SNOERTSEPLAK IEDEEﾃ起 VOOR DE BOERDERIJ VAN DE TOEKOMST
Hoe ziet
de BOERDERIJ van de toekomst eruit? Annechien ten Have over de keuze voor LUPINE Thieu Berkers ontwerpt
de TRACTOR v/d TOEKOMST KICK OFF SNOERTSEPLAK
ﾃｩﾃｩ n m ma ag lig az in e
groot succes!
INHOUD
6
COLOF ON
9
In gesprek met Willem en Marjan Verhees
Dit magazine is een eenmalige uitgave om de inwoners van de gemeente Deurne bekend te laten worden met het initiatief ‘De Snoertseplak’. Op deze ‘plak’ zal samen worden gewerkt aan de boerderij van de toekomst. Deze uitgave is tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen Netwerk de Peelhorst en de HAS Hogeschool te ‘s-Hertogenbosch. Het tijdschrift is geschreven door studenten van de HAS Hogeschool, in het kader van hun minor ‘De Wereldwijde Voedseldialoog’.
14
TEKST EN REDACTIE Lisa van Beek, Sjriek Crompvoets, Juul Joris, Giel Klomp, Joost Waelen (HAS hogeschool ’s-Hertogenbosch)
In gesprek met voorzitter BAJK
16
Consumenten in Deurne
KICK OFF
17
van Riek tot Vork
HOOFDREDACTIE Sjriek Crompvoets en Juul Joris (HAS hogeschool ’s-Hertogenbosch) EINDREDACTIE Anne Reijnders (Netwerk de Peelhorst) VORMGEVING Communicatiebureau de Lynx DRUKWERK Provincie Noord-Brabant FOTO OMSLAG Marcus Pasveer
20
LUPINE Gezond alternatief
18
Melkveehouderij van de toekomst ---------------------------------------------
EN VERDER p.5
Kennismaken met de initiatiefnemers
p.11 In gesprek met voorzitter Stop de Stank
22
p.12 Varkenshouders Mario en Willem Berkers
Onbemande waterstoftractor
p.15 Wat doet HAS Intensief?
44
REDACTIONEEL
NETWERK
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
5
De Snoertseplak ‘Op weg naar de toekomst’
Voor u ligt het eenmalige magazine ‘Snoertseplak’, tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen Netwerk de Peelhorst, de initiatiefnemers van de Snoertseplak en de HAS Hogeschool. U denkt misschien: wat heb ik nu weer gekregen? Helemaal niet erg, het kan u alleen maar verrijken! Met dit magazine willen we u graag informeren over vernieuwende agrarische ideeën in de Peel.
Jon Mensink
Kennismaking met de drie initiatiefnemers van de SNOERTSEPLAK
Ten grondslag aan dit magazine ligt het door Jon Mensink, Benny Munsters en Franca Hikspoors genomen initiatief om samen met Deurne te bouwen aan de boerderij van de toekomst. Op dit moment
de Snoertseplak, gelegen aan de Snoertsebaan 28 (voormalig ASVAM terrein), één van de meest besproken plekken in Deurne. De spectaculaire kick-off op dit perceel heeft reeds plaatsgevon-
inwoners van Deurne en omgeving. Ook willen we u laten meekijken in de ‘keuken’ van verschillende Deurnese partijen. Wij hopen dat dit magazine zal bijdragen aan de ontwikkeling van de boerderij van de toekomst. Een bouwteam van 30 mensen gaat de komende maanden bouwen aan een daadwerkelijk te realiseren landbouwbedrijf. Welke vorm dit krijgt, wordt dan ook de komende maanden duidelijk.
Kernclub van de Snoertseplak. Op deze foto ontbreekt Benny Munsters.
Haar schoonfamilie woont
al 100 jaar op deze plek Jarenlang agrarische activiteiten geaccepteerd
transparantie en duurzaamheid
Na verloop van tijd werden de
De kloof tussen verschillende partijen verkleinen
ontwikkelingen te gek
De Snoertseplak een proeflocatie voor
Wat uiteindelijk tot
protest heeft geleid
de BOERDERIJ VAN DE TOEKOMST
We kwamen steeds meer tegenover onze boeren/
Geïnteresseerden krijgen de ruimte om
buren te staan ER MOEST IETS VERANDEREN
IDEEËN te bedenken
Het voormalige Asvam terrein moet
Op zoek naar nieuwe verdienmodellen
EEN ICOON worden
Kijken hoe het wel kan
Ruimte voor elkaar
Het moet een plek
van en voor de bewoners
trots
ondernemers uit de Peel
Bart Eigeman en Anne Reijnders. Momenteel is
ruim dertig jaar woonachtig in het buitengebied van Liessel
WE WONEN NU EENMAAL IN HET BUITENGEBIED
burger vergroten Inspiratiebron voor
Anne Rooijakkers die ondersteund worden door
rechtstreeks afkomstig zijn van enkele trotse
Bedrijf voor en van Deurne
Al
Voorkomen van anonieme bedrijven
Ons doel: WEDERZIJDS BEGRIP tussen agrariër en
Liesbeth Damen, Nancy Goossens, Lins Keijzers en
In dit magazine leest u verschillende artikelen die
Een makkelijk vraag: Een LUPINE FARM
Samen iets moois realiseren
de drie iniatiefnemers bestaat uit:
personen aan de slag gaat met dit initiatief.
Woonachtig in Liessel Getrouwd
Komst van het Asvam bedrijf geschrapt. WAT NU?
Focus op samenwerken
is er een kerngroep van zeven personen die naast
den en heeft ervoor gezorgd dat een groep van 30
Franca Hikspoors
van de Peel worden
VOOR BOER EN BURGER
Gesprekken voeren en samen bouwen aan
de toekomst van de landbouw voedsel te produceren zonder overlast Met draagvlak,
Een manier vinden om
Benny Munsters
duurzaamheid en innovatie Die ook door
Na zijn studentenperiode teruggekomen naar de Peel Doelstelling om een economisch, ecologisch en leefbaar platteland te waarborgen Agrariërs zijn
anderen gekopieerd kan worden
momenteel enkel bezig met overleven
Gezinnen moeten
onderhouden worden
Er is sprake van financieel noodweer waar geen einde aan lijkt te komen INNOVEREN is alleen mogelijk bij perspectief en financiële slagkracht, maar dat
verandering en ruimte kenmerken zich door een groeiende diversiteit Dynamiek en het pakken van kansen staan hierin voorop Dit perspectief
ontbreekt momenteel Opmaat voor
kan met het initiatief SNOERTSEPLAK worden gestimuleerd Het stimuleren van het proces tot verandering
Een verandering die
meer dan noodzakelijk is
De SNOERTSEPLAK moet een plek worden waar we elkaar kunnen treffen Iets waar we trots op zijn
De boer moet weer een buurman worden
PRODUCENT
6
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
7
Hongaarse wolvarkens Truike en Kniertje (foto’s: redactie)
Familie Verhees
aan het woord…
Aandacht voor LEVENSVREUGDE, NATUUR, DIER en WINSTGEVENDHEID!
Marjan Verhees midden in haar moestuin (foto: redactie)
sing Intensieve Veehouderijbedrijven). Willem
was Maria Berkers, voorzitter van Vereniging Stop
Een verschillende kijk op agrarische zaken, Willem en Marjan Verhees
kon net als Helm ook naar deze locatie ver-
de Stank. Willem had haar persoonlijk uitgeno-
vullen elkaar goed aan. Vroeger varkenshouders, tegenwoordig druk
plaatsen, wat uiteindelijk ook gebeurde. Willem
digd, met de insteek: “samenwerken en kijken
vertelt: “het plan was om een moderne stal te
hoe het wel kan!” Dit heeft geleid tot een lezing
met hun grondverzetbedrijf in Liessel, en gericht op een duurzamere
bouwen, die geschikt is voor 2200 vleesvarkens.”
voor het bestuur van deze vereniging.
toekomst met onder andere permacultuur.
Van grondwerk tot varkenshouderij
____________________
Wederzijds begrip
“Samenwerken en kijken hoe het wel kan!” ____________________
meer wederzijds begrip. Zo vroeg Maria zich af
Het contact tussen Willem en Maria zorgde voor waarom bij warme dagen de deuren aan de zij-
Willem is zijn loopbaan begonnen bij een
aandacht voor de varkens iets terug liep. In
grondverzetbedrijf, maar zijn passie lag bij
de vakantieperiodes van de familie verzorgde
de varkenshouderij. In 1985 deed zich de
neef Helm Verhees de varkens. Dit zorgde
mogelijkheid voor om de boerderij van zijn
ervoor dat Helm de familie een aanbod deed:
vader over te nemen. Om zijn passie te ver-
namelijk het huren van de stallen. Hiermee
wezenlijken, heeft Willem twee varkenstallen
stemde ze in, omdat in 1997 de varkenspest
gebouwd met plaats voor 1240 varkens. Na
uitbrak en omdat het grondverzetbedrijf
In 2010 heeft de opening van de stal plaatsgevon-
verloop van tijd bleek Willem relatief weinig
steeds meer tijd in beslag nam.
den. “Een groot succes”, zegt Willem. Opvallend
De definitieve verkoop van de stal behoort tot
was dat er veel omwonenden een kijkje kwamen
een van de toekomstplannen van de familie. Mo-
werk te hebben aan zijn varkens. Daarom
kant van de stallen openstaan. Zij dacht dat hierdoor de stank wellicht nog meer zou zijn, waarna Willem haar heeft uitgelegd dat de deuren open staan vanwege het welzijn van de dieren. De lucht wordt door de deuren naar binnen gezogen en verlaat de stal weer door de luchtwasser.
startte hij in 1989, naast zijn varkenshouderij,
Helm Verhees verplaatste in 2005 zijn bedrijf
nemen. Er was een open sfeer gecreëerd,
menteel is hij fulltime bezig met het grondwerk.
een grondverzetbedrijf. De werkzaamheden
naar een locatie in Neerkant. Dit werd mede mo-
“iedereen was welkom, bezoekers mogen zien
Het bedrijf is verder uitgebreid met een opstal
in het grondverzet groeiden fors waardoor de
gelijk gemaakt door de VIV-regeling (Verplaat-
waar wij mee bezig zijn”. Een bijzondere gast
voor houtchips van Staatsbosbeheer. >>
88
PRODUCENT
CONSUMENT
Focus op natuur en dier Marjan, zo enthousiast als ze is, vertelt graag
de bevolking”. Daarnaast stelt Willem dat de
over haar passies. Ze is van huis uit verpleegkun-
verdeling verkeerd is: “Betere spreiding zowel
dige. “Ik ben altijd bezig geweest met de natuur
van het dier als de mest zou goed zijn.”
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
9
BEWONDERING & OVERLAST Ervaringen van consumenten rechtstreeks uit Deurne
en het tuiniervak”, zegt Marjan.
____________________
Willem vertelt dat zijn achterbuurman, die kip-
“Binnen 25 jaar gaan de koeien naar binnen en moeten de varkens en kippen weer naar buiten!”
Nu heeft de kippenboer wat veranderingen
omgeving? In het centrum van Deurne zijn verschillende mensen gevraagd
aangebracht in zijn bedrijf. Hij heeft het aantal
naar hun ervaringen met de agrarische sector rondom Deurne. Ook is er
penboer is, ook moeilijke tijden heeft gekend.
kippen verlaagd en stro in de stallen gelegd. Het resultaat hiervan is dat hij 0% antibiotica
Hoe staan de Deurnese inwoners tegenover de agrarische sector in hun
onderzoek gedaan naar het koopgedrag.
gebruikt. Voorheen dacht de boer dat dat niet mogelijk was, maar nu is het tegendeel bewezen, “Een trotse boer met gezonde kippen!”
Bewondering
Koopgedrag maakt verschil!
Als Willem gevraagd wordt naar de taak van de
Over het algemeen hebben de inwoners bewon-
Inwoners van Deurne zijn ook gevraagd om hun
consument zegt hij: “wanneer de boer 20 cent per
dering voor de boer en zijn passie. We spraken
koopgedrag te beschrijven. In de voedselproduc-
kilo meer krijgt betaald, zullen boer en dier een
een aantal mensen die woonachtig zijn in het
tie wordt de klant nog vaak als koning gezien,
beter leven hebben.” Verder geeft hij aan dat een
buitengebied en zij gaven aan er bewust voor te
volgens verschillende producenten is het van
Hoewel Willem aan de slag is geweest met vlees-
stijging van de verkoop van biologische en bewus-
hebben gekozen om in een agrarische omgeving
belang dat consumenten ook stilstaan bij hun
varkens, heeft Marjan een andere band met die-
tere producten zeker nog één generatie zal duren.
te wonen. Als gevraagd werd naar eventuele
eigen koopgedrag. De consument kan ook
ren. Zo waakt hun hond Simba over het huis en
Willem: “Vroeger keek ik niet op de achterkant
stankoverlast gaven ze aan dat dit niet altijd
invloed hebben op de ontwikkelingen in de
behoren de kippen tot de onderhoudsploeg van
van productverpakkingen, maar nu let ik bewust
even prettig is, maar ze zagen het niet als groot
de tuin. Maar de opvallendste verschijnselen zijn
op de herkomst van het voedsel.” <<
probleem. “De agrariërs moeten ook ergens
uitspraak van Willem Verhees in 1980
____________________
Truike en Kniertje, twee Hongaarse Wolvarkens,
van leven”, vertelde een echtpaar. Een aantal
die eens per dag door de voedseltuin lopen, waar
mensen gaf aan te begrijpen dat agrariërs het
ze walnoten, eikels, kastanjes, frambozen en ap-
moeilijk hebben in deze tijd en wellicht daarom
pels eten. Ook is er een vijver, waar de varkens
gaan uitbreiden.
zich in kunnen vermaken. Daarnaast is Marjan druk bezig met permacultuur, een voedseltuin en
De mensen die meer tegen het centrum van de
inspiratiebron voor velen.
Deurne aan wonen zeiden dat ze nauwelijks in
____________________
“Het voedsel is van goede kwaliteit en hoeft niet van ver weg aangevoerd te worden” ____________________
de gaten hebben dat er in de buurt varkens en
Het Deurnese platteland in beweging
ander vee is gevestigd. Als er overlast is, is dat
agrarische sector. Zo kunnen producenten pas
Willem is van mening dat men meer begrip voor
volgens de ondervraagden vooral aan de rand
voor kwaliteit in plaats van kwantiteit gaan,
elkaar moet hebben, en dat men trots moet
van Deurne en in het buitengebied. Sommige
als deze transitie door de consument wordt
zijn op het vlees dat in de regio geproduceerd
mensen die in het centrum wonen, houden zich
beloond. Een initiatief dat consumenten hierin
wordt. “De kwaliteit van het vlees uit de regio is
niet bezig met de agrarische sector in Deurne.
stimuleert is ‘T Streeckhuys, een winkel die
namelijk veel hoger dan het geïmporteerde vlees
Ze wonen er niet in de buurt waardoor ze er
streekgebonden producten, seizoensproducten
uit Argentinië en Italië”, meent Willem. Verder
nauwelijks mee in aanraking komen. Sommigen
en producten direct van de boerderij verkoopt.
denkt Willem dat het goed zou zijn als Deurne
bleek het dan ook niet veel uit te maken hoe-
Het voedsel is van goede kwaliteit en hoeft niet
een stap terug deed in het aantal vee-eenheden.
veel agrariërs er in de buurt wonen.
van ver weg aangevoerd te worden. >>
“Zo kan er meer rekening gehouden worden met
NETWERK
10
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
11
“Een circulaire landbouw zou ideaal zijn” Interview met Maria Berkers, voorzitter van Stop de Stank
____________________ Een aantal mensen koopt bewust vlees met een keurmerk, biologisch of streekgebonden. ____________________
Maria Berkers, voorzitter van de vereniging Stop de Stank, geeft aan niets tegen agrariërs te hebben. Sterker nog, haar ouders komen uit een boerengezin. Wel vindt ze dat verandering moet komen in de huidige wet- en regelgeving. Ontstaan
Koopgedrag: Waar let u op bij het boodschappen doen? foto: Karin Jonkers en Margriet Hoffmans
Vier jaar geleden is de vereniging ‘per ongeluk’
De overige doelen van de vereniging zijn voorna-
ontstaan. Op een dag belde Maria naar de ge-
melijk mensen helpen en informeren. Dit doet
meente met de vraag of er iets gedaan kan worden
de verenging door discussieavonden te organise-
aan de stank van de varkens die zij ervaart. De ge-
ren. Hierbij komen af en toe gastsprekers, zoals
meente vertelde haar dat ze het misschien zullen
milieudeskundige prof. dr. Lucas Reijnders. Ook
bespreken in de volgende afdelingsvergadering.
wanneer burgers problemen ervaren kunnen ze
Dit vond Maria niet genoeg waarna ze een kort
altijd bij de vereniging terecht.
CIRCULAIRE LANDBOUW
bericht over de stank in een nieuwsblad plaatste.
Ook is er gericht gevraagd naar koopgedrag
De circulaire economie is een economisch
Dit trok de aandacht van een aantal burgers, die
omtrent vlees. Een aantal mensen die we
systeem waarbij het draait om hergebruik
haar vervolgens hebben opgezocht. Zo is langzaam
spraken, kijkt bewust naar het soort vlees.
van producten en grondstoffen. In de
de vereniging Stop de Stank ontstaan.
Bijvoorbeeld vlees met een keurmerk, bio-
agrarische sector is er nog een slag te slaan
logisch of streekgebonden. Vooral omdat dit
op het gebied van de circulaire processen.
Doelen
volgens hen beter is voor het milieu en het
Een voorbeeld van circulaire landbouw is
De vereniging richt zich op het veranderen van de
dierenwelzijn. Ook hebben we mensen ge-
Kringloopboerderij Ecoferm. Deze boerderij
huidige wetgeving, niet op de agrariërs. De markt
sproken die vlees kopen op basis van de prijs.
teelt eendenkroos dat in eerste instantie
is oververzadigd en de wet moet zich daaraan aan-
Zij vonden het belangrijk dat ze niet teveel
het water zuivert. Daarnaast is het eenden-
passen. ‘’Ik heb zelf helemaal niks tegen agrariërs,
geld zouden betalen voor het vlees. Waarvan
kroos een eiwitrijk veevoeder, waardoor
maar er moet wel iets gebeuren om de stank te
het vlees afkomstig is had niet direct hun
er minder krachtvoer aangevoerd hoeft te
verminderen’’, vertelt Maria Berkers. De huidige
Toekomst
interesse. Duurzamer vlees zouden ze willen
worden. De eendenkroos maakt tijdens de
wetgeving is weinig veranderd na de tweede we-
De toekomst van de agrarische sector ligt volgens
kopen, echter niet voor een hogere prijs. <<
groei gebruik van meststoffen die vrijko-
reldoorlog. Nu er teveel aanbod is en de belasting
Maria in een landbouw met een gesloten minera-
men op het bedrijf zelf. Door het scheiden
op het milieu almaar hoger wordt, is het volgens
lenkringloop, zo ontstaat er circulaire landbouw.
van de dunne en dikke mest wordt tevens
Maria hoognodig om de wet te veranderen.
Een boerderij die circulaire landbouw hanteert,
____________________ “De vereniging richt zich op het veranderen van de huidige wetgeving, niet op de agrariërs.” ____________________
heeft geen overschotten of tekorten. Alles wordt
de hoeveelheid ammoniakemissies vermindert. De dikke mest wordt vergist waardoor
Acties
hergebruikt om zo min mogelijke belasting op
warmte en elektriciteit wordt opgewekt.1
De vereniging onderneemt actie door in gesprek
het milieu te leggen. Een duurzame en efficiënte
-----------------------------------------------------------
te gaan met volksvertegenwoordigers om zo
landbouw is waar de vereniging voor gaat. <<
1
Rapport Circulaire economie in de landbouw Marie-José Smits en Vincent Linderhof
invloed uit te oefenen op de wet- en regelgeving.
12
PRODUCENT
SNOERTSEPLAK
“SLAGROOM van de taart verdwenen”
Interview met varkenshouder Mario en zoon Willem Berkers
MAGAZINE
13
____________________ varken, een Limburgs kloostervarken dat sinds 1999 wordt vermarkt. Het heeft zeker tien jaar geduurd voordat de kosten enigszins werden terugverdiend.” Goede marketing is tegenwoordig dus geen overbodige luxe. Het gaat momenteel slecht in de varkenssector. Uit onderzoek van het Landbouw Economisch Instituut te Wageningen blijkt dat
Mario Berkers, getrouwd met Wilma en vader van vijf kinderen is
varkenshouders in 2012 slechts 5 cent per kilo
varkenshouder in Vlierden. In de beginjaren had het bedrijf zowel
verdienden, in 1980 was dit nog 23 cent per kilo.
koeien als varkens, waarna ze zich later volledig zijn gaan richten
gaan produceren, om toch voldoende inkomen
op de varkenshouderij. Tegenwoordig wordt het bedrijf voortgezet
te genereren. Ook van invloed op de penibele
op twee locaties en maakt ook oudste zoon Willem onderdeel uit
regelgeving op het gebied van dierenwelzijn en
van de vennootschap.
milieu. Vooral het feit dat de kosten die hiervoor
Door deze lage prijzen zijn varkenshouders meer
situatie van varkenshouders is de aangescherpte
“De supermarkten weten alles over voedselproductie en de kosten ervan, maar laten helemaal niks los over de prijsopbouw van de producten in de schappen.” ____________________
worden gemaakt niet verrekend worden richting de retailer en vervolgens de consument. Berkers:
contracten die langer duren dan één jaar met
“de investeringen die moeten worden gedaan om
maar één bedrijf, onmogelijk voor producenten als hijzelf.
Mario Berkers, ook voorzitter van de lokale CDA-
boeren in zijn regio”, zegt Berkers. Gedurende
aan de wetgeving te voldoen zijn voor een klein
fractie, vertelt dat zijn varkens via een tussen-
de opleiding leerde hij alles over het vak:
bedrijf niet te betalen”. Voorheen werden rest-
handelaar in de grote bulk terecht komen. Lo-
veehouder. Marketing had toen geen plek in
producten verkocht aan Rusland, dit betekende
Hart voor dieren
kale afzet wordt door het grote aantal varkens
de opleiding. Maar, vertelt Berkers, “tijdens de
‘de slagroom op de taart’ waardoor de prijs nog
Dierenwelzijn staat hoog op de agenda, zowel
in de regio als onmogelijk gezien. Daarnaast zijn
opleiding van mijn zoon werd verteld dat je iets
enigszins acceptabel was voor de ondernemers.
bij veehouders, in de politiek als bij verschil-
Volgens Berkers kan het uitkopen van kleine
lende organisaties. Ook Berkers is er de laatste
ondernemers een oplossing zijn om het overschot
jaren mee aan de slag gegaan, bijvoorbeeld
aan varkens terug te dringen.
tijdens het ontwerpen van een nieuwe stal. Zo
er al bedrijven die zich hierop richten, meer spelers in deze markt zou geen toegevoegde waarde hebben. Wat hij wel op de lokale markt wil afzetten is het vlees van Hongaarse Wolvarkens. Varkens die dicht bij de natuur staan en sinds enkele jaren op initiatief van zoon Willem op het bedrijf worden gehouden.
____________________ “Marketing had toen geen plek in de opleiding.” ____________________
Veehouder, geen marketeer
wilde hij Pro Dromi kraamhokken plaatsen in
Schakels naar de retailers
zijn nieuwe stal, kraamhokken die meer ruimte
Veel vleesproducten komen via vijf inkoopkan-
bieden aan zeugen en biggen. Daarnaast moest
toren terecht bij de supermarkten. Veel macht
het een ‘open stal’ worden waarbij de consu-
ligt hierdoor bij de inkoopkantoren, die allen
ment kan zien hoe de varkens leven, dit is vol-
gelinkt zijn aan de verschillende Nederlandse
gens Berkers van groot belang. “Enige nadeel
Tijdens de kick-off bijeenkomst van de Snoert-
aparts moet hebben om een goede boterham te
supermarkten. Mario Berkers zegt hierover het
is dat deze kraamhokken meer ruimte vragen
seplak sprak ‘Boer Bos’. Een echte marke-
kunnen verdienen in de veehouderij. Een klas
volgende: “de supermarkten weten alles over
dan de gangbare stallen.” Dit betekende voor
teer die vertelde hoe hij als boer inspeelt op
met twintig jongeren die allemaal iets aparts
voedselproductie en de kosten ervan, maar laten
Berkers dat hij, bij hetzelfde aantal vee-
ontwikkelingen in zijn regio. Ook Berkers is
moeten gaan doen. Van de twintig ideeën is er
helemaal niks los over de prijsopbouw van de
eenheden, zijn bouwblok moest uitbreiden,
positief over het verhaal van Paul Bos, “hij
uiteindelijk misschien één idee dat het redt.
producten in de schappen.” Kortere schakels zou
wat niet mogelijk bleek door bepaalde regel-
weet zich te onderscheiden van de vele andere
Kijk maar eens naar concepten als het Livar
een uitkomst zijn. Alleen willen inkopers geen
geving. <<
14 14
PRODUCENT
NETWERK
DE JEUGD heeft de TOEKOMST Een interview met Lins Keijzers, voorzitter van het BAJK
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
15
De varkenssector: van INTENSIEF naar EFFICIËNT Interview met studievereniging HAS Intensief BAJK voorzitter Lins Keijzers (foto: BAJK)
Het Brabants Agrarisch Jongeren Kontakt is een vereniging voor jongeren met
Lars van de Bovenkamp en Merijn Verwegen, beide student Dier- en Veehou-
interesse in het landelijk gebied in de provincie Noord-Brabant. Bijna 1000
derij aan HAS Hogeschool te ’s-Hertogenbosch, zijn actief bij HAS Intensief.
jongeren, van 16 tot 35 jaar, zijn lid van het BAJK. De vereniging vertegen-
Een transparante en gezellige studievereniging, met een duidelijke kijk op
woordigt de jongeren bij het NAJK (Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt).
verschillende agrarische ontwikkelingen.
Lins Keijzers is voorzitter van het Brabants Agra-
Toekomstbeeld
De vereniging
‘Efficiënteren’
risch Jongeren Kontakt. Volgens hem is het van
“Het is een mooi proces dat in gang wordt ge-
HAS Intensief is een vereniging voor agrarisch
Als het gaat over de intensivering van de land-
groot belang dat jongeren, die agrarisch geori-
zet op de Snoertseplak”, aldus Keijzers. “Een
geïnteresseerden, waarbij de focus ligt op
bouw, zijn beide heren van mening dat ‘effici-
ënteerd zijn, zich gehoord en gesteund voelen.
mooie kans om nieuwe concepten te testen.”
de intensieve veehouderij. “Activeren, infor-
ënteren’ een betere benaming is. “Het woord
Vandaar dat het BAJK 3 pijlers heeft, namelijk:
Zijn ideaalbeeld is dat zich een bedrijf kan
meren en mobiliseren zijn de doelen die wij
intensief bevat vaak een negatieve lading, het
•
Het opbouwen van een bruikbaar netwerk
vestigen dat duurzaam is en een (indirect)
nastreven”, zegt Merijn. HAS Intensief geeft
wordt meestal geassocieerd met het verhogen
•
Het verkrijgen van kennis
verdienmodel heeft, hierbij rekening houdend
studenten de kans het netwerk te verbreden en
van het aantal stuks vee, terwijl technologische
•
Het bieden van gezelligheid
een stapje voor te hebben in het toekomstige
ontwikkelingen ook voor grootschaligheid kunnen
werkveld.
zorgen. Men weet steeds meer over vee, waar-
Imago van de sector moet verbeteren Keijzers vindt dat het imago van de agrarische sector verbeterd moet worden. Dit imago is geschaad doordat burgers en agrariërs vaak verschillend aankijken tegen ontwikkelingen op het platteland, zoals intensivering van de landbouw. Het BAJK neemt hier zijn verantwoordelijkheid
____________________ “Een mooie kans om nieuwe concepten te testen” ____________________
door efficiënter geproduceerd kan worden.”
Trots! “De intensieve veehouderij en de bijbehorende ontwikkelingen zijn lange tijd stil gehouden”, zegt Lars. Momenteel komt hier verandering in, de sector wordt steeds transparanter. Om dit te verwezenlijken worden verschillende acties en activiteiten georganiseerd. Door duurzaam-
door actief te bouwen aan de toekomst van de
____________________
“Rekening houden met het milieu, dierenwelzijn en de omgeving” ____________________
agrarische sector. Hierbij noemt Keijzers een
met de omgeving, het sociale welzijn en het
heid als handelsmerk te nemen, zal het imago
aantal voorbeelden, zoals het actief betrekken
economisch belang. Ook geeft Keijzers aan dat
verbeteren. “Iedereen mag zien waar we mee
van leerlingen, het maken van de documentaire
de oplossing niet gevonden zal worden wan-
bezig zijn. Agrariërs zijn erg trots op hun
“Ter stal, ter land en op mijn bord” en het
neer intensieve veehouderij verdwijnt. “In de
bedrijf en zouden dit meer moeten uitdragen”,
meeschrijven aan het pamflet “Landbouw van
toekomst zal er een goede menging moeten
zegt Merijn. Het enthousiasme van de agrariër
“De intensieve veehouderij is een sector met
Later”. Doel van deze acties is het begrip tussen
zijn van ibedrijven die zich richten op export,
kan namelijk een positief effect hebben op
toekomst.” Beide heren zien toekomst voor een
producenten en consumenten te verbeteren
bedrijven die zich richten op regionale afzet
de denkwijze van consumenten. Uiteindelijk
efficiënte veehouderij, waar rekening wordt ge-
en de burger weer bewust te maken van waar
en bedrijven die zich concentreren op product-
zal dit voor meer wederzijds begrip kunnen
houden met verschillende factoren zoals milieu,
voedsel vandaan komt.
differentiatie.” <<
zorgen.
dierenwelzijn en de omgeving. <<
16
IMPRESSIE
SNOERTSEPLAK
Kick-off SNOERTSEPLAK
voedsel
naar je
Geïnteresseerden komen bijeen om ideeën uit te wisselen (foto’s: Erik van der Burgt / Verbeeld )
Bezoekers genieten van appelcompote op de markt in Deurne (foto’s: redactie )
Op maandag 28 september vond aan de Snoertsebaan de kick-off voor de Snoertseplak plaats. Met ongeveer 70 geïnteresseerden werd in een sfeervolle tent samen nagedacht over de boerderij van de toekomst: “een maatschappelijk geaccepteerd agrarisch bedrijf.”
Op 25 september 2015 werd ‘Van Riek tot Vork’ georganiseerd op de markt in Deurne. Een concept afkomstig van de YFM (Youth Food Movement) wat in Deurne werd georganiseerd op initiatief van Netwerk de Peelhorst.
mensen trots op zijn binnen hun gemeente. Onder andere pioniersgeest, De Peel, ruimte en bereikbaarheid kwamen hierbij naar voren. Later op de avond kwamen verschillende ideeën bovendrijven voor de Snoertseplak. Van
17
Luisteren
Samen bouwen aan de boerderij van de toekomst
In het begin van de avond werd gevraagd waar
MAGAZINE
Hongaarse Wolvarkens tot rijstvelden en een
komen. Door het persoonlijke verhaal van boerin Djûke krijgt de luisteraar ook een kijk in de wereld van boeren en hun kijk op bepaalde zaken. Op deze vrijdag stond “Van Riek tot Vork” van 13:00 tot 17:00 op de markt in Deurne en werden er in totaal 6 rondes geserveerd. In eerste
biologische melkveehouderij. Ook waren er
‘Van Riek tot Vork’ werkt als volgt: een lange tafel
instantie keken de mensen op de markt nog wat
ideeën om een toeristische plek te creëren in
is mooi gedekt en iedereen die aan wil schuiven
de kat uit de boom, het was immers een vreemde
Bart Eigeman gaf als gespreksleider de avond
combinatie met een voedselbos of een verge-
is welkom! Als men aan tafel plaats neemt kan er
vertoning zo recht voor het gemeentehuis. Maar
vorm, deels samen met BAJK voorzitter Lins
ten groenten- en fruittuin. Het verhaal van
genoten worden van een gerecht. Ook ligt er naast
wanneer er voldoende mensen aan tafel hadden
Keijzers. Voor wat extra inspiratie was boer
“Boer Bos” had duidelijk aangezet tot nieuwe
het bord een koptelefoon. Tijdens het eten van het
plaatsgenomen kwam het ‘serveerteam’ in actie,
Paul Bos uit Noord-Holland aanwezig. Deze
verfrissende ideeën. Positief was dat de ach-
gerecht hoort men via de koptelefoon het verhaal
waarna de gasten het gerecht voorgeschoteld kre-
duurzame en innovatieve boer vertelde over
tergrond van de aanwezigen zeer verschillend
van de boer wiens producten op het bord liggen.
gen en het verhaal van Djûke van der Maat te ho-
zijn agrarisch bedrijf dat hij van zijn ouders
is. Het is dan ook de bedoeling dat iedereen
In Deurne werd een appelgerecht geserveerd:
ren kregen. De reacties na afloop waren positief.
heeft overgenomen. Met vernieuwende ideeën
mee kan doen in dit proces. Na afloop bleef de
appelcompote met appelchips. Door de koptele-
Zo kon men zich goed inleven in het werk van
zoals aaibare maaimachines (een kudde scha-
positieve sfeer duidelijk aanwezig, uiteindelijk
foon vertelde Djûke van der Maat, een boerin uit
boerin Djûke. Maar niet alleen het verhaal werd
pen) zorgde hij voor een degelijke toekomst
hebben zich 30 personen aangemeld om mee te
Bunnik, over haar product “de appel”. Het doel
goed ontvangen, ook de ambachtelijk gemaakte
van zijn bedrijf. Zo werkt Bos tegenwoordig
denken over de Snoertseplak en de boerderij
van dit concept is om meer bewustzijn te creëren
appelcompote met appelchips werd door de deel-
onder andere samen met luchthaven Schiphol.
van de toekomst. <<
bij de consument over waar de producten vandaan
nemers met veel plezier tot zich genomen. <<
18
PRODUCENT
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
19
Sjaak. De koeien hebben 50% meer ruimte dan in een MDV-stal (Maatlat Duurzame Veehouderij).1 Sjaak werkt met de natuur mee en is dan ook enthousiast over zijn biologische manier van werken. Volgens hem heeft de biologische veehouderij geen ‘geitenwollensokkengehalte’ meer en is er steeds meer vraag naar biologische producten. Volgens Sjaak kijken de gangbare bedrijven zelfs
Deense Jersey koeien van de familie Sprangers
steeds vaker af bij de biologische sector. De kudde van zeventig koeien staat in het voor- en najaar dicht bij stal op de omliggende percelen. In de zomermaanden staan de koeien een half uur verderop midden in het natuurgebied.
____________________
Natuurlijk Modern De melkveehouderij van de toekomst
“Voor een koe waar je gepassioneerd over bent, doe je toch automatisch dat stapje extra.” ____________________
Opening van het Kwatrijn (foto: Anne Reijnders)
Zonder kalfjes en stieren geen melk (foto: Karin Jonkers en Margriet Hoffmans)
kalveren worden veelal verkocht, zij gaan naar de vleeskalverhouderijen. Deze kalveren zie je nooit, omdat zij allen op stal worden gehouden en daar afgemest worden. Daphne Lubbers, ook
Omdat dierenwelzijn steeds belangrijker wordt, zien we regelmatig
Het werken op een biologische manier geeft Sjaak
vernieuwende stalsystemen die beter zijn afgestemd naar de aard van
en het proces op een meer natuurlijke manier
het beestje. Zo werd de innovatieve stal van Sjaak en Suzanne Sprangers
verloopt. Doordat de koeien op een natuurlijke
bezocht, een zogenaamde ‘kwatrijnstal’ aan de rand van Nationaal Park
een goede weerstand en hoeft er bijna nooit te
De Loonse en Drunense Duinen. Ook spraken we met Daphne Lubbers die
worden ingegrepen. Sjaak is gecharmeerd van de
grote ambities heeft om vleeskalveren, het ‘bijproduct’ van de melk-
een koe waar je gepassioneerd over bent, doe je
industrie, op een natuurlijkere manier te houden en groot te brengen.
toch automatisch dat stapje extra.”
rust. Dit komt omdat hij minder hoeft te sturen
wijze leven, beschikken ze volgens Sjaak over
Jerseys, en dat is volgens hem belangrijk. “Voor
“Het kalfje hoort er ook bij” Sommige mensen zijn zich er niet eens van be-
Het Kwatrijn
wust: een koe moet elk jaar een kalf krijgen om
Aan de rand van De Loonse en Drunense Duinen
Sprangers en wordt bewoond door Deense Jersey
melk te kunnen produceren. Vrouwelijke kalveren
ligt sinds dit jaar Het Kwatrijn. Een biologische
koeien. Het Kwatrijn is een open stal met ruime
worden vaak door de boer gehouden om, zodra
stal die in eigendom is van Sjaak en Suzanne
ligplaatsen en een comfortabel strobed, aldus
zij groot zijn, melk te kunnen geven. De stier-
betrokken bij het initiatief De Snoertseplak, wil daar verandering in brengen. Ze werkt samen met agro-ecologisch koeienbedrijf De Regte Heijden in Riel. De kalveren die op het bedrijf geboren worden en niet worden aangehouden voor de melk, wil Daphne van het bedrijf overnemen. Ze wil de kalveren gaan grootbrengen in de natuur op gepachte grond om vervolgens het vlees te verkopen. Met haar bedrijf wil ze laten zien dat zuivel en vlees onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Bij elke liter melk hoort een stukje (kalfs)vlees om het productiesysteem in balans te houden. Ook wil ze bewustwording creëren bij de consument. Daphne: het kalfje hoort er dus zeker ook bij! << -----------------------------------------------------------1
kwatrijn.com/concept
20
PRODUCENT
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
21
SOJAFEITJES1
Kwaliteit Omdat sojateelt een grote impact heeft op
•
onder andere bodemuitputting, verlies van
wordt gevoerd aan vee. Europeanen eten
biodiversiteit en boskap, is het van belang om
gemiddeld 61 kg soja per jaar, 93% hiervan
te zoeken naar een meer verantwoorde vari-
wordt gegeten via dierlijke producten.
ant. Varkenshouder Annechien ten Have kwam
•
als één van de eerste met het initiatief om haar
land, Frankrijk en Groot-Brittannië samen).
betreft voedingsstoffen goed vergelijkbaar met
•
een sojaboon. Het enige probleem waar men
afgelopen 20 jaar verdrievoudigd. 1
teren blijkt nog altijd goedkoper te zijn dan het
Gezond alternatief voor boer en burger Lupine, een vlinderbloemig gewas dat veel verschillende soorten kent. De eetbare variant is witte lupine, een eiwitrijke soort die een vervanger kan zijn voor soja en prima is te telen in Noordwest-Europa. Soja is tegenwoor-
De sojaproductie in Zuid-Amerika is de
-----------------------------------------------------------
tegenaan loopt is het kostenplaatje. Soja impor-
LUPINE
In 2013/2014 was 113 miljoen hectare nodig voor het verbouwen van soja. (Dat is Duits-
varkens lupine te voeren. De boon zelf is wat
Lupine Annechien ten Have (foto: Marcus Pasveer)
75% van de wereldwijd geproduceerde soja
WWF: De verborgen wereld van soja.
verbouwen van lupine in West-Europa.
____________________
Soja importeren blijkt nog altijd goedkoper te zijn dan het verbouwen van lupine in West-Europa ____________________
Vleesvervanger Lupine wordt steeds vaker gebruikt als vleesvervanger voor menselijke consumptie. Doordat lupine zo rijk is aan eiwitten en het alle essentiële aminozuren bevat lijkt het een prima product om aan de eiwitbehoeften te voldoen. Naast dat de bonen zelf ook goed zijn te eten, kunnen ze in de keuken prima bereid worden als echte vleesvervangers. Zo hebben De Vegeta-
dig erg belangrijk als veevoer en wordt in grote hoeveelheden geïmpor-
Annechien wil met het voeren van lupine een
rische Slager en Vivera al een tijd plantaardige
teerd. Wanneer lupine het sojagebruik kan terugdringen zal er een duur-
varken aanbieden dat beter is voor het milieu
artikelen in de vegetarische schappen liggen.
en dat ook nog eens lekkerder is dan een stan-
Het consumeren van producten op basis van lu-
zamere voedselproductie kunnen ontstaan.
daard varken. Zo heeft ze smaaktesten laten
pine brengt een aantal voordelen met zich mee.
uitvoeren waaruit blijkt dat haar varkensvlees
Zo wordt de ecologische voetafdruk behoorlijk
Veevoer
een lekkerdere smaak heeft dan het ‘normale’
verkleint als lupine wordt gebruikt in plaats van
Om vlees en zuivel te produceren is plantaar-
melijk uit gras en snijmais, beide erg eiwitrijk.
varkensvlees. Naast het voeren van lupine geeft
soja. Daarnaast is wetenschappelijk bewezen
dig eiwit nodig. Afhankelijk van het diersoort
De vlees- en melkproductie ligt tegenwoordig zo
Annechien de varkens zoveel mogelijk ruimte,
dat een op planten gebaseerd dieet de risico’s
en het productiesysteem is drie tot tien kilo
hoog dat het rantsoen aangevuld moet worden
buitenlucht, stro en ‘speelgoed’ waardoor haar
op welvaartziekten beperkt.2 <<
veevoer nodig voor één kilo vlees. Voor één
met krachtvoer zoals het eiwitrijke soja. Het
varkens echt varken kunnen zijn, aldus Anne-
liter koemelk is vijf kilo aan vers gras nodig, en
importeren van soja uit landen als Brazilië of
chien. De goede balans tussen milieu, dier-
voor één kilo kaas is vijftig kilo aan vers gras
Argentinië is goedkoper dan soortgelijke gewas-
vriendelijkheid en de exclusieve smaak van het
nodig. In Nederland kiezen boeren er vaak voor
sen te telen in Nederland of elders in West-
varkensvlees, past goed bij het beeld van de
1
om hun eigen voer te telen. Dit bestaat voorna-
Europa.
boerderij van de toekomst.
-----------------------------------------------------------1
Campina (2015) ‘Over Zuivel’ (www-document)
2
FAO, LEAD (2006), ‘Lifestocks Long Shadow’ (pdf)
22 22
NETWERK
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
23
Slotwoord
Bron: Farmtronics
Samen op weg naar de toekomst, wellicht heeft u na het lezen van dit tijdschrift een beeld gekregen bij deze toekomst. Wij hopen dat u
DE ONBEMANDE WATERSTOFTRACTOR
na het lezen meer inzicht en misschien begrip heeft gekregen in en voor de agrarische sector
Duurzame en innovatieve agrotechnologie
en de consumenten. U heeft een kijkje kunnen nemen in de stal van een varkensboer, maar ook in de achtertuin van de burger. Ook zijn
Steeds meer agrarische ondernemers installe-
Dit is een nieuwe manier van agrarisch onder-
er verschillende innovatieve ideeën aan bod
ren zonnepanelen of windturbines om op een
nemen waarbij zo min mogelijk fijnstof en CO2
gekomen die ter inspiratie kunnen dienen voor
duurzame manier energie op te wekken. Ook
wordt uitgestoten. Als eerste ontwikkelt Thieu
de Snoertseplak. Heel belangrijk hiervoor is dat
worden er steeds vaker biogasinstallaties,
Berkers een volledig onbemande waterstof-
we uw enthousiasme hebben kunnen opwekken.
energiebesparende machines en warmte-
tractor waarbij waterstof wordt gewonnen uit
Het zou immers fantastisch zijn om samen te
terugwinningssystemen toegepast, allemaal
zonne- en windenergie. Opgewekte elektrici-
bouwen aan een Snoertseplak die goed is voor
om het gebruik van fossiele brandstoffen terug
teit wordt gebruikt voor de elektrolyse van
mens, dier, milieu en de omgeving.
te dringen. Agrariërs worden op deze manier
water. De waterstoftractor is in eerste in-
steeds meer zelfvoorzienend in hun energie-
stantie bedoeld voor de fruitteelt omdat daar
Dit eenmalig tijdschrift was niet mogelijk
behoefte en krijgen een extra bron van inkom-
relatief weinig vermogen nodig is, dit in tegen-
geweest zonder medewerking van alle geïnter-
sten door de opgewekte elektrische energie
stelling tot de zware akkerbouw. Met behulp
viewden, HAS hogeschool, Kernclub de Snoertse-
terug te leveren aan het net. Prijzen voor
van GPS zal de tractor door de boomgaard of
plak, Netwerk de Peelhorst en vele anderen. Wij
het terugleveren van elektriciteit komen op
over de akker kunnen navigeren. Gewassen-
hopen een bijdrage te hebben kunnen leveren
termijn waarschijnlijk onder druk te staan.
soren zullen de biomassa en het stikstofgehalte
aan de toekomst van Deurne en omstreken.
Hierdoor vormt het lokaal opslaan van elek-
van het gewas bepalen zodat spaarzamer met
trische energie in de vorm van waterstof een
kunstmest omgegaan kan worden.
Als we open staan voor elkaars ideeën, verha-
duurzaam en rendabel alternatief voor fossiele Omdat cleantech farming als concept nog geheel nieuw is, zou de Snoertseplak een Om op deze ontwikkeling in te kunnen spelen
mooie proefboerderij kunnen zijn. Hier kan dit
heeft Thieu Berkers uit Deurne vanuit zijn pas-
concept gedemonstreerd worden aan boeren
sie voor technologie en het boerenleven het
die interesse hebben in het overschakelen naar
bedrijf Farmertronics opgestart. Hij wil met
deze vorm van duurzaam agrarisch onder-
deze startup cleantech farming introduceren.
nemen. <<
foto’s: Margriet Hoffmans en Karin Jonkers
brandstoffen.
len en uitdagingen kunnen er grote sprongen worden gemaakt.
“Tel hoeveel appels er in één pit zitten i.p.v.
“Vooruit naar vroeger”
hoeveel pitten in een appel”
“Het voormalige ASVAM-terrein moet een icoon worden” DORPSKERN
“Aaibare maaimachines zijn geen gewone
SNOERTSEBAAN 28
schapen”
“Eenheid in “De boer moet
verscheiden-
weer buurman
heid”
worden”
“Samen kunnen we veel meer”