PORTADA......................................................................................................1 AURKIBIDEA................................................................................................2 EKOSISTEMAK.............................................................................................3 ZER DIRA EKOSISTEMAK..........................................................................4 BIZITZAREN FUNTZIOAK..........................................................................5 BIZIDUNEN ZAILKAPENA.........................................................................6 BIZIDUNAK...................................................................................................7 ZELULATIK ORGANISMORA....................................................................8 ANIMALIEN ZAILKAPENA........................................................................9 ESPEZIE BEREKO BIZIDUNEN ARTEKO HARREMANAK.................10 ESPEZIE DESBERDINETAKO BIZIDUNEN HARTEKO HARREMANAK………..
11
ELIKA-KATEA.............................................................................................12 ONDDOAK....................................................................................................13 ELIKA-KATEAREN MAILA TROFIKOAK...............................................14 LANDARE LOREGABEAK.........................................................................15 LANDARE LOREDUNAK...........................................................................16
1-Lehorrekoak= bazamortua 2-Uretakoak=itsasoa
2
Ekosistema:Toki bakoitzeko inguruak eta han bizi diren bizidunek osatzen duten Sistemari ekosistema deitzen diogu.
ď ›
3
3 Funtzio daude. Elikadura:Bizidun guztiok behar ditugun mantengugaiak lortzeko behar dugun funtzioa. Erlazioa:Bici funtzio guztiak koordinatzeko balio duen funtzioa. Ugalketa:Funtzio onen bidez,organismo biziak beren itxurako beste organismo batzuk sortzeko gai dira.
4
Bizidunak zelulabakarrak edo zelulanitzak izan daitezke. Zelulabakarrak:zelula bakarrez osatuta.
Zelulanitzak:hainbat zelulas osatuta.
.
5
ZELULABAKARRAK = MONEROAK ETA PROTOKTISTOAK. ZELULANITZAK=ONDDOAK,LANDAREAK ETA ANIMALIAK
6
Bizidun zelulanitzetan,zelula guztiak ez dira berdinak,eta,bete behar duten funtzioaren arabera,ehunetan elkartzen dira.Adibidez,zelula batzuek animaliaren babes-lana egiten dute;lan hori betetzeko,larruazala edo ehun epiteliala osatzen dute.Era berean,beste batzuek muskulu-ehuna ostazen dute,muskulu edo giharrak sortzeko;edo gantz-ehuna edo ehun adiposoa osatzen dute,gantzak metatzeko;nerbio-ehuna,nerbioak eratzeko‌ Landareetan ere gauza bera gertatzen da. Ehunak ere beren hartean elkartzen dira,eta organoak
osatzen dituzte;organoak ere elkartu egiten dira,eta aparatuak osatzen dituzte.
7
g
H ainbat bizidunek espezie bereko kideekin taldean bizitzeko joera dute,ugaldu eta espeziearen biziraupena ziurtatzearren.Joera horri gregarismo deritzo. Sexu desberdinetako izakiek,ugektzeko eta kumeak hazi eta zaintzeko elkartzen direnean,familiak osatzen dituzte.Ezpezie askotan,ar eta eme bikote batek umealdi bakar bat izaten du,eta hurrengo umealdietarako,bik
Espezie desberdinetako kideen arteko harremanak elkarren arteko lehian oinarrituak dira askotan,eta espezie horietako bat kaltetuta ateratzen da harreman horretatik.lehoia,arranoa edo hontza,esate baterako,beste espezie batzuetako animaliak harrapatuz eta janez bizi dira.Parasitoak edo baskarroiak ere beste espezie batzuetan (ostalarien)bizkar bizi dira,besteak beste,gizakiaren hesteetan hazten den tenia zizarea edo zorri,arkakuso edo eltzoak.Bi harreman horietan,harraparitzan edo parasitismoan,alegia,espezie batek bestea kaltetzen du:arrapariak arrapakina,eta bizkarroiak ostalaria. Komentzalismo:Bestea utzitako hondakinekin elikatzen dira. Mutualismoa:Inori ez sortzen dion kaltea. otea aldatzen dute.Beste batzuetan,aldiz,ar bat eta eme bat bizitza osorako elkartzen dira;halaxe egiten dute kastoreek,adibidez.
Ekosistema bateko bizidunen artean sortzen diren harreman elikadurak.
Perretxikoak,onddo pozointsuak,izuna,ugerrak…onddoak dira.Onddoek izaki bizidunen bost taldeetako bat osatzen dute.Materia organikoen deskonposatzaile nagusiak dira eta,beraz,ekosistemako garrantzi handiko elementua. EZ DIRA LANDAREAK DAUKATE ONERAK ETA KALTEAK
Ekoizleak:Elika-katearen oinarrizko mailetan daude.Bizi egiten dira lurreko gatz mineraletaz eta eguzkiko izpiengatik.Beren kabuz lortzen dute mantenugaiak.Adibidez: belarra eta landareak.
BELARJALEAK:Belarrez eta landarez elikatzen dira.
HARAGIJALEAK:Belarjaleen bidez elikatzen dira.
HARAGIJALEAK:Hauek berdin deitzen dira,baina,haragia jaten dute.
DESKONPOSATZAILEAK:Bizidunen deskonposizioan laguntzen dute eta deskonposatutako materia horretaz elikatzen dira.
FOTOSINTESIA Argiaren bidez eratzen dira.Karbohidratoak,lortzeko prozesua egin dute ingurumenetik jasotako mantenugaiak ez-organikoak eraldatuz.Klorofila argiaren izpiak xurgatzen ditu eta energia kimiko bilakatzen ditu, erreakzio baten bidez. Airearen karbono dioxidoa xurgatzen dute eta erreakzio kimiko baten bidez eraldatu egiten dira.
IRAIZKETA Arnasketaren eta fotosintesiaren hondakinak kanporatu egiten du iraizketa eta estomen bidezn kanporatzen dituzte hondakinak.
ARNASKETA Lndareek oxigenoa hartu eta karbono dioxidoa bota egiten dute.Estomen bidez eta hostoetako zulotzo batzuen bidez eten airea hartu eta bota egiten dute.
GARRAIOA Substantziak garraiatzea.Zurtoinak lurrazalatik urrun edukitzen ditu landareek atal nagusiak,lehorreko animaliak ez jateko.Zurtoinek izerdi landugabea hostoetara
garraiatzen du eta fotosintesia gartatu ondoren,izerdi landua landarearen zati guztietara garraiatzen du.
Goroldioak eta hepatikoak briofito izenaz dira ezagunak.Goroldioak hosto berde txikiak ditu,baina ez du ez zurtoinik ez sustrairik,zentzu ertsian.Hostoen bidez xurgatzen ditu ura eta elikagaiak,eta leku hezeetanbedo,lur,harri enbor gainean hasten da. Hepatikoak antzeko lekuetan bizi dira.Mndieldako inguru hezeetan,erreka eta iturri inguruetan ugariak izaten dira. Errizoma:lurpeko zurtoina. Sustraiak:errizomatik ateratzen dira eta iletxoen tankera dute. Frondeak:hostoak dira.
Landare loredunak dira planetan hedatuenak.Loreen bidez ugaltzen dira;loreek haziak sortzen dituzte,eta horiek,egoera egokietan,landare berri bilakatzen dira. Gimnospermoak:obuluak agerian dituzte. Angiospermoak:obuluak ubulutegian dituzte.
INFORMAZIOA:TXANELAKO 5. MAILAKO 6.LIBURUTIK. ARGAZKIAK: INTERNETATIK.
XD