MIREN ETXEBARRIA 5. MAILA GASTEIZ, 2014ko MAIATZAREN 23a 1
Ekosistemak ................................................................................. Bizi funtzioak ............................................................................... Zelulatik organismora ................................................................. Bizidunen sailkapena .................................................................... Espezie bereko bizidunen arteko harremanak ...................... Espezie ezberdineko bizidunen arteko harremanak ........... Elika-katea .................................................................................... Elika-katearen maila trofikoak ................................................ Zelulanitzak: Onddoak ............................................................... Zelulanitzak: Landareak ............................................................ Landareen sailkapena ................................................................ Lorerik gabeko landareak ........................................................ Landare loredunak ..................................................................... Zelulanitzak: Animaliak: Animalien sailkapena ................... Bibliografia.................................................................................
2
Ingurune batean erlazionatzen diren izaki bizidun (animaliak, landareak‌) eta elementu bizigabeen (arrokak, ura‌) multzoa da. Hauek inguru berean kokatuta egonik, elkarrekin harremanetan daude eta sistema bat osatzen dute. Nagusiki, bi ekosistema mota aurkitzen dira gure inguruan: -
Lehorreko ekosistemak
-
Uretako ekosistemak: Ur gaziko ekosistemak eta ur gezako ekosistemak.
Uretako ekosistema
Lehorreko ekosistema 3
Lehorreko ekosistemak Lehorreko ekosistemetan ingurunea lurra da. Baina, landareen eta klimaren
arabera, lehorreko ekosistema ezberdinak daude.
Basoa
Basamortua
Oihan tropikala
Sabana
Tundra
Tundra polarra
4
Uretako ekosistemak
Uretako ekosistemak itsasoak, ozeanoak, ibaiak, lakuak, zingirak‌ dira. Horiek bi multzotan banatu ditzakegu: -
Ur gezako ekosistema
-
Ur gaziko ekosistema
Ur gaziko ekosistemak
Ozeanoa
Isurialdea (Ebro ibaia)
Ur geziko ekosistemak
Ibaia
Lakua, zingira
Akuiferoa
5
Hiru bizi funtzio nagusi daude: -Elikadura edo nutrizio-funtzioa -Erlazio-funtzioa -Ugalketa-funtzioa
ELIKADURA-FUNTZIOA Bizidun guztiok behar ditugun mantenugaiak lortzen ditugu funtzio honen bidez. Landareek, inguruneko gai ez-organikoa (ez-bizia) kimikoki eraldatuz lortzen dituzte mantenugaiak. Animaliek berriz, beste bizidunak (landare zein animaliak) irensten dituzte.
6
ERLAZIO-FUNTZIOA
Funtzio honen bidez gainerako bizi funtzioak koordinatu eta inguruarekin harremanetan jartzen da organismoa. Adibidez: Izurdeak taldetan bizi dira, eta arriskuren bat ikustean kide txikiak elkartu egiten dira eta kide helduek oztopo babesle bat osatzen dute haien inguruan.
UGALKETA-FUNTZIOA Funtzio honen bidez, organismo biziak beren itxurako beste organo batzuk sortzeko gai dira. Horrela lortzen dute espeziek irautea.
7
Hau da zelulatik organismora dagoen prozezua: ZELULA
EHUNA Zelula asko batzean sortzen da ehuna
Aparatu anitzen multzoa
Ehun asko batzean organoak
da organismoa
sortzen dira
APARATUA
ORGANOAK Organo ugariren multzoa da aparatua
8
ZELULABAKARRAK ( Zelula bakarrez osatuta daudenak)
ZELULANITZAK (Hainbat zelulaz osatutakoak)
Moneroak Zelulabakarrak
Onddoak Protoktistoak
Zelulanitzak
Landareak Animaliak 9
Hainbat bizidunek espezie bereko kideekin taldean bizitzeko joera dute, ugaldu eta espeziearen biziraupena ziurtatzen dute. Elkarrekin bizi diren espezie bereko izaki bizidunen multzoari “kolonia� deritzo. Sexu ezberdineko izakiek, ugaltzeko eta kumeak hazi eta zaintzeko elkartzen direnean, familiak osatzen dituzte. Espezie askotan, ar eta eme bikote batek umealdi bakar bat izaten du, eta hurrengo umealdietarako, bikotea aldatzen dute.
Kastoreen kasuan berriz, ar bat eta eme bat bizitza osorako elkartzen dira.
10
Espezie desberdinetako kideen artean harremanak elkarren arteko lehian oinarrituak dira askotan, eta espezie horietako bat kaltetuta ateratzen da harreman horretatik.
Bi espezieren arteko harremanak ez dira beti bietako baten kalterako izaten. Adibidez, “erromero” izeneko arrain txiki bat marrazoari edo antzeko beste animalia bati itsasten zaio bentosa baten bidez, eta horiek utzitako hondakindez elikatzen da.
Lankidetzan oinarritutako harremanak ere eratzen dira espezie desberdinetako kideen artean. “Mutualismoa” esaterako partaideen onura dakarren eta inori kalterik sortzen ez dion harreman mota bat da. Elkartutako bi espezieen arteko harremana estua eta iraunkorra denean, mutualismo horri “sinbiosia” deritzo.
11
Ekosistema bateko bizidunen artean sortzen diren harremanen artean grantzitsuena “elikadura – harremana” da. Landareak izan ezik, gainerako bizidun guztiok beste zenbait bizidun janez elikatzen gara.
LANDAREAK
BELARJALEA
HARAGIJALEA
DESKONPOSATZAILEAK
12
Ekoizleak: elika katearen oinarrizko mailetan daude. Lurreko ur eta gatz mineralez eta eguzkiaren energiaz baliatzen dira bizitzeko. Beren kabuz sortzen dituzte mantenugaiak. Landareak dira maila horretakoak.
-Lehen mailako kontsumitzaileak (belarjaleak): ekoizleek elikatzen dira, hau da, belarrez eta landareez. -Bigarren mailako kontsumitzaileak (haragijaleak): animalia belarjaleez elikatzen dira. -Hirugarren mailako kontsumitzaileak (haragijaleak): Hauek ere haragijaleak dira, baina haragiaz elikatzen diren animaliak jaten dituzte. Deskonposatzaileak: Bizidunen deskonposizioan (usteltze-prozezuan) laguntzen dute eta deskonposatutako materia horretaz elikatzen dira.
13
EZ DIRA LANDAREAK
ESOPORATIK ONDDOAK BILAKATZEN DIRA
ONURAK ETA KALTEAK EKAR DITZAKETE
ONDDOAK NONAHI ATERA AHAL DIRA
14
Hainbat eginbehar dituzte
FOTOSINTESIA
XURGAKETA
Mantenugaiak argiaren bidez eratzea
Mantenugai ez-organikoak
ARNASKETA
IRAIZKETA
Hostoen bidez
Hondakinak
arnasa hartu
kanporatu
hartzea
15
16
Goroldioak: Hosto berde txikiak ditu, baina ez du ez zurtoinik ez sustrairik. Hostoen bidez lortzen dituzte elikagaiak eta leku hezeetan daude gehienbat Hepatikoak: Antzeko lekuetan bizi dira. Erreka eta iturri inguruetan asko izaten dira. Garoak: Sustraiak ditu baita adar askotako hostoei eusten dien zurtoin bat ere: errizoma Ekisetoak: Ekisetoen artean, azeri-buztanak dira ezagunenak.
17
Landare loredunak dira planeta hedatuenak.
Loreen bidez ugaltzen dira; loreek haziak sortzen dituzte eta horiek egoera egokietan, landare berriak bilakatzen dira Hau da prozesua:
18
19
Argazkiak internetetik Informazioa “txanela 5. mailako 6. liburutik� eta internetetik
20