Visie en advies Samenwerkingsverband interlandelijk geadopteerden t.b.v. Commissie Kalsbeek op 15 mei 2008 Aanleiding In antwoord op de Commissie Kalsbeek heeft het Samenwerkingsverband Interlandelijk Geadopteerden (SIG) zich gebogen over de vraag hoe om te gaan met de belangen van het kind en de wensen van de adoptiefouders en de taak en rol die de overheid hierin zou moeten spelen. Laten we beginnen erbij stil te staan dat er met deze uitnodiging een weg is ingeslagen waarin we namens geadopteerden voor het eerst in de geschiedenis een stem kunnen laten horen bij een advies over een wetsvoorstel. Het is betreurenswaardig dat een zeer geruime tijd niet alle betrokken partijen zijn gehoord en zodoende hiermee geen representatief beeld gegeven is van de situatie. Als volwassen geadopteerden kunnen we vanuit onze ervaringsdeskundigheid met recht erover spreken hoe het is om een geadopteerde te zijn. We verwijzen hierbij graag naar de petitie: “Hanteren leeftijdsgrenzen bij interlandelijke adoptie!” 1 van Kim Verhaaf, ruim twee jaar geleden gericht aan de toenmalige Minister van Justitie, de heer J.H.P. Donner. In navolging van dit betoog kijken we kritisch naar de mogelijke consequenties van verruiming van leeftijdscriteria voor het adoptiefkind en de adoptiefouder zoals is voorgesteld in wetsvoorstel 30551d.d. 06.02.2007. Uitgangspunten Het SIG gaat in navolging van het Verdrag voor de Rechten van het Kind en het Haags adoptieverdrag ervanuit dat het belang van het kind voorop wordt gesteld. Nederland is als lidstaat verbonden aan het Haags Adoptieverdrag waarvan de verdragsverplichtingen zijn opgenomen in de Wet opnemingen buitenlandse kinderen ter adoptie (Wobka), welke wet dus wordt voorgesteld te wijzigen naar aanleiding van deze raadpleging. Een ander belangrijk uitgangspunt dat voor ons geldt is om zoveel mogelijk risico te vermijden bij adoptie. We bedoelen hiermee dat er zijn vele risicofactoren zijn die invloed hebben op het wel of niet slagen van adoptie. Risico’s zullen nooit helemaal kunnen worden uitgesloten. Deze echter onnodig opzoeken is naar onze stellige overtuiging niet in het belang van het kind. Wij weerspreken het dat adoptie per definitie in het belang van het kind zal zijn. Hiermee is het SIG van mening dat het uitgangspunt is: “Een kind recht heeft op ouders”. Hiervoor verwijzen we naar de artikelen 7 & 9 uit het verdrag voor de rechten 2 van het kind waarin duidelijk wordt gesteld dat tenzij het niet anders kan, kinderen kunnen opgroeien bij andere ouders/ verzorgers dan de biologische ouders. Wij verwerpen hiermee het gedachtegoed dat ieder individu als aspirant–adoptiefouder het recht heeft op een kind. In het universele verdrag van de rechten van de mens staat hierover niets als zodanig vermeld. Als vierde uitgangspunt geldt dat het adopterende land de voorwaarden creëert die optimale stabiliteit aan een adoptiefkind biedt.
1
Kim Verhaaf, Hanteren leeftijdsgrenzen bij interlandelijke adoptie!, d.d. 28.02.2006. Kim is als Koreaans geadopteerde betrokken bij Arierang, Vereniging voor geadopteerde Koreanen. De petitie is nog te lezen op http://www.petitiononline.com/arierang 2 RECHTEN VAN HET KIND; Het Verdrag voor de rechten van een kind Artikel 7 Elk kind heeft het recht op een naam en een nationaliteit en, voor zover mogelijk, het recht zijn/haar ouders te kennen en door hen te worden verzorgd. Artikel 9 Elk kind heeft het recht om bij zijn/haar ouders te leven, tenzij dit niet in het belang van het kind zou zijn. Elk kind heeft het recht om in persoonlijk contact te blijven met beide ouders wanneer het van één of beide gescheiden leeft.
1
Huidige leeftijdscriteria In de huidige situatie mag het leeftijdsverschil maximaal veertig jaar bedragen tussen een adoptiefkind en de adopterende aspirant-ouder. De leeftijd van het adoptiefkind bedraagt maximaal zes jaar, wat dan resulteert in een leeftijdsverschil van maximaal zesenveertig jaar tussen de adoptiefouder en het adoptiefkind. Het SIG is van mening dat door het behouden van huidige leeftijdscriteria het risico van ouderoverlijding door hoge leeftijd wordt beperkt. Hierbij is tevens rekening gehouden met de gemiddelde toename in leeftijdsverwachting van zowel mannen als vrouwen in Nederland. Verhoging leeftijd van adoptiefouders Het voorstel om leeftijdscriteria te verruimen naar vierenveertig jaar, waarbij ook wordt uitgegaan van een verhoging van twee jaar voor het beschikbare adoptiekind, resulteert in een tweeënvijftigjarige adoptiefouder. Het SIG is van mening dat er bij een dergelijk leeftijdsverschil absoluut geen sprake meer is van een “natuurlijke” ouder-kind relatie met betrekking tot leeftijdsverhouding. Dit wordt bevestigd in het Sociaal en Cultureel rapport 2004 waaruit blijkt dat vrouwen ouder dan achtendertig “te oud” worden bevonden om nog kinderen te krijgen. De gemiddelde leeftijd waarop de vrouw haar eerste kind krijgt bedraagt negenentwintig jaar. Het SIG is hiermee van mening dat met de zeventien jaar die boven het gemiddelde zit, meer dan voldoende rekening is gehouden met de wensen van de adopterende aspirant-ouder. Verruiming leeftijdsverschil Het argument voor verruiming van leeftijdscriteria doordat vrouwen vanwege gewenste arbeidsparticipatie pas op latere leeftijd ontdekken dat er sprake is van ongewenste kinderloosheid, wordt door ons erkend. De maatschappelijke, sociale en economische factoren zijn van een groter belang om deze situatie tegen te gaan. Er zou kunnen worden gedacht aan een klimaat in het bedrijfsleven waarbinnen jonge ouders flexibeler kunnen omgaan met hun ouderschap, zonder dat dit veel invloed heeft op hun loopbaan 3 . Dit staat dus los van de belangen van het kind. Een ander aangehaald punt is dat zodoende de kans op overlijden van de adoptiefouder toeneemt. Kenmerkend voor adoptie is dat vaak door het kind op jonge leeftijd afstand wordt gedaan van de biologische ouders en zijn omgeving. Deze scheiding heeft een grote impact op het leven van de geadopteerde. Een kind van twintig jaar van iemand zou in het geval van leeftijdsverruiming een ouder hebben van tweeënzeventig jaar die dan daarbij de reële kans heeft te overlijden nadat deze slechts twaalf jaar ouder is geweest van het adoptiefkind dat wederom een afstand zal ondergaan van een familieband. Het verdient daarom de grootste aanbeveling de risico’s optimaal te beperken opdat het kind een zo min mogelijk onbezorgd leven tegemoet zal gaan. Verhoging maximum leeftijd van kinderen bij interlandelijke adoptie Met het voorstel de leeftijd te verhogen van zes naar acht jaar bij kinderen ter beschikking van adoptie, is het voor ons niet goed te overzien welke risico’s dit met zich meebrengt. Uit de literatuur blijkt dat, “de oorzaak van een hechtingsstoornis het ontbreken van continuïteit in de zorg ten gevolge van chronische verwaarlozing of van opeenvolgende wisselingen van verzorgers“. (Verhulst, Althaus, Versluis-den Bieman 1992) ten grondslag heeft. Het SIG meent dat wanneer de leeftijdgrens met twee jaar wordt verhoogd er meer risico op chronische verwaarlozing en frequente wisseling van verzorgers zal zijn. Echter wanneer een kind tot de leeftijd van zes in het land van herkomst heeft verbleven zonder een kritische beperking van een onbezorgd bestaan en tussen het zesde en achtste levensjaar komt er interlandelijke adoptie in beeld, dan is het SIG van mening dat het land van herkomst binnen zijn staatsgrenzen wettelijk verplicht is, dat zijn eigen instanties de Rechten van het Kind 3
Kim Verhaaf, 2006
2
toepassen en uitvoeren. Deze VN-resolutie bevat thema’s als identiteitsvorming, familie, namen, gewoontes en cultuur, welke individumakende elementen dan bij het kind al volop in ontwikkeling zijn. Een ander punt zijn de gevolgen met betrekking tot de uitvoering van leerplichtwet, welk recht vanaf vijf tot en met zestien jaar geldt. De kinderen die op een latere leeftijd naar Nederland komen zouden daarmee naar verhouding minder jaar onderwijs genieten. Daarnaast beginnen zij met een grotere (leer)achterstand. Het SIG betwijfelt ten zeerste of de wetgever deze hiaat kan opvangen. Een volgend punt is het recht op nazorg. Adoptienazorg welk is voorzien in de Wobka tot een leeftijd van tweeëntwintig jaar. Het SIG betwijfelt ook hier ten zeerste of de wetgever dit hiaat kan opvangen. Het SIG weet vanuit zijn eigen (ervaring)deskundigheid dat specifieke adoptienazorg niet altijd in de pubertijd of adolescentie een behoefte zal zijn. Pas in de jaren erna kan het zijn dat er bij de geadopteerde zich een behoefte vormt waarin onder meer de verengingen van geadopteerden zijn functie heeft. Opmerking Het SIG is verbaasd over het feit dat er een voorstel ligt om leeftijdscriteria te verruimen terwijl de vraag naar oudere kinderen en special-needskinderen juist afneemt. Dit zou juist de kans moeten zijn om voor deze kinderen hun adoptiefouders te vinden. Wij verwachten van de volksvertegenwoordiging dat zij zich inzet voor de belangen van het kind en zodoende voor deze kinderen. Het heeft er enige schijn van dat in de loop van de tijd de aspirant-adoptiefouders dezelfde eisen zijn gaan stellen aan adoptiefkinderen als ouders in het land van herkomst. Het SIG plaatst hier wel de kanttekening bij dat in het huidige klimaat van een grote vraag naar adoptie en beperkt tot klein aanbod dit duidelijker zichtbaar is.
Conclusie en advies Het SIG is niet overtuigd van de meerwaarde tot verruiming van leeftijdscriteria. Dit concluderende kan worden gesteld dat er over het algemeen te veel onnodige onvoorziene risico’s worden gezocht die niet het belang van het kind zullen zijn. Dit blijkt vooral uit de onbekendheid van de effecten bij adoptiekinderen in leeftijd van acht jaar die naar Nederland komen. Daarnaast biedt de voorgestelde verruiming geen directe oplossing voor het toenemende aantal beschikbare oudere kinderen waarvoor geen oudere ouders eenvoudig gevonden zullen worden. Het advies is negatief voor een wijziging tot verruiming van leeftijdscriteria bij adoptie met betrekking tot de Wobka.
Aldus ondertekend, Bestuur: Jurrijn Tack Milou van Uden Yuri Berends Eduardo Wassenborg Noëlle de Dreu Marjan van der HoofdRingoir Adviseurs: Kim Verhaaf Mark L.C. van Deursen Inez Teurlings Henk-Johan Streefkerk
Rotterdam, 10 april 2008
(Voorzitter, namens Peruacha, vereniging voor geadopteerde Peruanen) (namens Arierang, vereniging voor geadopteerde Koreanen) (namens Asalsaya, vereniging voor geadopteerde Indonesiërs) (namens Chicolad Vereniging voor geadopteerde Colombianen) (namens Shapla, vereniging voor geadopteerde Bengalen) (namens Niet-Verbonden Geadopteerden, SIG)
(Arierang) (Peruacha) (Shapla) (Niet verbonden Geadopteerden, SIG) 3
Erratum: Bij het onderdeel Huidige leeftijdscriteria wordt gemeld: Huidige leeftijdscriteria “In de huidige situatie mag het leeftijdsverschil maximaal veertig jaar bedragen tussen een adoptiefkind en de adopterende aspirant-ouder. De leeftijd van het adoptiefkind bedraagt maximaal zes jaar, wat dan resulteert in een leeftijdsverschil van maximaal zesenveertig jaar tussen de adoptiefouder en het adoptiefkind.” Dit moet worden gewijzigd in: “In de huidige situatie mag het leeftijdsverschil maximaal veertig jaar bedragen tussen een adoptiefkind en de adopterende aspirant-ouder. De leeftijd van het adoptiefkind bedraagt maximaal zes jaar, wat dan resulteert in een een maximum leeftijd van zesenveertig jaar van de jongste adoptiefouder.”