EXCURSIE AMSTERDAM excursiegids 1e klassen
GOUDEN EEUW PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
1
2
FEITEN EN CIJFERS
Oudste naam - Aemstelledam Alternatieve naam - Mokum Inwoner - Amsterdammer (m), Amsterdamse (v) Nationaliteiten -Totaal 783.364 inwoners - Nederlands 532.548 - Marokkaans 64.588 - Turks 37.421 - Brits 10.244 - Duits 6.670 - Surinaams 5.609 - Overig 126.283 - Malawi 1 Oppervlakte - 219 km2 Amersfoort)
(3,5x
zo
groot
als
Ontstaan - 1000 Stadsrechten - 1300 Taal - Zie nationaliteiten
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
3
4
INHOUDSOPGAVE
De Gouden Eeuw
6
Programma
8
Algemene Opdracht
11
Route
14
Locaties (deelopdrachten)
16
Aantekeningen
28
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Historisch museum (bus) Paleis op de Dam De Dam De Nieuwendijk De Beurs/haven De Oude Kerk De Nieuwmarkt/De Waag De Oudeschans Deel van de route Artis Entrepotdok - pakhuizen Scheepvaartmuseum (bus)
16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
5
DE GOUDEN EEUW
Steenrijk door handel De tijd vanaf het jaar 1600 tot 1700 noemen we de Gouden Eeuw. Het ging toen namelijk heel erg goed met ons land. Nederlanders dreven handel over de hele wereld en verdienden er enorm veel geld mee. Nederland was al voor 1600 een echt handelsland. In heel Europa werden graan, stoffen, hout, kaas, wijn en olie verhandeld. Kooplieden verdienden er veel geld mee. Handel Maar ze konden nog meer verdienen als zij in het Verre Oosten specerijen gingen halen. Kaneel, nootmuskaat, foelie en peper maakten het eten lekker. En dat was nodig. Want alles smaakte hetzelfde en vaak een beetje bedorven omdat er nog geen ijskasten waren. Voor die specerijen hadden rijke Nederlanders heel veel geld over. Nu kun je peper voor een paar euro in de supermarkt kopen. Maar toen was het heel erg duur. Daar komt ons woord ‘peperduur’ dus vandaan! VOC Het lukte bijna niemand om in zijn eentje die specerijen in te voeren. De reis was lang en duur en bovendien gevaarlijk. Daarom gingen handelaren samenwerken in compagnieën. Om nog meer winst te kunnen maken werd er besloten dat al die kleine compagnieën moesten gaan samenwerken in de Verenigde OostIndische Compagnie. De VOC had zo’n 2000 schepen en 30.000 man personeel. De VOC verdiende veel geld. Later werd ook de West Indische Compagnie 6
opgericht. Die haalde handelswaar uit ZuidAmerika, zoals cacaobonen en suiker. En slaven uit Afrika. De Republiek Nederland heette sinds 1581 De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ons land bestond uit 7 provincies: Holland, Gelre, Groningen, Friesland, Zeeland, Overijssel en Utrecht. Drenthe, Limburg en Brabant hoorden er officieel ook bij, maar alle beslissingen over die gebieden werden genomen door de 7 andere provincies. Amsterdam ten tijde van de Gouden Eeuw Vaak moesten spullen uit het Middellandse zeegebied of het Midden-Oosten een tijdje worden opgeslagen. In Amsterdam werden grote pakhuizen gebouwd. Die lagen vol met graan, wijn, vis en specerijen. Amsterdam werd de grootste stapelmarkt van Europa. Handelaren uit heel Europa kwamen ernaartoe om spullen in te kopen. Veel handelaren verhuisden naar Amsterdam. Amsterdam werd een echte wereldstad. De stad werd uitgebreid met nieuwe grachten: de Keizersgracht, de Prinsengracht en de Herengracht. Langs die grachten werden grote pakhuizen en huizen voor rijke kooplieden gebouwd. Die huizen staan er nu nog. Ze zijn van binnen en van buiten prachtig versierd. Kunst De kooplieden hadden heel veel geld te besteden. Ze lieten kunstenaars prachtige schilderijen maken: landschappen, portretten, zeegezichten en stillevens. Veel kunstenaars werkten graag voor de rijke burgers. Ze verdienden veel geld met het maken van portretten. Veel schilders uit die tijd, zoals Rembrandt, Vermeer en Frans Hals, zijn nu nog wereldberoemd. Gouden Eeuw voor iedereen? Omdat de zeventiende eeuw een gouden tijd was, spreken we van de Gouden
Eeuw. Maar dat gold niet voor iedereen. Eigenlijk profiteerden alleen de handelaren en bestuurders ervan. Het grootste deel van het volk leefde gewoon als arme boer of havenarbeider en merkte niks van de gouden tijden. De verschillen tussen arm en rijk waren enorm. Bron: Schooltv website
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
7
Donderdag, klas 1.3 Heenreis 8.15 verzamelen bij de bussen 8.30 vertrek uit Amersfoort 10.00 aankomst Amsterdam Historisch museum (uitstappen bus!) 10.00-11.00 Rondleiding Stadswandeling 11.00-12.30 route uit gids + opdrachten Scheepvaartmuseum 12.30-13.30 Rondleiding + opdracht 13.30-14.30 VOC schip Stadswandeling 14.30-15.00 afronden wandeling Vrije tijd/shoppen 15.00-16.00 Terugreis (bij het Amsterdam Historisch Museum) 16.30 Vertrek uit Amsterdam 18.00 Aankomst Amersfoort
8
PROGRAMMA:
Vrijdag, klas 1.6
Vrijdag, klas 1.7
Heenreis 8.15 verzamelen bij de bussen
Heenreis 8.15 verzamelen bij de bussen
8.30 vertrek uit Amersfoort
8.30 vertrek uit Amersfoort
10.00 aankomst Amsterdam
10.00 aankomst Amsterdam
Historisch museum (uitstappen bus!) 10.00-11.00 Rondleiding
Stadswandeling 10.00-11.15 route uit gids + opdrachten
Stadswandeling 11.00-13.00 route uit gids + opdrachten
Historisch museum 11.15-12.15 Rondleiding
Scheepvaartmuseum 13.00-14.00 VOC schip
Stadswandeling 12.15-13.00 afronden wandeling
14.00-15.00 Rondleiding + opdracht
Scheepvaartmuseum 13.00-14.00 Rondleiding + opdracht
Vrije tijd/shoppen 15.00-16.00
14.00-15.00 VOC schip
Terugreis (bij het Amsterdam Historisch Museum) 16.30 Vertrek uit Amsterdam 18.00 Aankomst Amersfoort
Vrije tijd/shoppen 15.00-16.00 Terugreis (bij het Amsterdam Historisch Museum) 16.30 Vertrek uit Amsterdam 18.00 Aankomst Amersfoort
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
9
10
DE STADSWANDELING
Inleiding De afgelopen weken hebben jullie bij aardrijkskunde veel geleerd over het ontstaan en de ontwikkeling van steden. Vandaag loop je rond in een wereldberoemde stad: Amsterdam! Natuurlijk zijn we benieuwd of je tijdens de wandeling door de stad de zaken herkent die jullie in de aardrijkskundelessen hebben geleerd. Daarom moeten jullie een aantal opdrachten uitvoeren. Deze opdrachten bestaan vooral uit het maken van foto’s, jullie gaan leren kijken naar de stad. De foto’s die jullie maken en de antwoorden die jullie geven ga je gebruiken bij een deel van de vragen die bij 3A horen! De stadswandeling komt langs een vast aantal punten, elf stuks. Met de klas en de begeleiders lopen jullie deze route en maken jullie foto’s van een aantal kenmerkende plekken voor Amsterdam en van plekken die horen bij het ontstaan van de stad. Op de volgende pagina staat een algemene opdracht, deze geldt voor de gehele route. Daarnaast wordt er per locatie (nummer) een kleine opdracht gegeven om een foto (en eventueel aantekeningen) te maken van een gebouw, plek of detail.
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
11
12
Vraag Als je kijkt naar deze kaart en de route, wat denk je dan? Loopt de hele route door alleen het Middeleeuwse Amsterdam? Of loopt de route ook door een deel dat na de Middeleeuwen is gebouwd? Opgave (foto opdracht!) Met deze algemene opdracht gaan jullie aan de hand van het maken van foto’s laten zien dat je niet alleen de middeleeuwse stad kunt herkennen op de kaart, maar ook in het echt! De hele route maak je foto’s van een aantal belangrijke plekken, deze foto’s gebruik je later ook bij 3A. Met deze foto’s laat je zien dat je naast het goed kunnen schrijven, ook kunt kijken. Wat zie je nu nog terug van de MIddeleeuwse stad? Maak foto’s van: • • • • • • •
OPDRACHT ALGEMEEN
Waarom ligt Amsterdam nou hier? Middeleeuwse straten Middeleeuwse grachten Straten van na de Middeleeuwen Grachten/water van na de Middeleeuwen; De grens van de binnenstad Stedelijke voorzieningen
Inleiding Op deze kaart zie je de route die jullie gaan lopen op de plattegrond van Amsterdam. De Gouden Eeuw kwam na de Middeleeuwen, ondertussen zijn jullie experts op het gebied van het kunnen ontdekken van de Middeleeuwse stad (smalle straten, grachten, etc.).
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
13
ROUTE STADSWANDELING
5
4
2
1
14
3
6
7
11
8
10
9
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
15
LOCATIES
1. Het Amsterdam Historisch museum Dit is de plek waar jullie de bus uitgestapt zijn, dit is ook de plek waar jullie de stadswandeling gaan beginnen.
1 16
2. Paleis op de Dam Het paleis op de Dam is gebouwd op 13.657 houten palen van ongeveer 11 meter lengte. Ook werden de huizen in Amsterdam op wallen (bijv. Nieuwezijdsvoorburgwal) gebouwd. Waarom was dat, denken jullie? Als huizen geen goede fundering hebben, wat kan er dan gebeuren? Maak een foto tijdens de wandeling waaraan jullie dat kunnnen zien!
2
3
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
17
3. De Dam Hieronder zie je hoe Amsterdam er in 1544 uitzag. Hier zie je duidelijk een rivier lopen met aanlegplaatsen. Teken op de kaart de plek waar je voor je gevoel nu staat, waar zie je de Dam? Als je goed kijkt naar waar je nu staat, kan je dan een foto maken van de plek/ straat waar vroeger de rivier liep?
18
4. De Nieuwendijk De Nieuwendijk is een levendige winkelstraat. Loop vanaf de Dam deze straat ongeveer 300 meter in en tel het aantal schoenenwinkels. Hoeveel tellen jullie er? Maak een foto van een plek in deze straat waarbij je duidelijk kan zien dat er nieuwe gebouwen geplaatst zijn tussen de hele oude.
5 4
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
19
5. De Beurs/haven Jullie staan nu op de plek waar vroeger de Amstel liep. Maak een foto van iets waaraan je kunt zien dat hier waarschijnlijk de Amstel gelopen heeft! Maak ook een foto van de Beurs van Berlage!
5 4
20
6. De Oude kerk De Oude Kerk, staat in het centrum van de stad en is het oudste gebouw van Amsterdam. Maak een foto waaraan je kunt zien dat dit gebouw er eerder stond dan de rest.
6
7 PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
21
7. De Nieuwmarkt/De Waag Stadsrechten werden in de Gouden Eeuw steeds belangrijker. Het woord rechten zegt het al, als stad mag je meer dan een dorp (meer rechten). De Waag (gebouw op de Nieuwmarkt) is een belangrijk voorbeeld van een oude stadspoort dat in de Gouden Eeuw een andere functie kreeg, een “waag”. Het woord wegen komt hier vandaan, goederen bestemd voor de handel werden hier gewogen en verkocht (één van de stadsrechten). Deze plek was uitstekend te bereiken, maak een foto van de plek waaraan je dat kunt zien! Maak ook een foto van de waag!
6
7 22
8. De Oude schans De Oudeschans was in de Middeleeuwen onderdeel van de verdedigingswerken van Amsterdam. Hier werd een extra gracht gegraven en met dat zand werd een verdedigingswal opgeworpen, met hierop staande houten palen (een schans). Vanaf hier tot aan punt 8 zul je duidelijk zien dat je de Middeleeuwse stad uit bent, maak foto’s van plekken, straten, water, gebouwen waaraan je dat duidelijk kunt zien!
7
8
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
23
Dit deel van de route heeft een compleet andere uitstraling dan de Middeleeuwse stad, dit is goed te zien aan het water, groen, straten, gebouwen en de ruimte die je hebt. Maak hier foto’s van!
8
24
9. Artis Het gebied waar jullie nu doorheen lopen is één van de belangrijke stadsuitbreidingen van de Gouden Eeuw. Wegens geldgebrek werd er die tijd niet veel verkocht en werden er niet de woningen gebouwd die men graag wilde zien. Pas in de 19e eeuw kwam dit gebied tot ontwikkeling, met Artis als een privé tuin voor leden. Dit gebied noemen we de plantage, een plek voor rijke mensen in de Gouden Eeuw, om te kunnen ontsnappen aan de kleine Middeleeuwse binnenstad.
10
9
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
25
10. Entrepotdok - pakhuizen Hier zijn de oude pakhuizen duidelijk te herkennen. Deze zijn gebouwd na de Gouden Eeuw, maar laten goed zien wat er met lege pakhuizen is gebeurd in Amsterdam. Hetzelfde is namelijk gebeurd langs de grachten! Maak foto’s van plekken en objecten waaraan je kunt zien dat dit vroeger een plek van handel was (denk aan water, gebouwen, gereedschappen, machines, etc.)
10
9
26
1. Het Scheepvaartmuseum Dit is het beginpunt van de route. Hier vind je het VOC schip. Één van de schepen van de VOC, een belangijke handelsorganisatie in en na de Gouden Eeuw. Het gebouw van het scheepvaartmuseum was vroeger een belangrijke opslagplek voor de marine en moest dus via het water goed bereikbaar zijn! Hierin lagen vooral wapens en munitie opgeslagen voor de oorlogsvloot. Maak foto’s van het VOC schip en dit oude pakhuis!
11
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
27
AANTEKENINGEN
.......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................
28
PROGRAMMAGIDS AMSTERDAM
29