JAARVERSLAG 2004
KALE - LEIE ARCHEOLOGISCHE DIENST KLAD
2 0. Inhoud
2
1. Inleiding
4
2. Bestuur van de Kale – Leie Archeologische Dienst 2.1 De toetreding van de gemeente Lovendegem 2.2 Raad van Bestuur 2.3 Vergaderingen van de raad van bestuur 2.4 Basisgegevens KLAD
4 4 4 5 5
3. Administratie 3.1 Inleiding 3.2 Bankrekeningnummers 3.3 Bedrijfsvoorheffing 3.4 Verzekeringen
5 5 6 6 6
4. Inrichting en uitrusting 4.1 Kantoorinrichting 4.2 Archeologische uitrusting 4.3 Hard- en software 4.4 Diverse
7 7 7 7 8
5. Financiën 5.1 Inleiding 5.2 De gemeentelijke bijdrage 5.3 De subsidie van de Vlaamse Gemeenschap 2003 5.4 De subsidie van de Vlaamse Gemeenschap 2004 5.5 De begroting en de balans
8 8 8 8 9 9
6. Archeologische werking 9 6.1 Contacten 10 6.1.1 Gemeentebesturen en gemeentelijke diensten 10 6.1.2 Vlaams Instituut Onroerend erfgoed (VIOE) 10 6.1.3 Stuurgroep Centraal archeologische inventaris (CAI) 10 6.1.4 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen, Beheerscel Archeologie 11 6.1.5 Provincie Oost – Vlaanderen 11 6.1.6 Universiteit Gent 11 6.1.7 Archeologische Dienst Waasland (ADW) 12 6.1.8 Andere diensten, verenigingen, archeologen en amateur-archeologen 12 6.2 Archeologisch advies 12 6.3 Inventarisatie 13 6.4 Werfcontroles 13 6.5 Opgravingen 13 6.5.1 Aalter, Aalter Brug, Brug Noord 13 6.5.2 Deinze, Sint – Martens – Leerne, Damstraat HDW 14 6.5.3 Knesselare, Kluize 15 6.5.4 Nevele, Merendree, Molenkouterslag ODJ 15 6.6 Natuurwetenschappelijk onderzoek 16 6.7 Publiekswerking 17
3 6.7.1 Erfgoeddag 6.7.2 Openmonumentendag 6.7.3 Algemeen artikel over de KLAD 6.7.4 Pers 6.7.5 Wetenschappelijke publicaties 6.7.6 Schoolwerking
17 17 17 17 18 18
7. Toekomstplannen KLAD 7.1 De regio van de KLAD 7.2 Inventarisatie 7.3 Werfcontroles 7.4 Prospecties met ingreep in de bodem en opgravingen 7.5 Natuurwetenschappelijk onderzoek 7.6 Publiekswerking
18 18 19 19 19 19 20
8. Bijlagen 8.1 Verslagen van de Raad van Bestuur 8.2 Begroting 2004 8.3 Eindbalans 2004 8.4 Verslag overleg Technische diensten 8.5 Adviezen 8.6 Prospecties 8.7 Werfcontroles 8.8 Opgravingen 8.8.1 Aalter, Aalter Brug, Brug noord 8.8.2 Deinze, Sint-Martens-Leerne, Damstraat HDW 8.8.3 Knesselare, Kluize 8.8.4 Nevele, Merendree, Molenkouterslag ODJ
20
4 1. Inleiding 2004 was het eerste volledige werkjaar van de intergemeentelijke projectvereniging Kale - Leie Archeologische Dienst (KLAD). Na een trage administratieve opstart in 2003 was het tijd om het doel - het behoud, het beheer en het onderzoek van het archeologisch patrimonium op het grondgebied van de aangesloten gemeenten - na te streven. 2. Bestuur van de Kale – Leie Archeologische Dienst 2.1 De toetreding van de gemeente Lovendegem Vorig jaar werden de contacten met de Gemeente Lovendegem, om deel te nemen aan de Kale - Leie Archeologische Dienst, terug opgepikt. Begin 2004 werd een gesprek belegd tussen Burgemeester Chris De Wispelaere, Antoon Verhoeve (Lovendegem, Werkgroep Monumenten, Landschappen en Archeologie) en de Voorzitter Johan Verstrynge, Luc Bauters en David Vanhee over het doel en de werking van de KLAD. Het verslag van dit gesprek werd samen met een overzicht van de mogelijke gevoelige archeologische zones van Lovendegem en de statuten van de projectvereniging gericht aan de gemeenteraad van Lovendegem. Op 26 februari 2004 stemde de Lovendegemse gemeenteraad toe met de toetreding tot de KLAD. Tijdens de raad van bestuur van de KLAD op 8 april 2004 werd ingestemd met de voorlopige toetreding van de gemeente Lovendegem. Tegen de raad van bestuur op 10 juni 2004 hadden de gemeenteraden van de participerende gemeenten toegezegd met de toetreding en kon de gemeente Lovendegem officieel toetreden tot de KLAD. De toetreding van Lovendegem maakt het werkgebied van de KLAD één geheel. Er is nu een gelijkvormig archeologische beleid ontstaan voor het belangrijkste deel van de Kale - vallei, een rijke archeologische zone. 2.2 Raad van Bestuur De raad van bestuur van de KLAD kreeg door de toetreding van de gemeente Lovendegem twee raadsleden met effectieve stem bij; Chris De Wispelaere en Etienne Van Acker. De oppositie stelde geen raadslid met raadgevende stem aan. Door een wijziging in de gemeenteraad van Evergem waardoor de CD&V zich bij de meerderheid voegde, heeft Lidwina De Bock haar ontslag gegeven als lid van de raad van bestuur met raadgevende stem (art. 10 van de statuten van de KLAD). Momenteel is er voor Evergem nog geen nieuw raadslid met raadgevende stem aangesteld. De raad van bestuur van de KLAD bestaat momenteel uit de volgende raadsleden. De bestuursmandaten: Voorzitter Johan Verstrynge (Aalter) Ondervoorzitter Chris Genbrugge (Evergem) Ondervoorzitter Mia Pynaert (Nevele) Secretaris Filip Van Steenkiste (Deinze)
5 Penningmeester
Joeri Roose (Knesselare)
Effectieve leden: Patricia De Waele (Evergem), Gerda Ginneberge (Deinze), Patrick Hoste (Aalter), Freddy Tanghe (Knesselare), Roland De Paepe (Nevele) Chris De Wispelaere en Etienne Van Acker (Lovendegem). Raadgevende leden: Johan Cornelis (Nevele), Tony De Kimpe (Deinze), Martine Schelstraete (Knesselare) en Walter Verniers (Aalter). Technisch adviseurs: Filip Bastiaen (Aalter, Dienst Bevolking), Luc Bauters (Provincie Oost-Vlaanderen, Dienst Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium), Wim De Clercq (Universiteit Gent, Vakgroep archeologie en oude geschiedenis van Europa), David Vanhee (intergemeentelijk archeoloog KLAD), Germain Van Beversluys (Deinze, Dienst Cultuur) en Raf Walgrave (Nevele, Werkgroep Monumenten, Landschappen en Archeologie). 2.3 Vergaderingen van de raad van bestuur 8 januari 2004 12 februari 2004 8 april 2004 10 juni 2004 14 oktober 2004 20 oktober 2004 17 november 2004 16 december 2004
Museum van Deinze en de Leiestreek Koetshuis Kasteel van Poeke Koetshuis Kasteel van Poeke Koetshuis Kasteel van Poeke Koetshuis Kasteel van Poeke Gemeentehuis Aalter Koetshuis Kasteel Poeke Koetshuis Kasteel Poeke
De verslagen van de Raad van Bestuur vindt u in bijlage. 2.4 Basisgegevens KLAD Contactpersoon: Adres: Tel. en Fax: GSM: Email:
David Vanhee (Intergemeentelijke Archeoloog) Kale – Leie Archeologische Dienst Kasteelstraat 26 9880 Aalter 051/636136 0498/36. 26. 80 david.vanhee@deklad.be info@deklad.be
3. Administratie 3.1 Inleiding In 2004 werden de administratieve plooien glad gestreken. Daarnaast werd een vereenvoudigd administratief systeem ingevoerd zodat de administratieve taken voor de intergemeentelijke archeoloog David Vanhee geminimaliseerd werden.
6 3.2 Bankrekeningnummers De KLAD heeft het rekeningnummer 091-0131510-07 bij Dexia. Deze rekening staat onder het beheer van Voorzitter Johan Verstrynge, Secretaris Filip Van Steenkiste en Penningmeester Joeri Roose. Alle stukken - behalve het betalingsmandaat voor de uitbetaling van de wedde van de archeoloog - worden ondertekend door 2 van de 3 mandatarissen. Daarnaast beschikt de KLAD ook nog over een 068-2333406-01 rekening met een rubriek kleine uitgaven. Het maximum saldo bedraagt 1.000€ en de verrichtingen zijn beperkt tot 250€. Deze heeft naast de voorzitter, de secretaris en de penningmeester ook David Vanhee als mandataris. Op deze manier kan de intergemeentelijke archeoloog gemakkelijk kleine uitgaven betalen (bankkaart). Deze uitgaven staan onder controle van de penningmeester. De 088-2292505-02 (spaarrekening) wordt beheerd door Voorzitter Johan Verstrynge, Secretaris Filip Van Steenkiste en Penningmeester Joeri Roose, doch onder 1 handtekening. 3.3 Bedrijfsvoorheffing Omdat de term “projectvereniging“ nog niet gekend was bij de Rechtbank van Koophandel en het Bestuur van het Staatsblad zijn de Statuten van de KLAD pas in het Staatsblad van 30 januari 2004 (ref. 0016132) verschenen. De KLAD kreeg daarbij het ondernemingsnummer 862 957 134 toegewezen. Door het lange uitblijven van het toewijzen van dit ondernemingsnummer kwamen de uitbetalingen van de bedrijfsvoorheffing in gedrang. Er werd met het ontvangkantoor te Denderleeuw afgesproken hoe de bedrijfsvoorheffing voor de 4 laatste maanden van 2003 en het eerste kwartaal van 2004 konden betaald worden. Vanaf het moment dat het kantoor toegang had tot het ondernemingsnummer werden de officiële formulieren doorgestuurd. De bedrijfsvoorheffing wordt nu per kwartaal betaald. 3.4 Verzekeringen In 2004 werden de volgende verzekeringen bij Ethias afgesloten: Collectieve verzekering tegen lichamelijke ongevallen met verwijzing naar de wet op arbeidsongevallen (vrijwilligers). Verzekering tegen brand, bliksem en ontploffingen (gebouw). Motorrijtuigenverzekering (bestelwagen).
7 4. Inrichting en uitrusting 4.1 Kantoorinrichting De kantoor- en werkruimtes voor de KLAD zijn gehuisvest in een vleugel van het Koetshuis van het Kasteel van Poeke, Kasteelstraat 26, 9880 Aalter. De ruimtes worden gehuurd aan de gemeente Aalter (125€ per maand). De werk- en bureauruimtes zijn opgefrist en voorzien van een nieuwe verwarmingsinstallatie en vloer. Alle aansluitingen voor gas, elektriciteit, internet en telefoon zijn aanwezig en de meubels (bureau, tafels, stoelen, rekken, kasten, tekentafel, … besteld in 2003) zijn geplaatst. Dit jaar werd, naast wat klein kantoormateriaal, vooral de klemtoon gelegd op de inrichting van de archiefruimte. Om geen plaats verloren te laten gaan in deze hoge ruimte werd bij Adirack een tweedehands industrieel rekkensysteem besteld, dat het mogelijk maakt een tweede etage te bouwen. Ook de vloer voor deze extra etage en de trap werden besteld bij Adirack. Deze extra ruimte kan later dienen als extra bergruimte of tentoonstellingsruimte. Om het archeologisch materiaal goed te bewaren en te kunnen stapelen op de rekken zullen dozen in zuurvrij karton en stapelbakken worden gekocht. De KLAD is momenteel nog op zoek naar een leverancier. Om de stalen voor koolstofdatering en de pollenstalen beter te kunnen bewaren werd een koelkast (A-klasse) aangekocht en om fragiel materiaal (glas, bot, metaal, …) beter te bewaren zal de dienst tupperware materiaal aanschaffen. De bestelbonnen en/of de facturen van de aankopen vindt u in bijlage. 4.2 Archeologische uitrusting De KLAD investeerde in 2003 in een archeologische basisuitrusting. Daardoor moest er in 2004 enkel nog wat kleiner materiaal aangekocht worden (extra truwelen, kompas, verbruiksmateriaal, …). De bestelbonnen en/of de facturen van de aankopen vindt u in bijlage. 4.3 Hard- en software Vorig jaar investeerde de dienst in goede hard- en software. De hardware omvat o.a. een A3-printer, een 17” scherm en een gespecialiseerde scanner. Ook de configuratie werd aangepast zodat het draaien van zware software zoals Adobe Fotoshop en Arcview gis 3.3 mogelijk is. Dit jaar werd Adobe Illustrator CS besteld. Dit programma maakt het oa mogelijk om de grondplannen te verwerken. Er werd ook een laptop besteld. Deze dient in eerste instantie als reserve wanneer de computer door onderhoud of reparatie niet bruikbaar is. Daarnaast kan deze laptop samen met de projector gebruikt worden op lezingen en tentoonstellingen.
8
De bestelbonnen en/of de facturen van de aankopen vindt u in bijlage. 4.4 Diverse Om de ruimte binnen de bestelwagen optimaal te kunnen gebruiken zal de vrachtruimte van de Mercedes 310D uitgerust worden met een aantal bakken. De bestelwagen zelf zal ook een koetswerkbehandeling krijgen om het roest weg te werken. Om op tentoonstellingen het archeologisch materiaal degelijk te kunnen tentoonstellen heeft de KLAD prijs gevraagd bij meerdere lokale schrijnwerkers en Kewlox om tentoonstellingskasten te laten maken. De bestelbonnen en/of de facturen van de aankopen vindt u in bijlage. 5. Financiën 5.1 Inleiding De begroting voor 2004 is gebaseerd op de bijdragen van de gemeenten en de subsidie 2004 van het Vlaams Gewest. 5.2 De gemeentelijke bijdrage De gemeentelijke bijdrage is opgebouwd uit drie factoren en kan berekend worden met de volgende formule: VB + (aantal ha x OB) + (aantal inwoners x IB) VB
vast bedrag = 2790€
OB
oppervlaktebijdrage = 0,315€ per ha
IB
inwonersbijdrage = 0,1125€ per inwoner
Waarbij de inwonersbijdrage berekend wordt op basis van de bevolkingsgegevens van het jaar onmiddellijk voorafgaand aan het werkingsjaar. Dit is vastgelegd onder artikel 20 van de Statuten van de projectvereniging KLAD. In 2004 kon de KLAD rekenen op de volledige bijdrages van de gemeentes Aalter (7.476,59€), Deinze (8.300€), Evergem (8.713,73€), Nevele (5.655,28€) en Knesselare (4.842,40€). Door de toetreding van de gemeente Lovendegem in juni werd de toelage voor 2004 van deze gemeente gehalveerd tot 2.223,00€. Zo kon de KLAD rekenen op 37.211,00€ aan gemeentelijke bijdragen in 2004. 5.3 De subsidie van de Vlaamse Gemeenschap 2003 Door de vertraging van het uitgaventempo van de Vlaamse Overheid half augustus 2003, geraakte de subsidie 2003 tijdelijk geblokkeerd. Door de grote onzekerheid over de uitbetaling van de volledige subsidie en omdat de KLAD niet over een overbruggingskrediet beschikte om dit hiaat in de begroting op te vangen, stelde de Raad van Bestuur van de KLAD de bestelde investeringen uit.
9
Begin februari 2004 werd 80% van de subsidie gestort. Pas vanaf dan kon de KLAD de bestelde goederen laten leveren en de facturen betalen. Tijdens oktober 2004 werd ook de laatste 20% uitbetaald. Deze betekende een extra financiële injectie voor de projectvereniging. De raad van bestuur van de KLAD besloot dat dit geld vooral in de archeologische werking moest geïnvesteerd worden. Door de late uitbetaling van de subsidie 2003 konden enkele investeringen van 2003 pas laat in 2004 volledig geboekt worden. 5.4 De subsidie van de Vlaamse Gemeenschap 2004 In augustus 2004 werd de Resultaatsverbintenis tussen de Projectvereniging Kale – Leie Archeologische Dienst en de Afdeling Monumenten en Landschappen ondertekend. Deze bestaat o.a. uit een afsprakennota en de modaliteiten van de toekenning. De afsprakennota legt het gebruik van de subsidie vast. Deze moet in de eerste plaats gebruikt worden om de loonkost van een archeoloog te betalen. De archeoloog zelf moet instaan voor de volgende taken: - Actualiseren van de inventaris van de archeologische erfgoedwaarden in het gebied en het opstellen van de LAA. - Uitvoeren van terreingebonden prospecties met het oog op de detectie van nieuwe vindplaatsen. - Advisering bij ruimtelijke planning en stedenbouwkundige vergunningen. - Uitvoeren van werfcontroles en noodonderzoek. - Registreren van alle uitgebrachte adviezen en van alle verrichte terreinwerkzaamheden. - Opmaken van het beheersplan 2005. - Initiatieven nemen ter verruimen van het maatschappelijk draagvlak. - Initiatieven nemen ter verruiming van het werkgebied van de KLAD. De toekenning van de subsidie is als volgt geregeld. De eerste 40% (20.000 €) van de subsidie worden vereffend na ondertekening van het ministeriële besluit. De volgende 40% (20.000 €) wordt vereffend op 1 november 2004 en de laatste 20% (10.000 €) na schriftelijke aanvraag en goedkeuring door het afdelingshoofd van de Afdeling Monumenten en Landschappen aan de hand van de nodige stavingstukken en van het jaarverslag. 5.5 De begroting en de balans De begroting 2004 (zie bijlage) werd opgesteld op basis van de subsidie 2004 van de Vlaamse Gemeenschap en de gemeentelijke bijdragen als inkomsten en de vermoedelijke uitgaven en investeringen. De gemeentelijke bijdragen en de betaling van de 80% subsidie 2003 zorgden voor de financiële overbrugging (loonkosten, kraankosten, kleine aankopen) van de eerste helft van 2004. De tweede helft werd gefinancierd door de uitbetaling van de laatste schijf van de subsidie 2003 (10.000€ betaald in oktober) en de eerste schijf van 40% (20.000€) van de subsidie 2004 betaald eind oktober.
10
Omdat er ook dit jaar geen zicht was op de betaling van de tweede schijf van 40% stelde de raad van bestuur de aankoop van de bestelde investeringen uit. Deze zullen pas geleverd worden wanneer er voldoende geld voor handen is om ze te betalen. U vindt de gecontroleerde balans 2004 en een overzicht van de uitgaven in bijlage. 6 Archeologische werking 6.1 Contacten 6.1.1 Gemeentebesturen en gemeentelijke diensten Begin 2004 werd een vergadering tussen de intergemeentelijke archeoloog David Vanhee van de KLAD en de gemeentelijke diensten Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening belegd om de samenwerking in goede banen te leiden. Daarbij werden de eerste afspraken gemaakt tussen de KLAD en de gemeentelijke diensten ivm het archeologisch advies op stedenbouwkundige vergunningen en bij de ruimtelijke ordening. Daarbij werden een aantal afspraken gemaakt welke stedenbouwkundige aanvragen (naast de aanvragen die onder artikel 127 van het Decreet Ruimtelijke Ordening vallen) de KLAD nog wil ontvangen van de technische diensten. De nadruk ligt daarbij op de nieuwe wegen, rioleringen, industriezones en eventueel zeer grote andere werven. De KLAD zal ook zo snel mogelijk zorgen voor de landelijke archeologische advieskaarten zodat de Gemeentelijke Diensten op de hoogte zijn van de belangrijke archeologische zones. Het volledige verslag van deze vergadering vindt u in bijlage. 6.1.2 Vlaams Instituut Onroerend Erfgoed (VIOE) De KLAD kon rekenen op de landmeter van het VIOE om proefsleuven, opgravingvlakken en sporen te laten inmeten en om grondplannen te laten digitaliseren. 6.1.3 Stuurgroep Centraal Archeologische Inventaris (CAI) Er is een overeenkomst tussen de KLAD en de stuurgroep CAI omtrent het gebruik van de CAI – databank. De archeoloog kan nu gebruik maken van de gegevens van de aangesloten gemeenten en heeft de mogelijkheid gegevens in te voeren via een login. De gegevens van 2004 zullen begin 2005 ingevoerd worden. Hoe de LAA’s (Lokaal Archeologisch Advieskaarten) moeten opgemaakt worden is nog niet besproken. De KLAD zal tijdens 2005 terug contact opnemen met de stuurgroep van de CAI en eventuele andere specialisten ter zake om zo snel mogelijk deze kaarten te kunnen opmaken.
11
We merken wel op dat het opmaken van deze kaarten voor 6 gemeenten een zware en tijdrovende opdracht is voor de intergemeentelijke archeoloog, die 2004 vulde met administratie, advisering, vooronderzoek, opgravingen en publiekswerking. 6.1.4 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Monumenten en Landschappen, Beheerscel Archeologie De samenwerking tussen de intergemeentelijke archeoloog David Vanhee met de erfgoedconsulent Steven Mortier kwam in 2004 snel tot stand. Samen adviseren ze de stedenbouwkundige aanvragen die onder artikel 127 van het Decreet Ruimtelijke Ordening vallen (voor een overzicht zie 6.2 en 8.5). Samen starten ze onderhandelingen over het integreren van archeologisch (voor-) onderzoek met de ontwikkelaars van grote projecten zoals o.a. de MER Rond Punt (Aalter), de uitbreiding van het Kluizendok (Evergem), de aanleg van de koppelingsgebieden Rieme en Doornzele door de VLM (Evergem) en de industriezone De Nest (Evergem). Samen met Luc Bauters (Provincie Oost-Vlaanderen) en Wim De Clercq (Ugent) stelden ze de “opgraving” van de Messerschmitt BF109 door BAHAAT (Belgian Aviation History Association Archaeological Team) vast. Dit leidde uiteindelijk tot een overeenkomst met het team van BAHA en de Beheerscel archeologie (zie 6.1.8). 6.1.5 Provincie Oost-Vlaanderen De intergemeentelijke projectvereniging Kale - Leie Archeologische Dienst (KLAD) kan beroep doen op de vakkunde van provinciaal archeologen Luc Bauters en Bart Cherreté. Luc Bauters zetelt als deskundige in de Raad van Bestuur, waar hij vooral raad geeft omtrent de archeologische beleidsvisie (vb. het project rond Aalter Woestijne). David Vanhee kan beroep doen op de hulp van Bart Cherreté bij de onderhandelingen over het integreren van archeologisch (voor-) onderzoek bij projecten zoals Merendree Veldestraat (Nevele) en eventueel voor de begeleiding van de kraan. 6.1.6 Universiteit Gent Met de Gentse Universiteit is er van in het begin een goede samenwerking. Zo kan de KLAD rekenen op de steun van Wim De Clercq. Hij zetelt als deskundige in de Raad van Bestuur en zorgt voor praktische bijstand bij het uitvoeren van prospecties en werfcontroles en het voorbereiden van opgravingen. De KLAD kan ook rekenen op de kennis van Prof. Dr. J. Bourgeois, I. Bourgeois, Prof. Dr. Ph. Crombé en Prof. Dr. F. Vermeulen bij het determineren van sporen en vondsten. Zij zijn ook een belangrijke partner bij het uitwerken van de grote projecten zoals Aalter Woestijne en Evergem Kluizendok. De KLAD kan ook telkens beroep doen op de databank met de luchtfoto’s.
12 De KLAD kan daarnaast ook rekenen op de hulp van verschillende studenten van de Gentse Universiteit. 6.1.7 Archeologische Dienst Waasland (ADW) Er werd beroep gedaan op het wetenschappelijke team van de ADW om zaden- en vruchtenonderzoek, pollenanalyse en houtskoolonderzoek uit te voeren op sporen uit de sites van Deinze HDW en Knesselare Kluize (zie 6.5). 6.1.8 Andere diensten, verenigingen, archeologen en amateur-archeologen De KLAD maakt zich langzaam kenbaar in de Vlaamse archeologische wereld. De eerste contacten met de Vlaamse archeologen en de archeologische diensten werden gelegd tijdens lezingen en vergaderingen. Met verschillende plaatselijke verenigingen en heemkundige kringen werden al contacten gelegd om samen tentoonstellingen te organiseren en om artikels van de opgravingen te publiceren in de lokale tijdschriften. De KLAD legde ook contact met verschillende vrijetijdsarcheologen die actief zijn in de regio. Eén van de collecties, die van Dirk Vanaelst, werd reeds gedeeltelijk doorgenomen voor het maken van de tentoonstelling voor Openmonumentendag 2004 (zie 6.6). Dit bewees dat de collecties en de kennis over het werkgebied van deze vrijetijdsarcheologen een zeer belangrijke aanvulling zijn voor het algemeen archeologische beeld van de regio. We proberen samen met het team van de Gentse Universiteit gemotiveerde studenten te vinden die deze uitgebreide collecties in een thesis willen beschrijven. Daarna kunnen de bruikbare gegevens opgenomen worden in de CAI-databank. Een heel ander contact met vrijetijdsarcheologie was de ontmoeting met BAHAAT (Belgian Aviation History Association Archaeological Team). In de weekendeditie van het Nieuwsblad / Het Volk van 16 en 17 oktober 2004 kondigden zij de opgraving van een Messerschmitt BF109 aan op een akker in Gottem (Deinze). Luc Bauters (Provincie Oost-Vlaanderen), Wim De Clercq (Ugent), Steven Mortier (AML) en David Vanhee (KLAD) stelden ter plaatse vast dat deze “opgraving” door ging zonder vergunning. Ook het gebruik van metaaldetectoren was niet vergund. Daarnaast stelden de archeologen vast dat het vliegtuig met de piloot onbekwaam werd geborgen. Door de hoge persbelangstelling (o.a. VRT Koppen) werd verkozen BAHAAT hierover achteraf aan te spreken. Erfgoedconsulent Steven Mortier slaagde er in een vergadering tussen BAHAAT en de beleidsarcheologen te beleggen, waarin de noden van alle partijen besproken werden. Uiteindelijk leidde dit tot een overeenkomst tussen Bahaat, AML en de andere archeologen. 6.2 Archeologisch advies Zoals we reeds vermeldden werkten we nauw samen met erfgoedconsulent Steven Mortier bij het adviseren van stedenbouwkundige aanvragen die onder artikel 127 van het Decreet Ruimtelijke Ordening vallen.
13
Een overzicht van de in 2004 uitgebrachte adviezen vindt u in bijlage (zie 8.5). 6.3 Inventarisatie Hoewel de klemtoon tijdens 2004 voornamelijk op het uitvoeren van werfcontroles en (voor-)onderzoek lag, voerde de intergemeentelijke archeoloog David Vanhee verschillende veldprospecties uit. De resultaten van deze veldprospecties, maar ook van de (voor-) onderzoeken zullen begin 2005 ingevoerd worden in de CAI databank. Een overzicht van de veldprospecties vindt u in bijlage (zie 8.6). 6.4 Werfcontroles De archeoloog van de KLAD voerde in 2004 verschillende werfcontroles uit. U vindt een overzicht van deze werfcontroles in bijlage (zie 8.7). 6.5 Opgravingen In 2004 werden vier opgravingen afgewerkt. 6.5.1 Aalter, Aalter Brug, Brug Noord Begin januari 2004 troffen de archeologen Wim De Clercq (UGent) en David Vanhee (KLAD) artefacten aan bij een controle op de wegkoffer van de nieuwe verkaveling te Aalter Brug Noord. Het ging om aardewerk uit de Ijzertijd (ca. 100v.C.) en een aantal artefacten uit silex of vuursteen (ca. 3500 - 1500v.C.). Deze vondsten, de ligging van de site op de linkeroever van het Kanaal Gent - Brugge - eens de oever van de Oude Kale - en de nabijheid van de reeds gekende sites van Aalter Woestijne en Langevoorde rechtvaardigden een archeologisch vooronderzoek. Er werd contact opgenomen met de bouwheer Villabouw Francis Bostoen n.v., de projectontwikkelaar P. Caus en de aannemer R. Tavernier om dit vooronderzoek te integreren in de werken. Door middel van deze sleuven kregen de archeologen inzicht op de archeologische inhoud van de bodem onder de nieuwe verkaveling. Drie zones (vlak A’, B’ en G’) kwamen in aanmerking voor verder onderzoek. Dank zij goede afspraken met de bouwheren kregen we voldoende tijd om dit onderzoek uit te voeren, zonder de verdere aanleg van de verkaveling te storen. Over het terrein werden 2 noord - zuid gerichte grachten (S88 in het westen en S26 in het oosten) gevonden, die vermoedelijk de grensafbakening (een enclosure) van een erf vormen. Tussen en rond deze grachten treffen we verschillende clusters met paalgaten aan. Ten oosten van gracht S26 bevindt zich een spyker of graanschuurtje (vlak A’). Ten westen van deze gracht (vlak B’) treffen we kleinere paalgaten in kleinere clusters aan. Ook deze zijn afkomstig zijn van verschillende kleine bijgebouwen.
14 In vlak G’ treffen we een grote cluster van zware paalgaten aan. Oorspronkelijk dachten we dat deze gelijktijdig aan gracht S88 waren. Nu is het echter duidelijk dat gracht S88 de grote cluster van zware paalgaten snijdt. Door de hoge verstoringsgraad (2 grote grachten uit de nieuwe tijden) kan er nog niet direct een grondplan uit deze palenwolk gefilterd worden. De archeologische vondsten die in deze grachten en paalgaten zijn gevonden, bestaan voornamelijk uit ceramiekfragmenten die op basis van hun vorm en opbouw omstreeks 200 tot 100 v.C. kunnen worden gedateerd (Ijzertijd). Nauwkeuriger onderzoek van de vondsten en de uitslag van de C14 dateringen zal vermoedelijk meer inzicht verschaffen in de correcte datering van de site. De KLAD is momenteel bezig met het verwerken van de opgravinggegevens. Van zodra ook de resultaten van de C14 datering bekend zijn, zal dit onderzoek bekend gemaakt en gepubliceerd worden. Het zal voorgesteld en gepubliceerd worden tijdens Lunula 2006. Enkele afbeeldingen vindt u bij de bijlagen. 6.5.2 Deinze, Sint-Martens-Leerne, Damstraat HDW De opgraving van het hoekperceel aan de Damstraat – A. Cassimanstraat te Sint – Martens – Leerne kwam tijdens 2003 reeds ter sprake. Dit perceel paalt aan een opgraving uit 1984, waar Prof. Dr. F. Vermeulen een klein Romeins grafveld uit de 23 eeuw n.C. aantrof. Begin 2004 werden de onderhandelingen met eigenaars aangevat en in juni 2004 werd het perceel onderzocht. Daarbij werd een ingegraven kuil van 2,5m bij 0,6m aangetroffen. Door de eerder afwijkende vorm is het niet met zekerheid te zeggen dat het om een echt brandrestengraf gaat. De kuil was wel gevuld met de restanten van een brandstapel, waaronder enkele stukken aardewerk. Deze scherven laten echter geen nauwkeuriger datering toe dan de Romeinse periode (1e tot 3e eeuw n.C.). De inhoud van de kuil werd volledig (per laag) in monsteremmers mee genomen. Deze zullen uitgezeefd worden om ook de kleinste fragmenten (resten van het verbrand skelet, houtskool, spijkers,…) te kunnen onderzoeken. Er werden ook monsters genomen voor zaden- en vruchtenonderzoek, pollenanalyse en C14 datering. De Archeologische Dienst Waasland is momenteel bezig met het zaden- en vruchtenonderzoek en de houtskoolanalyse. Het eind van het onderzoek betekent dat het perceel nu archeologievrij is. Daardoor zal de bouwheer geen archeologische interventie moeten incalculeren bij het uitvoeren van eventuele bouwplannen. De KLAD is momenteel bezig met het verwerken van de opgravinggegevens. Van zodra ook de resultaten van het zaden- en vruchtenonderzoek en de C14 datering bekend zijn, kan dit onderzoek bekend gemaakt en gepubliceerd worden. Vermoedelijk zal het gepubliceerd worden bij de Kring voor Geschiedenis en Kunst van Deinze en de Leiestreek.
15 Enkele afbeeldingen vindt u bij de bijlagen. 6.5.3 Knesselare, Kluize In het voorjaar van 2004 werd de KLAD door de Gemeente Knesselare betrokken bij de planning van de rioleringswerken. Het merendeel van de werken bestond uit het vernieuwen en uitbreiden van het bestaande net, maar er werd ook een nieuwe riolering aangelegd die de Kluizestraat met de Beekstraat verbindt. In samenwerking met de projectontwikkelaar Belconsulting nv en de aannemer Ivan Vuylsteke kon de KLAD dit rioleringstracĂŠ door open veld voorafgaand aan de werken controleren. In dit ca. 400m lange tracĂŠ kwamen verschillende oude grachten en een grote drenkpoel voor vee aan het licht. In deze structuren werden telkens fragmenten van aardewerk gevonden die we op basis van hun vorm en opbouw in de 11de-12de eeuw kunnen dateren. Op de drenkpoel werd machinaal een grote coupe gezet. Daarbij werden monsters voor zaden- en vruchtenonderzoek en voor pollenonderzoek genomen van alle lagen. Het laboratoriumonderzoek op deze grondstalen is momenteel uitbesteed aan de Archeologische Dienst Waasland. Dit onderzoek zal toelaten om een beeld te krijgen van het landschap en de landbouw op deze plaats rond het jaar 1000. Daarmee wordt de historische ingebruikname van de gronden rond wat nu het huidige dorpscentrum is, duidelijk in de tijd gesitueerd. De vondst van dit akkersysteem wijst op de aanwezigheid van een nederzetting uit die tijd in de onmiddellijke buurt. Dit impliceert dat bij werken met ingreep in de bodem (vb. verkavelingaanvraag) op het omliggende terrein, archeologisch onderzoek aangewezen is. De KLAD is momenteel bezig met het verwerken van de opgravinggegevens. Van zodra ook de resultaten van het zaden- en vruchtenonderzoek, de pollenanalyse en de C14 datering bekend zijn, kan dit onderzoek bekend gemaakt en gepubliceerd worden. Waarschijnlijk zal dit tijdens Archaeologia Medievalis 2006 gebeuren. Er zal ook een samenvatting van dit onderzoek verschijnen bij Het land van de Woestijne en/of in Appeltjes van het Meetjesland. Enkele afbeeldingen vindt u bij de bijlagen. 6.5.4 Nevele, Merendree, Molenkouterslag ODJ Aangezien de percelen van de verkavelingaanvraag van Omer De Jaeger in de Molenkouterslag in een zone met hoog archeologisch potentieel (Romeinse site van Merendree en verschillende zones met steentijdvondsten) lagen, stelde Afdeling Monumenten en Landschappen voor over het ganse terrein proefsleuven te trekken voorafgaand aan de verkoop. In het najaar 2004 startten de gesprekken tussen de KLAD, de gemeente Nevele en de eigenaar. De KLAD zou het vooronderzoek kunnen uitvoeren met de kraan van de Gemeente Nevele.
16 Over het terrein werden 4 doorlopende sleuven getrokken volgens de lengteas van de percelen. Tijdens dat verkennend onderzoek werden verschillende paalkuilen en grachten aangetroffen, samen met aardewerk uit de middeleeuwen (11de – 12de eeuw). Op basis van deze vondsten liet de intergemeentelijke projectvereniging Kale – Leie Archeologische Dienst (KLAD) een groter areaal afgraven Hierbij werden nog een aantal paalkuilen zichtbaar, die duidelijk een deel van het grondplan van een middeleeuws gebouw vormen. Er kwam tevens een kuil met 3 intacte gasgranaten uit Wereldoorlog 1 aan het licht. Deze werd door DOVO vakkundig gerecupereerd. De kuil hebben we aanvankelijk als een dump beschouwd. Het is echter ook mogelijk dat deze kuil deel uit maakt van een Duitse stelling. Deze hadden zich in oktober 1918 verschanst langs het Schipdonkkanaal, in de hoop de optrekkende geallieerde troepen te stuiten. Deze opgraving kadert in een verkavelingaanvraag van de huidige eigenaar Omer De Jaeger. Door archeologie in dit vroeg stadium te plannen, kan het perceel “archeologievrij” aan de toekomstige eigenaar overgedragen worden. De KLAD zal trachten de gegevens van deze opgraving tijdens 2005 te verwerken zodat deze, samen met de opgraving van Knesselare Kluize, kan voorgesteld worden tijdens Archaeologia Medievalis 2006. Enkele afbeeldingen vindt u bij de bijlagen. 6.6 Natuurwetenschappelijk onderzoek Omdat we het startjaar van de KLAD niet zonder een bijdrage aan de wetenschappelijke studie wilden laten voorbij gaan, werd er geïnvesteerd in natuurwetenschappelijk onderzoek. Daarvoor werd Heidi Tency aangesproken om archeobotanisch onderzoek uit te voeren op de grondstalen van spoor 188 van de site Aalter – Langevoorde. Dit gebeurde op basis van een interim-contract van twee weken en met een resultaatsverbintenis tussen de KLAD en de archeobotaniste. Er werd een rapport met de resultaten van dit onderzoek in het voorjaar aan de KLAD afgeleverd. De resultaten werden gebruikt als basis voor de tentoonstelling over zaden- en vruchtenonderzoek in Aalter en Deinze voor Openmonumentendag 2004 (zie 6.7). De resultaten van dit onderzoek zullen op Lunula 2005 voorgesteld worden. Tijdens het onderzoek te Knesselare Kluize werd de grote 11de eeuwse drenkpoel bemonsterd voor zaden- en vruchtenonderzoek en pollenanalyse. Ook het Romeinse “graf” van de site Damstraat HDW (Deinze, Sint-Martens-Leerne) werd bemonsterd voor zaden- en vruchtenonderzoek en voor houtskoolanalyse. Na een prijsvergelijking is het onderzoek is toevertrouwd aan het wetenschappelijke team van de ADW. De resultaten zullen in het voorjaar van 2005 bekend zijn. De factuur voor dit onderzoek vindt u bij het overzicht van de investeringen. Tijdens alle opgravingen werden vele stalen voor koolstofdatering (C14) genomen. Door de hoge kostprijs van dit onderzoek is er zeer vakkundig afgemeten welke stalen zouden onderzocht worden. De bestelbonnen en/of de facturen van de aankopen vindt u in bijlage.
17 6.7 Publiekswerking De Kale – Leie Archeologische Dienst besteedde in 2004 zeer veel aandacht aan publiekswerking. Daarbij lag de klemtoon vooral op initiatieven gericht naar de burger en minder op die van de wetenschappelijke wereld. 6.7.1 Erfgoeddag Erfgoeddag 2004 werd in Aalter uitgebreid tot een erfgoedbeurs op 17 en 18 april 2004. De KLAD was aanwezig met een kleine tentoonstelling over de KLAD. Deze bestond uit 3 posters over de werking, geïllustreerd met archeologisch materiaal (silex en aardewerk), plannen en foto’s van de opgravingen van Knesselare Kluize en Aalter Brug Noord. 6.7.2 Openmonumentendag Op Openmonumentendag 2004 was de KLAD aanwezig in de Gemeenten Aalter en Deinze met een tentoonstelling van 3 posters over het zaden- en vruchtenonderzoek (gebaseerd op de resultaten van het onderzoek van Aalter Langevoorde, zie 6.6). In Aalter werd dit uitgebreid met een vitrine met artefacten en een poster over de laatste resultaten van het onderzoek in Aalter Brug Noord. In Deinze werd een deel van de verzameling van vuurstenen artefacten van Dirk Vanaelst tentoongesteld, samen met een poster over veldprospectie. Er was ook een poster over luchtfotografie met een lokaal voorbeeld uit Gottem (Deinze). 6.7.3 Algemeen artikel over de KLAD De Dienst Communicatie van de Stad Deinze wou de werking van de KLAD publiceren in het vijfde nummer van het Stadsmagazine van Deinze. De KLAD kreeg, samen met de opgraving in Sint-Martens-Leerne en een interview met Prof. Dr. Hugo Thoen, de volledige middenpagina van het nummer. Het artikel over de werking van de KLAD werd achteraf ook gebruikt in Totaalter, de Gemeentelijke Informatiekrant 9910 Knesselare en het infoblad van Nevele. Het artikel werd ook door gestuurd aan de gemeenten Evergem en Lovendegem. 6.7.4 Pers Alle opgravingen werden voorgesteld aan de pers. Bij het afronden van de opgraving van de Ijzertijdhoeve van Aalter Brug Noord werd een persmededeling gehouden. Daarmee kregen we aandacht van Het Laatste Nieuws, De Gazet van Aalter en Tielt en Passe Partout. De kleine opgraving van het Romeinse “graf” in de Damstraat te Sint-Martens-Leerne (Deinze) werd opgenomen met het algemeen artikel over de KLAD in het Stadsmagazine van Deinze.
18 De vondst van de grachten en de drenkpoel te Knesselare Kluize werd gepubliceerd in de Gemeentelijke Informatiekrant 9910 Knesselare. Achteraf werd dit artikel door de pers overgenomen. De spectaculaire vondst van de gasgranaten, naast de sporen van het middeleeuwse gebouw, in de Molenkouterslag Merendree (Nevele) zorgde voor een onverwachte belangstelling van de pers. De granaten kregen de eerste aandacht in Het Nieuwsblad / Het Volk. Daarna volgde een uitgebreid artikel over de vondst van het middeleeuws gebouw in dezelfde kranten. Daarna volgden artikels over de site in Het Laatste Nieuws, Passe Partout en de Merendrese dorpskrant. Achteraf kwam de vondst en de ontmijning door DOVO van nog 3 gasgranaten en de middeleeuwse site nogmaals aan bod in Het Nieuwsblad / Het Volk. 6.7.5 Wetenschappelijke publicaties De resultaten van de opgravingen van Knesselare Kluize en Aalter Brug Noord zouden respectievelijk voorgesteld worden op Archaeologia Mediaevalis 2004 en Lunula 2004. De vondsten in de Molenkouterslag en de start van het proefsleuvenonderzoek op de verkaveling tussen de Diepestraat en de Veldestraat (begin 2005) hebben de uitwerking van de opgravingresultaten vertraagd. De resultaten zullen in 2006 voorgesteld worden, maar dan zullen ook de resultaten van het natuurwetenschappelijk onderzoek en de koolstofdateringen binnen zijn. Zo kan de KLAD volledige resultaten voorleggen. 6.7.6 Schoolwerking Er kwam een vraag aan de intergemeentelijke archeoloog vanuit de Vrije Gemengde Basisschool van Bellem om er een presentatie te geven voor 2 klassen uit het 5de studiejaar op donderdag 23 december. David Vanhee maakte er een PowerPoint presentatie voor op, die kan bijgehouden worden om gelijkaardige presentaties in 2005 te verzorgen. 7 Toekomstplannen KLAD 7.1 Uitbreiding van de regio Momenteel zijn 6 gemeenten (Aalter, Deinze, Evergem, Knesselare, Nevele en Lovendegem) toegetreden tot de Kale – Leie Archeologische Dienst. Tijdens de bijeenkomsten van de Raad van Bestuur in 2004 werd meerdere malen gesproken over uitbreidingen naar de andere gemeenten zoals Zomergem en Maldegem. Begin 2005 zullen de nodige documenten (statuten, het jaarverslag en de begroting) van de KLAD doorgestuurd worden aan de laatst genoemde gemeente. Tijdens de raad van bestuur werd echter terecht opgemerkt dat een nog groter werkgebied onmogelijk valt op te volgen door één archeoloog. Daarom moet de uitbreiding gepaard gaan met de mogelijkheid tot aanwerving van extra personeel. Een andere mogelijkheid is dat ten noorden van de KLAD de oprichting van een nieuwe intergemeentelijke archeologische dienst gestimuleerd wordt.
19 Voor 2005 heeft de KLAD alvast vooruitzicht op de steun van de Provincie OostVlaanderen. 7.2 Inventarisatie De KLAD zal begin 2005 de gegevens van prospecties en onderzoek uit 2004 invoeren in de databank van de CAI. Ook in 2005 zal er tijd vrij gemaakt worden om nieuwe gegevens (via veldprospecties, onderzoek, literatuur, ‌) te verzamelen en reeds ingevoerde gegevens te controleren. De veldprospecties zullen op basis van de gegevens uit de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen uitgevoerd worden. Daarnaast zal de KLAD, op aanvraag van de gemeentelijke diensten, kaarten opmaken met de gevoelige archeologische zones in de regio. Deze kunnen dan verder dienen als basis voor de uiteindelijke LAA’s. 7.3 Werfcontroles De KLAD zal in 2005 instaan voor de werfcontroles in de regio. Aangetroffen werven zullen in samenspraak met de bouwheren en/of aannemers bezocht worden. Omdat het niet mogelijk is een groot gebied van Deinze tot Evergem te doorkruisen op zoek naar werven hoopt de KLAD vooral op de blijvende aanvoer van informatie over de aanvang van de werven, in eerste instantie vanuit de gemeentelijke technische diensten, maar ook vanuit de Beheerscel Archeologie van de Afdeling Monumenten en Landschappen. Er zal een lijst van gecontroleerde werven opgemaakt worden en bijgevoegd worden in het jaarverslag 2005. 7.4 Prospecties met ingreep in de bodem en opgravingen De KLAD plant begin 2005 reeds een prospectie met ingreep in de bodem op een nieuwe verkaveling te Merendree. Vele andere bouwprojecten kregen tijdens 2004 een archeologisch advies mee. Verschillende van deze werken zullen vermoedelijk van start gaan in 2005. We denken daarbij aan de projecten van Aalter Warande, Aalter Woestijne, Deinze Damstraat II, Deinze Dossche en Lovendegem heraanleg dorpskern. Daarnaast houden we ook rekening met de start van enkele grote projecten zoals Aalter Woestijne, Evergem De Nest, Evergem Kluizendok. Deze zullen in samenwerking met de Provincie Oost-Vlaanderen en de Gentse Universiteit worden aangepakt. 7.5 Natuurwetenschappelijk onderzoek De KLAD zal in de begroting van 2005 een post voorzien voor natuurwetenschappelijk onderzoek. De archeologisch vondsten van 2005 zullen uitwijzen aan welk onderzoek behoefte is.
20 7.6 Publiekswerking Ook in 2005 wil de KLAD veel aandacht schenken aan publiekswerking. Daarom zijn er al afspraken gemaakt om aanwezig te zijn op de Nacht van de Geschiedenis, Erfgoeddag en Openmonumentendag. Op de Nacht van de Geschiedenis zal in samenwerking met de Heemkundige Kring Land Van Nevele een tentoonstelling gehouden worden over vloertegels die gevonden werden bij werken in de kerk van Poesele (Nevele). Voor diezelfde Heemkundige kring zal in 2005 ook nog een lezing gehouden worden over het recente onderzoek te Merendree. De KLAD werd reeds tijdens het najaar van 2004 aangesproken om deel te nemen aan de erfgoeddag 2005 te Aalter. Dit jaar is het thema Gevaar. De KLAD zal een tentoonstelling opmaken over het archeologische erfgoed en de rol van de gemeenten en de KLAD om dit te beschermen. Openmonumentendag 2005 handelt over hout. Er is keuze tussen verschillende mogelijkheden zoals koolstofdatering, dendrochronologie (jaarringendatering), vlekken in de grond (vergaan hout), ‌ om een tentoonstelling rond op te bouwen. In welke gemeenten de KLAD op die dag zal aanwezig zijn staat nog niet vast. Tijdens 2005 zal er tijd vrij gemaakt worden om de gegevens van de onderzoeken uit 2004 te verwerken en artikels te schrijven die zowel in de wetenschappelijke als de heemkundige bladen kunnen verschijnen. 8. Bijlagen 8.1 Verslagen van de Raad van Bestuur 8.2 Begroting 2004 8.3 Eindbalans 2004 8.4 Verslag overleg Technische diensten 8.5 Adviezen 8.6 Prospecties 8.7 Werfcontroles 8.8 Opgravingen 8.8.1 Aalter, Aalter Brug, Brug noord 8.8.2 Deinze, Sint-Martens-Leerne, Damstraat HDW 8.8.3 Knesselare, Kluize 8.8.4 Nevele, Merendree, Molenkouterslag ODJ 8.9 Publiekswerking
21 Opgemaakt te Aalter op 10 januari 2005 door David Vanhee. Goedgekeurd tijdens de Raad van Bestuur op 22 februari 2005
Johan Verstrynge
Filip Van Steenkiste
Voorzitter
Secretaris