να καταφεύγει σε ψευδαισθήσεις ή στον πεσιμισμό πρέπει να στραφεί ενάντια στη φυσική εξέλιξη του συστήματος, που είναι ολοκληρωτική, και ταυτόχρονα να διαφυλάξει κάθε τι που τείνει προς την ισότητα και την ελευθερία στα εργοστάσια, στα σχολεία, στις εργατικές γειτονιές, σ΄ όλη την ύπαιθρο, σε κάθε πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης, υποστηρίζοντας, ενισχύοντας και διευρύνοντας τους υπάρχοντες αγώνες και υποκινώντας νέους. Στο άμεσο μέλλον το καθήκον μας πρέπει να είναι να κρατήσουμε ζωντανό το πνεύμα της εξέγερσης που έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα μεταξύ των νέων τα τελευταία χρόνια και να τονίσουμε, να διασαφηνίσουμε τον αρχικό και ουσιαστικό ελευθεριακό χαρακτήρα της.» Πρόκειται για έναν «ειλικρινή» αυτοπροσδιορισμό των αναρχικών, όχι κυρίως για το ποσοτικό (μειονότητα), αλλά για το ποιοτικό («ένα στοιχείο του αναβρασμού»). Εδώ προφανώς έχει εγκαταλειφθεί ακόμη και το «αν είναι δυνατόν πιο πριν και πιο αποτελεσματικά από τους άλλους» του Μαλατέστα και επικρατούν οι προσγειώσεις. Τόσο, που να δηλώνεται ανοιχτά πως πραγματικός στόχος είναι η καθεαυτή αναπαραγωγή των αναρχικών ομάδων, καθώς «πρέπει να θυσιάζουν την αποτελεσματικότητα στο όνομα της συνοχής τους». Εξάλλου, αποτελεσματικότητα για ποιο σκοπό; Αυτός, από την εποχή του Μπακούνιν, δεν έχει ακόμη «αποσαφηνιστεί». Δύο ακόμη επισημάνσεις: Η μία για το ότι έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται ο ευρύτερος «ελευθεριακός χώρος», «σκληρό πυρήνα» του οποίου αποτελούν οι αναρχικοί. Για καθεαυτόν τον «ελευθεριακό χώρο» θα μιλήσουμε παρακάτω. Ωστόσο εδώ δεν αντέχουμε να μη σχολιάσουμε το περί «κριτικής συνείδησης»: Δεν τους «εξουσιάζουμε», λένε οι αναρχικοί για τους ευρύτερους του ελευθεριακού χώρου, απλώς επιδιώκουμε να καθορίσουμε τη συνείδησή τους! Η δεύτερη παρατήρηση αφορά το «ενάντια στην Ιστορία». Αν και προσπαθούν να το διατυπώσουν κομψά, «ούτε ψευδαισθήσεις ούτε πεσιμισμός», τελικά το ξεφουρνίζουν: «Η αναρχική δραστηριότητα πρέπει να στραφεί ενάντια (…) στη φυσική εξέλιξη του συστήματος που είναι ολοκληρωτική (…)» Αναρωτιόμαστε: Μήπως τελικά την πατρότητα του ιδεολογήματος της «παγκοσμιοποίησης» τη δικαιούνται οι αναρχικοί που ήδη από το 1976 –αν όχι από τις απαρχές τους- διείδαν ότι οι αγώνες και η επανα-

στα είνα

αυ

αδι ρου ανα προ του νώσ απο έστ για ντα ξου μολ πρα

χικό να ε καμ μεσ σύν ανα άλλ επιρ τίας βρίσ χωρ γο σ ότι μου που –κα πιά σης διά σαν

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 91

“Δικαίωση” με ήττα;

του οι ορπο-

στατική υπόθεση είναι «ενάντια στην Ιστορία», αφού η «φυσική εξέλιξη» είναι ο «ολοκληρωτισμός του συστήματος»;

την σε ική διαγοάθε ιευμέλτης αία ικό

Υπάρχουν κι άλλες ρητές ομολογίες της ίδιας περιόδου ότι στη βάση των αδιεξόδων του το αναρχικό ρεύμα καταφεύγει στους κόλπους του ευρύτερου «ελευθεριακού χώρου», με τελευταία γραμμή άμυνας την προσπάθεια αναπαραγωγής των αναρχικών ομάδων. Στο ίδιο κείμενο που αναφέραμε προηγούμενα («Πρόγραμμα Ομοσπονδιών Αναρχικών Ομάδων Ιταλίας» του 1976), διαβάζουμε: «Το ελευθεριακό κίνημα είναι το σύνολο των οργανώσεων που αποτελούνται όχι από αναρχικούς –οι αναρχικοί μπορεί να αποτελούν μια μειοψηφία– αλλά από όλους εκείνους που συμμερίζονται, έστω και εν μέρει, τα μέσα και τους σκοπούς του αναρχισμού. Μ’ άλλα λόγια πρόκειται για οργανώσεις που, ενώ δεν είναι απαραίτητο να αποδέχονται τον αναρχισμό συνολικά, αποδέχονται σε σημαντικό βαθμό την αντιεξουσιαστική βάση τόσο ως προς τη θεωρία όσο και ως προς την πρακτική, μολονότι με ιδιότυπο τρόπο και με τη μορφή ενός συμβιβασμού με την πραγματικότητα των κοινωνικών αγώνων […] Απ΄ την άλλη μεριά, πιστεύουμε ότι αυτές οι σχέσεις ανάμεσα στο αναρχικό κίνημα και το ελευθεριακό κίνημα δεν θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να είναι θεσμοποιημένες και επιπλέον δεν θα πρέπει ποτέ να δημιουργείται καμιά ιεραρχική σχέση με βάση τη σύνδεσή τους (π.χ. όπως οι σχέσεις ανάμεσα σε μια συνδικαλιστική οργάνωση και ένα πολιτικό κόμμα). Η μόνη σύνδεση, που πρέπει να είναι ιδιαίτερα ισχυρή, ανάμεσα στις ομάδες και τις αναρχικές ομοσπονδίες απ΄ τη μια και τις ελευθεριακές οργανώσεις από την άλλη, πρέπει να είναι η ενεργός παρουσία των αναρχικών αγωνιστών και η επιρροή που μπορούν να έχουν στους συντρόφους τους στον αγώνα εξαιτίας της καθημερινής δράσης τους.» Καθόλου τυχαία, το παράδειγμά μας βρίσκεται στην Ιταλία, μιας και είναι από τις περιπτώσεις των ευρωπαϊκών χωρών όπου κατ’ εξοχήν συνέβη η «συνάντηση» για την οποία κάνουμε λόγο στον τελευταίο τίτλο. Ποια είναι αυτή η «συνάντηση»; Ας μην ξεχνάμε ότι ήδη από τη δεκαετία του ’60, στη βάση της στροφής στη Σ.Ε., στο κομμουνιστικό κίνημα υπάρχουν μια σειρά σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις που εκτός των άλλων αναδεικνύουν τάσεις προβληματισμού και κριτικής –και εκτός του μ-λ κινήματος- και κατ’ αρχήν από μια επαναστατική σκοπιά ή τουλάχιστον από την πραγματική ανάγκη διαφοροποίησης-απάντησης στη δεξιά στροφή και στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Πολλές και διάφορες οι αποχρώσεις αυτών των τάσεων που στο σύνολό τους δεν έδωσαν απάντηση στο πραγματικό πρόβλημα. Κάποιες δυνάμεις εκφυλίστηκαν

όχι χείο ν είΜαχτά κών ομα τός,

ορίου ιλήπερί για ορί-

ροιμινα ληγήαπό να-

αυτονομοι –

ΕλΕυθΕριακοι: συναντησΕισ και ΕΠιστροφΕσ

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 92

αντίθεση

σε «στρατιωτικές απαντήσεις», κάποιες άλλες διαμόρφωσαν την «εργατική αυτονομία» με πολλαπλές υποδιαιρέσεις (π.χ. «Δημιουργική Αυτονομία» που διαχωρίστηκε στους «Κύκλους Προλεταριακής Νεολαίας» και στους «Ινδιάνους των Μητροπόλεων» κ.λπ.). Αυτές οι δυνάμεις είναι που –αδυνατώντας να απαντήσουν στο κεντρικό πρόβλημα και από κάποιο σημείο και μετά ξεχνώντας το κιόλας- εγκαινιάζουν τις πρακτικές της κατάληψης των «κοινωνικών κέντρων», τα «προλεταριακά ψώνια», την «εναλλακτική διατροφή» κ.ο.κ. Αυτό το δυναμικό αποτελεί και τον ευρύτερο «ελευθεριακόαυτόνομο χώρο», στον οποίο οι αναρχικοί προσβλέπουν κάλυψη, συμπόρευση και βέβαια τσιμπολόγημα. Αν επιχειρούσαμε μ’ έναν γενικό τρόπο να επισημάνουμε τη βασική –ιδεολογική, θεωρητική- διαφορά μεταξύ αυτών των δύο δυνάμεων θα λέγαμε πως το αυτόνομο δυναμικό -έχοντας ξεχάσει το γιατί διαχωρίστηκε και από το ευρωκομμουνιστικό και από το σοβιετόφιλο ρεύμα- επανέφερε τον Προυντόν, χωρίς να χρειαστεί να περάσει απ’ τον Μπακούνιν! Πράγματι, η βασική λογική της αυτονομίας ουσιαστικά συνίσταται στη δημιουργία «εναλλακτικών δομών» εντός του καπιταλισμού, που ενδεχομένως να… αντικαταστήσουν τον καπιταλισμό. Αυτά ακριβώς δηλαδή που με τις «εταιρείες αλληλοβοήθειας» κήρυττε ο Προυντόν, πριν ο Μπακούνιν τού προσθέσει τη «βίαιη καταστροφή του κράτους». Ετσι, η συνάντηση των (ηττημένων) αναρχικών με τους αυτόνομουςελευθεριακούς είχε (και έχει) ισχυρή ιδεολογική-θεωρητική βάση. Γιατί οι ίδιοι οι αναρχικοί –όπως είδαμε- είχαν λιγότερο ή περισσότερο σιωπηρά δει και αποδεχθεί πως ούτε το κράτος μπορούν να «καταστρέψουν» ούτε την αναρχική κοινωνία θα μπορούσαν να είχαν αμέσως μετά. Ουσιαστικά λοιπόν βρέθηκαν και βρίσκονται όλοι μαζί στην κοινή βάση της «αυτοδιαχείρισης», που είναι ίσως έπαινος να την πει κανείς ρεφορμισμό, στο βαθμό που δεν αφορά καν τη διαμόρφωση ρεφορμιστικών στόχων για τη νεολαία ή τους εργαζόμενους, αλλά την αυτοδιαχείριση της δικιάς τους πολιτικής υπόστασης. Όπως είναι φυσικό, στη διαδρομή αυτού του δυναμικού που συμπλέχτηκε και διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του ’60 –διαδρομή αποσυγκρότησης και ήττας συνολικά για το κίνημα- υπήρξαν και άλλες «συναντήσεις». Μια περίπτωση ήταν ο Πανεκούκ (1873-1960), που, ξεκινώντας από τις περιπέτειες της Β’ Διεθνούς, πέρασε γρήγορα στη δεκαετία του 1920 στην καταγγελία της Σ.Ε. ως «καπιταλιστικής», για να καταλήξει στην άρνηση της αναγκαιότητας του κόμματος και στη θεωρία του «συμβουλιακού κομμουνισμού». Αλλά και αυτήν πρόλαβε να την «αποκαθάρει» περισσότερο και να τη μετατρέψει σε «συμβουλιακή ιδεολογία», όπως εξάλλου και την επανάσταση που την αντικατέστησε με μια «μαζική δημοκρατική δια-

δικα μια

και Μπ ντρ στή χές του έσπ με α τον μόν «ελ ζότ φι… σμό να γού κτη

μου σία τον του ΚΚ άνο σης λεχ υπο τις ένα θεω κάλ ματ εφη αντ σε «εθ τά

ική ία» ους νακαι των διακόπό-

ική λέηκε ερε άγυρνα… ταιρο-

ουςί οι ηρά ύτε ικά διαθμό αία κής

χτησης Μια ιπέαγνακού σόκαι δια-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 93

“Δικαίωση” με ήττα;

δικασία». Έτσι σήμερα έχει τις προδιαγραφές για να αποτελέσει και αυτός μια αναφορά των α/α ομάδων. Μια άλλη περίπτωση –ιδιαίτερα χαρακτηριστική για την όλη διαδρομή και διαμόρφωση του σημερινού δυναμικού των α/α ομάδων- είναι ο Μάρεϊ Μπούκτσιν (1921-2006). Αντίθετος ήδη από τα 18 του στο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, αλλά και σχετικά γρήγορα «απογοητευμένος τροτσκιστής» -όπως αναφέρουν οι οπαδοί του- υιοθέτησε τις θεωρητικές παραδοχές των αναρχικών-αντιεξουσιαστών. Ωστόσο, το πιο σημαντικό στοιχείο του ήταν ότι αντιλήφθηκε τη «θεωρητική φτώχεια» που αυτές είχαν και έσπευσε να τις εμπλουτίσει με τη θεωρία της «κοινωνικής οικολογίας» και με αντίστοιχο πολιτικό περιεχόμενο τον «ελευθεριακό κοινοτισμό». Αυτόν τον έκανε και πράξη με το «Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας» που όχι μόνο έδινε πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς τίτλους, αλλά εφάρμοζε και την «ελευθεριακή εκπαίδευση» σε μια «καταπράσινη πλαγιά που περιτριγυριζόταν από λίμνες και με λίγη τύχη μπορούσες να συναντήσεις κάποιο ελάφι…». Προς άρση πάντως πιθανόν παρεξηγήσεων, ο ελευθεριακός κοινοτισμός προτάθηκε από τον Μπούκτσιν γιατί δεν ήθελε «η γη, τα εργοστάσια να ελέγχονται από το κράτος-έθνος, αλλά ούτε από τους εργάτες-παραγωγούς», γιατί αυτοί οι τελευταίοι θα μπορούσαν «να αναπτύξουν ένα ιδιοκτησιακό συμφέρον μέσα σ’ αυτά…». Τέλος, μια τρίτη περίπτωση συνάντησης και αναφοράς για τους αυτόνομους-ελευθεριακούς είναι ο «δικός μας» Καστοριάδης (1922-1997). Παρουσίασε και αυτός από νωρίς τα ίδια αντικομμουνιστικά πλεονεκτήματα με τον Μπούκτσιν, βέβαια όχι στις ΗΠΑ, αλλά στην Ελλάδα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Π.χ. κατήγγειλε το Δεκέμβρη του ’44 ως «πραξικόπημα του ΚΚΕ»(!) και, αφού έκανε και αυτός την απαραίτητη τροτσκιστική θητεία, άνοιξε τα πανιά του στο πέλαγος της υπηρεσίας του ιμπεριαλισμού της Δύσης. Υπηρεσία που την πρόσφερε με πολλούς τρόπους: ως διευθυντικό στέλεχος του ΟΟΣΑ (από το 1948 ως το 1970), με τις πολιτικές του θέσεις (π.χ. υποστήριξη της αμερικανονατοϊκής επιδρομής στον Περσικό το 1991), με τις σταθερές διακηρύξεις υπέρ των δυτικών «φιλελεύθερων ολιγαρχιών» έναντι των «ολοκληρωτικών γραφειοκρατιών» της Ανατολής και με όλο το θεωρητικό του έργο (π.χ. «Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας», η ανακάλυψη στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία των «σπερμάτων ενός προτάγματος κοινωνικής αυτοθέσμισης και αυτονομίας» κ.λπ.). Δίκαια λοιπόν η εφημερίδα Le Monde ανήγγειλε πρωτοσέλιδα το θάνατο του «επαναστάτηαντιμαρξιστή», η Ιταλική Republica με τον τίτλο «ο φιλόσοφος που αψήφησε το Κρεμλίνο» και στην Ελλάδα ο αστικός κόσμος τον εγκωμίασε ως «εθνικό κεφάλαιο». Άδικα παραπονιέται και στρέφεται ενάντια σε όλα αυτά τα εγκώμια ο Τ. Φωτόπουλος («Περιεκτική Δημοκρατία») που προφα-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 94

αντίθεση

νώς ήθελε μόνος αυτός να εξυμνεί τον Καστοριάδη λέγοντας πως «το έργο του συνιστά βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη ενός νέου απελευθερωτικού προτάγματος» και ότι «η συμβολή του στην αυτόνομη δημοκρατική παράδοση υπήρξε αποφασιστική».

μΕρικα

στοιχΕια αΠο τα σημΕρινα

Είναι περίπου αδύνατο να αναφερθεί κανείς στις θέσεις και στις επιλογές όλων των σημερινών ομάδων του χώρου της αναρχίας-αυτονομίας και μάλιστα σε αναφορά με το σύνολο των κινηματικών και πολιτικών γεγονότων των τελευταίων χρόνων. Από γενική άποψη, αυτό το 'χουμε ήδη κάνει με όσα αναφέρουμε στις προηγούμενες σελίδες, καθώς όλες οι θέσεις και οι επιλογές του χώρου βρίσκονται στο πλαίσιο των αντιλήψεων που έχουμε αναφέρει. Οι αποχρώσεις και οι αποκλίσεις που εμφανίζονται δεν φεύγουν απ’ το γενικό πλαίσιο, απλώς αναδεικνύουν κατά περίπτωση πιο οξυμένα αυτή ή την άλλη αντίφαση, αυτό ή το άλλο αδιέξοδο. Ωστόσο θα επιχειρήσουμε μια εντελώς «δειγματοληπτική» αναφορά σε συγκεκριμένες θέσειςστάσεις, συγκεκριμένων ομάδων, σε κάποια ζητήματα. Μια τέτοια προσπάθεια έχει μια συγκεκριμένη σημασία. Μπορεί να δείξει για συγκεκριμένα ζητήματα –που ο καθένας έχει ζήσει και άρα τα ελέγχει καλύτερα- στις σημερινές συνθήκες πώς εκφράζεται το γενικότερο πλαίσιο αντιλήψεων του χώρου, πώς από αυτό προκύπτουν –ανεξάρτητα από προθέσεις- οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα που αναφέραμε. «Ομολογούμε» ταυτόχρονα ότι δεν είχαμε κανένα ιδιαίτερο κριτήριο επιλογής για τα παραδείγματα με τα οποία θα ασχοληθούμε παρακάτω, ανάμεσα στα δεκάδες άλλα που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από το έκτο τεύχος του περιοδικού «το Κιβώτιο», που επιχειρεί –αντιπαρατιθέμενο σε αυτούς που «παίζουν στο δρόμο με μολότωφ»- έναν απολογισμό του φοιτητικού ξεσηκωμού το Μάη-Ιούνη του 2006, παραθέτοντας μερικά αποσπάσματα από αυτό: «Η δημιουργία κάποιων “ελεύθερων πανεπιστημίων” με την εφαρμγή ριζοσπαστικών προγραμμάτων σπουδών και με αυτοδιαχειριστική λειτουργία ήταν το σημαντικότερο αποτέλεσμα των αγώνων των ριζοσπαστών φοιτητών μέσα στις σχολές. Η συμμετοχή των φοιτητών στα όργανα διοίκησης των πανεπιστημίων (“συνδιαχείριση”) και ο περιορισμός της καθηγητικής εξουσίας, η παροχή δωρεάν συγγραμμάτων και η μερική χορήγηση στέγης και σίτισης, το δικαίωμα πρόσβασης στην ανώτερη βαθμίδα εκπαίδευσης και μελών των χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων, ήταν μερικά από τα δευτερεύοντα αποτελέσματα αυτών των αγώνων, όπως εκφράστηκαν μέσα από τη “δικαίωση” των αιτημάτων της αριστεράς.» 94

προ για στικ «νη νο τ τρο ριζι στρ νική ναι μετά της που αλλ αυτ Κασ ματ χία πώς πρι ρισ την το έ

για μιού νικέ ρισ υπέ παρ όπο ντρ σότ τήμ υπε

περ γρα ένα

ργο κού ρά-

λοκαι νόάνει ι οι υμε ουν ένα ρήειςπάένα σητου φάδεν τα πο-

βώόμο ύνη

ριυρτών κηητιστέίδα ταν εκ-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 95

“Δικαίωση” με ήττα;

Το κομμάτι αυτό, παρ' όλο που αναφέρεται σε αποτελέσματα αγώνων προηγούμενων περιόδων –όπως «Το Κιβώτιο» τα εκτιμά-, προϊδεάζει και για τη συνέχεια. Είναι τα «ελεύθερα πανεπιστήμια» με την «αυτοδιαχειριστική τους λειτουργία» το «σημαντικότερο αποτέλεσμα» των αγώνων! Οι «νησίδες αυτοδιαχειριστικής ελευθερίας» είναι λοιπόν το κεντρικό ζητούμενο των αγώνων; Κι ας έχουν γράψει μόλις μερικές σειρές πριν πως «η ανατροπή της καπιταλιστικής εκπαίδευσης και δημιουργία ενός νέου θεσμού ριζικά διαφορετικού δεν μπορεί παρά να πηγαίνει χέρι με χέρι με την καταστροφή της καπιταλιστικής κοινωνίας και τη δημιουργία μιας άλλης κοινωνικής θέσμισης». Φαίνεται πως η «άλλη κοινωνική θέσμιση» καθόλου δεν είναι η οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας, με την εργατική τάξη στην εξουσία, μετά την επαναστατική ανατροπή. Μάλλον είναι κάτι σαν τα προτάγματα της «Περιεκτικής Δημοκρατίας» που προβλέπει «δημοτικές επιχειρήσεις που θα λειτουργούν έξω από την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς», αλλά θα «συμβιώνουν αναγκαστικά με τον καπιταλισμό»! Κάπου γύρω από αυτό θα υπάρχει και το «ελεύθερο πανεπιστήμιο» κι έτσι ο Προυντόν, ο Καστοριάδης και ο Μπούκτσιν θα διαψεύσουν την… καπιταλιστική πραγματικότητα και την –αμείλικτη- καθολική πολιτική και οικονομική κυριαρχία της. Αξιοπρόσεκτο -και αναμενόμενο- στο κομμάτι αυτό είναι επίσης το πώς η «συνδιοίκηση» εντάσσεται στα θετικά των κατακτήσεων και μάλιστα πριν από τα δωρεάν συγγράμματα, στέγη, σίτιση, μιας και αποτελεί «περιορισμό της καθηγητικής εξουσίας» και προφανώς –μικρό έστω- βήμα προς την «αυτοδιαχειριστική λειτουργία»! Άραγε έχουν υπόψη τους το ρόλο και το έργο των τμημάτων (τα τελευταία 27 χρόνια) που είναι «συνδιοικητικά»; Ας προχωρήσουμε όμως στις εκτιμήσεις που «το Κιβώτιο» διατυπώνει για τον αγώνα του Μάη-Ιούνη του 2006: «Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες δημιούργησαν ανοιχτά συντονιστικά κατάληψης στις σχολές τους, που σε γενικές γραμμές λειτούργησαν με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο. Όπου ο συσχετισμός μέσα στις σχολές ήταν υπέρ των “ανένταχτων” φοιτητών και κατά των οργανωμένων φοιτητικών παραρτημάτων της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, όπου δηλαδή απουσίαζαν οι συνδικαλιστικοί ιμάντες μεταβίβασης της κεντρικής γραμμής, οι διαδικασίες αυτές κατάφεραν να λειτουργούν με περισσότερο αμεσοδημοκρατικό τρόπο και παράλληλα να βάζουν γενικότερα ζητήματα επεξεργασίας και συζήτησης που ξέφευγαν από τη μιζέρια της υπεράσπισης της κρατικά εγγυημένης εκπαίδευσης.» Στο κομμάτι αυτό «το Κιβώτιο» παρουσιάζει ως βασικό πρόβλημα που περιόρισε την κινητοποίηση την «κυριαρχία της κεντρικής συνδικαλιστικής γραμμής» έναντι της «αμεσοδημοκρατικής λειτουργίας». Ουσιαστικά λέει έναν κενό λόγο, μπερδεύοντας τη μορφή με το περιεχόμενο. Γιατί, τελικά,

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 96

αντίθεση

αν ήταν αλλιώς ο συσχετισμός –όπως προφανώς θα τον ήθελε «το Κιβώτιο»- με ισχυρή και εκτεταμένη στις σχολές την παρουσία υπέρ των «ανένταχτων φοιτητών», σε τι πάνω απ’ όλα θα συνίστατο αυτή η παρουσία; Μα ακριβώς σε μια «κεντρική γραμμή» που θα είχαν και θα πάλευαν πιο αποτελεσματικά αυτοί οι «ανένταχτοι φοιτητές» (θυμηθείτε τον Ένγκελς: «αυτοί οι κύριοι νομίζουν ότι με το να αλλάζουν τα ονόματα των πραγμάτων αλλάζουν τα πράγματα τα ίδια»). Άρα οι «ανένταχτοι φοιτητές» δεν θα ήταν «ανένταχτοι» στο βαθμό που συντονισμένα και συγκροτημένα θα πάλευαν για τα ίδια πράγματα, θα «εντάσσονταν» στην ίδια κατεύθυνση πάλης. Και αυτό βέβαια δεν αλλάζει ούτε όταν η κατεύθυνση πάλης περιλαμβάνει περισσότερο από έναν στόχους και υλοποιείται με διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της σχολής, της συγκυρίας κ.λπ. κ.λπ. Αυτό λοιπόν το κεντρικό ζήτημα που η αυτόνομη αντίληψη και δυνάμεις θέτουν πάντα και παντού ως το πρόβλημα των προβλημάτων, δηλαδή η μη υλοποίηση της «αμεσοδημοκρατίας», είναι από μόνο του ένα απόλυτο τίποτα! Γιατί όμως τέτοια κενολογία; Η απάντηση βρίσκεται στα αποσπάσματα που ακολουθούν: «Το γεγονός ότι η κινητοποίηση δεν κατάφερε να ξεφύγει από τον ορίζοντα της σοσιαλδημοκρατίας και του κράτους πρόνοιας, σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ιδεολογική κυριάρχηση της αριστεράς (κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής) στο περιεχόμενο της διαμαρτυρίας. Μια αριστερά απόλυτα προσαρμοσμένη στο πολιτικό παιχνίδι του καπιταλιστικού κόσμου και άρα ανίκανη -και χωρίς τη θέληση- να ερμηνεύσει τη σημερινή πραγματικότητα και να προτείνει οποιοδήποτε σχέδιο για την αλλαγή αυτού του κόσμου, πέρα από την υπεράσπιση «του δημόσιου και δωρεάν» χαρακτήρα της κρατικής εκπαίδευσης. Αυτός άλλωστε είναι ο πραγματικός της ρόλος: ο εξανθρωπισμός του συστήματος, στόχος που πιστεύει ότι μπορεί να περάσει μέσα από την ισχυροποίησή της […] Πράγματι, αν μέναμε στα παραπάνω θα λέγαμε τη μισή αλήθεια. Οι άνθρωποι, οι φοιτητές στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι πρόβατα να καθοδηγούνται από μειοψηφίες, αριστερές ή δεξιές, όσο και αν η παραδοσιακή αριστεροαναρχική αντίληψη τους αντιμετωπίζει έτσι. Οι φοιτητές-τριες κινητοποιήθηκαν από συμφέροντα και επιθυμίες […] Αν λοιπόν ήθελαν θα αναζητούσαν κάτι περισσότερο από “δημόσια-δωρεάν παιδεία” ή “διασφάλιση του πτυχίου” και “δουλειά”. Αν οι φοιτητές-τριες ήθελαν, οι αριστεροί γραφειοκρατίσκοι των αμφιθεάτρων καθώς και οι αναρχικοί εργολάβοι της εξέγερσης δεν θα είχαν κανένα ρόλο στην κινητοποίησή τους. Με άλλα λόγια, η έλλειψη πολιτικής πείρας εξηγεί κάποια πράγματα, αλλά αφήνει ανερμήνευτα κάποια άλλα. Η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών δεν πήγε πουθενά αλλού, δεν

αμφ σης ναν πρά

συμ νου σβή μα δια τού ση ε στε σύγ

που Απ «δια κού βρίσ νω νημ προ ΕΑ σία μεω ακρ Δεν «ΠΑ σαν χάρ νά» ναν με κ άλλ

τελε κό αγώ λογ

βώανέσία; πιο ελς: μάδεν θα νση ερικές .λπ. νάαδή υτο πά-

ορίμευτιΜια στιημελακαι ι ο πι-

άνκασιαριες θα φάροί βοι λλα ήνει

δεν

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 97

“Δικαίωση” με ήττα;

αμφισβήτησε δηλαδή συνολικά το ίδιο το σύστημα της καπιταλιστικής γνώσης, όπως και το ίδιο το σύστημα του καταμερισμού εργασίας, όπως το έκαναν παλιότερες γενιές, επειδή δεν επιθυμούσε να αμφισβητήσει αυτό το πράγμα […] Με αυτήν την έννοια το στοίχημα δημιουργίας μιας νέας κοινότητας συμφερόντων και επιθυμιών των φοιτητών με τους άλλους εκμεταλλευόμενους, που θα συντρίβει στην πράξη κάθε συντεχνιακό περιεχόμενο αμφισβήτησης και κάθε γραφειοκρατική μορφή οργάνωσης του αγώνα, στοίχημα που θα πρέπει να περάσει αναγκαστικά πάνω από το πτώμα κάθε διαμεσολάβησης, παραμένει ανοιχτό. Αυτό ας γίνει συνείδηση σε όλους αυτούς τους φοιτητές που επιθυμούν περισσότερα πράγματα από την απόσυρση ενός νομοσχεδίου και μέχρι τώρα σέρνονταν πίσω από την ουρά της αριστεράς ή σπαταλούσαν χρόνο μόνο για την καλύτερη οργάνωση της σύγκρουσης με τους μπάτσους.» Εδώ «το Κιβώτιο» υπερασπίζεται τις πολιτικές αντιλήψεις-θέσεις αυτών που θεωρεί ότι αντιστρατεύεται, χωρίς προφανώς να το καταλαβαίνει! Απαξιώνοντας πλήρως τα αιτήματα για «δημόσια-δωρεάν παιδεία», για «διασφάλιση πτυχίου» και «δουλειά», που αποτελούσαν τους πραγματικούς όρους κίνησης της φοιτητικής μάζας. Θεωρώντας πως –σήμερα!- αυτά βρίσκονται μέσα στον «ορίζοντα της σοσιαλδημοκρατίας». Τελικά και πάνω απ’ όλα, «ξεχνώντας» πως το αίτημα που συγκρότησε και ανέδειξε το κίνημα ήταν το «ΚΑΤΩ Ο ΝΟΜΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟ», ξεχνώντας το τόσο όσο το προβοκάρισε από την αρχή το ΚΚΕ και το «ξέχασαν» ο ΣΥΝ και τα ΕΑΑΚ, στην αρχή διακριτικά και στο τέλος πολύ πολύ καθαρά! Στην ουσία «το Κιβώτιο» συντάσσεται με τις αντιλήψεις αυτών ακριβώς των δυνάμεων που στον α’ ή β’ βαθμό κριτικάρισαν έντονα (και χυδαία) τη νεολαία ακριβώς γιατί δεν «αναζητούσε κάτι περισσότερο» από αυτά τα «ταπεινά». Δεν «αναζητούσε» τη «λαϊκή εξουσία» του ΚΚΕ (γι’ αυτό το κίνημα ήταν «ΠΑΣΟΚικό», έλεγε η Παπαρήγα, όπως και «το Κιβώτιο»). Δεν αναζητούσαν την «οικονομία των αναγκών», που σερβίρει ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε και τη χάρτα της «απελευθερωτικής παιδείας» των ΕΑΑΚ! Επέμεναν στα «ταπεινά» τους, που συγκροτούσαν στις δοσμένες συνθήκες πολιτικό μέτωπο απέναντι στο σύστημα και αποτελούσαν έκφραση της ταξικής αντιπαράθεσης με κρίσιμα διακυβεύματα για το κίνημα απ’ τη μια και το σύστημα απ’ την άλλη. Να λοιπόν γιατί η διαφοροποίηση που θέτει «το Κιβώτιο» αρχίζει και τελειώνει στην «αμεσοδημοκρατική» του γκρίνια. Έχοντας αρνηθεί πολιτικό ρόλο στο κίνημα της νεολαίας, έχοντας αρνηθεί γενικά τον πολιτικό αγώνα, την οργάνωση του κινήματος και των συλλόγων του, με πυρήνα τη λογική της «αυτοδιαχείρισης» που είναι πιο ευθέως ομολογημένος ρεφορμι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 98

αντίθεση

σμός, φτάνει να κάνει κριτική από τα δεξιά στους πιο κλασικούς εκπροσώπους του ρεφορμισμού. Και στο τέλος να τα βάζει με τους ίδιους τους φοιτητές και τον αγώνα τους, σχεδόν όμοια με τους δεξιούς και επίσημους αναλυτές των ΜΜΕ, καταγγέλλοντάς τους για «συντεχνιακό περιεχόμενο αμφισβήτησης», αφού δεν «επιθυμούν περισσότερα πράγματα από την απόσυρση ενός νομοσχεδίου…» και δεν συμμερίζονται τις δικές του θέσεις αμφισβήτησης «συνολικά… της καπιταλιστικής γνώσης… και το σύστημα καταμερισμού εργασίας…». Ακόμα πιο ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικά είναι τα όσα γράφτηκαν –και οι επιλογές που έγιναν- από το χώρο των α/α ομάδων για την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008. Καθώς στο πλαίσιο αυτού του κειμένου δεν χωράει μια αναλυτική παρουσίαση, θα καταθέσουμε μια γενική επισήμανση και ελάχιστα χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Ξεκινώντας από την επισήμανση, θα λέγαμε ότι προφανώς το σύνολο του δυναμικού αυτού θεωρεί ότι ο Δεκέμβρης ήταν «η απόλυτη δικαίωσή του», στο βαθμό που ξεπέρασε κάθε οργανωμένη αριστερή δύναμη, ήταν «αδιαμεσολάβητος» και «γκρέμισε κάθε κανονικότητα». Ήταν, με άλλα λόγια, Η ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ της άποψής τους. Προσπερνώντας πολλές απαντήσεις που πρέπει να δοθούν σε σχέση με όλα αυτά, θα σταθούμε σε ένα βασικά ζήτημα: Όσο αιφνιδίασε οποιαδήποτε άλλη δύναμη που αναφέρεται στο κίνημα άλλο τόσο και περισσότερο ο Δεκέμβρης αιφνιδίασε τις α/α ομάδες. Γιατί δεν συνιστά προετοιμασία και ετοιμότητα για το Δεκέμβρη η πάγια επίκληση της «ανάγκης για εξέγερση», που μάλιστα συνοδεύεται από τις διαπιστώσεις για τον «κόσμο που βρίσκεται στα κλουβιά του» και άρα δεν καταλαβαίνει και δεν υιοθετεί το εγερτήριο σάλπισμα του α/α χώρου. Πολύ περισσότερο, θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς –με βάση την υπόθεση εργασίας ότι ήταν μια «δικιά τους» εξέγερση- ως πού τον πήγαν το Δεκέμβρη; Φυσικά το ερώτημα δεν είναι σωστό γιατί πριν απ’ όλα αδικεί τον ίδιο το Δεκέμβρη, δηλαδή τους χιλιάδες νέους, εργαζόμενους, μετανάστες που βγήκαν στους δρόμους και αγωνίστηκαν, ψάχνοντας να ορίσουν τους αντιπάλους τους και τους δρόμους της πάλης που έχουν μπροστά τους. Ωστόσο το θέτουμε μόνο και μόνο σαν έναν τρόπο για να δείξουμε πως κι αν ακόμα υποθέταμε ότι ο Δεκέμβρης ήταν η πραγμάτωση των α/α αντιλήψεων, ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΤΙ ΝΑ ΤΟΝ ΚΑΝΟΥΝ! Δεν είχαν ουσιαστικά άποψη ούτε για το από πού ερχόταν ο ξεσηκωμός αυτός, ούτε τι μπορεί να παλέψει και να διεκδικήσει, ούτε τι μπορεί να δημιουργήσει. Η συμμετοχή τους σε αυτόν ήταν μια εξαιρετικά αποκαλυπτική φωτογραφία της πολιτικής τους φτώχειας, του πιο κοντόθωρου αυθορμητισμού που στις πιο πολλές περιπτώσεις λειτούργησε πολιτικά, αλλά και πρακτικά, σε βάρος της διεύρυνσης του ξεσηκωμού, σε βάρος της προοπτικής του

από υπή «πά

Ό οργ γέν αρκ

σώφοιναενο την σεις ημα

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 99

“Δικαίωση” με ήττα;

από κάθε άποψη. Ο «μέσος όρος» των τοποθετήσεών τους, όταν αυτές υπήρχαν, άρχιζε και τελείωνε με τη βουλησιαρχία, με την ανακήρυξη του «πάθους» ως κινητήριας δύναμης της ταξικής πάλης. «Για τους αναρχικούς η κοινωνική εξέγερση είναι ένας σημαντικός σταθμός. Υπενθυμίζει στους ανθρώπους τη σημασία της δράσης ενάντια σε κράτη, θεσμούς, μηχανισμούς και στηρίγματα της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης. Αναζωπυρώνει το πάθος για έναν κόσμο λεύτερο. Αυτό το πάθος, η αψηφισιά στην κρατική βία, η επιμονή, η διάρκεια, η καταστροφικότητα είναι που έδειξαν πως κάθε ένας είχε άπειρους λόγους να δράσει. Και περισσότερο απ’ όλους οι πλέον στερημένοι και κατατρεγμένοι που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τους μετανάστες. Ιδιαίτερα οι τελευταίοι έδωσαν το παρών συνθέτοντας μια πρωτόγνωρη για τον ελλαδικό χώρο πραγματικότητα. Άλλωστε, θα ήταν ντροπή, ιδιαίτερα για τους τελευταίους, να μην ξεσηκωθούν, να κάψουν, να καταστρέψουν και να λεηλατήσουν κάποια ψίχουλα από τον τεράστιο πλούτο που βρίσκεται γύρω τους.» (Συσπείρωση Αναρχικών)

καν γερχωνση σήωρεί ασε έμιποσε ασε περοεκης κόυιπομια ώτηλαρόκαι όνο ότι ΕΝ το να

«Κι αν εκείνες τις μέρες του Δεκέμβρη αγγίξαμε τα όνειρά μας, ζώντας λίγη από τη μαγεία τους, είναι βέβαιο ότι την επομένη σκοπεύουμε να τα αρπάξουμε και να γίνουμε ένα μαζί τους. Και φυσικά, ως τότε δεν θα περιμένουμε. Μιας και πρόκειται ουσιαστικά για τη συνέχιση μιας κοινής ιστορίας. Μιας ιστορικής διαδρομής, ενός κοινού αργαλειού από το παρελθόν που υφαίνει ακατάπαυστα, με τα νήματα μιας σειράς κοινωνικών εξεγέρσεων και επαναστάσεων, τα κομμάτια ενός κοινού υφαντού. Και που πρέπει να εκπληρώσει σύντομα το σκοπό του. Πριν προλάβει αυτός ο πολιτισμός να μας συμπαρασύρει στο βέβαιο της καταστροφής του […] Να παραμείνουμε ζωντανοί και να κάνουμε το βήμα απέναντι σε αυτό που μπορεί να μας προστάξει, τρομάξει, περιορίσει, καταναλώσει, βιάσει. Ας περπατήσουμε σε μια λεπτή και μαγική γραμμή. Εξάλλου, το ξέρεις. Είμαστε όλοι παίκτες στο ίδιο παιχνίδι, όπου πραγματικοί θεατές δεν υπάρχουν.» (ΡΕΣΑΛΤΟ)

τομού κτιτου

Όλα λοιπόν μπορούν να γίνουν με το «πάθος» και την «εξάπλωση της οργής»! Ακόμη και η «ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος» και εν γένει των «εξουσιαστικών σχέσεων». Είναι τόσο ισχυρό το «πάθος», που αρκεί να το επικαλεστούμε, να ρίξουμε και το σύνθημα της «εξέγερσης» και

«Υπάρχει μόνο η εξάπλωση της οργής, η όξυνση των απαντήσεων που δίνονται στους δρόμους, η επιθυμία μας η κοινωνική-ταξική οργή να στραφεί συνολικά και ανατρεπτικά ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα και τις εξουσιαστικές σχέσεις πάνω στις οποίες δομείται η καταπιεστική πραγματικότητα που όλοι αντιλαμβανόμαστε.» (Ανακοίνωση Κατάληψης ΑΣΟΕΕ)

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 100

αντίθεση

τότε οι μάζες «οφείλουν» να 'ρθουν να μας βρουν στις καταλήψεις μας, για να πραγματώσουμε τα όνειρά μας. Αν παρ' όλα αυτά δεν τα πραγματώσουμε… τελείως, δεν πειράζει, τα «αγγίξαμε» και περιμένουμε την «επόμενη φορά» για να «γίνουμε ένα μαζί τους». Ή μάλλον δεν θα περιμένουμε! Αλλά θα «περπατάμε σε μια λεπτή μαγική γραμμή». Αλλά γιατί είναι «λεπτή» και όχι πλατιά η γραμμή; Γιατί είναι «μαγική» και όχι πραγματική; Δεν τα βάζουμε με τις λογοτεχνικές επιδόσεις των συντακτών! Αλλά καθώς πρόκειται για πολιτικό κείμενο, οι προσδιορισμοί –έστω έμμεσα- αποδίδουν την άποψη των συντακτών τους για την ιστορία και την «ιστορική διαδρομή». Των αναρχικών και όχι του κινήματος. Των απόψεών τους και όχι των μαζών. Της γραμμής που βρίσκεται στο περιθώριο των πραγματικών και μεγάλων αντιθέσεων, κινήσεων, κινημάτων. Και που πριν απ’ όλα δεν θέλει ούτε μπορεί να ερμηνεύσει και να μετασχηματίσει αυτές τις αντιθέσεις, αυτές τις κινήσεις σε επαναστατική ανατροπή και στην οικοδόμηση μιας άλλης κοινωνίας. Γι’ αυτό κιόλας αρκεί «να μείνουμε ζωντανοί», να αναπαραχθούμε. Με βάση αυτά γνωρίζουμε ότι είναι «πολύ» -έξω από τη «φύση» και τα πολιτικά όρια αυτών των απόψεων- να θέσουμε ερωτήματα για το ποιοι πολιτικοί στόχοι θα ήταν αυτοί που θα «διεύρυναν» το Δεκέμβρη ή για το ποιοι στόχοι πρέπει να τεθούν σήμερα στο λαό και στη νεολαία ώστε να προετοιμαστούν νέοι αγώνες, ώστε να διεκδικηθούν νίκες, ώστε να συγκροτείται ένα κίνημα που πραγματικά να κινείται στην προοπτική της επαναστατικής ανατροπής. Εξάλλου, και μέσα στο Δεκέμβρη όποιες ομάδες του χώρου επιδίωξαν να μιλήσουν πιο συγκεκριμένα και πολιτικά, να υπερβούν τη «λογική» τού «εδώ και τώρα όλα κάτω», μάλλον αυτό που κατάφεραν ήταν να δείξουν με πιο πολιτικούς όρους τα αδιέξοδα του χώρου. Ας δούμε δύο τελευταία παραδείγματα. Το πρώτο αφορά την «Πρωτοβουλία Αυτόνομων Κέρκυρας», που η ανακοίνωσή της με τίτλο «Από την άμεση δράση (100), να περάσουμε στην άμεση δημοκρατία (10000000)» της 29/12/08, καταλήγει στο ακόλουθο πολιτικό διά ταύτα: «Η ανάγκη της δημιουργίας νέων θεσμών είναι επιτακτική. Η ένδεια του καθεστώτος και των εκπροσώπων του, η αδυναμία τους να κατανοήσουν την κρισιμότητα της κατάστασης μάλλον συρρικνώνει το ενδεχόμενο να προβούν σε υποχωρήσεις, σε δημιουργική σύνθεση, “αφομοίωση”, προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια νέα ισορροπία. Η παρακμή του καθεστώτος έχει φτάσει σε σημείο τέτοιο, που έχει καταστεί πλέον ανίκανο ακόμη και να παράγει διαχειριστές του στοιχειωδώς διορατικούς και σώφρονες, ώστε να επιτύχουν τη συνέχισή του ως έχει. Επομένως, ακόμη και στο πιθανό ενδεχόμενο κατά το οποίο η παρούσα κινητικότητα ατονήσει, εξακολουθούμε να μένουμε με δύο επιλογές: μπορούμε είτε να αφεθούμε να συμπαρασυρθούμε από την

100

προ νου μέν οι ε χωρ Δεκ προ εμπ

γιατ του νων σμο όλα λά ξη ω τή η θα μια οι υ σημ

για ουφο-

αγιίναι σεις διοτην μαστο μάμεναρκεί ότι ψευτοί ούν νες, αγ-

ξαν τού ουν αία κυπεστο

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 101

“Δικαίωση” με ήττα;

επερχόμενη κατολίσθηση που θα προξενήσει η κατάρρευση της παρηκμασμένης υφιστάμενης κοινωνικής θέσμισης, η οποία, επιδιώκοντας την επιβολή του «ορθολογικού ελέγχου», δημιουργεί καταστάσεις που διαφεύγουν από το στοιχειώδη έλεγχο (π.χ. οικονομική, οικολογική κρίση) ή να εργαστούμε στην κατεύθυνση μιας νέου είδους κοινωνικής θέσμισης. Τώρα, ναι, έχουμε κρίση…».

Ακόμα και αν προσπεράσουμε τις υποδείξεις προς το σύστημα («να προβούν σε υποχωρήσεις, σε δημιουργική σύνθεση, “αφομοίωση”, προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια νέα ισορροπία») (!) που είναι η πρώτη «συρρικνωμένη» ελπίδα της «Πρωτοβουλίας», δεν μπορεί παρά να αναρωτηθούμε ποιοι είναι οι «νέοι θεσμοί» που «επιτακτικά» πρέπει να δημιουργηθούν – χωρίς να ξεχνάμε πως όλα αυτά λέγονται σαν συμπέρασμα της έκρηξης του Δεκέμβρη. Την απάντηση λοιπόν για τη «νέα θέσμιση» την έχει δώσει σε προηγούμενες παραγράφους η ίδια ανακοίνωση. Να από τι πρέπει να εμπνευστούμε, αλλά και τι να «καταραστούμε»: «Ας ανατρέξουμε για λίγο στο παρελθόν. Στην αρχαία Αθήνα ως αφετηρία όπου για πρώτη φορά έχουμε μια κοινότητα, η οποία αναγνωρίζει τους θεσμούς της και τους νόμους της ως δημιουργήματα δικά της. Έχουμε τη διάρρηξη της κλειστότητας, την ανάδυση της δημοκρατίας. Η άμεση δημοκρατία –η δημοκρατία σκέτο, μόνο άμεση μπορεί να είναι η δημοκρατία και οτιδήποτε άλλο αποτελεί απάτη– εν συνεχεία επανεμφανίζεται. Σπέρματά της συναντούμε στις κορυφαίες εκφάνσεις του εργατικού και επαναστατικού κινήματος. Από την κομμούνα των Παρισίων, στα σοβιέτ, προτού το οκτωβριανό πραξικόπημα των μπολσεβίκων τα καταστρέψει, ως την ισπανική επανάσταση. Πρόκειται για παραδείγματα που μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και, ασφαλώς, όχι πρότυπα προς αντιγραφή.»

Τον χυδαίο αστικό αντικομμουνισμό δεν θα τον σχολιάσουμε. Αλλά γιατί τονίζεται ότι η αρχαία Αθήνα… αναγνωρίζει τους θεσμούς της και τους νόμους της ως δημιουργήματα δικά της; Μήπως η καπιταλιστική κοινωνία –π.χ. στη σημερινή Ελλάδα- δεν αναγνωρίζει ως «δικούς της» τους θεσμούς, τους νόμους, τις λειτουργίες της; Ακόμη καλύτερα, δεν είναι δικά της όλα αυτά; Ποια είναι η ουσία της «ετερονομίας» που σήμερα υφίσταται, αλλά δεν υπήρχε στην αρχαία Αθήνα; Δεν αναγνωρίζει σήμερα η αστική τάξη ως δικιά της την κοινωνία και την κάθε πτυχή της; Το πολύ που θέτει αυτή η κριτική είναι η αναζήτηση μιας πιο εύρυθμης αστικής κοινωνίας, που θα «αφομοιώνει» πιο αποτελεσματικά τις αντιφάσεις της, θα καταφέρνει μια πιο «δημιουργική σύνθεση» των ακροτήτων της. Γι’ αυτό ακριβώς και οι υποδείξεις στο σύστημα, γι’ αυτό ακριβώς και η «δυνατότητα» εντός της σημερινής καπιταλιστικής κοινωνίας να οικοδομηθούν «νέοι θεσμοί», που 101

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 102

αντίθεση

θα φέρουν –μέσα σ’ αυτήν- την πολυπόθητη «ισορροπία». Γι’ αυτό και είναι «πραξικόπημα» η επανάσταση των μπολσεβίκων που επιδίωξαν την επαναστατική ανατροπή και όχι τις «θεσμίσεις» εντός του καπιταλισμού. Αλλά μιας και φτάσαμε σε τέτοιο «βάθος», καλό είναι οι… επαναστατούντες νέοι να ξέρουν και κάτι παραπάνω: «Γιατί είναι τόσο σπάνιες οι στιγμές εκείνες στη διάρκεια της ιστορίας, κατά τις οποίες οι κοινωνίες έρχονται στο προσκήνιο και ασκούν πραγματική πολιτική; Η απάντηση που δίδεται στο ερώτημα αυτό από τον ίδιο τον Καστοριάδη είναι ότι, αντίθετα με τα όσα ισχυρίζονταν η οντολογία του συνόλου σχεδόν των παραδοσιακών επαναστατικών κινημάτων, η ετερονομία είναι πολύ πιο συμβατή με την ανθρώπινη φύση από ό,τι η αυτονομία. Οι κοινωνίες οι βασιζόμενες στις αρχές των προνομίων και της ανισότητας ανταποκρίνονται καλύτερα στον πρωταρχικό πυρήνα αποκλειστικότητας που διέπει τα ανθρώπινα όντα. Παρ' όλα αυτά, παραδείγματα στην ιστορία από την αρχαία Αθήνα ως την κολεκτιβοποίηση στην Ισπανία το '36 δείχνουν ότι ο πυρήνας αυτός δεν είναι μη αναστρέψιμος.» (Εισήγηση της Πρωτοβουλίας Αυτόνομων Κέρκυρας, σε εκδήλωση για τον Καστοριάδη, 21/3/2007).

Να μην το ζορίζουμε πολύ δηλαδή! «Κανένα από τα πέντε δάχτυλα δεν είναι ίσα», έλεγαν παλιά οι παπάδες στο κατηχητικό. «Η ετερονομία είναι πολύ πιο συμβατή με την ανθρώπινη φύση από ό,τι η αυτονομία» αναπαράγει σε λόγιο ύφος ο μέγιστος Κορνήλιος. Ως εκ τούτου, ας δεχθούμε ως «ανθρώπινη φύση» την ανισότητα, την εκμετάλλευση, την καταπίεση στην κοινωνία. Αν παρ' όλα αυτά –επειδή οι νέοι κάνουν και… Δεκέμβρηδες- ξεσπάσετε, να ξέρετε: «μακριά από τους κομμουνιστές», γιατί έχουν στο «αίμα» τους την… ετερονομία. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά ανακοίνωση της «Αντιεξουσιαστικής Κίνησης» (Αθήνα 28/12/2008) με τίτλο «Ανοιχτή επιστολή προς την πολιτική εξουσία της Ελλάδας». Ας δούμε: «Η κοινωνία δεν παρακολουθεί απλώς την εκπτωτική πορεία του κράτους. Συντονίζεται διαρκώς για τη συμμετοχή της στους θεσμούς διαχείρισης. Διεκδικεί δικαίωμα στην απόφαση, παρακάμπτοντας το κομματικό-κοινοβουλευτικό σύστημα…».

Τι να καταλάβουμε εδώ; Μήπως η ζητούμενη θέσμιση που έθετε η «Πρωτοβουλία Αυτόνομων Κέρκυρας» έχει ήδη αρχίσει να υλοποιείται; Έτσι φαίνεται και παρακάτω: «Διανύουμε το πεδίο μιας μάχης στην οποία η κυβέρνηση και η πολιτική εξουσία δεν κατέχουν κάποια θέση ισχύος (!). Χρησιμοποιούν την αστυνομία για να φοβίσουν, τρομοκρατήσουν… ποιος όμως τους φοβάται;». 102

ήτα και πολ

ΚΥ πιο που «δικ Συν τικό

σια μπε

Ό ότι

ρου δεν

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 103

“Δικαίωση” με ήττα;

είτην μού. ού-

Μάλλον, λοιπόν, το μόνο που είχε απομείνει στην πολιτική εξουσία ήταν οι δυνάμεις καταστολής, ενώ η «κοινωνία» έφτιαχνε τους θεσμούς της και περιθωριοποιούσε το… σύστημα. Ως εκ τούτου, να και η πρόταση στην πολιτική εξουσία –διαμέσου της «ανοιχτής επιστολής»: «Αν σε αυτή την εξέγερση ασκήθηκε η ελάχιστη κοινωνική βία που θα μπορούσε να ασκηθεί, η ελάχιστη αντίδραση του πολιτικού συστήματος δεν μπορεί παρά να είναι η πτώση του καθεστώτος των δολοφόνων και η δικαίωση των άμεσων αιτημάτων»

δεν ίναι παως την ξε«αίΚίική

ρωΈτσι κυρημως

Εδώ είμαστε λοιπόν! Το γνωστό (από ΣΥΡΙΖΑ κ.ά.) «ΚΑΤΩ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ» με την ορολογία της Αντιεξουσιαστικής Κίνησης. Ίσως και πιο «προχωρημένο», αφού η «κοινωνία συντονίζεται κ.λπ.» και άρα περίπου «δεν σας χρειαζόμαστε». Ωστόσο μένει η απορία, από ποιον ζητάμε τη «δικαίωση των άμεσων αιτημάτων»; Τι είναι όλος αυτός ο μύλος; Σύγχυση; Συνδυασμός ιδεολογικών δανείων και πολιτικών πιέσεων από την πραγματικότητα; Συγκαλυμμένη απελπισία; Αν κανείς ζητούσε βοήθεια από ένα πιο αναλυτικό άρθρο της Αντιεξουσιαστικής Κίνησης («Η φωτιά που θρυμμάτισε τη σιωπή», 29/12/2008), θα μπερδευόταν χειρότερα. Δείτε, ξεκινάει κάπως στρωτά: «Είμαστε μπροστά σε μια τεράστια πολιτική εξέγερση, μια έκρηξη οργής. Μια γενιά που της τάζουν ανεργία, της στερούν κάθε ελπίδα, την ωθούν από τώρα στο περιθώριο, την αποξενώνουν από το φως, το νερό, τον αέρα, τον έρωτα, αυτή η γενιά έχει τον δικό της νεκρό».

Όμως, επειδή δεν πρέπει να μας περάσουν για μαρξιστές, ας δηλώσουμε ότι δεν είμαστε και ας φύγουμε από το πεδίο των ταξικών αντιθέσεων: «…Η διεκδίκηση της ισότητας βρίσκεται εκτός πλαισίου του κινήματος. Γι’ αυτό οι μαρξιστικές αναλύσεις έχουν χάσει κάθε ικανότητα ανάλυσης. Ο λούμπεν εργαζόμενος βρίσκεται μέσα στη φωτιά αλλά δεν θέλει να προσδιορίζεται ως τέτοιος. Το νήμα που συνδέει την εξέγερση της Αθήνας με το Λος Άντζελες και τα παρισινά προάστια είναι το νήμα της απόλυτης βίας του κράτους, μια απώλεια πολιτική που, ενώ στα πρώτα δύο είχε κάποια φυλετικά χαρακτηριστικά, εδώ έλαβε ευρύτερες διαστάσεις. Η εξέγερση αυτή διεκδίκησε την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και πήγε πολύ μακρύτερα από αναλύσεις που αναζητούσαν πάλι το υποκείμενο σε ξεπερασμένες ταυτότητες.»

Ο (λούμπεν) εργαζόμενος δεν είναι εργαζόμενος. Οι μαρξιστές δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Ενώ εμείς ανακαλύψαμε πως η βάση των ξεσηκωμών δεν είναι οι ταξικές αντιθέσεις, είναι η αντίθεση «κράτος-κοινωνίας». Ξεχά103

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 104

αντίθεση

στε τα επαναστατικά υποκείμενα. Αν η «κοινωνία» αρχίσει να «διεκδικεί δικαίωμα στην απόφαση», τότε θα πούμε του καθεστώτος να φύγει και να μας αφήσει ήσυχους! Το μόνο βέβαιο είναι πως κάπως έτσι –ακόμα και όταν δεν ξεκινάει κανείς με αυτή την πρόθεση- καταλήγει να βλέπει ως ρόλο του κινήματος το να είναι ο «Απάτσι», σ’ έναν ατελείωτο «κλεφτοπόλεμο» φθοράς από κάθε άποψη. Εξάλλου, την ομολογία της φθοράς και της ουσιαστικής απελπισίας τη δίνει και ο επίλογος του ίδιου άρθρου: «[…] Ο Δον Κιχώτης δεν ανήκε σε εκείνους που απλώς παρατηρούσαν την πραγματικότητα και αναρωτιούνταν “γιατί;” Ήταν από εκείνους (ίσως ο πρώτος) που φαντάζονταν την πραγματικότητα έτσι όπως αυτή δεν υπήρξε ποτέ και αναρωτιούνταν, γιατί όχι; […]»

Η απελπισία δεν μπορεί να εκφραστεί με ιδεολογικούς όρους, μόνο με οριστική ανταρσία. Δεν είναι μονόδρομος ο θάνατος και η παθητικότητα. Χρειάζεται κοινωνική δράση ενάντια στο γενικευμένο φόβο.» Πρόκειται για ατόφιο ιδεαλισμό, με ολόκληρο τον πολιτικό απομονωτισμό που αυτός συνεπάγεται. Γιατί η μαζική πάλη και η επαναστατική ανατροπή δεν πατάει σε μια αυριανή πραγματικότητα που κάποιος Δον Κιχώτης θα φανταστεί. Θεμελιώνεται στα υλικά δεδομένα αυτής της κοινωνίας. Κι αυτό που πρέπει και μπορεί να εκφραστεί δεν είναι η «απελπισία», αλλά οι αντιθέσεις ή, αλλιώς, το δίκιο και το δικαίωμα των μαζών σήμερα. Μια τέτοια κίνηση είναι που συνθέτει και το αύριο. Αλλά, ξεχάσαμε, «οι μάζες» δεν αφορούν αυτές τις αντιλήψεις. Απλώς, όταν «τυχαίνει» να συμβαίνουν ξεσηκωμοί κάποιας κλίμακας –που μάλιστα να τους θεωρούν «δικούς τους»- τότε αισθάνονται την ανάγκη να πουν μια συνολικότερη κουβέντα που να αφορά όλη την «κοινωνία». Και τότε απλώς εκτίθενται.

σημΕιωσΕισ

ΕΠιλοΓου

Η ήττα του κομμουνιστικού κινήματος, η καπιταλιστική παλινόρθωση μετά την πρώτη έφοδο στον ουρανό της εργατικής τάξης και των λαών αποτελούν αναμφίβολα –όπως ήδη αναφέραμε στην εισαγωγή- το κεντρικό ζήτημα της αναμέτρησης που βρίσκεται μπροστά μας, που εξελίσσεται καθημερινά στα πολλαπλά στιγμιότυπα της ταξικής πάλης. Είναι, με μια έννοια, ο κόμβος γύρω από τον οποίο χρειάζεται να συντεθεί εκ νέου η επαναστατική απάντηση. Ταυτόχρονα, η ίδια η παλινόρθωση και η ήττα εμφανίζεται ως το «πεδίο δικαίωσης» των α/α/ε ομάδων και απόψεων και θα λέγαμε ουσιαστικά κατά τον ίδιο τρόπο που είναι «δικαίωση» για τον καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό κόσμο.

104

την στο ρία εξο πτω Και δική δική κή π στε ση σ ρικ

αυτ δεδ χική στο ματ Όλα γής φρο γάλ Κρο τον λισμ ταξ

εμφ λά κ ωρη δεδ γος ψου ολο συν η επ νες τήμ

ικεί να ταν του θοστι-

ο με ητα. ιται τός τάταπου ιθέκίφοουν ούς ντα

ωση αών ικό καένπαττα και τον

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 105

“Δικαίωση” με ήττα;

Βέβαια, οι απόψεις αυτές εμφανίζονται δικαιωμένες από την ήττα και την παλινόρθωση από… «αριστερά» ή μάλλον από… «αντιεξουσιαστικά», στο βαθμό που «δικαιώνονται» οι απόψεις τους για το κόμμα, τη δικτατορία του προλεταριάτου, που από «τη φύση τους» θα οδηγήσουν σε μια εξουσιαστική-καταπιεστική κοινωνία. Είναι κι αυτή μια κατ’ εξοχήν περίπτωση της ιδιότητας της «αιώνιας δικαίωσης» που έχουν οι απόψεις αυτές. Και αρκεί απέναντί της σαν απάντηση μία και μόνη ερώτηση: Ποια είναι η δική σας πρόταση-κατεύθυνση για τους αγώνες, για την πάλη; Ποια είναι η δική σας προοπτική, η δική σας κοσμοθεωρία, που ανοίγει μια επαναστατική προοπτική στα εκατομμύρια των μισθωτών σκλάβων και των λαών που στενάζουν από την καπιταλιστική-ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα; Απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν έχουν, δεν υπάρχει, δεν υπήρξε σ’ όλη την ιστορική διαδρομή αυτών των θεωριών και απόψεων. Πώς τίθεται λοιπόν στην πραγματικότητα σήμερα το ζήτημα της σχέσης αυτών των απόψεων με την παλινόρθωση και την ήττα και στη βάση των δεδομένων των τελευταίων 150 χρόνων; Όπως ήδη είδαμε, η καθαυτή αναρχική θεώρηση, ηττημένη ήδη από την Α’ Διεθνή, βρέθηκε από το ’17 κιόλας στο περιθώριο της ταξικής πάλης. Το ’36-39 επικύρωσε επώδυνα και δραματικά πως δεν μπορεί να διεκδικήσει ρόλο και προοπτική μέσα σε αυτήν. Όλα αυτά τα χρόνια το μόνο που της «έμενε» ήταν η καταγγελία της «σφαγής της Κροστάνδης» σαν γραφικό σιγόντο στις εφημερίδες των λευκοφρουρών που προπαγάνδιζαν την Κροστάνδη και σαν απολογητής των μεγάλων τραπεζών που διοργάνωναν εράνους για την υποστήριξη της Κροστάνδης. Ουσιαστικά, με αυτήν την γκρίνια οι αναρχικοί απάλλαξαν τον εαυτό τους από την υπόθεση της πάλης για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού μιας και εξαρχής, όταν η υπόθεση αυτή τέθηκε στην ημερήσια διάταξη των εργατών και των λαών του κόσμου. Με αυτούς τους όρους συνάντησαν τους αυτόνομους-ελευθεριακούς που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα της ήττας του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και ως υπερασπιστές της. Υπερασπιστές της ήττας, στο βαθμό που οι θεωρητικές κατασκευές τους πολύ γρήγορα την αποδέχονται και κινούνται με δεδομένη την ήττα αυτή. Με βάση όλα αυτά, ποιος ακριβώς είναι ο αντίλογος στην παλινόρθωση από τις δυνάμεις αυτές; Τι μπορούν να αντιπαλέψουν απέναντι στα ζητήματα που αυτή θέτει θεωρητικά, φιλοσοφικά, ιδεολογικά, πολιτικά, πρακτικά στην καθημερινή πάλη; Σε τι μπορούν να συνεισφέρουν ώστε η επαναστατική θεωρία να αναπτυχθεί παραπέρα και η επαναστατική κατεύθυνση να συγκροτήσει εκ νέου τους σημερινούς αγώνες στη βάση των οξύτατων σημερινών αντιθέσεων; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι κατηγορηματικά… μηδενική! α) Γιατί ακριβώς με βάση την αρχική τους συγκρότηση, οι θεωρητικές

105

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 106

αντίθεση

απόψεις της αναρχίας-αυτονομίας και σε όλες τους τις εκδοχές έχουν «απαντήσει» λαθεμένα ζητήματα που το κομμουνιστικό κίνημα απάντησε και θεμελίωσε ήδη από τον 19ο αιώνα. Όταν ακόμη δεν μπορούν ή δεν θέλουν να βρουν το επαναστατικό υποκείμενο της καπιταλιστικής κοινωνίας (εργατική τάξη), την ανάγκη οργάνωσής της και συγκρότησής της και πολιτικά, όταν ακόμα δεν έχουν βγάλει συμπεράσματα από την Παρισινή Κομμούνα και όλα τα επόμενα ως τη… Χιλή του 1973, για την ανάγκη της επαναστατικής ανατροπής και της συγκρότησης της δικτατορίας του προλεταριάτου, πώς να μπορούν να ισχυριστούν ότι έχουν προτάσεις και διέξοδο για τις καταπιεζόμενες και εκμεταλλευόμενες μάζες; β) Στη βάση αυτή φυσικά «δεν παρακολούθησαν» την ιστορική πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης του 20ού αιώνα, δεν επιδίωξαν να δουν τον πλούτο των θετικών και αρνητικών κληρονομιών του πρώτου μισού αυτού του αιώνα, μιας και επρόκειτο από την αρχή για μια «λάθος υπόθεση». Πρόκειται πραγματικά για τραγέλαφο. Σήμερα μαζί με τους αστούς σηκώνουν το δάχτυλο για να επιτιμήσουν και να λοιδορήσουν ολόκληρη αυτή την Ιστορία, ολόκληρη αυτή την υπόθεση. Δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν τα βάζουν απλώς με τους κομμουνιστές, αλλά με τους λαούς, της εργατική τάξη, την Ιστορία της πάλης τους και των πιο πρωτόγνωρων κατακτήσεών τους! Πού καταλήγουν; Μα, στο να αναζητούν το… Μάχνο της Κροστάνδης για να αναδείξουν την υπόστασή τους ή οι πιο «πολιτικοί» να κάνουν σημείο αναφοράς τους καθηγητές του ΜΙΤ –σαν τον Τσόμσκι- για να ασκήσουν «κριτική» στις ΗΠΑ. (Βλέπετε, ο Όργουελ, που έχει πολυχρησιμοποιηθεί, «εξαντλήθηκε» ιδιαίτερα από τότε που «βρέθηκε» στις λίστες μισθοδοσίας της CIA.) Ταυτόχρονα, για τις πιο προωθημένες προσπάθειες απάντησης του ζητήματος και με όρους μαζών και ταξικής πάλης, όπως η ΜΠΠΕ, είτε δεν ξέρουν είτε, όταν «ξέρουν», συντάσσονται με τις πιο χυδαίες αστικές συκοφαντίες. Με βάση όλα αυτά, είναι λίγο και άστοχο να μιλήσει κανείς για θεωρητική φτώχεια και καθυστέρηση για τις δυνάμεις αυτές. Βλέποντάς τες να καταφεύγουν σε αναπαλαιώσεις των πιο ξεφωνημένων ρεφορμιστικών αντιλήψεων για τις νησίδες της ελευθερίας εντός του καπιταλισμού, να αντιγράφουν την απογοήτευση του ’70 με τα θεαματικά «προλεταριακά ψώνια» και τις καταλήψεις των «κοινωνικών κέντρων» ή τους πολύ «θυμωμένους» να αναζητούν στον Νετσάγεφ κουράγιο και θεωρητικά αποφθέγματα για τις ληστείες, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί τη σχέση τους με την παλινόρθωση: Είναι η δικαίωση της απελπισίας τους, είναι η αναπαραγωγή της δυνατότητάς τους μέσα στον άγριο καπιταλιστικό κόσμο και την ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα να θρηνούν για μια «ελευθερία» που δεν μπορεί να έρθει. Δεν μπορεί να έρθει γιατί οι ίδιοι την έχουν προσδιορίσει ως

106

μια ντα κή λ

του όσο μόν Θα ολα ΜΕ προ

Ενδ

μελ

197

136

57-6

νη Ε

Επο

[κυρ

Κάν μπρ

κή Σ

πακαι ουν (εριτιομτης ροδιέ-

εία τον τού ση». κώυτή ν τα τάεών δης σηκήποιστες ειες ως η δαί-

ρηνα κών να ακά μωθέγτην γωτην ποως

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 107

“Δικαίωση” με ήττα;

μια «δική τους ιδέα», έξω από τους εργαζόμενους και τη νεολαία που κινούνται στους καθημερινούς συρμούς «σπίτι-δουλειά-σπίτι» και όχι στη «μαγική λεπτή γραμμή» όπου οι ίδιοι ακροβατούν. Το τελικό ερώτημα που αντικειμενικά τίθεται από το ίδιο το κίνημα, τους αγώνες και τη βαρβαρότητα του συστήματος προς όλους αυτούς –ή όσους μπορούν να ακούσουν και δεν έχουν πνιγεί στην εκκωφαντική απομόνωσή τους- είναι και το πρωταρχικό ερώτημα της σημερινής κατάστασης: Θα 'ρθουν στον μαζικό πολιτικό αγώνα, στη μεγάλη υπόθεση της λαϊκής-νεολαιίστικης πάλης, στην υπόθεση της οργάνωσης από τα κάτω ενός ΜΕΤΩΠΟΥ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΝ που ανοίγει δρόμο για την επαναστατική προοπτική; Ή θα ξοδεύονται ενάντια σε αυτήν την κατεύθυνση;

ΕνδΕικτικη

ΒιΒλιοΓραφια

Ορισμένα βιβλία που θα μπορούσαν να βοηθήσουν σε συστηματικότερη μελέτη του θέματος: Καρλ Μάρξ, Φρίντριχ Ένγκελς, Για τον αναρχισμό, Καζάντζα, Αθήνα 1979 Β.Ι. Λένιν, Τι να κάνουμε, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002 [σελ. 28-79 και 136-145] Β.Ι. Λένιν, Κράτος και επανάσταση, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1996 [σελ. 57-67 και 102-119] Β.Ι. Λένιν, «Επαναστατικός τυχοδιωκτισμός» στα Άπαντα, τ. 6, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986 [σελ. 378-399] Β.Ι. Λένιν, «Σοσιαλισμός και Αναρχισμός» στα Άπαντα, τ. 12, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987 [σελ. 129-132] Ι.Β. Στάλιν, Αναρχισμός ή σοσιαλισμός, Ειρήνη, Αθήνα χ.χ. Ουίλλιαμ Φόστερ, Η Ιστορία των τριών Διεθνών, Αλφειός, Αθήνα 1975 [κυρίως Α’ τόμος, σελ. 35-154 και Β’ τόμος, σελ. 517-529] Βασίλης Σαμαράς, «Ισπανικός εμφύλιος. Η Ιστορία ξαναγράφεται στις Κάννες», εφ. Προλεταριακή Σημαία, φ. 304, 305, 307 [κυκλοφορεί και σε μπροσούρα] Βασίλης Σαμαράς, Η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της, Προλεταριακή Σημαία, Αθήνα 2006 [σελ. 413-425

107

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 108

Πώ καπ λάν σμο συσ κάν θέσ για

αν

διά τευ τική για πών ραχ ραξ και ρατ

δια νικό γάτ κεφ νίζο

108

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 109

Πώς να δούμε την κρίση δημήτρης μάνος Π ώς να δούμε την κρίση που εκδηλώνεται με γοργούς ρυθμούς σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο; Υπάρχουν διάφορων ειδών προσεγγίσεις. Άλλοι μιλάνε για «τεχνητή κρίση», άλλοι για μια «συνηθισμένη κρίση του καπιταλισμού. Από το στρατόπεδο των ανοικτών απολογητών του καπιταλιστικού συστήματος δεν λείπουν και εκείνοι που βλέπουν (ή προσπαθούν να μας κάνουν να δούμε) την κρίση ως… «ευκαιρία». Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να θέσουμε τα σωστά ερωτήματα ή καλύτερα αυτά που είναι πιο κατάλληλα για να βοηθούμε στην κατανόησή της.

αντι

ΕισαΓωΓησ

-η

διασΠαση τησ οικονομικησ θΕωριασ

Σε γενικές γραμμές και ως προς το ζήτημα της κρίσης διαπιστώνουμε τη διάσπαση της αστικής οικονομικής θεωρίας σε δύο χονδρικά βασικές κατευθύνσεις. Η διάσπαση είναι απότοκος της διττής φύσης της κεφαλαιοκρατικής σχέσης: Από τη μια παραγωγή αξίας σε δύο επίπεδα, της αναγκαίας για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης και της υπεραξίας που καρπώνεται ο καπιταλιστής. Από την άλλη, πραγμάτωση της αξίας που έχει παραχθεί μέσα από την κατανάλωση των αξιών χρήσης και είσπραξη της υπεραξίας. Δύο διαδικασίες ενός ενιαίου κύκλου, του κύκλου της παραγωγής και της αναπαραγωγής του κεφαλαίου, που όμως εμφανίζονται να αντιπαρατίθενται η μία στην άλλη στην πλήρη ανάπτυξη του κύκλου αυτού. Η διάσπαση παραγωγής-κατανάλωσης προέρχεται από το βαθύτερο διαχωρισμό της εργασιακής δύναμης που παράγει την αξία και τον κοινωνικό πλούτο. Από τη διάσπαση του εργασιακού χρόνου σε χρόνο που ο εργάτης παράγει τα μέσα συντήρησής του και σε χρόνο που «αφιερώνει» στον κεφαλαιοκράτη. Από τα χρόνια του Μαρξ, οι αστοί οικονομολόγοι εμφανίζονται «διχασμένοι», προσπαθώντας να τοποθετηθούν απέναντι σε αυτή

109

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 110

αντίθεση

τη… διττή φύση της κεφαλαιοκρατικής σχέσης. Να τοποθετηθούν, για την ακρίβεια, απέναντι σε μια σχέση που την ουσία της δεν θέλουν να δουν. Θα λέγαμε μάλιστα πως η μαρξιστική ανάλυση αυτόν ακριβώς το διχασμό… αξιοποιεί, αναγνωρίζοντας στην «κάθε πλευρά» τα… δίκια της, ξεπερνώντας όμως το διχασμό μέσα από μια νέα, ανώτερη σύνθεση. Μια ανώτερη σύνθεση που όμως φωτίζει και προβάλλει τις μονοσήμαντες προσεγγίσεις των αστικών οικονομικών θεωριών. Αν όμως στα χρόνια του Μαρξ οι προσεγγίσεις των αστών οικονομολόγων (Ρικάρντο, Σμιθ κ.λπ.) αποτέλεσαν το υλικό πάνω στο οποίο στήθηκε ο βασικός πυρήνας της κριτικής της πολιτικής οικονομίας και του «Κεφαλαίου», οι οικονομικές θεωρίες της ιμπεριαλιστικής εποχής στερούνται αυτού του δυναμισμού. Ακριβώς γιατί έχουν πολύ πιο στοχευμένη «αποστολή»: τη διάσωση, τη συντήρηση και την τελική υπεράσπιση ενός συστήματος που βρίσκεται σε διαρκή κρίση. Η διάσπαση όμως των σχολών σκέψης των αστών οικονομολόγων ακολούθησε σε αδρές γραμμές το βασικό διαχωρισμό για τον οποίο έγινε λόγος. Σχολές σκέψης που βρήκαν εύκολα το δρόμο της ακαδημαϊκής υποστήριξης και ανάδειξης. Από τη μια οι οικονομολόγοι της «προσφοράς». Αυτοί υποστηρίζουν πως η αύξηση της παραγωγής (και της παραγωγικότητας) αρκεί για να «συνεφέρει» τον κύκλο της παραγωγής και αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Από την άλλη, οι οικονομολόγοι της «ζήτησης», που εστιάζουν στην αύξηση της «ενεργού ζήτησης», στην κατανάλωση και στην άνοδο της αγοραστικής ικανότητας των καταναλωτών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως πίσω από τα οικονομικά της προσφοράς συνωθούνται όλα τα «αστέρια» του νεοφιλελευθερισμού. Ενώ πίσω από τις θεωρίες ενίσχυσης «της ενεργού ζήτησης», όλοι οι νεοκεϊνσιανιστές ή συγκλίνοντες προς τον κεϊνσιανισμό οικονομολόγοι. Όσο και αν είναι αναγκαστικά σχηματική αυτή η παρουσίαση (στην πραγματικότητα η βεντάλια είναι πολύ μεγαλύτερη), ωστόσο κάθε άλλο παρά αγνοεί το χονδρικό, το βασικό διαχωρισμό της ακαδημαϊκής κοινότητας των αστών οικονομολόγων και των θεωριών τους.

τι

να δουμΕ στην κριση

τα ΠΕδια συζητησησ

Μια σύγχρονη τοποθέτηση απέναντι στη σημερινή κρίση θα πρέπει πρώτα πρώτα να αντλήσει στοιχεία από την ιστορικότητα των πρόσφατων και παλαιότερων κρίσεων του καπιταλισμού τουλάχιστον στον αιώνα που πέρασε.. Κι αυτό γιατί είναι κανείς σύγχρονος μόνο στο πεδίο της ιστορικότητας. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να ορίσει τα παρακάτω πεδία συζήτησης: 1. Να ανατρέξει στη θεωρητική συζήτηση που είχε ξεκινήσει στο τέλος 110

και ξιστ στέ μεν κεφ πολ του τοπ νακ ίδιο

να στη ρακ γαν Ανε μισμ συζ τα νου μα έχο συμ και όπω ξεκ

επίπ τά πτω το ξ τον στικ Ίσω πει

δεκ κόμ Όσο επο

την Θα μό… νώερη σεις

λόηκε φααυστονός λών ασι-

στήΑυτηκαι «ζήνάΔεν νωθεκλίναι βεδρικο-

ρώκαι πέότηης: λος

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 111

Πως να δούμε την κρίση

και στις αρχές του προηγούμενου αιώνα τόσο ανάμεσα στους ρώσους μαρξιστές («λαϊκιστές» και «σκεπτικιστές»), ανάμεσα στους ευρωπαίους μαρξιστές όσο και ανάμεσα σε Ρώσους και Ευρωπαίους για το ζήτημα της λεγόμενης «υπερσυσσώρευσης» του κεφαλαίου ή της «υπερσυσσώρευσης» των κεφαλαίων. Ξεχωριστές «στιγμές» και τομές της συζήτησης (και αργότερα πολεμικής) που αναπτύχθηκε πάνω στο ζήτημα αυτό είναι η αντιπαράθεση του Λένιν με τον Κάουτσκι, της Λούξεμπουργκ με τους σύγχρονούς της αυτοπροσδιοριζόμενους ως θεωρητικούς του μαρξισμού αλλά και η… εξ αντανακλάσεως αντιπαράθεση των δύο επαναστατών γύρω από πλευρές του ίδιου ζητήματος. 2. Να συνδέσει τη συζήτηση αυτή με την παρόμοια θεματική που δείχνει να ταλανίζει και να προβληματίζει και σημερινούς αριστερούς. Ήδη, π.χ., στην Ιταλία ξεκίνησε μια τέτοια συζήτηση σχετικά με τον απόλυτο ή όχι χαρακτήρα της κρίσης υπερπαραγωγής κ.λπ., στην οποία συμμετέχουν και οργανώσεις που κλήθηκαν στο αντιιμπεριαλιστικό διήμερο στη Θεσσαλονίκη. Ανεξάρτητα από τις ανακολουθίες και την ασφυκτική ηγεμονία του ρεφορμισμού-ρεβιζιονισμού αλλά και την κατάσταση της ιταλικής Αριστεράς, οι συζητήσεις στην Ιταλία είχαν πάντα το χαρακτηριστικό ότι έθεταν ζητήματα επικαιρότητας σε σύνδεση πάντα με θεωρητικές πηγές από «διαβασμένους» συζητητές (μην ξεχνάμε πως εκεί «υπήρξε» το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα της τριτοδιεθνιστικής περιόδου). Με αυτήν την έννοια, πάντα είχαν και έχουν ενδιαφέρον, ακόμα και αν δεν συμφωνεί κανείς κάποιες φορές με τα συμπεράσματα. Πολύ περισσότερο όταν εξελίσσεται μια τέτοια συζήτηση και σε άλλους χώρους στην Ευρώπη, και σε αυτό βοηθά πολύ το διαδίκτυο, όπως φαίνεται από τις σχετικές ιστοσελίδες (είναι η «αναζήτηση» που ήδη ξεκίνησε). Βέβαια η ελληνική Αριστερά, βρίσκοντας πολύ καλή δικαιολογία στο επίπεδο κινητοποίησης και πολιτικοποίησης του ελληνικού κινήματος, κατά κάποιον τρόπο σνομπάρει αυτές τις συζητήσεις ή στην καλύτερη περίπτωση τις αγνοεί. Είναι παλιά αμαρτία αυτού του είδους η αυτάρκεια και το ξέκομμα από έναν θεωρητικό προβληματισμό που αναπτύσσεται σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, κατά περίεργο τρόπο όχι όμως και στην… ιμπεριαλιστική Ελλάδα (σύμφωνα με ορισμένες απόψεις της ελληνικής Αριστεράς). Ίσως πάλι η ελληνική υπαρκτή Αριστερά και να μην «αδειάζει» γιατί πρέπει να προετοιμαστεί για… μακροχρόνιο προεκλογικό αγώνα. 3. Η συζήτηση γύρω από την κρίση που ξεκίνησαν οι αστοί στα μέσα της δεκαετίας του '80 και πώς αυτή μετεξελίχθηκε μέσα από δύο σημαντικούς κόμβους, την ανατροπή του '89-90 και την εκδήλωση της παρούσας κρίσης. Όσον αφορά τη δεκαετία του '80, χρειάζεται να γίνει μια «ανασύσταση» εποχής για να απαντηθούν τα οικονομολογικά ιδεολογήματα της εποχής,

111

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 112

αντίθεση

όπως η λεγόμενη «μεταβιομηχανική κοινωνία», ο διαχωρισμός ιδιοκτησίαςδιαχείρισης, οι συμπληρωματικές «αριστερές» θεωρίες της λεγόμενης ΕΤΕ, η φιλολογία για τη ρομποτική (που τη διαδέχτηκαν οι θεωρήσεις για την «κοινωνία της γνώσης»), οι θεωρίες για τις οικονομίες-τίγρεις της Ασίας ή τις χώρες «υποδείγματα», βλέπε Ιρλανδία κ.λπ. Είναι σημαντική μια ανάλογη προσπάθεια για να φωτιστεί η γραμμή που συνδέει το ιδεολογικό περιεχόμενο της διαχρονικής επίθεσης στην εργατική τάξη τα τελευταία τριάντα χρόνια. Άρα τηρείται μια βασική απαίτηση «συγχρονικότητας». Σημαντικό επίσης είναι για το πώς «βλέπει» η αντίπαλη τάξη την κρίση. 4. Ένα τέταρτο πεδίο συζήτησης (που είναι μάλιστα και εξαιρετικά επίκαιρη) αφορά το ρόλο του κράτους, του «δημόσιου χώρου» και την παρέμβασή του στην καπιταλιστική οικονομία. Εδώ αναγκαστικά πρέπει να τοποθετηθεί κανείς σε μια σειρά θέματα όπως «ευημερία-καπιταλισμός», ο ρόλος των θεωριών του Κέινς και σε συνδυασμό με αυτό η «επιτυχία» ή η «αποτυχία» του κεϊνσιανισμού, οι φάσεις παρέμβασης του κράτους στην οικονομία σε περιόδους κρίσης και «ανάπτυξης». 5. Τέλος, και πέρα από τα πεδία των συζητήσεων, είναι απαραίτητη μια όσο γίνεται συνοπτική παρουσίαση και προσέγγιση των μεταπολεμικών κρίσεων σε συνδυασμό πάντα με ενότητες όπως οι «καινοτομίες», η λεγόμενη αύξηση της παραγωγικότητας, ο πληθωρισμός (ή αντιπληθωρισμός), η κυκλικότητα των κρίσεων, ο ρόλος των μονοπωλίων, η υποδούλωση της κοινωνίας στο χρηματιστηριακό κεφάλαιο.

ανακΕφαλαιωνοντασ… Ανακεφαλαιώνοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, δρομολογώντας μια συζήτηση για την ιστορικότητα των κρίσεων την εποχή του ιμπεριαλισμού και ειδικότερα την πιο πρόσφατη τριακονταετία (θεωρητική συζήτηση στην Αριστερά «τότε» και «τώρα», η απάντηση στην κρίση από τη μεριά των αστών με τους κρίσιμους «σταθμούς» της, ο ρόλος του κράτους στην οικονομία, η κυκλικότητα των κρίσεων), μπορούμε να θέσουμε κάποιους σοβαρούς όρους για να αξιολογήσουμε τη σημερινή κρίση και τα στοιχεία που απελευθερώνει με καταιγιστικό στ' αλήθεια ρυθμό. Να τα αξιολογήσουμε από ταξική άποψη και με κριτήριο την αξιοποίησή τους στην καθημερινή πάλη και αντιπαράθεση. Στην αντίθετη περίπτωση, ο καταιγισμός αυτός μπορεί να είναι παραγωγικός όχι για την Αριστερά και τους αγωνιστές αλλά για το κεφάλαιο και τους πρόθυμους ιδεολογικούς του υπηρέτες. Γιατί πρόκειται για έναν καταθλιπτικό καταιγισμό. Που επιδιώκει όχι να αποκαλύψει αλλά να υπο112

τάξ των

στο όμω

νή κ

προ μια δοτ σύν

ίαςΤΕ, την ας ή

μμή ερπαί» η

επίρέμτο», ο ήη οι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 113

Πως να δούμε την κρίση

τάξει και να τσακίσει συνειδήσεις στην «αντικειμενικότητα» της κρίσης και των λύσεων που «απαιτεί» το ξεπέρασμά της. Για τη σημερινή κρίση πάνω σε αυτή τη βάση δεν χρειάζονται ιδιαίτερα στοιχεία και αναλύσεις (ήδη αυτά μας τα παρέχει η «άλλη» πλευρά). Είναι όμως αναγκαία η τοποθέτηση πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: 1. Πότε άρχισε να εκδηλώνεται, ποια ήταν τα πρόδρομα σημεία της. 2. Η σχέση της με τις προηγούμενες κρίσεις. 3. Τα βασικά ερωτήματα που μας θέτει ή αλλιώς… θέσεις για τη σημερινή κρίση. Θα μπορούσε μάλιστα η παραπάνω τοποθέτηση (και η θεματολογία που προτείνει) να αποτελέσει μέρος (έτσι όπως είναι αυτούσια ως εισαγωγή) μιας συνολικότερης δουλειάς για τη σημερινή κρίση, ίσως και μιας νέας εκδοτικής παρουσίας, στο προσκλητήριο της οποίας να συμβάλουν και άλλοι σύντροφοι.

μια κών όμε), η της

μια μού ηση ριά οισοπου υμε ρινή

ρααιο ναν πο113

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 114

Το Οι ι ότι που θρώ νου κή προ

αυτ συσ σύν ελεύ στις μαν κρί ματ ράμ λισμ

αν

οι π απο

114

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 115

Η Νέα Μεγάλη Ύφεση και η Ινδία Aspects of India's Economy μετάφραση: χρυσή Περπερίδου, χρύσα μαρίνου

Τ ο τελευταίο εξάμηνο, μια νέα Μεγάλη Ύφεση έχει τυλίξει όλο τον κόσμο. Οι ιθύνοντες κύκλοι παγκόσμια αλλά και τα διεθνή ΜΜΕ προπαγανδίζουν ότι αυτή η Ύφεση είναι αποτέλεσμα μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης μόνο, που προκλήθηκε από τον ανεύθυνο δανεισμό των τραπεζών σε φτωχούς ανθρώπους στις ΗΠΑ. Αντίστοιχα, άρχισαν να ισχυρίζονται ότι στους επόμενους έξι μήνες με ένα χρόνο θα αρχίσει η ανάκαμψη χάρη στην κυβερνητική βοήθεια και τα πακέτα κινήτρων που το μέγεθός τους δεν θα έχει προηγούμενο. Η κρίση όμως προχώρησε τόσο γρήγορα που μέσα σε μερικές εβδομάδες αυτά τα επιχειρήματα ξέφτισαν. Ακόμη και το ίδιο το κατεστημένο μιλά για συστημική κατάρρευση. Οταν ο στριμωγμένος Τζορτζ Μπους δήλωνε στη σύνοδο των G-20 ότι «η κρίση δεν αποτελεί αποτυχία του συστήματος της ελεύθερης αγοράς», οι γάλλοι και οι γερμανοί εταίροι του ήταν καυστικοί στις απαντήσεις τους. O γερμανός υπουργός Οικονομικών δήλωσε στο Γερμανικό Κοινοβούλιο ότι «ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια όπως πριν από την κρίση. Οι ΗΠΑ θα χάσουν το κύρος της υπερδύναμης στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα». «Αυτό που βλέπουμε τώρα», δήλωσε ο Ραγκουράμ Ρατζάν, οικονομολόγος και πρώην στέλεχος του ΔΝΤ, «είναι ο καπιταλισμός σε κρίση… αλλά δεν βλέπω το τέλος του καπιταλισμού»1.

ανΕΠαρκΕισ

ΕξηΓησΕισ

Από τις διάφορες εξηγήσεις για την κρίση που προωθήθηκαν στα ΜΜΕ, οι περισσότερες είναι κοινότοπες. Οι εφημερίδες μάς λένε ότι η κρίση ήταν αποτέλεσμα υπερβολικής «απληστίας». Η απληστία όμως δεν αποτελεί και-

115

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 116

αντίθεση

νούριο φαινόμενο. Στην πραγματικότητα, η ορθόδοξη οικονομία βασίζεται στην αντίληψη ότι κάθε άτομο είναι απεριόριστα άπληστο και ότι η επιδίωξη της ικανοποίησης της ατομικής απληστίας επιφέρει συνολική ανάπτυξη και μεγαλύτερη βελτίωση των συνθηκών ζωής. Μια άλλη ευρύτερα διαδεδομένη και εξίσου ρηχή εξήγηση επιρρίπτει ευθύνες στις αμερικάνικες αρχές επειδή δεν κατάφεραν να στηρίξουν τη γιγαντιαία τράπεζα επενδύσεων Lehman Brothers το Σεπτέμβρη του 2008. Η χρεοκοπία της Lehman, ισχυρίζονται, προκάλεσε το μπλοκάρισμα της πιστωτικής αγοράς και η κρίση ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Τώρα πια αυτή η εξήγηση δεν ακούγεται και τόσο συχνά καθώς αποκαλύπτεται ότι ουσιαστικά ολόκληρος ο τομέας της αμερικανικής οικονομίας ήταν πρακτικά χρεοκοπημένος και χρειαζόταν οικονομική βοήθεια. Δυο άλλες εξηγήσεις που προσφέρονται είναι αληθείς, αλλά όχι πλήρεις. Πρώτον, ότι η αμερικάνικη κεντρική τράπεζα Federal Reserve διατήρησε τα επιτόκια αφύσικα χαμηλά για μεγάλο διάστημα, ενθαρρύνοντας την έκρηξη των οφειλών, και σε αυτή τη βάση, μια ραγδαία οικονομική άνοδο που δεν μπορούσε να συντηρηθεί. Δεύτερον, ότι η Federal Reserve και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ, μαγεμένα από τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, δεν κατάφεραν να ρυθμίσουν σωστά τον χρηματοπιστωτικό τομέα κι έκλειναν το μάτι σ’ αυτό που ισοδυναμούσε με οικονομικές πυραμίδες. Αυτές οι εξηγήσεις εγείρουν δυο ερωτήματα. Γιατί οι εξαιρετικά καλά πληροφορημένες αρχές του πιο εξελιγμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος στον κόσμο προώθησαν μια τέτοια οικονομική φούσκα; Και πώς το κατάφεραν;

συστημικη

κριση

Η αλήθεια είναι ότι δεν πρόκειται για απλή οικονομική κρίση, αλλά ουσιαστικά κρίση του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Παρ’ όλες τις περίπλοκες οικονομικές εκφράσεις και τους όρους που καλύπτουν την επιφάνεια αυτής της κρίσης, στο επίκεντρό της βρίσκονται αντιθέσεις που είναι έμφυτες στην καπιταλιστική διαδικασία συσσώρευσης. Η υπερδιογκωμένη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι στην πραγματικότητα η προσπάθεια του καπιταλισμού να αναβάλει την επίδραση αυτών των αντιθέσεων, ενώ το οικονομικό κραχ είναι η επιβεβαίωση του κεντρικού χαρακτήρα τους. Στο επίκεντρο της κρίσης βρίσκεται και η αντίθεση ανάμεσα στις ΗΠΑ και τους λαούς του Τρίτου Κόσμου. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι το γεγονός ότι η κατανάλωση των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων και των τεράστιων στρατιωτικών εξόδων, χρηματοδοτείται από τις οικονομίες της Κίνας και άλλων χωρών της Ανατολικής Ασίας, καθώς και των πετρελαιοπαρα116

γωγ ναι φθί αδύ νικη μευ τηγ στρ εισρ και

νικα ρών ών αμε Κόσ λα α φόρ σιο

σκο

η σ

λίξε και τών

ένα απο γή τ ξίας μετ εργ στο ση τ στώ είνα αντ παρ

ται δίωυξη

ευγα. Η πιήη σιαικά

ρεις. ε τα ηξη δεν μαλοα κι Αυροτον αν;

ουτις επιείκωητα των χα-

ΠΑ γοράνας ρα-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 117

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

γωγών χωρών του Κόλπου. Παρ’ όλο που ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός είναι ακόμη κυρίαρχος στον κόσμο, η οικονομική κυριαρχία του από καιρό φθίνει, τείνοντας να καταστήσει αυτή την παρασιτική αφαίμαξη ακόμη πιο αδύνατη. (Η πεισματική αντίσταση σε χώρες που βρίσκονται υπό αμερικάνικη στρατιωτική κατοχή έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω υπονόμευση της αμερικάνικης ηγεμονίας, εμποδίζοντάς την να πετύχει τους στρατηγικο-οικονομικούς στόχους της και αναγκάζοντας την να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες στο εξωτερικό και να εντείνει την εξάρτησή της από εισροές από το εξωτερικό). Η εξασθένηση της αμερικάνικης οικονομικής και πολιτικής ισχύος αποτελεί τη βάση της σημερινής κρίσης. Ωστόσο, το εμπορικό μοντέλο των πρόσφατων ετών (τεράστια αμερικάνικα εμπορικά ελλείμματα, τεράστια εμπορικά πλεονάσματα κάποιων χωρών του Τρίτου Κόσμου) και το στρεβλό μοντέλο των οικονομικών εισροών (από τις πλούσιες στις φτωχές χώρες) δεν οφείλεται μόνο στην αμερικάνικη ελίτ, αλλά και στην αγαστή συνεργασία των ελίτ του Τρίτου Κόσμου. Οι τελευταίες, δε, άκμασαν σε πρωτοφανή βαθμό. Αυτά τα μοντέλα αντιπροσωπεύουν, με μια έννοια, ένα συμβόλαιο ανάμεσα στις ελίτ διαφόρων κόσμων ενάντια στους λαούς τους, τους χαμένους δηλαδή στο πλαίσιο του μοντέλου αυτού.

σκοΠοσ

τησ ΠαραΓω Γησ στον καΠιταλισμο Ειναι

η συσσωρΕυση κΕφαλαιου

Προφανώς υπήρξαν ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις που οδήγησαν τις εξελίξεις που κατέληξαν στη ραγδαία οικονομική άνοδο και την κατάρρευση, και η έρευνά μας για μια εξήγηση πρέπει να επεκταθεί στο χαρακτήρα αυτών των δυνάμεων. Πριν γυρίσουμε στην οικονομική κρίση είναι σημαντικό να τονίσουμε ένα κεντρικό γεγονός που αφορά τον καπιταλισμό: Οι καπιταλιστές είναι αποφασισμένοι να συσσωρεύουν όλο και περισσότερο πλούτο. Ωστόσο, πηγή του πλούτου της κεφαλαιοκρατικής τάξης είναι η ιδιοποίηση της υπεραξίας από την εργασία στην παραγωγική διαδικασία. Ως αποτέλεσμα της εκμετάλλευσής τους από τους κεφαλαιοκράτες, η κατανάλωση των εργαζομένων περιορίζεται. Από αυτό προκύπτει μια αντίθεση σύμφυτη στον καπιταλισμό, ανάμεσα στη φτώχεια και την περιορισμένη κατανάλωση των εργαζομένων από τη μια και από την άλλη την τάση των καπιταλιστών να επεκτείνουν τις παραγωγικές δυνάμεις, λες και το μόνο όριό τους είναι η απόλυτη δύναμη της κοινωνίας ολόκληρης στο να καταναλώνει. Η αντίθεση αυτή αποτελεί την αιτία των επαναλαμβανόμενων κρίσεων υπερπαραγωγής στον καπιταλισμό. 117

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 118

αντίθεση

Για τον καπιταλιστή, σκοπός της παραγωγής δεν είναι να παράγει αξίες χρήσης, αλλά να συσσωρεύει πλούτο, έτσι μόλις αρχίσουν να μειώνονται τα κέρδη λόγω μειωμένης ζήτησης ο καπιταλιστής κάνει περικοπές στις επενδύσεις και αρχίζει τη μείωση προσωπικού. Αναπόφευκτα κάποια στιγμή επέρχεται μια γενικότερη μείωση κερδών καθώς η ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας/δυνατότητας της κοινωνίας ξεπερνά τη ζήτηση. Σ’ αυτή την κρίσιμη στιγμή, όλοι οι καπιταλιστές κάνουν περικοπές ταυτόχρονα κι αυτές οι περικοπές οδηγούν στην παραπέρα μείωση της ζήτησης. Αυτό μειώνει παραπέρα τα κέρδη και έτσι πυροδοτεί παραπέρα περικοπές – ένα καθοδικό σπειροειδές σχήμα απασχόλησης, ζήτησης και επενδύσεων. Η ατομική επιδίωξη μεμονωμένων καπιταλιστών του προσωπικού τους κέρδους οδηγεί έτσι στην καταστολή της κοινωνικής παραγωγής. Στην εποχή του ανταγωνιστικού καπιταλισμού, μόλις τα υπερβολικά αποθέματα είχαν τελειώσει και είχε καταστραφεί αρκετή αξία, οι καπιταλιστές κάποια στιγμή θα έβλεπαν δυνατότητα να αποκομίσουν κάποια κέρδη κάνοντας και πάλι επενδύσεις και θα ξανάρχιζαν όλο τον κύκλο. Αλλά καθεμία από τις κρίσεις ξεκαθάρισε ότι η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από την κεφαλαιοκρατική τάξη είχε γίνει εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Ο χαρακτήρας της παραγωγής γινόταν όλο και περισσότερο κοινωνικός, το παραπέρα προχώρημα των παραγωγικών δυνάμεων θα ήταν δυνατόν μόνο κάτω από την κοινωνική ιδιοκτησία των ίδιων των μέσων παραγωγής. Μόνο τότε θα μπορούσε να απελευθερωθεί η παραγωγή από την ανάγκη συσσώρευσης ατομικού πλούτου και, αντίθετα, να κινηθεί στην κατεύθυνση της κάλυψης, μέσα από τη σχεδιασμένη δημιουργία αξιών χρήσης, των αναγκών της σημερινής αλλά και της μελλοντικής κοινωνίας.

ΕΠοχη του μονοΠωλιακου κΕφαλαιου

Αυτή η βασική αντίθεση των καπιταλισμού εντείνεται στο σημερινό του στάδιο, δηλαδή τον μονοπωλιακό καπιταλισμό, που αναδύθηκε προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Η βιομηχανία στις ηγετικές οικονομίες του κόσμου κυριαρχούνταν από έναν μικρό αριθμό τεράστιων εταιρειών που ήλεγχαν ένα αυξανόμενο πλεόνασμα. Το πρόβλημα για αυτές τις εταιρείες ήταν να βρουν τρόπους να επενδύσουν αυτό το κεφάλαιο με ικανοποιητική απόδοση. Αναμφίβολα, κατά καιρούς εμφανίζονταν νέα κίνητρα για επενδύσεις (και συνεχίζουν να εμφανίζονται, όπως για παράδειγμα η εξέλιξη του ίντερνετ στη δεκαετία του ’90). Αλλά μόλις ένα κύμα επενδύσεων κάλυψε τη ζήτηση που το γέννησε, οι επενδύσεις μειώθηκαν και άρχισε η στασιμότητα. Η μακροπρόθεσμη τάση ήταν στην κατεύθυνση της στασιμότητας. Η ικανό118

τητ περ τις απο κή λ σης μια κατ

Μεγ πτυ η επ ρισ μία σμό εργ λιτι δο π χου

ρου ματ φάλ την φασ πρό ραγ στη τικό ανθ ντα δύσ λύσ

κα

νεμ ρικ παγ

ξίες ι τα πενγμή ωγιτην αυειώκαΗ κέρ-

ικά αλιρδη καγής πτυταν ωγισία ρωκαι, διατης

του τέκυένα να δοσεις τερζήητα. νό-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:35 ΜΜ Page 119

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

τητα υπερπαραγωγής και τα χρέη που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια της περιόδου της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης συνέχισαν να περιορίζουν τις επενδύσεις, το ίδιο και η αντίσταση του μονοπωλιακού κεφαλαίου να αποδεχτεί χαμηλότερους ρυθμούς απόδοσης στο κεφάλαιό του. Η εσωτερική λογική του ίδιου του συστήματος δεν δημιουργούσε δυνάμεις αναγέννησης. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στη Μεγάλη Ύφεση που διήρκεσε πάνω από μια δεκαετία, παρά την εκτεταμένη ανεργία, τη μείωση των μισθών και την καταστροφή αξιών. Στη δεκαετία του ’30, κι ενόσω ο καπιταλιστικός κόσμος βούλιαζε στη Μεγάλη Ύφεση, η Σοβιετική Ένωση βίωνε μια ταχύτατη βιομηχανική ανάπτυξη. Οι λαοί στις καπιταλιστικές χώρες άρχισαν να αναρωτιούνται γιατί η επένδυση του κοινωνικού πλεονάσματος στις χώρες τους καθοριζόταν περισσότερο από τα στενά συμφέροντα των κερδοσκόπων της χρηματοοικονομίας και των βαρόνων της βιομηχανίας, παρά από έναν κοινωνικό σχεδιασμό, τη στιγμή που ο τελευταίος θα μπορούσε να δώσει δουλειά σε όλο το εργατικό δυναμικό και να αυξήσει την παραγωγή. Αυτή η ιδέα έθεσε την πολιτική αμφισβήτηση του καπιταλιστικού συστήματος. Η Ύφεση είδε την άνοδο προοδευτικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο για την ανατροπή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και την αντικατάστασή της με μια εναλλακτική. Μεταξύ των ιμπεριαλιστικών χωρών, οι ΗΠΑ δεν κατάφεραν να φέρουν πραγματική ανάκαμψη, παρά το πολυδιαφημισμένο, αλλά στην πραγματικότητα περιορισμένο New Deal. Ήταν το γερμανικό μονοπωλιακό κεφάλαιο που κατάφερε την πλήρη ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας και την πλήρη απασχόληση του εργατικού δυναμικού του, καταφεύγοντας στο φασισμό και τον πόλεμο. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κατάφερε να λύσει το πρόβλημα της ανεργίας και της υποεκμετάλλευσης (underutilization) της παραγωγικής δυνατότητας σε όλες τις ιμπεριαλιστικές χώρες για κάποιο διάστημα, ενεργοποιώντας ολόκληρη τη βιομηχανική δυνατότητα και το εργατικό δυναμικό για τον πόλεμο, σκοτώνοντας δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, καταστρέφοντας την παραγωγική δυνατότητα και δημιουργώντας ζήτηση για την ανοικοδόμηση κάθε είδους κεφαλαίων για υλικές επενδύσεις. Εκτός από αυτές τις φρικαλεότητες, ο καπιταλισμός δεν βρήκε άλλη λύση “από τα μέσα” για την υποβόσκουσα κρίση του.

καταφυΓιο

σΕ διαφορΕτικα μΕσα Για το ξΕΠΕρασμα τησ κρισησ

Με το τέλος του πολέμου, το πλεόνασμα παραγωγικής ικανότητας επανεμφανίστηκε, το ίδιο και οι φόβοι για οικονομική ύφεση. Επιπλέον ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός ένιωσε να απειλείται από το μεγάλο σεβασμό, σε παγκόσμια κλίμακα, για το ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο, κα119

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 120

αντίθεση

θώς και από την άνοδο των κομμουνιστικών κομμάτων στην Ευρώπη. Με αυτό το υπόβαθρο, οι ΗΠΑ αναβίωσαν την πολιτική του New Deal στο εσωτερικό τους και εφάρμοσαν το σχέδιο Μάρσαλ για να ανοικοδομήσουν την Ευρώπη, εφαρμόζοντας ταυτόχρονα καπιταλιστικές γραμμές πρόνοιας. Με μια έννοια, ωστόσο, η ειρήνη δεν επέστρεψε ποτέ: αρκετά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι στρατιωτικές δαπάνες συνέχισαν να ενισχύουν την αμερικανική ζήτηση με περιφερειακούς πολέμους στην Κορέα, το Βιετνάμ και αλλού, καθώς και με τον Ψυχρό Πόλεμο. Κι άλλες μορφές κυβερνητικών δαπανών αυξήθηκαν. Επιπλέον, η επιθετική προώθηση της αυτοκινητοβιομηχανίας και ο ανεξέλεγκτος καταναλωτισμός διατήρησαν τη ζήτηση για αξιόλογο διάστημα (ο συνεχώς αυξανόμενος στρατός στο μάρκετινγκ και τη λιανική πώληση βοήθησαν σ’ αυτό). Εντέλει, όμως, από τη δεκαετία του ’70, το μπλοκ των ιμπεριαλιστικών οικονομιών με επικεφαλής τις ΗΠΑ έκλιναν όλο και περισσότερο στην επέκταση του χρηματοοικονομικού τομέα σαν μέσο προώθησης της οικονομίας2. Ο χρηματοοικονομικός τομέας απλώθηκε με την επέκταση κάθε είδους οφειλών και κερδοσκοπίας. Τα χρέη των νοικοκυριών για σπίτια, αυτοκίνητα και καταναλωτικά αγαθά προώθησαν τη μαζική κατανάλωση. Οι οφειλές του χρηματοοικονομικού τομέα αύξησαν τη ροή της χρηματοδότησης σε διάφορες κερδοσκοπικές αγορές, αύξησαν τις αξίες των μετοχών και των ακινήτων και έτσι έδωσαν κίνητρα στην κατασκευαστική δραστηριότητα, αλλά και στις καταναλωτικές δαπάνες από εκείνους των οποίων οι μετοχές ή τα σπίτια είχαν ανέβει σε αξία. Ο ίδιος ο χρηματοοικονομικός τομέας δημιούργησε θέσεις εργασίας για ένα, υπολογίσιμο σε αριθμό, προσωπικό πολυέξοδων παράσιτων. Και οι κυβερνητικές οφειλές χρηματοδοτούσαν τις διογκωμένες στρατιωτικές δαπάνες του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, από το Βιετνάμ ως το Αφγανιστάν. Οι ΗΠΑ έχουν κατορθώσει να επεκτείνουν τα χρέη τους επ’ άπειρον με τον εξωτερικό δανεισμό. Καθώς το αμερικάνικο δολάριο παρέμενε το κυρίαρχο διεθνές νόμισμα, οι άλλες χώρες ήταν πρόθυμες να δανείζουν τις ΗΠΑ κι αυτό στήριξε την ανάπτυξη του εθνικού χρέους τους. Ωστόσο, ακόμη και ο πολυέξοδος αμερικάνος καταναλωτής δεν κατάφερε να εμποδίσει την οικονομία των ΗΠΑ να μπει σε μια σταθερή, μακροπρόθεσμη επιβράδυνση, από ρυθμούς ανάπτυξης 4,1% στη δεκαετία του ’50 έφτασε το 2,6% τη δεκαετία του 20003. Ούτε και η παρόμοια αχαλίνωτη χρηματιστηριοποίηση (financialisation) μπόρεσε να εμποδίσει την ανάλογη μακροπρόθεσμη επιβράδυνση σε όλες τις άλλες ιμπεριαλιστικές οικονομίες.

120

τησ

οι η μετα στις σημ κυκ (19 λαί λαί ριδ από λή ε

ανά καμ νομ θετα κον την οικ που

νοπ πιζα ρημ προ χων χλευ στικ

λιστ ριό δοσ περ πάν γδα

Με στο ουν ιας. τον ουν ιετνηινηηση νγκ τία ΠΑ το-

ους οκίΟι ότηκαι ριόν οι

για ι οι δατάν. τον αρΑ κι αι ο κοαπό τία ηση επι-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 121

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

διαδικασια χρηματιστηριοΠοιησησ, η ΕκμΕταλλΕυση

τησ ΕρΓασιασ και ο Παρασιτισμοσ

Ενώ η μακροπρόθεσμη επιβράδυνση της ανόδου του ΑΕΠ συνεχιζόταν, οι ηγετικές καπιταλιστικές οικονομίες κατόρθωσαν να επιτύχουν άλλη μια μεταστροφή. Μετά την κρίση στα μέσα της δεκαετίας του ’70, το κεφάλαιο στις ΗΠΑ και τη Βρετανία υιοθέτησε επιθετική αντεργατική πολιτική, ορόσημα της οποίας υπήρξαν η συντριβή της απεργίας των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας στις ΗΠΑ (1981) και των ανθρακωρύχων στη Βρετανία (1984-5). Η διαδικασία χρηματιστηριοποίησης και η ελευθερία του κεφαλαίου να κινείται εκτός συνόρων ενίσχυσε περαιτέρω τα χέρια του Κεφαλαίου ενάντια στην Εργασία. Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε άνοδο του μεριδίου των κερδών και μείωση του μεριδίου του εργατικού εισοδήματος από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα4. Ωστόσο, αυτή η μεταβολή επρόκειτο να οξύνει εντέλει το υποβόσκον πρόβλημα της ζήτησης. Ενώ ο χρηματοοικονομικός τομέας κατάφερε να διατηρήσει ένα είδος ανάπτυξης στις ιμπεριαλιστικές οικονομίες, δεν μπορεί να δημιουργήσει καμιά αξία ο ίδιος. Η αξία δημιουργείται στην παραγωγή. Ο χρηματοοικονομικός τομέας δημιουργεί και εμπορεύεται τίτλους αυτής της αξίας. Αντίθετα, σε μια σοσιαλιστική οικονομία, το μεγαλύτερο τμήμα του χρηματοοικονομικού τομέα εξαφανίζεται χωρίς καμιά επίπτωση στην παραγωγή και την κατανάλωση. Έτσι, η διόγκωση του χρηματοοικονομικού τομέα και η οικειοποίηση, εκ μέρους του, συνεχώς αυξανόμενου μεριδίου από την αξία που δημιουργείται στην παραγωγή αποτελεί τον απόλυτο παρασιτισμό. Με την έκρηξη του χρηματιστηρίου, η προηγούμενη διάρθρωση του μονοπωλιακού καπιταλισμού υπέστη μεταβολή. Καθώς οι εταιρείες αντιμετώπιζαν όλο και περισσότερο τον κίνδυνο εξαγοράς από χρηματιστές επιχειρηματίες, αντιμετωπίζονταν όλο και περισσότερο σαν πακέτα κεφαλαίων προς κερδοσκοπική αγορά και πώληση – όπως π.χ. στις διαδεδομένες «συγχωνεύσεις και αποκτήσεις», συμπεριλαμβανομένων των «εξαγορών με μόχλευση» από χρηματιστές επιχειρηματίες. Οι δραστηριότητες του χρηματιστικού τομέα κυριάρχησαν στον καπιταλισμό. Αν και η χρηματιστηριοποίηση έχει στηρίξει την ανάπτυξη στις ιμπεριαλιστικές οικονομίες, ωστόσο προκάλεσε χάος στον υπόλοιπο κόσμο. Σε περιόδους επέκτασης των ιμπεριαλιστικών οικονομιών, οι ασταθείς ροές κερδοσκοπικού κεφαλαίου πλημμυρίζουν τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Σε περιόδους πτώσης, το κεφάλαιο επιστρέφει στα ιμπεριαλιστικά άσυλα και πάνω από όλα στις ΗΠΑ. Στην είσοδό τους, αυτές οι ροές οδηγούν σε ραγδαία αύξηση των τιμών των μετοχών και των τιμών των ακινήτων καθώς

121

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 122

αντίθεση

και σε μια στρεβλή μη διατηρήσιμη ανάπτυξη που βασίζεται στην κατανάλωση των ελίτ σε αυτές τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Στην έξοδό τους, οδηγούν στην κατάρρευση των τιμών των κεφαλαίων, σε πιστωτικά κραχ, περικοπή δαπανών και υποτίμηση του νομίσματος. Σε τέτοια περίπτωση, αυτές οι χώρες μπορούν να πάρουν δάνεια μόνο με τον όρο ότι υποτάσσουν ακόμη μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας τους στο ξένο κεφάλαιο (ιδιωτικοποίηση κεφαλαίων όπως το πετρέλαιο, οι τηλεπικοινωνίες ή η κατάργηση περιορισμών για τις ξένες επενδύσεις στον τραπεζικό τομέα). Μεγάλο μέρος του Τρίτου Κόσμου έχει βιώσει τέτοιες καταστροφές από το διεθνές κερδοσκοπικό κεφάλαιο. Όσο μεγαλύτερη η «παγκοσμιοποίηση» αυτών των οικονομιών τόσο μεγαλύτερη η αδυναμία τους σε τέτοιες καταστροφές. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι ΗΠΑ γνώρισαν δυο περιόδους ραγδαίας οικονομικής προόδου (boom). Η πρώτη, γνωστή ως “dotcom boom”, τροφοδοτήθηκε από την άποψη ότι η «Νέα Οικονομία» (η επέκταση της χρήσης υπολογιστών και η μηχανογράφηση των διαφόρων επιχειρηματικών λειτουργιών καθώς και η επανάσταση στις επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένου του ίντερνετ) θα κατέληγε σε μεγαλύτερη παραγωγικότητα και σε μια ιστορική, διατηρήσιμη επέκταση. Η πραγματική επένδυση (σε κεφάλαια υλικών επενδύσεων) είχε ραγδαία άνοδο, αλλά ακόμη και αυτή συγκεντρώθηκε στον χρηματοοικονομικό τομέα. Οι τιμές των μετοχών ανέβηκαν σε παράλογα ύψη. Η φούσκα έσκασε το 2000 και η οικονομική ύφεση ξεκίνησε το 2001. Ωστόσο, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός κατάφερε να αποσπαστεί από αυτήν μέσα σε λίγους μήνες, ελαττώνοντας στο εσωτερικό του τα επιτόκια σε επίπεδο σχεδόν μηδενικό, ενισχύοντας σκοπίμως την επέκταση των τραπεζικών στεγαστικών δανείων και αυξάνοντας τις κυβερνητικές στρατιωτικές δαπάνες. Το “dotcom boom”, η μεγαλύτερη μέχρι τότε φούσκα στην ιστορία, αντικαταστάθηκε και ξεπεράστηκε κατά πολύ από τη φούσκα των ακινήτων. Οι συνολικές οφειλές στις ΗΠΑ διπλασιάστηκαν σχεδόν στη διάρκεια της ραγδαίας οικονομικής προόδου και από 2,68 φορές το ΑΕΠ το 2000 έφτασε το 3,46 φορές το ΑΕΠ το 20075. Ο Στέφεν Ρόουτς, στέλεχος της Morgan Stanley, δήλωνε το 2003: «Η Fed (Federal Reserve – η κεντρική αμερικανική τράπεζα) έχει μετατραπεί ουσιαστικά σε παράγοντα που δημιουργεί τη μια φούσκα μετά την άλλη»6. Το μεγάλο κύμα ρευστότητας που ξεχύθηκε από την αμερικάνικη οικονομία την περίοδο μετά το 2001 είχε άμεσο αποτέλεσμα την άνοδο του δείκτη ανάπτυξης της ίδιας της παγκόσμιας οικονομίας. Με την αύξηση της ζήτησης στις ΗΠΑ, αυξήθηκαν οι αμερικάνικες αγορές εισαγωγών από τον υπόλοιπο κόσμο. Επιπλέον, με εύκολη πρόσβαση σε πόρους, οι πλούσιοι επενδυτές στις ιμπεριαλιστικές χώρες αναζήτησαν υψηλές αποδόσεις στον

122

Τρί ρών λού βαν στη μπο δήθ

στικ και υψη η βι ράσ φάλ ακό οικ πο π μηχ γκό την

τη σ πρό κή που νείω δυτ σε μ ομά τού δάν θού χάρ άλλ

κερ δια

νάδηπεση, ουν κοηση ρος δοοι-

ραm”, της κών νοσε αια ρώσε

001. αυα σε πεκές ρία, ινήεια 000 της αμεημι-

κοδείζήτον σιοι τον

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 123

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

Τρίτο Κόσμο. Οι εισροές τέτοιων κεφαλαίων στα χρηματιστήρια των χωρών του Τρίτου Κόσμου και τις αγορές ακινήτων οδήγησαν σε σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης σε πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας. Η εξαφάνιση αυτών των κεφαλαίων σήμερα οδηγεί στην απότομη βουτιά των ίδιων οικονομιών και έχει ξεφουσκώσει τους κομπορρημοσύνη των ιθυνόντων στην Ινδία και άλλες παρόμοιες χώρες ότι δήθεν οι οικονομίες τους είναι πια παγκόσμιες δυνάμεις. Μετά την κατάρρευση του “dotcom boom”, η βιομηχανία στις ιμπεριαλιστικές χώρες είχε αξιοσημείωτη ανεκμετάλλευτη παραγωγική ικανότητα και ήταν απρόθυμη να προβεί σε νέες επενδύσεις. Έτσι, παρά τη σχετικά υψηλή ανάπτυξη της οικονομίας στην περίοδο της φούσκας των ακινήτων, η βιομηχανία στις ιμπεριαλιστικές οικονομίες επέλεξε να διοχετεύσει τα τεράστια κέρδη της στο χρηματιστικό τομέα παρά να δημιουργήσει υλικά κεφάλαια – να επενδύσει στον τομέα της πραγματικής οικονομίας. (Έτσι, ακόμη και δυο χρόνια αφού οι ΗΠΑ θεωρούνταν ότι είχαν ξεπεράσει την οικονομική ύφεση του 2001, οι θέσεις εργασίας δεν αυξάνονταν με τον τρόπο που συμβαίνει σε περίοδο ανάκαμψης). Και στην Ανατολική Ασία η βιομηχανία, μετά το κραχ του 1997-98, αρνούνταν να επενδύσει. Έτσι η παγκόσμια οικονομία υπέφερε από έλλειψη επενδύσεων από τη μια και από την άλλη από την ανεξέλεγκτη κατανάλωση της αμερικάνικης οικονομίας.

κριση

Η αντίθεση ανάμεσα στην επέκταση του χρηματοοικονομικού τομέα και τη στασιμότητα του υποκείμενου παραγωγικού τομέα βρήκε έκφραση στην πρόσφατη κατάρρευση. Αυτό που πυροδότησε την πρόσφατη χρηματιστική κρίση ήταν μια «εφεύρεση» του χρηματοοικονομικού τομέα στις ΗΠΑ που ονομάζεται “securitization”. Οι τράπεζες θα συγκέντρωναν δέσμες δανείων που είχαν δώσει και θα τα πωλούσαν σε επενδυτές. Δηλαδή, ο επενδυτής θα είχε στα χέρια του ένα κομμάτι χαρτί που θα του έδινε δικαίωμα σε μέρος των εσόδων που θα εισέπραττε η τράπεζα από μια συγκεκριμένη ομάδα δανειοληπτών. Με αυτή τη μέθοδο, οι τράπεζες θα έπαιρναν από αυτούς τους επενδυτές της αγοράς τα ποσά που είχαν δώσει σαν στεγαστικά δάνεια σε άλλους, μαζί με παχυλούς μισθούς, και θα μπορούσαν να επεκταθούν στη συνέχεια δίνοντας νέα δάνεια. Αυτό το κόλπο με τις ασφάλειες επί χάρτου πρόσφερε στους επενδυτές υψηλότερες αποδόσεις σε σύγκριση με άλλες επενδύσεις. Υπήρξε όμως απλώς η αφετηρία για ένα τεράστιο οικοδόμημα χρεών και κερδοσκοπίας. Πολλές ακόμη παρόμοιες ασφάλειες δημιουργήθηκαν και διατέθηκαν από διαφορετικά χρηματοοικονομικά ιδρύματα με βάση την 123

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 124

αντίθεση

ομαδοποίηση των εσόδων των αρχικών ασφαλειών και παραπέρα κερδοσκοπικά στοιχήματα επικέντρωσαν στο ρίσκο της μη αποπληρωμής δανείων από διάφορες ομάδες δανειοδοτών. Εκείνοι που αγόρασαν όλες αυτές τις ασφάλειες δανείστηκαν τεράστια ποσά για να μπορέσουν να το κάνουν. Το χρηματιστήριο γνώρισε ραγδαία άνοδο και το ίδιο συνέβη και στην οικονομία που βασίστηκε σε αυτό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στις ΗΠΑ, χονδρικά το 80% της αύξησης των θέσεων εργασίας και σχεδόν τα δυο τρίτα της αύξησης του ΑΕΠ τα χρόνια πριν από την κρίση προέρχονταν είτε έμμεσα είτε άμεσα από τον τομέα των ακινήτων7. Από τη δεκαετία του ’80, από τη άλλη μεριά, οι μισθοί στις ΗΠΑ (όπως και στον υπόλοιπο κόσμο) έχουν συμπιεστεί από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ενώ μια ελάχιστη μειοψηφία έχει συσσωρεύσει πρωτοφανή πλούτο. Αυτή η συμπίεση των μισθών θα είχε υπονομεύσει την καταναλωτική ζήτηση και θα είχε οδηγήσει πολύ νωρίτερα σε ύφεση αν δεν είχε διατηρηθεί η μαζική κατανάλωση από τον τεράστιο δανεισμό των νοικοκυριών. Όσο προχωρούσε η επέκταση, οι τράπεζες προωθούσαν δάνεια σε όλο και φτωχότερα στρώματα (“sub-prime”). Όμως όλα αυτά τα χρέη έπρεπε εντέλει να καλυφθούν από το εισόδημα, και το πάγωμα στο εισόδημα των εργαζομένων σήμαινε ότι δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αποπληρώνουν τα χρέη τους. Αυτό οδήγησε σε αυξημένο ρυθμό απλήρωτων δόσεων στα στεγαστικά δάνεια. Με τη σειρά του το τεράστιο οικοδόμημα χρηματοδότησης και κερδοσκοπίας που βασιζόταν σε αυτές τις οφειλές κατέρρευσε. Δηλαδή η υποβόσκουσα αντίθεση του καπιταλισμού επανεπιβεβαιώθηκε.

ΕξαΓωΓΕσ

αΠοταμιΕυσΕων αΠο τον

τριτο κοσμο

στισ

ηΠα

Ομοίως, στην καρδιά της σημερινής κρίσης βρίσκεται εξίσου η σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό, ιδιαίτερα τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, και τον Τρίτο Κόσμο. Μια σημαντική πλευρά αυτής της σχέσης τα τελευταία χρόνια είναι οι μεγάλες εισροές κεφαλαίων από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου –την Κίνα και άλλες οικονομίες της Ανατολικής Ασίας καθώς και τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του Κόλπου– που συντήρησαν την αμερικάνικη επέκταση. Αυτές οι χώρες συσσωρεύουν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα. Οι κεντρικές τους τράπεζες επενδύουν αυτά τα πλεονάσματα στις ΗΠΑ, κύρια σε αμερικάνικα κυβερνητικά ομόλογα. Οι εισροές αυτές γεφυρώνουν το τεράστιο σημερινό αμερικάνικο λογιστικό έλλειμμα (το έλλειμμα των ΗΠΑ στοιχειοθετείται με βάση το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών). Αυτές οι εισροές κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ όχι μόνο χρηματοδοτούν το σημερινό λογιστικό έλλειμμα, αλλά είναι τόσο μεγάλες που χρηματοδοτούν τις αμερικάνικες επενδύσεις στο εξωτερικό8. Και ενόσω οι ξένες επενδύσεις στις 124

ΗΠ αμε τέλε ρισ άλλ ΔΝ με π θεια τηθ σμο κάπ μορ

του να μαν υπε ρια σφα των του στο

μικώ ξημ του θνώ του τα κ ων, σμια και τάλ

ΗΠ εργ πιο εθν γάλ ων,

δονείυτές ουν. οιδριτης εσα

πως ολιύτο. τηεί η Όσο τωνα ομέτα στεσης αδή

έση και αία Κότις κάμαΠΑ, ουν των υτές ινό αμεστις

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 125

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

ΗΠΑ έχουν χαμηλή απόδοση, το αμερικάνικο κυβερνητικό χρέος και οι αμερικάνικες επενδύσεις στο εξωτερικό έχουν μεγάλες αποδόσεις. Σαν αποτέλεσμα οι ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι έχουν τεράστιο χρέος, κερδίζουν περισσότερα από τις ξένες επενδύσεις από όσα πληρώνουν στις επενδύσεις άλλων στις ΗΠΑ. Με τα λόγια του Κένεθ Ρόγκοφ, πρώην στελέχους του ΔΝΤ: «Αυτή η τεράστια επιδότηση των αμερικανών φορολογούμενων είναι, με πολλούς τρόπους, το μεγαλύτερο παγκόσμιο πρόγραμμα εξωτερικής βοήθειας»9. (Μέρος των αμερικάνικων επενδύσεων στο εξωτερικό έχει τοποθετηθεί, βέβαια, στον Τρίτο Κόσμο. Οι κεντρικές τράπεζες του Τρίτου Κόσμου, όπως η ινδική, έχουν εξαναγκαστεί με τη σειρά τους να επενδύσουν κάποια από αυτά τα εισοδήματα σε αμερικάνικα ομόλογα – πολλαπλή αιμορραγία. Γιατί λοιπόν χώρες όπως η Κίνα, οι άλλες ασιατικές χώρες και οι χώρες του Κόλπου αγοράζουν αμερικάνικα χρεόγραφα; Αυτό πρέπει κατ’ αρχήν να ειδωθεί στο πλαίσιο της αμερικάνικης παγκόσμιας κυριαρχίας (ένα σημαντικό στοιχείο, στο οποίο εμπεριέχεται η συντριπτική τους στρατιωτική υπεροχή). Σ’ αυτή τη βάση, οι ΗΠΑ έχουν εξασφαλίσει τη συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου ως κυρίαρχου διεθνούς νομίσματος. Και γι’ αυτό εξασφαλίζουν ότι θα αποτελεί το μέσο ανταλλαγών των ξένων αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών. Οι ΗΠΑ έχουν χρησιμοποιήσει και την επιρροή τους ως μεγαλύτερου εισαγωγέα, παγκόσμια, για να θέσουν τους όρους στους μεγαλύτερους παγκόσμια εισαγωγείς. Ταυτόχρονα, το σημερινό μοντέλο εμπορικών ανταλλαγών και οικονομικών εισροών ωφελεί τις ελίτ ορισμένων χωρών του Τρίτου Κόσμου. Οι αυξημένες εξαγωγές (στη βάση της άγριας εκμετάλλευσης των εργαζομένων) τους παρέχουν τεράστια κέρδη. Επιπλέον, η πλημμυρίδα κεφαλαίων διεθνώς τους βοηθά ποικιλοτρόπως. Η ροή ξένου κεφαλαίου σε χώρες του Τρίτου Κόσμου αυξάνει την καταναλωτική ζήτηση των ανώτερων τάξεων και τα κέρδη των εταιρειών. Και σε ένα κλίμα φθηνών και εύκολων κεφαλαίων, οι διεθνείς επενδυτές είναι πρόθυμοι να χρηματοδοτήσουν τα παγκόσμια όνειρα των μεγαλο-καπιταλιστών του Τρίτου Κόσμου όπως οι Tatas και οι Ambanis. Ακόμη κι αν η πραγματικότητα της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης είναι άγρια όπως πάντα, οι μορφές και οι μέθοδοί της αλλάζουν. Τα αποθέματα που εξάγουν ορισμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου στις ΗΠΑ υπάρχουν εξαιτίας της περιστολής της κατανάλωσης των δικών τους εργαζομένων (χαμηλές αποδοχές, φόροι και κακοπληρωμένοι αγρότες). Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι η Κίνα, που αποταμιεύει το μισό των εθνικών εσόδων με αυτόν τον τρόπο. Οι εξαγωγές της Κίνας είναι τόσο μεγάλες που, παρά το γεγονός ότι εμφανίζει τον υψηλότερο δείκτη επενδύσεων, διαθέτει αποταμιεύσεις πλεονάσματος για εξαγωγή. Στην περίπτωση

125

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 126

αντίθεση

των άλλων αναπτυσσόμενων χωρών, τα πλεονασματικά αποθέματα που εξάγουν δεν είναι αποτέλεσμα των αυξημένων αποταμιεύσεων, αλλά αποτέλεσμα της πτώσης των ντόπιων επενδύσεων, υπό την επίδραση των νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών. Πράγματι, «υπάρχει παγκόσμια μείωση των επενδύσεων, με πτωτική τάση»10 ακόμη και αν προηγείται μια περίοδος υψηλής ανάπτυξης. Έτσι, η σχέση στον πυρήνα της παγκόσμιας οικονομίας είναι αυτή του παρασιτισμού.

αμΕρικανικοσ ιμΠΕριαλισμοσ σΕ Παρακμη

Ωστόσο, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έχει περάσει προ πολλού την ακμή του. Το τελευταίο μεγάλο εγχείρημά του ήταν να αντισταθμίσει την εξασθενημένη οικονομική ισχύ του με επίδειξη της συντριπτικής στρατιωτικής ισχύος του. Στόχος δεν ήταν μόνο η πλήρης λεηλασία του πετρελαϊκού πλούτου, αλλά ο έλεγχος αυτού του στρατηγικού πόρου και η επισφράγιση της κυριαρχίας του δολαρίου από το οποίο εξαρτάται η μοίρα του. Αυτή η επίδειξη, σχεδιασμένη να είναι ταχύτατη και χειρουργική, έχει βαλτώσει από την απρόσμενα ισχυρή και πεισματική εθνική αντίσταση στις κατεχόμενες χώρες, αναγκάζοντας τις ΗΠΑ να πληρώνουν όλο και μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες. Σήμερα, οι ΗΠΑ αναγκάζονται να επικεντρώσουν και πάλι όλες τις πολιτικές τους ενέργειες στη διάσωση της βυθιζόμενης οικονομίας τους, για την οποία χρειάζονται συνεχείς εισροές κεφαλαίων. Ενώ συντηρούν το μεγάλο μέτωπο της παγκόσμιας ηγεμονίας, αναγκάζονται να ζητούν τη συνεργασία άλλων δυνάμεων σε διάφορα επίπεδα (το πρώτο ταξίδι της υπουργού Εξωτερικών ήταν στην Κίνα για να ζητήσει να συνεχιστεί η επένδυση σε αμερικάνικα ομόλογα, όπου αναγκάστηκε να καταπιεί την ιστορία για τα «ανθρώπινα δικαιώματα» σε σχέση με την Κίνα). Οι διάφοροι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ –το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ– ταλανίζονται από τον αντίκτυπο της σημερινής κρίσης και δεν είναι σε θέση να πάρουν τον έλεγχο. Τα κεφάλαια του ΔΝΤ και της ΠΤ είναι μικρά σε σχέση με την κλίμακα των απαιτήσεων των δανείων. Καθώς οι διάφορες χώρες βιάζονται να στηρίξουν τη δική τους οικονομία μπροστά στη διεθνή θύελλα, η ατζέντα της «παγκοσμιοποίησης» του ΠΟΕ παραμερίζεται. Και, το σημαντικότερο όλων, η ηγεμονία του δολαρίου ως κυρίαρχου διεθνούς νομίσματος, που στηρίζεται και στην αμερικάνικη ηγεμονία παγκόσμια, αλλά και βοηθά στη διατήρησή της, θα βρεθεί κάτω από αυξημένη αμφισβήτηση πια λόγω των ίδιων των αμερικάνικων προσπαθειών να βρεθεί διέξοδος από την κρίση11. Όπως λέει ο Ρόγκοφ: «μια μεγάλη επέκταση του χρέους… θα δυσκολέψει σίγουρα τις ΗΠΑ να 126

δια ένα

ρων στικ μπλ του άλλ γρά

γάλ νεο σει θειε σμό απο στή υπά νόν

νά του το έ ρες να του ποί κοπ ανά μέν

ΠΕ

νον ξη ν την ται ρια ρακ

που πονεομείμια μιας

ακξακής κού άγιΑυτώστις λύ-

πογια μεσυτης πένρία διεΠαημετου των οιης» δοεριεθεί κων οφ: να

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 127

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

διατηρήσουν τη στρατιωτική κυριαρχία τους, κάτι που έχει αποτελέσει έναν από τους άξονες του δολαρίου»12. Καθώς η κρίση βαθαίνει, οι εντάσεις και οι διαμάχες μεταξύ των διαφόρων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων καθώς και ανάμεσα στις άλλες καπιταλιστικές χώρες όπως η Κίνα θα οξύνονται και μπορεί να εμφανιστούν νέα μπλοκ. Κάθε προσπάθεια των ΗΠΑ να μειώσουν το τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα απαιτεί τη μείωση της αγοράς των άλλων χωρών, κάτι που οι άλλες χώρες δεν πρόκειται να παραχωρήσουν αμαχητί. Μπροστά μας διαγράφεται μια περίοδος ανταγωνισμού για τις αγορές. Η βαρύτητα της σημερινής κρίσης μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη Μεγάλη Ύφεση του 1930. Σαν τέτοια έχει σημάνει το θάνατο της εποχής του νεοφιλελευθερισμού. Παρ’ όλο που η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία θα επιβιώσει με τροποποιημένη μορφή και θα συνεχίσει να αντιμάχεται τις προσπάθειες της άλλης βασικής οικονομικής σχολής της άρχουσας τάξης (κεϊνσιανισμός) για την ανόρθωση της οικονομίας, δεν μπορεί στο κοντινό μέλλον να αποκτήσει την αναμφισβήτητη υπεροχή που είχε κάποτε. Τι θα αντικαταστήσει τον απόλυτο νεοφιλελευθερισμό, όμως, δεν είναι ξεκάθαρο και υπάρχει προς το παρόν σύγχυση και κατήφεια στους θεωρητικούς των ιθυνόντων κύκλων στις ηγετικές καπιταλιστικές χώρες. Τα καπιταλιστικά κράτη για άλλη μια φορά υιοθετούν κάποια κεϊνσιανά εργαλεία13 -όπως τη συνολική αύξηση της ζήτησης με την παρέμβαση του κράτους για να δοθούν κίνητρα για ιδιωτικές επενδύσεις, ξοδεύοντας το έλλειμμα (deficit spending) –χωρίς όμως να αποδέχονται τις σκοτεινότερες προβλέψεις του Κέινς που αφορούν την έμφυτη τάση του καπιταλισμού να καταρρεύσει. Έτσι, ενώ ο Κέινς, ακολουθώντας τη λογική της θεωρίας του, αναγκάστηκε να αποδεχτεί την ανάγκη για «κάπως εκτενή κοινωνικοποίηση των επενδύσεων», είναι ξεκάθαρο ότι ένα τέτοιο επίπεδο κοινωνικοποίησης είναι ασύμβατο με τον καπιταλισμό. Οι προοπτικές για γρήγορη ανάκαμψη του καπιταλισμού από τη σημερινή κρίση με τη χρήση μεμονωμένων κεϊνσιανών εργαλείων είναι αποθαρρυντικές.

ΠΕριΒαλλοντικη

κριση

Επιπλέον, στον κεϊνσιανισμό, το μόνο που έχει σημασία είναι να αυξάνονται οι δαπάνες, οι εργαζόμενοι να έχουν θέσεις εργασίας και η ανάπτυξη να αναζωογονείται/συνεχίζεται. Ο Κέινς όχι μόνο υπερασπίζεται ρητά την υπάρχουσα κοινωνική διάταξη, αλλά και τονίζει ότι αυτό που παράγεται και καταναλώνεται δεν έχει καμιά σημασία. Ωστόσο, κάτω από την κυριαρχία του καπιταλισμού και πιο συγκεκριμένα του ιμπεριαλισμού, ο χαρακτήρας της ανάπτυξης αποτελεί ένα όλο και πιο πιεστικό ζήτημα για την 127

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 128

αντίθεση

επιβίωση της ανθρωπότητας. Ακόμη και τη στιγμή που η παγκόσμια κρίση της διαδικασίας της καπιταλιστικής συσσώρευσης έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο, οι παγκόσμιες κρίσεις που δημιουργούνται από τη διαδικασία της καπιταλιστικής συσσώρευσης εξελίσσονται πολύ γρήγορα. Από τη μια πλευρά, η παραγωγή της πιο βασικής ανάγκης για τη ζωή, της τροφής, απειλείται – από την έλλειψη επενδύσεων, από τη χρησιμοποίηση της γης σε μη-αγροτικές χρήσεις και τη χρήση των αγροτικών προϊόντων σε προϊόντα που δεν είναι τρόφιμα (όπως τα βιοκαύσιμα) αλλά και από τη σοβαρή υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Από την άλλη, ο χαρακτήρας της σημερινής οικονομικής ανάπτυξης είναι ο ίδιος μη διατηρήσιμος περιβαλλοντικά. Η προσθήκη των καλύτερων οικονομικά τομέων, σε κάποιες χώρες του Τρίτου Κόσμου, στην κατηγορία της «παγκόσμιας τάξης καταναλωτών» αποδεικνύει το πόσο μη διατηρήσιμο είναι αυτό. Αν κατά κάποιον μαγικό τρόπο η κατανάλωση στον Τρίτο Κόσμο μπορούσε να αυξηθεί στο ίδιο επίπεδο με τις ιμπεριαλιστικές χώρες, και με το ίδιο μοντέλο, θα πολλαπλασίαζε την κατανάλωση των φυσικών πόρων και θα προκαλούσε τεράστια όξυνση στην παραγωγή αποβλήτων και στην περιβαλλοντική υποβάθμιση. Αυτό το μοντέλο ληστρικής και καταστροφικής κατανάλωσης έχει δημιουργηθεί από το μονοπωλιακό καπιταλισμό για να δημιουργήσει αγορές και να διευκολύνει την ίδια τη συσσώρευση κεφαλαίων. Δεν έχει καμιά σχέση με τις υλικές ανάγκες του λαού, την αίσθηση ασφάλειας και την ευτυχία του ή ακόμη και την ανάπτυξη των ικανοτήτων του. Όλα αυτά μπορούν να εκπληρωθούν πολύ καλύτερα με ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο κατανάλωσης. Ωστόσο, αυτό θα απαιτούσε ένα διαφορετικό κοινωνικό σύστημα, ένα σύστημα που θα βασίζεται στην παραγωγή για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών, δηλαδή το σοσιαλισμό.

αΠηχηση

στον

τριτο κοσμο

Η προσοχή του κόσμου επικεντρώνεται στις δραματικές εξελίξεις και στα τεράστια πακέτα οικονομικής βοήθειας στις ιμπεριαλιστικές χώρες και πράγματι οι εργαζόμενοι σε αυτές τις ιμπεριαλιστικές χώρες βιώνουν μεγάλα βάσανα. Όμως οι σοβαρότερες άμεσες συνέπειες αυτής της κρίσης θα πλήξουν τον Τρίτο Κόσμο. Τα τελευταία χρόνια οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί ηγέτες προπαγανδίζουν την άποψη ότι οι οικονομίες του Τρίτου Κόσμου έχουν «αποσυνδεθεί» από τον ανεπτυγμένο κόσμο και θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται ακόμη κι αν αυτός βρίσκεται σε στασιμότητα14. Αυτή η θεωρία έχει θαφτεί πια. Σε εκείνες τις χώρες του Τρίτου Κόσμου που έχουν εμφανίσει σχετικά μεγαλύτερη βιομηχανική ανάπτυξη, η 128

πτώ της πή

ται συρ σεις ρές) επε

τις γήσ ηπ σία ται τοιο μετα οι ά

πλε αγώ στο σμο ξη τ απε ξαν γο α να α

από πεδ Ασ σιο ες ά τική νέα

ίση σηκα-

ωή, ποίοϊόκαι κτήπεοιες ναιον στο ολτεπο-

ημιρές σχέχία να νάμα, των

και και γάθα σιομίες και μόΚόη, η

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 129

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

πτώση των εξαγωγών, καθώς και η πτώση στην εσωτερική ζήτηση (λόγω της μείωσης των εισροών κεφαλαίου) οδηγούν σε μεγάλης κλίμακας περικοπή δαπανών. Ακόμη παραπέρα, η τεράστια αγροτιά του Τρίτου Κόσμου καταστρέφεται από την κάθετη πτώση των τιμών των αγροτικών προϊόντων (καθώς συρρικνώνεται η ζήτηση και καθώς οι κερδοσκόποι αποσύρουν τις επενδύσεις τους για να αντισταθμίσουν τις απώλειες σε άλλες χρηματιστικές αγορές). Όλα αυτά θα επιδεινώσουν τη μακρόχρονη ένδεια των αγροτικών επενδύσεων και κατόπιν την παγκόσμια κρίση τροφίμων. Ενώ είναι θεωρητικά πιθανό αυτές οι χώρες να αναπροσανατολίσουν τις οικονομίες τους για να προωθήσουν την ντόπια ζήτηση και να δημιουργήσουν με αυτόν τον τρόπο μια αγορά για συνεχή βιομηχανική ανάπτυξη, η πολιτική οικονομία αυτών των χωρών (ο χαρακτήρας της ταξικής εξουσίας, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται το κοινωνικό πλεόνασμα, γίνεται αντικείμενο ιδιοποίησης και αναδιανέμεται) θέτει εμπόδια σε έναν τέτοιο αναπροσανατολισμό. Για κάτι τέτοιο απαιτείται μια μεγάλη μετατόπιση πόρων στους εργαζόμενους, κάτι στο οποίο θα αντιπαρατεθούν οι άρχουσες τάξεις. Αυτή η περίοδος της μείωσης της αμερικάνικης ηγεμονίας, από την άλλη πλευρά, θα παρέχει μεγαλύτερες ευκαιρίες για την πρόοδο των λαϊκών αγώνων και των δυνάμεων που αγωνίζονται, και ακόμη περισσότερο μέσα στον Τρίτο Κόσμο. Κι αυτό, ενώ η κρίση αποκαλύπτει στους λαούς του κόσμου τον παραλογισμό και τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Η ανάδειξη των αγωνιστικών εξεγέρσεων κατά του κράτους στην Ελλάδα, η γενική απεργία των γάλλων εργατών, οι διαδηλώσεις στην Ισλανδία που κατέληξαν στην πτώση της κυβέρνησης, η κατάληψη ενός εργοστασίου στο Σικάγο από τους εργάτες και οι διαδηλώσεις των εργατών στη Ρωσία και την Κίνα αποτελούν προάγγελους των επικείμενων ταξικών αγώνων.

ινδικη φουσκα σκαΕι

Το ΑΕΠ Ινδίας αυξήθηκε στην πενταετία 2003-2008 με ταχύτερο ρυθμό από οποιαδήποτε άλλη πενταετία. Οι ρυθμοί επενδύσεων ανήλθαν σε επίπεδα που συγκρίνονταν με τις οικονομίες των χωρών της Ανατολικής Ασίας. Οι μετοχές στο χρηματιστήριο αυξήθηκαν πάνω από το τετραπλάσιο. Χρηματοδοτούμενες από διεθνείς πόρους, οι ινδικές ιδιωτικές εταιρείες άρχισαν να αποκτούν εταιρείες και στο εξωτερικό. Και η εγχώρια πολιτική και επιχειρηματική ελίτ άρχισε να καυχιέται ως άρχουσα τάξη μιας νέας οικονομικής υπερδύναμης. Σε διάστημα λίγων μηνών όλα άλλαξαν. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ πέφτει 129

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 130

αντίθεση

και ο βιομηχανικός τομέας βρίσκεται σε κατακόρυφη πτώση. Οι πιο γνωστές ινδικές εταιρείες καταγράφουν απώλειες και ακυρώνουν προγραμματισμένες επενδύσεις. Το χρηματιστήριο έχει καταρρεύσει και οι ξένες κτήσεις αποδείχτηκαν πέτρες στο λαιμό πολλών εταιρειών. Η ανόητη αυταρέσκεια της άρχουσας ελίτ εξανεμίστηκε. Η ινδική οικονομία, όπως έχει αναπτυχθεί ιστορικά, έχει έλλειψη σε ισχυρή εσωτερική δυναμική που θα αναδυόταν από μια υγιή, πλατιά διαδεδομένη εσωτερική ζήτηση. Ειδικά από τη δεκαετία του ’80, στρεφόταν όλο και περισσότερο σε εισροές ξένων κεφαλαίων για να προωθήσει την ανάπτυξή της. Γι’ αυτό είναι και συστημικά αδύναμη. Την τελευταία φορά που στέρεψε η ροή ξένων κεφαλαίων (με τη μορφή δανείων), η ινδική οικονομία εμφάνισε κατακόρυφη πτώση. Αναγκάστηκε να υποστεί τη διαρθρωτική προσαρμογή –με την υπόδειξη του ΔΝΤ- για να μπορέσει να πάρει νέα δάνεια. Από τότε η αδυναμία της έχει αυξηθεί πολλαπλάσια καθώς έχει «παγκοσμιοποιηθεί» στα πεδία και του εμπορίου και της χρηματαγοράς. Η μεγάλη άνοδος της ινδικής οικονομίας (2003-2008) υπήρξε αποτέλεσμα κυρίως του ωκεανού ρευστότητας από τις ΗΠΑ. Μια πλημμυρίδα ξένου κερδοσκοπικού κεφαλαίου μπήκε στην Ινδία από διάφορους δρόμους, με αποκορύφωμα την εισροή 108 δισ. δολαρίων το 2007-2008. Αυτές οι εισροές πυροδότησαν απότομη άνοδο στα τραπεζικά δάνεια σε καταναλωτές από τα μεσοστρώματα και την ανώτερη τάξη για σπίτια και αυτοκίνητα. Αυτό με τη σειρά του πυροδότησε τη ζήτηση σε μεγάλο φάσμα βιομηχανιών. Οι εισροές του ξένου κερδοσκοπικού κεφαλαίου δημιούργησαν μεγάλες φούσκες στο χρηματιστήριο και στον τομέα των ακινήτων, καταλήγοντας στο να θεωρείται ότι οι διάφοροι ινδοί μεγαλοεπιχειρηματίες και βαρόνοι των ακινήτων (στη βάση αυτής της κερδοσκοπικής ανόδου των μετοχών και των τιμών των ακινήτων) ανήκουν στους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο. Οι βιομηχανίες που σχετίζονταν με την κατανάλωση των ελίτ, από αεροπορικές εταιρείες ως καταναλωτικά αγαθά, διογκώθηκαν. Όλες αυτές οι βιομηχανίες είναι βιομηχανίες εντάσεως κεφαλαίου και δημιουργούν λίγες θέσεις εργασίας (με εξαίρεση τον κατασκευαστικό τομέα). Εν τω μεταξύ, οι τομείς που απασχολούν τη συντριπτική πλειονότητα του εργατικού δυναμικού και που προμηθεύουν τα περισσότερα είδη μαζικής κατανάλωσης, δηλαδή η γεωργία και η ελαφριά βιομηχανία, είχαν μεγάλη έλλειψη επενδύσεων, ακόμη και πίστωσης για το κεφάλαιο κίνησης και εμφάνισαν στασιμότητα -ακόμη και υποχώρηση- στη διάρκεια της ραγδαίας ανόδου του τομέα των μεγάλων εταιρειών. Γι’ αυτό και οι μισθοί και οι θέσεις εργασίας έμειναν για μεγάλο διάστημα στάσιμα. Όταν τελικά άρχισαν να αυξάνονται, ακολουθώντας τη διατηρήσιμη οικοδομική άνοδο, η έλλειψη τροφίμων (το αποτέλεσμα της έλλειψης επενδύσεων στη γεωργία)

130

συν γάλ εισο Ό μέν σου τιστ 8 Γε ται έχο βρη

ρευ αυτ πεζ τη μ ξένε μείς γκα τις αυτ δώσ ρά νων μείω άμε επιπ που

δου δύσ πτυ Μά ρείε κον έχο Ταυ κλε σου τοκ

νωμακτήητη

σε διαταν την ορά κορωνέα έχει ς. έλεξέους, εισωτές ητα. ών. λες τας νοι και τον από υτές λί-

ητα αζιμεσης ρακαι άρο, η γία)

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 131

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

συνδυασμένη με την κερδοσκοπία στα αγροτικά προϊόντα οδήγησε σε μεγάλη άνοδο των τιμών, ξαφρίζοντας ένα μεγάλο μέρος από την αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. Όταν έσκασε η διεθνής οικονομική φούσκα, έσκασε και η ινδική. Αναμένεται ότι οι εισροές καθαρού κεφαλαίου (ενεργητικού) θα κατρακυλήσουν στα 10 δισ. δολάρια το 2008-2009, πτώση 91%. Ο δείκτης του Χρηματιστηρίου της Βομβάης (Sensitivity Index) έπεσε από τις 20.873 μονάδες, στις 8 Γενάρη, στις 8.541 μονάδες τον Νοέμβρη του 2008 και από τότε κυμαίνεται σε αυτά τα επίπεδα. Οι δείκτες της μηνιαίας βιομηχανικής ανάπτυξης έχουν γκρεμιστεί από το 9,8% τον Αύγουστο του 2007 στο -2% το Δεκέμβρη του 200815. Οι ινδοί ιθύνοντες θεωρούν τα παραπάνω ως κρίση αποκλειστικά της ρευστότητας και της κερδοφορίας του τομέα των ιδιωτικών εταιρειών. Γι’ αυτό προέβησαν σε μια σειρά μέτρα για να εξασφαλίσουν τη ροή των τραπεζικών πόρων προς τον τομέα των εταιρειών: για να τον αποζημιώσουν για τη μείωση των ξένων εισροών, μείωσαν παραπέρα τους περιορισμούς για τις ξένες θεσμικές επενδύσεις και τις ξένες άμεσες επενδύσεις σε διάφορους τομείς, επέκτειναν τις φοροαπαλλαγές και τις επιδοτήσεις των εξαγωγών, ανάγκασαν τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα του δημόσιου τομέα να στηρίξουν τις μετοχές κάνοντας αγορές, προώθησαν τη ζήτηση για τα ακίνητα και τις αυτοκινητοβιομηχανίες, αναγκάζοντας, τις τράπεζες του δημόσιου τομέα να δώσουν φθηνότερα και πιο προσιτά στεγαστικά δάνεια και δάνεια για αγορά αυτοκινήτου, μείωσαν δραστικά την τιμή των καυσίμων των αεροπλάνων για την ενίσχυση των αεροπορικών εταιρειών (σε αντίθεση με τη μέτρια μείωση των τιμών της ντίζελ και του πετρελαίου). Υπάρχουν μόνο δυο μέτρα άμεσων δαπανών το 2008-2009, και τα δυο ήταν ασήμαντα: 200 δισ. ρουπίες επιπλέον δαπάνες από την κεντρική κυβέρνηση και μια αύξηση του ορίου που οι πολιτειακές κυβερνήσεις μπορούν να δανειστούν. Ωστόσο, σε ένα πλαίσιο αδιάκοπης και αμείλικτης επιδίωξης του κέρδους, αυτά τα μέτρα δεν πρόκειται να πυροδοτήσουν νέα άνοδο των επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα, ειδικά καθώς η τελευταία ραγδαία ανάπτυξη θα έχει αφήσει εταιρείες με πλεόνασμα παραγωγικής ικανότητας. Μάλλον οι πόροι και οι απαλλαγές θα χρησιμοποιηθούν από μεγάλες εταιρείες για να στηρίξουν την ασταθή –σε κάποιες περιπτώσεις επικίνδυνη– οικονομική τους θέση (για παράδειγμα οι εταιρείες ακινήτων μπορεί να μην έχουν λύση μιας και το πρόβλημά τους είναι η πτώση της τιμής της γης). Ταυτόχρονα, αυτά τα μέτρα θα μειώσουν τις εισφορές από φόρους, θα αποκλείσουν την πίστωση από τομείς που τη χρειάζονται άμεσα, θα επιδοτήσουν την πολυτελή κατανάλωση (όπως τα αεροπορικά ταξίδια και τα αυτοκίνητα) και θα επιτρέψουν τον περαιτέρω ξένο έλεγχο σε μέχρι τώρα

131

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 132

αντίθεση

περιορισμένους τομείς. Η υψηλή ανάπτυξη της πρόσφατης περιόδου δεν ήταν υπέρ του λαού, μιας και οι θέσεις εργασίας και το εισόδημα που παρείχε με έναν μίζερο τρόπο από τη μια το έπαιρνε από την άλλη. Επιπλέον, η ανάπτυξη βασιζόταν στην όλο και μεγαλύτερη ασυμμετρία με κατεύθυνση προς τη ζήτηση των ελίτ, ενισχυόταν από τις ξένες εισροές, και αυτό δεν μπορεί να συνεχίζεται για πάντα. (Αναμφίβολα, οι ιθύνοντες και οι οικονομολόγοι τους φαντάζονταν ότι η οικονομία της Ινδίας, ακόμη και η πολιτική ζωή της, θα μπορούσε συνεχώς να «αποσυνδέεται» από την πλειοψηφία του λαού της). Τελικά, πάνω σ’ αυτό το μοντέλο γρήγορης ανάπτυξης ήταν οικοδομημένες κάθε είδους ανεπιθύμητες, περιττές, ακόμη και βλαβερές οικονομικές δραστηριότητες όπως ο πολλαπλασιασμός των αυτοκινήτων και των αεροπορικών ταξιδιών, η αστική υποδομή για τα αυτοκίνητα, η ιδιωτική περίθαλψη, η οργανωμένη λιανική πώληση (καρτέλ), η γεωργία από μεγαλοεπιχειρήσεις, η οικειοποίηση της καλλιεργήσιμης γης από εταιρείες ακινήτων, η ιδιωτικοποίηση του νερού και άλλων φυσικών πόρων κ.ο.κ. Ενώ ο λαός ως σύνολο δεν ωφελήθηκε από αυτό το μοντέλο ανάπτυξης, η κατάρρευσή του θα επιφέρει ένα άμεσο χτύπημα σε πολλούς ανθρώπους – με τη μορφή της περικοπής θέσεων εργασίας και της πτώσης των τιμών των αγροτικών προϊόντων για τους αγρότες. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένων απολύονται στον εξαγωγικό τομέα – υφαντουργία και ιματισμός, επεξεργασία διαμαντιών, δερμάτινα είδη, τουρισμός κ.λπ. Οι απολύσεις και οι περικοπές θέσεων εργασίας επίκεινται σε διάφορους τομείς που αφορούν τη ζήτηση των ελίτ και των μεσοστρωμάτων, όπως τα αυτοκίνητα, τα ξενοδοχεία, οι αεροπορικές εταιρείες, τα καταναλωτικά αγαθά και, το πιο σημαντικό, τον κατασκευαστικό τομέα. Οι τιμές των αγροτικών εμπορευμάτων που μέχρι πριν από επτά-οκτώ μήνες ανέβαιναν τώρα πια άρχισαν να πέφτουν με τη μείωση της ζήτησης και τη μεταφορά των διεθνών τιμών αυτών των προϊόντων στην Ινδία, η αγροτιά βρίσκεται μπροστά σε μια μακρόχρονη περίοδο μείωσης των τιμών. (Ωστόσο, η μακρόχρονη τάση της μικρής ανάπτυξης της αγροτικής παραγωγής και ο έλεγχος του ιδιωτικού εμπορίου στα αγροτικά εμπορεύματα έχει οδηγήσει στο να διατηρούνται οι τιμές των τροφίμων υψηλές. Στην πραγματικότητα η άνοδος των τιμών των τροφίμων συνεχίζεται τους τελευταίους μήνες). Καθώς τα σχεδόν κατεστραμμένα οικονομικά ιδρύματα της Δύσης προσπαθούν να στηριχτούν μέσω της πώλησης των επενδύσεών τους στον Τρίτο Κόσμο, οι εκροές κεφαλαίου από την Ινδία έχουν αυξηθεί. Η ρουπία έχει πέσει από 39,37 ανά δολάριο, το Γενάρη του 2008, σε σχεδόν 52 ρουπίες ανά δολάριο. Ωστόσο, αυτό που υπογραμμίζει αυτή η κρίση είναι ότι αυτή η ανάπτυξη είναι από μόνη της μη βιώσιμη. Το γεγονός ότι η «ανάπτυξη» δημιούργη-

132

σε τ θος ηπ μικέ τα κ γρα αντ ένα

αυτ λαί ση μ σων παρ απα ση) φρι από τρε ροχ όλε αξιο νό α τις

κύπ σαν βάρ καθ των λιέρ

λιτι καπ και βαρ πρα μια της σήμ

ού, ερο ιζόηση εχίφαθα ης). ένες ραποαλαπό είες κ. ξης, ους μών αζομός, και ούν νοσημάνα αυμαμικού ι οι των ατεμέφαανά

πτυγη-

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 133

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

σε τόσο λίγες θέσεις εργασίας στο αποκορύφωμά της θα περιορίσει το μέγεθος της καταστροφής που μπορεί να επιφέρει η κατάρρευσή της. Επιπλέον, η πιθανή ακύρωση κάποιων μεγάλων επενδύσεων –όπως οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες που αρπάζουν τη γη ή η καταστροφή των θέσεων εργασίας από τα καρτέλ– θα ωφελήσουν στην ουσία το λαό. Η μείωση των αεροπορικών γραμμών θα είναι συνολικά κάτι καλό. Και η λύση του προβλήματος του μη ανταποδοτικού χαρακτήρα της ινδικής γεωργίας δεν είναι να δημιουργήσει ένα νέο κερδοσκοπικό μπουμ. Σε άμεση αντίθεση με το συμφέρον της άρχουσας τάξης της Ινδίας είναι αυτό του ινδικού λαού - και δεν είναι να ελκύσει νέες εισροές ξένων κεφαλαίων ή μια νέα οικονομική φούσκα. Αυτά είναι μάλλον σε άμεση αντίθεση με τα συμφέροντά του. Το λαϊκό συμφέρον είναι στην ικανοποίηση άμεσων αιτημάτων όπως: Κρατικές επενδύσεις και στήριξη της γεωργίας και παρεμφερών δραστηριοτήτων. Πίστωση, οικονομική στήριξη και άλλες απαραίτητες βοήθειες (εισαγόμενα υλικά –inputs- διαφήμιση και προώθηση) σε μικρούς μη-γεωργούς παραγωγούς (βιοτέχνες, επιχειρηματίες ελαφριάς βιομηχανίας και χειροτέχνες), μαζική αύξηση των θέσεων εργασίας από το κράτος, εφαρμογή παντού του Δημόσιου Συστήματος Διανομής (με τρεις έννοιες: πραγματική κάλυψη όλων των περιοχών και οικογενειών, παροχή όλων των απαραίτητων για μια οικογένεια και να συμπεριληφθούν όλες οι βασικές ανάγκες, όχι μόνο τα δημητριακά), εφαρμογή παντού και αξιοπρεπής δημόσια περίθαλψη, κατασκευή επαρκών σχολείων και με ικανό αριθμό διορισμένων εκπαιδευτικών. Εξασφάλιση κατάλληλης στέγης για τις μάζες που ζουν στα αστικά κέντρα και πολλά άλλα τέτοια μέτρα. Ταυτόχρονα, το λαϊκό συμφέρον βρίσκεται στην απαίτηση να μην υποκύπτει η οικονομία της χώρας πια στις εισροές ξένων κεφαλαίων ή να προσανατολίζεται στην κάλυψη της εξωτερικής ή της πολυτελούς ζήτησης σε βάρος της πραγματικής εθνικής και δημοκρατικής ανάπτυξης. Και, τέλος, καθώς η μακρόχρονη μείωση των θέσεων εργασίας παραμένει, το αίτημα των αγροτών για πρόσβαση στη γη και άλλους αγροτικούς πόρους για καλλιέργεια πρέπει να τεθεί σοβαρά. Βέβαια, αυτό ισοδυναμεί με την απαίτηση για αλλαγή της ίδιας της πολιτικής οικονομίας. Σήμερα, καθώς η παγκόσμια κρίση απαξιώνει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, η απαίτηση για μια τέτοια αλλαγή θα κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές σε αυτές τις χώρες. Είναι ο ρόλος των σοβαρών μελετητών της πολιτικής οικονομίας να εξηγήσουν στον κόσμο τις πραγματικές αιτίες της σημερινής κρίσης και την ανάγκη να αγωνιστούν για μια πολιτική οικονομία που μπορεί να κατευθύνει το κοινωνικό πλεόνασμα της χώρας για την κάλυψη των πραγματικών κοινωνικών αναγκών για το σήμερα και για το μέλλον.

133

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 134

αντίθεση

σημΕιωσΕισ Ευχαριστούμε τους Nirmal Chandra και Jacob Levich για τα οξυδερκή σχόλιά τους στην αρχική παραλλαγή του κειμένου. 1. Συνέντευξη στο περ. Asian Age, 22/12/08. 2. Harry Magdoff and Paul Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion, 1987. 3. John Bellamy Foster and Fred Magdoff, “Financial Implosion and Stagnation: Back to the Real Economy”, Monthly Review, Δεκεμβριος 2008. 4.Ellis, Luci and Kathryn Smith, “The global upward trend in the profit share”, BIS Working Papers no. 231, 2007, και International Labour Office, Global Wage Report, 2008-09 επιβεβαιώνουν την καθοδική τάση στο μερίδιο του εργατικού εισοδήματος. 5. US Federal Reserve Flow of Funds Accounts, αναφέρεται στο Harish Damodaran, “Getting ‘real’ about financialisation”, Hindu Business Line, 6/10/08. 6.“Endless bubbles”, 20/6/03. 7. Joseph Stiglitz, “Will the dam break in 2007?”, Project Syndicate, 2006. 8. Το 2007, από τις εισροές 2,1 τρισ. δολαρίων ακαθάριστου κεφαλαίου στις ΗΠΑ, 731 δισ. δολάρια πήγαν για την αντιμετώπιση του τρέχοντος ελλείματος. Αμερικανοί επενδυτές ανακύκλωσαν 1,3 τρισ. δολάρια από από αυτές τις εισροές ως επενδύσεις στο εξωτερικό. Kristin Forbes, “Underlying determinants of global currency usage”, Peterson Institute of International Economics, 2008. 9. “Betting with the house’s money”, Guardian, 7/2/07. Ακόμη περισσότερο, όπως επισημαίνει ο Krugman: «Η σωτήρια πλευρά της αμερικανικής κατάστασης είναι ότι το εξωτερικό μας χρέος είναι στο δικό μας νόμισμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα έχουμε το είδος του χρηματιστηριακού θανάσιμου κύκλου που αντιμετώπισε η Αργεντινή. όπου η πτώση του πέσο είχε ως αποτέλεσμα το χρέος της χώρας, που ήταν σε δολάρια, να εκτιναχθεί σε ύψη παρόμοια με το εγχώριο προϊόν.» New York Times, 19/1/08. 10. Rogoff ο.π. 11. Οι αγοραστές του χρέους της αμερικανικής κυβέρνησης όλο και πιο πολύ ανησυχούν ότι η ταχεία αύξηση ενός τέτοιου χρέους θα οδηγήσει σε απότομη πτώση του δολαρίου και έτσι θα μειωθεί η αξία των ομολόγων τους. 12. “America will need $1,000 billion bail-out”, Financial Times, 17/9/08.

134

ου σμο

το Κ ρη τις

και το δ πτυ κή ζ

ρκή

plo-

tag-

ofit fice, ίδιο

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 135

Η νέα μεγάλη ύφεση και η Ινδία

13. Αναμφίβολα, οι ΗΠΑ εφαρμόζουν λαθραία ήδη από το 2001 κάποιου τύπου κενσυανική θεραπεία αυξάνοντας το έλλειμα του προϋπολογισμού κόντρα στο πνεύμα του νεοφιλελευθερισμού. 14. Την ίδια στιγμή, αποδίδουν κάθε βελτίωση της ανάπτυξης στον Τρίτο Κόσμο στη διεύρυνση της «παγκοσμιοποίησης», υπονοώντας μεγαλύτερη ενσωμάτωση και κατά συνέπεια συσχέτιση των δεικτών ανάπτυξης με τις αναπτυγμένες χώρες. 15. Στην πραγματικότητα, ως αποτέλεσμα της αύξησης των επιτοκίων και της επιβράδυνσης των καταναλωτικών δανείων από τις τράπεζες από το δεύτερο ήμισυ του 2006, άρχισε η μείωση του δείκτη βιομηχανικής ανάπτυξης από την αρχή του 2007 -ένδειξη πόσο πολύ εξαρτάται η βιομηχανική ζήτηση από τη φθηνή και εύκολη καταναλωτική πίστη.

*Αναδημοσίευση από το τεύχος 47, Μάρτιος 2009.

rish ine,

06. ίου ελαπό ying nal

ότεκαΑυμου ως ύψη

πιο ι σε γων

08.

135

ANTITHESI_03.qxp:Layout 1 18/10/2009 7:36 ΜΜ Page 136

αντίθεση τεύχος 3

για τις εκδόσεις ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ Αθήνα, 2009

136