jhmmagazine nr 2 • jaargang 24 • juli - november 2015
Ongestoord typisch Nederlands Kunst van de broers Verveer
Aanwinsten In het Prentenkabinet
Een duik in de geschiedenis De straten van het Joods Cultureel Kwartier
Fotowedstrijd! Joods leven anno 2015
inhoud
8
en verder
8 Drie kunstenaarsbroers uit Den Haag De broers Salomon, Maurits en Elchanon Verveer waren in de negentiende eeuw bekende en graag geziene personen in de Haagse kunstwereld. Alle drie werden ze koninklijk onderscheiden. Wie waren zij precies?
18 Aanwinsten hedendaagse kunst Een selectie hedendaagse kunst is deze zomer te zien in het Prentenkabinet. In dit magazine alvast een indruk van het afwisselende werk.
24 Een bijzondere schenking Museum Catharijneconvent en het Joods Historisch Museum hebben een grote schenking gekregen van de heer en mevrouw Delsman. Een interview met het echtpaar.
26 Een duik in de geschiedenis De oude Amsterdamse Jodenbuurt, het Joods Cultureel Kwartier, is een mooi gebied om doorheen te wandelen. Voor velen is de geschiedenis van de buurt onbekend.
33 Museale Verhalen Bijeenkomsten speciaal voor vrienden van het Joods Cultureel Kwartier
5 Voorwoord Joël Cahen 6 Plein Bijblijven over nieuwtjes in en rondom het Joods Cultureel Kwartier 14 Schatkamer Lamp van Harry Elte 17 Gastcolumn Ko van ‘t Hek 23 Portret Renate Rubinstein 31 Hands On! Conferentie in Amsterdam 35 Museumcafé Recept 36 Museumshop Boeken en cadeautjes 38 Agenda Tentoonstellingen en evenementen 41 Verwacht Tentoonstellingen 42 Kinderpagina Met weetjes en een interview
JHM Magazine 2, jaargang 24 juli - november 2015 Dit magazine is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier in samenwerking met Uitgeverij Intermed in Groningen. Redactieadres Joods Historisch Museum Postbus 16737, 1001 RE Amsterdam info@jhm.nl Hoofdredactie Barbara Reuten Aan dit nummer werkten mee Moncef Beekhof, Hetty Berg, Louise van den Bergh-Hoogterp, Daniël Bertina, Liesbeth Bijvoet, Joël Cahen, Irene Faber, Suzanne Grünfeld, Steffan Haans, Ko van ’t Hek, Sara Jacobs, Anton Kras, Marije van der Laan, Sammi Landweer, Peter Lange, Françoise Ledeboer, Femke Papma, Gemma Reuten, Sara Tas, Simcha Tas, Deborah van der Schaaf, Madelon Sommer, Margreet Udo, Roland Vos, Bernadette van Woerkom Ontwerp & vormgeving Marinka Reuten Fotografie Peter Lange, Ruud van Zwet Oplage 15.000 Uitgever Uitgeverij Intermed Groningen Johan van Zwedenlaan 11 9744 DX Groningen 050-3120042 info@intermed.nu www.intermed.nu advertentieverkoop/opmaak: verkoop@intermed.nu, studio@intermed.nu Druk Nieuwsdruk Nederland De uitgever is op geen enkele wijze aansprakelijk voor zetfouten, redactionele fouten of voor de werkzaamheden van de drukker. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. ISSN 0928-2963 © 2015 Met dank aan Stichting Will en Rita Jaeger Fonds / Salomon de Jong Stichting / Stichting Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland / Stichting Gifted Art / De Frans Mortelmans Stichting / Jonas Daniël Meijer Genootschap / Ankie Hak Fonds / Helmuth Mainz & Lore Bacharach Fonds / Prof. dr. Herman Musaph Fonds / Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds
voorwoord
vrienden U kunt al vanaf € 25,- vriend van het Joods Historisch Museum worden. Als Vriend heeft u gratis toegang tot het museum en ook ontvangt u gratis het JHM Magazine. U kunt het museum ook op andere manieren steunen, o.a. via een periodieke uitkering of een fonds op naam. Voor informatie of aanmeldingen: Stichting Vrienden, (020) 5310315 vrienden@jhm.nl. Rekeningnummer Stichting Vrienden JHM: ABN-AMRO: NL17ABNA0416079814 Bic: abnanl2a Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. Capital One Bank, USA account-number 3124-04530-7 Tax exempt-number of the Foundation: 13-3329464 De Stichting Vrienden is door de belastingdienst aangewezen als algemeen nut beogende instelling. De fondsen op naam: Familiefonds Gompen, Van Hessen Fonds, Marcelle Hertzdahl Fonds, Etty Hillesum Fonds, Hans & Elly Jaffé Fonds, Kahn Fonds, Socher Kirzner & Fania KirznerShusterman Fonds, Helmuth Mainz & Lore Bachararch Fonds, Gerard Metzelaar Fonds, Prof. dr. Herman Musaph Fonds, Inge & Alfred Nijkerk-von der Laden Fonds, Harry Philips Fonds, Sam Waagenaar Fonds, Margot Rehfisch en Fiep Westendorp Fonds, Johanna Rebecca Wolff Fonds, Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds , Frederik Polak en Griet Polak-Asscher Fonds Beeld omslag Elchanon Verveer, Verwachte westenwind, 1878. Particuliere collectie.
Foto: Stef den Boer
colofon
Van de negentiende eeuw tot nu De komende maanden zetten wij de schijnwerper op een aantal joodse kunstenaars en opnieuw op het fenomeen ‘joodse kunst’. We presenteren twee spannende tentoonstellingen, met onder meer romantisch werk uit de negentiende eeuw, vroege portretfotografie en aanwinsten hedendaagse kunst van het Joods Historisch Museum.
In de negentiende eeuw, de periode van net na de burgerlijke gelijkstelling van 1796, streefden de joden in Nederland veelal naar verdere integratie, iets wat we ook elders in Europa zien. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van Haagse meesters van de romantiek. De gebroeders Verveer herontdekt. Een expositie over drie broers uit Den Haag – Salomon, Maurits en Elchanon – die tot de eerste generatie professionele joodse beeldend kunstenaars in Nederland behoorden. Salomon begon als eerste van deze generatie de jodenbuurten van Amsterdam en Den Haag te schilderen. Maurits ontwikkelde zich als een van de bekendste Haagse portretfotografen. Elchanon was geliefd om zijn schilderijen van het vissersleven en zijn grote gave als karikaturist.
Sinds de jaren tachtig verzamelt het JHM werk van Nederlandse (of aan Nederland verbonden) hedendaagse kunstenaars, die in hun werk refereren aan joodse onderwerpen. In het Prentenkabinet tonen we een selectie van onze aanwinsten contemporaine kunst. Onder anderen Eli Content, Amos van Gelder en Orna Wertman laten zien hoe de huidige generatie kunstenaars de joodse identiteit of geschiedenis ervaart en vormgeeft. Thema’s als religie, migratie en oorlog vloeien samen met intieme, persoonlijke herinneringen. Zo worden tegelijkertijd specifiek joodse én algemeen menselijke onderwerpen belicht. Joël Cahen algemeen directeur
plein
Same Sky/ Same Land
Kentridge in EYE
In de synagoge van de LJG in Amsterdam gaat op 6 september het bijzondere project Same Sky/Same Land van start. Vijf jonge kunstenaars uit Israël tonen de resultaten van hun onderzoek naar de samenhang van kunst, design en ambacht. De kunstenaars onderzoeken het samengaan van die disciplines met hun ogenschijnlijke tegenpolen als natuur, technologie, wetenschap en volkscultuur. De deelnemende kunstenaars zijn allen Bachelor of Design aan het Shenkar College of Engineering, Design and Art in Ramat Gan, Israël. Het instituut stond in 2010 in de top vijftien van de belangrijkste design academies ter wereld. Te zien van 6 september tot 15 november, Zuidelijke Wandelweg 41, Amsterdam.
n EYE is tot en met 30 augustus 2015 de tentoonstelling If We Ever Get to Heaven te zien. Deze tentoonstelling presenteert het werk van de beroemde Zuid-Afrikaanse kunstenaar William Kentridge. Hij werd bekend door zijn bijzondere animatiefilms, houtskooltekeningen en installaties. In 2012 was zijn werk in het Joods Historisch Museum te zien. Speciaal voor EYE ontwikkelde Kentridge More Sweetly Play the Dance, een circa 45 meter lange fries van bewegende beelden. Niet eerder was een dergelijk omvangrijke tentoonstelling met meerdere installaties van Kentridge in Nederland te zien.
Uri Tzaig, Tempel, 2015 Foto: Rossello Shmaria
6
jhmmagazine
I
Ebrahim el Hadidy In de Wisselvitrine van het JHM wordt een aantal joodse ceremoniële objecten getoond uit de collectie van Ebrahim el Hadidy. De islamitische, uit Egypte afkomstige Nederlander komt als antiekverzamelaar veel in aanraking met joodse voorwerpen. Op zoek naar informatie over de objecten werd hij geraakt door de verhalen achter deze ‘schatten van een verwoeste gemeenschap’. Van zijn hand verscheen een boekje met de titel Brief aan Dr. Frenkel. Van 10 t/m 29 november te zien.
Joodse vrouwen schrijven
Fotowedstrijd
Dagboeken, schriftjes en andere documenten geschreven door joodse vrouwen in de periode 1940 tot 1945 zijn de komende maanden in de wisselvitrine van de Hollandsche Schouwburg te bezichtigen. De vitrine is ingericht ter gelegenheid van het symposium ‘Joodse vrouwen schrijven’ dat op 4 juni plaatsvond. De persoonlijke documenten zijn een waardevolle bron over het leven van deze vrouwen tijdens de Sjoa. Tot september te zien.
et JHM wil nieuwe foto’s van het hedendaagse joodse leven in Amsterdam toevoegen aan zijn collectie. Daarom organiseert het museum in het kader van de tentoonstelling met foto’s van Leonard Freed een fotowedstrijd. Van 1 september tot en met 1 november 2015 kun je jouw foto’s met het thema ‘Joods Amsterdam anno 2015’ uploaden via onze website. Iedereen kan hier aan meedoen. Het gaat niet alleen om de fotografische kwaliteit, maar ook om de originaliteit van het onderwerp. Je kunt hierbij denken aan joodse feestdagen en rituelen, maar ook aan het alledaagse leven thuis, joodse objecten of gerechten, bijeenkomsten of natuurlijk een selfie! Belangrijk is dat de foto in Amsterdam is gemaakt en dat hij actualiteit uitstraalt. De mooiste foto’s worden opgenomen in de collectie van het Joods Historisch Museum en in december tentoongesteld. Voor meer informatie kijk op www.jhm.nl.
Fragment uit dagboekbrieven van Mirjam Bolle-Levie
H
Documentaire Amy Winehouse Vanaf 10 juli is de documentaire AMY over het leven van Amy Winehouse te zien in de bioscoop. In de film zijn nooit eerder vertoonde beelden van de in 2011 overleden zangeres te zien. Onderwerpen als familie, media, beroemdheid en verslaving komen aan bod. De documentaire laat de kern zien van wie ze was.
Huwelijksviering van Gerry Polak en Phia Vos in de Obrechtsjoel, 1957. © Leonard Freed. Coll. Joods Historisch Museum, verworven met steun BankGiro Loterij en Vereniging Rembrandt
jhmmagazine
7
tentoonstelling
Ook het koningshuis
joodse kunstbroers
Elchanon Verveer, De terugkeer van de vissersvloot. Vreugde en radeloosheid, ca. 1865-1866. Particuliere collectie / Galerie Nieuw Schoten, Haarlem
8
jhmmagazine
omarmde
Verveer
Salomon, Maurits en Elchanon Verveer waren de eerste joodse kunstenaars van ons land met zoveel succes dat ook het Koninklijk Huis tot hun klantenkring hoorde. Sinds de burgerlijke gelijkstelling door de Nationale Vergadering in 1796 en de opheffing van de - joden werende - gilden in 1818, was de maatschappelijke acceptie van joden op gang gekomen. Koninklijk gelauwerd werden de broers begraven op de joodse begraafplaats aan de Scheveningseweg in Den Haag. Geïntegreerd en toch vasthoudend aan joodse tradities, vertegenwoordigen de Verveers een typisch Nederlands fenomeen in het Europa van de negentiende eeuw. tekst Françoise Ledeboer
Elchanon Verveer, Karikatuurportret Jacob Maris, 1870–1899. Rijksprentenkabinet, Amsterdam
Elchanon Verveer, Spelende kinderen op het strand met kleine vloot, 1863. Particuliere collectie, Nederland (voorheen Kunsthandel Kraaijenoord, Katwijk, 2009).
Achtergrond Salomon (1813-1876), Maurits (1817-1903) en Elchanon (1826-1900) Verveer waren zonen van Leonardus en Carolina Elkan, telgen uit asjkenazisch-joodse families in Den Haag. Leonardus had een goedlopende manufacturenzaak aan de Lange Gracht in de toenmalige joodse buurt. Het echtpaar kreeg ook vier dochters. Het ging Leonardus zo voor de wind dat hij voor een woning buiten de door armoede getekende joodse buurt kon kiezen, wat tevens een stap naar integratie in de niet-joodse samenleving betekende. Een buurman op de Dunne Bierkade was de schilder Bartholomeus Johannes van Hove (1790-1880), later leermeester van Salomon en de vermoedelijke inspirator van de broers om kunstenaar te worden. Leonardus legde zijn zonen geen strobreed in de weg, wat bijzonder was, onder meer omdat de keuze voor het kunstenaarschap in joodse kringen ongebruikelijk was.
Salomon Salomon verwierf als kunstenaar de beste reputatie. Hij ging al op twaalfjarige leeftijd naar de tekenacademie en werd na vier jaar aangenomen
10
jhmmagazine
als medewerker bij buurman Van Hove, prominent schilder van stadsgezichten en toneeldecoraties. In zijn atelier kreeg Salomon een gedegen opleiding in de academisch-classicistische schilderstijl. Aansluitend deelde hij enige tijd zijn atelier op het Binnenhof met de jong gestorven Wijnand Nuijen (1813-1839), een zeer begaafde kunstenaar. Nuijen, wiens werk veel romantische elementen heeft, had grote invloed op de ontwikkeling van Salomons stijl. Vanaf Salomons debuut in 1832 op de Tentoonstelling van Levende Meesters in Amsterdam ging zijn carrière in sneltreinvaart, vanaf de jaren veertig ook in het buitenland. Al gauw vonden de stads- en riviergezichten met aan de werkelijkheid ontleende beeldmotieven, capriccio’s, hun weg naar een gretig koperspubliek. Eerbewijzen voor inzendingen naar exposities en prijsvragen vielen hem ten deel, de Nederlandse staat kocht in 1839 voor zeshonderd gulden zijn Stadsgezicht, geïnspireerd op de Kolksluis in Amsterdam. Ook waardering van het hof bleef niet uit: koning Willem II kocht in 1845 Vissersdorp, in 1851 koos Willem III voor een ander Schevenings werk en onder Salomons andere deftige kopers was ook de Belgische prins Filips.
Salomon Verveer, Een straat in de Amsterdamse jodenbuurt, 1851. Stichting Twickel, Delden
Salomon Verveer, Een namiddag te Katwijk aan zee, 1836, olieverf op doek. Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam
Jodenbuurten Omstreeks 1851 begon Salomon als eerste van zijn generatie met het schilderen van Amsterdamse en Haagse jodenbuurten. Net als veel van zijn andere stadsgezichten werden dat romantische taferelen die ver van de realiteit af stonden: de bittere armoede waar veel joden toen in leefden is er niet op te zien. In 1902 waren er in zijn eigen stad Den Haag 1.040 joden aangewezen op de steun, bijna een vijfde deel van de Hoogduitse gemeenschap. Salomon verdiende goed met deze schilderachtige ‘joodse’ taferelen en werd spoedig nagevolgd door niet-joodse collega’s als Johannes Bosboom, Hein Burgers en Jan Voerman.
Omstreeks 1851 begon Salomon als eerste van zijn generatie met het schilderen van Amsterdamse en Haagse jodenbuurten.
Salomon was in 1847 een van de oprichters van het schilderkundig genootschap Pulchri Studio, en van 1866 tot 1869 was hij er president. Zijn gevoel voor humor maakte hem bijzonder geliefd, hij was een echte sfeermaker en nam regelmatig het initiatief voor feesten en partijen. Ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Andreas Schelfhout liet hij een groepsfoto maken van Pulchri-leden door zijn broer Maurits. Intussen bleef Salomon de joodse gemeenschap trouw: hij bleef betalend lid van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en droeg ook bij aan het Schoolfonds van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten. Ook in familieverband hielden de Verveers de joodse gebruiken in ere: zo blijkt uit een advertentie van 9 juli 1860 in het Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage, geplaatst na het overlijden van hun vader, dat zij de traditionele joodse rouwperiode (sjivve) van zeven dagen in acht namen. Het fotografisch atelier van Maurits bleef tot 16 juli gesloten. Nadat Salomon – inmiddels koninklijk gelauwerd - zelf op 5 januari 1876 na een kort ziekbed overleed, werd er geld voor een grafmonument geworven onder zijn ‘Kunstbroeders, Vrienden en Vereerders’. Dat ook koning Willem III
jhmmagazine
11
Maurits Verveer, Groepsportret van werkende leden van Pulchri, 1867. Haags Gemeentearchief, Den Haag
een bijdrage van 75 gulden doneerde, sprak voor ‘tout Den Haag’ vanzelf.
Maurits Maurits, als kunstenaar het minst getalenteerd, sloeg beroepshalve een andere weg in. Hij hoorde tussen 1857 en 1891 bij de bekendste portretfotografen van Den Haag. Dat het ook hem snel voor de wind ging, toont een advertentie van begin 1861 voor carte-devisite portretten van bekende tijdgenoten. Willem III verleende hem in september 1861 toestemming zijn wapen te voeren en vanaf 1863 noemde hij zich ‘Photographe van Z.M. den Koning’. Ook Maurits ontving een koninklijke onderscheiding en stond tot zeker 1880 in de gunst van het hof. Het Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage berichtte op 19 oktober van dat jaar over zijn mooiste Oranjetrofee: op 18 oktober was hem de eer toegekomen ‘het eerste photograpisch portret van Prinses Wilhelmina der Nederlanden ten Paleize te vervaardigen’. Toen Maurits in 1890 als fotograaf stopte en zijn terugkeer naar de schilderkunst aankondigde, had hij ruim 80.000 negatieven in huis van foto’s van onder anderen Truitje Bosboom-Toussaint,
12
jhmmagazine
Maurits Verveer, Portret van Koningin Emma en prinses Wilhelmina, 1880. Koninklijke verzamelingen, Den Haag
Had de integratie van de Verveers een keerzijde? Jacob van Lennep, J.A. Alberdingk Thijm, Cornelis Springer en Hans Christian Andersen.
Elchanon Elchanon was geliefd om zijn schilderijen van het vissersleven, idyllische taferelen die net als die van Salomon verre van realistisch waren. Hij wordt vooral gezien als een verdienstelijke overgangsfiguur tussen de romantiek en de impressionistisch georiënteerde Haagse School. Tijdgenoten beschouwden Invaliden der Zee uit 1869 als zijn meesterwerk; het werd al snel aangekocht door het Haagse Museum voor Moderne Kunst. Prinses Marianne van Oranje verwierf in 1861 voor 450 gulden De Kindervriend. Elchanon werd door de koning benoemd tot ridder in de Orde van de Eikenkroon. Uitzonderlijke kwaliteiten had Elchanon vooral als karikaturist: de tientallen rake karikaturen die hij
Maurits Verveer, Portret van Salomon Verveer, broer van de fotograaf, ca. 1870. Haags Gemeentearchief, Den Haag
Maurits Verveer, Zelfportret, ca. 1861. Rijksmuseum, Amsterdam
vanaf begin 1890 tot omstreeks 1897 van befaamde Pulchri-leden als Hendrik Willem Mesdag, Jozef Israëls, Willem Roelofs, Paul Gabriël en de gebroeders Maris maakte, werden door zijn tijdgenoten zeer grappig gevonden.
Integratie Joodse thema’s speelden in de Nederlandse kunst van de negentiende eeuw geen grote, maar wel een opvallende rol, constateren conservator Sara Tas en oud-conservator Edward van Voolen in de inleiding van de catalogus. Afgezien van de geromantiseerde jodenbuurten van Salomon – er zijn er zo’n zeventien overgeleverd – hebben de Verveers daar geen bijdrage van betekenis aan geleverd. Wat maakt hun werk dan toch interessant voor de joodse cultuurgeschiedenis van ons land? Daarvoor trekken Tas en Van Voolen een vergelijking met het buitenland. Zij wijzen er op dat ook joodse kunstenaars elders in Europa voor de uitdaging stonden een balans te vinden tussen erkend worden door de buitenwereld en het behouden van hun joodse identiteit. Nederland kende echter niet, zoals Frankrijk, Duitsland en landen in Oost-Europa, een noemenswaar-
Maurits Verveer, Portret van Elchanon Verveer, broer van de fotograaf, ca. 1861. Rijksmuseum, Amsterdam
dige joodse middenklasse en de heftige uitingen van antisemitisme in die landen. De kunst van de Verveers kon daarom ongestoord typisch Nederlands zijn en verschilde niet wezenlijk van die van niet-joodse collega’s. Gediscrimineerd werden ze niet en in de pers werd bijna nooit aan hun joods-zijn gerefereerd. Hun carrières zijn sterke voorbeelden van de hoge mate van integratie van joden in de Nederlandse samenleving van de negentiende eeuw. Had de integratie van de Verveers wellicht een keerzijde? De broers en hun vier zusters bleven allemaal ongetrouwd. In een tijd waarin gemengde huwelijken toch al zeer ongebruikelijk waren, was het zeker voor geïntegreerde joden heel lastig om een partner te vinden. Op de vraag van Carel Vosmaer over de huwelijkse staat van kunstenaars, een onderwerp in zijn boek Onze hedendaagse schilders, antwoordde Salomon: ‘De ondergetekende is ongetrouwd, nooit getrouwd geweest, en hoopt ook nooit te trouwen.’ l De tentoonstelling Haagse meesters van de romantiek. De Gebroeders Verveer herontdekt is te zien van 3 juli tot en met 1 november 2015. Voor informatie over de publicatie: zie p. 37
jhmmagazine
13
schatkamer
Het Joods Cultureel Kwartier herbergt vele schatten. Elk met een bijzonder verhaal. In deze rubriek wordt steeds een juweeltje uitgelicht. tekst Daniël Bertina
Industrieel en warm tegelijk E
en enorme koperen schroef boort zich in het plafond van het Museumcafé. Althans, zo lijkt het. Boven de trap hangt hij: een glimmende, roodkoperen lichtkroon met twaalf lampen, ontworpen door de Amsterdamse architect Harry Elte. Eenmaal ontdekt, trekt dat vreemde ding alle aandacht naar zich toe. Industrieel en warm tegelijk, een buitenaards object dat gloeiend oplicht tegen het witte plafond en de cafémuren. Ooit hing deze lichtkroon in een synagoge aan de Kanaalweg in Den Helder, óók gebouwd en ontworpen door Elte. Hartog ‘Harry’ Elte (1880-1944) groeide op in een orthodox-joods, Amsterdams gezin. Na een opleiding voor meubelmaker en een studie bouwkunde werkte hij tien jaar lang onder grootmeester H.F. Berlage, en begon in 1906 voor zichzelf. In 1925 werd hij hoofdarchitect van de joodse gemeente en maakte diverse synagogen, waaronder zijn bekendste ontwerp: de synagoge aan het Jacob Obrechtplein in Amsterdam, nu een Rijksmonument.
In het jaar van zijn aanstelling kreeg hij de opdracht om de hoofdsynagoge in Den Helder grondig te verbouwen. Elte drong aan op sloop, zodat hij met een schone lei kon beginnen. Het project had flink wat voeten in de aarde, want ondanks het krappe budget was het uitgangspunt dat ‘de verheven sfeer, die in een synagoge moet heerschen, op den voorgrond dient te treden. Die sfeer moet in heel de synagoge tot uiting komen, en zooveel mogelijk worden vastgehouden aan het traditioneele’. Elte slaagde hier in, al was lang niet iedereen gediend van zijn eigenzinnige, moderne stijl. Ook de bouw verliep allesbehalve soepel, aldus de architect in de Helderse Courant (25 augustus 1928):
14
jhmmagazine
‘Men betwijfelde of ik wel voldoende ambitie had en met het beschikbare geld wel kon bouwen.’ Toch kreeg hij het voor elkaar. Het gebouw kreeg een sobere, hoekige buitenkant en een expressief interieur met sprekende vormen waar Elte – als lid van de Amsterdamse School – bekend mee werd. Bij de Amsterdamse koperslager Wiener & Co. liet hij naar eigen ontwerp een lichtkroon maken met twaalf lampen, één voor elke stam van het joodse volk. Het pand in Den Helder werd in 1928 ingewijd, in hetzelfde jaar als zijn beroemde synagoge aan het Jacob Obrechtplein. Die laatste is nog steeds te bewonderen.
In de Tweede Wereldoorlog werd Elte het werken onmogelijk gemaakt. In 1942 kwam hij als gevangene in Kamp Westerbork. In 1944 stierf hij in Theresienstadt. Hetzelfde jaar ging ook zijn synagoge in Den Helder tegen de vlakte op bevel van de Duitsers, om ruimte te maken voor een verdedigingslinie. Na de sloop werd de roodkoperen lichtkroon verkocht op een boedelveiling en belandde bij een schroothandelaar. Daar werd hij opgekocht door een liefhebber, en in 1980 geschonken aan het Joods Historisch Museum. Van het interieur van het Helderse gebedshuis zijn geen foto’s of zelfs schetsen overgebleven. Eltes hele archief werd tijdens de vervolging vernietigd. De lichtkroon is het enige aandenken. l
Harry Elte, synagogelamp, 1925-1928. Collectie Joods Historisch Museum. Schenking dr. Richard Bilski
GALERIE - STUDIO
GRAFIEK VAN
MARC CHAGALL etsen, litho’s en houtsneden Spiegelgracht 32 - Amsterdam - 020-6243892 - www.chagall.nl
JMW
JMW maakt je wegwijs in Joods Nederland
Hulpverlening Thuiszorg Joodse activiteiten
쮿 lees de gratis Benjamin www.debenjamin.info 쮿 voor vriendschap of meer www.jonet.nl/jingles 쮿 cultuur en ontmoeting www.joodseactiviteiten.nl
Jingles de vriendensite
Ook voor meer serieuze zaken als 쮿 thuiszorg www.joodsethuiszorg.nl 쮿 hulpverlening www.joodsmaatschappelijkwerk.nl 쮿 vrijwilligerswerk www.joodsevrijwilligers.nl 쮿 mediation www.joodsemediation.nl 쮿 abonnement op het Benjamin Servicepakket www.benjaminservicepakket.nl
Benjamin Servicepakket Vrijwilligers
Zorg voor u en Joods Nederland www.joodswelzijn.nl
gastcolumn
Broeder van dezelfde moeder Op het eerste gezicht lijken we eigenlijk helemaal niet zo op elkaar. Maar als we gaan lopen, bewegen, praten, dan is er meteen die ontegenzeggelijke gelijkenis. Dezelfde stem, dezelfde mimiek, dezelfde woorden. Jan lijkt op mij, ik op hem. Jan ís mij, maar dan zes jaar later geboren met (jammer voor hem) rood haar. Ik hou heel veel van mijn broertje. Dit is het begin van een oneindige ode.
melte openscheurde door te struikelen terwijl hij een tentstok betoeterde als een trompet. En dat ik een paar uur later iets te blij even het scherpe mesje uit de tent ging pakken voor de droge worst, zo blij dat ik het zonder opzet zorgeloos in mijn dijbeen zwiepte. En dat mijn ouders alleen maar konden denken dat we nog twee weken moesten.
Maar er is ook de eeuwige stoeiwedstrijd. De Ik geloof niet dat er iets zo indrukwekkend is als het broederschap. Dit moesten de gebroeders Verveer ook gevonden hebben. Ze trouwden geen van drieën en brachten in plaats daarvan hun hele leven met elkaar door. Ze deelden een atelier en bestormden als drietal de Haagse kunstscene. Ik stel me een soort anderhalve Viktor & Rolf avant la lettre voor, een driekoppig charmeoffensief dat aan een half woord genoeg heeft.
strijd om de liefde van mama, om de laatste gehaktbal, om de leukste thuis. Mijn broertje is dat broertje dat beter was op school, in tennis en in irritant doen. Ik ben die broer die zes jaar verder is, en alleen daarom al te bewonderen. Ondanks, of misschien wel juist omdat, we zo erg op elkaar lijken, is het een strijd zonder einde. Geen van beide zegt genade, al is het maar omdat je uiteindelijk toch niet kunt winnen.
Waar de relaties met je ouders altijd een
Ik fantaseer wel eens dat we iets samen gaan
zweem van hiërarchie hebben en relaties met vrienden en liefdes altijd een zweem van tijdelijkheid, is broederschap de meest eerlijke pure band. Vanaf het begin word je gedwongen een leven te delen en moet je het, deo volente, toch een goede tachtig jaar met elkaar uithouden. Je bent van dezelfde generatie, met dezelfde crisis en dezelfde nostalgie. Je valt op dezelfde vrouwen.
doen, op wat voor manier dan ook, en dan nooit meer los van elkaar komen. Dat we nog meer een twee-eenheid worden dan we nu al zijn. Wie weet waar we zijn over tien jaar, of over honderd jaar of over tweehonderd jaar. Herinnerd worden is eervol, herinnerd worden als broers is een stuk eervoller.
Foto: Yuki Kho
Ko van ’t Hek Jan en ik vertellen dezelfde verhalen als we het
Schrijver en eigenaar van tekstbureau Hotel Content
over elkaar hebben. Bijvoorbeeld dat verhaal van een van die talloze zomervakanties in Frankrijk. Dat hij op de eerste dag zijn gehe-
jhmmagazine
17
in beeld
In de zomer van 2015 presenteert het Joods Historisch Museum een tentoonstelling van hedendaagse kunst uit eigen collectie. De afgelopen tien jaar heeft het museum, dankzij steun van de BankGiro Loterij en vele particulieren, een aantal hedendaagse kunstwerken kunnen kopen die binnen de museumcollectie een belangrijke aanvulling vormen op de historische en ceremoniële objecten en oudere kunstvoorwerpen. Ze laten ons op hun eigen wijze naar joodse onderwerpen kijken. tekst Sara Tas
Aanwinsten hedendaagse kunst
Spanningsveld in hart en hoofd
D
e meeste kunstenaars in deze tentoonstelling zien zichzelf niet als ‘joodse kunstenaar’, maar dat neemt niet weg dat religieus gedachtengoed en de joodse (persoonlijke) geschiedenis in hun werk een bijzondere plaats innemen. Met thema’s als migratie, oorlog, religie, liefde en identiteit, die even universeel als intiem zijn, belicht hun werk tegelijkertijd specifiek joodse als algemeen menselijke onderwerpen. Sommige kunstenaars, zoals Eli Content (1943), houden zich expliciet met het joodse gedachtengoed bezig. Het Hebreeuwse alfabet is niet alleen voor hem, maar ook voor Amos van Gelder (1960) een bron van inspiratie. Het unieke karakter van de taal en het schrift fascineert hen, zowel inhoudelijk als esthetisch. Voor het oeuvre van Joseph Semah (1948) is de joodse mystiek een onontbeerlijk element, alsook de onderlinge verbondenheid van de verschillende wereldreligies. In Nederland woont een groot aantal van oorsprong Israëlische kunstenaars. Hun werk wordt beïnvloed door hun Israëlische achtergrond enerzijds en de Nederlandse cultuur anderzijds. Dit spanningsveld is duidelijk aanwezig in de Broken Landscapes van Orna Wertman (1957). Ook voor Ram Katzir (1969), van wie het JHM onlangs zijn Portable Wailing Wall voor de collectie verwierf, spelen vragen als waar hoor ik thuis een rol. Zijn draagbare
18
jhmmagazine
installatie toont vijf blikjes met daarop de inscripties ‘fears’, ‘hopes’, ‘doubts’, ‘wishes’. Het vijfde blikje blijft open voor interpretatie van de bezoeker, die zelf een briefje in één van de blikjes kan doen. Dit werk wordt in het Kunstkabinet getoond in een presentatie van werken van Katzir getiteld BeLonging. De metafoor van de Klaagmuur komt ook terug in het werk van Diana Blok (1952). Voor haar is een levensgrote foto van een detail van deze muur vol betekenissen het eindpunt van een zoektocht naar de joodse wortels van haar vader, die tijdens zijn leven altijd verborgen bleven. De meest recente aanwinst is een werk over de geschiedenis van Amsterdam in oorlogstijd. Gert Jan Kocken (1971) verenigde in Depictions of Amsterdam een veelheid aan plattegronden, gemaakt tussen 1940 en 1945 voor o.a. verzetsgroeperingen, voedselbanken en de nazi’s. In één enkele kaart van Amsterdam, met een eindeloze hoeveelheid details, brengt hij de gelaagdheid en complexiteit van vijf jaar oorlog in beeld. De tentoonstelling laat zien hoe de joodse geschiedenis en het joods-zijn een rol spelen in het werk van de huidige generatie kunstenaars. Tot en met 18 oktober te zien in het Prentenkabinet.
Diana Blok Wailing Wall I 2012 Archival pigment print 200 x 130 cm Verworven in 2015
jhmmagazine
19
Eli Content, Monument voor de levenden 2000 Geschilderd hout 200 x 250 x 360 cm Verworven in 2000
Orna Wertman Broken Landscapes nr. 7 (Middelburg en de kust van Tel Aviv tijdens een hevige storm) 2003-2008 C-print 96 x 100 cm Verworven in 2015
Gert Jan Kocken Depictions of Amsterdam 1940-1945 2015 C-print, 280 x 380 cm Verworven in 2015
Helly Oestreicher Onder dak 1990 Papier, katoen, grafiet, glas en hout 297 x 371 x 43 cm Verworven in 2014
Ram Katzir Portable Wailing Wall 1993 Gemengde techniek 16 x 31,5 x 7,5 cm Verworven in 2015 Foto: Allard Bovenberg
22
jhmmagazine
Renate Rubinstein
portret
Bekende en minder bekende personen van joodse afkomst staan centraal in deze rubriek. Ze hebben allemaal hun stempel gedrukt op de Nederlandse cultuur. In dit nummer: schrijfster, journalist en columnist Renate Rubinstein (1929-1990). tekst & illustraties Deborah van der Schaaf
jhmmagazine
23
interview
Een bijzondere schenking De heer en mevrouw Delsman-Nussberger De heer en mevrouw Delsman-Nussberger willen na hun overlijden het grootste gedeelte van hun vermogen in gelijke delen nalaten aan het Fonds Museum Catharijneconvent en aan het Joods Historisch Museum. Nu doen ze alvast elk jaar ‘met de warme hand’ een flinke schenking. tekst Louise van den Bergh-Hoogterp beeld Julie ter Haar-Blik
Wat kunt u vertellen over uw achtergrond? De heer Delsman: ‘Ik ben op 12 november 1944 geboren in Den Haag. Ik zat in Waalwijk op het Dr. Mollercollege en deed gymnasium alfa. Eigenlijk wilde ik daarna klassieke talen gaan studeren, maar het werd theologie, voornamelijk omdat ik oude kerkgeschiedenis interessant vond. Bijbelwetenschappen werd mijn hoofdvak. Tijdens mijn studie begon ik naast het verplichte Hebreeuws ook andere Semitische talen te leren. In 1971 deed ik mijn doctoraal examen (cum laude) en in 1977 sloot ik mijn tweede studie, Semitische taal- en letterkunde af, eveneens cum laude. Ik ben in 2000 gepromoveerd in de letteren op het proefschrift Die Datierung des Buches Qoheleth: eine sprachwissenschaftliche Analyse. Qoheleth is de Hebreeuwse naam van het bijbelboek Prediker. Dit
Tijdens mijn studie begon ik naast het verplichte Hebreeuws ook andere Semitische talen te leren. 24
jhmmagazine
boek fascineert mij al sinds mijn afstuderen. Na mijn doctoraal theologie heb ik les gegeven op een middelbare school in Utrecht, maar ik kreeg al vrij snel een aanstelling als wetenschappelijk medewerker aan de universiteit van Münster. Na zes jaar werd ik benoemd bij de universiteit van Nijmegen. Daar heb ik van 1 maart 1977 tot aan mijn pensionering in november 2009 gewerkt.’
Hoe hebt u elkaar leren kennen? Mevrouw Delsman: ‘Dat was eigenlijk heel toevallig. Ik ben Zwitserse en opgegroeid in Bazel als oudste van drie meisjes. Mijn vader nam ons vaak mee naar een van de vele musea in Bazel. Een van mijn zusjes ging begin jaren zeventig een vriend bezoeken in Münster en vroeg of ik met haar mee wilde. Daar ontmoette ik tijdens een feestje mijn toekomstige man. Toen ik hem vroeg wat hij deed, zei hij ‘Ugaritisch’ en dat ik daar toch wel niets over zou weten. Ik antwoordde dat ik net een boek had gelezen over onder andere Ugarit, een stad aan de kust in het noordwesten van Syrië. Ik denk dat hij mijn interesse in die oude stad wel bijzonder vond. We zijn op 22 februari 1974 in Bazel getrouwd.’
De heer en mevrouw Delsman in bibliotheek Ets Haim bij het stukje gecensureerde tekst in Hilchoth Melachim uit Maimonides’ Misjne Torah, die de heer Delsman zelf ooit in het Nederlands gepubliceerd heeft.
Wat zijn uw speciale aandachtsgebieden in het vakgebied dat u zo lang hebt onderwezen? De heer Delsman: ‘Ik ben eigenlijk geïnteresseerd in de gehele tijdsspanne van 2000 voor tot 2000 na de gewone jaartelling. Ik onderwees afwisselend vooral een viertal Semitische talen, waaronder altijd bijbels en modern Hebreeuws, alsmede Jiddisj en de geschiedenis, godsdienst en cultuur van het jodendom van de oudheid tot heden.’
Hoe bent u op het idee gekomen om uw nalatenschap te verdelen over deze twee musea? ‘We hadden altijd al veel affiniteit met Museum Catharijneconvent, maar ook met het Joods Historisch Museum. Zo’n dertig jaar geleden deed ik een schenking aan het JHM, toen nog gehuisvest in de Waag. Het was een tekening van Antonie Witsel van een dienst op Grote Verzoendag 27 september 1944, in de schuilsynagoge in zijn woning aan de Nieuwe Keizersgracht. Ook sloot ik ieder collegejaar mijn cursus Jodendom af met een bezoek aan het museum. Toen we vorig jaar naar het Joods Historisch Museum gingen voor de afscheidstentoonstelling van conservator Edward van Voolen over Arnold Schönberg, troffen we hem toevallig en spraken toen met hem over
onze plannen. Dat was een zeer nuttig gesprek en de plannen kwamen in een stroomversnelling. Toen Edward en ik er later nog een keer over spraken, vroegen wij ons af of onze ontmoeting nu toeval of beschikking (Fügung) genoemd moest worden. We hielden het op het laatste.’
Hoe wilt u dat uw erfenis besteed wordt? ‘We hebben besloten ons vermogen grotendeels na te laten aan deze twee musea. Hiermee willen we onze grote betrokkenheid tot uitdrukking brengen bij ons erfgoed, bij onze joods-christelijke tradities, en beide musea aansporen tot meer samenwerking. Er valt veel van elkaar te leren, wat tot beter wederzijds begrip kan leiden en tot betere relaties tussen joden en christenen. Want daar ontbreekt het nogal eens aan. Wij hebben geen speciale bestemming voor ogen, maar hebben wel in een notariële acte vastgelegd dat het geld uitsluitend gebruikt mag worden ter verbreiding van kennis van het joods-christelijk erfgoed in educatieve vorm (bijdragen aan publicaties, tentoonstellingen, voordrachten). Dus niet voor aankopen, restauratie of verbouwing. Dat educatieve past ook het beste bij onze levens. Het lijkt ons de beste bestemming.’ l
jhmmagazine
25
Wandelen door de oude Jodenbuurt Deze aevering: de Henri Polaklaan
wandelen
Hoe goed kennen we de oude Jodenbuurt in Amsterdam eigenlijk? Het Joods Cultureel Kwartier ligt in het hart van deze buurt die tot de Tweede Wereldoorlog het gebied besloeg rond de Jodenbreestraat, Uilenburg, Vlooienburg, Waterlooplein, Rapenburg en de Nieuwe Herengracht. Later kwamen er nog meer straten bij, onder andere in de Plantagebuurt. Het is een prachtige omgeving om doorheen te wandelen. In het JHM Magazine besteden wij de komende tijd aandacht aan bijzondere plekken in dit gebied. tekst Simcha Tas
Illustratie: Gemma Reuten
Pittoresk We beginnen in de Plantagebuurt, op de beeldschone Henri Polaklaan. Deze straat is een oase van rust, midden in het centrum van de stad. Ondanks de nabijheid van de drukbezochte dierentuin Artis, de Hollandsche Schouwburg en het Verzetsmuseum, lijkt hier alle hectiek van de binnenstad verdwenen. De sfeer laat zich het best omschrijven
als pittoresk. Er staan prachtige, statige huizen, sommige met wel vijf etages, verschillende met een ‘joodse geschiedenis’. De straat is omringd door bomen en groen. En toch is het hier niet chic, maar lijkt de straat een zekere nonchalance uit te stralen, met in de voortuinen fietsen en her en der speelgoed. Er staat zelfs een boekenkastje op een
stoep, waar mensen hun gelezen boeken in kunnen leggen en waar iedereen weer boeken gratis uit kan meenemen. Het pronkstuk van de straat is het pand De Burcht, ontworpen door de bekende architect Hendrik Berlage (1856-1934), in opdracht van vakbondsbestuurder en politicus Henri Polak (1868-1943).
jhmmagazine
27
Prentbriefkaart van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond (ANDB) aan de Plantage Franschelaan in Amsterdam, circa 1915. . Coll. Joods Historisch Museum (coll. Jaap van Velzen)
Henri Polak Tot en met de Tweede Wereldoorlog heette deze straat de Plantage Franschelaan. Na de oorlog werd de straat vernoemd naar de charismatische voorzitter van de eerste vakbond van Nederland, de Algemeen Nederlandsche Diamantbewerkersbond (ANDB), Henri Polak. Polak, de oudste zoon van Mozes Polak, diamantslijper en juwelier, en Marianna Smit, ging op zijn dertiende van school af om als leerlingdiamantsnijder aan het werk te gaan en mee te helpen het grote gezin te onderhouden. In 1886 vertrok de toen achttienjarige Polak naar Londen, waar hij niet alleen zijn latere vrouw ontmoette, de Nederlands- joodse Emily Nijkerk (1868-1943), maar ook voor het eerst in aanraking kwam met het socialisme. In Engeland las hij Het Communistisch Manifest (1847-1848) van Karl Marx en Friedrich Engels. GeĂŻnspireerd door de aanpak van de Engelse
28
jhmmagazine
Trade Unions waarover Polak veel had gehoord, wilde hij een bond oprichten voor diamantbewerkers in Amsterdam. Terug in Nederland hield Polak zich bezig met maatschappelijke vraagstukken. Hij was voorstander van een vakbond waarvan de leden zelf de baas zouden worden, met een betaald bestuur, zodat de verhouding tussen werkgever en werknemer goed kon blijven.
Polak was in 1894 medeoprichter en lange tijd voorzitter van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond (ANDB). Leden van deze bond moesten een substantiĂŤle contributie betalen, maar daar stonden goede werkomstandigheden en sociale zekerheid tegenover, zoals bijvoorbeeld een fonds voor wezen en weduwen. Het doel was om de leden hogerop te laten komen, door middel van kennis en ontwikkeling. Deze vorm van organisatie was
revolutionair in Nederland. Polak maakte met zijn charisma de ANDB tot een succes. Hij zorgde voor aanzienlijke loonstijgingen en een werkdag van acht uur, in plaats van de daarvoor gebruikelijke twaalfof zelfs veertienurige werkdag. Ook zorgde Polak ervoor dat alle diamantbewerkers een week doorbetaalde vakantie kregen, iets wat in Nederland een unicum was, en dat de werkomstandigheden verbeterden. Onder leiding van Polak is in 1905 een nieuwe moderne vakcentrale opgericht, het Nederlands Verbond van Vakbewegingen, de voorloper van de huidige FNV. Bovendien was hij al op jonge leeftijd actief in de politiek, onder andere voor de Sociaal Democratische Bond, de voorloper van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP); de huidige Partij van de Arbeid. Henri Polak overleed in 1943 aan een longontsteking.
Entreehal De Burcht
De Burcht van Berlage Op de Henri Polaklaan 9 staat De Burcht, het bondsgebouw van ANDB. Lange tijd was hier het Nationale Vakbondsmuseum gevestigd. De succesvolle Diamantbewerkersbond moest natuurlijk een passend gebouw krijgen. Vóór die tijd, kregen de diamantbewerkers hun salaris in het café, zoals gebruikelijk was, maar daar wilde Polak van af. Hij nam de socialistische architect Hendrik Berlage in de arm. Berlage ontwierp het hele gebouw zowel van binnen als van buiten tot in detail. Tussen 1898 en 1900 werd ‘het gezicht van de Bond’ gebouwd, ‘sterk van buiten, zacht van binnen’, met ruimte voor ontwikkeling van de leden, zoals een bibliotheek, want een van de doelstellingen van het socialisme was: ‘kennis is macht.’ Henri Polak zou regelmatig in de bibliotheek leden overhoord hebben over het boek dat ze hadden gelezen. Als ze het
naar zijn smaak onvoldoende kenden, moesten ze het nogmaals lenen. Leden streefden naar het hogere, geheel volgens de socialistische leer. Om dat te symboliseren, is het beeldschone gebouw van binnen aan de onderkant donker en wordt het naar boven toe steeds lichter door lichtere tegels en een glazen koepel bovenin.
Aan de Henri Polaklaan is niet alleen De Burcht de moeite waard, maar ook het pand op nummers 8-10 dat tot 1916 het Portugees-Israëlietisch Zieken- en Oude Vrouwenhuis was en het gebouw Plancius om de hoek, op de Plantage Kerklaan 61, waar nu het Verzetsmuseum is gevestigd. Dit voormalig joods sociëteitsgebouw werd later een plek waar socialisten samenkwamen en ideeën uitwisselden. Hannes Wallrafen (63),
bewoonster van de Henri Polaklaan: ‘Hier heb ik mijn werkplek. Het feit dat hier in de oorlog joden afgevoerd werden, grijpt mij naar de keel, maar het is een fijne buurt. Sinds elf jaar ben ik blind, dus ik ‘kijk’ op een andere manier. Ik hoor het ruisen van bomen, het tsjirpen van de vogels en – afhankelijk van hoe de wind staat – zelfs het huilen van de wolven in Artis. Het is hier een gezellige chaos. Er staan bijvoorbeeld fietsen met kinderzitjes overdwars op de stoep, waardoor ik daar nauwelijks langs kan. Maar dat is onderdeel van de charme.’
jhmmagazine
29
conferentie
V.l.n.r.: JHM Kindermuseum, The National Gallery of Denmark, Rijksmuseum
Het Joods Historisch Museum en het Rijksmuseum organiseren dit najaar samen de tiende Hands On! Conference in Amsterdam. De conferentie is een initiatief van Hands On! International Association of Children in Museums, een internationaal netwerk dat zich ten doel stelt de kwaliteit en toegankelijkheid voor kinderen van musea wereldwijd te verbeteren. tekst Elly Spiro
Kindereducatie in musea Joods Historisch Museum en Rijksmuseum organiseren conferentie
T
ijdens de conferentie verkennen meer dan 300 museumprofessionals uit 25 landen van elk continent de laatste ontwikkelingen op het gebied van kindereducatie in musea. Thema van de conferentie ditmaal is Touch and Learn. Hoe kunnen musea kinderen bereiken en raken? Hoe spelen zintuiglijke ervaring en technologische ontwikkelingen daarbij een rol? Deelnemers gaan samen onderzoeken hoe musea creativiteit en nieuwsgierigheid in kinderen kunnen aanwakkeren. Hands On! gelooft dat (kinder)musea en science centers plekken zijn waar de nieuwsgierigheid en verbeelding van kinderen wordt gestimuleerd. Hier wordt een belangrijke toevoeging geboden aan ervaringen van kinderen op school en thuis. Hands On! wil dat kindereducatie op de agenda komt van overheden en musea waar dit nu nog niet het geval is.
Petra Katzenstein, hoofd Development en Special Projects bij het Joods Cultureel Kwartier en vicepresident van Hands On!: ‘Nederland is toonaangevend op het gebied van kindereducatie in musea. De conferentie is een platform voor de internationale uitwisseling van kennis en ervaringen. Zo kunnen we een positieve invloed hebben op het aanbod voor kinderen in musea wereldwijd.’ Gedurende de vierdaagse conferentie kunnen deelnemers luisteren naar diverse sprekers, meedoen aan workshops en meer dan dertig (kinder)musea en science centers in Nederland bezoeken. Ook zal de Children in Museums Award worden uitgereikt aan het museum met de beste tentoonstelling of het beste project voor kinderen. Er komen meer dan twintig sprekers uit verschillende landen die het over uiteen
lopende onderwerpen zullen hebben. Dr. Yong Zhao van de University of Oregon in de Verenigde Staten zal spreken over de invloed van globalisering en technologie op educatie. Nina Lim-Yuson, oprichtster van het kindermuseum Museo Pambata op de Filipijnen komt vertellen hoe zij kinderen uit achterstandswijken bereikt en aanmoedigt om te (genieten van) leren. Marianne Bargeman, hoofd kindereducatie bij het Statens Museum for Kunst in Denemarken zal haar onderzoek presenteren naar ‘hoe kinderen tentoonstellingen beleven’. l
Vind meer informatie over deze conferentie op hands-on-international.net/ conferences/touch-and-learn. Hands On! Conference, Amsterdam 13-16 oktober 2015
jhmmagazine
31
vrienden
Vrienden werven Vrienden bij Museale Verhalen
Speciaal voor de Vrienden van het Joods Cultureel Kwartier (JCK) worden de museumschatten zichtbaar gemaakt. Medewerkers van het JCK geven een uniek kijkje achter de schermen en vertellen over een speciaal object. Tijdens deze middag kunnen Vrienden ook een potentiële nieuwe Vriend meenemen. Zo kan de vriendenkring van het Joods Cultureel Kwartier nog meer groeien!
Vrienden tijdens Museale Verhalen
’Museale Verhalen is een mooi initiatief. De verschillende sprekers zijn heel betrokken en in het merendeel van de gevallen geeft de discussie de mogelijkheid voor een van de toehoorders om zijn of haar eigen verhaal te vertellen – dit maakt het tot een heel interessant iets.’ Dit najaar vindt weer een aantal bijzondere bijeenkomsten plaats. Na afloop is er koffie en thee met iets lekkers. Aanmelden kan tot uiterlijk twee dagen van te voren via vrienden@jhm.nl of 020 – 5310315. woensdag 14 oktober, 14.00 uur The making of… Hoe komt een tentoonstelling in het Joods Historisch Museum tot stand? Conservator Sara Tas gaat in op het proces van idee en selectie tot ontwerp en uitvoering. De tentoonstelling over hedendaagse kunst uit de collectie van het JHM die vanaf 25 juli te zien is, staat centraal in dit verhaal.
Max Liebermann, Judengasse in Amsterdam, 1909 Coll. Joods Historisch Museum
Meijer de Haan, Ingesluimerd, 1879 Coll. Joods Historisch Museum
Woensdag 18 november, 14.00 uur Meijer de Haan revisited Projectmedewerker collecties en tentoonstellingen Jelka Kröger vertelt het verhaal van een bijna vergeten kunstenaar die weer op de kaart gezet werd. Het onderzoek naar de negentiende-eeuwse, joodse kunstenaar Meijer de Haan leidde tot enkele spectaculaire aanwinsten voor de collectie van het JHM, waaronder Ingesluimerd, uit 1879.
Woensdag 16 december, 14.00 uur Max Liebermann en de Amsterdamse Jodenbuurt Aan de hand van de onlangs verworven prent Judengasse in Amsterdam (1909) vertelt algemeen directeur Joël Cahen over het werk van Max Liebermann. Wat bracht deze Berlijnse kunstenaar naar Amsterdam en hoe werd zijn werk in de collectie van het JHM opgenomen?
jhmmagazine
33
Tentoonstelling
Grafische vormgeving in Nederland 1940-1945
Bijzondere Collecties UvA Oude Turfmarkt 129, Amsterdam www.bijzonderecollecties.uva.nl
JOODS STUDIECENTRUM te LEIDEN HET JSL BESTAAT MEER DAN
30 JAAR!!
Ook het cursusjaar 2015/2016 biedt het JSL weer een interessant cursusprogramma. Vraag dit nu aan! zoals: Menorahs, Tallits, Mezuzahs, Shabbats-artikelen, Shofars, CD’s, Sieraden, Wijn, Litho’s uit Jeruzalem etc.
www.shalomvoorisrael.nl Doddegras 24 - Veenendaal - T 0318-555257
Joods Studiecentrum te Leiden Levendaal 14 | 2311 JL Leiden 071-514 8078 | 06-13379562 informatie@joodsstudiecentrum.nl www.joodsstudiecentrum.nl
Online Jiddisj leren bij Crescas! De Jiddisje taal wordt dagelijks gesproken in Joodse gemeenschappen over de hele wereld. Er zijn toneelstukken en films waarin uitsluitend Jiddisj wordt gesproken. En een aanzienlijk deel van de Joodse literatuur is in het Jiddisj, dat overigens wordt geschreven met Hebreeuwse letters.
U gaat veel plezier beleven bij het leren van deze ‘Joodse’ taal!
Es iz goet zich tsoe lernen foenem kompjoeter ! Vanaf uw eigen computer of tablet! In uw eigen tempo! Op het moment dat het u uitkomt!
Voor lezers van JHM magazine nu € 125 Gebruik kortingscode JHM40 op www.joods.net
museumcafé
Een klassieker uit de Nederlands-joodse keuken is perenkugel. Recepten van moeders en oma’s zijn natuurlijk lekker, maar het lekkerst zijn die van het Museumcafé…
Ingredië nten vul ling 1,5 kg s toofpeer 7 dl wat er 150 gram suiker 1 kaneel stokje 1 stuk c itroensc hil
Perenkugel
Deeg 250 gram patentbl oem 250 gram zelfrijz end bakm 350 gram eel roombote r 250 gram (basterd ) suiker 120 gram grof gem alen bla amandele nke n 120 gram fijngesne den bakg op suike ember rsiroop 150 gram rozijnen 1/2 thee lepel zo ut 1 eetlep el neutr ale olie
Bereiding: • Schil de peren, verwijder de klokhuizen en snij in partjes • Doe peer + water + suiker + kaneel + citroenschil in een pan met dikke bodem • Laat in gesloten pan 60 minuten zacht stoven • Laat afkoelen en verwijder kaneelstokje • Wel de rozijnen 30 minuten in 2 dl perenkookvocht • Maak in de keukenmachine deeg van bloem+meel + roomboter+suiker+zout • Meng amandelen+gewelde rozijnen+gember door deeg • Als het te compact is nog wat perenkookvocht toevoegen. • Vet aluminium schaaltjes in met de olie, randen tot bovenaan goed insmeren • Verdeel de stoofpeertjes over de schaaltjes • Doe in elk schaaltje 2 eetlepels perenkookvocht • Verdeel het deeg over de stukjes peer in de schaaltjes • Plaats de schaaltjes 2 uur/90 minuten op 140˚C op een rooster in een voorverwarmde oven • Laat afkoelen en bewaar gekoeld max. 3/4 dagen. jhmmagazine
35
museumshop shop De Museumshops in het JHM en de Portugese Synagoge hebben een groot assortiment moderne joodse literatuur, boeken over het jodendom, cd’s met joodse muziek en cadeautjes.
Mezoeza
Zowel de shop van het Joods Historisch Museum als de Portugese Synagoge verkopen een diverse verzameling mezoeza’s (deurpostkoker). Van hyperkitsch tot strak en modern, voor iedereen zit er wel wat bij. € 54,95
Tasje falafel
Om je tanden in te zetten! Deze smakelijk uitziende beursjes of handtasjes met een falafel- of een sinaasappelprint. Ze komen uit de koker van Barbara Shaw, een bekende ontwerpster uit Jeruzalem.
Appel en honing schaaltje
Echt design is dit appel- en honingschaaltje uit Israël. In de openingen steekt men appelpartjes en het potje honing komt in het midden. Op een goed en zoet Nieuwjaar! € 30,00
€ 12,50
Pillendoosje
The Unemployed Philosophers Guild is verantwoordelijk voor een hoop joodse (on)gein uit Amerika. De Museumshop verkoopt hun Meshuga Mints, Einstein’s Energy bar (een mueslireep) en nu ook een pillendoosje met advies van dokter Freud zelf.
€ 14,95
Light of Jerusalem
€ 7,50
Rugtas
Na de zomer, als het nieuwe schooljaar weer begint, maak jij de blits met deze ontzettend stoere rugzak. Wedden dat niemand anders die heeft ?
€ 19,95
Elke dag open van 11.00 tot 17.00 uur. Contact, informatie en bestellingen T (020) 5 310 333 of E museumshop@jhm.nl
fotografie peter lange
Deze olie is afkomstig van de olijfbomen rond Jeruzalem en is vervolgens gemengd met negentig planten uit dezelfde streek. Het resultaat is een krachtige olie, die ook gebruikt kan worden voor zalvingen.
boeken De gebroeders Verveer Diverse auteurs
En de akker is de wereld Dola de Jong
De broers Verveer waren alle drie beeldend kunstenaar. Ze speelden een belangrijke rol in de Haagse kunstwereld van de negentiende eeuw en droegen bij aan het integratieproces van de joden in Nederland.
Nog voor de Tweede Wereldoorlog vlucht een Nederlands echtpaar naar Tanger. Onderweg sluiten zich een aantal weeskinderen bij hen aan. Het leven op de akker waar ze terecht komen is zwaar en gevaarlijk, want het wemelt er van de nazispionnen. € 19,90
€ 19,95 Canon van 700 jaar joods Nederland Tirtsah Levie Bernfeld en Bart Wallet Kernachtig overzicht van de geschiedenis van de joden in Nederland. Op iedere dubbele pagina wordt een onderwerp beschreven en toegelicht met een afbeelding. Een heerlijk bladerboek vol boeiende wetenswaardigheden.
Vogel in mijn borst Frans van Deursen Frans van Deursen hoorde muziek in de gedichten van de pas overleden Leo Vroman. Hij vroeg een uitgelezen gezelschap muzikanten om ze om te toveren in liederen, en zong er zelf de gedichten bij. Boekje met cd. € 17,95
€ 14,95 De onontkoombare afkomst van Eli d’Oliveira Jaap Cohen Jaap Cohen onderzocht de ‘Aktie Portugesia’ aan de hand van de Portugees-joodse schrijver, stenograaf en psycholoog d’Oliveira, die met zijn uitgebreide stamboom vrijstelling van deportatie naar concentratiekampen probeerde te verkrijgen. € 32,50
Het Stedelijk in de oorlog Diverse auteurs In de Tweede Wereldoorlog waren niet alleen de mensen in gevaar, maar werd ook de beeldende kunst bedreigd. Met vooruitziende blik lieten Willem Sandberg en David Röell hun eigen en vele andere collecties veilig onderbrengen in speciaal gebouwde bunkers bij Castricum. € 24,95
Joodse huizen Diverse auteurs De huidige bewoners van panden waar vroeger joden uit weggevoerd zijn, weten vaak niets van dat verleden. Joodse huizen heeft als doel de uitgewiste geschiedenis weer in te vullen met verhalen.
€ 19,95
ramsj Het geheim van Adderhorst Lex Kater Bij een verbouwing vinden Egbert en Annemarie tussen de muren een grote hoeveelheid foto’s, brieven en andere persoonlijke eigendommen. Hoe zijn die daar terecht gekomen? En is het mogelijk de eigenaar nog op te sporen? Vanaf 9 jaar.
€ 4,95
dvd Ottolenghi’s culinaire reizen Voor degenen die geen genoeg kunnen krijgen van de smaken van Ottolenghi; een dvd vol met verhalen van de meesterkok, die een kijkje geeft in zijn keuken, in zijn buurt en op straat in Jeruzalem. € 24,95
Van feest komt feest In 1950 werd de joodse vereniging ‘Van feest komt feest’ opgericht door overlevenden van de Sjoa. Michel Viskoper maakte indertijd 8mm-filmopnames van de uitjes en de feesten. David Blitz probeert te reconstrueren waar die behoefte tot feestvieren vandaan kwam. € 14,95
agenda
Joods Cultureel Kwartier juli t/m november 2015 Tentoonstellingen t/m 12 juli R.B. Kitaj. Unpacking My Library (Prentenkabinet JHM) t/m 1 september Selectie egodocumenten uit 1940-1945 (Wisselvitrine HS) 3 juli t/m 1 november Haagse meesters van de romantiek. De gebroeders Verveer herontdekt (Nieuwe Synagoge JHM) 19 juli t/m 16 september Archief familie Asser (Wisselvitrine JHM) 24 juli t/m 18 oktober Aanwinsten hedendaagse kunst (Prentenkabinet JHM) 24 juli t/m 18 oktober Ram Katzir. BeLonging (Kunstkabinet en mikwe JHM) 18 september t/m 8 november Victor Levie, 25 jaar vormgeving JHM (Wisselvitrine JHM) 30 oktober t/m 14 februari Foto’s van Leonard Freed (Prentenkabinet JHM)
Evenementen Joods Historisch Museum zondag 5 juli 14.30 uur Gallery Walk Gebroeders Verveer Rondleiding door conservator Sara Tas. zondag 6 september 14.30 uur Het gras bij de buren is altijd
38
jhmmagazine
groener. De romantiek in de beeldende kunst Lezing door Walda Bosman-Kok. De romantiek is de benaming van een levenshouding die zich uitte in de literatuur, de muziek en de beeldende kunst. De stroming ontstond als reactie op de koele afstandelijkheid van het classicisme en bloeide in de eerste helft van de 19e eeuw in West-Europa. In de romantiek staan het gevoel en het individu voorop. zondag 27 september 14.30 uur Portretfotografie in Nederland Lezing door Mattie Boom, conservator fotografie van het Rijksmuseum, over de opkomst van portretfotografie in het Nederland van de 19e eeuw. In 1857 opende Maurits Verveer in de Wagenstraat in Den Haag een ‘photographisch atelier’. Vele schrijvers, wetenschappers en leden van de koninklijke familie hebben voor hem geposeerd. Alleen al om die reden zijn zijn portretten interessanter, bekender en herkenbaarder dan die van de meeste andere negentiende-eeuwse Nederlandse portretfotografen. zondag 11 oktober 14.30 uur De burgerlijke gelijkstelling van 1796 Lezing door Bart Wallet. Op 2 september 1796 werd wettelijk vastgesteld dat de joden voortaan dezelfde rechten zouden hebben als alle andere burgers. Hoewel er in de praktijk in eerste instantie weinig te merken was van enige gelijkheid, leidde dit nieuwe regelement er uiteindelijk toe dat joodse kunste-
naars als de gebroeders Verveer konden toetreden tot gildes en verenigingen. Dit was een absolute voorwaarde voor een carrière in de kunst. zondag 25 oktober 14.30 uur Gallery Walk Gebroeders Verveer Rondleiding door gastconservator Christiaan Lucht. zaterdag 7 november Museumnacht 2015 Alle locaties van het Joods Cultureel Kwartier zijn tot 2 uur ‘s nachts geopend met een afwisselend programma.
maandag 9 november 14.30 uur A Voice among the silence – The Legacy of James G. McDonald (documentaire USA, 2014). Dit is de eerste documentaire die de opmerkelijke inspanningen van James McDonald belicht om de wereld te waarschuwen voor de plannen die Adolf Hitler had met de Europese joden. Het ongelooflijke verhaal van McDonalds vooruitziende blik zou verloren zijn gegaan als niet zijn minutieus bijgehouden dagboeken in 2003 waren ontdekt.
SAIL in het Joods Cultureel Kwartier
Salomon Verveer, Eerste roei- en zeilwedstrijd van de Koninklijke Nederlandsche Yacht Club, gehouden op de Nieuwe Maas nabij Rotterdam, 1846. Particuliere collectie
V
an 19 t/m 23 augustus vindt SAIL AMSTERDAM 2015 plaats. In het JCK organiseren we leuke evenementen voor groot en klein. Hou de site in de gaten: jck.nl/sail!
Joods Den Haag
Ets van de Portugese synagoge in Den Haag uit 1729 door Philips Jan Caspar. Collectie JHM, gekocht met steun Prins Bernhard Cultuurfonds
T
hemamiddag op zondag 1 november. De hofstad had voor de Tweede Wereldoorlog de grootste joodse gemeenschap in Nederland na Amsterdam. Joël Cahen, directeur van het Joods Historisch Museum, vertelt over het leven in ‘De Buurt’, zoals de joodse buurt achter de Nieuwe Kerk bekend stond. Historicus Jan Hein Furnee, docent cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis na 1750 aan de UvA, gaat in op de relatief royale participatie van gegoede joden in het Haagse uitgaansleven van de 19e eeuw en trekt een vergelijking met Amsterdam.
zondag 22 november, 17 januari, 14 februari 13.30 uur Close Looking: Instaprondleiding Leonard Freed Leonard Freed fotografeerde joods Amsterdam in de jaren 50. Tijdens Close Looking worden bezoekers rondgeleid door fotograaf Bert Nienhuis die ook een reportage maakte over dit onderwerp. Het
publiek wordt uitgenodigd om langer en aandachtiger naar een aantal foto’s te kijken en hierover met elkaar in gesprek te gaan. zondag 29 november 14.30 uur Prijsuitreiking fotowedstrijd Joods Leven anno 2015 De winnaars van de vakjury- en publieksprijs worden bekendgemaakt. Deze foto’s worden opge-
nomen in de museumcollectie en tentoongesteld in het JHM. Zie pagina 7.
Portugese Synagoge donderdag 20 augustus 20.00 uur Kaarslichtconcert ‘Om de Oude Wereldzee’ Oude zigeunermuziek uit Oost-Europa, joods-Oekraïense volksmuziek, muziek uit de
klassieke Arabische traditie en uit de Maghreb, Ottomaanse en sefardische muziek. Musici: Rembrandt Frerichs (fortepiano), Rosanne Philippens (viool), Maarten Orstein (klarinet) en Tony Overwater (violone, contrabas). In samenwerking met het Grachtenfestival 2015. 8 en 15 oktober, 5, 12 en 19 november Vanuit de Wintersnoge naar de tropen. Joodse geschiedenis in de Nederlandse koloniën Het Menasseh ben Israel Instituut organiseert i.s.m. het Joods Cultureel Kwartier en de Illustere School van de UvA een collegereeks over de Nederlands-joodse geschiedenis van de Cariben. Vanaf de 17e eeuw vestigden zich in Brazilië, Suriname en Curaçao sefardische joden die afkomstig waren uit en nauwe contacten onderhielden met de sefardisch-joodse gemeenschap in Amsterdam. Vanuit de prachtige monumentale Wintersnoge vertellen verschillende gespecialiseerde historici over de joodse gemeenschappen in de tropen. Sprekers zijn Julie-Marthe Cohen, Jessica Roitman, Bart Wallet, Evelien Gans en Matthea Westerduin. Voor informatie en inschrijvingen: is.uva.nl Algemene informatie: Data onder voorbehoud. Tenzij anders vermeld geldt voor alle evenementen gratis toegang op vertoon van entreebewijs Reserveren evenementen@jhm.nl Zie ook jck.nl en facebook. com/joodscultureelkwartier.
jhmmagazine
39
verwacht
Tentoonstelling Foto’s van Leonard Freed
Lina Aardewerk neemt afscheid van haar vriend op Centraal Station Amsterdam, 1957 © Leonard Freed. Coll. JHM, verworven met steun BankGiro Loterij en Vereniging Rembrandt
D
it najaar opent in het Prentenkabinet een bijzondere foto-expositie over joods Amsterdam in de jaren vijftig van de Amerikaanse Magnumfotograaf Leonard Freed (1929-2006). Aan het begin van zijn carrière woonde Freed in Amsterdam. Zijn foto’s over het opbloeiende joodse leven in de stad na de Tweede Wereldoorlog roepen een verdwenen wereld op, van kleine Oost-Europese sjoeltjes in de stad en de koosjere broodjeszaak van Sal Meijer tot het Waterlooplein en de colleges van prof. Jacques Presser. Recent kocht het JHM van de weduwe Freed honderd vintage afdrukken en honderdvijftig niet eerder gepubliceerde nieuwe afdrukken. Het is voor het eerst dat deze unieke foto’s worden geëxposeerd. Uitgeverij Schilt Publishing geeft een boek uit bij de tentoonstelling. 30 oktober 2015 tot en met 14 februari 2016
Premsela en Heymans
Amy Winehouse: A Family Portrait
B Philip Mechanicus, Benno Premsela, 1992 Coll. JHM, schenking Edward van Voolen
I
Venus Veldhoen, Max Heymans, 1997 Coll. JHM
ndustrieel vormgever en interieurarchitect Benno Premsela (1920-1997) en couturier Max Heymans (1918-1997) groeiden uit tot voortrekkers van de Nederlandse mode en design in de tweede helft van de twintigste eeuw. Beiden vervulden een belangrijke rol in de homo-emancipatie. Hun werk is opgenomen in diverse museale collecties, waaronder die van het Joods Historisch Museum. Het leven en werk van deze twee krachtige en zeer verschillende persoonlijkheden staat van 14 december 2015 tot en met 28 juni 2016 centraal in een tentoonstelling.
40
jhmmagazine
egin 2016 is in het JHM de reizende tentoonstelling over Amy Winehouse te zien. In de tentoonstelling over de zangeres die in 2011 overleed, zal haar leven en geloof worden belicht. Persoonlijke bezittingen waaronder haar eerste gitaar, podiumkleding en niet eerder vertoonde foto’s zullen te bezichtigen zijn. Verder wordt haar joodse afkomst geëerd, iets waar Amy zelf erg trots op was.
Kom naar de
Midden in het centrum van de stad, biedt de Plantagebuurt kunst en cultuur in een ontspannen omgeving. Wandel door de vele parken, struin langs de grachten en drink een drankje op een van de prachtige terrassen aan de waterkant. En mooiste van alles is: je hoeft hier niet in de rij te staan!
Kijk voor tips op:
plantageamsterdam.nl
kinderpagina
Puzzel Kun jij alle woorden in deze puzzel vinden? De woorden kunnen op verschillende manieren in de puzzel staan. Als je alle woorden hebt doorgestreept blijven er letters over. Deze letters vormen een woord. Weet jij het woord? Mail het antwoord dan naar communicatie@jhm.nl en maak kans op een Max de Matze pakket!
Ben jij een echte inspecteur? Doe dan mee met de museuminspectie van Museumkids! Vul jouw inspectie over het JHM Kindermuseum in. Download de app Museum Inspecteurs en laat zien wat jij van het museum vindt. Misschien ben jij wel de beste inspecteur van Nederland!
kinderagenda zondag 12 juli Kunst maken als Kitaj Hoe maakte kunstenaar Kitaj zijn schilderijen en zeefdrukken? Bekijk zijn figuren goed en maak daarna je eigen collage of schilderij. Voor de hele familie, vanaf 8 jaar! 15,22,29 juli, 5 en 12 augustus, 21 en 22 oktober Selfie- en schilderworkshop Maak je negentiende-eeuwse selfie à la de gebroeders Verveer en schilder jezelf met hoed, want met een hoed schilder je altijd goed!
zaterdag 29 en zondag 30 augustus Uitmarkt Junior Kom langs bij de stand van het JHM Kindermuseum op de Uitmarkt Junior in het Vondelpark. Hier kun je je eigen chamsa maken. In veel culturen wordt dit handje gezien als een beschermer tegen het kwaad.
Paulus (10) heeft vandaag voor het eerst het JHM Kindermuseum bezocht. Hij wilde graag het Anne Frank huis bezoeken maar besloot eerst wat meer te leren over het jodendom. Paulus bezoekt vaker musea en vindt het leuk om daar dingen te kunnen doen en leren. Dat is vandaag in het JHM Kindermuseum goed gelukt! Hij is veel te weten gekomen over het jodendom, zoveel dat hij het niet eens allemaal meer kan opnoemen. De pratende muur in het museum vond hij erg leuk. Zo kun je leren op een manier die niet saai is. Het allerleukste vond hij het bakken van de challe!
zondag 4 oktober Loofhut versieren Kunstenaar Eli Content heeft een loofhut gemaakt. De hut heeft een dak van bladeren en takken. De muren zijn alleen nog kaal. Kom jij helpen de muren mooi te maken? De loofhut staat in het Museumcafé omdat het Loofhuttenfeest (oogstfeest) is. zondag 11 oktober, 13.00 uur Kinderboekenweek Kinderboekenschrijver Gideon Samson leest voor in het JHM Kindermuseum en vertelt over zijn boeken. Je mag hem álles vragen!
Algemene informatie ateliers Locatie: Atelier JHM Kindermuseum Toegang: gratis + entreekaartje Tijd: 14.00-15.30 uur Leeftijd: 6-12 jaar, tenzij anders vermeld Reserveren: kinderevenementen@jhm.nl of bel in desbetreffend weekend: 020 5310331 Check voor de meest recente informatie www.jhm.nl/actueel/evenementen/ en klik op de maand naar keuze.
42
jhmmagazine
Illustratie Chamsa: Gemma Reuten
MUSEUMKIDS!
Een van de museuminspecteurs van 2015. Foto: Fred Ernst
geloof, joods, keppel, koosjer, matze, museum, sjabbat, tora
INTERVIEW MET GILLES
Dit is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier
Joods Historisch Museum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam T (020) 5 310 310 www.jhm.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur JHM Kindermuseum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam T (020) 5 310 310 www.jhmkindermuseum.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Schoolbezoek: maandag t/m vrijdag 10.00-12.00 uur en 13.00-15.00 uur (behalve woensdagmiddag) Portugese Synagoge Mr. Visserplein 3, Amsterdam T (020) 5 310 380 www.portugesesynagoge.nl Open: Zondag t/m donderdag februari-november: 10.00-17.00 uur december-januari: 10.00-16.00 Vrijdag: maart-oktober: 10.00-16.00 uur november-februari: 10.00-14.00 uur Zaterdag gesloten Hollandsche Schouwburg Plantage Middenlaan 24 Amsterdam T (020) 5 310 340 www.hollandscheschouwburg.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Rondleidingen en groepsbezoek Informatie over rondleidingen, wandelingen, verjaardagspartijtjes en schoolgroepen: Sales en evenementen T (020) 5 310 380 www.jhm.nl Kenniscentrum Open op werkdagen 13.00-17.00 uur; ’s ochtends op afspraak. T (020) 5 310 320 Museumcafé Het Museumcafé serveert specialiteiten, zoals gember- of amandelbolus en bagel met zalm. Museumshop in Joods Historisch Museum en Portugese Synagoge Voor o.a. joodse literatuur, cadeautjes en muziek. Toegangsprijzen Entree Joods Cultureel Kwartier: € 15,Entreekaartjes zijn één maand geldig in Joods Historisch Museum, JHM Kindermuseum, Portugese Synagoge en Hollandsche Schouwburg. Voor kortingen zie: www.jhm.nl. Het JCK is gesloten op Joods Nieuwjaar, Grote Verzoendag en Koningsdag. Raadpleeg de sites voor andere afwijkende openingstijden. Walter Süskindbrug, Amsterdam. Foto: Marijke Volkers