6
1
Por que fun a Smara
D in que o meu pai era un bo reporteiro. Eu só sei que esperaba que volvese das súas viaxes para que me contase as historias dos lugares que coñecera. Pero ao meu pai non lle gustaban os contos, prefería falarme das paisaxes, das xentes, do grande que era o mundo. Ao cumprir once anos, pedinlle que me levase con el nalgunha viaxe. O meu pai sorriu, aloumiñoume a cabeza e quedou coa mirada fixa no horizonte, como elixindo nun mapa invisible o lugar ao que me levaría. Supoño que despois de barallar as cartas do destino decidiu que o acompañase ao gran deserto, ao Sáhara. Lembro o avión. Lembro a sensación de que pesabamos demasiado para manternos no aire. Lembro a comida fría. Lembro que non había ningún outro neno ao que mirar por se tiña tanto medo coma min. O meu pai quedara durmido. Todos os viaxeiros parecían terse quedado durmidos, e o silencio aínda me asustaba máis. Cando aterramos, eu seguía temendo que algún motor se incendiase ou que nos espetásemos contra algunha árbore xigantesca, desas que só existen nos soños, pero non aconteceu nada diso. Baixamos calados coma mortos. Estaba anoitecendo. Mentres agardabamos que viñese alguén a nos recoller, o ceo encheuse de estrelas, foron aparecendo coma se a lúa esbirrase por todo o firmamento. –Mira, papá, a lúa! O meu pai sorriu e volveu aloumiñarme a cabeza. Ao noso redor, homes de uniforme mirábannos de arriba abaixo, cravábannos os
7
seus ollos escuros. Eles non sorrían. Non lles caïamos simpáticos. Ao cabo dun tempo chegou un coche con dúas persoas, achegáronse ao meu pai, déronlle a man e miráronme de esguello. Subimos ao coche e viaxamos ata chegar a Smara. Non lembro que impresión me deu Smara de noite, eu só tiña ollos para aquela lúa xigantesca. A min xa me gustaba o seu nome: Smara! Ao acordar á mañá seguinte todo arrecendía a cravo e a fume, a perfume de muller.
8
2
Por que quedei só coa Avoa Ugago
M entres o meu pai facía o seu traballo, eu agardábao en Smara, ao coidado da vella Ugago. Todos os nenos e as nenas de Smara lle chamaban Avoa Ugago, e eu tamén lle puxen ese nome, aínda que non fósemos máis semellantes ca un ovo a un plátano. A Avoa Ugago dábanos de comer e rifábanos se molestabamos os maiores, pero polas noites era a única que nos cantaba e nos contaba contos para que quedásemos durmidos canto antes. Agora xa non lembro ningún deses contos, porque eu era dos primeiriños en ficar durmido; porén, gustábame o son da súa voz cando o sono me pechaba os ollos. A voz da Avoa Ugago, as carreiras polas dunas de pedra e area, os debuxos que se facían na pel... Non entendía case nada; só que me deixaban xogar con eles, e comer da súa comida, e rir coas mulleres que tecían, e cantar, e bailar, e subir nos camelos. Lembro todo coma se o tempo non pasase. Aínda así, do que máis me lembro é da miña derradeira noite coa Avoa Ugago. Dous días antes do noso regreso, a Avoa Ugago pediunos que a deixásemos soa, que buscásemos outro lugar para durmir. Mirámonos estrañados. As nenas maiores foron empurrando os máis pequenos ata que só quedei eu na tenda coa Avoa. Era xa moi tarde, noite de lúa nova. Eu non sabía onde estaba o meu pai. –Avoa Ugago –díxenlle–, non teño onde ir.
9
–Daquela fica, meu neno, sinto que hoxe vaias quedar durmido cos laios dunha vella. Pero non quedei durmido. Ao longo de toda a noite escoitei as historias da Avoa Ugago, gardeinas ata hoxe sen esquecer unha soa palabra. O meu pai recolleume ao amencer e o noso avión engalou dous días máis tarde, despois dos funerais da Avoa Ugago.
10
3
Por que a Avoa Ugago me contou vellas historias
D ixo a Avoa Ugago:
«Mañá morro, pequeno. Oín o meu nome nos laídos dos cans que arrodean Smara. Quedaría soa esta noite, pensando nos camiños que escolle a morte para chegar ata nós, pero aquí estás ti, un estranxeiro no deserto, un neno. Se cadra é cousa do destino que sexas ti precisamente quen escoite as miñas historias. Debes saber que lle prometín á morte agardala contando as historias verdadeiras que só a ela lle poden interesar. Serán contos de maxia, antigas lendas, estrelas que foxen na noite dos tempos. Contaríaas para o té ou para a lúa se non estiveses ti ao meu carón. E, por suposto, gardarei a mellor historia para o final, cando sinta os pasos da morte achegándose á miña porta. Ti non sabes nada do noso pobo. Chamábannos Fillos das Nubes porque sempre andabamos perseguindo calquera nube que aparecese no ceo azul. Onde había nubes, había auga para os nosos camelos. Agora vivimos aquí, pero antes tiñamos o deserto enteiro por percorrer, e a auga é o mellor tesouro do deserto. Auga salgada para os camelos, as cabras e os burros; auga doce para nós. Auga. Eu gardo os segredos do Sáhara e vouchos contar a ti, que tes os ollos claros, que tes a pel branca, que es novo cando eu xa vou vella. Sei cousas que farán que rías, cousas que farán que chores, cousas que non deixarán que durmas. Se queres ser o meu neto, escoita e cala. Nunha noite coma esta, a calma e o silencio terán sentido. Vouche dicir por que morro mañá.
11
Sóubeno en canto nos obrigaron a vivir nesta terra de moscas e corvos. Comeranme os cans salvaxes, pero antes quero que ti deixes de ser un estranxeiro para min e para esta area que estás a pisar. Para min e para Smara».
12
4 Por que a Avoa Ugago tivo que deixar a antiga Smara
D ixo a Avoa Ugago: «A antiga Smara era unha cidade pantasma no medio do deserto. Os saharauís eramos os únicos que podiamos atopala. Ordenabámoslle ao vento que provocase unha tormenta de area cada vez que alguén pasaba ao seu carón para que lle resultase imposible divisala. Así criamos estar protexidos. Naquel tempo, eu era unha maga poderosa. O meu bisavó, o pastor Ibrahim, que aínda vive a pesar de que eu son xa vella, coñecía todos os segredos da terra e do ceo. Eu aprendín ademais os da auga e os do lume. Non tiña rival en África. Viviamos ben en Smara... Ata que, unha noite, choveu. A xente saíu das súas casas para sentir as pingas na cara, coma un milagre. Os nenos, que nunca viran chover, cantaban: Aió-aioó, cae auga do ceo, cae auga do ceo. Aió-aioó. Pero eu sabía que esa choiva non era boa. A auga cheiraba a xofre e as pingas eran lixeiras e pegañentas coma moscas. Dúas semanas máis tarde, as nubes grises volveron a Smara. Avisei para que ninguén saíse á rúa e todos confiaron en min. Fóra das casas só quedaron os cans, que ouvearon maldicións en canto os tocou a choiva e tornáronse salvaxes.
13
14
Desde aquela, ningún saharauí quere ter un can ao seu lado. Tamén, desde aquela, os cans me odian por non telos avisado e esperan poder saltar sobre min en calquera momento. Dúas semanas despois volveu chover e a xente comezou a ter medo. Choveu días enteiros sen que ninguén se atrevese a asomar nin unha man. Ao desapareceren as nubes, o ceo tinxíase do azul de sempre, coma se tivésemos un pesadelo. Eu non atopaba resposta para algo así. Entón chegou a Smara un estranxeiro. Non era moi diferente a calquera estranxeiro: a pel máis escura ca a túa, máis branca ca a miña, a roupa chea de po, os ollos entornados, a boca seca. Era un home branco totalmente vestido de negro. Tiña unha maneira de camiñar desafiante, coma se marcase o terreo a cada pegada. Quixo falar cos nosos xefes, pero non había xefes en Smara. Reuniunos a todos e falou: –Son un mago, un feiticeiro do Norte. Farei que chova ata que toleedes. O único que vos pode salvar é que marchedes desta terra. Smara vai ser para min e para a miña xente. Gústanos Smara. Gústanos o seu nome. A xente mirábame enmudecida. Por iso vinme obrigada a replicar. –Pois eu son Ugago. Nós démoslle a Smara o seu nome. O día que eu marche de aquí, quedará marcada a data da miña morte. Se ti traes a choiva, eu traerei o sol. Acordouse que loitásemos, el e mais eu, unha pelexa entre magos que decidise quen ficaba en Smara. As regras eran as marcadas pola tradición: cada mago tiña dereito a tres transformacións, dúas preguntas e unha invocación a calquera espírito da natureza.
15
O día elixido, en Smara brillaba o sol. O feiticeiro do Norte chegou antes do mediodía, totalmente vestido de negro. Púxose de costas ao sol, miroume, e axiña, sen cerimonias nin sinais, se transformou nunha enorme serpe que avanzou cara a min debuxando eses na area. Por suposto, non pasou moito tempo antes de que eu me transformase en mangosta para apertar a serpe entre as miñas unllas e intentar afogala. A serpe volveuse burro e sentín os seus couces na cara, pero eu volvinme rede e atrapei o burro. Esta vez, o burro tornouse lume para queimar a rede e eu só tiven que transformarme en fonte para apagar o lume coa auga que saía da miña boca.
16
O pobo de Smara berraba o meu nome cando o mago do Norte se inclinou e recoñeceu que perdera a primeira batalla. Eu non fixen ningún xesto. Sentamos no chan, un fronte ao outro, e entramos na quenda das preguntas. –Cal é a maior tristeza? –pregunteille ao feiticeiro. –Tristezas hai moitas, pero a maior de todas é a que está por chegar. E era moi atinada a súa resposta. –Dime ti agora, Ugago. Cal é a peor morte? –Sen dúbida, a morte máis lenta –respondín con calma. Ata aquí, doado. –Quen é o asasino máis cruel? –preguntei. –O neno que mata por vez primeira un animal, un alacrán, e oe como renxe baixo do seu pé sen soltar unha bágoa. O silencio fíxose mesto en Smara. O feiticeiro do Norte reservábame a súa mellor pregunta. –Dime, Ugago, como se chamaba a muller que lle lavou os pés a Xesucristo? Eu, que sei todos os segredos da natureza; eu, que estudei desde nena os libros da biblioteca perdida de Alexandría; eu, que cría case completa a miña sabedoría, aínda hoxe non sei a resposta. –Non o sei. Síntoo por min, estranxeiro. Do voso Xesucristo soamente sei o seu nome. Un murmurio de desconcerto en coro confirmou a miña derrota. O feiticeiro do Norte viña de lonxe, doutras terras con xentes e tradicións que nosoutros non podiamos imaxinar, e nese momento souben que o estranxeiro gardaría, con toda certeza, segredos de maxia escura que ocultarían a poderosa luz do Sáhara.
17
C O L E C C I Ó N
Se algún día viaxas ao deserto, procura a cidade que ole a cravo e a fume, a perfume de muller. As súas noites están tapizadas de estrelas e gardadas por dunas de area fina. Se algún día viaxas ao deserto pregunta pola Avoa Ugago, a dos cabelos brancos. Se tes a sorte de atopala, pídelle que che conte as historias que garda na memoria. Ela sabe os contos máis fermosos, e tamén os que dan arrepíos. Ela garda os segredos do Sáhara e quererás oír a súa voz durante toda a noite: alí, na cidade de Smara.