Egilea: Maddi. 5.A Gasteiz, 2014 ko maiatzaren 24 a
1.- Aurkibidea…………………………………………………………………………………….. 1.orr 2.- Ekosistemak…………………………………………………………………………………. 2.orr 3.- Bizitzaren funtzioak………………………………………………………………….. 3.orr 4.- Bizidunen sailkapena………………………………………………………………….. 4.orr 5.- Zelulatik organismora………………………………………………………………… 5-6.orr 6.- Espezie bereko bizidunen arteko harremanak…………………….. 7.orr 7.- Espezie desberdinetako bizidunen arteko harremanak…….. 8.orr 8.- Elika-katea…………………………………………………………………………………… 9.orr 9.- Elika-katearen maila trofikoak……………………………………………….. 10.orr 10.- Zelulanitzak: Onddoak……………………………………………………………. 11-12.orr 11.- Zelulanitzak: Landareak………………………………………………………….. 13.orr 12.- Landareen sailkapena………………………………………………………………. 14.orr 13.- Lorerik gabeko landareak………………………………………………………. 15.orr 14.- Landare loredunak…………………………………………………………………… 16.orr 15.- Zelulanitzak: Animaliak: Animalien sailkapena…………………… 17.orr
1
Toki bakoitzeko inguruak eta han bizi diren bizidunek osatzen duten sistemari ekosistema deitzen diogu. Adibidez: Bizidunak eta bizigabeak.
2
Izaki bizidunek honako hiru funtzio hauek betetzen dituzte: Elikadura- edo nutrizio-funtzioa: Bizidun guztiok behar ditugun mantenugaiak lortzen ditugu funtzio honen bidez.
Erlazio-funtzioa: Funtzio honen bidez gainerako bizi-funtzioak koordinatu eta ingurunearekin harremanetan jartzen da organismoa.
Ugalketa-funtzioa: Funtzio honen bidez, organismo biziak beren itxurako beste organismo batzuk sortzeko gai dira; horrela lortzen dute espezieek bizirik irautea.
3
Bizidunak zelulabakarrak (zelula bakarrez osatutakoak) eta zelulanitzak (hainbat zelulaz osatutakoak) izan daitezke. Zelulabakarrak: Paramezioa. Zelula bakarrez osatutako bizidunak berak bete behar ditu funtzio guztiak.
Bizidun zelulanitzak: Jirafa.
4
Muskulu-ehuna / Ehun epiteliala / Nerbio-ehuna Bizidun zelulanitzetan, zelula guztiak ez dira berdinak, eta, bete behar duten funtzioaren arabera, ehunetan elkartzen dira.
Ehunak ere bere artean elkartzen dira, eta organoak osatzen dituzte; organoak ere elkartu egiten dira, eta aparatuak osatzen dituzte.
Aparatua
Ehuna
Organoa
Zelula
5 Azkenik, bizitzarako beharrezko diren funtzioak elkarlanean betetzeko gai diren elementu guztien multzoa dago: Organismoa.
Organismoa Landareak ere dute hori guztia:
Landare-zelula / Landare-ehuna
Landare-organoa
Landare-organismoa
6
ESPEZIE BEREKO BIZIDUNEN ARTEKO HARREMANAK
Hainbat bizidunek espezie bereko kideekin taldean bizitzeko joera dute, ugaldu eta espeziearen biziraupena ziurtatzearren. Joera horri gregarismo deritzo.
MOTAK
GREGARISMOA Espezie bereko animaliak taldean bizi dira beraien burua babesteko.
KOLONIA Animaliak taldean bizi dira eta oso talde handiak dira.
SOSIETATEA Animaliak taldean bizi dira eta lanak oso ondo antolatuta dituzte.
ESPEZIE DESBERDINETAKO BIZIDUNEN ARTEKO HARREMANAK
7
Espezie desberdinetako kideen arteko harremanak elkarren arteko lehian oinarrituak dira askotan, eta espezie horietako bat kaltetuta ateratzen da harreman horretatik.
MOTAK
HARRAPARITZA ETA PARASITISMOA
Espezie batek bestea kaltetzen du.
KOMENTSALISMOA
Partaideen onura lortzen du, baina besteari ez dio kalterik egiten.
MUTUALISMOA
Espezie batek onura dakarren eta inori kalterik sortzen ez dion harreman mota bat da.
SINBIOSIA
Elkartutako bi espezieen arteko harremana estua eta iraunkorra da.
8
Ekosistema bateko bizidunen artean sortzen diren elikadura-harremanari elika-katea deritzo. Landareak izan ezik, beste bizidun guztiok janez elikatzen gara.
Bizidunek elikatzeko duten moduaren arabera, hainbat mailatan banatzen dira: maila trofikoetan (elikadura-mailetan).
9
Ekoizleak: Elika-katearen oinarrizko mailetan daude. Landareak eta belarrak dira maila horretakoak. Lehen mailako kontsumitzaileak (belarjaleak): Belarrez eta landarez elikatzen dira. Bigarren mailako kontsumitzaileak (haragijaleak): Animalia belarjaleez elikatzen dira. Hirugarren mailako kontsumitzaileak (haragijaleak): Hauek ere haragijaleak dira, baina haragiaz elikatzen diren animaliak jaten dituzte. Deskonposatzaileak: Bizidunen deskonposizioan laguntzen dute eta deskonposatutako materia horretaz elikatzen dira. Mota honetako bizidunen artean, aipatzekoak dira bakterioak, landareak, onddoak eta algak.
10
ZELULANITZAK ONDDOAK Ez dira landareak Onddoek ezin dute fotosintesirik egin. Nutrizio edo elikadura heterotrofoa dute.
Onurak eta kalteak Gizakion ikuspuntutik, onddo batzuk oso kaltegarriak dira: Laboreak, elikagaiak, etxebizitzak, arropak……… hondatzen dituzte, eta batzuek gizakiari ere kalte egiten diote. Aldiz, beste batzuk ezinbestekoak dira zenbait elikagai eta edari egiteko.
Onddoak nonahi Onddoak mundu guztian zabalduta daude. Adibidez, basoetan, zelaietan, kaleetan, etxe eta baserrietan, eta beste hainbat tokitan bizi dira onddoak.
Esporatik onddora Esporak –onddoen ugalketarako zelula- hezetasun eta tenperatura egokiak topatzen dituenean, ernatu egiten da eta hifa edo harizpia sortzen da. Hifa horrek elikagaiak xurgatzen ditu, eta sare edo mizelio bilakatzen da. Mizeliotik errezeptakulua sortzen da, eta organo horretan osatzen dira, azkenik espora berriak.
11
Badaude jateko onddoak eta onddo pozoitsuak.
Roquefort gaztak onddo jangarriak ditu.
Onddo kaltegarriak larruazalean ateratzen dira.
12
ZELULANITZAK LANDAREAK Landareak euria egiten duenean, ura beherantz joaten da eta sustraia ura eta lurra xurgatzen du, prozesu horrekin landarea hazten da.
13
14
Goroldioak eta hepatikoak briofito izenaz dira ezagunak.
Goroldioak: Hosto berde txikiak ditu, baina ez du ez zurtoinik ez sustrairik. Hostoen bidez xurgatzen ditu ura eta elikagaiak, eta leku hezeetan, lur, harri edo enbor gainean hazten da.
Hepatikoak: Antzeko lekuetan bizi dira. Mendialdeko inguru hezeetan, erreka eta iturri inguruetan ugariak izaten dira.
15
Landare loredunak dira planetan hedatuenak. Loreen bidez ugaltzen dira. Landare loredunak itxura askotakoak izan daitezke, baina lorearen arabera bi taldetan banatzen dira: Gimnospermoak eta angiospermoak.
Loredun gimnospermoak: Gingkoa.
Loredun angiospermoak: Bitxilorea.
16
17
• •
Txanelako 5.mailako liburua. Internet.