Δημήτριος Μιχελίδης: Ο μυστικός πράκτορας στο ΚΚΕ : Το μεγάλο χτύπημα 1936-1941 by Costas Kar

ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΧΕΛΙΔΗ

Ο μυστικός πράκτορας στο ΚΚΕ Το μεγάλο χτύπημα 1936-1941 Προλογίζει ο Περικλής Ροδάκης

Εκδόσεις Γλάρος

Γλάρος 146 ελληνικό αριστερό κίνημα/16 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΕΛΙΔΗΣ Ο μυστικός πράκτορας στο ΚΚΕ Copyright ® Δημήτρης Μιχελίδης Copyright ® Εκδόσεις Γλάρος, Απρίλιος 1986 για την ελληνική γλώσσα

Τυπογραφική επιμέλεια: Γιάννης Τσαούσης Φωτοστοιχειοθεσία: Φωτόγραμμα ΕΠΕ Αναπαραγωγές: Μονόγραμμα Εκτύπωση: Ευαγγελίου-Κυριακόπουλος Βιβλιοδεσία: Γιώργος Μπετσώρης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΛΑΡΟΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 31 · 106 77 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 36.18.457 · 36.19.167

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος Περικλή Ροδάκη Μια εξήγηση στον αναγνώστη Η σύλληψη της γραμματείας του Π.Γ. του ΚΚΕ Η αποκάλυψη του πράκτορα Τα γεγονότα στην Κέρκυρα Μιχαηλίδης, Πλουμπίδης και άλλοι. Η Προσωρινή Διοίκηση Γιατί το ΚΚΕ δεν αποκατέστησε τους τίμιους αγωνιστές Κρυπτογραφικό Και όμως, ο πράκτορας Κουτσογιάννης ρήμαξε το ΚΚΕ Μερικές παρατηρήσεις πάνω στην ιδιόχειρη βιογραφία του Ν. Πλουμπίδη Διάφορα ντοκουμέντα ....

7 15 17 29 37 49 62 75 93 98 109 119

Η πολυκατοικία της οδού Σύρου 27, στην Κυψέλη, που είχε μεταβλη θεί σε κεντρική γιάφκα του ΚΚΕ και όπου ο πράκτορας Δ. Κουτσο γιάννης δούλευε σαν «θυρωρός».

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΚΛΗ ΡΟΔΑΚΗ Τα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας (1936-1941) από πολ λές απόψεις είναι μια σκοτεινή εποχή για τον τόπο μας. Ξένοι παράγοντες, Άγγλοι κατά κύριο λόγο, μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος του Βενιζέλου το 1935 επανέφεραν τη βασι λεία. Και σε συνέχεια, με στήριγμα το Γεώργιο Β΄ εγκαθίδρυ σαν τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, αφού εκκαθάρι σαν, με σατανικά μέσα, τον πολιτικό χώρο από τους παράγο ντες εκείνους που θα μπορούσαν να αντιστρατευθούν πρακτι κά το έργο της (Κονδύλης, Ελ. Βενιζέλος, Δεμερτζής, Π. Τσαλδάρης κ.ά.) Και για να σταθεί αυτό το αντιλαϊκό καθε στώς, με επικεφαλής έναν άνθρωπο που ποτέ δεν μπόρεσε να πάρει περισσότερο από το 3-4% των ψήφων, χρησιμοποιήθη κε η κτηνώδης βία, σε συνδυασμό με μεσαιωνικά βασανιστή ρια που η χώρα μας δεν είχε γνωρίσει προηγούμενα. Ως πρόσχημα για την επιβολή της δικτατορίας χρησιμοποιή θηκε ο «κομμουνιστικός κίνδυνος» κι αυτό παρόλο που γνώρι ζαν πολύ καλά ότι το ΚΚΕ δεν προετοίμαζε καμιά επανάστα ση. Είναι αλήθεια ότι μετά το 1931, όταν η παγκόσμια οικονο μική κρίση (1929-1932) χτύπησε και τη χώρα μας, η κατάστα ση έγινε επαναστατική, άσχετα με το αν το ΚΚΕ υποκειμενικά δεν ήταν σε θέση να εκμεταλλευθεί αυτήν την κατάσταση. Τα αστικά κόμματα δεν μπορούσαν να δώσουν καμιά λύση στα κοινωνικά προβλήματα που συνεπάγονταν αυτή η κρίση. Πρώτο χρεωκόπησε -στην κυριολεξία- ο Ελ. Βενιζέλος με όλη την παράταξη του, που είχε πάρει τη διακυβέρνηση της χώρας με το 75% το 1928. Ταυτόχρονα το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή 7

Τσαλδάρη, δεν ήταν σε θέση να προσφέρει καμιά διέξοδο. Η άνοδος στην εξουσία του Χίτλερ έδινε για τις κυρίαρχες τά ξεις των χωρών που χτυπιούνταν από την κρίση μια νέα διέξο δο: το φασισμό. Οπωσδήποτε δεν υπήρχε άλλη διέξοδος πέρα από δω: ή την επαναστατική ανατροπή του αστικού κατεστη μένου -πράγμα που το έλεγε λίγα χρόνια πριν ο Λένιν ή το φασισμό. Ό τ α ν το ΚΚΕ, οι φορείς των επαναστατικών λύ σεων αρνήθηκαν (δεν μπόρεσαν) να την πραγματοποιήσουν, ο φασισμός θριάμβευσε. Κάπως έτσι διαγράφονταν η κατάστα ση στη χώρα μας μετά το 1931. Από το 1931 και μετά στο σύνολο του πολιτικού αστικού κόσμου κινούνται εκδηλώνονται τάσεις για δικτατορία. Ό λ ο ι επικαλούνται τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» (Πλαστήρας, Πά γκαλος, Κονδύλης, Μεταξάς, Παπάγος κλπ.) Και το ΚΚΕ εί ναι η μόνη πολιτική δύναμη που αγωνίζεται με συνέπεια και ειλικρίνεια ενάντια στη δικτατορική κίνηση, από οπουδήποτε και αν προέρχεται. Το ΚΚΕ αγωνίζεται επικεφαλής των λαϊ κών μαζών τόσο για το ζήτημα της δουλειάς όσο και την απο τροπή της δικτατορίας με κύριο στόχο τη δημιουργία Λαϊκού Μετώπου. Το Λαϊκό Μέτωπο είναι η βασική θέση της Κομ μουνιστικής Διεθνούς (Κ.Δ.). Και το ΚΚΕ, μετά το 7ο Συνέ δριο της ΚΔ (1935) έχει αυτό το Λαϊκό Μέτωπο ως αποκλει στικό στόχο, για να φράξει ο δρόμος προς τη δικτατορία και το φασισμό. Οι επίδοξοι λοιπόν δικτάτορες συγκεντρώνουν την προσοχή τους στη δράση του ΚΚΕ και καταστρώνουν τα σχέδια της εξουδετέρωσης του. Το όργανο εξουδετέρωσης του ΚΚΕ είναι η Ειδική Ασφάλεια, που συγκεντρώνει στοιχεία για να μπορεί να χτυπήσει στην αποφασιστική στιγμή. Παράλληλα προωθεί στο μηχανισμό του ΚΚΕ ανθρώπους ώστε να ξέρει τι γίνεται. Ό τ α ν θα επιβληθεί η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, ο Μεταξάς και οι προστάτες του Άγγλοι κινούν την Ασφά λεια ενάντια στο ΚΚΕ, που ήταν η μόνη δύναμη που μπορού σε να κινηθεί κατά της δικτατορίας του. Οι φιλελεύθεροι ου σιαστικά βρίσκονται σε συνεργασία με το Μεταξά, ενώ το Λαϊκό Κόμμα περιορίζεται σε λόγια. Το χτύπημα του ΚΚΕ θα 8

γίνει με ένα συνδυασμό βίας και μεθόδων διάβρωσης του μη χανισμού του. Από τις πρώτες ημέρες εξαπολύεται ενάντια στο ΚΚΕ ένα κύμα συλλήψεων. Είχαν σχηματισθεί κατάλογοι κομμουνιστών, που συνελήφθησαν και αφού βασανίστηκαν άγρια στα άντρα της Ειδικής Ασφάλειας, ή στέλνονταν εξορία ή παραπέμπονταν σε δίκη για να κλειστούν στις φυλακές. Η Μεταξική δικτατορία με τα βασανιστήρια και τον εξαναγκα σμό υπογραφής δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ, κατόρθωσε να μεταβάλλει σε όργανά της μερικούς κομμουνιστές και πα ράλληλα να δημιουργήσει ένα κλίμα χαφιεδοφοβίας, που πα ρέλυσε ακόμα πιο πολύ τον παράνομο μηχανισμό του. Ο Μιχελίδης εκείνη την εποχή ανήκε στα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, είναι μέλος του ΠΓ, μετά τη σύλληψη του Νεφελού δη, Παρτσαλίδη, Σκλάβαινα. Είναι απ' αυτούς που δοκιμά στηκαν σκληρά, που βασανίστηκαν άγρια από την Ειδική Ασφάλεια και απομονώθηκαν από το ίδιο το ΚΚΕ, χωρίς πο τέ να του επιτρέψουν να μιλήσει, για όλη εκείνη την περίοδο. Η μαρτυρία του για τα γεγονότα της εποχής και ειδικά για την κίνηση της Ασφάλειας, αλλά και του Ζαχαριάδη, που αντικει μενικά έχει τυλιχθεί στο δίκτυ του Μανιαδάκη και τον διευκο λύνει να δημιουργήσει την προσωρινή Διοίκηση (ΠΔ) του ΚΚΕ καθοδηγούμενη από τον ίδιο το Μανιαδάκη, είναι απο καλυπτική. Τα στοιχεία που δίνει από τη δική του εμπειρία φωτίζουν κάποιες πτυχές αυτής τις σκοτεινής εποχής, που εξακολουθεί να είναι θολή και σήμερα για το ΚΚΕ. Ο Μιχελίδης είναι ο πρώτος που επισήμανε το μεγάλο χαφιέ της εποχής, τον Κουτσογιάννη. Μα παρόλο που το κατήγγειλε με επιμονή, όλοι αντιπαρήλθαν αυτή την καταγγελία, με συνέ πεια να διεισδύσει ακόμα πιο πολύ η Ασφάλεια στο μηχανι σμό του ΚΚΕ. Η επιμονή της ηγεσίας του ΚΚΕ να αρνείται την καταγγελία του Δ. Μιχελίδη γίνεται πραγματικά ύποπτη. Αν σημειωθεί ότι η σκέψη του Ν. Ζαχαριάδη κυριαρχείται από χαφιεδομανία είναι περίεργο να αρνείται μια συγκεκριμέ νη καταγγελία. Το ότι θεώρησαν το Μιχελίδη ως «σπασμένο» δεν τους καλύπτει να αρνούνται μια συγκεκριμένη καταγγε λία. Στην περίπτωση του Γ. Σιάντου είχε γίνει το αντίθετο. Αν 9 ι

ο «σπασμένος», ο Σκαφίδας και ο Γκαζές, κατήγγειλαν για χαφιέ το Σιάντο, η καταγγελία έγινε δεκτή και πολυχρησιμο ποιήθηκε μάλιστα. Και απορεί κανένας γιατί δεν εξετάσθηκε η περίπτωση του Κουτσογιάννη. Ο Κουτσογιάννης ήταν λοχίας του κόκκινου στρατού. Στάλ θηκε για δουλειά στην Ελλάδα από την Κ.Δ. Ήταν η εφεδρι κή γιάφκα της ΚΔ, που θα χρησιμοποιούνταν σε περίπτωση που χτυπιόταν η κύρια γιάφκα ή σε περίπτωση που αχρη στευόταν. Την κύρια γιάφκα την κρατούσε από το 1932 και μετά ο Μάθεσης. Έτσι ο Κουτσογιάννης έγινε θυρωρός στη Σύρου 27, ενώ παράλληλα δούλευε τυπογράφος. Όλοι όσοι έρχονταν από τη Μόσχα ήξεραν τυπογραφία. Ο Κουτσογιάν νης έγινε πράκτορας της Ασφάλειας από το 1927. Αυτό γράφει ο Χαραλαμπίδης που είχε στα χέρια του το Αρχείο της Ασφά λειας. Η Ασφάλεια γνώριζε το ρόλο του και στόχος της πια γί νεται να αχρηστεύσει την κύρια γιάφκα της ΚΔ ώστε να περά σει στα χέρια της η ένταξη της ΚΔ με το ΚΚΕ Στη διάρκεια της δικτατορία ο Κουτσογιάννης θα χρησιμο ποιηθεί και ως στέλεχος του ΚΚΕ από τον παράνομο μηχανι σμό. Και θα δουλεύει με όλα τα μέτρα συνωμοσίας για να μη γίνει αντιληπτός. Η αποκάλυψη του ρόλου του ήταν μια σημα ντική υπόθεση. Κι όμως τόσο ο Ζαχαριάδης όσο και τα άλλα στελέχη στα οποία ανακοίνωσε τις αποκαλύψεις του ο Μιχελί δης, σώπασαν. Οπωσδήποτε εδώ υπάρχει κάτι σκοτεινό. Η επιμονή του Μιχελίδη στην καταγγελία του φαίνεται να στά θηκε ο αποφασιστικός παράγοντας της απομόνωσης του από το κόμμα. Ο Μανιαδάκης αφού κατόρθωσε να συλλάβει τα βασικά στελέχη του ΚΚΕ, πήρε την απόφαση να γίνει ο ίδιος καθοδη γητής του ΚΚΕ. Στα σχέδια του αυτά τον βοήθησε άθελα του ο Ν. Ζαχαριάδης που κρατιόταν στις φυλακές της Κέρκυρας. Ο Ζαχαριάδης σε συνεργασία με τα άλλα στελέχη του ΚΚΕ «πείστηκε» ότι ο Μάθεσης είναι ο μεγάλος χαφιές του ΚΚΕ. Φαίνεται ότι «τον δούλεψε» κανονικά ο Μανιαδάκης, που ήθελε να αχρηστεύσει κανονικά την κούφια γιάφκα της ΚΔ. Για να σώσει το ΚΚΕ από το χαφιέ Μάθεση ο Ζαχαριάδης, σε 10 ι

συνεργασία με τον Βασίλη Νεφελούδη και Μήτσο Παρτσαλίδη θα βάλουν το μέλος του ΠΓ Μιχαηλίδη να κάνει δήλωση για να βγει έξω και να εκκαθαρίσει την κατάσταση. Τυχοδιωκτι σμός χωρίς προηγούμενο. Ήταν δυνατό η Ασφάλεια να μην παρακολουθεί το Μιχαηλίδη; Έτσι στις πρώτες επαφές θα πέ σει και πάλι στα χέρια της Ασφάλειας. Και από κει και πέρα θα γίνει όργανο του Μανιαδάκη. Από κει και πέρα ο Μανιαδάκης με όργανο το Μιχαηλίδη και με τη συνεργασία ενός άλλου δυναμικού στελέχους του ΚΚΕ, του Τυρίμου, που έγινε όργανο της Ασφάλειας όταν έμαθε ότι στη Μόσχα σκότωσαν τον αδελφό του, που είχε κλη θεί εκεί το 1930, μαζί με τα μέλη των φραξιονιστικών ομάδων όπως είχε χαρακτηριστεί η εσωτερική διαμάχη στην ΚΕ του ΚΚΕ το 1929-1930. Ο Ζαχαριάδης έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στο Μιχαηλίδη και ο Μιχαηλίδης εργάζεται για το Μανιαδάκη. Με τη συνερ γασία του Μιχαηλίδη και την έγκριση του Ν. Ζαχαριάδη θα οργανωθεί η Π.Δ. με κύριο εισηγητή τον Κουτσογιάννη. Και καθώς αχρηστεύθηκε η κύρια γιάφκα του Μάθεση, η ΚΔ θα στείλει μια σειρά στελέχη στη γιάφκα του Κουτσογιάννη. Ο Κουτσογιάννης τα παραδίδει στο Μανιαδάκη και χρησιμοποι ούνται χωρίς να το ξέρουν στη συγκρότηση της Π.Δ. Ο Μιχαηλίδης που γνωρίζει ότι υπήρχε και η παλιά Κεντρι κή Επιτροπή με τους Παπαγιάννη, Κτιστάκη, Βιτσαρά κλπ. φροντίζει να πείσει το Ζαχαριάδη ότι και αυτοί είναι χαφιέ δες έτσι να πάρει αυτός την αποκλειστική εκπροσώπηση του ΚΚΕ. Και ο Ζαχαριάδης επιβάλλει το Μιχαηλίδη, δηλαδή τον άνθρωπο του Μανιαδάκη ως μοναδικό εκπρόσωπο του παρά νομου ΚΚΕ. Έτσι ο Μιχαηλίδης, δηλαδή ο Μανιαδάκης, ανα λαμβάνει την καθοδήγηση όχι μόνο του παράνομου μηχανι σμού του ΚΚΕ αλλά και στις φυλακές και στις εξορίες. Μέσα σ' αυτή την κίνηση μπερδεύεται και το όνομα του Μι χελίδη. Ό π ω ς γράφει ο ίδιος, τον στέλνει τελικά ο ίδιος ο Ζα χαριάδης στο στόμα του Μανιαδάκη, αφού του δίνει εντολή να ενταχθεί στο μηχανισμό του Μιχαηλίδη. Ό π ω ς τα εξιστο ρεί ο ίδιος ο Μιχελίδης συναντήθηκε με το Μιχαηλίδη, αλλά 11

δεν πρόλαβε να πάρει μέρος στην κίνηση της Π.Δ. γιατί τον οδήγησαν στο στρατό, ως ανυπότακτο. Κι εδώ αρχίζει ένα άλλο μεγάλο ερωτηματικό για τη συμπε ριφορά της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στο Μιχελίδη. Η ηγε σία του ΚΚΕ γνωρίζει πολύ καλά ότι ο Μιχελίδης δεν ήταν στην Π.Δ. ότι ήταν φαντάρος. Κι όμως διέδωσε και τελικά έγι νε συνείδηση στο ΚΚΕ ότι ο Μιχελίδης ήταν από τους βασι κούς παράγοντες της Π.Δ. Για το ΚΚΕ η Π.Δ. είναι πια έργο των 3Μ (Μανωλέας, Μιχελίδης, Μιχαηλίδης). Είναι πραγμα τικά παράξενη η προσπάθεια να βάλουν και το Μιχελίδη εκεί που δεν ήταν! Και δεν ήταν, παρά την εντολή του Ζαχαριάδη να συνεργαστεί με το Μιχαηλίδη. Η προσωπική μαρτυρία του Μιχελίδη για τη σκοτεινή τούτη περίοδο του ΚΚΕ είναι αποκαλυπτική. Και ενδιαφέρει πιο πολύ όλους εκείνους, που από τη θέση της ηγεσίας του ΚΚΕ αρνήθηκαν να ακούσουν την καταγγελία του και του φόρτω σαν ευθύνες για τις οποίες θα έπρεπε να είναι οι ίδιοι κατηγο ρούμενοι. Ο Μιχελίδης δίνει στο κείμενο του στοιχεία. Και νομίζω ότι η ιστορία τον δικαιώνει. Το βιβλίο του είναι καλογραμμένο και διαβάζεται με άνεση. Τα στοιχεία του είναι αποκαλυπτι κά. Ο Κουτσογιάννης τελικά αποκαλύφθηκε, αλλά για την επίσημη ηγεσία δεν υπήρξε χαφιές. Και πάλι όμως η ηγεσία του ΚΚΕ δεν κάνει την αναγκαία αποκατάσταση του Μιχελί δη, τουλάχιστο ως προς την ειλικρίνεια της καταγγελίας του. Επιμένει και σήμερα να τον κατηγορεί ως άνθρωπος της Π.Δ. ενώ δεν ήταν. Ο Μιχελίδης δίνει πολλά στοιχεία για τη σκο τεινή εκείνη περίοδο του ΚΚΕ. Ο ιστορικός πρέπει να τα αξιοποιήσει σε συνδυασμό με όλα τα άλλα στοιχεία που έχουν έρθει στο φως, για να κρίνει πρόσωπα και πράγματα. Περικλής Ροδάκης

Ο μυστικός πράκτορας στο ΚΚΕ

Μια εξήγηση στον αναγνώστη Κάτι λιγότερο από μισός αιώνας κύλησε από την περίοδο που αναφέρεται τούτο το βιβλιαράκι, λόγος για τον οποίο ίσως φανεί παράκαιρο. Βέβαια αν ήταν δυνατό να γραφτεί στον καιρό του θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον. Τώρα δίνει μόνο μερικές, ολότελα σωστές, ιστορικές πληροφορίες στον εν διαφερόμενο αναγνώστη. Εκτός από τη θύμησή μου, το υλικό για το θέμα το μάζευα πριν τον πόλεμο και κατά τη διάρκεια τον πολέμου και της κα τοχής, όταν ήμουν φυλακισμένος ή στρατιώτης. Έξω από τα έγγραφα που δημοσιεύονται στο τέλος και που έχουν μισοκα ταστραφεί από την πολυκαιρία, υπάρχει και ένα πολεμικό ημερολόγιο που το εξέδωσα πρόσφατα σε βιβλίο. Υπήρχε και ένα ακόμη ημερολόγιο πολιτικού κρατούμενου το οποίο έγραφα ως κρατούμενος στις φυλακές και στα στρα τόπεδα συγκέντρωσης. Αυτό το 'γραφα σε μικροσκοπικά χαρ τάκια και τα 'κρυβα μέσα σε ένα παλιό πάπλωμα, το οποίο δυ στυχώς καταστράφηκε, γιατί τη μέρα που βγαίναμε από το Χαϊδάρι οι Γερμανοί κράτησαν το πάπλωμα και το κάψανε μαζί με άλλα κουρέλια μας. Όλα όσα αναφέρονται εδώ είναι πέρα ως πέρα αληθινά και τα γράφω όχι για να 'χω κάποιο προσωπικό όφελος, παρά μό νο για να συμπληρωθεί μια παραλειπόμενη σελίδα ιστορίας του ΚΚΕ, πολύ διδακτική. Ακόμα πρέπει να πω εδώ ότι ποτέ και σε καμιά περίπτωση δεν είχαμε προσωπικές διαφορές με κανένα από τα πρόσωπα που αναφέρονται και δεν ζουν πια. Όλες οι διαφορές που προέκυψαν μέσα στον αγώνα ήταν αυστηρά κομματικές. 15

Η σύλληψη της γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ Τα τελευταία χρόνια και μετά την ομαλή αντικατάσταση της χούντας από την κοινοβουλευτική δημοκρατία, βγήκαν στο φως της δημοσιότητας πάρα πολλά γεγονότα και περιστατικά, αναφορικά με τη ζωή και τη δράση του ΚΚΕ. Σχεδόν όλα τα περιστατικά που γράφτηκαν, καθώς και εκείνα που γράφο νται, αναφέρονται στην ηρωική κυρίως εποχή, δηλαδή στα χρόνια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της κατοχής και στο δεύτερο αντάρτικο, με όλα τα μεγαλεία και με τα τραγικά επακόλουθα. Αυτό είναι φυσικά σωστό. Ό μ ω ς , για την προηγούμενη ηρωική πάλη που πραγματο ποίησε αυτό το επαναστατικό κόμμα στα χρόνια της τεταρ τοαυγουστιανής μοναρχοφασιστικής δικτατορίας δε γράφτηκε σχεδόν τίποτα, όπως δεν γράφτηκε απολύτως τίποτα και για τα εσωτερικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν μέσα στις γραμμές του και ιδιαίτερα από την πολυθρύλητη σύλληψη της γραμματείας του, δηλαδή από την άνοιξη του 1938 μέχρι και το καλοκαίρι του 1941. Ελάχιστα γίνηκαν γνωστά γι' αυτή την περίοδο. Πάντοτε, και με ανεξήγητη επιμονή, η περίοδος εκείνη σκε πάστηκε με σιγή. Και σκεπάστηκε με σιγή όχι γιατί το θέμα δεν ήταν ενδιαφέρον, αλλά γιατί είναι πικρό και άχαρο. Οι διάφοροι συγγραφείς το βρήκαν πιο βολικό να γράφουν θεα ματικές ηρωικές ιστορίες, που έχουνε πέραση, παρά να ασχο λούνται, με μια απρόσωπη, οδυνηρή και άχαρη σελίδα αυτής της εξίσου σημαντικής ιστορικής περιόδου που αναφέραμε πιο πάνω. Έτσι παρέμεινε σχεδόν σκοτεινή και ξεκομμένη ολό κληρη η πεντάχρονη πάλη του ΚΚΕ ενάντια στο μοναρχοφα17

σιστικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Και όμως, ο αγώνας αυτός, που δεν ήταν διόλου θεαματικός, ήταν εξίσου ηρωικός και θετικός για την Ελλάδα. Αλλά όταν γράφονται μόνο τα ευχάριστα και τα αρεστά γε γονότα, και παρασιωπούνται τα δυσάρεστα, τότε δεν γράφε ται αληθινή ιστορία. Βέβαια, αναγνωρίζω ότι δεν έχω συγγραφικές ικανότητες, όμως, σαν ένας απλός εργάτης αγωνιστής, νομίζω πως δεν βλάφτει σε τίποτα να γράψω με τη βοήθεια της μνήμης, αλλά σωστά, για μερικά γεγονότα και περιστατικά που γινήκανε κατά το 1938-1941 και στα οποία πήρα μέρος. Αρχίζω από εκείνη τη σημαδιακή ημερομηνία του 1938 που, μέσα σε σκληρή πάλη, πιάστηκε ολόκληρη η γραμματεία του ΚΚΕ, ημερομηνία που καμιά σκοπιμότητα δεν μπορεί να τη σκεπάσει, αφού ακόμη και τώρα, ύστερα από σαράντα οκτώ χρόνια δεν ξεκαθαρίστηκε επίσημα. Πώς έγινε το κακό εκείνο; Αν θυμάμαι καλά, το θλιβερό γεγονός γίνηκε το Μάρτη του 1938. Η Δικτατορία με αλαλαγμούς χαράς κατάφερε και έβαλε στο χέρι ολόκληρη τη γραμματεία του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Εκείνο τον καιρό τα πρόσωπα που την αποτελούσαν ήτανε ο Σκλάβαινας, ο Νεφελούδης και ο Παρτσαλίδης. Το πλήγμα ήταν πολύ σοβαρό και συγκλόνισε το κόμμα και επιπλέον έκανε μεγάλη εντύπωση και στο λαό και στον πολιτι κό κόσμο. Συγκλόνισε το ΚΚΕ, όχι γιατί οι συλληφθέντες ήταν τάχα αναντικατάστατοι, αφού είναι γνωστό πως στο κόμμα αυτό κανένας δεν έχει αυτό το προνόμιο, όσο ψηλά και αν στέκεται, μα γιατί, από τη σύλληψη και πέρα, ως φυσικό επακόλουθο, δημιουργήθηκαν όχι μόνο κενά, αλλά και πολλά ερωτηματικά μαζί και δυσπιστία για τα συμβαίνοντα μέσα στον κεντρικό μηχανισμό του κόμματος που υποτίθετο ότι ήταν ασφαλής, αν και είχαν προηγηθεί σοβαρά ρήγματα. Ό τ α ν γίνηκε το κακό αυτό, βρισκόμασταν στη Θεσσαλονί κη και δουλεύαμε κομματικά τρία μέλη της Κεντρικής Επιτρο πής. Ο Γ. Σιάντος, που ήταν και μέλος του ΠΓ σε εφεδρεία, ο Γρ. Σκαφίδας, που ήταν αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ και νεοτοποθετημένος στο Μακεδόνικο γραφείο σε αντικατάστα18

ση του Παρτσαλίδη, και ο γράφων το παρόν Δ. Μιχελίδης, που από την αρχή του 1937 ήμουνα πρώτος γραμματέας της ΕΠ της κομ. οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Και οι τρεις αποτε λούσαμε το Μακεδονικό γραφείο που ιδρύθηκε το 1935. Βέβαια, υπήρχαν και άλλα μέλη της ΚΕ που δεν είχαν συλ ληφθεί και δουλεύανε σε άλλες επαρχιακές οργανώσεις του κόμματος. Ήταν φυσικό εμείς οι τρεις, που έλαχε να βρισκόμαστε στο πιο νευραλγικό χώρο του ελληνικού επαναστατικού κινήμα τος, όπως είναι η Θεσσαλονίκη, και αφού είχαμε υπεύθυνα πόστα, να ενεργήσουμε ως υπεύθυνο όργανο. Πρώτη δουλειά μας ήταν να δώσουμε μια άμεση απάντηση στη θριαμβολογία της φασιστικής, δικτατορίας. Οι οργανώσεις του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη ήταν γερές και είχαμε στο χέρι ένα θαυμάσιο παράνομο εκδοτικό μηχανισμό της ΚΟΘ με επικεφαλής τον Γιώργη Παπαρήγα και τη γυναίκα του. Στο μηχανισμό αυτό και σε τακτικά χρονικά διαστήματα τυπώναμε και κυκλοφο ρούσαμε ανελλιπώς τέσσερις καλοτυπωμένες και καλογραμμέ νες παράνομες εφημερίδες: τη «Λαϊκή Φωνή», το «Αντιδικτα τορικό Μέτωπο», το «Αγροτικό Βήμα» και τον «Προπαγανδι στή». Με αυτές τις εφημερίδες και με προκηρύξεις δώσαμε την απάντηση στον εχθρό και αμέσως μετά πιάσαμε τα εσωτερικά μας. Γύρω από τις συλλήψεις σκόπιμα οργίαζαν οι φήμες που ξε φουρνίζονταν από το Μανιαδάκη. Ανάμεσα σ' αυτές ήταν και μια για τον Παντελή Δαμασκόπουλο. Την τελευταία αυτή δεν τη βγάλαμε συμπερασματικά από τις εφημερίδες αλλά μας τη διαβίβασε από την Αθήνα ο Κ. Θέος και έλεγε ότι τάχα η προ δοσία της Γραμματείας γίνηκε από ένα διανοούμενο μέλος της ΚΕ που είχε σειρά να μπει στο Πολιτικό Γραφείο. Τέτοιο πρό σωπο ήταν μόνον ο Δαμασκόπουλος, ο μαζικός συνδικαλιστι κός ηγέτης στο Δημοσιοϋπαλληλικό Κίνημα. Ό λ ο ι μας, μέσα στην ταραχή και τη σύγχυση, χάψαμε το παραμύθι και φυσικά πήραμε μέτρα προφύλαξης σε βάρος του Παντελή Δαμασκό πουλου. Ταυτόχρονα, οι τρεις αποφασίσαμε να καλέσουμε σύσκεψη 19

της ΚΕ για την εκλογή του νέου ΠΓ του Κόμματος, και για το σκοπό αυτό έπρεπε να κατεβούμε στην Αθήνα. Προσωπικά εί χα τη γνώμη πως το κομματικό συμφέρον ήταν να κατέβουν στο κέντρο μόνον ο Σιάντος και ο Σκαφίδας και να παρέμενα στη Θεσσαλονίκη μόνος αφού βρισκόμουν στη Μακεδονία από το 1935 συνεχώς και λόγω της κομματικής δουλειάς μου γνώριζα άριστα και τις συνθήκες και την κατάσταση των ορ γανώσεων μας. Δυστυχώς επικράτησε η πλειοψηφία και έτσι γίνηκε το πρώτο βασικό λάθος να κατέβουμε όλοι στην Αθήνα. Επειδή δεν είχαμε εμπιστοσύνη ούτε στον κεντρικό μηχανισμό ούτε, και πολύ περισσότερο, στη ΚΟ Αθήνας, που τη θεωρήσαμε σάπια και διαβρωμένη από πράχτορες της Ασφάλειας, απο φασίσαμε την οργάνωση της καθόδου μας στην πρωτεύουσα να την αναλάβω εγώ που ήμουν και άγνωστος στο κέντρο, δε δομένου ότι όλα μου τα χρόνια τα είχα περάσει δουλεύοντας κομματικά σε επαρχιακές οργανώσεις. Έτσι, πρώτα κατέβηκα μόνος και αφού προετοίμασα το έδαφος κατέβηκαν και οι άλλοι δυο σε συγγενικά μου σπίτια της Κοκκινιάς. Είχαμε ήδη αποφασίσει και με τη σύμφωνη γνώμη του Θέου, που ήταν επίσης μέλος του ΠΓ, τα εξής: πρώτο, να γίνει ευρεία σύσκεψη της ΚΕ για να εκλεγεί το νέο Πολιτικό Γρα φείο· δεύτερο, να αναλάβω ο ίδιος γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της ΚΟΑ με βασικό καθήκον την εκκαθάριση της· τρί το, να απομονώσουμε προσωρινά το Δαμασκόπουλο και τέ ταρτο να προσλάβουμε με κοοπτάτσια μερικά στελέχη ως ανα πληρωματικά μέλη στην Κεντρική Επιτροπή. Θέμα ολομέλειας δεν υπήρχε αφού η κανονική 4η ολομέλεια της ΚΕ είχε γίνει το Φλεβάρη. Αυτός ήταν και ο λόγος που ονομάστηκε εκείνη η σύσκεψη έκτακτη. Και στην έκτακτη αυ τή σύσκεψη της ΚΕ δεν ήταν δυο-τρεις, όπως έγραψε στο «Ρι ζοσπάστη» ένας απληροφόρητος βιογράφος του Πλουμπίδη, αλλά ήταν παρόντα εννέα τον αριθμό, και κανονικά εκλεγμέ να από το 6ο συνέδριο, μέλη της ΚΕ. Έλαβαν μέρος επίσης και άλλα ανώτερα στελέχη, μη μέλη

της ΚΕ. Αυτό γινόταν και στο παρελθόν*. Η έκτακτη σύσκεψη γίνηκε το Μάη σε σπίτι στο Ν. Φάληρο. Από αυτή απουσίαζε μόνον ο Δαμασκόπουλος. Κανονικά και σύμφωνα με το καταστατικό, τη θέση του Δαμασκόπουλου στο νέο ΠΓ έπρεπε να την καταλάβει ο Γραμμένος, όμως η τριάδα Σιάντου, Θέου και Σκαφίδα επέμενε να βάλει δικό της στο ΠΓ και σαν τέτοιος προτάθηκε ο Δ. Παπαγιάννης, που δεν ήταν μέλος της ΚΕ. Ήταν βέβαια στέλεχος και μέσα σε ένα μόνο λεπτό της ώρας και με τρόπο αλεξιπτωτικό πήδηξε δυο σκαλιά και γίνηκε και μέλος της ΚΕ και στο ΠΓ, κατά πα ράβαση του καταστατικού και μόνον με την εύνοια. Μετά τη σύσκεψη της ΚΕ, ως νέο ΠΓ, αφού τακτοποιήσαμε μερικά οργανωτικά κενά και την ανακατάταξη σε στελέχη, αμέσως ασχοληθήκαμε με το πρόβλημα του Δαμασκόπουλου. Τη διευκρίνιση της υπόθεσης αυτής την αναθέσαμε στο Θέο, ο οποίος και είχε μερικές προσωπικές επαφές μαζί του. Όμως από όλη την ανάκριση δεν προέκυψε κανένα επιβαρυντικό στοιχείο. Έτσι παρέμεινε μόνο η αδέσποτη φήμη και η υπο ψία και, όπως ήταν φυσικό, βρεθήκαμε σε αμηχανία για το τι να κάνουμε. Το πρόβλημα ήταν πολύ λεπτό και, αφού το ξανασυζητήσα με στο ΠΓ, ομόφωνα αποφασίσαμε και προτείναμε στο Δαμα σκόπουλο να τον στείλουμε στο εξωτερικό, στη κομμουνιστική Διεθνή που για μας ήταν αδέκαστος κριτής. Όμως, ο Παντε λής Δαμασκόπουλος, είτε γιατί φοβήθηκε την αποστολή του στο εξωτερικό, είτε γιατί δεν ήθελε να αφήσει την οικογένεια του με τα δυο μικρά παιδιά, όχι μόνον αρνήθηκε να πειθαρχή σει στην απόφαση αλλά και μας απάντησε με ένα πολυσέλιδο γράμμα με το οποίο έκανε προσωπική επίθεση σε ορισμένα μέ λη του ΠΓ, χαρακτήριζε τη περίπτωσή του σαν υπόθεση Ντρέϋφους και το ΚΚΕ Κρόνο που τρώγει τα παιδιά του. Έτσι, η άρνησή του να συμμορφωθεί με την απόφαση του ΠΓ, το γράμμα που έστειλε, καθώς και μια πληροφορία μας ότι σκόπευε να παραδοθεί στη Δικτατορία, μας οδήγησαν στην απόφαση της διαγραφής του. Έτσι ενεργήσαμε, αφού πι στεύαμε ότι αυτό ήταν και το σωστό. * Τα εκλεγμένα από το 6ο Συνέδριο μέλη της ΚΕ. που λάβανε μέρος στη σύ σκεψη ήταν: Σιάντος, Θέος, Σκαφίδας, Μιχελίδης, Γραμμένος, Πλουμπίδης, Σίτος, Γκαζές και Μάθαισης.

Η αλήθεια ήταν ότι αντιμετωπίζαμε πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση, οι συνθήκες ήσαν εξαιρετικά δύσκολες για το κόμμα και κάτω από τέτοιες συνθήκες καμιά απόφαση δεν μπορεί να είναι ανεπηρέαστη. Φυσικά, για την εποχή εκείνη τόσο η απομόνωση όσο και η διαγραφή του Δαμασκόπουλου ήταν για το κόμμα ένα προλη πτικό μέτρο πρόνοιας και όχι φυσικής εξόντωσης. Ο Δαμα σκόπουλος έπεσε θύμα μηχανορραφιών για το λόγο αυτό η εκτέλεσή του στο Καρπενήσι το 1944 πολύ σωστά χαρακτηρί στηκε από το Ν. Ζαχαριάδη τραγικό λάθος, ενώ μπορούσε να μη γίνει. Κοντά στα τόσα άλλα προβλήματα, μας απασχόλησε και μια έκκληση που γράψανε και στείλανε από τη φυλακή τα συλλη φθέντα μέλη της Γραμματείας. Η καλοπροαίρετη εκείνη έκ κληση που απευθυνόταν στα μέλη του κόμματος άκαιρα έκανε λόγο για τη διαφύλαξη της ενότητας του ΚΚΕ. Ουσιαστικός λόγος δεν υπήρχε. Το μόνο που υπήρχε, και προφανώς γρά φτηκε, ήταν ότι πέρασαν σε θέσεις κλειδιά ο Σιάντος και ο Θέος, που κάποτε είχαν αναμειχθεί στη φραξιονιστική πάλη του 1928-1930. Ό μ ω ς αυτό ήταν κάτι το ολότελα ξεχασμένο και έτσι κρίναμε την πράξη της έκκλησης σαν εκδήλωση παρα γοντισμού και την απορρίψαμε γι' αυτό και δε δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη». Εξάλλου, η πείρα είχε από τότε αποδείξει ότι η ανάμιξη φυλακισμένων και εξόριστων σε βασικά κομμα τικά θέματα μόνο ζημιές προκάλεσε. Επιπλέον τα ανώτερα και τα ανώτατα πόστα δεν είναι φέουδο κανενός ούτε και κλη ρονομικό τιμάρι, αλλά είναι αυτό που είναι, μια εκ περιτρο πής και εθελοντική επαναστατική προσφορά και όχι βιοπορι στικό επάγγελμα εφ' όρου ζωής. Στην προκειμένη περίπτωση, το ΚΚΕ δεν κινδύνευε από έλ λειψη ενότητας, αφού ομολογουμένως ήταν μονολιθικό σαν γρανίτης, αλλά κινδύνευε θανάσιμα από τους πράχτορες της Ασφάλειας που αθρόα είχαν τρυπώσει στη ΚΟΑ και μάλιστα κάτω από τη μύτη του τότε ΠΓ και της συλληφθείσης γραμμα τείας. Με την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, το πιο δύσκολο .

και το πιο επικίνδυνο πρόβλημα που αντιμετωπίζαμε ήταν η ΚΟΑ. Μέχρι τότε σε καμιά άλλη οργάνωσή μας δεν είχε πα ρουσιαστεί τόσο οξύ θέμα χαφιεδιακής διάβρωσης παρά μόνο στην οργάνωση του Βόλου, το 1933, όπου δεν μπορούσε να σταθεί καθοδηγητής και οι αφελείς σύντροφοι το απέδιδαν στη ρυμοτομία της πόλης, ενώ όφειλαν να ψάξουν προσεχτι κά. Με την ΚΟΑ είχαμε ασχοληθεί και στη Θεσσαλονίκη τώρα έπρεπε με τα δικά μας χέρια να βγάλουμε τα κάστανα από τη φωτιά. Στο νέο ΠΓ είχαμε μελετήσει ένα σχέδιο εκκαθάρισης το οποίο, ως γραμματέας τώρα της ΚΟΑ, όφειλα να το εκτελέσω. Σε πρώτη φάση και μαζί με μεμονωμένα άτομα αποκόψαμε όλες τις αχτίδες που είχαν χτυπηθεί, και ήταν σχεδόν οι μισές. Στην προσπάθειά μας για σταθεροποίηση και στο τέλος του Ιούλη, η Ασφάλεια αντέδρασε με ένα νέο και καλά μελετημένο κύμα συλλήψεων και σε αχτίδες που τις θεωρούσαμε γερές. Τότε πιάστηκαν ο Η. Καράς, ο Γενάδης και άλλοι. Ήταν φα νερό πως ο εχθρός επιδίωκε με τον πανικό και τη σύγχυση να μας ζαλίσει περισσότερο. Είχε ρίζες βαθιές. Η επαφή μας με το ΠΓ για λίγο είχε χαθεί και έπρεπε να δράσουμε με δικιά μας ευθύνη. Με τα απομείνοντα στελέχη κάναμε μια σύσκεψη στο δάσος της Μαγκουφάνας, όπου απο φασίσαμε και διευρύναμε την εκκαθάριση της ΚΟΑ πολύ πιο πέρα από το πλαίσιο που είχε χαράξει με απόφασή του το ΠΓ. Ακριβώς σ' αυτό το δεύτερο κύκλο εκκαθάρισης και για πρώ τη φορά κόψαμε και το σπίτι της οδού Σύρου και απομονώσα με τον σπιτονοικοκύρη του, το θυρωρό. Η απομόνωση του θυ ρωρείου (θυρωρός ήταν ο Κουτσογιάννης) γίνηκε από απλή υποψία, από ένα «τυχαίο» περιστατικό που μόνος το είδα και χωρίς να γνωρίζω ότι εκεί ήταν και η κεντρική γιάφκα του κόμματος. Σχεδόν αμέσως σηκώθηκε ένα οργανωμένο κύμα από διαμαρτυρίες των «αδικηθέντων» που είχαμε απομονώ σει, ότι τάχα είχαμε κόψει αθώους, και τα παράπονα φτάσανε και στο Πολιτικό Γραφείο. Πιθανόν γίνηκαν και αδικίες αλλά ήταν αδύνατο να γίνει διαφορετικά. .

Το ΠΓ δυστυχώς επηρεάστηκε και έκρινε τα μέτρα πολύ υπερβολικά γι' αυτό και αποφάσισε να επαναφερθούν πολ λοί, μεταξύ αυτών πρώτος και καλύτερος ήταν και ο βασικός πράχτορας της Ασφάλειας Κουτσογιάννης. Φυσικά κανένας δεν υποπτευόταν το ρόλο του που με μαεστρία έπαιζε από χρόνια στο ΚΚΕ. Τον Αύγουστο του 1938 η κατάσταση είχε κάπως ισορροπή σει στο κόμμα και γίνηκαν μερικές αλλαγές. Το Θέο τον περά σαμε σε εφεδρεία για αποστολή στο εξωτερικό, μα απότυχε γιατί φοβήθηκε να μπει στο βαπόρι, και τη θέση του στη γραμματεία την πήρα εγώ. Στο μεταξύ είχαμε συνδεθεί με τη ΚΔ και, μια που είχαμε οξεία κρίση στελεχών, αποφασίσαμε και γράψαμε στο Σακα ρέλο να σταλούν όλοι οι κούτβιδες στην Ελλάδα, εκτός από το Χαϊτά, τον παλιό γραμματέα του κόμματος. Και η λειτουργία του ΠΓ δεν ήταν αυτή που έπρεπε, λ.χ. ο Θέος και που ήταν σε εφεδρεία δεν έκανε καμιά δουλειά, ο Σιάντος έβγαινε μόνο για να συναντά το Μάθαιση και τον υπεύθυνο του Τυπογραφείου, ο Σκαφίδας, που παράσταινε τον οργανωτικό γραμματέα, από το φόβο του δεν έβγαινε ποτέ από το σπίτι. Έτσι και αναγκαστικά, από τον Αύγουστο του 1938 ως τον Απρίλη του 1939 όλο το βάρος της δουλειάς έπεσε πάνω σε μένα. Νύχτα και μέρα παρακολουθούσα προσωπικά την ΚΟΑ, την ΚΟΠ, το γραφείο της ΚΕ της ΟΚΝΕ, το Αντι δικτατορικό Μέτωπο και το Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο. Κατ' επέκταση συνεργάστηκα και με το ρεφορμιστή ηγέτη Γιάννη Καλομοίρη, που, ανάμεσα στα άλλα, μου ζήταγε και λεφτά τη στιγμή που εμείς δεν είχαμε ούτε ξερό ψωμί να φάμε. Του είχε κοπεί ο παλιός λουφές από τη ΓΣΕΕ. Μια ακόμα αγιάτρευτη πληγή μας ήταν και η παράβαση βα σικών συνωμοτικών κανόνων. Στην κριτική που γίνηκε στη σύσκεψη της ΚΕ καταλογίστηκαν σοβαρές ευθύνες στους συν τρόφους της γραμματείας που είχαν συλληφθεί ακριβώς γι' αυ τό το ζήτημα. Το «δάσκαλε που δίδασκες και νόμον δεν εκρά τεις» ταίριαζε και σε μας. Για κακό παράδειγμα αναφέρω εδώ το εξής: από την αρχή του 1938 και μέχρι τη μέρα που πιάστη.

καν, και στη Θεσσαλονίκη και στον Πειραιά και στην Αθήνα ο Σιάντος και ο Σκαφίδας πάντοτε έμεναν στο ίδιο σπίτι, ποτέ δεν αποχωρίστηκε ο ένας τον άλλον. Ό τ α ν επαναφέρθηκε το ΠΓ από τον Πειραιά στην Αθήνα, και οι δυο μαζί με τις γυ ναίκες τους ήρθαν -και θρονιάστηκαν στο δικό μου σπίτι. Επειδή από τη Θεσ/κη γκρινιάζαμε γι' αυτό το απαράδεκτο καθεστώς και για να χωρίσουνε, πήγα και τους νοίκιασα μια μονοκατοικία στην οδό Σκιάθου αλλά και σ' αυτή κάθισαν όχι δυο, αλλά τρεις, Σιάντος, Σκαφίδας και Θέος. Αυτός ο τρόπος διαβίωσης ήταν βέβαια οικονομικός και βο λικός για τους ίδιους, αλλά και καταστροφικός για το κόμμα, αφού η ασφάλεια με ένα σμπάρο πετύχαινε δυο και τρία μαζί τρυγόνια. Για να χωρίσουν πάρθηκε ειδική απόφαση στο ΠΓ και ο μεν Θέος συμμορφώθηκε, ενώ οι Σιάντος-Σκαφίδας ξανακατοίκησαν μαζί ώσπου πιάστηκαν σαν σιαμαίοι αδελφοί. Οι δυσκολίες για όλα τα στελέχη ήσαν πάρα πολλές και οι πληγές βαθιές, όμως το ΚΚΕ παρέμενε ολόρθο και ήταν το μόνο κόμμα που αγωνιζόταν κατά της Δικτατορίας και για τα συμφέροντα των εργαζομένων και της Ελλάδας. Μια απόδειξη της ζωντάνιας και της ομαλής βασικά λει τουργίας του ήταν και η, σε κανονικό χρόνο, σύγκληση της 5ης ολομέλειας της ΚΕ που γίνηκε το Φλεβάρη του 1939 σε σπίτι της οδού Χρυσολωρά. Εισηγητής ήταν ο Γ. Σιάντος και συνεισηγητής ο Μιχελίδης. Το πιο αξιοσημείωτο σ' αυτή ήταν ότι για πρώτη φορά αποκλείσαμε το Δαμιανό Μάθαιση, διότι είχε πέσει απάνω του σκιά υποψίας για μερικές συλλήψεις που γίνηκαν στον τομέα του, το στρατιωτικό. Ο σατανικός ρόλος του παρέμεινε σκοτεινός και μέχρι των ημερών μας. Στην αρχή του 1939 δεχτήκαμε ένα φοβερό πλήγμα στην ΚΟΘ και από την προφορική και τη γραπτή έκθεση, που έκα νε στο Π.Γ. η αγωνίστρια Βιτσαρά, μάθαμε την ολοκληρωτική καταστροφή της. Ο μόνος που γλίτωσε από εκείνο το σάρωμα ήταν ο Δ. Παπαγιάννης, Γραμματέας της ΕΠ. Το πλήγμα ήταν ανεπανόρθωτο και στη συνέχεια γίνηκε αίτιο για πολλά δεινά στο βαριά πληγωμένο κόμμα. Δεινά που περιγράφονται πιο κάτω.

Το πρόβλημα της ΚΟΘ και του Μακεδονικού γραφείου απασχόλησε σοβαρά το ΠΓ. Στην ειδική συνεδρίαση εισηγη τής ήταν ο Σιάντος που απερίσκεφτα και απερίφραστα εξέ φρασε υποψία για τον «γκριζομάλλη», δηλαδή το Γραμμένο. Ό μ ω ς αυτό ήταν ολότελα παράλογο, αφού ο Γραμμένος δεν είχε καμιά σχέση με την ΚΟΘ παρά μόνο με την αγροτική ορ γάνωση της περιοχής, η οποία δεν υπέστη το χτύπημα της Ασφάλειας. Και γι' αυτό, όχι μόνο αποκλείστηκε κάθε υποψία αλλά ταυτόχρονα τον βάλαμε νέο γραμματέα στην ΚΟΘ. Οι ευθύνες, λοιπόν, για τη καταστροφή της Θεσσαλονίκης κατά πρώτο λόγο εντοπίστηκαν στον Δ. Παπαγιάννη και τον απαλ λάξαμε αμέσως από τα καθήκοντα του. Σε δεύτερο πλάνο και για το ίδιο θέμα, βαριές ευθύνες καταλογίστηκαν και στο Ν. Πλουμπίδη που για τον ίδιο λόγο αντικαταστάθηκε από γραμ ματέας του Μακεδονικού. Με την ίδια απόφαση του ΠΓ, γραμματέας στο Μακεδονικό γραφείο της ΚΕ τοποθετήθηκα εγώ, στην ΚΟΘ ο Γραμμένος και η Ηλέκτρα Αποστόλου· για το τυπογραφείο έπρεπε να στείλουμε ειδικό τεχνίτη και σαν τέτοιος προτάθηκε από το Σκαφίδα κάποιος γυαλάκιας που δεν ήταν άλλος παρά ο Κου τσογιάννης. Για την τοποθέτησή του έφερα άμεση αντίρρηση και τούτο γιατί εγώ, ως γραμματέας της ΚΟΑ και από προη γούμενες υποψίες, τον είχα βάλει σε καραντίνα και απόρησα για το πώς βρέθηκε ανάμεσά μας. Κι' εδώ ακριβώς ταιριάξει και το «άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων και άλλα οι Θεοί κελεύ ουσιν». Φαίνεται ότι ο Κουτσογιάννης ήταν γερό γρανάζι στον κεντρικό παράνομο μηχανισμό και ούτε μια στιγμή δεν έπαψε να χρησιμοποιείται το σπίτι του σαν βασική γιάφκα. Αυτό δεν το γνώριζα, ούτε και τον πράχτορα Κουτσογιάννη. Εκτός από μένα, που δεν τον γνώριζα ούτε κατ' όνομα ούτε και στη φάτσα παρά μόνο μια φορά που με πήγανε στο σπίτι της οδού Σύρου, όλοι οι άλλοι στο ΠΓ τον ήξεραν. Σκαφίδας, Θέος, Σιάντος είπανε τα καλύτερα λόγια (από άγνοια φυσι κά), ότι πρόκειται για έμπιστο μέλος του κόμματος, και τον εγγυήθηκαν προσωπικά. Λίγο αργότερα, όταν πήγα στη Θεσ σαλονίκη και σε σχετική συζήτηση που είχα με τον Πλουμπί26

δη, ο τελευταίος μου είπε χαρακτηριστικά: «κόβω το κεφάλι μου γι' αυτόν». Ύστερα από όλες αυτές τις διαβεβαιώσεις των τεσσάρων μελών του ΠΓ απέσυρα τις αντιρρήσεις μου και δέχτηκα την τοποθέτησή του στο μηχανισμό του Μακεδονικού γραφείου. Έτσι ο πιο μεγάλος πράχτορας της Ασφάλειας ήρθε και στη Θεσσαλονίκη το Μάη του 1939. Λάθος τραγικό. Στη Θεσσαλονίκη επειδή δεν είχαμε σίγουρη γιάφκα και επειδή δεν γνώριζα τον Κουτσογιάννη στην όψη, η μεταξύ μας σύνδεση γίνηκε σε δρόμο και με συνθηματικό τρόπο*. Όπως έμαθα αργότερα, ο πράχτορας είχε έρθει πιο μπροστά και είχε καταλύσει σε ξενοδοχείο μαζί με κλιμάκιο της Γεν. Ασφάλειας σταλμένο από το Μανιαδάκη. Ασφαλώς από την ίδια εκείνη μέρα της άφιξης του πράχτορα οι μέρες μας ήταν μετρημένες στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, πρώτο θύμα του ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου με την οποία ήρθε σε επαφή για να τη βοηθήσει σε τυπογραφική ερ γασία, δεύτερος ο Γραμμένος, τρίτος ο Δημάκης και τελευ ταίος εγώ που του είχα γνωρίσει το σπίτι που νοίκιασα και που το προόριζα για την εγκατάσταση του νέου κομματικού τυπογραφείου. Αμέτρητα ήταν τα θύματά του στην Αθήνα. Ό π ω ς γράφω και σε άλλο σημείο του βιβλίου, ο χαφιές δεν είχε την ικανό τητα ενός Μαλινόφσκυ, ήταν όμως πάρα πολύ πονηρός και οπωσδήποτε προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο ΚΚΕ. Παρά το γε γονός ότι τον ανακάλυψα στις 30 του Ιούνη 1939, εντούτοις κατάφερε να δουλεύει, να αλωνίζει και να μας ρημάζει ως το 1941. Αυτό γίνηκε δυνατό για τον εξής λόγο: πρώτο, γιατί ο Θέος στον οποίο ανέφερα το περιστατικό, αφού πήγε «αβρό χοις ποσίν» από τη Γενική στην Ακροναυπλία, φαίνεται ότι δεν πίστεψε την καταγγελία μου και δεν μεταβίβασε τη πληρο φορία. Δεύτερος ευθύνεται ο Θανάσης Κλάρας που, ενώ ανέ λαβε την υποχρέωση στη φυλακή της Κέρκυρας να μεταβιβά σει την πληροφορία στο ΠΓ, αφού βγήκε γρήγορα, αυτό δεν το έπραξε. Τρίτος, και ένοχος αυτός, ήταν ο έμπιστος και εν τολοδόχος του Ζαχαριάδη Γιάννης Μιχαηλίδης που γραφτά * Το δρόμο και το σύνθημα τα ήξερε μόνο ο Πλουμπίδης ο οποίος και έστειλε τον Κουτσογιάννη.

και προφορικά τον είχα ενημερώσει το Μάιο του 1940 σχετικά με τον χαφιέ αυτός όχι μόνον δεν τον ξεσκέπασε αλλά σε γνώ ση του τον έκανε συνεργάτη του. Τέλος έφταιξε και ο Ζαχαριάδης που είχε κολλήσει στο μυα λό του ο Μάθαισης και δεν αξιοποίησε τα όσα του είπα το 1940 αναφορικά με το ρόλο του πράχτορα Κουτσογιάννη. Φαίνεται δεν έδωσε σημασία στο θέμα. Έφταιξα και εγώ που δέχτηκα την τοποθέτησή του και κα τόπιν θυσιάστηκα, αφού δεν έφερα αποτέλεσμα και αφού πα ρέμεινα πέντε χρόνια στην φυλακή γι' αυτή την υπόθεση. Τα όσα ανέφερα ως τώρα, δεν τα έγραψα όταν φύγανε από τη ζωή οι αγωνιστές που αναφέρονται ονομαστικά. Ό λ α αυτά τα κατάθεσα και προφορικά και γραφτά τότε που ήσαν όλοι τους στη ζωή. Ό π ο ι ο ς αμφιβάλλει από τους ζώντες δεν έχει παρά να ερευνήσει το κομματικό αρχείο για να πεισθεί πως όλα, πέρα ως πέρα, είναι αληθινά. .

Η αποκάλυψη του πράκτορα Στη Θεσσαλονίκη ήταν η τελευταία μέρα του Ιούνη 1939 και στο σπίτι που καθόμουνα έκανε πολύ ζέστη, σχεδόν αφόρητη. Το οίκημα ανήκε στο γιατρό Ζουράρη και βρισκόταν στο Κουλέ-καφέ κοντά στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατα τούρκ. Καθώς ήταν υπόγειο από πίσω μεριά, αμφιθεατρικό στο κάτω μέρος, μεσημβρινό και χτισμένο επάνω σε χαμάμ, ολημερίς το κτυπούσε ήλιος και γινόταν σωστό ασβεστοκάμι νο. Προφανώς αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που μολονότι νεόχτιστο παρέμενε ανοίκιαστο. Εγώ το είχα νοικιάσει γιατί το βρήκα κατάλληλο για να στήναμε το νέο τυπογραφείο του Μακεδονικού γραφείου. Το ένα δωμάτιο ήταν χωμένο στη γη, το δεύτερο υποφερτό και το τρίτο καλό, γι' αυτό και μέναμε προσωρινά όλη η οικογένεια. Είχε ένα μεγάλο παράθυρο που, όπως ήταν αμφιθεατρική όλη η οικοδόμηση, έβλεπε πάνω από τα κεραμίδια του χαμάμ και των άλλων σπιτιών. Επειδή έκανε ζέστη ακόμα, τη νύχτα είχαμε το παράθυρο ανοιχτό. Αυτό το είχε προσέξει ο πράχτορας που είχε γνωρίσει τη μέλλουσα κα τοικία του. Φυσικά είχε ενημερώσει και το κλιμάκιο της Γενι κής Ασφάλειας που μελέτησε το σχέδιο του μπλόκου και της εφόδου από πρωτύτερα. Περασμένα μεσάνυχτα 30 Ιουνίου άκουσα θόρυβο από σπά σιμο κεραμιδιού και όπως άνοιξα τα μάτια είδα πάνω από το κεφάλι μου δυο πιστόλια να με σημαδεύουν. Πιο πίσω στη σκεπή ήταν και άλλοι με πολιτικά και όλοι τους ξυπόλητοι. Φυσικά ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης και δεν μπόρεσα να αντι δράσω. Είχα προδοθεί. Ό μ ω ς δεν έχασα την ψυχραιμία μου και τους είπα μάλιστα «πόλεμο κάνουμε και με πιάσατε». Αφού με ακινητοποίησαν, 29

μερικοί πήδηξαν από το παράθυρο μέσα στο δωμάτιο - ήσαν όλοι ξυπόλητοι και με πολιτικά ρούχα -, άνοιξαν παράθυρα και πόρτες και κατέβασαν, κι άλλους αστυνομικούς που ήταν σκαρφαλωμένοι στην ταράτσα. Έ ν α ς από αυτούς πού ήταν και διοικητής της κουστωδίας - αργότερα έμαθα ότι ήταν ο υπαστυνόμος της Γενικής Ασφάλειας Θανάσης Τσέκος - άρχι σε την έρευνα. Πρώτα έψαξε στο σακάκι μου και βρήκε ένα φύλλο «Ριζο σπάστη» που για το αντιπολεμικό άρθρο του με καταδικάσανε αργότερα σε 20 μήνες φυλακή και εξορία. Έπειτα πήρε το σα κάκι της πυτζάμας, που το 'χα κρεμασμένο, και αμέσως έκανε μια αδέξια κίνηση σε μια άκρη της ραφής όπου είχα χωμένο ένα πολύ μικροσκοπικό κρυπτογραφικό σημείωμα, ενώ ταυτό χρονα έκλεισε το μάτι του σε κάποιον που έστεκε έξω από το παράθυρο και που πιθανόν ήταν ο ίδιος ο Παξινός, ο πιο πι στός άνθρωπος του υπουργού Μανιαδάκη. Από αυτήν ακριβώς τη βιαστική και αδέξια κίνηση του Τσέκου, αμέσως κατάλαβα τον καταδότη που δεν ήταν άλλος παρά ο τετραπλοεγγυημένος από το Πολιτικό Γραφείο Ελλη νορώσος και δήθεν μπολσεβίκος, Δημητριάδης ή Κουτσογιάν νης, τυπογράφος και κεντρικός γιαφκατζής στην Αθήνα, τον οποίο πριν από ένα ακριβώς χρόνο συμπτωματικά και από απλή υποψία είχα βάλει σε καραντίνα. Τα σφάλματα πληρώ νονται ακριβά. Τώρα όφειλα να πληρώσω την απερισκεψία που έκανα με το να δεχτώ την τοποθέτησή του στη Θεσσαλονίκη. Λίγα λεπτά αργότερα μου φόρεσαν τις χειροπέδες και με αυτοκίνητο με πήγαν στην Ειδική Ασφάλεια όπου με ανέβασαν στον επάνω όροφο και με βάλανε σε ένα δωμάτιο με τα χέρια δεμένα πίσω στην πλάτη και τα πόδια επίσης δεμένα με χειροπέδες στη βά ση μιας σιδερένιας ντουλάπας. Στην ίδια θέση και με φρούρη ση παρέμεινα ολόρθος όλη τη μέρα. Η προανάκριση γίνηκε αργότερα, τη νύχτα. Ό τ α ν νύχτωσε για καλά, με πήγανε σε μια αίθουσα που γύ ρω από ένα τραπέζι ήταν πέντε πέτσινες πολυθρόνες, προφα νώς εκεί ήταν η έδρα του χαφιεδικού επιτελείου. Σ' αυτές τις 30

πολυθρόνες κάθησαν ο ταγματάρχης διοικητής της Ειδικής, Κινηνής, οι ανθυπομοίραρχοι Ροδάκης και Βαμβέτσος, ο Τσέκος και ένας ακόμα της Γενικής. Εγώ στάθηκα όρθιος. Η προανάκριση είχε αρχίσει και δεν είχα καμιά αμφιβολία για τα επακόλουθα. Ύστερα από το τυπικό της αναγνώρισης κάνανε μια προσπάθεια για να εξακριβώσουν αν κατάλαβα τον καταδότη. Εγώ, όμως, έκανα ότι δεν κατάλαβα και ότι με πιάσανε με δική τους αξιοσύνη. Ό π ω ς είμαι από χαρακτήρα λιγόλογος και απότομος, σε κάποια στιγμή απάντησα ειρωνι κά και αμέσως δέχτηκα μερικές γροθιές στο πρόσωπο. Στη συ νέχεια τους είπα ορθά κοφτά: «Δεν έχω να σας πω τίποτα και ό,τι θέλετε κάντε». Ούτε δέκα λεπτά δεν βάσταξε η προανάκριση. Έπειτα με κατέβασαν στο υπόγειο, σε ένα εσωτερικό πλακόστρωτο δω μάτιο όπου με περίμεναν πέντε ή έξι «παλικάρια» - οι βασανι στές. Εκεί, αφού μου βγάλανε τα παπούτσια, τις κάλτσες και όλα τα ρούχα εκτός από το σώβρακο, με ξάπλωσαν ανάσκελα καταγής. Οι δυο βάλανε τα πόδια μου στον αορτήρα του όπλου που το κρατούσαν από τις δυο άκρες, έτσι που να είναι στραμμένα τα πέλματα στον ουρανό. Ένας τρίτος με πάταγε στο στήθος και δυο άλλοι κρατούσαν στα χέρια τα στυλιάρια. Έτσι άρχισε ο ολονύχτιος χορός της φάλαγγας, ο βασανισμός. Χτύπαγανε ανελέητα και όταν κάνανε διακοπή με ανάγκα ζαν να γυρίζω τροχάδην το πλακόστρωτο γιατί έτσι κατέβαινε το αίμα στα πόδια και ο πόνος γινόταν πιο φριχτός. Αυτός ο βασανισμός βάσταξε μερικές ώρες και όταν έχανα τις αισθή σεις μου χύνανε κουβάδες νερό. Ο πόνος ήταν αφόρητος. Την αυγή, αφού οι ίδιοι κουράστηκαν και αφού είδαν ότι δεν βγάλανε τίποτα, σταμάτησαν τη φάλαγγα. Μου φορέσανε το πανταλόνι και με μετέφεραν σε άλλο απομονωτήριο και για άλλου είδους βασανισμό. Πρώτα μου δέσανε τα χέρια πίσω στην πλάτη, έπειτα μου δέσανε με χειροπέδες και τα πόδια από τον αστράγαλο πάρα πολύ σφιχτά και με στήσανε όρθιο κάτω από ένα δυνατό λα μπτήρα. Τα μπροστινά δόντια μου τα 'χαν σπάσει, πάνω από το δεξί 31

φρύδι είχε ανοιχτεί ένα βαθύ τραύμα από κλωτσιά, όλο μου το σώμα πονούσε, και όταν τύχαινε να σωριαστώ από την εξά ντληση, ένας μόνιμος φρουρός με ξανάστηνε με κλωτσιές στην ίδια θέση. Αυτό γινόταν μέρα και νύχτα. Στο απομονωτήριο παρέμεινα όρθιος και δεμένος χειροπό δαρα, οχτώ μερόνυχτα συνεχώς. Επί έξι μερόνυχτα - κατακα λόκαιρο - δεν μου δώσανε ούτε μια σταλαγματιά νερό, οχτώ μερόνυχτα δε μου δώσανε ούτε ένα ψιχουλάκι τροφής. Οι χειροπέδες, και στα χέρια και στα πόδια, από το δυνατό σφίξιμο και από τις κινήσεις μου είχαν χωθεί βαθιά μέσα στις σάρκες μου, τα κουνούπια και οι μύγες συμπλήρωναν την πα ραμόρφωση του προσώπου μου. Έβλεπα ολοφάνερα πως με τον άγριο αυτό τρόπο επιχειρούσαν τη φυσική εξόντωσή μου και επιστράτευα όλη την αντοχή μου, για να αντέξω και να κρατηθώ στη ζωή. Νομίζω ότι κάτω από τόσο φριχτές συνθήκες, εκτός από την πίστη, για να επιζήσει κανείς, πρέπει να έχει και ανάλογη σω ματική αντοχή. Εγώ άντεξα γιατί ήμουν πολύ νέος στην ηλικία και αρκετά σκληραγωγημένος, εργάτης οικοδόμος. Γι' αυτό και δεν πέθανα. Την έβδομη μέρα φέρανε μέσα στην Ασφάλεια έναν εισαγγε λέα να μου πάρει κατάθεση. Ό τ α ν πήγα στο δωμάτιο που βρισκόταν, ήμουν βουτηγμένος στο αίμα και πρησμένος, στο στόμα μου δεν υπήρχε σάλιο, και η πρώτη μου λέξη ήταν: «Νερό». Πραγματικά, ο εισαγγελέας, που φαινόταν καλός άν θρωπος, διέταξε και μου φέρανε μια κανάτα νερό, αλλά εκεί νο ήταν παγωμένο και κατοπινά με θέρισε. Στη συνέχεια δια μαρτυρήθηκα για τα όσα είχα υποστεί και του έδειξα τις πλη γές μου. Από ό,τι κατάλαβα με συμπόνεσε και στο τέλος μου είπε: «Αχ παιδί μου, νομίζεις ότι μας δίνουν λογαριασμό». Ό τ α ν έληξε η εισαγγελική ανάκριση και με τα χάλια που εί χα με πήγαν στη σήμανση που ήταν εκεί κοντά. Εκεί, ο διευ θυντής της σήμανσης απόρησε και αρνήθηκε στην αρχή να με φωτογραφήσει, γιατί, όπως ήμουν ολότελα παραμορφωμένος, η φωτογραφία θα 'ταν άχρηστη. Τους είπε μάλιστα: «Τι μου τον φέρατε σ' αυτά τα χάλια;» Τότε ο συνοδός του είπε πως

ήταν ανώτερη διαταγή και έτσι συμμορφώθηκε και πήρε φω τογραφία και αποτυπώματα. Ό τ α ν γυρίσαμε, ξανάρχισε το ίδιο βιολί, δέσιμο χειροπό δαρα και στην ίδια θέση ολόρθος. Την επόμενη νύχτα είχα πια αποκάμει και σωριάστηκα καταγής. Δυο αστυνομικοί μπήκαν στο απομονωτήριο και με σήκωσαν με κλωτσιές. Έπειτα, αφού φέρανε να δω τη γυναίκα μου με το μικρό παιδί μου που ήταν επίσης κρατούμενοι, με φόρτωσαν στο αυτοκίνητο και από εκεί στη νυχτερινή ταχεία αμαξοστοιχία που έφευγε για την Αθήνα. Ήταν προσωπική διαταγή του Μανιαδάκη, που σκοπό είχε να μην επικοινωνήσω με κανέναν, για να καλυφθεί ο χαφιές Κουτσογιάννης. Οπωσδήποτε, ένιωσα ανακούφιση που έφευγα από την Ει δική Ασφάλεια, γιατί πίστευα ότι οπουδήποτε και αν μεταφε ρόμουν θα ήταν καλύτερα, όπως πραγματικά ήταν η φυλακή. Την επομένη το πρωί φτάσαμε στην Αθήνα και με μια κλούβα πήγαμε κατευθείαν στη Γενική Ασφάλεια, όπου για πρώτη φο¬ ρά έκανα τη γνωριμία της. Στο παρελθόν, είχα γνωρίσει μόνο χωροφυλακίστικες, όπως στο Ηράκλειο, στα Χανιά, στη Μυ τιλήνη, στην Καλαμάτα, στο Βόλο, στη Θεσσαλονίκη κ.α. Εκεί, αφού μου λύσανε τα πληγιασμένα χέρια, με χώσανε μέσα στο απομονωτήριο που μου φάνηκε σαν αναρρωτήριο, ύστερα από την τόσο σκληρή μεταχείρισή μου στην Ειδική της Θεσσα λονίκης. Το μεσημέρι, και για πρώτη φορά μετά από οχτώ μέρες ολο κληρωτικής νηστείας, μου δώσανε μισή οκά ψωμί κρατουμέ νου που το καταβρόχθισα κι ας πονούσαν τα σπασμένα δό ντια. Εκτός από τα ρούχα που φορούσα, δεν είχα τίποτε άλλο για στρωσίδι· κάθησα σε μια γωνιά γιατί δεν μπορούσα πια ούτε όρθιος να σταθώ ούτε και να ξαπλώσω. Δεν είναι υπερ βολή αν πω ότι κανένα άλλο ανώτερο ή ανώτατο στέλεχος του κόμματος δε βασανίστηκε σαν εμένα στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, εκτός από εκείνους που δολοφονήθηκαν, όπως ο Γεροβαλανάτος, ο Μαλτέζος, ο Λασκαρίδης κ.ά. Η παραμονή στη Γενική ήταν ολιγόωρη. Κατά τις δύο μετά το μεσημέρι ο φρουρός αστυφύλακας μου είπε: «Ετοιμάσου 33

για την Κέρκυρα» και μου άνοιξε τη πόρτα του κελιού. Μόλις βγήκα στο διάδρομο σε ένα παραθυράκι διπλανού κελιού είδα τη φάτσα του Θέου και τον πλησίασα. Πρώτα τον ρώτησα: «Θά 'ρθεις μαζί Κώστα;» «Όχι», μου είπε, «εγώ στην Κέρκυ ρα θα πεθάνω». Έπειτα του είπα: «Ο Κουτσογιάννης είναι χαφιές». Η συνομιλία μας σταμάτησε εκεί, γιατί μπήκε στο διάδρομο ο Παξινός και με επιτακτικό τόνο είπε στους υφι σταμένους του: «Δεν σας είπα ότι είναι εντολή υπουργού ότι ο Μιχελίδης δεν πρέπει να επικοινωνήσει με κανέναν» και αμέ σως με ξανάβαλαν στο κρατητήριο ωσότου ετοιμαστεί η απο στολή. Από τα λόγια του Παξινού δυνάμωσε και η πεποίθησή μου ότι το υπουργείο Ασφαλείας έπαιρνε πολλά προφυλακτικά μέ τρα για να μην αποκαλυφθεί ο βασικός πράχτοράς του Κου τσογιάννης, που, ποιος ξέρει από πόσα χρόνια, ρήμαζε το ΚΚΕ. Ό μ ω ς , με τη σειρά μου κι εγώ, από την πρώτη στιγμή που με πιάσανε, ακόμα και κατά τη διάρκεια του βασανισμού, είχα αναλογιστεί τις ζημιές που μας είχε κάνει καθώς και εκεί νες που θα μπορούσε να μας κάνει και γι' αυτό ακριβώς είχα αποφασίσει με κάθε θυσία να τον εξουδετερώσω. Για το σκο πό αυτό το σχέδιό μου ήταν: σε περίπτωση που θα έσπαζε η απομόνωσή μου και ερχόμουν σε επαφή με συγκρατούμενους συντρόφους, να έδινα εντολή στον κατάλληλο να κάνει ψεύτι κη δήλωση για να βγει και να ειδοποιήσει το κόμμα. Για πα ρόμοιες δηλώσεις ανάγκης είχαμε τελευταία λάβει σχετική απόφαση στο ΠΓ μετά την 5η ολομέλεια, την οποία χρησιμο ποίησα για ορισμένα πρόσωπα που τα 'χαμε ανάγκη στη Θεσ σαλονίκη. Για το θέμα δηλώσεων σκοπιμότητας σε περίπτωση επιστράτευσης, επειδή είχαμε κάποια διχογνωμία στο ΠΓ, εί χαμε θέσει και σχετικό ερώτημα στην Κ. Διεθνή. Αυτό γίνηκε το Μάρτη του 1939. Εφόσον δεν θα κατάφερνα να θυσιαστεί άλλος, είχα ήδη σκεφτεί να θυσιαστώ στην ανάγκη μόνος και με πρωτοβουλία μου σε έσχατη ανάγκη. Αυτό δυστυχώς γίνηκε στις επόμενες μέρες, όταν με πήγαν στη φυλακή της Κέρκυρας. Στις δύο μετά το μεσημέρι η συνοδεία κατέβηκε, μπήκαμε 34

στην κλούβα και φύγαμε για τον Πειραιά. Στο μπροστινό μέ ρος του καραβιού τοποθέτησαν τον Καθάριο, το Σιδερίδη, τον Τσουρτσούλη και το Ρόμτσο που όλοι τους είχαν συλληφθεί από τη Γενική στην Αθήνα*. Στο πίσω μέρος τοποθέτησαν εμέ να, υπό ειδική φρούρηση, του τότε υπαστυνόμου Αρ. Παπα δόπουλου. Δεν θυμάμαι για ποιο λόγο, το βαπόρι έκανε το γύρο της Πελοποννήσου. Πάντως, μέσα στο καράβι ήταν και πολλοί Ελληνοαμερικάνοι, που η Κυβέρνηση Ρούσβελτ είχε διατάξει την επιστροφή τους στις ΗΠΑ, λόγω του επερχόμε νου πολέμου. Φαίνεται ότι η άθλια εμφάνιση μου, το τραύμα στο κεφάλι, τα αίματα στο πουκάμισό μου, το σφιχτό δέσιμο και η αυστη ρή φρούρηση, ίσως και κάποιες πληροφορίες, προκάλεσαν την προσοχή και την αγανάκτηση των Ελληνοαμερικάνων. Κά ποια στιγμή ήρθαν τριγύρω μας και αγριεμένοι άρχισαν και ψέλνανε τον υπαστυνόμο. «Δεν ντρέπεσθε», του λέγανε, «να κάνετε τέτοια πράματα στην Ελλάδα, κλπ.». Ο Παπαδόπου λος και οι βοηθοί του τα 'χασαν από το τόσο ξαφνικό εκείνο ξέσπασμα και φώναξε τον Παξινό να «καθαρίσει». Σε λίγο ήρθε και ο Παξινός από την Α΄ θέση και, με τη γνωστή μελι στάλακτη κερκυραϊκή ευγένεια, είδε και έπαθε να κατευνάσει τους Ελληνοαμερικάνους λέγοντάς τους: «Αυτά κύριοι», εν νοούσε τα χάλια μου, «δεν τα κάναμε εμείς, η αστυνομία πό λεων. Τα έκανε η χωροφυλακή, ρωτήστε τον ίδιο να σας το πει». Ταυτόχρονα όμως αναγκάστηκε και διέταξε να μου βγά λουν τις αλυσίδες από τα πόδια και για λίγο τις χειροπέδες, γιατί ήταν αδύνατο να φάω δεμένος. Όσον αφορά τον ισχυρι σμό του για τη χωροφυλακή, ήταν βέβαια σωστός. Το επεισόδιο εκείνο γίνηκε λίγο προτού μπει το βαπόρι στο λιμάνι της Πάτρας. Έτσι, με το λύσιμο των ποδιών μου και τη χαλάρωση των μέτρων απομόνωσης, μπόρεσα και έκανα μερι κά βήματα προς το μέρος που ήταν η ομάδα του Καθάριου για να πω κάτι. Δυστυχώς και η τελευταία μου προσπάθεια από τυχε, γιατί γίνηκα αντιληπτός και, πριν προλάβω να μιλήσω στον Αντρέα, πρόλαβαν οι αστυνομικοί που με πήραν σηκωτό και με πήγαν ακόμη μακρύτερα. Έτσι λοιπόν και καθώς όλα * Είχαν πιαστεί μαζί με τον Πλουμπίδη στο σπίτι που έμεινε, στην οδό Τσου μαγίδη, ο Ρόμπτσος και ο Τσουρτσούλης.

τα γεγονότα μου ήλθαν ανάποδα, δεν απέμεινε παρά μόνο μια εκλογή. Η αυτοθυσία. Δυστυχώς, άλλη διέξοδος κατά τη γνώμη μου δεν υπήρχε και καθώς το καράβι πλησίαζε προς την Κέρκυρα ολοένα και δυνάμωνε η πάλη με τη συνείδησή μου, η πάλη μεταξύ καθή κοντος και τιμής, όλο και ξαναζύγιαζα την περίπτωση για το πώς έπρεπε να ενεργήσω για να εξουδετερωθεί ο επικίνδυνος πράχτορας που μας ροκάνιζε. Ό λ ο και με βασάνιζε ο βάσιμος φόβος ολοκληρωτικού αφανισμού της κομματικής ηγεσίας και με αυτές τις μαύρες σκέψεις έφτασα ως το κελί της φυλακής της Κέρκυρας.

Τα γεγονότα στην Κέρκυρα Για το καθεστώς κάτω από το οποίο διαβίωναν οι σύντρο φοι στην Κέρκυρα δεν είχαμε σαφή ιδέα. Το μόνο που ξέραμε ήταν ότι παρέμεναν σε αυστηρή απομόνωση. Τίποτε άλλο. Βέ βαια, μπορούσαμε να μάθουμε αρκετά αν κάναμε μια μικρή αβαρία και πλησιάζαμε έστω και ένα δηλωσία. Από περίσσια στενοκεφαλιά όμως, τους αποφεύγαμε και θεωρούσαμε ύπο πτο κάθε πεσμένο στέλεχός μας που ως τα χτες κατείχε σοβα ρό πόστο και γνώριζε κομματικά μυστικά, τα οποία ήταν αδύ νατο να σβηστούν από τη μια μέρα στην άλλη. Από τη στείρα αδιαλλαξία, μόνο η Δικτατορία ωφελούνταν, το κόμμα ζημιωνόταν. Με μια σωστή μεταχείριση των «δηλω σιών», που οι περισσότεροι ήταν μετανιωμένοι, κάτι θα κερδί ζαμε δηλαδή να κάναμε αυτό που γίνηκε από την κατοχή και δώθε. Γιατί είναι γνωστό ότι το τεράστιο εαμικό κίνημα, όπως και ο ΕΛΑΣ, στελεχώθηκε από δεκάδες χιλιάδες δηλωσίες. Ο πυρήνας των εξόριστων δεν ξεπερνούσαν τα 2000 άτομα. Το να αυξάνεις τους φίλους και να λιγοστεύεις τον αντίπαλο εί ναι μια σωστή πολιτική. Ό τ α ν βρέθηκα στο κελί της αχτίνας Θ΄, διαπίστωσα ότι μια γρήγορη σύνδεση και επικοινωνία με τα άλλα μέλη της ηγε σίας Ζαχαριάδη κτλ. θα 'ταν και δύσκολη και προβληματική ή, στην καλύτερη περίπτωση, θα απαιτούσε χρόνο πολύ, ενώ, κατά τη δική μου άποψη, μόνο μια ταχεία ενέργεια θα 'ταν δυνατό να αποτρέψει τον αποκεφαλισμό του κόμματος. Την πρώτη κιόλας νύχτα άκουσα μερικά χτυπήματα αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω την προέλευσή τους και επιπλέον δεν γνώριζα τον κώδικα για να απαντήσω. Πολύ αργότερα, το 1940, πληροφορήθηκα από το Ζαχαριάδη ότι αυτός χτύπαγε .

από κάποιο άλλο κελί, ίσως το επάνω. Να ένα πρόβλημα, που ποτέ δεν μας είχε απασχολήσει σοβαρά, ενώ γνωρίζαμε πολύ καλά ότι αργά ή γρήγορα κι εμείς θα είχαμε την ίδια τύχη. Ποτέ δεν είχαμε μελετήσει ένα δικό μας μυστικό και εναλλα κτικό τρόπο επαφής σε συνθήκες απομόνωσης. Έτσι, και αφού δεν είχα στο χέρι κανέναν άλλο τρόπο τα χείας δράσεως, το μόνο που μου απέμεινε ήταν η προσωπική θυσία. Ήμουν υποχρεωμένος να συνεδριάσω με τον εαυτό μου και να αποφασίσω με δική μου ευθύνη. Από εσφαλμένη εκτίμηση, πίστευα ότι, μια και δεν είχα καταδικαστεί, θα ήταν δυνατό να βγω από την απομόνωση και να επικοινωνήσω γρή γορα, αν έκανα μια πλαστή «δήλωση». Η ενέργεια αυτή δεν γίνηκε ούτε από λιποψυχία ούτε και από φιλοτομαρισμό, αφού ήδη είχα περάσει με γενναιότητα πολύ πιο δύσκολη κα τάσταση και τα βασανιστήρια στην Ειδική Θεσ/νίκης που κα νένα άλλο μέλος της ΚΕ και του ΠΓ δεν είχε υποστεί, όπως ανέφερα. Δειλό κομματικό μέλος δεν υπήρξα ποτέ, γιατί, αν ήμουν, θα λύγιζα πριν ή κατά τη διάρκεια του οχταήμερου βασανι σμού και όχι στη φυλακή Κέρκυρας, αφού και στο παρελθόν, το 1932-1933 είχα γνωρίσει την απομόνωση στο Φρούριο της Πύλου, όπου ήμουν και ο μοναδικός ιδιωνυμίτης κρατούμε νος. Η δήλωση γίνηκε αβίαστα και χωρίς το ρεφραίν της απο κήρυξης δήλωνα μόνο ότι παρητούμην από περαιτέρω πολιτι κή δράση. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, από την πρώτη στιγμή, η δήλωση χαρακτηρίστηκε ανειλικρινής. Και για το λόγο αυτό στη συνέχεια καταδικάστηκα και παρέμεινα στη φυλακή. Ύστερα από δυο-τρεις μέρες, ήρθε και ο Παξινός στη φυ λακή. Είχε στην τσάντα του μεγενθυμένο και δακτυλογραφη μένο το μικροσκοπικό κρυπτογραφικό κείμενο που είχε βρεθεί στη ραφή της πυτζάμας και που γίνηκε ο μίτος που με οδήγη σε στην ανακάλυψη του Κουτσογιάννη*. Ό π ω ς και στην Ειδι κή, έτσι και στον Παξινό πρόβαλα πλήρη άρνηση. Φυσικά, το κρυπτογράφημα ήταν γραμμένο από το χέρι μου και κλεισμένο με πέντε διαφορετικά κλειδιά και ήταν αδύνατο να λυθεί. Αναφορικά με το κρυπτογράφημα, τον Απρίλη του 1940 ενη.

* Τα κρυπτογραφήματα ήταν δυο. Το ένα είχε πέντε γιάφκες οργανώσεων και ήταν κλεισμένο με το κλειδί του Π.Γ. και το άλλο ήταν δικής μου σύνθεσης. Το πρώτο βρέθηκε, το δεύτερο όχι.

μέρωσα το Ζαχαριάδη ο οποίος μου είπε να μη βασιζόμαστε σ' αυτά γιατί κατορθώνουν και τα αποκρυπτογραφούν ειδικευ μένα στελέχη των μυστικών υπηρεσιών. Ασφαλώς ήξερε, αφού είχε μεγαλύτερη πείρα σ' αυτό το ζήτημα. Και όμως μπορώ να βεβαιώσω ότι, ως το Μάη του 1940, δηλαδή ούτε σε ένα χρό νο, καμιά υπηρεσία δεν είχε καταφέρει να το λύσει. Και το γνωρίζω αυτό γιατί, όταν επρόκειτο να καταταγώ στο στρατό, με πήγανε σε έναν ταγματάρχη Τριαντάφυλλου, που είχε με γενθυμένο το κείμενο και ζήτησε να μάθει ποιος το 'χε γράψει. Στο τέλος, αφού για μια ακόμα φορά δήλωσα άγνοια, μόνος του αυτοπαρηγορήθηκε λέγοντας: «Πού θα πάει θα το βρού με». Φυσικά, για το κόμμα είχε καταστεί άχρηστο. Το μόνο χρήσιμο συμπέρασμα είναι πως μια καλή κλειδαριά δίνει με γαλύτερη σιγουριά. Ό τ α ν , μετά τη «δήλωση», ήρθε ο Παξινός στη φυλακή το πρώτο και το μόνο που ζήτησε να μάθει ήταν το κρυπτογρά φημα. Εγώ του έκοψα το βήχα και του είπα: «Δεν έχω να σας πω απολύτως τίποτα». Ο Παξινός χολώθηκε και μου είπε: «Μιχελίδη, έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι η δήλωσή σου δεν είναι αληθινή και στο λέγω καθαρά δε θα βγεις από τη φυλακή. Πρόσεξε γιατί πάτησες την αγκινάρα». Πραγματικά το είπαν και το έκαναν: από τον Ιούλη του 1939 και παρά τη «δήλωση» παρέμεινα στη φυλακή κάπου έξι χρόνια, ως τον Απρίλη του 1944. Αυτό δε γίνηκε με κανέναν άλλο μεγάλο δη λωσία. Ό λ ο ι τους, χωρίς εξαίρεση, αποφυλακίζονταν το πολύ μέσα σε τρεις μήνες. Αυτό ήταν το τίμημα της αυτοθυσίας μου. Μια πολύχρονη φυλάκιση και μια ανείπωτη τραγωδία που επακολούθησε. Από την πρώτη και μοναδική συζήτηση με τον Παξινό κα τάλαβα πως είχα χάσει το παιχνίδι και πως η ταχεία ενέργειά μου πήγαινε χαμένη, αφού θα έμενα στη φυλακή. Μου απέμει νε στο χέρι ένα μόνο μέσο, να χρησιμοποιήσω έναν από τους «δηλωσίες» της Ακτίνας Κ΄ όπου βρισκόμουν και ο ίδιος. Ανάμεσά τους ήταν ο Θανάσης Κλάρας με τον οποίο ήμασταν στενότερα συνδεδεμένοι από περιφερειακοί γραμματείς, του 'χα εμπιστοσύνη και επρόκειτο να αποφυλακιστεί εκείνες τις μέρες. 39

Μάλιστα, ο Κλάρας, που μου έδωσε και μια κουρελού για στρωσίδι γιατί κοιμόμουν κατάχαμα, ήταν ο περισσότερο με τανιωμένος για το λάθος του, της δήλωσης. Αυτά που γρά φουν μερικοί βιογράφοι και θαυμαστές του Ά ρ η Βελουχιώτη ότι τάχα έκανε τη δήλωση με εντολή ή με τη σιωπηρή συγκα τάθεση της ηγεσίας του ΚΚΕ δεν είναι αλήθεια. Ποτέ και σε καμιά περίπτωση και για κανένα ανώτερο στέλεχος δεν υπήρ ξε εντολή. Η καθοδήγηση του ΚΚΕ, ακόμα και στην περίπτω ση του Μιχαηλίδη, δεν είχε ιδέα του συμβάντος. Η μοναδική αυτή περίπτωση γίνηκε με πρωτοβουλία και με ευθύνη του Ζαχαριάδη. Μετανιωμένοι ήσαν όλοι, εκτός από το Μιχάλη Τυρίμο, που από τότε φάνηκε πως είχε αποφασίσει να κάνει κακό στο κόμμα που τον ανάδειξε σε κορυφαίο στέλεχός του, γιατί από την πρώτη στιγμή άρχισε το πάρε-δώσε με τον Παξι νό. Στο Θανάση Κλάρα λοιπόν είπα για ποιο λόγο έκανα τη «δήλωση» και με τη δική του σύμφωνη γνώμη του ανάθεσα και ανάλαβε την υποχρέωση, μόλις βγει, να ειδοποιήσει το Σιάντο για το ρόλο του πράχτορα Κουτσογιάννη ή Δημητριάδη. Μετά την απελευθέρωση έμαθα ότι ο κατοπινός άξιος πρώτος καπε τάνιος του ΕΛΑΣ, δεν εξετέλεσε την υποχρέωση που με τη θέ λησή του ανέλαβε. Δε γνωρίζω το λόγο γιατί δεν ανταμώσαμε, αφού εγώ γύριζα στις φυλακές και εκείνος στα βουνά πολεμώ ντας τους καταχτητές. Στη φυλακή της Κέρκυρας έμεινα ως τον Οκτώβρη του 1939. Στο διάστημα αυτό, προσδιορίστηκε η δίκη στη Θεσσα λονίκη και μέσω των φυλακών Συγγρού μεταφέρθηκα στη φυ λακή Θεσσαλονίκης, όπου γίνηκε η δίκη και καταδικάστηκα σε οχτώ μήνες φυλακή και ένα χρόνο εξορία ως γραμματέας του Μακεδόνικου Γραφείου του ΚΚΕ. Το Δεκέμβρη ξαναγύ ρισα στου Συγγρού όπου έκανα τον υπόλοιπο χρόνο της κατα δίκης με συνέκτιση μιας ερημοδικίας πέντε μηνών που μου εί χε επιβάλει το Πλημμελειοδικείο Τρικάλων για μια απόδραση του 1933. Προτού συνεχίσω, ξαναγυρίζω στο Μιχάλη Τυρίμο. Από την Κέρκυρα είχα παρατηρήσει ότι, αντί να νιώθει τύψεις, 40

προσπαθούσε να μαθαίνει κομματικά μυστικά που δεν του χρειάζονταν πια. Ό τ α ν λοιπόν με μεταφέρανε για λίγες μέρες στου Συγγρού, είχε υπογραφεί το Γερμανοσοβιετικό σύμφωνο και το βράδυ στο θάλαμο που μέναμε όλοι μαζί συζητήσαμε το θέμα. Ο Τυρίμος ξεσπάθωσε, χαρακτήρισε το σύμφωνο προδοσία και τον Στάλιν σαν πρώτο δηλωσία. Εγώ που είχα διάφορη γνώμη και τη συνείδησή μου καθαρή, έκανα μια οξεία κριτική στο Μιχάλη, που ξαφνικά έπαθε μια κρίση και με τα δυο χέ ρια του χτύπαγε το κεφάλι του και με αναφιλητά έκλαιγε τα χρόνια του που πήγαν χαμένα στο ΚΚΕ. Η κατρακύλα ήταν φανερή και από τότε σχημάτισα τη γνώ μη ότι εξελισσόταν σε πράχτορα. Μάλιστα, στο Ζαχαριάδη τον χαρακτήρισα ανοιχτά ως χαφιέ, ενώ ο ίδιος ο Ζαχαριάδης τον χαρακτήρισε σαν «πολύ-πολύ πούστη». Βέβαια, γίνηκε πραγματικά όργανο, συνειδητό μάλιστα, μετά τη δήλωσή του. Την πρώτη του Μάρτη 1940 λήξανε οι ποινές φυλάκισης και από κει και πέρα με κρατούσαν παράνομα στη φυλακή για μια καταδίκη στο Ηράκλειο της Κρήτης που την είχα εκτίσει ολό κληρη στο φρούριο της Πύλου χρειάστηκε να καταφύγω στον εισαγγελέα Καλαμών για να διαταχθεί η αποφυλάκιση μου. Ποινή φυλάκισης δεν είχα πια, όμως τρεις υποθέσεις παρέ μεναν εκκρεμείς. Μία για ανυποταξία από το στρατό, άλλη για μια καταδίκη σε πέντε χρόνια αστυνομική επιτήρηση, που μου είχε επιβάλει το Δικαστήριο στα Τρίκαλα, άλλη, και η τε λευταία, της Θεσσαλονίκης για ένα χρόνο εξορία στον ΑϊΣτράτη. Γι' αυτές τις εκκρεμότητες και μετά τη λήξη της ποι νής των οχτώ μηνών, με μετέφεραν από τη φυλακή Συγγρού στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας, όπου παρέμεινα ως το τέλος του Απρίλη 1940. Στη Γενική Ασφάλεια το κρατητήριο αυτή τη φορά ήταν με γάλο και μέσα σ' αυτό ήταν κρατούμενοι και άλλοι κομμουνι στές και πρεζάκηδες κ.ά. Χρησίμευε ως κέντρο διερχομένων. Ήταν στην αριστερή σειρά το προτελευταίο. Παρατήρησα ότι κάθε μέρα, 9-10 το πρωί, ο αρχιφύλακας έκλεινε όλα τα παρα θυράκια των κελιών και στο διάδρομο δεν έμενε κανένας γε.

νικά παίρνανε πολύ αυστηρά μέτρα προφύλαξης, σαν να συνέ βαινε κάτι σοβαρό. Το γεγονός αυτό γινόταν ταχτικά και μου κίνησε την περιέργεια να μάθω. Ζήτησα πληροφορίες από τους παλιούς συγκρατούμενους. Από αυτούς έμαθα ότι στο διπλανό γωνιακό κελί κρατούσαν ένα μεγάλο κομμουνιστή και την ώρα που τον βγάζανε να πλυθεί κτλ. περνάνε τα έκτακτα μέτρα για να μην τον δουν οι άλλοι. Το πράγμα μου φάνηκε κάπως περίεργο και από την επομέ νη το πρωί άρχισα να κρυφοκοιτάζω από μια χαραμάδα για να δω ποιος τέλος πάντων ήταν αυτός ο μεγάλος και τόσο πο λύτιμος ηγέτης κομμουνιστής. Έτσι, κάποια μέρα, με μεγάλη έκπληξη, είδα ότι ο πολύτιμος κρατούμενος ήταν ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Αφού βεβαιώθηκα ότι δεν έκανα λάθος και αφού το κελί του χωριζόταν με ένα τούβλινο μεσότοιχο από το δικό μας, μια νύχτα, που οι άλλοι κοιμούνταν, πήρα την πρωτοβουλία για να επικοινωνήσω μαζί του. Με ένα πρωτόγονο σύστημα με χτύπους, που γνώριζα, έκανα την πρώτη κρούση. Φαίνεται ότι ο Ζαχαριάδης εκείνη την ώρα δεν είχε κοιμηθεί και όπως ήταν άνθρωπος με αντίληψη έπιασε το σήμα μου και αμέσως απάντησε: «Ποιος;» Έπειτα του είπα την ταυτότητά μου και με τον τρόπο αυτό γίνηκε η μεταξύ μας σύνδεση. Έπειτα καθορίσαμε ένα μυστικό τρόπο αλληλογραφίας στα καζανάκια των αποχωρητηρίων και μου έμαθε έναν καλύτερο και ταχύτερο τρόπο επικοινωνίας με χτυπήματα στη συχνότη τα που χρησιμοποιούσε στην Κέρκυρα. Με το πρώτο σημείωμα μου του ανέφερα για ποιο λόγο ανα γκάστηκα και έκανα τη «δήλωση», δηλαδή ότι θυσιάστηκα για το συμφέρον του κόμματος και του ξεκαθάρισα επίσης ότι, στο εξής, θα έκανα το καθήκον μου σαν εξωκομματικός εργά της. Δεν του ζήτησα επιείκεια ούτε συγχωροχάρτι. Ύστερα από την παραπάνω εξήγηση, εκείνος μου απάντησε γραφτά: «Με τη δήλωση σου δε συμφωνώ, όμως αν εξακολου θήσεις να δουλεύεις για το κόμμα η αποκατάστασή σου θα εί ναι ριζική. Δέχεσαι;» Και φυσικά δέχτηκα. Έπειτα προχωρήσαμε στο μεταξύ μας διάλογο. Πρώτος εγώ

τον ενημέρωσα σε όλα αναφορικά με τη γενική κατάσταση του κόμματος, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τη σύλληψη της γραμματείας ως τη δική μου. Αφού τον ενημέρωσα, έπειτα με τη σειρά του με ενημέρωσε και εκείνος. Μου είπε: «Μετά τη σύλληψη της γραμματείας, εγώ, ο Βασίλης Νεφελούδης και ο Παρτσαλίδης καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι ο Δαμιανός Μάθαισης είναι χαφιές και για το λόγο αυτό δώσαμε εντολή στο Γιάννη Μιχαηλίδη να κάνει δήλωση για να βγει και να βοηθήσει το κόμμα να ξεκαθαρίσει μια δύσκολη κατάσταση». Την περίπτωση του Μιχαηλίδη την άκουγα πρώτη φορά γιατί στη Μακεδονία που βρισκόμουνα δεν είχα συχνά πάρεδωσε με το ΠΓ. Μόνο μια μέρα πριν συλληφθώ μου είχε πει αόριστα η Βιτσαρά πως ο Πλουμπίδης είχε πιαστεί σε συνά ντηση που επρόκειτο να κάνει με το Μιχαηλίδη. Η Σοφία είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη για ενημέρωση. Μου έφερε δέκα χι λιάδες δρχ. οικονομική ενίσχυση και κανονίσαμε τρόπο να κατεβώ στην Αθήνα για να πάρω μέρος στη συνεδρίαση του ΠΓ, όπου θα συζητούσαμε το θέμα της διαγραφής από το κόμ μα του Κ. Θέου, για τα γνωστά καμώματα που έκανε στην Ασφάλεια μετά τη σύλληψή του. Ανέφερα ακόμα στο Ζαχαριάδη την περίπτωση του Δαμα σκόπουλου, τις δικές μας υποψίες για το Μάθαιση και για τον πράχτορα Κουτσογιάννη, για τον οποίο δεν έδωσε σημασία. Αφού κάναμε αυτή την αμοιβαία κατατόπιση, τότε ο ίδιος πή ρε την πρωτοβουλία και μου είπε τα ακόλουθα: «Τώρα που πιάστηκαν οι Σιάντος και Σκαφίδας και μόνος κυρίαρχος στο κόμμα παρέμεινε ο Παπαγιάννης, είναι ανάγκη να γίνει προσ πάθεια απομόνωσης του και ανασυγκρότησης του κόμματος. Δέχεσαι να αναλάβεις αυτή τη δύσκολη δουλειά;» Εγώ, που δεν είχα χάσει διόλου το ηθικό μου και δεν είχα απόλυτα κα μιά ψυχολογία «δηλωσία», του είπα το «ναι» και ανεπιφύλα κτα δέχτηκα. Έπειτα, μελετήσαμε ένα οργανωτικό πλαίσιο για το ξεκίνη μα της νέας προσπάθειας που θα άρχιζα εφόσον θα έβγαινα έξω, ή από τον τόπο της εξορίας ή και από το στρατό, διότι δεν γνωρίζαμε ποιο θα ήταν το τελικό καταφύγιό μου. Μάλι43

στα, για να προκόψει η δύσκολη και επικίνδυνη προσπάθεια, ο Ζαχαριάδης έγραψε μια κομματική έκκληση προς τα μέλη του ΚΚΕ και αφού την υπέγραψε πρόσθεσε με το χέρι του τις υπογραφές του Βασίλη Νεφελούδη και του Μήτσου Παρτσα λίδη. Το κείμενο το πήρα και το έβγαλα έξω μέσα στα βρώμι κα ρούχα μου. Ό τ α ν κάναμε την προεργασία, ο Ζαχαριάδης μου υπέδειξε να πάρω για συνεργάτες τον Γρηγόρη Σκαφίδα και το Γιάννη Μιχαηλίδη. Το Σκαφίδα τον απέρριψα την ίδια στιγμή, όχι γιατί γονάτισε και έκανε δήλωση μέσα στην Ασφάλεια, αλλά γιατί τον ενάμιση χρόνο που συνεργαστήκαμε στη Θεσσαλονί κη και στην Αθήνα είχα διαπιστώσει ότι είχε σπάσει το ηθικό του και από το φόβο του δεν ξεμύτιζε από το κρησφύγετό του γι' αυτό είχαμε και προστριβές. Κάθε φορά επενέβαινε ο Σιά ντος που του είχε αδυναμία και με την αναβλητικότητα και με την την αναποφασιστικότητά του έδινε τόπο στην οργή. Όσον αφορά το Μιχαηλίδη, το θέμα ήταν διάφορο και δεν αρνήθη κα, διότι, όπως προανέφερα, αυτός ως τότε ουσιαστικά ήταν εντάξει κομματικά, αφού με εντολή έκανε τη δήλωση. Ό μ ω ς και για το Γιάννη Μιχαηλίδη δημιουργήθηκε πρό βλημα για άλλο λόγο. Ό π ω ς γράφω σε άλλη σελίδα, όταν με συνέλαβαν στη Θεσσαλονίκη, βρήκαν πάνω μου και μου κατά σχεσαν 10.000 δραχμές, που μου είχε φέρει η Βιτσαρά. Μετά την καταδίκη μου στη Θεσσαλονίκη, το δικαστήριο διέταξε να μου αποδοθούν τα χρήματα με βάση τη δικαστική απόφαση και μέσο της διευθύνσεως των φυλακών υπέβαλα αίτηση και ζήτησα από την Ειδική Ασφάλεια να μου επιστραφούν τα χρήματα. Η Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης με έγγραφο της γνωστοποίησε ότι τα χρήματα τα είχε πάρει μαζί του στην Αθήνα το κλιμάκιο της Γενικής Ασφάλειας που με είχε συλλά βει και ότι έπρεπε να αποτανθώ στο υπουργείο Ασφάλειας. Ό τ α ν ξαναμεταφέρθηκα από τη φυλακή της Θεσ/νίκης στη φυλακή Συγγρού, συγκεκριμένα το Δεκέμβρη του 1939, έδωσα στη γυναίκα μου μια δεύτερη αίτηση που την πήγε η ίδια στον υπουργό και ζήτησε τα κατασχεμένα χρήματα. Και η μεν αίτη ση απορρίφθηκε για δεύτερη φορά επειδή ήμουν ακόμα κατά.

δικος, αλλά ταυτόχρονα έμαθα το ακόλουθο επεισόδιο που γί νηκε μπροστά στα μάτια της γυναίκας μου. Στη σειρά για ακρόαση στο Μανιαδάκη και ακριβώς μπροστά στη γυναίκα μου ήταν μια μητέρα με την κόρη της. Αυτές, λοιπόν, πέσανε στα πόδια του Μανιαδάκη και τον παρακαλούσαν να αφήσει το παιδί και προστάτη τους, που είχε εκ νέου συλληφθεί. Οι δυο γυναίκες ήταν η μάνα και η αδελφή του Μιχαηλίδη. Έτσι λοιπόν, όταν ο Ζαχαριάδης μου πρότεινε να βρω και να συνεργαστώ με τον έμπιστο και εντολοδόχο του Μιχαηλί δη, εγώ του είπα ότι ο Μιχαηλίδης είχε συλληφθεί και, αν δεν βρισκόταν στην Ασφάλεια, σίγουρα θα ήταν στη φυλακή της Κέρκυρας. Αλλά ο Ζαχαριάδης, που νόμιζε ότι ήταν καλά πληροφορη μένος, στο ανάλογο σημείωμά του μου είπε: «Ο Μιχαηλίδης δεν είναι ούτε στη Γενική ούτε στην Κέρκυρα, βρίσκεται έξω και όταν βγεις πρέπει να πας να τον βρεις». Μάλιστα μου ευ χήθηκε και καλή τύχη. Εγώ φυσικά συμμορφώθηκα με την εν τολή του αρχηγού του κόμματος και πραγματικά όταν βγήκα πήγα και βρήκα τον περίφημο και εξ απορρήτων έμπιστο της ηγεσίας. Ό σ ο καιρό ήμουνα κλεισμένος στη Γεν. Ασφάλεια, πάντοτε διαμαρτυρόμουν γιατί με κρατούσαν παράνομα, αφού υπήρχε δικαστική απόφαση εξορίας καθώς και καταδιωχτικό στρα τιωτικό έγγραφο για την ανυποταξία. Στο τέλος του Απρίλη 1939 με βγάλανε από το κρατητήριο, αλλά δεν ήμουν ελεύθε ρος. Την ίδια μέρα με θέσανε υπό αστυνομική επιτήρηση με βάση την καταδίκη από το δικαστήριο των Τρικάλων για μια απόδραση. Γι' αυτό υπάρχει και απόδειξη, ένα δελτίο παρου σίας στο φάκελο. Στο φάκελό μου υπάρχει ειδικό δελτίο παρουσίας: κάθε πρωί, ως τη μέρα που με πήγανε στο στρατό, έδινα το παρόν. Αυτονόητο ήταν ότι κάτω από συνθήκες επιτήρησης κάθε κί νηση μου όφειλα να την υπολογίζω σωστά, μολονότι είχα μα κρά πείρα παράνομης δράσης. Αρχικά, έκανα τη σκέψη να περάσω στην παρανομία, να πάω στη Μακεδονία και να άρχιζα από 'κει τη δουλειά, αλλά 45

δεν είχα ούτε δραχμή αφού και για τα δικαστικά έξοδά μου είχα βάλει ενέχυρο τη βέρα μου. Μόνο λίγες μέρες προτού με ταφερθώ στο στρατό μου δώσανε τα χρήματα που παράνομα είχαν κατασχεθεί. Έτσι, αναγκαστικά έμεινα στην Αθήνα σε συγγενικό σπίτι και με πολλές προφυλάξεις έκανα τις πρώτες κινήσεις. Μια μέρα καθώς κατέβαινα την οδό Πανεπιστημίου και έξω από ένα βιβλιοπωλείο, βλέπω τυχαία το δημοσιογράφο Ορφέα Οι κονομίδη που μετά τη δήλωση και την αποφυλάκισή του είχε γίνει βιβλιοπώλης. Γνωριζόμασταν από τη Θεσ/νίκη όπου τον είχα γραμματέα στην Αχτίδα Καλαμαριάς. Χαιρετηθήκαμε και μου πρόσφερε καφεδάκι. Στη διάρκεια της συζήτησης μας, εντελώς συμπτωματικά, έμαθα ότι ο Γιάννης Μιχαηλίδης ήταν έξω. Απόρησα, αλλά στον Ορφέα δεν είπα τίποτα παρά μόνο του ζήτησα να μου πει πού και πώς θα τον έβλεπα και ο Ορφέας μου υπέδειξε το Σιτοκωνσταντίνου, που είχε ανοίξει ένα τσα γκαράδικο στην οδό Καπάνη στον Κολωνό. Πήγα έτσι στον Σίτο και από εκείνον έμαθα για το μηχα νουργείο, όπου δούλευε ο Μιχαηλίδης. Ήταν στον Πειραιά στην οδό Μαυρομιχάλη. Χάρηκα όταν έμαθα ότι ο Γιάννος ήταν λεύτερος και υπέθεσα ότι η γυναίκα μου είχε κάνει λά θος. Έτσι, και με βάση τη ρητή εντολή του Ζαχαριάδη, πήγα και τον βρήκα στον Πειραιά. Στο κάτω-κάτω αυτός κομματι κά ήταν πιο εντάξει από μένα, αφού με εντολή της φυλακισμέ νης ηγεσίας είχε κάνει τη δήλωση, ενώ εγώ την έκανα αυτό βουλα. Συνεπώς αυτός έπρεπε να έχει και το προβάδισμα, όχι γιατί ήταν ικανότερος σε οργανωτική και πολιτική καθοδηγη τική δουλειά, κάθε άλλο, αλλά γιατί μόνον αυτός είχε την ολο κληρωτική εμπιστοσύνη του Ζαχαριάδη και των άλλων στελε χών της Κέρκυρας. Άλλωστε, δεν είχα καμιά φιλοδοξία και επιθυμία μου ήταν να περιοριστώ στο ρόλο εξωκομματικού, αφού ήρθαν ανάπο δα τα γεγονότα. Και στο παρελθόν σε καμιά περίπτωση δεν επιδίωξα την αυτοπροβολή, μολονότι καθοδήγησα σχεδόν όλες τις οργανώσεις του ΚΚΕ και φυσιολογικά ανέβηκα όλα 46

τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας· πάντοτε παρέμεινα ένας αφανής δουλευτής, όπως πρέπει κάθε αληθινός επαναστάτης να είναι. Όταν αντάμωσα με το Μιχαηλίδη και του είπα το σκοπό της συνάντησης, εκείνος εξεπλάγη και αμφέβαλε σε όσα του είπα, γι' αυτό και ορίσαμε μια δεύτερη συνάντηση στην οποία πήγα μαζί με τα γραφτά του Ζαχαριάδη τα οποία και του έδωσα. Έτσι δεν μπορούσε να έχει καμιά αμφιβολία και κα μιά αντίρρηση, πείστηκε για το γνήσιο της αποστολής και αρ χίσαμε τη μεταξύ μας συνεργασία για λίγες μέρες όσο ήμουνα στην Αθήνα. Στη δεύτερη συνάντησή μας τον ρώτησα αν πιάστηκε για δεύτερη φορά και στην αρχή το αρνήθηκε, όταν όμως του ανέ φερα το συγκεκριμένο γεγονός της μητέρας του και της αδελ φής του, τότε μου ομολόγησε ότι πραγματικά είχε συλληφθεί, ότι η Ασφάλεια είχε πληροφορηθεί για την πλαστότητα της δήλωσής του και παρόλα αυτά τον άφησε ελεύθερο. Ό τ α ν πήρε τα αποδειχτικά, έκκληση κτλ., η συμπεριφορά του δεν μου φάνηκε φυσιολογική και από το νου μου πέρασε μια σκιά υποψίας, αλλά δεν έδωσα σημασία. Επίμονα ζήτησε να μάθει τη γνώμη του Ζαχαριάδη για τον Παπαγιάννη και για τον πόλεμο. Πρώτος του είπα για το δικό μου τρόπο δου λειάς και έπειτα αυτός μου είπε ότι «πήγαν τα παιδιά που ήρ θαν από το εξωτερικό», δηλαδή οι κούτβιδες, και τον βρήκαν και μαζί τους είχε αρχίσει την κομματική δουλειά. Εγώ ήξερα μεν ότι το καλοκαίρι του 1938 ζητήσαμε την αποστολή των κούτβιδων, αλλά δεν γνώριζα τίποτα για τον ερχομό τους ούτε και ρώτησα να μάθω την ταυτότητα τους. Περιορίστηκα στην ενημέρωση. Αφού συμφωνήσαμε να σταματήσω τη δική μου κίνηση και να παραμείνει μόνο η δική του, ζήτησα να δω τους κούτβιδες, αλλά αυτός, με τη δικαιολογία ότι βρισκόμουν σε επιτήρηση, δεν το δέχτηκε. Έτσι, εγώ ποτέ δεν γνώρισα κανένα, παρά μόνο στη φυλακή. Ακόμα συμφωνήσαμε να μην περάσω στην παρανομία και, εφόσον θα πήγαινα στο στρατό, να έκανα εκεί την κομματική δουλειά. 47

Ό μ ω ς , προτού χωριστούμε, του ανέλυσα με λεπτομέρεια το ρόλο του επικίνδυνου πράχτορα Κουτσογιάννη και είπα ότι έπρεπε να ληφθούν μέτρα που να αποτρέψουν την εισχώρηση του στη νέα κίνηση. Δεν περιορίστηκα μόνο στην προφορική ενημέρωση, του έδωσα και στο χέρι ένα ολόκληρο χειρόγραφο δικό μου για τον Κουτσογιάννη για να το δημοσιεύσει. Ποτέ δεν ήταν δυνατό να φανταστώ ότι ο πράχτορας ήταν μέσα και μάλιστα αρχηγός στην κίνηση, ότι ο Μιχαηλίδης, για να γλι τώσει τον εαυτό του, είχε καταστεί συνεργάτης του Κουτσο γιάννη και μάλιστα συνειδητός, αφού και ύστερα από τη δική μου πληροφόρηση εξακολούθησε τη συνεργασία μαζί του. Κα νένα ελαφρυντικό δεν υπήρχε, εκτός από το ελαφρυντικό της βλακείας, που, φαίνεται, του καταλόγισαν οι φίλοι του. Και πιθανόν γλίτωσε τη ζωή του. Από τα πρώτα βήματα είχα πέσει στο στόμα του λύκου, όπως και στη Θεσ/νίκη, αυτό όμως το κατάλαβα πολύ αργά, ύστερα από το γυρισμό μου από το αλβανικό μέτωπο, οπότε ξαναβρέθηκα στην απόχη της Ασφάλειας. Έτσι, πέρα από την ολιγοήμερη και κατ' εντολή συνεργασία με το Μιχαηλίδη, ποτέ και σε καμιά περίπτωση δεν είχα καμιά μα καμιά απολύτως επαφή με κανένα από τα πρόσωπα της Προσωρινής και ούτε είδα και διάβασα το «Ριζοσπάστη» της. Ό λ α όσα διαδόθηκαν την εποχή εκείνη αναφορικά με το άτο μό μου ήταν ψέματα, σκηνοθετημένα και συνιστούσαν σκευω ρία. Στο τέλος του πρώτου δεκαήμερου του Μάη του 1939 και με την πεποίθηση ότι για μια ακόμα φορά είχα κάνει το χρέος μου για το ΚΚΕ, πήγα στο Ηράκλειο Κρήτης και ως ανυπότα κτος γίνηκα στρατιώτης στον 9ο λόχο του 43ου πεζικού συν τάγματος. Την εποχή εκείνη, ο λόχος μας ήταν ένα είδος πει θαρχείου και σ' αυτόν κατασταλάζανε όσοι θεωρούνταν ύπο πτοι και δευτέρας τάξεως φαντάροι. Βέβαια, και στο Στρατό, μέχρι που γίνηκε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος ήμουν υπό επιτή ρηση, αυτό όμως δεν εμπόδισε ούτε εμένα ούτε και άλλους συντρόφους να στήσουμε την κομματική στρατιωτική οργάνω ση μας, όπως είχαμε καθήκον. 48

Γιάννης Μιχαηλίδης Νίκος Πλουμπίδης Μήτσος Παπαγιάννης και άλλοι Την εποχή που πήγα φαντάρος στην Κρήτη, όλο το νησί βρισκόταν σε μια μισοπολεμική κατάσταση. Το κύρος της 4ης Αυγούστου ήταν σχεδόν ανύπαρκτο και η δικτατορία ήταν εκείνη που φοβόταν τους Κρητικούς, γι' αυτό κάθε λίγο και λιγάκι οι τοπικές εφημερίδες με εκκλήσεις των αρχών ζητού σαν την παράδοση των όπλων του λαού. Γίνηκαν ακόμη και άλλα σημαντικά γεγονότα. Προσκλήθηκαν έφεδροι, εγκατα λείφθηκαν οι στρατώνες, ολόκληρο το σύνταγμα βγήκε σε κα ταυλισμούς γύρω από το Ηράκλειο και σε κατάσταση εκστρα τείας. Ό λ α αυτά μας δώσανε τη δυνατότητα πολύ γρήγορα να συγκροτήσουμε τη δική μας κομμουνιστική οργάνωση η οποία ήταν ανεξάρτητη και δεν είχε καμιά επαφή ή δεσμό με την Αθήνα. Η οργάνωσή μας παρέμεινε ζωντανή ακόμα και στις δύσκο λες συνθήκες του μετώπου, με τη μόνη διαφορά ότι κάθε μέλος της, σαν πολεμιστής εκεί που βρέθηκε, έκανε ταυτόχρονα και το κομμουνιστικό και το εθνικό καθήκον στην πολεμική ομά δα που ανήκε. Η πολιτική και η πολεμική γραμμή ήταν καθα ρή. Ό σ ο καιρό ήμουνα φαντάρος και εκτός από τα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν, τα πιο αξιόλογα πολιτικά για μας γεγονότα που αξίζει να μνημονευτούν ήταν τα ακόλουθα: το πρώτο και το πιο βασικό ήταν η συγκρότηση κομματικής οργάνωσης που μας έδωσε τη δυνατότητα να κάνουμε πράξη τη σωστή πολιτική γραμμή που για λογαριασμό του ΚΚΕ είχε 49

χαράξει ο Ζαχαριάδης με το γνωστό γράμμα του. Κι αυτό, γιατί εκείνη την εποχή το γράμμα εκείνο έδωσε μεγάλο πολιτι κό και εθνικό κύρος στο κόμμα, προσανατόλισε σωστά όλους τους κομμουνιστές και γίνηκε το θεμέλιο της Εθνικής Αντί στασης. Τώρα μπορεί ακόμα να καταριόμαστε τον τέως αρχη γό για τα αμαρτήματά του, που πραγματικά είναι πολλά, όμως δεν μπορούμε και να αρνηθούμε τη σοβαρή συμβολή του στην πρόοδο του ελληνικού επαναστατικού κινήματος. Το δεύτερο πολιτικό περιστατικό γίνηκε στο λόχο, τη μέρα που κηρύχθηκε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και ο λοχαγός Τζωρζακάκης με κάλεσε και παρουσία όλων μου είπε: «Ε! Μωρέ Μιχελή, δεν φαντάζουμε να 'χουμε κανένα πρόβλημα μαζί σου και μάλιστα τώρα με την τροπή που πήραν τα πρά ματα». Τη σωστή θέση του ΚΚΕ τη γνώριζα από την 5η Ολομέ λεια και ακόμα πιο πολύ από τις μακρές συζητήσεις με το Ζα χαριάδη και γι' αυτό διόλου δεν δυσκολεύτηκα να του πω αυ τοστιγμεί το: «Κύριε λοχαγέ, τόσο εγώ καθώς και όλοι οι κομ μουνιστές θα κάνουμε το χρέος μας προς την πατρίδα». Το τρίτο περιστατικό γίνηκε πάνω στην Τρεμπεσίνα, το Μάρτιο του 1941, τότε που στο στρατηγείο της Μεραρχίας γί νηκε η πορεία διαμαρτυρίας των μεταγωγικών μάχης. Η οργά νωσή μας ούτε την υιοθέτησε ούτε την υποστήριξε, αλλά ούτε και αντέδρασε, γιατί, ναι μεν ήταν άκαιρο για πολεμικές συν θήκες, αλλά δίκαιο το αίτημα της μη αντικατάστασης των Κρητικών ημιονηγών μάχης από νεοφερμένους, αφού είχαν αποδεκατιστεί στο Μέτωπο. Το τέταρτο γίνηκε λίγο πριν την έναρξη της αποχώρησης από το αλβανικό μέτωπο, που αποφασίσαμε και συγκροτήσα με μια ολιγάριθμη αντάρτικη ομαδούλα και που αργότερα την διαλύσαμε έξω από τα Γιάννενα, γιατί κρίναμε ότι οι συνθή κες δεν ήταν ώριμες, γιατί και η επιθυμία των στρατιωτών που μόλις είχαν κατέβει, ύστερα από εξάμηνη παραμονή στα χιονισμένα βουνά, ήταν να γυρίσουν στα χωριά και στις πολι τείες και όχι να σκαρφαλώσουν σε νέες βουνοκορφές. Άλλο θέμα το τι γίνηκε αργότερα, στην Κατοχή. Το αντάρτικο θέλει γερή οργάνωση. 50

Με τη συνθηκολόγηση του Τσολάκογλου είχε δημιουργηθεί νέα κατάσταση. Ό π ω ς όλοι οι φαντάροι, θέλανε και οι Κρη τικοί να γυρίσουν στο αγαπημένο τους νησί και τράβηξαν προς τα παράλια της Πελοποννήσου, γιατί είχε διαδοθεί μια φήμη ότι θα τους μεταφέρανε στην Κρήτη ουδέτερα ρωσικά πλοία. Εγώ πρώτα παρέδωσα το όπλο στο λοχαγό και κατόπιν κα τηφόρησα στη Θεσσαλία, όπου είχα κομματικές γνωριμίες, για να αρχίσω μια οργανωμένη δουλειά. Προσωπολάτρης δεν υπήρξα ποτέ, και αν μνημονεύω εδώ συχνά το Ζαχαριάδη αυ τό οφείλεται στο γεγονός ότι την εποχή εκείνη ήταν ο αναμφι σβήτητος ηγέτης και ο αξιότερος όλων μας. Τα όσα του κατα λογίζουν όλοι οι παλαιοί υμνολόγοι και λιβανιστές του, ότι τάχα ήταν ανάξιος ηγέτης, είναι γελοία. Για την τραγωδία του ΚΚΕ δεν ευθύνεται μόνον εκείνος, αλλά και όλοι εκείνοι που σκύβανε το κεφάλι για να έχουν την εύνοια του. Το πιο βασι κό λάθος του ίδιου ήταν ότι στηρίχτηκε στους λιβανιστές του για να ζωντανέψει μια επανάσταση που ήδη είχε χαθεί και για ταφόπετρά της είχε την περιβόητη συμφωνία της Βάρκιζας. Κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ο Ζαχαριάδης είχε πλατιά σκέψη, πρωτοβουλία και τόλμη. Θυμάμαι, όταν μετά το 6ο συνέδριο και στην πρώτη ολομέλεια της ΚΕ, που η αντιπρο σωπεία μας στην ΚΔ είχε γυρίσει από τη Μόσχα και πρότεινε την ανακήρυξή του σε αρχηγό του κόμματος, εκείνος με πολλή μετριοφροσύνη απέκρουσε την πρόταση. Και το ότι τελικά ανακηρύχθηκε αρχηγός του ΚΚΕ αυτό γίνηκε γιατί τότε στα Κ.Κ. είχε επικρατήσει η τάση να προβάλουν ηγετικές φιγού ρες, όπως οι Τορέζ, Ταίλμαν κλπ. Μάη έφυγα και Μάη ξαναγύρισα στην Αθήνα, όπου έπρεπε να συνδεθώ και να βρω άκρη. Μη γνωρίζοντας τα συμβάντα και ύστερα από ένα μήνα, αντάμωσα το Μιχαηλίδη και του ζήτησα να με κατατοπίσει, οπότε με μασημένα λόγια μου είπε ότι η δουλειά δεν πήγε καλά, ότι βοήθησε «τα παιδιά» και ότι έπαψε να ανακατεύεται. Έφυγα και σκεφτικός και λυπημέ νος. Ύστερα από μια ή δυο μέρες και πάλι νύχτα, μια κου στωδία της Γενικής Ασφάλειας με μπλοκάρισε και με συνέλα51

βε μέσα στο σπίτι, όπως το 1939 στη Θεσσαλονίκη. Για άλλη μια φορά είχα προδοθεί και, με τη συγκεκριμένη κατηγορία ότι «εργαζόμουν δια την ανασυγκρότησιν του δια λυθέντος κομμουνιστικού κόμματος», όπως αναφέρει η υπ' αριθ. 113 απόφαση της Ε.Δ. Ασφαλείας, με ξανακλείσανε στη φυλακή όλη την κατοχή. Την αποστολή μου αυτή τη γνώριζαν μόνο δυο κομματικοί. Ο Ζαχαριάδης, που μου την είχε αναθέ σει και είχε μεταφερθεί στο Νταχάου από την Γκεστάπο, και ο εξαγορασμένος Γιάννης Μιχαηλίδης. Αυτός, κατά τη γνώμη μου, με είχε προδώσει. Από την αρχή είχε γίνει οργανέτο της δικτατορίας, γι' αυτό και δεν τον πειράξανε ποτέ πια. Έτσι συνεχίστηκε ακόμα χειρότερα η τραγωδία μου. Είχε αρχίσει η χιτλερική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση και η Ασφάλεια άρχισε εκ νέου το κυνήγι των κομμουνιστών. Μια μέρα μας φέρανε στο κελί και ένα ψηλό κομμουνιστή που ήταν ο Μίλτος Τιμογιαννάκης, τον οποίο δε γνώριζα, και μας συ στήθηκε ως γραμματέας της Προσωρινής. Προφανώς, τον εί χανε συλλάβει, όπως και όλους, καθώς και τον Παπαγιάννη, και αφού δεν τον χρειάζονταν πια ύστερα από λίγο καιρό, τον στείλανε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Έτσι κλείσανε το στό μα του. Γνωρίστηκα μαζί του σαν κρατούμενος και, κουβέντα στην κουβέντα, πληροφορήθηκα ότι ο πράχτορας Κουτσογιάννης ήταν ο πρωτεργάτης και αρχηγός της Προσωρινής Διοίκησης (ΠΔ). Ό τ α ν το έμαθα, σηκώθηκαν οι τρίχες μου και αγανά χτησα. Με υπομονή εξέθεσα στον Τιμογιαννάκη το ιστορικό του πράχτορα, αλλά δεν κατάφερα να τον πείσω με πείσμα υπεραμυνόταν και υπεράσπιζε το χαφιέ σε βαθμό εξοργιστι κό, γεγονός που με ανάγκασε να ψάλλω και τον ίδιο. Βέβαια, ήταν παγιδευμένος στον ιστό της χαφιέδικης αράχνης και πι στός κομμουνιστής, αλλά συνάμα και λίγο άμυαλος και ολότε λα άπειρος για σωστή κομματική δουλειά. Αφού από τον Τιμογιαννάκη έμαθα τα καθέκαστα, τον ολέ θριο ρόλο του πράχτορα, τότε κατάλαβα πως η θυσία μου πή γε χαμένη. Τότε άρχισα να ξεδιαλύνω τα καμώματα και το σα τανικό ρόλο του Μιχαηλίδη, γιατί, αν παρέμενε τίμιος αυτός, .

θα ήταν δυνατό να μην παγιδευτούν οι κούτβιδες και όλη η υπόθεση του ΚΚΕ να εξελισσόταν πολύ διαφορετικά. Η σκη νοθεσία της ΠΔ δεν θα υπήρχε, έστω και αν ήταν μαέστρος ο Τυρίμος και Κουτσογιάννης. Από τη Γενική βρέθηκα στη φυλακή της Πύλου και από κει, κάποια παγερή μέρα του Δεκέμβρη του 1941, αγκυροβόλησα στην Ακροναυπλία, όπου αναμφισβήτητος αρχηγός της ήταν ο Γιάννης Ιωαννίδης. Παλαίμαχος στο κόμμα, ξύπνιος και ρά διούργος. Επειδή ήταν κοντός, τον λέγαμε και μπάκακα. Μα όσο μπόι του έλειπε, το αναπλήρωνε με την πονηριά και με με γάλη μαεστρία και, μολονότι δεν είχε ηγετική ικανότητα, προαλειφόταν να γίνει αυτός αρχηγός στο κόμμα, στην περί πτωση που δε θα γύριζε ο Ζαχαριάδης ζωντανός. Πρώτη μου δουλειά ήταν να γράψω μια μακρά έκθεση στην καθοδήγηση του κόμματος, που ίσως να υπάρχει ακόμη, έπει τα κάναμε δυο ή τρεις κατ' ιδίαν συναντήσεις παρουσία και του Θέου, ο οποίος βρήκε πιο φρόνιμο να μη βγάζει τσιμουδιά παρά μόνο άκουγε το φίλο και σωτήρα του. Μέσα στο ιδιαίτε ρο γραφείο του, ο Ιωαννίδης καθόταν στην πολυθρόνα και εγώ, ο αφορισμένος εργάτης αγωνιστής, καθόμουν στο σκα μνάκι, αφού είχα πέσει από το βάθρο, κι ας κλείστηκα στη φυλακή, κι ας θυσιάστηκα για το κόμμα. Σε κάποια στιγμή και ανάμεσα στα άλλα, όταν του είπα τη γνώμη μου, ότι δηλαδή ο φίλος του Γιάννης Μιχαηλίδης στρά βωσε, γίνηκε θηρίο και με πολλή πόζα μου είπε ότι μπορεί να κάνει είκοσι κόμματα σαν εκείνο που είχε φτιάξει ο Ζαχαριά δης μετά την έκκληση της Κ. Διεθνούς. Μου έκρυψε το γεγονός ότι και αυτός είχε μυστική συνεργα σία με τον Μιχαηλίδη, αλλά ταυτόχρονα πείστηκε ότι είχα δί κιο για τον Κουτσογιάννη και γι' αυτό όταν βγήκε φρόντισε και τον ξεμπέρδεψε με το τιμωρό χέρι της ΟΠΛΑ. Την εποχή εκείνη, μέσα στην Ακροναυπλία βρίσκονταν πά νω από 500 μικρά και μεγάλα στελέχη, ακόμα ήταν και καμιά δεκαριά μέλη της ΚΕ. Τα περισσότερα από τα στελέχη όχι μό νο με γνώριζαν αλλά είχαμε φάει μαζί ψωμί κι αλάτι στις πε ριφερειακές οργανώσεις και στις φυλακές. Ό μ ω ς κανένας δεν 53

τολμούσε να εκδηλωθεί, γιατί ο έλεγχος του Ιωαννίδη τους τρόμαζε. Γι' αυτό θεώρησα σωστό και πρότεινα το σχηματι σμό μιας ανακριτικής επιτροπής που με αντιπαράσταση να εξέταζε το πρόβλημά μου, που ήταν και πρόβλημα του Ό μ ω ς , ο Ιωαννίδης, που είχε το λόγο του, δεν το δέχτηκε με το δικαιολογητικό της αναρμοδιότητας. Μου έδωσε όμως τη διαβεβαίωση ότι το θέμα θα εξεταζόταν και ότι μέσα στην Ακροναυπλία θα ήμουν μέλος της ομάδας και δε θα με έθιγε κανείς. Ομολογώ ότι στο ζήτημα αυτό τήρησε το λόγο του με το παραπάνω. Η κατοχική περίοδος ήταν πάρα πολύ δύσκολη και εφιαλτική για τους κρατούμενους, τα χρόνια κύλησαν μέ σα στην πίκρα και στην αγωνία στην Ακροναυπλία, στη Λάρι σα, στο Χαϊδάρι, στου Χατζηκώστα, όπου βρέθηκα το 1944. Κάποτε, το Γενάρη του 1944, βγήκα από το Χαϊδάρι μαζί με τον Παπαρήγα, το Μαυρομάτη, σύνολο σαράντα κρατούμενοι. Με ξανάπιασαν σε τρεις μέρες με κλείσανε στου Χατζηκώστα και τον Απρίλη ξαναβγήκα από τη φυλακή. Έκανα δουλειά απλού εαμίτη αλλά πήρα και νέες διαβεβαιώσεις για επανεξέ ταση. Μετά την απελευθέρωση, όταν ήρθε και ο Ζαχαριάδης από το Νταχάου, επιδίωξα ένα ριζικό ξεκαθάρισμα Για το σκοπό αυτό έγραψα και έδωσα στα χέρια του Παρ τσαλίδη ένα πικρό γράμμα αδικημένου αγωνιστή που απευθυ νόταν στην ΚΕ, τότε που ήταν όλοι παρόντες. Το ανοιχτό εκείνο γράμμα μου, που αντίγραφό του έχω, αναφερόταν σε όσα αναφέρει και τούτο το κείμενο, επιπλέον είχε και λίγα πι κρά, αλλά αληθινά λόγια που τώρα δεν χρειάζεται η επανάλη ψή τους, αφού ανήκουν στο μακρινό παρελθόν. Άλλωστε, επιθυμία μου ήταν και είναι να μη βρεθώ σε αντιδικία με το κόμμα της Εργατιάς έστω και αν αδικήθηκα, αφού εθελοντικά πρόσφερα τις θυσίες και πήρα μια καλή αγωγή απ' αυτό. Στο γράμμα μου προς την ΚΕ που ίσως και τώρα να είναι πεταμένο σε κάποιο αρχείο, τόνιζα: Αφού το ΚΚΕ ήταν νόμι μο και δυνατό, αφού όλοι τους ήταν παρόντες και στη ζωή και αφού υπήρχαν γραφτά και ζωντανά όλα τα ντοκουμέντα στο χέρι, θεώρησα σωστό και επίμονα πρότεινα και ζήτησα να γί νει μια ανακριτική επιτροπή της εκλογής των και που να έκα54

νε φανερά και με αντιπαράσταση το έργο της. Τη μοναδική εγγύηση που ζήτησα ήταν στην Επιτροπή να είναι και ο Ζαχα ριάδης, στον μόνο που είχα εμπιστοσύνη στην τιμιότητά του. Ο Παρτσαλίδης πραγματικά έδωσε το γράμμα μου στον προορισμό του και αυτό το γνωρίζω γιατί έλαβα απάντηση. Ήταν ένα σημείωμα του Πολιτικού Γραφείου, γραμμένο και υπογεγραμμένο από τον ίδιο το Ζαχαριάδη. Και αυτό το ση μείωμα ακόμα το κρατώ σαν απόδειξη ανακόλουθη. Όμως, άλλα λογαριάζει ο γάιδαρος και άλλα ο αναβάτης. Φαίνεται πως ο Ζαχαριάδης που είχε επίσης μεγάλη ευθύνη για ό,τι γί νηκε στο κόμμα, όταν ήρθε νικητής και τροπαιούχος από το Νταχάου, έκρινε σκόπιμο να μη σκαλίσει το πρόβλημα, αφού το ΚΚΕ ήταν πανίσχυρο τότε. Το πρόβλημα αποσιωπήθηκε γιατί η βαλίτσα θα πήγαινε μακριά. Τότε ο αρχηγός είχε μπροστά του το όραμα της Επανάστα σης που αναμφισβήτητα είχε επικρατήσει στην κατοχή, μα στην απελευθέρωση χάθηκε, όχι μόνο από τις μηχανορραφίες και τη βία του αγγλικού ιμπεριαλισμού, αλλά κυρίως χάθηκε από τα αλυσιδωτά λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ και τελικά θά φτηκε στο λόγο της Βάρκιζας, όπου γίνηκε και η συμφωνίαταφόπετρα. Είναι και αστείο και ανόητο να καταλογίζονται ευθύνες μό νο στους δυο διαπραγματευτές της Βάρκιζας, το Σιάντο και τον Παρτσαλίδη, αφού είναι πασίγνωστο ότι στα Κ.Κ. ποτέ δεν υπάρχει και δεν γίνεται καμιά προσωπική πολιτική, αυτή είναι πάντοτε συλλογική, γι' αυτό και η ευθύνη βάρυνε ολό κληρη την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Αντί λοιπόν η καθοδήγηση του ΚΚΕ να ακολουθήσει μια φρόνιμη πολιτική τύπου Τορέζ και Τολιάτι, από λαθεμένη πο λιτική ίσως και από μικρή φιλοδοξία, σπρώχτηκε στο «σάλτο μορτάλε» σε εποχή ακατάλληλη και σήκωσε το δεύτερο αντάρ τικο που ήταν τραγικό λάθος και είχε τραγικά επακόλουθα με κορωνίδα τη σημερινή διάσπαση του κινήματος. Εδώ και πολλά χρόνια είμαι ένας απλός οπαδός, αλλά το κόμμα δεν είναι τσιφλίκι κανενός και οι οπαδοί του έχουν επί σης υποχρέωση και δικαίωμα να κρίνουν γιατί και αυτοί πλη55

ρώνουν σπασμένα. Στο σημείωμά του, το ΠΓ μου έγραφε ότι στο «Ριζοσπάστη» θα δημοσιευόταν μια απάντηση στο ανοι χτό γράμμα μου και ότι μέχρι τότε δεν έπρεπε να ενοχλήσω την Κεντρική Επιτροπή. Είχε επικρατήσει η αδιαλλαξία. Ά δ ι κ α περίμενα την απάντηση, αφού ως τη μέρα του 1947 που κλείστηκε ο «Ριζοσπάστης» δεν έγραψε τίποτα παρά μόνο την απόφαση της διαγραφής μου όπως και άλλων μελών, που πάρθηκε από το 7ο συνέδριο του ΚΚΕ. Η διαγραφή ήταν δι καίωμα του κόμματος και δε με πείραξε, το δικό μου παράπο νο ήταν, και παρέμεινε, ότι σκόπιμα θάφτηκε η αλήθεια. Έ τ σ ι , και κατά παράδοξο τρόπο, όλα τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στο ΚΚΕ από τη σύλληψη της γραμματείας ως την Προσωρινή, παρακάμφθηκαν και στην ουσία κουκου λώθηκαν. Και όμως την εποχή αυτή, η τότε ηγεσία του είχε άφθονο υλικό στα χέρια της. Πρώτα απ' όλα είχε τη ζωντανή μαρτυρία του αρχηγού Ν. Ζαχαριάδη, του Γιάννη Ιωαννίδη, είχε την έκθεση των κούτβιδων, του Τιμογιαννάκη και βεβαιό τατα του πουλημένου Μιχαηλίδη. Ακόμα είχε και δυο δικές μου εκθέσεις και, το πιο σημαντικό, την απολογία του Μιχάλη Τυρίμου, του γκεσταπίτη, που την έγραφε στα Τρίκαλα προ τού εκτελεστεί. Ποτέ δεν συμφέρει ένα κόμμα Μαρξιστικό-Λε νινιστικό να σκεπάζει την αλήθεια και μάλιστα την αλήθεια που έχει άμεση σχέση με την ιστορία του. Τα σύκα-σύκα και η σκάφη-σκάφη, τα πράγματα με τ' όνομά τους πρέπει να λέγο νται, όχι όπως συμφέρει. Τώρα, που έχουν περάσει τόσα χρόνια και που σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές δεν βρίσκονται στη ζωή, νομίζω ότι δεν εί ναι ιεροσυλία να γράψω μερικές αράδες, αφού το γεγονός της ΠΔ έχει περάσει στο χώρο της ιστορικής έρευνας. Μόνο από τα στοιχεία αποκαλύπτεται η αλήθεια και μόνο από την ιστο ρική έρευνα θεμελιώνεται. Το Φλεβάρη του 1952 ο γνωστός Ελευθέριος Σταυρίδης, σύμφωνα με το πνεύμα της κομμουνιστοφαγίας της εποχής εκείνης, έγραψε στην εφημερίδα «Έθνος» ένα σήριαλ με τον τίτλο «Τα Παρασκήνια του ΚΚΕ». Ο Σταυρίδης είχε προλάβει κατά είκοσι χρόνια το νέο συγ56

γραφέα Δημήτρη Βλαντά που κι αυτός έγραψε στην εφημερί δα «Ακρόπολις» μια δική του παραλλαγή «Η τραγωδία του ΚΚΕ», με τη σημαντική διαφορά ότι ο τελευταίος έκανε κριτι κή και στον Λένιν. Στο δημοσίευμα του άλλοτε ηγέτη κομμουνιστή Σταυρίδη αναφερόταν και το δικό μου όνομα αναφορικά με την Π.Δ., με την οποία εγώ δεν είχα σχέση. Τότε λοιπόν, και με το δι καίωμα που μου δίνει ο ηθικός και υπάρχων «περί Τύπου νό μος» έγραψα και έστειλα στην εφημερίδα την παρακάτω διά ψευση που τη δημοσίευσε το «Έθνος» στο φύλλο της 14.2.1952. Την παραθέτω ολόκληρη όπως γράφτηκε τότε. Αξιότιμε κύριε Διευθυντά, επειδή ο συνεργάτης σας κ. Ελ. Σταυρίδης έγραψεν εις το "Έθνος" της 10ης Φε βρουαρίου ότι δήθεν ανήκα εις την λεγομένη Προσωρινή Διοίκησιν του ΚΚΕ, παρακαλώ προς αποκατάστασιν της αλήθειας να δημοσιεύσετε τα εξής: 1ον. Ποτέ δεν είχα απολύτως καμμιά σχέση με τη λε γομένη ΠΔ του ΚΚΕ ούτε και με κανένα από τα πρόσω πα που την αποτελούσαν. 2ον. Από τον Ιούνιον του 1939 έως τον Απρίλιον του 1940 ευρισκόμουν εις τας φυλακάς Θεσσαλονίκης, Κερ κύρας, Συγγρού και εις τα απομονωτήρια της Γενικής Ασφαλείας ως αντίπαλος της τεταρτοαυγουστιανής Δι κτατορίας και δυνάμει καταδικαστικής αποφάσεως του πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης. 3ον. Απελύθην μετά την έκτισιν της ποινής φυλακί σεως και αμέσως ετέθην υπό αστυνομικήν επιτήρησιν ως εμφαίνεται από το σχετικόν δελτίον παρουσίας που ασφαλώς υπάρχει εις τον φάκελόν μου της Γενικής Ασφαλείας. 4ον. Μετά είκοσι ημέρας δηλαδή το πρώτον δεκαήμερον του Μαΐου 1940 απεστάλην και κατετάγην εις το 43ον Σύνταγμα πεζικού Ηρακλείου Κρήτης, ως ανυπό τακτος στρατεύσεως. 5ον. Εκεί και εις τον λόχον παρέμεινα μέχρι τον Νοέμ57

βριον του 1940, οπότε και απεστάλην μαζί με την μονά δα μου εις το μέτωπον της Αλβανίας. 6ον. Από το Αλβανικό Μέτωπον επέστρεψα εις Αθή νας μετά την συνθηκολόγησιν του Τσολάκογλου, ήτοι τον Μάϊον τον 1941, και σχεδόν αμέσως, δηλαδή τον Ιούνιον του 1941 συνελήφθην εκ νέου και έκτοτε σχεδόν καθ' όλην την διάρκειαν της κατοχής μέχρι τον Απρίλιον του 1944, τρία ολόκληρα χρόνια, ήμουν εις τας φυλακάς και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Πύλου, Ακροναυ πλίας, Λαρίσης, Χαϊδαρίου και Χατζηκώστα. Με λίγα λόγια, από το 1939 της 4ης Αυγούστου ως τας παραμο νάς της απελευθέρωσης, δηλαδή κάπου έξι ολόκληρα χρόνια, όχι μόνο δεν βρισκόμουνα στην Αθήνα, όπου φύτρωσε και πέθανε η ΠΔ τον ΚΚΕ, αλλά ήμουν και φυ λακισμένος. Αθήνα 11.2.1952 Δ. Μιχελίδης Χρόνια και χρόνια έψαχνα και προσπαθούσα να ανακαλύψω το δράστη της συκοφαντικής σκευωρίας, που τον καιρό της 4ης Αυγούστου είχε στηθεί σε βάρος μου και σε βάρος του ΚΚΕ. Ουδέποτε είχα φαντασθεί ότι σκηνοθέτης αυτής της «υπόθεσης Ντρέυφους» θα ήταν παλιός συνεργάτης και ανώ τατο στέλεχος του κόμματος. Ό τ α ν δημοσίεψα στο «Έθνος» το πιο πάνω γράμμα, εντε λώς τυχαία, εκεί που δούλευα, συνάντησα το Μήτσο Παπα γιάννη. Γνωριζόμασταν βέβαια, αλλά ποτέ δεν είχαμε ιδιαίτε ρες σχέσεις. Αυτός, που ήταν επίσης ένοχος, είχε διαβάσει το δημοσίευμα και όπως ήταν φυσικό ανοίξαμε κουβέντα γιατί ήταν γνώστης και πρωτεργάτης της υπόθεσης. Στο τέλος της συζήτησης, μου είπε: «Τότε τί σκατά μας έλε γε ο Πλουμπίδης από τη Σωτηρία;» Έτσι λοιπόν, με κατάπλη ξη έμαθα από το Μήτσο Παπαγιάννη (που τελικά πήρε σύντα ξη από το Ταμείο Εργατικών στελεχών και την εποχή εκείνη και μέχρι την κατοχή ήταν ελεύθερος) ότι ο Πλουμπίδης του έδωσε την πληροφορία. Τότε γεννάται το ακόλουθο ερώτημα: πώς ο ελεύθερος Παπαγιάννης και ο Πλουμπίδης από τη Σω58

τηρία, που προφανώς είχαν τη δυνατότητα να μαθαίνουν και να αποκαλύπτουν μυστικά της Ασφάλειας, μάθανε και γρά ψανε ψέματα για έναν κατάδικο και αποδειγμένα φυλακισμέ νο αγωνιστή και δεν άκουσαν, δεν έμαθαν και δεν έγραψαν τίποτα για τον πράχτορα Κουτσογιάννη ή Δημητριάδη, που, όπως αποδείχτηκε, ήταν ο δημιουργός και ο αρχηγός της Προ σωρινής Διοίκησης; Από αυτήν ακριβώς την ομολογία του Παπαγιάννη έμαθα ότι ο οργανωτής της σκηνοθεσίας σε βάρος μου ήταν και ο Ν. Πλουμπίδης. Υποψιαζόμουνα μόνο τον ίδιο τον Παπαγιάννη, αλλά τον Πλουμπίδη ποτέ. Απόρησα πώς ο παλιός συνεργά της κατέβηκε τόσο χαμηλά και έριξε λάσπη σε ένα φυλακισμέ νο αγωνιστή. Ακόμα και σήμερα, για μένα, εξακολουθεί να εί ναι πολύ περίεργη η ενέργειά του. Είναι κρίμα που δε ζει για να μιλήσει πάνω στο θέμα. Επειδή λοιπόν δεν του βρήκα καμιά απολύτως δικαιολογία για την διόλου τιμητική πράξη του, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο Πλουμπίδης, πιθανόν, σκάρωσε εκείνη την ιστορία για καθαρά προσωπικό λόγο και εξηγώ γιατί: όπως προανέφερα ήδη, το Γενάρη του 1939 που καταστράφηκε ο μηχανισμός και η ΚΟ Θεσ/νίκης, που ήταν η καλύτερη, το ΠΓ του ΚΚΕ με απόφασή του θεώρησε υπεύθυνους της καταστροφής τον Πα παγιάννη και τον Πλουμπίδη. Για τον Πλουμπίδη το περιστα τικό ήταν ακόμη βαρύτερο γιατί εκείνος ήταν ο αμέσως ανώτε ρος κομματικός υπεύθυνος στη Βόρειο Ελλάδα και όλα γίνη καν κάτω από τη μύτη του. Για το λόγο αυτό αντικαταστάθη κε ομόφωνα και αντικαταστάτη του όρισαν εμένα. Ό τ α ν πήγα στη Θεσ/νίκη να παραλάβω το Μακεδονικό γραφείο, με βάση την απόφαση του ΠΓ, όπως ήταν φυσικό, εγώ του έκανα και την κριτική που συνήθως γίνεται σε παρό μοιες περιπτώσεις. Μάλιστα, για να μην τον πικράνω πολύ, του είπα ότι η απαλλαγή του οφειλόταν σε λόγο υγείας. Ο Πλουμπίδης, σαν δάσκαλος, ήταν ξύπνιος και θα κατά λαβε το πραγματικό νόημα της απόφασης του ΠΓ και πιθανό τατα πικράθηκε από την κριτική μου, που δεν ήταν προσωπι κή, και, κατά τα φαινόμενα, μου κράτησε κρυφή κακία. 59

Ό τ α ν αργότερα, ύστερα από λίγους μήνες, ξαφνικά και αναπάντεχα έκανα τη «δήλωση» για να αχρηστέψω τον Κου τσογιάννη, τότε ασφαλώς θα γαντζώθηκε από το ατυχές για μένα περιστατικό, θυμήθηκε την κριτική μου και σίγουρα θα είπε: «Νάτος ο ερίφης». Στη συνέχεια, είτε από λαθεμένη πλη ροφορία είτε από δική του κακοβουλία, αμόλησε τη συκοφα ντία μέσα από το σανατόριο (αν είναι αληθινό αυτό που είπε ο Παπαγιάννης). Είναι γνωστό ότι τον Πλουμπίδη από τη Γενική Ασφάλεια τον μετέφεραν στη Σωτηρία δίχως άλλη περιπέτεια, ενώ ο γράφων, αφού πέρασε από σκληρά βασανιστήρια στον ίδιο χρόνο, κλείστηκε στις φυλακές της Κέρκυρας, της Θεσ/νίκης, και Συγγρού. Η Ασφάλεια χρησιμοποίησε για τον καθένα μας διαφορετικά μέτρα και σταθμά, φυσικά υπολογισμένα. Αυτό γίνεται συχνά. Καθώς φαίνεται, από το Σανατόριο «Σωτηρία», μολονότι κρατούμενος, θα είχε τη δυνατότητα και να μαθαίνει και να μεταβιβάζει πληροφορίες. Έτσι γεννήθηκε το μεγάλο ερώτη¬ μα: πώς ο Πλουμπίδης, ο Παπαγιάννης και οι συν αυτώ κατα¬ φέρανε να μάθουν για μένα τον κατάδικο, που αποδειγμένα ήμουνα κλεισμένος στις φυλακές και για ποιο λόγο δεν κατα¬ φέρανε να μάθουν και να δώσουν καμιά απολύτως πληροφο ρία για το ρόλο του πραγματικού πράχτορα της Ασφάλειας Κουτσογιάννη που ήταν ο οργανωτής και μοναδικός εισηγη τής στη σύσκεψη που ίδρυσε την Προσωρινή Διοίκηση, και στη συνέχεια γίνηκε αρχηγός της; Αυτά είναι περίεργα περι στατικά που θα παραμείνουν αναπάντητα, αφού ο ένας πρω ταγωνιστής δεν ζει. Το ερώτημα αυτό είναι αμείλικτο και ίσως κάποιος επιζών θελήσει να το διευκρινίσει. Βέβαια, και κατά τη γνώμη μου, αφού ο Πλουμπίδης ήταν κρατούμενος, δεν είχε ιδία αντίληψη· πιθανόν θα έπαιρνε και αβασάνιστα θα σερβίριζε από δεύτερο χέρι τις ψεύτικες πλη ροφορίες (διόλου απίθανο αυτό το δεύτερο χέρι να ήταν επί σης πράχτορας της Ασφάλειας και μάλιστα μεγάλος). Να γιατί, τον καιρό που έπρεπε, ζήτησα τη σύσταση μιας ανακριτικής επιτροπής και την εξέταση με αντιπαράσταση. 60

Απόρησα τότε και ακόμα απορώ για ποιο λόγο δεν γίνηκε αποδεκτή η πρόταση μου. Προσωπικά ποτέ δεν είπα τίποτα σε βάρος του Ν. Πλουμπίδη, μόνο τώρα και για πρώτη φορά αναγκάζομαι να ασχοληθώ. Άλλοι του ρίξανε την πέτρα του αναθέματος και τον καταδικάσανε ηθικά, όπως και το Ζαχα ριάδη που πέθανε με την πίκρα. Είναι αλήθεια ότι πρόσφατα και τα δυο σκέλη του άλλοτε μονολιθικού ΚΚΕ σπεύσανε -και καλά κάνανε- σε μια μετα θανάτια αποκατάσταση του Ν. Πλουμπίδη και μάλιστα ύστε ρα από 25 χρόνια. Ό μ ω ς , μια μεταθανάτια αποκατάσταση δεν είναι τίποτε άλλο από υστεροφημία ή κάτι σαν αυτό που συνηθίζεται να λέγεται στον τόπο μας: «Καλός ήταν ο μακαρί της». Και πραγματικά ήταν. Παρ' όλα αυτά κανένας δεν τόλμησε να ασχοληθεί και να αποκαλύψει τη σκευωρία και την «υπόθεση Ντρέυφους» που σκηνοθετήθηκε από εχθρούς του ΚΚΕ για να βλάψει και το ίδιο και τίμιους εργάτες αγωνιστές. Οι διάφοροι νεοϊστορικοί στο κίνημα κρίνανε πιο βολική τη σιωπή. Δεν είναι νέο αν πούμε ότι η κεφαλαιοκρατία και όλος ο μη χανισμός του αστικού κράτους από τα παλιά χρόνια στόχο τους είχαν να προκαλέσουν ρήγμα στο ΚΚΕ και στο μαζικό επαναστατικό κίνημα. Γιατί το ΚΚΕ καθώς ήταν φυσικός καρπός της Οκτωβριανής Επανάστασης, από τα πρώτα βήμα τά του στάθηκε ο μοναδικός οργανωτής και καθοδηγητής της ταξικής πάλης της εργατικής τάξης και της εργαζόμενης αγρο τιάς. Ακριβώς γι' αυτό το βασικό ιστορικό λόγο και μέχρι πρόσφατα, παρά τους μεγάλους κατατρεγμούς, το κίνημα πα ρέμενε αδιάσπαστο. Καμιά διασπαστική κίνηση δεν πρόκοψε. Έτσι γίνηκε στο παρελθόν με τους ψευτοσοσιαλιστές, τους εργατοπατέρες ρεφορμιστές, με τους αρχειομαρξιστές και τους λικβινταριστές, με κεντριστές τους αχρωμάτιστους συνδικαλι στές και τους αγροτιστές. Το ίδιο έκανε και η τετάρτη Αυγού στου, στην ίδια βάση και υπό άλλη μορφή.

Η Προσωρινή Διοίκηση Αφού πραγματικά, ύστερα από σκληρό αγώνα τεσσάρων χρόνων και χάρη στους μυστικούς μηχανισμούς, στο τέλος του 1939 αποκεφαλίστηκε ολότελα το ΚΚΕ, που ήταν και ο μονα δικός μαζικός πολιτικός αντίπαλος της Δικτατορίας, ο χαφιε δικός μηχανισμός έκρινε κατάλληλο το χρόνο για την εφαρμο γή της τακτικής του Δούρειου Ίππου. Αλλά πώς και από πού κίνησε η σατανική ενέργεια για το μεγάλο κόλπο της Προσωρινής; Αυτό δε μαθεύτηκε ποτέ και φανερά από καμιά ηγεσία του ΚΚΕ. Αντί να διαφωτίσουν υπεύθυνα, προτίμησαν να μπαλώσουν την τρύπα και το μπά λωμα είναι μια πρόχειρη λύση και δεν έχει καμιά σχέση με την ιστορική αλήθεια. Ό λ ε ς οι προσπάθειες σκόνταψαν στην άρ νηση, προφανώς για να μη θιγεί το γόητρο και το κύρος μερι κών ηγετικών στελεχών, μαζί και του Ζαχαριάδη. Αναφέραμε πιο πάνω ότι η διάσπαση του ΚΚΕ και του μα ζικού επαναστατικού κινήματος πάντοτε ήταν βασικός στόχος της αντίδρασης, είχε μελετηθεί από παλαιότερα και στο τέλος του 1939 που κηρύχθηκε ο πόλεμος, και αφού φύγανε από τη μέση και τα τελευταία υπολείμματα της ηγεσίας, δόθηκε και το πράσινο σήμα. Μετά τη σύλληψη και του Σιάντου, δεν απέ μεινε ελεύθερο κανένα μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Αυτό που αυ τοονομάστηκε «Παλιά ΚΕ» δεν είχε καμιά σχέση παρά μόνο κατ' όνομα. Βέβαια, εκείνοι που την σκαρώσανε και την πα ρουσιάσανε σαν «παλιά» ήταν αξιόλογα στελέχη της σειράς, αλλά δεν είχαν ούτε αρμοδιότητα ούτε και κύρος διέθεταν, όπως π.χ. ο Παπαγιάννης, η Σοφία Βιτσαρά, ο Κτιστάκης κλπ. Γιατί δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά να στήσεις μια .

καθοδήγηση σε επαναστατικό κόμμα και σε δύσκολες συνθή κες. Μια απόφαση και ένα σχέδιο, για να γίνουν πράξη και να αποδώσουν το ποθούμενο, χρειάζονται και τα κατάλληλα πρόσωπα με ικανότητες και σύνθετη πείρα. Ό τ α ν φύγανε τα εμπόδια και ωρίμασε το πράγμα, ο Μανιαδάκης και ο Παξι νός πέτυχαν διάνα, γιατί στο πρόσωπο του Μιχάλη Τυρίμου βρήκαν τον κατάλληλο άνθρωπο στον οποίο εμπιστεύτηκαν το σατανικό σχέδιό τους. Βέβαια, ο Τυρίμος δεν ήταν από πρώτα πράχτορας αλλά γίνηκε αμέσως μετά τη δήλωση του. Στο πα ρελθόν ήταν ικανότατο στέλεχος. Η Ασφάλεια τους ανθρώπους της, που είναι τα μάτια και τα αυτιά της μέσα στα επαναστατικά κινήματα, τους προφυλάτ τει από κακοτοπιές και δεν τους ρίχνει χρόνια ολόκληρα στη φυλακή γιατί δεν τη συμφέρει. Στη χειρότερη περίπτωση, τους πιάνει μα σε λίγο χρονικό διάστημα τους κάνει πλάτες και τους αφήνει με κατάλληλο τρόπο. Πολλές φορές δεν τους εκ θέτει και δεν τους πειράζει διόλου. Πολύ σπάνια τους θυσιά ζει όπως κάνανε οι χιτλερικοί με τον ανισόρροπο Βάντερ Λούμπε. Κατά κανόνα τους βοηθά και τους προσέχει γιατί δί χως αυτούς δεν γίνεται τίποτα. Το καλοκαίρι του 1933, μια ομάδα από πέντε παράνομα στελέχη, μεταξύ Βελεστίνου και Βόλου, πέσαμε σε καλοστημέ νη αστυνομική ενέδρα καθώς βαδίζαμε νύχτα πάνω στη σιδη ροδρομική γραμμή. Την ώρα που μας συνέλαβαν και μας πέρ ναγαν τις χειροπέδες, ο πέμπτος, που ήταν και πράχτορας, «ξέφυγε». Του ρίξανε μερικές πιστολιές για το γάμο του καρα γκιόζη. Ο ρόλος του είχε λήξει, όπως γίνεται με το γυμνασμέ νο κριάρι στα μεγάλα σφαγεία, όπου περνάει αλώβητο, ενώ τα άλλα σφαχτά δέχονται κατακέφαλα τη θανάσιμη σφύρα. Ο Τυρίμος λοιπόν, που δεν ήταν αλλά γίνηκε μετά τη δήλω ση συνειδητό όργανο της Δικτατορίας, ήταν το πρώτο πρόσω πο και ο αρχιτέκτονας στη σκευωρία της ΠΔ. Αυτός οπωσδή ποτε θα γνώριζε την αποστολή του Γιάννη Μιχαηλίδη και την πρόθεση του Ζαχαριάδη για ανασυγκρότηση του ΚΚΕ, αφού και ο ίδιος ο Τυρίμος από το 1937 βρισκόταν στη φυλακή της 63

Κέρκυρας, γνώριζε τα μυστικά και επιπλέον μαζί με το Ζαχα ριάδη ετοίμαζαν μια κωμωδία με θέμα «Οι Δηλωσίαι». Ό τ α ν τον Ιούλη του 1939 βρισκόταν ο Παξινός στην Κέρκυρα σίγου ρα γνώριζε δυο πράγματα που ενδιαφέρανε τον Τυρίμο, το ένα ήταν στη Μυτιλήνη ο τυφλός πατέρας του και το άλλο στη Σοβιετική Ένωση όπου γίνηκε ο χαμός του αδελφού του. Φυ σικά και με υλική συμπαράσταση κατάφερε ο Παξινός να κά νει δικό του το λυγισμένο και πολιτικά ξοφλημένο στέλεχος. Έτσι, από την Κέρκυρα είχαν αρχίσει τη συνεργασία, τη συ νέχισαν στη φυλακή Συγγρού και αμέσως μετά τη σύλληψη του Σιάντου, όταν βγήκε και ο Τυρίμος, το κόλπο τέθηκε σε εφαρμογή. Ο Τυρίμος ήθελε να εκδικηθεί το ΚΚΕ για το χαμό του αδελφού του, γνώριζε προσωπικά και τον πράχτορα Κου τσογιάννη, αφού ο ίδιος τον είχε φέρει από τη ΚΟ Μυτιλήνης στη ΚΟ Αθήνας, ακόμα γνώριζε και όλους τους κούτβιδες που είχαν γυρίσει από τη Σοβιετική Ένωση. Το δεύτερο πρόσωπο, που διαδραμάτισε και τον πιο βασικό ρόλο στη δημιουργία της Προσωρινής Διοίκησης, ήταν ο μυ στικός πράχτορας της Ασφάλειας Κουτσογιάννης. Αυτός ήταν ο εισηγητής, πρακτικός οργανωτής και αρχηγός της. Το τρίτο κατά σειρά πρόσωπο ήταν ο Γιάννης Μιχαηλίδης, που μετά τη δεύτερη σύλληψή του γονάτισε και με πλήρη επί γνωση γίνηκε συνεργάτης του πράχτορα Κουτσογιάννη, τον οποίο γνώριζε από πρώτα. Τέταρτα πρόσωπα στη σκηνή ήσαν οι παγιδευμένοι κομμου νιστές που είχαν έρθει από το εξωτερικό συστημένοι στη γιάφ κα του Κουτσογιάννη - άρα στα χέρια και στην τσέπη της Ασφάλειας - που καλόπιστα και βλακώδικα νόμιζαν ως το τέ λος ότι κάνανε το καθήκον τους. Πιθανότατα θα ήταν και άλ λοι που παρέμειναν άγνωστοι, πράχτορες της ασφάλειας ή οπαδοί του ΚΚΕ που καλόπιστα βοήθησαν την κατάσταση. Ο Τυρίμος, ευθύς μετά τη δήλωση, γίνηκε εχθρός συνειδη τός και ο χρόνος που αποφυλακίστηκε συνέπιπτε απόλυτα με την ίδρυση της ΠΔ. Ασφαλώς αυτός θα εισηγήθηκε και τη με ταφορά του Ζαχαριάδη από την Κέρκυρα στην Αθήνα. Γιατί αυτός, λόγω του στενού δεσμού και της μακράς συνεργασίας, 64

γνώριζε πώς σκεφτόταν και ακόμα ποιες ήταν οι ενδόμυχες σκέψεις του αρχηγού του ΚΚΕ για το κομματικό πρόβλημα. Θα φανεί παράδοξο και όμως είναι αληθινό, το γεγονός ότι, όταν τον Απρίλη του 1940 έγραψα στο Ζαχαριάδη ότι ο Τυρί μος είχε γίνει χαφιές, εκείνος δεν ήθελε να το πιστέψει και γι αυτό περιορίστηκε να μου πει «ήταν πολύ-πολύ πούστης». Του είχε πλήρη εμπιστοσύνη όπως είχε και στον άλλο καταδό τη, το Γιάννη Μιχαηλίδη, γι' αυτό και του βγάλανε τα μάτια και οι δυο τους. Ο χαϊδεμένος δάσκαλος Τυρίμος ήταν ο κορυφαίος πολιτι κός και ιδεολογικός καθοδηγητής, αυτός ήταν και ο αρθρο γράφος του δεύτερου «Ριζοσπάστη» της ΠΔ. Το τελευταίο αυ τό μου το βεβαίωσε ο Σκλάβαινας στο Χαϊδάρι λίγο πριν εκτε λεστεί, γιατί ο Στέλιος γνώριζε άριστα το λεξικό, το συντακτι κό και το ύφος του Τυρίμου. Ήταν χρόνια συνεργάτες στο Πολιτικό Γραφείο. Ό π ω ς είπαμε ήδη, μετά την απελευθέρωση που το πρόβλη μα ήταν ακόμα επίκαιρο, η ηγεσία του ΚΚΕ συστηματικά αποσιώπησε την υπόθεση σαν να μη συνέβη τίποτα. Αντίθετα, όφειλε να το αποκαλύψει για να μαθευτεί η ιστορική αλήθεια και να βγει το μεγάλο δίδαγμα, που δεν ήταν ντροπή παρά μια φάση στην ταξική πάλη, στο μακρό αγώνα του ΚΚΕ για την επανάσταση. Εκείνο που δεν έκανε η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., φυσικά το κά νανε άλλοι, αφού στην εποχή μας είναι σχεδόν κανόνας τίπο τα να μη μένει κρυφό. Έστω και αργά, και μόνο για την ιστο ρική αλήθεια, ας ακούσουμε και μια άλλη φωνή και αξιόπιστη πηγή. Ιδού λοιπόν, η αποκάλυψη: Ο γνωστός διακεκριμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Μαρής ερεύνησε το θέμα επί 30 χρόνια, όπως λέει ο ίδιος. Το μελέτησε και έγραψε στις 20.9.1970 ένα ολοσέλιδο κείμενο στην εφημερίδα «Ακρόπολη», στο οποίο ανάμεσα σε αρκετά ακόμη στοιχεία αναφέρει και τα εξής, αφού πρώτα έψαξε και ερεύνησε και διαπίστωσε τα ακόλουθα αναφορικά με το μοναδικό στα χρονικά του ΚΚΕ επεισόδιο της Προσωρι νής Διοίκησης. 65

... Κατά το τέλος του 1938 το κομμουνιστικό κόμμα της Ελλάδας είχε υποστεί αλλεπάλληλα πλήγματα, αλλά υπήρχε ακόμη. Τα παλαίμαχα στελέχη του Σιάντος, Θέος, Πλουμπίδης, Μιχελίδης, Σκαφίδας ήταν ελεύθε ροι ενώ ο αρχηγός Ζαχαριάδης βρισκόταν ήδη στη φυλα κή, Η διάλυσις των περισσοτέρων οργανώσεων και η συ νεργασία με τις αρχές συλληφθέντων μελών του κόμμα τος έκανε τη δουλειά της Ασφάλειας πιο εύκολη αλλά όχι και αποτελεσματική. Από τον Μάρτιο ως το τέλος του 1939 συνελήφθησαν οι Πλουμπίδης, Θέος, Μιχελί δης (του ΠΓ), Γραμμένος (της ΚΕ) και Ηλέκτρα Α π ο στόλου. Τελευταίοι συνελήφθησαν οι Σιάντος και Σκα φίδας στο σπίτι του δεύτερου. Το Κομμουνιστικό κόμμα υπήρχε όμως και το όργανό του «Ριζοσπάστης» κυκλο φορούσε παράνομα. ...Σε σύσκεψη στο Υπουργείο Ασφαλείας μελετήθηκε το θέμα εναντίον του κομμουνισμού. Η πρώτη άποψις ήταν να επιδιωχθεί η σύλληψη όλων των γνωστών στελε χών. Ήταν μια άποψη δίκοπο μαχαίρι. Αν με αυτόν τον τρόπο επιτύγχαναν την πλήρη εξάρθρωση των οργανώ σεων, τίποτε δεν απέκλειε η βάσις να δημιουργήσει και νούργιες οργανώσεις με άγνωστα στις αρχές στελέχη. Έτσι, οι ειδικές υπηρεσίες θα έχαναν τις επαφές και οι πράχτορες των θα βρίσκονταν στο κενό. Αντιμετωπίστη καν δυο λύσεις. ...Η πρώτη να επιδιωχθεί από τους πράχτορες της Ασφάλειας που δρούσαν μέσα στο ΚΚ η ανάληψη της ηγεσίας. Η δεύτερη να επιδιωχθεί η διάσπασις του υπάρχοντος ΚΚ και η δημιουργία δυο κομμάτων. Η πρώτη λύση ήταν δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Οι συ νεργάτες της Ασφάλειας που δούλευαν μέσα στο κόμμα ανήκαν στα κατώτερα κλιμάκια. Για τη δεύτερη υπήρχαν περισσότερο ευνοϊκές προϋ ποθέσεις. Οι υπηρεσίες ασφαλείας διέθεταν τους ανθρώ πους που χρειάζονταν γι' αυτή τη δουλειά. 66

Και συνεχίζοντας ο δημοσιογράφος Μαρής γράφει στο ίδιο κείμενο: ... ΟΙ ΤΥΡΙΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ, αποτελού σαν δυο περίεργες και αντίθετες περιπτώσεις αυτοί οι άνθρωποι. Παλαιοί κομμουνισταί και οι δυο είχαν προσ χωρήσει στην Ασφάλεια. Ο Δημήτριος Κουτσογιάννης ή Δημητριάδης είχε έρθει από τη Ρωσία όπου υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό σαν λοχίας. Υπήρξε μέλος του ΚΚΡ, η Κομιντέρν τον έστειλε στην Ελλάδα το 1929 και έγινε πράκτωρ της Αστυνομίας, λίγο ύστερα από τον ερχομό του. Εμφανιζόταν σαν κομμουνι στής και το κόμμα δεν είχε υποπτευθεί τη νέα του ιδιότη τα. Και παρακάτω μιλάει για τον δεύτερο, το νεοστρατολογημένο όργανο, τον Τυρίμο: Ανώτερο στέλεχος, δουλευτής Λέσβου, μέλος της ΚΕ και του Πολιτικού Γραφείου, ο Μιχαήλ Τυρίμος έμεινε πι στός στην ιδεολογία του ως τη σύλληψή του και πολύ πέ ραν απ' αυτήν. Συνελήφθη τον δεύτερον ή τρίτον μήνα της Δικτατορίας Μεταξά. Αρνήθηκε να κάνει δήλωση μετανοίας και μεταφέρθηκε στις φυλακές Κερκύρας. Επί τρία σχεδόν χρόνια δεν έκαμε καμιά υποχώρηση. Κι άξαφνα, τον Ιούνιο του 1939, το ηγετικό αυτός στέλεχος, προς γενική κατάπληξη των ομοιοϊδεατών του, υπέγρα ψε δήλωση. Αποφυλακίστηκε και, ο αλύγιστος αυτός κομμουνιστής, δεν έγινε απλώς συνεργάτης των αστυνο μικών αρχών, αλλά και φανατικός εχθρός της παλιάς του παρατάξεως. Δεν έγιναν ποτέ σαφώς γνωστοί οι λό γοι αυτής της μεταστροφής. Η Ασφάλεια πάντως είχε φροντίσει να μάθει ο Τυρίμος στη φυλακή, ότι ο αδελ φός του, επίσης κομμουνιστής που ζούσε στη Ρωσία, εί χε εκτελεσθεί από τους Σταλινικούς.

Εμείς γνωρίζαμε στο ΠΓ μόνο το χαμό του Α. Χαϊτά από το καλοκαίρι του 1938. ...Και το αντικομμουνιστικό επιτελείο δέχτηκε το σχέδιο του Τυρίμου που από την Κέρκυρα είχε υποβάλει στον Παξινό, κατά πάσα πιθανότητα, και με εκτελεστή τον άγνωστο και συνάμα έμπιστο στο κόμμα Κουτσογιάννη έβαλε σε εφαρμογή το μεγάλο κόλπο. Και όταν ήρθε ο κατάλληλος χρόνος, το Δεκέμβρη τον 1939, που όλα και με προσοχή είχαν προετοιμαστεί, άρχισε το ξεκίνημα. Οι κούτβιδες είχαν καλά μαντρωθεί στην καταραμένη γιάφκα της οδού Σύρου 27, όπου από την Ασφάλεια ήταν τοποθετημέ νος ο «μπολσεβίκος» Κουτσογιάννης. Οι διάφοροι πράχτορες είχαν σπείρει την αβεβαιότητα. Η εμπιστοσύνη είχε ολότελα κλονιστεί. Η δυσφήμηση και η συκοφαντία δοκιμασμένων στε λεχών απλώνονταν ακόμα και μέσα στις φυλακές, σε βαθμό ανήκουστο, σιχαμερό. Η Ασφάλεια ολόπλευρα σιγοντάριζε την ορχήστρα. Κοντολογίς, είχε γίνει μια πολύπλευρη ψυχολογική προπα ρασκευή και πολύ καλά μελετημένη. Το επιτελείο του Μανια δάκη είχε μελετήσει το κίνημά μας και είχε βγάλει σωστό δί δαγμα, ότι δηλαδή το ΚΚΕ μόνο με την εσωτερική αποσύνθε ση και με την διάσπαση θα ήταν δυνατό να το γονατίσουν. Αυτό εμείς ούτε και τώρα το βλέπουμε. Και συνεχίζει ο Μαρής:

...ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΕΙΣΗΓΗΘΕΙ Ο ΤΥΡΙΜΟΣ πήρε σάρκα και οστά. Το βράδυ στις 7.30 της 8ης Ιανουαρίου του 1940 άρχισαν ένα-ένα να φτάνουν τα «στελέχη» σε κάποιο σπίτι των Αθηνών. Οι ανώτεροι αξιωματικοί της Ασφάλειας αγρυπνούσαν μήπως τα κα τώτερα αστυνομικά όργανα, που φυσικά δεν ήξεραν τα σχέδια, αντιληφθούν και συλλάβουν τους συσκεπτομέ νους. Στην περίεργη αυτή σύσκεψη ή συνδιάσκεψη πή ραν μέρος 23 στελέχη. Από αυτούς ένα μέρος ήταν πρά68

χτορες της Ασφάλειας και ένα μέρος παγιδευμένοι κομ μουνισταί. Ανάμεσα στους τελευταίους, οι «σύντροφοι» του εξωτερικού Τιμογιαννάκης, Καραφύλας, Όλγα Μπακόλα Ασπασία. Τα θέματα που απασχόλησαν την περίφημη αυτή κομ μουνιστική "συνδιάσκεψη" ήταν: συλλήψεις μελών και στελεχών και "χαφιεδισμός" στο κόμμα. Θέσεις του κόμ ματος απέναντι στον πόλεμο που είχε ξεσπάσει και ειδι κότερα στην περίπτωση επεκτάσεώς του στην Ελλάδα». ... Επίτιμος προϊστάμενος της συνδιασκέψεως ήταν ο φυλακισμένος αρχηγός Ζαχαριάδης και εισηγηταί ο Μαλιτσικώτης και ο Κουτσογιάννης ή Δημητριάδης. Ο τε λευταίος κινούσε θαυμάσια τα νήματα. Εκείνο που επε δίωκε φάνηκε να προέρχεται από την Όλγα Μπακόλα, στην οποία ο πράκτωρ είχε υποβάλει τις ιδέες του με εξαιρετική μαεστρία. Η φανατική κομμουνίστρια από το εξωτερικό έκανε τη διαπίστωση. Οι Σιάντος, Θέος, Πλουμπίδης, Μιχελίδης, Γραμμένος της ΚΕ, καθώς και οι Σκαφίδας, Ηλέκτρα Αποστόλου κ.ά. είχαν συλληφθεί μετά το ξεσκέπασμα, τη διαγραφή και την απομόνωση του "χαφιέ" Δαμασκό πουλου. Άλλοι "προδότες" υπήρχαν στα ανώτερα κλι μάκια. Συμπέρασμα: ...Η ευθύνη βάραινε τα ελεύθερα μέλη της ηγεσίας Μά θαιση-Παπαγιάννη, που έπρεπε να απομονωθούν, να διαγραφούν και να αναδιοργανωθεί το κόμμα. ...Η απόφαση της μικτής αυτής συσκέψεως πρακτόρων της ασφάλειας (μειοψηφία) και παγιδευμένων κομμουνι στών ήταν εκείνη που επεδίωξε ο Κουτσογιάννης, δηλα δή ο Υπουργός Μανιαδάκης και το Επιτελείο του. Διαγραφή των "χαφιέδων" Μάθαιση-Παπαγιάννη. Συγκρότηση νέας ηγεσίας της Προσωρινής Διοική σεως. Χαιρετισμός στους φυλακισμένους Ζαχαριάδη, Νεφε λούδη, Παρτσαλίδη. Όσο για τον πόλεμο, η σύσκεψη των 23 δέχτηκε την εισήγηση του Κουτσογιάννη. 69

...Η φασιστική Ιταλία θα χτυπήσει την Ελλάδα. Πίσω της είναι οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές που θα παραχωρή σουν στο Μουσολίνι ελληνικά εδάφη για να τον εξευμε νίσουν για να βγει στον πόλεμο και στο πλευρό των Γερ μανών. Αν οι Ιταλοί χτυπήσουν, η βασιλομεταξική δικτατορία δεν θα αντιδράσει. Χρέος των κομμουνιστών να αντι δράσουν σ' αυτήν την εθνική προδοσία και να δημιουρ γήσουν ένα ουδέτερο Βαλκανικό μπλοκ. Φυσικά η εισήγηση του χαφιέ Κουτσογιάννη γίνηκε δεκτή και στη συνέχεια βγήκε και η Προσωρινή Διοίκηση με πρώτο και καλύτερο τον πράχτορα Κουτσογιάννη ή Δημητριάδη που (όπως είχα πει από τον Ιούλη του 1939) ρήμαζε χρόνια και χρόνια το ΚΚΕ, και με τους Μαλιτσικώτη, Μαύρο, Τιμογιαν νάκη, Καραφύλα, Μπακόλα, που όλοι τους ήταν πιόνια στα χέρια του χαφιέ. Ό μ ω ς , ας αντιγράψουμε ακόμη μια φορά από το κείμενο του Γιάννη Μαρή, που μας πληροφορεί τι απέγιναν οι πρωτα γωνιστές της απίθανης ιστορίας. ...Ο αστυνομικός Παξινός δολοφονήθηκε κάτω από μυ στηριώδεις συνθήκες στο Πακιστάν. Ο θεωρητικός της επιχειρήσεως Μιχάλης Τυρίμος εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ στην Εύβοια, όπου δρούσε ως πολιτικός Επίτρο πος των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ο Κουτσογιάννης ή Δη μητριάδης δολοφονήθηκε μέσα στο σπίτι του στην Αθή να κατά την κατοχή. Η Χρύσα Κατσίδη (της ομάδος των "Κούτβιδων") τρελάθηκε. Ο Τιμογιαννάκης ή Αρκού δας, ο Χρονόπουλος και ο Τζωρτζάτος εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Η Όλγα Μπακόλα ή Ασπασία σκοτώθηκε σε συμπλοκή με τα τάγματα Ασφαλείας». Αυτά μας λέει η έρευνα του Γιάννη Μαρή και αυτά αποτελούν μια πλήρη δικαίωση για μένα, που από τον Ιούνη του 1938 σω στά επισήμανα και τη γιάφκα και το μυστικό πράκτορα Κου τσογιάννη . 70

Στο κείμενο του ο δημοσιογράφος ερευνητής Μαρής δεν αναφέρει τίποτα για το Γιάννη Μιχαηλίδη, που επίσης και εκατό τοις εκατό, ήταν μέσα στο κόλπο της ΠΔ, αλλά από τα παρασκήνια, με τα «παιδιά» δηλαδή, τους κούτβιδες που δή θεν πήγαν και τον βρήκαν. Και επειδή αυτή ήταν η αλήθεια σωστό είναι και να γρά ψουμε και λίγα ακόμα. Γεγονός είναι ότι ο Γιάννης Μιχαηλίδης μέχρι και τη δεύτε ρη σύλληψή του ήταν ένας αφοσιωμένος αγωνιστής, ανώτατο στέλεχος, ειδικευμένο στα προβλήματα του παράνομου μηχα νισμού , γι' αυτό και κατείχε αυτή τη σοβαρή θέση. Βεβαίως έχαιρε της πλήρους εμπιστοσύνης της ηγεσίας και γίνηκε δηλωσίας με εντολή για να διεκπεραιώσει μια πάρα πο λύ λεπτή κομματική αποστολή. Όμως, από κει και πέρα αναμφισβήτητα τα θαλάσσωσε. Την αποστολή του την ξέρανε εφτά μόνο πρόσωπα. Τα τρία πρώτα ήταν αυτά που του την ανέθεσαν, δηλαδή οι Ζαχαριάδης, Νεφελούδης και Παρτσαλί δης που κρατούνταν στις φυλακές. Τα άλλα τέσσερα ήταν στην Αθήνα: οι Σιάντος, Σκαφίδας, Πλουμπίδης και Παπα γιάννης, που τη μάθανε τον Ιούνη του 1939. Πιθανόν να την είχε μυριστεί και ο Τυρίμος, ίσως και ο Κουτσογιάννης, από επιπολαιότητα του ίδιου του Μιχαηλίδη. Πώς λοιπόν αυτό το λεπτό μυστικό πήγε στα αυτιά του Μανιαδάκη και γι' αυτό τον ξανασυνέλαβαν; Πώς ο Μιχαηλίδης συνδέθηκε με τους κούτβιδες αφού ήταν χρόνια στη φυλακή της Κέρκυρας; Πώς ο Μιχαηλίδης πήγε στη γιάφκα της οδού Σύρου και βρήκε τον Κουτσογιάννη; Γιατί ο Μιχαηλίδης εξακολούθησε τη συνεργασία με τον πράχτορα, αφού τον Απρίλη του 1940 τον είχα ενημερώσει; Ό λ α αυτά και πολλά άλλα είναι περίεργα περιστατικά. Απ' ό,τι ξέρω, ο Πλουμπίδης είχε συλληφθεί τότε σε ραντεβού με τον Κουτσογιάννη και τον Μιχαηλίδη. Βεβαιότατα ο Μιχαηλίδης με προδοσία έπεσε στην απόχη της Ασφάλειας και σε συνέχεια λιποψύχησε, γονάτισε, υπέκυ ψε και δέχτηκε να γίνει οργανέτο της. Ακριβώς γι' αυτό το λό71

γο τον άφησαν ελεύθερο και ποτέ δεν τον ξαναθίξανε πια, διότι δέχτηκε να παίξει το παιχνίδι των εχθρών του ΚΚΕ, διαφορετικά όχι μόνο δεν θα τον άφηναν, όχι μόνο θα τον στέλνανε πίσω στην Κέρκυρα, αλλά θα του έκαναν κάτι χειρό τερο, θα τον λιάνιζαν, θα τον γδέρνανε, θα τον εξαφάνιζαν αυτό λέει η λογική των πραγμάτων. Δίχως καμιά αμφιβολία, οι υπηρεσίες ασφαλείας της Δικτα τορίας της 4ης Αυγούστου γνώριζαν και τα πρόσωπα που ανή καν στο δικό της δημιούργημα της Προσωρινής, αλλά γνώρι ζαν και τα πρόσωπα που ανήκαν στη λεγόμενη «Παλιά ΚΕ» και όμως επί δυο χρόνια κανένα δε συνέλαβαν. Το γιατί δεν τους συνέλαβαν είναι πολύ απλό. Η βασιλομε ταξική δικτατορία δεν ενδιαφερόταν να στήσει ένα δικό της κομμουνιστικό κόμμα, όχι μόνο γιατί αυτό ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί αλλά και γιατί βασικός σκοπός της ήταν να σπείρει τη σύγχυση και να την παρατείνει έτσι ώστε να κλονι στεί η εμπιστοσύνη της εργατικής τάξης προς το ΚΚΕ, που εί ναι ο φυσικός πολιτικός οργανισμός της. Σκόπιμα λοιπόν τους άφηνε επί δυο χρόνια ανενόχλητους και μόνο στην αρχή της κατοχής, που άλλαξε ριζικά η κατάσταση, τότε μόνο συνέλαβε μερικούς και από την Προσωρινή και από την λεγόμενη «Πα λιά ΚΕ» - τότε που είχε περάσει η μπογιά τους. Έτσι εξηγείται το μίσος των υπηρεσιών ασφαλείας εναντίον μου, τα βασανιστήρια, οι κατατρεγμοί και το γεγονός ότι πα ρά τη «δήλωση» και μετά από αυτή παρέμεινα πέντε χρόνια στις φυλακές, ως το 1944 και μάλιστα κάτω από συνθήκες ανεκδιήγητες και απαίσιες, γιατί η κοντόφθαλμη ηγεσία φρό ντισε να με αφορίσει και ας είχα δίκιο. Εμένα με κατατρέξανε και όμως αυτοί που κάλυψαν (εν αγνοία τους) τον Κουτσο γιάννη παρέμειναν στα πόστα τους για να παριστάνουν τον «ηγέτη». Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και το γεγονός ότι δεν δέ χτηκαν τη σύσταση της Ανακριτικής Επιτροπής και προτίμη σαν τη συνομωσία της σιωπής. Τι να πει κανείς ύστερα από τόσα χρόνια για όσα απίστευτα γίνηκαν εν ονόματι και σε βά ρος του ΚΚΕ από συντρόφους που παρίσταναν το «σωτήρα» του. 72

Το Μάη του 1938, σαν μέλος του πολιτικού γραφείου και γραμματέας της ΚΟΑ, σωστά θεώρησα ύποπτη τη γιάφκα και το γιαφκατζή της οδού Σύρου. Ακριβώς ένα χρόνο αργότερα, με απόλυτη ακρίβεια, ανακάλυψα τον πράχτορα Κουτσογιάν νη και αυτοθυσιάστηκα για να τον αχρηστέψω. Στο τέλος, αντί αμοιβής, γνώρισα για πολλά χρόνια μια κακόβουλη δίω ξη από εχθρούς και συντρόφους. Αν διδόταν προσοχή σ' ό,τι έλεγα αναφορικά με τον Κου τσογιάννη και αν μερικά καλοπροαίρετα στελέχη δεν τον κά λυπταν, πιστεύω πως σίγουρα θα είχαν αποφευχθεί πολλά δεινά στο ΚΚΕ. Ακόμα, δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι και η σύλληψη της γραμματείας γίνηκε ακολουθώντας το ίδιο νήμα. Η καλύτερη απόδειξη για την ορθή ενέργειά μου δεν είναι ο στενοκέφαλος και ο ανόητος αφορισμός που κάνανε οι σύν τροφοι, αλλά ο πάρα πολύ σκληρός τρόπος με τον οποίο με μεταχειρίστηκε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου και η Ασφά¬ λεια, μεταχείριση που έφτασε ως το κατώφλι της τρέλας. Το σατανικό κόλπο της Προσωρινής με τον Τυρίμο, τον Κουτσογιάννη, το Μιχαηλίδη και με τους κούτβιδες με τα άχρηστα πτυχία τους, δεν μπορούσε να προοδεύσει καθόλου αν δεν το πατρονάριζαν κατ' εξακολούθηση ο Ζαχαριάδης από τη Γενική Ασφάλεια και ο Ιωαννίδης από την Ακροναυ πλία. Φυσικά από άγνοια και από μόνη την τυφλή εμπιστοσύ νη που είχαν στον πουλημένο Μιχαηλίδη, που όπως φαίνεται από το Δεκέμβρη του 1939 είχε εξαγοραστεί. Θα ήταν δυνατό να γραφούν περισσότερα με μια πιο συστη ματική έρευνα. Αυτή η δουλειά θέλει και κόπο και χρόνο. Εγώ όμως ακόμα και τώρα που γέρασα είμαι αναγκασμένος να εργάζομαι με τα δυο χέρια μου για να βγάλω το ψωμί μου. Ποτέ μου δεν κάθησα σε ξένο τραπέζι, ποτέ δεν πήρα μπουκιά ψωμί από ξένο χέρι και ούτε είχα την τύχη να σπουδάσω ούτε σε αστικά ούτε και σε κομμουνιστικά σχολεία. Η τότε ηγεσία του ΚΚΕ και κυρίως τα μέλη του ΠΓ, όλη η γραμματεία και ο Ζαχαριάδης οπωσδήποτε γνώριζαν και τη γιάφκα της οδού Σύρου και το γιαφκατζή Κουτσογιάννη. Βεβαίως δεν γνώρι ζαν ότι ήταν χαφιές. Ό τ α ν όμως τον έκοψα τον Ιούνη του 73

1938, όλοι τους σπεύσανε και με το κύρος τους καλύψανε και εγγυήθηκαν, τον πράχτορα. Δυστυχώς, τα γεγονότα αποδεί ξανε ποιος είχε δίκιο. Ό λ ο ι τρώγανε χορτάρια, όπως έλεγε ο Σιάντος, αλλά και κάτι πιο χειρότερο, σκέτα άχυρα. Η ΚΟΑ είχε γίνει σφηκο φωλιά πραχτόρων και μάλιστα μπροστά στα μάτια της κομμα τικής ηγεσίας. Τα όσα έγραψε ο Γιάννης Μαρής δεν τα έβγαλε από την κοιλιά του, είναι όλα αληθινά. Τα συγκέντρωσε ύστερα από έρευνα 30 χρόνων και όπως αναφέρει ο ίδιος μίλησε ακόμη και με τον ίδιο το Μανιαδάκη. Ακόμη, αξίζει να αναφέρω εδώ ότι, στα χρόνια της χουντοκρατίας, η ΥΕΝΕΔ με ειδική εκπομπή έκανε είδος πολιτικού μνημόσυνου στο χαμένο πολύ τιμο πράχτορα Κουτσογιάννη. Εγώ μέσα στις φυλακές, με χειροπιαστά στοιχεία, μόνον το Γιάννη Ιωαννίδη κατάφερα να πείσω. Κανέναν άλλον. Η αποκάλυψη του πράχτορα Κουτσογιάννη δυστυχώς γίνη κε πάρα πολύ αργά, όταν μας είχε ρημάξει. Και κατά παράδο ξο τρόπο, εγώ, που τον ανακάλυψα, αφορίστηκα από το «σο φό» ιερατείο, που και μέσα στις φυλακές όχι μόνο με κοίταξε αφ' υψηλού, αλλά και ούτε άφηνε τους φυλακισμένους αγωνι στές, τα μέλη του κόμματος, να συναναστρέφονται μαζί μου κι ας ήμασταν μελλοθάνατοι όλοι. Μόνον κρυφά κουβέντιαζαν στον εργάτη αγωνιστή και έτσι μάθαιναν και μάθαινα την αλήθεια, ενώ παράλληλα μου λέγανε και τον πόνο τους. Δουλεύοντας για το μεροκάματο και κυριολεχτικά στο γό νατο, έγραψα αυτές τις λίγες σελίδες, με τα λιγοστά γράμμα τα, που κι αυτά τα έμαθα στο μεγάλο σχολείο της ταξικής πά λης, στην πολύχρονη παρανομία και μέσα στις φυλακές. Ποτέ και από κανέναν δεν ζήτησα επιείκεια ή συγχωροχάρτι. Απλώς ζήτησα μια σκέτη δικαιοσύνη, την οποία και μου την αρνήθηκαν για το μόνο λόγο ότι κάτι τέτοιο θα συνιστούσε αυτοκαταδίκη της «ηγεσίας»· μάλιστα της τότε ηγεσίας που ποτέ δεν ομολόγησε την αλήθεια αναφορικά με την ΠΔ, ώστε να διαφωτιστούν το κόμμα και οι οπαδοί του που προσφέρουν θυσίες, αλλά έχουν και δικαιώματα. 74

Γιατί το ΚΚΕ δεν αποκατάστησε τους τίμιους αγωνιστές Ό π ω ς γράφω και σε άλλη σελίδα του βιβλίου, το 1945, δη λαδή πριν από σαράντα χρόνια, σαν πολύ πληγωμένος αγωνι στής, έγραψα και έστειλα στην ΚΕ του ΚΚΕ ένα γράμμα που μέχρι σήμερα παρέμενε θαμμένο. Τώρα πια νομίζω ότι δικαι ούμαι να το φέρω στη δημοσιότητα χωρίς να κάνω καμιά διόρθωση και κανένα συμπληρωματικό σχόλιο. Άλλωστε τα χρόνια πέρασαν και δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο συμφέρον, αφού είναι γνωστό ότι από τότε και μέχρι τώρα γίνηκαν τόσα πολλά και εντυπωσιακά γεγονότα και περιστατικά μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα, ώστε δεν απέμεινε τίποτα όρθιο. Μπροστά στα τόσα που γίνηκαν, η δική μου τραγωδία είναι μια απλή παρονυχίδα. Ας ευχόμαστε στο μέλλον να έχουνε κάποια καλύτερη τύχη τα προβλήματα του αγώνα. Ο αναγνώστης του παρόντος και πιο πολύ ο αντικειμενικός ερευνητής, μόνος του και αβίαστα, μπορεί να βγάλει τα συ μπεράσματά του, συμπεράσματα όχι ευχάριστα για το κίνημα. Την εποχή που στάλθηκε τούτο το γράμμα ήτανε όλο κι όλο μόνο δυο αντίτυπα, γιατί βασιζόταν στην κομμουνιστική κομ ματική εντιμότητα και όχι στη ρεκλάμα. Τώρα αντιγράφτηκε το τρίτο και που έχει ως εξής: Ανοιχτό Αγαπητοί

γράμμα προς την ΚΕ του ΚΚΕ φίλοι,

Όπως είναι γνωστό, από το Γενάρη του 1943 που δημοσιεύ τηκε η απόφαση της Πανελλαδικής Κομματικής Συνδιάσκε 75

ψης, αναγκαστικά έπαψα να είμαι μέλος του Κ. Κόμματος της Ελλάδας. Όμως, παρά το σημαντικό και οδυνηρό για μένα αυτό γεγο νός, είναι επίσης όχι μόνο γνωστό μα και πασίγνωστο, ότι, όπως στο μακρινό και στο πρόσφατο παρελθόν, έτσι και τώ ρα, εξακολουθώ να παραμένω ένας απλός και προπάντων τί μιος προλετάριος, από τους λίγους εκείνους που από μικρό παιδί και επί είκοσι ολόκληρα χρόνια, δίχως καμιά διακοπή και ξεκούραση, ολόψυχα, ειλικρινά και ανυστερόβουλα, έδω κα τα πάντα στην υπόθεση του κόμματος, στον μεγάλο κοινω νικό αγώνα, στον αγώνα της εργατικής τάξης, στον πανελλή νιο αγώνα για την επιβίωση, την εθνική αξιοπρέπεια και τη λευτεριά του λαού μας. Σαν ανταμοιβή της εικοσάχρονης επαναστατικής δράσης μου, εκτός από τις στερήσεις, κακουχίες, και άλλα βάσανα που κατά κανόνα πάντοτε παίρνει κάθε τίμιος και συνεπής λαϊκός αγωνιστής, εγώ επιπλέον, μαζί με τη διαγραφή μου που τυπικά περάστηκε από την Συνδιάσκεψη, πήρα και μια ολότε λα σκηνοθετημένη ηθική κατηγορία γύρω από την οποία όλοι οι μοχθηροί και σκοτεινοί άνθρωποι που μάθανε να μεταμορ φώνονται σε κομματοσωτήρες, σήκωσαν την πιο βρωμερή συ κοφαντική καμπάνια. Στα σκοτεινά παρασκήνια. Στα πέντε χρόνια που πέρασα κλεισμένος στις φυλακές της Δικτατορίας, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Γερμανοϊτα λών καταχτητών και γραικύλων προδοτών, πονούσα για τον ηθικό κατατρεγμό, αλλά δυστυχώς δεν μπορούσα να μιλήσω. Όμως τώρα πια, που δεν υπάρχει φασιστική σκλαβιά και κατοχή, νομίζω ότι είναι ο κατάλληλος καιρός, κάτω από το φως της λευτεριάς, της αλήθειας και της αντικειμενικής έρευ νας να καθαρίσουμε ανοιχτά, παστρικά και οριστικά αυτό το λογαριασμό, αυτό το σοβαρό ηθικό κομματικό ζήτημα. Βέβαια, είναι γνωστό και συνάμα σωστό ότι τα νόμιμα όρ γανα του κόμματος έχουνε το καταστατικό δικαίωμα να απο φασίζουνε για κάθε πολιτικό και οργανωτικό ζήτημα που εξυ πηρετεί το κόμμα. Νομίζω όμως ότι σύμφωνα με τις ηθικές αρχές του μπολσε ι

οικισμού, όπως διατυπώθηκαν από τον Λένιν και τον Στάλιν και στο ΚΚΕ γίνηκαν πράξη από το Ζαχαριάδη, το κάθε ζήτη μα που έχει σχέση όχι μόνο με το κόμμα, αλλά ακόμα και με τους εχθρούς του, δεν μπαλώνεται όπως-όπως στα παρασκή¬ νια αλλά καθορίζεται παστρικά και φανερά στο φως της έρευ νας και της αλήθειας, μπροστά στο κόμμα και στο λαό. Παρά τις επανειλημμένες διαμαρτυρίες που έκανα στα αρ μόδια κομματικά όργανα, η παραπάνω ηθική αρχή ούτε τυπι κά δεν τηρήθηκε στη δική μου περίπτωση, γι' αυτό το λόγο αναγκάζομαι να σας στείλω τούτο το ανοιχτό γράμμα. Και σεις ξέρετε πως σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται να κατηγορηθεί και να δικαστεί δίκαια ή άδικα ένα ανώτερο στέ λεχος και μέλος της ΚΕ του κόμματος, ούτε και απλό μέλος, ούτε και εχθρικό πρόσωπο, αναπολόγητο και ερήμην. Γιατί τότε πάει περίπατο η δικαιοσύνη και η πραγματική δημοκρα τία. Δεν είναι, λοιπόν, ηθικό διάφορες σκευωρίες και προφά σεις, με ολότελα ψεύτικες και σκόπιμες διαδόσεις που όπως εί ναι πασίγνωστο πια τις πρωτοχαλκέψανε άνανδρα και στη ζούλα τύποι ανίκανοι, αποτυχημένοι, κατηγορημένοι από το κόμμα, ύποπτοι και χαφιέδες και προβοκάτορες των Μανια δάκη-Παξινού δεν είναι, επαναλαμβάνω, ηθικό να αποτελέ σουν βάση κατηγορίας. Κι όμως αυτό το παράδοξο γίνηκε. Εσείς, όπως και όλος ο ενδιαφερόμενος κόσμος, γνωρίζετε ότι η βρωμερή σκηνοθεσία που γίνηκε η βάση να διαγραφώ από την ΚΕ και το κόμμα μαζί με άλλους, ως «προδότες τον λαού και της ιδέας τους», από τέτοια υποκείμενα σκαρώθηκε. Και κάτι χειρότερο: στην απόφαση προσπαθήσατε να με βάλε τε σχεδόν στην ίδια μοίρα με εκείνους που καταδικάσατε στο κομματικό δικαστήριο και τους τουφεκίσατε στο Καρπενήσι και αλλού, Σκαφίδα, Δαμασκόπουλο, και τον γκεσταπίτη Τυ ρίμο. Εσείς γνωρίζετε από καλές πηγές πως εμένα, έξω από τη γνωστή τυπική ψεύτικη δήλωση, τίποτα άλλο δεν με βαρύνει και ακόμα όλοι σας ξέρετε ότι από το 1939 ως το 1940 και από τον Ιούνη του 1941 ως τον Απρίλη του 1944, πέντε ολόκληρα 77

χρόνια βρισκόμουνα μαζί σας κρατούμενος στη φυλακή και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όπως και σεις, κινδύνεψα τη ζωή μου για την υπόθεση τον κόμματος και γιατί ήμουνα από τους πρώτους Έλληνες κομμουνιστές που άρχισαν τον αγώνα ενάντια στους καταχτητές για τη λευτεριά της χώρας μας. Κι όμως, σε κείνα τα μαύρα χρόνια της κράτησής μου, ου σιαστικά, η ηθική σας συμπεριφορά που καθιερώθηκε από την άδικη απόφαση, ουσιαστικά συμπλήρωνε την υλική βία του καταχτητή. Η σκηνοθεσία, λοιπόν, πρώτα από όλα μαγειρεύτηκε από το χαφιέδικο επιτελείο Μανιαδάκη-Παξινού, είδε το φως της πα ράνομης δημοσιότητας το Μάρτη του 1940, τότε που καθώς γνωρίζετε ήμουνα ακόμη κρατούμενος μαζί με τον αρχηγό τον κόμματος Ζαχαριάδη στη Γεν. Ασφάλεια. Έπειτα, ή μάλλον ταυτόχρονα, με πείσμα προπαγανδίστηκε από την ομάδα του Παπαγιάννη και του Μάθαιση. Χρησιμοποιήθηκε ως καμουφλάζ από κάθε ύποπτο και χα φιέδικο υποκείμενο της ΠΔ, όπως λ.χ. από τον Κουτσογιάννη που εγώ τον ανακάλυψα και τον ξεσκέπασα ως χαφιέ από τον Ιούλη τον 1939 (τον εκτέλεσε η «ΟΠΛΑ») από το συνεργάτη τον Γιάννη Μιχαηλίδη, και στο τέλος όχι μόνο από προκατά ληψη και πλάνη, αλλά από μικροπρεπείς προσωπικές αφορμές διαστράφηκε η αλήθεια και η ποταπή συκοφαντία κατορθώ θηκε να γίνει επίσημη κομματική απόφαση. Αλλά δεν είναι μόνο ο παράλογος και σκόπιμος ηθικός χα ρακτηρισμός της γνωστής απόφασης που σκόπιμα έβαλε στην ίδια ηθική μοίρα εκείνους που εκτελέσατε και άλλα πρώην ανώτερα στελέχη, που ναι μεν από ψυχική αδυναμία γίνηκαν δηλωσίες, όμως από το 1941 έστω και σαν συνοδοιπόροι ή και σαν Έλληνες συνεχίζανε τον αγώνα κατά του φασισμού που ρήμαζε τη χώρα. Δεν έχω καμιά πρόθεση και διάθεση να υπε ρασπιστώ μεγαλοδηλωσίες, αλλά και δεν μπορώ να δω την σκοπιμότητα που επέβαλε να μη τηρούνται δύο μέτρα και δύο σταθμά. Γνωρίζετε πως εγώ ούτε μια στιγμή δεν σταμάτησα τον αγώνα και ακριβώς και μόνο γι' αυτό τον ουσιαστικό λό γο, δηλαδή επειδή βρισκόμουνα στο πλευρό του κόμματος και 78

τον λαού και από κοινού παλεύαμε κατά τον εχθρού, είχατε ηθική υποχρέωση να κάνετε σαφή διάκριση στην απόφαση και όχι να βάλετε όλους σ' ένα σακί. Η σκοπιμότητα εκείνη της «δίκαιης» απόφασης γίνεται ακό μα πιο ολοφάνερη κι από το γεγονός ότι δεν συμπεριλάμβανε το Νικολιστάκο κι άλλα επίσης μέλη της ΚΕ, που όπως είναι γνωστό από πολύ πιο μπροστά κάνανε δηλώσεις. Όπως σας είπα πολλές φορές, εκείνο που με ενδιαφέρει και με πονεί δεν είναι η διαγραφή μου από την ΚΕ. Ούτε στο απώτερο ούτε στο πρόσφατο παρελθόν δεν επιδίωξα να τρυ πώσω σε ανώτερα και ανώτατα κομματικά πόστα και φυσικά ούτε μετά το 1939 ζήτησα να παραμείνω· ζωντανός μάρτυρας είναι ο Ζαχαριάδης. Εμένα εκείνο που με ενδιαφέρει και με πονεί είναι: από το Μάρτη τον 1940 ως το 1941, στον Τύπο, στον παράνομο Ριζο σπάστη, στο κόμμα και μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα παρασκήνια και στη ζούλα, με άνανδρο τρόπο που δεν αρμόζει σε μπολσεβίκους, και κατ' επανάληψη και κατά κόρο, ειπώθηκαν σωροί από ασύστολες ψευτιές που κατά τη γνώμη μου ήταν στοιχειωδώς ασυμβίβαστες με την ηθική και την πο λιτική εντιμότητα ενός κομμουνιστή μέλους του κόμματος. Ας πάρουμε ένα προς ένα τα μαργαριτάρια της ατιμίας. Στα παρασκήνια της Ακροναυπλίας και από υπεύθυνα κομ ματικά πρόσωπα διαδόθηκε ότι τάχα κατά τη σύλληψή μου τον Ιούνη τον 1939 από υπαιτιότητά μου δήθεν καταστράφη καν μακεδόνικες κομ. οργανώσεις. Ποιες όμως και πόσες; Δεν μας είπαν οι αμίαντοι παντογνώστες. Ενώ γνωρίζετε πολύ κα λά και ήτανε πασίγνωστο, και μπορεί να αποδειχτεί οποιαδή ποτε στιγμή, ότι όσες καταστροφές γίνηκαν στις οργανώσεις του Μακεδόνικου γραφείου, αυτές γίνηκαν πολύ πιο μπροστά και μάλιστα από εκείνους που δώσατε αποκατάσταση και αξιώματα, όπως π.χ. τον Παπαγιάννη που, όπως είναι πασί γνωστο, το Γενάρη τον 1939 κατάστρεψε ολάκερη την Κ.Ο. Θεσ/νίκης και γλίτωσε μόνο εκείνος. Γι αυτό και ο ίδιος ο Σιάντος στη συνεδρίαση τον Π.Γ. της 23.3.39, αφού χαρακτή ρισε την καταστροφή ως «άνευ προηγουμένου, πρότεινε και 79

γίνηκε δεκτό, ανάμεσα στα άλλα, να μη ξαναδοθεί στον Πα παγιάννη κομματική οργάνωση για λόγους και υποψίας και ανικανότητας μαζί. Ειπώθηκε ότι την άνοιξη του 1940 τάχα «εξαπάτησα» τον Ζαχαριάδη, ενώ είναι γνωστό, και πιστεύω πως θα σας το είπε και μόνος του, ότι με δική του πρωτοβουλία μου ανάθεσε τη δουλειά για το ξεκαθάρισμα και την ανασυγκρότηση του κόμ ματος, αυτή είναι η αλήθεια. Σαν συνέχεια ελέχθη πως «κατακράτησα» και δεν έδωκα στη δημοσιότητα την έκκλησή του προς τα μέλη του κόμματος, την οποία επεξεργαστήκαμε μαζί, την έγραψε μόνος του και μόνος του πρόστεσε τις υπογραφές του Σιάντου, Νεφελούδη και Παρτσαλίδη. Σ' αυτό το ντοκουμέντο για πρώτη φορά δια τυπώθηκε το σύνθημα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Ενώ ήτανε γνωστό ότι η έκκληση πήγε στον προορισμό της, στο Μιχαηλί δη, και συνεπώς δεν έχω καμιά ευθύνη. Επιπλέον διαδόθηκε ότι δήθεν πήρα, δεν ξέρω ποιο δεύτερο γράμμα του Ζαχαριάδη, στο οποίο έβαζε καινούργιες θέσεις αναφορικά με τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και το απόκρυψα και έτσι -ακούστε και γελάστε- γίνηκα αφορμή να 'ρθουν στην Ελλάδα οι Γερμανοϊταλοί καταχτητές. Το σοβαρό σ' αυτή την περίπτωση είναι πως αυτές τις ανισορροπίες τις λέγανε στελέ χη που έχουν αξίωση να καθοδηγούνε μάζες, το κόμμα, το λαό. Κι όμως κανείς δεν βρέθηκε να πει την αλήθεια και σ' αυ τό το ζήτημα. Ειπώθηκε ότι ευθύνομαι, δεν ξέρω πώς και γιατί, για την παράδοση της Ακροναυπλίας στον καταχτητή, ενώ είναι πασί γνωστο ότι όχι μόνο ποτέ δεν είχα καμιά σχέση με την Ακρο ναυπλία, αλλά και τότε ήμουνα στο Αλβανικό μέτωπο. Το σω στό σ' αυτή την υπόθεση είναι πως, αν καμιά φορά ζητηθούν ευθύνες για το τραγικό τέλος εκατοντάδων ηρωικών αγωνι στών της Ακροναυπλίας και της Ανάφης, οι ευθύνες, από κομ ματικής πλευράς, πρέπει να ζητηθούν από κείνους που ήτανε καθοδηγητές και τον καιρό της κατάρρευσης αντί να οργανώ σουν την απόδραση, πράγμα που ήταν δυνατό, κήρυξαν την αναμονή. 80

Από την Ακροναυπλία διαδόθηκε στα νησιά των εξόριστων ότι τάχα το 1940-1941 γύριζα στην Αθήνα, ενώ ξέρετε όχι μόνο εσείς, αλλά και οι πέτρες ακόμα, ότι σε όλο αυτό το διάστημα ήμουνα στη φυλακή, βγήκα τον Απρίλη του 1940 και αμέσως τέθηκα υπό αστυνομική επιτήρηση, στις 10 του Μάη πήγα στρατιώτης στο Ηράκλειο της Κρήτης και από κει στην Αλβα νία. Ανήκα στην 12η ομάδα, της τετάρτης διμοιρίας του 9ου λόχου του ΙΙI Τάγματος 43ου Συντάγματος Μεραρχίας Κρη τών. Αλλά εκεί που οχυρώθηκαν και οργίασαν οι μικροί και οι μεγάλοι, επίσημοι και ανεπίσημοι συκοφάντες, είναι ο τερατώ δικος μύθος, ότι δήθεν ήμουνα «ιδρυτής και καθοδηγητής της χαφιεδικής Προσωρινής Διοίκησης», ενώ το κόμμα γνωρίζει πολύ καλά ότι τον καιρό που κατασκευάστηκε η ΠΔ εγώ βρι σκόμουνα στη φυλακή Συγγρού και μετέπειτα ποτέ δεν είχα καμιά επαφή και καμιά οργανωτική ή πολιτική σχέση μαζί της. Μάλιστα αγαπητοί φίλοι, με τέτοιες ψευτιές, με τέτοια επινοήματα και κατασκευάσματα, διαστράφηκαν τα γεγονότα, γίνηκε λάβαρο η ψευτιά και η άνανδρη συκοφαντία. Έτσι προετοιμάστηκε ψυχολογικά το έδαφος για να βρει βάση δικαιολογίας το απαίσιο καθεστώς «απομόνωσης» που εφαρμόστηκε σε βάρος μου και άλλων και που είχε μοναδικό σκοπό να εξαναγκαστούμε να κάνουμε αυτό που παρήγγειλε με το Φλώρο ο Ιωαννίδης στην Πύλο: να κάνουμε δεύτερη δή λωση. Έτσι κολλήθηκε και δικαιολογήθηκε στη συνδιάσκεψη ο ηθικός χαρακτηρισμός της απόφασης. Στα πέντε χρόνια που πέρασαν, πονούσα με αυτόν τον ηθι κό κατατρεγμό αλλά δυστυχώς αναγκαστικά δεν μπορούσα να μιλήσω. Όμως τώρα που δεν υπάρχει φασισμός και ξενική σκλαβιά, που οι συνθήκες αλλάξανε ριζικά και ο καθένας μπορεί να μι λήσει ελεύθερα, το άνανδρο και αντικομμουνιστικό ψι... ψι... ψι... δεν έχει πια πέραση. Χρειάζονται ανοιχτά χαρτιά. Τώρα ακριβώς είναι ο κατάλληλος καιρός να δούνε το φως μιας πραγματικής αμερόληπτης έρευνας, το φως της ιστορικής αλήθειας, όλα τα γεγονότα που γίνανε στο κόμμα από τη σύλ81

ληψη του Ζαχαριάδη ως την Προσωρινή, όχι όπως παραστά θηκαν, αλλά όπως γίνηκαν στην πραγματικότητα. Υποθέτω και έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι η διοίκηση του κόμματος είναι αρκετά προετοιμασμένη και έτοιμη για μια τό σο σοβαρή δουλειά, δεδομένου ότι έχει και υποχρέωση σύμ φωνα με την κομμουνιστική πολιτική ηθική και απέναντι στην ιστορία, να επανεξετάσει φανερά και βάσει αποδείξεων όλα εκείνα τα ζητήματα που κατ' ανάγκην δεν λύθηκαν κανονικά, αλλά μπαλώθηκαν στο παρελθόν. Φρονώ δε πως ένα τέτοιο ζήτημα είναι το δικό μου όχι από οργανωτική, αλλά πολιτική και ειδικά από ηθική πλευρά. Όλοι όσοι, στα κρυφά και στα φανερά, αρπάξανε το όπλο της συκοφαντίας και που πιστεύουνε σε κάτι, για να είναι συ νεπείς με τον εαυτό τους και με την καλώς εννοούμενη κομ μουνιστική ηθική, οφείλουνε δίχως περιστροφές, μπροστά στο κόμμα και στο λαό, να αποδείξουνε φανερά και με ντοκουμέ ντα ό,τι πλασάρανε άνανδρα στη ζούλα. Αν δεν το κάνουνε αυτό, αν δεν μπορέσουνε να φέρουνε έστω και ένα μόνο βάσι μο στοιχείο, για ατομική αξιοπρέπεια τους -όσοι έχουνε- το μόνο που θα τους απομείνει να κάνουν είναι να γλείψουνε τις βρωμιές που τυχόν κάνανε οι ίδιοι, ή που αρπάξανε από το σωρό και σκόπιμα τις πετάξανε για να λερώσουν άλλους. Είναι γνωστό πως στη μακρόχρονη κομματική σταδιοδρομία μου, δειλός δεν υπήρξα ποτέ και το 1939 έπεσα μαχόμενος σε μια σκληρή καμπή της ταξικής πάλης, αλλά παρέμεινα φίλος τον κόμματος και τίμιος όπως πρώτα αγωνιστής. Σε όλο το μακρόχρονο διάστημα της πολιτικής κομμουνιστι κής δράσης μου πάντοτε φρόντιζα και φροντίζω να βρίσκομαι σε καλές σχέσεις με την αλήθεια, φρόντιζα και φροντίζω να καθαρίζω τους λογαριασμούς μου μπροστά στο κόμμα και στο λαό. Γιατί νομίζω και πιστεύω ότι αυτές οι ηθικές αρχές μαζί με το θάρρος της ευθύνης και της γνώμης πρέπει να χαρακτηρί ζουν κάθε τίμιο άνθρωπο και ιδιαίτερα κάθε κομμουνιστή-λαϊ κό αγωνιστή. Σύμφωνα λοιπόν με την παραπάνω ηθική αρχή που την έμα82

θα στο κόμμα, το Δεκέμβρη τον 1941, μόλις πήγα από την Πύ λο στην Ακροναυπλία, με προφορική και γραφτή από 40 σελί δες έκθεση, καθώς και με ένα ειδικό γράμμα που έστειλα στην ΚΕ, όχι μόνο αυτόβουλα και με καθαρή προλεταριακή κομ μουνιστική ειλικρίνεια εξέθεσα όλα τα γεγονότα που γίνηκαν στο κόμμα, αλλά ταυτόχρονα έδωκα και αποστομωτική απά ντηση στους ψεύτες και διαστρεβλωτές. Το σημαντικότερο απ' όλα ήταν ότι ζήτησα να συγκροτηθεί κομματική ανακριτική επιτροπή από μέλη της ΚΕ και από άλ λα στελέχη της εκλογής σας από εκείνα που κρατούνταν στην Ακροναυπλία. Καθήκον της επιτροπής ήταν να εξέταζε μπρο στά στα 600 διαλεχτά κομματικά μέλη ένα προς ένα όλα τα ζη τήματα που είχαν σχέση με ύποπτους καλοθελητές, που όπως είπα εφάρμοσαν την άτιμη αρχή του «συκοφάντα, και κάτι θα απομείνει», για να θολώσουν τα νερά, αλλά και με εκείνους τους ειλικρινείς συντρόφους που άθελα τους πέσανε θύματα της πλάνης και της προκατάληψης, ή της καλής τους πίστης, ή που έστω και καθ' υπόθεσιν πιθανόν να είχανε κάτι να πούνε. Δυστυχώς ακόμα δεν μου είπατε για ποιο λόγο τέλος πά ντων η λογικότατη και μοναδική στο είδος της πρόταση μου δεν γίνηκε δεκτή. Το μόνο που γνωρίζω είναι η πιο κάτω απά ντηση του Ιωαννίδη. «Η έκθεσή σου -μου είπε στην Ακροναυπλία- είναι καλή και δεν έχει κενά, εμείς δεν είχαμε υπ' όψιν μας αυτά που λες, σε βαρύνουν μερικά ίσως από προκατάληψη της δήλωσης, η υπόθεσή σου θα εξεταστεί, να μείνεις ήσυχος και αν είναι έτσι θα αποκατασταθείς, η εδώ στά ση σου θα ληφθεί υπ' όψιν και εδώ κανένας δεν πρόκει ται ούτε να σε πειράξει ούτε και να σε θίξει». Όμως, επειδή από τότε δεν γίνηκε τίποτα για τη λύση της υπόθεσης, ξανάθεσα το ζήτημα και στα στρατόπεδα και μετά την αποφυλάκισή μου τον Απρίλη τον 1944 καθώς και τον Αύ γουστο του 1944, τότε που είχατε στήσει το κομματικό δικα στήριο στο βουνό και ήσασταν παντοδύναμοι. Μετά την απε λευθέρωση και ύστερα από τα Δεκεμβριανά, επανέλαβα την υπόδειξη και κατά περίεργο τρόπο τηρήθηκε η συνωμοσία της 83

σιωπής. Μόνο μετά την 11η ολομέλεια το ΠΓ με το Δανιηλίδη που επί τούτου ήρθε στο σπίτι μου, μου παράγγειλε ότι το ζή τημά μου θα λυθεί από το συνέδριο του κόμματος. Εφόσον, στα τέσσερα χρόνια που πέρασαν δεν γίνηκε τίπο τα απ' ό,τι πρότεινα και απ' ό,τι επιβάλλει η κομματική ηθική, επιτρέψατέ μου να σας πω ότι η σιωπή δεν είναι μπολσεβίκι κος τρόπος αντιμετώπισης ενός καθαρού κομματικού ζητήμα τος, αλλά είναι υπεκφυγή. Γιατί εσείς πρέπει να γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι στο μπολσεβίκικο κόμμα της Σ.Ε. οι πραγματικοί μπολσεβίκοι* όταν τύχει να κατηγορούν κανέναν το ΑΠΟΔΕΙΧΝΟΥΝ χει ροπιαστά, ζωντανά, μπροστά στα μέλη και στο λαό, δεν φρά ζουνε αλλά ανοίγουνε το δρόμο της Έρευνας, καταλογίζουν λάθη αλλά ομολογούν και τα δικά τους οι αρμόδιοι, κριτικά ρουν τους άλλους αλλά κάνουν και θαρραλέα αυτοκριτική, δεν κάνουν ψι... ψι... και, πάνω απ' όλα, δίνουν στο κάθε κομματικό μέλος, στον κάθε εργάτη ακόμα και στους αντεπα ναστάτες το αναφαίρετο δημοκρατικό δικαίωμα να απολογη θούν και απολύτως ελεύθερα να υπερασπίσουν τον εαυτό τους. Εσείς για ποιο λόγο επίμονα μου αρνείστε αυτό το ιερό δι καίωμα; Έτσι ο καιρός πέρασε, το ζήτημα γίνηκε θρύλος, μπαλώθη κε με μια αβασάνιστη απόφαση, αλλά ουσιαστικά παραμένει άλυτο, γι' αυτό το λόγο τώρα που μπορώ να μιλήσω ελεύθερα σας ρωτάω να μου πείτε: Για ποιο λόγο δεν δεχθήκατε την πρότασή μου για τη συ γκρότηση της ανακριτικής; Μήπως δεν συμφέρει στο κόμμα να μαθευτεί η ποθητή αλήθεια; Μήπως δεν έκανε να τη μάθουνε τα κομματικά μέλη; Μήπως ήσασταν αναρμόδιοι; Ή μήπως υπήρχε πολιτική σκοπιμότητα; Κατά τη γνώμη μου καμιά δικαιολογία δεν στέκει. Η σιωπή και η άρνηση όχι μόνο είναι ανεξήγητη, αλλά και άρνηση της αλήθειας και αντίθετη με τις αρχές της Μαρξιστικής-Λενινιστι* Τότε δεν ήταν γνωστοί ακόμα οι διωγμοί στη Σοβιετική Ένωση.

κής-Σταλινικής Έρευνας. Δεν είμαι δάσκαλος ούτε και θέλω να σας κάνω το δάσκαλο, άλλωστε όπως ξέρετε δεν σπούδασα σε πανεπιστήμια, ενώ οι πιο πολλοί από σας είχατε αυτήν την ευτυχία και συνεπώς πρέπει αυτά τα βασικά πράγματα να τα ξέρετε καλύτερα από μένα. Πιθανόν την εποχή εκείνη ο τόπος και ο χρόνος να μην ήταν κατάλληλος για το ξεκαθάρισμα της υπόθεσης. Τώρα όμως η κατάσταση είναι ολότελα διαφορετική. Η χώρα μας με τους θρυλικούς αγώνες του λαού μας και με την έμμεση αλλά αποφασιστική συμβολή του ηρωικού κόκκι νου στρατού είναι πια λεύτερη. Καταχτητές φασίστες δεν υπάρχουν. Το κόμμα είναι νόμιμο, μεγάλο και δυνατό, ο αρ¬ χηγός του είναι πια εδώ. Ο γραφτός και ο προφορικός λόγος είναι ελεύθερος. Με λίγα λόγια, όλα είναι ευνοϊκά και επιτρέ πουν στην ΚΕ άνετα και ήρεμα, ολόπλευρα και ριζικά να ξε καθαρίσει μερικά ζητήματα που έχουνε σχέση με τη ζωή και τη δράση τον κόμματος στο πρόσφατο παρελθόν, που έχουνε σχέ ση με την ιστορία του, με το παρόν και με το μέλλον του. Για τους λόγους που ανάφερα, για την εξακρίβωση της αλή θειας και για την ολοκληρωτική αποκατάσταση της ηθικής μου αξιοπρέπειας που διασύρθηκε σκόπιμα και άδικα, αναγκάζο μαι με λύπη μου να σας απευθύνω τούτο το ανοιχτό γράμμα και να σας παρακαλέσω να κάνετε επιτέλους αυτό που ζήτησα πολλές φορές. ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΚΡΙ ΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ από αμερόληπτα πρόσωπα. Η σύνθεσή της είναι φυσικά δική σας δουλειά. Δικές μου λογικές αξιώσεις εί ναι τούτες: α) Το έργο της επιτροπής να το παρακολουθήσει αυτοπρο σώπως ο αρχηγός του κόμματος Ν. Ζαχαριάδης. β) Η εξέταση να γίνει με αντιπαράσταση και γ) Το πόρισμα της έρευνας να δημοσιευτεί. Όσον αφορά τα ερωτήματα και τα ζητήματα που θα εξετά σει, εκτός από κείνα που θα βάλετε σεις, σαν ενδιαφερόμενοι, νομίζω πως πρέπει να είναι τα παρακάτω: 1ον) Η σύλληψή μου από τη Γενική και την Ειδική Α σ φ ά 85

λεια που γίνηκε στη Θεσ/νίκη με υπόδειξη τον χαφιέ Δ. Κου τσογιάννη είχε καμιά σοβαρή συνέπεια στο Μακεδονικό και στις οργανώσεις του; Τι είδους συνέπεια και ποια είναι η ευ θύνη μου; 2ον) Παρά τα βασανιστήρια, που δεν τα υπέστη κανένα άλ λο μέλος της ΚΕ, η στάση μου στην ασφάλεια και στο δικαστή ριο ήταν παλικαρίσια και υποδειγματική ή ήτανε στάση δειλού και συνθηκολόγου παζαρευτή; 3ον) Οι λόγοι που επικαλούμαι και που με οδήγησαν στην αυτόβουλη απόφαση να κάνω ψεύτικη δήλωση ήτανε ή δεν ήτανε βάσιμοι και αποβλέπανε στη λήψη μέτρων για την περι φρούρηση των οργανώσεων του Μακεδονικού και του ΠΓ; Άσχετα αν δεν εγκρίθηκε η πράξη μου. Για το τελευταίο αυτό ερώτημα, εξακολουθώ να έχω τη γνώ μη ότι και μονάχα το γεγονός της αλάθητης διαπίστωσης ότι ο Κουτσογιάννης ήταν ο πιο επικίνδυνος χαφιές και προβοκάτο ρας στο κόμμα (μέχρι τότε είχε παραδώσει στην ασφάλεια δυο μέλη του ΠΓ, τρία αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ, τους γραμ ματείς των ΚΟ Αθήνας-Πειραιά και σωρό μεσαία στελέχη) άξιζε και παράξιζε τον κόπο να αυτοθυσιαστεί έστω και ένα ανώτερο στέλεχος για να αχρηστευόταν ο πιο επικίνδυνος και ο πιο παραγωγικός πράκτορας του Μανιαδάκη. Και όμως, αν ο χαφιές Κουτσογιάννης κατάφερε να αλωνί ζει σε βάρος του κόμματος ως τις αρχές του 1942, το θλιβερό αυτό γεγονός βαρύνει εξ ολοκλήρου το Γιάννη Μιχαηλίδη, που εν γνώσει του τον έκανε στενό συνεργάτη και κατά δεύτε ρο λόγο το Θέο που τον ειδοποίησα οκτώ μέρες μετά τη σύλλη ψή μου και, μολονότι είχε ελεύθερη επικοινωνία, όχι μόνο δεν είπε τίποτα, αλλά και δεν έκανε καμιά ενέργεια για να τον ξε σκεπάσει. Το τρίτο ερώτημά μου, για να κριθεί αντικειμενικά πρέπει να τοποθετηθεί στις συνθήκες του 1939 και όχι του 1942, τότε που, όπως είναι γνωστό, στην καθοδήγηση του κόμματος εί χαν απομείνει μόνο ο Σιάντος και ο Σκαφίδας. 4ον) Είναι ή δεν είναι αλήθεια ότι από τις 8.7.1939 και μετέ πειτα κατ' επανάληψη, ειδοποίησα με τους Θέο, Γενάδη, Κλά86

ρα και Δημάκη, αναφορικά με τον Κουτσογιάννη κλπ.; 5ον) Το Μάρτη του 1940 που ήμουν ακόμα κρατούμενος στη Γενική Ασφάλεια και ο Ζαχαριάδης με εντελώς δική του πρω τοβουλία μου ανάθεσε τη δουλειά για την ανασυγκρότηση του κόμματος, του φέρθηκα τίμια και ειλικρινά ή τον «εξαπάτη σα», όπως διαδώσανε οι «έξυπνοι» που χωρίς ντροπή λέγανε ότι «κάνουμε είκοσι κόμματα σαν κι αυτό που έκανε ο Ζαχα ριάδης». Πέστε μου συγκεκριμένα ποιο γράμμα του και ποιο άλλο υλικό του πήρα και δεν το δημοσίευσα; 6ον) Είχα έστω και την παραμικρή οργανωτική ή πολιτική σχέση με την ίδρυση, την καθοδήγηση και τη δράση της Προ σωρινής; Βγήκα από τη φυλακή πέντε μήνες μετά την ίδρυσή της ναι ή όχι, πήγα αμέσως στην Κρήτη, ναι ή όχι; 7ον) Η σύνδεση και η λιγόκαιρη συνεργασία μου με το Μι χαηλίδη γίνηκε παρά τις αντιρρήσεις μου και ύστερα από κα τηγορηματική διαβεβαίωση και ρητή εντολή του Ζαχαριάδη; 8ον) Μετά την αποφυλάκισή μου και ως την καινούργια σύλληψή μου (Απρίλης 1940-Ιούνης 1941), σύμφωνα με την εξουσιοδότηση που είχα από τον Ζαχαριάδη, έκαμα ή δεν έκαμα το κομματικό μου καθήκον; Και τί παραπάνω κάνανε άλλοι; 9ον) Είναι ή δεν είναι αλήθεια ότι η σύλληψή μου το 1941 γίνηκε ακριβώς επειδή στάθηκα πιστός στο λόγο που έδωκα στο Ζαχαριάδη, γιατί συνέχισα άφοβα την κομματική δράση και γιατί άρχισα πρώτος από τους πρώτους κομμουνιστές τον εθνικό αγώνα κατά των καταχτητών; 10ον) Σαν Έλληνας και κομμουνιστής έκανα ή δεν έκανα καλά που υποστήριξα και προσωπικά πήρα ενεργό μέρος στην πρώτη Ελληνική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθέρα Ελλάς»; 11ov) Πώς εξηγείται το γεγονός μετά τη δήλωση να μείνω ένα χρόνο φυλακή, να αποφυλακισθώ με λήξη της ποινής μου, να τεθώ αμέσως ένα χρόνο υπό αστυνομική επιτήρηση ακόμα και στο στρατό και, τέλος, μόλις γύρισα από το μέτωπο να ξα νασυλληφθώ και να μείνω τέσσερα ακόμη ολόκληρα χρόνια, 1941-1944, στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, 87

στην Πύλο, στην Ακροναυπλία, στη Λάρισα, στο Χαϊδάρι και στου Χατζηκώστα; Στα ένδεκα αυτά ερωτήματα και σε άλλα που πιθανόν να προστεθούν επιβάλλεται να δοθεί απάντηση παστρική. Πι στεύω πως το κόμμα θα έβγαλε τα συμπεράσματα του από τις δίκες και τις ανακρίσεις του Βουνού κλπ. Εξακολουθώ άφοβα να προκαλώ οποιονδήποτε και να βρο ντοφωνάζω, με βάση τα άφθονα και ατράνταχτα στοιχεία, ότι το μοναδικό σ' όλη μου την κομματική σταδιοδρομία παρά πτωμα ήταν η «δήλωση» που δεν γίνηκε από φιλοτομαρισμό και για να πάγω στο σπιτάκι μου, αλλά την έκανα επειδή κινή θηκα από βαθύτερα και ανώτερα και αγνά κομματικά ελατή ρια, αυτή είναι η αλήθεια και αυτό απόδειξε η ζωή. Μέλος του κόμματος δεν είμαι, ποτέ δεν έκανα το παραμι κρό κακό στο κόμμα. Δεν ζητάω ούτε επιείκεια ούτε συγχωρο χάρτι, ζητάω να με κρίνετε σύμφωνα με τις πράξεις μου και όχι αυθαίρετα, να ψάξετε να βρείτε και να πείτε την αλήθεια. Δεν ζητώ να μπαλωθούν ούτε και να γίνουν πλακάκια τα στραβά μου, ζητάω δικαιοσύνη. Αυτό ακριβώς δεν γίνηκε ως τώρα, γι αυτό και διαμαρτύρο μαι. Αλλά προτού κλείσω το γράμμα μου, νομίζω απαραίτητο να προσθέσω και τούτα: Επειδή οι «σοφοί» συντάκτες της απόφασης που πιπιλίζανε το «προδότες του λαού» και από το 1941 είχανε πάρει τα μυα λά τους αγέρα και που δεν ντραπήκανε ακόμα και στην Ακρο ναυπλία να απειλούν με Λαϊκά Δικαστήρια, παρακαλώ την ΚΕ αν θέλει να συγκροτήσει ένα τέτοιο δικαστήριο από γνή σιους εκπροσώπους του λαού ή να αναθέσει στην ανακριτική επιτροπή να εξετάσει και να αποφανθεί: α) Αν από το 1925 μέχρι το 1939 και μέχρι σήμερα σαν μέ λος του ΚΚΕ ή σαν εξωκομματικός εργάτης έκαμα ή δεν έκα μα με υποδειγματική συνέπεια παντού και πάντοτε το καθή κον μου απέναντι στην τάξη μου, στο λαό και στο κόμμα; β) Από το 1939, μετά τη «δήλωση», συνέχισα ή όχι τον αγώ να κατά της Δικτατορίας και στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο έκα μα ή δεν έκαμα το καθήκον μου και σαν κομμουνιστής και σαν

Έλληνας στρατιώτης απέναντι στην πατρίδα μου; γ) Είναι ή δεν είναι αλήθεια πως αμέσως μετά την κα τάρρευση τον 1941 άρχισα από τους πρώτους Έλληνες κομ μουνιστές τον αγώνα κατά των κατακτητών; δ) Έμεινα ή δεν έμεινα τέσσερα ολόκληρα χρόνια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και για ποιο σκοπό; Τι παραπάνω κάνανε άλλοι; Πρέπει, τέλος πάντων, να αποδειχτεί σε ακροα ματική διαδικασία έστω και το ελάχιστο που τυχόν έκαμα ενά ντια στο λαό για να σταθεί το ηθικό μέρος της απόφασης. Αναγνωρίζω ότι μονάχα για το παράπτωμά μου, την «δήλω ση», στέκει το οργανωτικό μέτρο της διαγραφής. Όλα τα άλ λα είναι καθαρή σκηνοθεσία. Έχω τη συνείδησή μου ήσυχη ότι έκαμα το καθήκον μου ως το τέλος και είμαι απόλυτα βέβαιος ότι κανείς τίμιος άνθρω πος δεν μπορεί να πει τίποτα άλλο σε βάρος μου. Όποιος έχει έστω και το παραμικρό, εμπρός να το αποδεί ξει, να η Ρόδος να και το πήδημα. Πάντοτε φρόντιζα και φροντίζω να βρίσκομαι σε καλές σχέ σεις με την αλήθεια και στο όνομα αυτής της αλήθειας σας πα ρακαλώ να επανανορθώσετε μια κατάφωρη ηθική αδικία που γίνηκε σε βάρος μου· έχω το δικαίωμα να το ζητήσω και έχετε υποχρέωση να το κάνετε. Την αλήθεια δεν την φοβάμαι, την φοβούνται μόνον εκείνοι οι ένοχοι και οι μικροπρεπείς τύποι που σαν όπλο της δικής τους επίπλεψης έχουνε τη φιγούρα, την κολακεία, τη διπλοπροσωπία, τη ραδιουργία και την αι σχρή συκοφαντία. Όλοι οι σιχαμεροί και άνανδροι συκοφάντες μπορούνε να σκαλίσουν οποιαδήποτε τρύπα και πέτρα θέλουνε μα ποτέ δε θα μπορέσουνε να βρούνε τίποτα για να δικαιολογήσουν την άτιμη πράξη τους. Αλλωστε, ούτε και παζαρέματα έκανα για να αποφύγω τα βασανιστήρια και την Κέρκυρα όπως κάνανε άλλοι που σήμερα είναι μεγάλοι και τρανοί. Στο ΕΑΜ και στο κόμμα βρήκαν θέση άνθρωποι που λιπο ψύχησαν την πρώτη μέρα της δικτατορίας, διπλοτριπλοδηλω σίες, αρχείοι, τροτσκιστές, λικβινταριστές, ακόμα και σωρός κακοποιοί, πράκτορες του εχθρού και σε μένα αρνηθήκατε να 89

δώσετε μια μικρή δουλειά που επανειλημμένα ζήτησα, ίσως γιατί είπα μερικές αναμφισβήτητες αλήθειες στην έκθεσή μου και μετέπειτα. Πάντοτε είχα τη γνώμη ότι ένας συνειδητός εργάτης, έστω και αν βρίσκεται έξω από κόμματα, μπορεί να φανεί χρήσιμος στο λαό και στην πατρίδα τον, εφόσον έχει τη δύναμη και τη θέληση. Αυτά είχα να σας πω προς το παρόν και, αν χρειαστεί, επι φυλάσσομαι να ξαναγράψω πολύ πιο πλατιά. Ελπίζω όμως ότι θα το βρείτε δίκαιο, λογικό και σωστό και πως θα κάνετε ό,τι πρέπει για να μπούνε τα πράγματα στη θέ ση τους, τουλάχιστον από σεβασμό προς την ιστορική αλή θεια. Σας χαιρετώ και περιμένω απάντηση 20.7.1945 Με πολύ εκτίμηση Δ. Μιχελίδης Εργάτης οικοδόμος, πρώην μέλος του κόμματος και της ΚΕ Υ.Γ.: Το γράμμα αυτό πρωτοσχεδιάστηκε στο στρατόπεδο της Λάρισας το 1943, το πρωτόγραψα στο χαρτί όταν βγήκα από τη φυλακή το 1944 και σας το στέλνω τώρα που ήρθε ο Ζαχαριάδης. Κάποτε σκεφτόμουνα να το έστελνα και στην ΚΔ που τώρα δεν υπάρχει. Το γράμμα, μολονότι είναι ανοιχτό, εντούτοις, για να απο φευχθεί κάθε παρεξήγηση, σας κάνω γνωστό ότι δεν πρόκειται να βγει έξω από τα κομματικά πλαίσια, το έγραψα σε μόνο δυο αντίτυπα, το ένα παίρνετε σεις μέσω του Παρτσαλίδη και το άλλο το κρατώ στα χέρια μου. Προκαταβολικά, σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε αν τυ χόν υπάρχουν βαριοί χαρακτηρισμοί, γιατί αυτό δεν γίνεται από πρόθεση. Δεν υπάρχει δόλος, αλλά σε μένα υπάρχει ένας απέραντος και βαθύς ηθικός πόνος. Δ.Μ. Τα όσα αναφέρονται στο γράμμα είναι αλήθεια ότι γίνηκαν 90

συνειδητά ή ασυνείδητα στην πιο σκοτεινή περίοδο της ιστο ρίας του ΚΚΕ. Στα δυο μαύρα χρόνια από το φθινόπωρο του 1939 μέχρι το φθινόπωρο του 1941, τότε που δεν υπήρχε κε ντρική κομματική καθοδήγηση έξω από μερικές κομματικές μικροομάδες και από μερικά καπετανάτα. Θα ήταν αστείο να θεωρηθεί ως καθοδήγηση η ομαδούλα που αυτοονομάστηκε «Παλιά ΚΕ» και που όχι μόνον δεν είχε καμιά σχέση, αλλά ούτε και την ικανότητα μιας αχτιδικής επι τροπής. Φυσικά δεν γίνεται λόγος για το κατασκεύασμα του Μανια δάκη, την Προσωρινή Διοίκηση των Κουτσογιάννη-ΤυρίμουΓιάννη Μιχαηλίδη και κούτβιδων, γιατί αυτό γίνηκε μόνο για να παραπλανήσει το κόμμα και το λαό· αυτός ήταν ο σκοπός της δημιουργίας της. Και για όσα καταπληκτικά πράγματα γίνηκαν σε μια ολο σκότεινη περίοδο υπήρχε η δικαιολογία μιας ολοκληρωτικής σύγχυσης. Ό μ ω ς , το λυπηρό νοσηρό φαινόμενο επαναλήφθηκε ευθύς όταν έληξε ο εμφύλιος πόλεμος και καθοδήγηση υπήρχε ολά καιρη. Ξαφνικά, νόμιμες και παράνομες εφημερίδες και ραδιόφω να πληροφόρησαν τον κατάπληκτο αριστερό κόσμο ότι ένα μέ ρος των ηγετικών στελεχών ήταν σκάρτοι. Ο Σιάντος πράκτο ρας της Ιντέλιτζενς σέρβις από παλιά, ο Ν. Πλουμπίδης χα φιές, ο Ζαχαριάδης προβοκάτορας κλπ και ατελείωτη σειρά από αλληλοκατηγορίες που δεν αφήκαν τίποτα μα τίποτα όρ θιο. Μόνο μεγάλωσαν τη σύγχυση στους οπαδούς του ΚΚΕ. Είναι φανερό πως η τότε καθοδήγηση, αφού έχασε το πολι τικό και το στρατιωτικό παιχνίδι και αφού βρήκε φιλόξενο αποκούμπι στις σοσιαλιστικές χώρες, αντί, όπως όφειλε, να κοιτάξει τα στραβά της και να κλείσει τις βαθιές πληγές στο κόμμα, επιδόθηκε σε ένα προσωπικό αγώνα αλληλοκατηγο ριών και αλληλοεξόντωσης που δεν είχε αρχές και που τελικό επιστέγασμά του ήταν η διάσπαση του κινήματος σε κάθετη και σε οριζόντια βάση. Ό λ ο ι οι πρωταγωνιστές δεν κατάλαβαν ένα πολύ απλό 91

πράγμα, ότι η διχόνοια και η διαίρεση είναι ο θάνατός μας. Πως η διάσπαση μόνο την κεφαλαιοκρατία ωφελεί. Αυτό το γνωρίζουν και το λένε κάθε μέρα οι χιλιάδες οπαδοί του ΚΚΕ, αλλά οι ηγεσίες κάνουν τον κουφό και καθένας πλασάρει ότι τον συμφέρει.

Κρυπτογραφικό Από τότε που γίνηκαν, μέσα και γύρω από το ΚΚΕ, τα γε γονότα που γράφω, έχουν περάσει πολλές δεκαετίες. Και τώ ρα νομίζω δεν βλάφτει να γράψω ανοιχτά και για πρώτη φορά κάτι για το περιεχόμενο στο κρυπτογραφικό κείμενο που έπε σε στα χέρια της Ασφάλειας. Μολονότι δεν μπόρεσε τελικά να το αποκρυπτογραφήσει και να το αξιοποιήσει, ωστόσο ομολο γώ ότι το σφάλμα ήταν δικό μου και βεβαίως η προσωπική ευ θύνη μου βαριά. Ό μ ω ς , όταν παλεύει κανείς κάτω από δύ σκολες συνθήκες και σχεδόν μόνος, πέφτει και σε λάθη. Μόνο αυτοί που κάθονται στην πολυθρόνα ή είναι θεατές από το ράφι, φυσικά, δεν κάνουν λάθη. Λοιπόν το κρυπτογράφημα -και αυτό συνέβη πρώτη φορά στη δράση μου- περιείχε τα εξής: 1ον) Μια εντελώς προσωπι κή μου γιάφκα με το ΠΓ στην Αθήνα. 2ον) Μια δεύτερη γιάφ κα του Μακεδονικού στη Θεσ/νίκη μόνο για απεσταλμένο του ΠΓ. 3ον) Έ ν α σπίτι στο συνοικισμό Ιασωνίδη, όπου είχα θά ψει στη γη το Αρχείο του ΜΓ και στο οποίο θα έθαβα και το κρυπτογράφημα. 4ον) Τοποθεσία όπου βρίσκονταν εξαρτήμα τα ασυρμάτου που δεν ήταν σε λειτουργία. 5ον) Έ ν α σπίτι, όπου θα καθόμουν εγώ ή άλλος σε περίπτωση πολέμου. 6ον) Η θέση του υπό συγκρότηση νέου τυπογραφείου μας και 7ον) Στοιχεία για μερικά μέλη του κόμματος που ήταν άγνωστα και μας προσέφεραν ειδικές υπηρεσίες. Από αυτά κανένα δεν χτυ πήθηκε, όλα παρέμειναν άθικτα. Ολόκληρο το κείμενο είχε κρυπτογραφηθεί από το δικό μου χέρι, με δικό μου πολύπλοκο τρόπο και παραλλαγές μόνο ο ίδιος μπορούσα να το αποκρυπτογραφήσω και κανένας άλλος. .

Το είχα μελετήσει από καιρό και από την άποψη της σιγου ριάς του δεν έπεσα έξω. Απόδειξη είναι το αναμφισβήτητο γε γονός ότι, ακόμα και ένα χρόνο αργότερα, καμιά ειδική κρα τική υπηρεσία ασφαλείας δεν κατάφερε να το λύσει. Ό π ω ς στον πόλεμο, έτσι και στον επαναστατικό αγώνα, συχνά συμ βαίνουν και άτυχα περιστατικά, γι' αυτό και στην παρανομία, εφόσον είναι δυνατόν, δεν πρέπει να υπάρχουν γραφτά στοι χεία. Βέβαια, επαναλαμβάνω ότι είχα προσωπική ευθύνη και ήταν δικό μου σφάλμα που δεν το είχα ασφαλίσει έγκαιρα σε άλλο σπίτι. Ό μ ω ς το λάθος μου αυτό είχε και ένα σοβαρό και καλό επακόλουθο. Μόνον με την ανακάλυψη του κρυπτογρα φικού και από την πρώτη στιγμή της σύλληψης μου κατάλαβα με βεβαιότητα εκατό τα εκατό ότι ο Δημητριάδης ή Κουτσο γιάννης ήταν ο πιο μεγάλος πράχτορας της Ασφάλειας μέσα στο κόμμα. Πιθανότατα ο Μανιαδάκης και το επιτελείο του θα είχαν υποψιαστεί ότι είχα επισημάνει τον βασικό πράκτορα τους μέ σα στο ΚΚΕ Δημητριάδη ή Κουτσογιάννη και σίγουρα ξέρανε και το προηγούμενο περιστατικό που συμπτωματικά και από απλή υπόνοια τον είχα θέσει σε απομόνωση πριν από ένα χρό νο στην Αθήνα, το 1938. Για το λόγο αυτό ακριβώς και για να καλύψουνε τον άν θρωπο τους Κουτσογιάννη, σε μια πρώτη φάση, με τα βασανι στήρια προσπάθησαν να με γονατίσουν και να με ξεκάνουν. Ό τ α ν απότυχαν και κατά μοναδική εξαίρεση, μέσα σε εννιά μόνο μέρες με μεταφέρανε από το απομονωτήριο της Ειδικής Ασφάλειας Θεσ/νίκης στο απομονωτήριο της φυλακής της Κέρκυρας, ώστε να μη μπορέσω να επικοινωνήσω με κανέναν. Αλλά και όταν αντέδρασα με τη «δήλωση», ακόμη και τότε, όχι μόνο με καταδίκασαν και κατ' εξαίρεση με κράτησαν ένα χρόνο φυλακισμένο, αλλά ταυτόχρονα, με τους πράχτορες που ασφαλώς είχαν μέσα στο κόμμα, με έντεχνο τρόπο καλλιεργήσανε τη δυσφήμηση έτσι που να μη γίνομαι πιστευτός σε ό,τι έλεγα, αναφορικά με τον άνθρωπο τους Κουτσογιάννη. Τελικά αυτό το πέτυχαν, αφού επί δυο χρόνια κανένας από 94

το ΚΚΕ δεν ενόχλησε τον Κουτσογιάννη και αφού κανένας δεν πίστεψε στην καταγγελία μου. Έτσι, ως τις αρχές του 1942 οργίαζε, ενώ θα μπορούσαμε να τον είχαμε σταματήσει από τον Ιούλη του 1939*. Έτσι πρέπει και να εξηγηθεί και η ομολογία του Παξινού στην Κέρκυρα, όταν μου είπε: «Μιχελίδη, πάτησες πάνω στην αγκινάρα», δηλαδή είχα πατήσει πάνω στα αγκάθια και είχα πέσει στον καλοστημένο ιστό της αράχνης, στη σατανική σκευωρία. Το περιστατικό αυτό το είχα κάνει γνωστό στο Ζαχαριάδη, αλλά ούτε εκείνος δεν μπόρεσε να εξηγήσει τον υπαινιγμό του υποδιοικητή της Γενικής Παξινού, που είχε για σκοπό του να χρησιμοποιήσει όσο μπορούσε πιο αποτελεσματικά τον Κου τσογιάννη για να πλήξει το ΚΚΕ, το μοναδικό κόμμα που πα ράμενε ο βασικός και κύριος οργανωμένος αντίπαλος της Δι κτατορίας, έστω και αν ήταν πολύ βαριά πληγωμένο. Ό λ α αυτά δεν είναι σαπίλα είναι ολοζώντανη ιστορία μιας σελίδας του ταξικού ελληνικού επαναστατικού κινήματος. Πέρα από το γράμμα αυτό, που γράφτηκε και στάλθηκε το 1945 στην ΚΕ του ΚΚΕ, για να δει ο κάθε καλόπιστος ανα γνώστης με ποιο απίστευτο τρόπο σκηνοθετήθηκε η σκευωρία που περιέγραψα, συμπληρωματικά δίνω τα φωτοτυπημένα κείμενα από μερικά επίσημα ντοκουμέντα που χειροπιαστά αποδείχνουν ότι από τον Ιούνη του 1939 μέχρι και τον Απρίλη του 1944, ποτέ δεν ήμουνα ελεύθερος. Και το κάνω αυτό όχι για να βρω κομματική στέγη, μόνο για την ιστορική αλήθεια που ποδοπατήθηκε. Οι φωτοτυπίες από τα γραφτά που ακολουθούν είναι οι εξής: 1η) Το απαντητικό σημείωμα του τότε ΠΓ του ΚΚΕ γραμ μένο και υπογεγραμμένο από το Ν. Ζαχαριάδη, που μου δια βιβάστηκε τότε ως απάντηση στο γράμμα μου. 2η) Απόσπασμα από το παραπεμπτικό βούλευμα του συμ βουλίου Πλημμελειοδικών Θεσ/νίκης που εκδόθηκε τον Ιούλη του 1939, όταν ήμουν στη φυλακή της Κέρκυρας. 3η) Μια βεβαίωση του Ταμείου Πλημμελειοδικών Θεσ/νί.

* Ο Πέτρος Ρούσος, στη «Μεγάλη Πενταετία», γράφει ότι στην κατοχή είχε επαφή με τον Κουτσογιάννη για να πάρει ένα μικρό τυπογραφείο.

κης για δικαστικά έξοδα της υπ' αριθμ. 3467/20.10.39, που με καταδίκασαν οκτώ μήνες φυλακή και ένα χρόνο εξορία ως γραμματέα του Μακεδόνικου Γραφείου του ΚΚΕ. 4η) Μια κλήση του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Ηρακλεί ου Κρήτης που μου δόθηκε το Φλεβάρη του 1940, όταν ήμουν κατάδικος στις φυλακές Συγγρού για να παραστώ στη δικάσι μο για τη συγχώνευση διαφόρων ποινών φυλάκισης. 5η) Έ ν α δελτίο στρατιωτικής ταυτότητας που εκδόθηκε την 1.1.1941 στο Αλβανικό Μέτωπο και που χρησίμευε σαν απο δεικτικό αναγνώρισης για περίπτωση θανάτου, τραυματισμού ή αιχμαλωσίας. 6η) Μια ακόμα στρατιωτική βεβαίωση που βγήκε στην Τρε μπεσίνα το Μάρτη του 1941, για να λάβει η οικογένεια μου επίδομα στρατεύσεως. 7η) Απόσπασμα από την υπ' αριθ. 113 της 19ης Ιουλίου 1941 της Επιτροπής Δημοσίας Ασφαλείας, δυνάμει της οποίας με συνέλαβαν και ξανακλείστηκα στη φυλακή μόλις γύρισα από το Μέτωπο και με την κατηγορία ότι εργαζόμουν για την ανασυγκρότηση του διαλυθέντος ΚΚΕ. 8η) Αποφυλακιστήριο του χιτλερικού στρατοπέδου Χαϊδα ρίου με ημερομηνία 14.1.1944 που μου δόθηκε τότε, όπως δό θηκε στο Μήτσο Παπαρήγα, στον Παναγιώτη Μαυρομάτη, σ' όλους τους σαράντα κρατούμενους που αποφυλακίστηκαν. 9η) Βεβαίωση των φυλακών Χατζηκώστα, ότι στις 19.3.1944 ήμουν ξανακλεισμένος στη φυλακή γιατί είχα συλλη φθεί από την Ειδική, τρεις μόνο ημέρες μετά την αποφυλάκι ση μου από το Χαϊδάρι. 10η) Μια φωτοτυπία επιστολής μου που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Έθνος» της 11.2.1952 ως απάντηση στο Σταυρίδη. Ό λ α αυτά τα ντοκουμέντα και πολλά άλλα τα είχα για να τα χρησιμοποιήσω στην κομματική ανακριτική Επιτροπή, που ποτέ δεν γίνηκε, γιατί πίστευα ότι θα συγκροτούνταν για να εξέταζε όχι μόνο τη δική μου περίπτωση, αλλά και σειρά άλ λες περιπτώσεις που είχαν σχέση με την αληθινή ιστορία του ΚΚΕ. Τότε πίστευα στον παλιό και ακέραιο ηθικό χαρακτήρα του 96

Ζαχαριάδη και πολύ περισσότερο στο ανώτατο κομματικό όρ γανο της Κεντρικής Επιτροπής. Μα την αλήθεια, ποτέ δε μου πέρασε από το νου πως ένα τόσο σοβαρό κομματικό ζήτημα, από τα σπάνια στο παγκό σμιο κομμουνιστικό κίνημα, όπως αυτό της Προσωρινής και του πράχτορα Κουτσογιάννη θα αποσιωπούνταν σκόπιμα και θα παραγράφονταν. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι το όλο πρόβλημα θα μπαλώνο νταν μέσα στα στενά παρασκήνια και για το μοναδικό λόγο ότι θίγονταν προσωπικά ο Γενικός Γραμματέας και μερικά ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ. Ομολογώ πως έπεσα πολύ έξω στους υπολογισμούς μου και τώρα, έστω και αργά, γράφω αυτές τις αράδες, όχι για κανένα προσωπικό λόγο παρά για το καλό και μόνο του λαϊκού επα ναστατικού κινήματος, για την αληθινή ιστορία. Το πρόβλημα δεν ήταν προσωπικό μόνο, γιατί τα πρόσωπα έρχονται και παρέρχονται. Το κόμμα μένει και θα παραμένει. Ό μ ω ς , το θέμα του πράχτορα Κουτσογιάννη και κατ' επέκτα ση, και πολύ περισσότερο, της Προσωρινής Διοίκησης έπρεπε και πρέπει να μελετηθεί για να βγουν και τα ανάλογα χρήσιμα συμπεράσματα. Διότι ο μυστικός πόλεμος δεν τελειώνει ποτέ. Αναφορικά με τις δέκα φωτοτυπίες που δημοσιεύονται από την πολύχρονη περιπέτεια τους είναι κάπως ξεθωριασμένες και λίγο στραπατσαρισμένες, όμως είναι γνήσιες, όπως είναι γνήσια και όλα όσα αναφέρονται στο βιβλίο αυτό και αυτό έχει τη μεγαλύτερα σημασία.

Και όμως, ο πράχτορας Δ. Κουτσογιάννης ρήμαξε το ΚΚΕ Στο γράμμα* του προς το περιοδικό «Τότε» ο Παύλος Νεφε λούδης υποστήριξε ότι τάχα ο Δ. Κουτσογιάννης δεν ήταν πράκτορας της Ασφάλειας. Και πάνω-κάτω μας λέει ότι ο Κουτσογιάννης ήταν «αθώος» και ότι ο Δαμιανός Μάθαισης ήταν ο μόνος ένοχος. Το θέμα είναι ενδιαφέρον. Ό λ α τα αποδειχτικά στοιχεία, που υπάρχουν από κάθε πλευρά, βεβαιώνουν ότι ο μυστικός πράχτορας Κουτσογιάν νης ήταν εκείνος που ρήμαξε το ΚΚΕ φυσικά όχι και ο μόνος. Ο γράφων κατ' επανάληψη επισήμανε ότι ο Δ. Κουτσογιάν νης δεν ήταν μέλος της καθοδήγησης του κόμματος, ήταν όμως στον στενό περίγυρο της ηγεσίας, ήταν κλειδί στον παράνομο τεχνικό μηχανισμό και από τη θέση αυτή έκανε επί χρόνια και χρόνια την καταχθόνια δουλειά του. Επίσης, ήμουν ένα από τα θύματα του μυστικού πράχτορα και, μάλλον, το περισσότερο τραγικό, διότι υπέφερα πολλά... Ωστόσο, εκτός από τη μαρτυρία μου, ότι ο χαφιές Κουτσο γιάννης ήταν εκείνος που με πρόδωσε στη Θεσσαλονίκη στις 30.6.1939, παραθέτω εδώ μερικά μόνο, από τα υπάρχοντα γραφτά και δημοσιευμένα ντοκουμέντα, τα οποία ο Π. Νεφε λούδης ασφαλώς έπρεπε να γνωρίζει. Τα ντοκουμέντα είναι παρμένα από το δημοσιευμένο «Μυστικό Αρχείο» του Μανια δάκη και μάλιστα από τον αρμοδιότερο όλων, από τον τότε αστυνόμο και προϊστάμενο στην αντικομμουνιστική υπηρεσία * Ο Παύλος Νεφελούδης έστειλε στο περιοδικό «Τότε» μια επιστολή με την οποία ήθελε να αναιρέσει δημοσίευμα του Περικλή Ροδάκη γύρω από τον Νί κο Ζαχαριάδη, στο σημείο που μιλούσε ότι ο χαφιές στην «4η Αυγούστου» ήταν ο Κουτσογιάννης. Το γράμμα του Π. Νεφελούδη που δεν δημοσιεύτηκε, γιατί στο μεταξύ διέκοψε την έκδοση του το περιοδικό, τέθηκε υπόψη του Μι χαηλίδη, ο οποίος απάντησε με το κείμενο του κεφαλαίου αυτού.

επί 4ης Αυγούστου Χαραλαμπίδη. Δυστυχώς, παρά το πέρασμα των χρόνων, η ψευτιά ακόμα περνά. Γι' αυτό, κατά παράδοξο τρόπο και ο αδελφός του Παύλου, ο Βασίλης Νεφελούδης, στο βιβλίο του «ΑΧΤΊΝΑ Θ΄», έγραψε ψέματα, ότι δεν πήγα στη φυλακή της Κέρκυρας το 1939. Ενώ, αφού γράφει γεγονότα ιστορικά, όφειλε πάντα να γράφει την αλήθεια. Μπορούσε τουλάχιστον, να είχε ρωτή σει τους αγωνιστές που επέζησαν, όπως τον Αν. Καθάριο, τον Σίτο, τον Ορφέα Οικονομίδη και ιδιαίτερα το στενό φίλο και συνεργάτη του, το Μήτσο Παρτσαλίδη. Ακόμα, αν ήθελε να μάθει την αλήθεια, θα μπορούσε να συμβουλευτεί το ΒΙΒΛΙΟ των φυλακών της Κέρκυρας. Αρχή κάνω για τον πράχτορα Δ. Κουτσογιάννη, από την ιδιόχειρη βιογραφία του Νίκου Πλουμπίδη, που δημοσιεύθη κε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», στις αρχές Μαΐου 1984. Να λοιπόν το τι έγραψε ο Νίκος Πλουμπίδης στη Βιογραφία του το 1945, στη διάρκεια του 7ου συνεδρίου του ΚΚΕ, ανα φορικά με τον Κουτσογιάννη. Το Μάη του 1939 κατέβηκα στην Αθήνα (σ.σ.: από τη Θεσσαλονίκη). Είδα το Μιχαηλίδη (σ.σ.: εντολοδόχο των Ζαχαριάδη- Β. Νεφελούδη- Παρτσαλίδη) που δε μου έδωσε το πιστοποιητικό που του είχε δώσει ο Ζαχαριά δης και τα λόγια του μου φάνηκαν ύποπτα. Πιάστηκα στις 22 τον Μάη 1939 όταν πήγαινα να συ ναντήσω το Μιχαηλίδη για να μου δώσει το πιστοποιητι κό (δεύτερη συνάντηση) και ύστερα να βρω τον Κουτσο γιάννη και να τον στείλω στη Θεσσαλονίκη». Ο Μιχαηλίδης δεν ήρθε στο ραντεβού (σ.σ.: πηγαίνο ντας στον Νίκο Πλουμπίδη είχε πιαστεί). Εγώ πήγα στο σπίτι του Καλτσογιάννη (σ.σ.: Κουτσογιάννη) και του έδωσα γιάφκα και λεφτά να φύγει για τη Θεσσαλονίκη. Βγαίνοντας, και μακριά από το σπίτι τον Καλτσογιάν νη, πιάστηκα. Η σύλληψη μου είναι έργο τον Καλτσο γιάννη πρώτα. Δεν αποκλείεται να έβαλε το χέρι του και ο Σκαφίδας. 99

Για το θέμα του Κουτσογιάννη και στο 9ο κεφάλαιο, το «Μυ στικό Αρχείο» της Ασφάλειας, ανάμεσα στα άλλα γράφει... ... Ο νέος γραμματέας (σ.σ.: Μιχελίδης) είχε πάρει αυ στηρότατα μέτρα συνωμοτικά, δεν κυκλοφορούσε ποτέ μέρα, τις κομματικές δε συναντήσεις τις πραγματοποιού σε -βράδυνες ώρες στο σκοτάδι κατά τρόπο που να μη μπορεί η Ασφάλεια να έχει τα ακριβή χαρακτηριστικά του. Έγινε μια συστηματική προσπάθεια παρακολουθή σεως από τα καλύτερα όργανα της Ασφάλειας για να επισημανθεί το σπίτι του γραμματέα, αλλά, πονηρός και πεπειραμένος καθώς ήταν, τα κατάφερνε πάντοτε να διαφεύγει και να χάνεται μέσα στα πολυδαίδαλα στενά της Ένα βράδυ όμως είχε ραντεβού με έναν πράχτορα της Ασφάλειας που τον νόμιζε για δικό του. (σ.σ.: αυτός ο πράχτορας, όπως το λέει και ο Πλουμπίδης, ήταν ο Κου τσογιάννης, που τον είχε στείλει ο Πλουμπίδης στη Θεσ σαλονίκη). Τον πράκτορα, φυσικά, τον παρακολουθούσαν οι χω ροφύλακες (μυστικοί) Αλεξ. Ξανθόπουλος και Ιωάννης Τσιριμιάγκας, δυο από τα καλύτερα όργανα της Ειδικής Ασφάλειας. Τον πήρανε από πίσω, μόλις χωρίστηκε από τον πρά χτορα, και, ύστερα από παρακολούθηση που βάσταξε μισή ώρα, τον είδαν επιτέλους να μπαίνει σε ένα σπίτι σε μια πάροδο της οδού Κασάνδρας (σ.σ.: λεγόταν οδός Αθηνάς) στη συνοικία Κουλέ-Καφέ. Αυτό ήταν το σπίτι του γραμματέα. Το πρώτο βήμα είχε γίνει. Οι Χωροφύλακες χαρούμενοι από την επιτυχία τους εκείνη έσπευσαν να αναφέρουν τα αποτελέσματα εις τους Αξιωματικούς. Στον υπομοίραρχο Αλέκο Ροδάκη και ο τελευταίος εις τον διοικητήν της Ειδικής Κινηνή. 100

Για τη σύλληψη μου, που ήταν έργο του πράχτορα Κουτσο γιάννη, έγραψα πολλές φορές. Αυτά που αναφέραμε πιο πάνω, είναι η δεύτερη επίσημη μαρτυρία για τον Κουτσογιάννη. Η τρίτη προέρχεται από το βιβλίο του Γιάννη Ιωαννίδη «Αναμνήσεις»: - ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ: (κατά την ανάκριση του Μιχαηλίδη). Για πες μου ποιος άλλος ήταν στην Προσωρινή Διοίκη ση. (κατασκεύασμα του Μανιαδάκη) - ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ: Ήταν και ο Κουτσογιάννης ο τυ πογράφος. Μια τέταρτη επίσης μαρτυρία ήταν εκείνη που έγραψε ο συγγραφέας Γιάννης Μαρής που κουβέντιασε το θέμα με τον ίδιο το Μανιαδάκη. Ό μ ω ς , ας ξανάρθουμε πάλι στο «Μυστικό Αρχείο» που στο Κεφάλαιο 13, μας δίνει τα βιογραφικά στοιχεία του πράχτορα μαζί με τη φωτογραφία του. Και να τι αναφέρεται στο κείμε νο: Ο Δ. Κουτσογιάννης ή Δημητριάδης, ήτο γιος εμπόρου από την Τραπεζούντα της Μ.Α. Όταν η οικογένεια Κουτσογιάννη επήγεν εις την Ρωσίαν, ούτος (ο Κουτσο γιάννης Δ.) κατετάγει εις τον Ερυθρόν Στρατόν, έγινε λοχίας και μέλος του ΚΚΣΕ. Εις την Ελλάδας ήλθεν το έτος 1926 και ευθύς εξ αρ χής έγινεν ΠΡΑΚΤΩΡ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ». Αυτόν λοιπόν τον πράχτορα, η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, χωρίς βέβαια να το ξέρει τον τοποθέτησε σε καίρια θέση, στον πα ράνομο μηχανισμό και τον έκανε και γιαφκατζή σε συνεργα σία με την Κομμουνιστική Διεθνή. Και να το, επίσης επίσημο, τεκμήριο. Στο 9ο Κεφάλαιο, του «Μυστικού Αρχείου» δημοσιεύτηκε η φωτογραφία της πολυκατοικίας της οδού Σύρου Αρ. 27, (εκεί που μπαινόβγαινε ο Π. Νεφελούδης) και κάτω από τη φωτο γραφία η λεζάντα: 101

Η επί της οδού Σύρου αρ. 27 πολυκατοικία όπου υπηρέ τησεν ως «θυρωρός» ο Δ. Κουτσογιάννης. Η πολυκατοι κία αυτή είναι ιστορική από αστυνομικής απόψεως, διό τι το Θυρωρείον της είχεν μεταβληθεί εις κεντρικήν γιάφ καν του ΚΚΕ, δια της οποίας η Γ΄ Διεθνής επικοινωνεί με τας Αθήνας. Χάρις εις την γιάφκαν εκείνην της πολυ κατοικίας της οδού Σύρου 27, η Γενική Ασφάλεια κα τόρθωσεν να «υποδεχθεί» και να παραλάβει τους απε σταλμένους της Γ΄ Διεθνούς, οι οποίοι είχαν σταλεί μέσω Γαλλίας. Ακριβώς στη γιάφκα αυτή, στη γιάφκα του Κουτσογιάννη ήρ θαν από τη Γαλλία οι αγωνιστές Τιμογιαννάκης, Τζωρτζάτος, Χρονόπουλος, Ό λ γ α Μπακόλα, Χρύσα Κουσίδου κλπ, που στην κατοχή εκτελέστηκαν. Αυτό το ομολογεί και το «Μυστικό Αρχείο» στο ίδιο μέρος, όπου λέει: Κατά τον Οκτώβριον του 1939, (σ.σ.: μετά τη σύλληψη του Σιάντου) η κομμουνιστική Διεθνής απεφάσισεν να αποστείλει εις την Ελλάδαν νέα στελέχη, από εκείνα που ευρίσκοντο εις Μόσχαν και είχον ειδικευθεί δια παράνο μον δράσιν εις την γνωστή σχολή «Λενίσκυ». Πράγματι η αποστολή των στελεχών αυτών απεφασί σθη εσπευσμένως και τα στελέχη αυτά έφθασαν εις την Ελλάδαν μέσω Γαλλίας. Απέμεινεν όμως ο τρόπος που θα συνδεθούν με το ΚΚΕ. Εις την Μόσχαν εγνώριζον ότι εις μιαν πολυκα τοικίαν της οδού Σύρου ελειτούργει κάποια κεντρική γιάφκα της οποίας ήτο υπεύθυνος ένας παλαιός μπολσε βίκος και λοχίας του Ερυθρού Στρατού. Το εγνώριζον επομένως και οι εκ Ρωσσίας αφιχθέντες και ένας εξ αυτών ήλθεν εις επαφήν με την γιάφκαν της οδούς Σύρου 27. (Σα. Αυτός ήταν ο Τιμογιαννάκης). Φυσικά ο Κουτσογιάννης γιαφκατζής, εδήλωσεν την δήθεν πραγματικήν ιδιότητα του:

102

ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ, είπεν, μέλος της Κεντρικής Επιτρο πής του ΚΚΕ. Ο Κουτσογιάννης μόλις ήλθεν εις επαφήν με τους απε σταλμένους της Μόσχας ειδοποίησεν το Υπουργείον Ασφαλείας. Ο Αστυνόμος Χαραλαμπίδης του διεβίβασεν τας σχετικός εντολάς... Έπρεπεν να προσέξει (ο πράκτωρ) εις την παραλαβήν και την τακτοποίησιν αυτών των απεσταλμένων. Πράγ ματι ο Κουτσογιάννης ως δήθεν Δημητριάδης, παρέλα βεν όλους τους απεσταλμένους και τους ετακτοποίησε εις διάφορα "παράνομα" σπίτια του Κόμματος. Περιοριζόμαστε μόνο σ' αυτά, τα οποία πέρα από κάθε αμφι βολία, αποκαλύπτουν τι και ποιος ήταν ο Κουτσογιάννης, τον οποίο ο Π. Νεφελούδης, ολότελα αδικαιολόγητα, αλάφρυνε και στη θέση του τοποθέτησε το Δαμιανό Μάθαιση. Αλλά και για το μυστηριώδη Μάθαιση, θα πω εδώ ό,τι γνω ρίζω και ό,τι ο ίδιος έπραξα τότε, ως μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ. Λοιπόν, ολόκληρους 6 μήνες πιο μπροστά από τη γνωστή «αποστολή» του Γιάννη Μιχαηλίδη από τη φυλακή της Κέρκυ ρας, ως απεσταλμένου των Ζαχαριάδη -Βασίλη Νεφελούδη Παρτσαλίδη, το μήνα Γενάρη 1939, το τότε ΠΓ του ΚΚΕ και με πρόταση του Σιάντου, είχε ήδη θέσει το Δαμιανό Μάθαιση σε καραντίνα... Και αυτό γίνηκε από μερικές αόριστες υπο ψίες. Ο γράφων, ως μέλος της τότε ηγεσίας του Κόμματος, ενέκρινε το μέτρο της απομόνωσης του, μολονότι, όπως και στην περίπτωση του Δαμασκόπουλου, δεν υπήρχε καμιά από δειξη. Άλλωστε σε κείνες τις τρομερά δύσκολες συνθήκες πα ρανομίας, καθόλου εύκολο δεν ήταν να βρεθούν απτά στοι χεία. Σχεδόν βαδίζαμε στα τυφλά... Το πρώτο μέτρο που πάρθηκε για το Μάθαιση ήταν ότι τον παραμερίσαμε στην 5η Ολομέλεια και τη συνάντηση που επρό κειτο να κάνει για το στρατιωτικό θέμα, την έκανα εγώ ο ίδιος. Ο Μάθαισης, ή Στρατηγός, ήταν ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ ειδικά εκπαιδευμένος στη Μόσχα για στρατιωτικά προ βλήματα και βέβαια ήταν στέλεχος της απόλυτης εμπιστοσύ103

νης. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τη λήψη μέτρων σε βάρος του. Ο Μάθαισης είχε απομονωθεί αρκετό χρόνο νωρίτερα από την αποτυχημένη «αποστολή» του Μιχαηλίδη από την Κέρκυ ρα. Η απόφαση του ΠΓ τηρήθηκε μυστική για λόγους σκοπι μότητας. Και όμως, παρά την απομόνωση του Μάθαιση, τα πλήγματα συνεχίστηκαν στην κορυφή, στην ηγεσία. Και ευθύς τότε που ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, η Ασφάλεια έδω σε και το τελευταίο της πλήγμα στο ΚΚΕ και το αποκεφάλισε ολότελα. Η λογική των γεγονότων απόδειξε ότι όλα είχαν προσχεδιαστεί... Τη στιγμή που ήδη είχε απομονωθεί ο Μάθαισης και οι συλ λήψεις στην κορυφή συνεχίστηκαν, αυτό ήταν ενδεικτικό ση μάδι ότι στο χώρο της ηγεσίας βρίσκονταν πιθανότατα και άλ λα φίδια δηλητηριώδη... Από πολλά χρόνια πριν, και στο χώ ρο του κέντρου, στον παράνομο μηχανισμό, υπήρχε κάτι το πολύ σάπιο. Για το σκοτεινό όμως Μάθαιση και από ό,τι είναι γνωστό, ούτε τότε, ούτε κι έπειτα, γράφτηκε από το Κόμμα τίποτα το συγκεκριμένο. Πέρα από τις φήμες, το μόνο που είναι απόλυτα βέβαιο εί ναι τούτο: ότι, μολονότι ο Μάθαισης ήταν ανώτερο στέλεχος και στην πιο εμπιστευτική δουλειά του ΚΚΕ, όπως είναι ο στρατός, γεγονός που οπωσδήποτε το ήξερε η Γεν. Ασφάλεια, εντούτοις, μέχρι τέλους έμεινε ασύλληπτος. Ή τ α ν το μόνο ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ που ποτέ δεν πιάστηκε. Το γιατί «ξέφυγε» από την απόχη, αυτό με βεβαιό τητα είναι άγνωστο. Ό μ ω ς κάποιο λάκο έχει η φάβα... Υπόνοιες και βάσιμες εικασίες υπήρχαν για το Μάθαιση. Για τον Δ. Κουτσογιάννη υπήρχαν αποδείξεις από το 1939 ότι ήταν πράχτορας, αποδείξεις που επιβεβαιώθηκαν και που προσπάθησε ο Π. Νεφελούδης να τις αμφισβητήσει, άγνωστο για ποιο λόγο. Δεν είναι απλώς δύσκολο, είναι εντελώς αδύνατο να ξέρεις τι κρύβει η μυστική ταμπακέρα της Ασφάλειας, αφού αυτήν την ταμπακέρα δεν αγγίζει καν ούτε δάχτυλο πρωθυπουργού. Πασίγνωστο είναι πως όλοι οι μεγάλοι πράχτορες, ακόμα 104

και στην δουλειά τους, φέρουν κωδικό αριθμό. Ά ρ α δουλεύ ουν ανώνυμα, πεθαίνουν ανώνυμα, και μόνον, αν τύχει και αποκαλυφθούν όπως ο Δ. Κουτσογιάννης, τότε γίνεται λόγος, και παινέματα... Για το Μάθαιση, ούτε εμείς, αλλά ούτε και οι άλλοι δε φέ ρανε αποδεικτικό στοιχείο. Δυστυχώς για το ΚΚΕ έτσι εί ναι... Και όμως, μολονότι ο Μάθαισης είχε πάνω του την υποψία ότι αυτός είχε προδώσει το Ζαχαριάδη, εντούτοις ούτε στην κατοχή ούτε και έπειτα κανείς κομμουνιστής δεν τον ενόχλη σε. Επέζησε. Ο δε Ιωαννίδης στο βιβλίο του «Αναμνήσεις» αναφέρει ότι ο Μάθαισης στην κατοχή, ίδρυσε την οργάνωση «ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», από την οποία πολλοί αξιωματικοί πήγαν στον ΕΛΑΣ. Φυσικά αυτό δε λέει τίποτα, αφού στην κατοχή πάρα πολλοί πράκτορες δράσανε σαν «αντιστασιακοί» και πήρανε συγχωροχάρτια!

105

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Μερικές Παρατηρήσεις πάνω στην ιδιόχειρη βιογραφία του Νίκου Πλουμπίδη Με τον τίτλο «Ο Αλύγιστος», η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» δημοσίευσε στις 2.5.84, διάφορες φωτογραφίες από την εκτέ λεση του Νίκου Πλουμπίδη. Στο ίδιο δημοσίευμα παρατίθεται και η ιδιόχειρη βιογραφία που είχε γράψει ο Πλουμπίδης το 1945, στο 7ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε. Πέρα από τις κάπως περίεργες φωτογραφίες, το πιο σημα ντικό είναι η ιδιόχειρη βιογραφία, η οποία, αν και αρκετά φροντισμένη, είναι αποκαλυπτική και ενδιαφέρουσα για κεί νους που γνωρίζουν μερικά συμβάντα της εποχής εκείνης και έχουν προσωπική πείρα. Έτσι, φρονώ ότι έστω και αργά, στα γεράματα μου, ως εν διαφερόμενος, δικαιούμαι να γράψω λίγες αράδες απάνω στο θέμα αυτό. Βέβαια δεν μπορεί να γίνει διάλογος με πεθαμένο, αλλά με βάση την ιδιόχειρη βιογραφία του, ακόμα μια φορά, θα δώ σουμε απάντηση σ' εκείνους που έπειτα από 40 χρόνια ξεθά ψανε το κείμενο αυτό από κάποιο κομματικό συρτάρι για να εξυπηρετήσουν ποιος ξέρει ποιους σκοπούς. Και λέμε από κά ποιο κομματικό συρτάρι, διότι μια παράγραφος της κραυγα λέας βιογραφίας είναι καταπληχτικά όμοια με ό,τι έγραψε στο «Ριζοσπάστη» κάποιος Τσιντζηλώνης. Ά ρ α από κει βγήκε στο φανερό η βιογραφία. Ουσιαστικά λοιπόν, τώρα απαντάμε σε όλους εκείνους που φρέσκαραν τη λάσπη για να αντικρούσουν το βιβλίο μου «Ο σκληρός δρό μος». Και μια που ήρθαν έτσι τα πράγματα, θα λάβουν και 109

τούτη την απάντηση με βάση το γραφτό που άφησε πίσω του ο Πλουμπίδης, χωρίς να υποψιαστεί και το δικό του τέλος, όπως αυτό ήρθε το 1954. Ας ρίξουμε μερικές μόνο ματιές στην ιδιόχειρη βιογραφία, διότι είναι ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική. Μέσα σ' αυτή υπάρχουν αρκετά αδιάσειστα δεδομένα, γραμμένα από το δι κό του χέρι, και μερικά που ο ίδιος απέφυγε να τα ομολογή σει, γιατί όχι μόνο δεν βοηθάγανε τον τεχνητό μύθο του «άσου» αλλά βεβαιώνουν ευθύνη και αποτυχία. Το πρώτο είναι εκείνο που προβάλλει και γράφει ο ίδιος ο Πλουμπίδης στη βιογραφία του. Γράφει: Πιάστηκα στην πλα τεία Αττικής -το 1929- σε διαδήλωση και μετά από άγριο ξυ λοδαρμό από τους χαφιέδες, δικάστηκα τρεις μήνες, έκανα έφεση και δικάστηκα 45 μέρες. Αλλά στο τμήμα μεταγωγών έμεινα μόνον δυο μέρες γιατί οι υπάλληλοι πλήρωσαν. Μέσα στη φούρια του ιδιώνυμου, ήταν το μοναδικό ατύχη μα που του συνέβη. Ό μ ω ς , το περίεργο και το παράδοξο ήταν ότι παρά την ύπαρξη εκείνου του φασιστικού νόμου που έκα νε θραύση σε όλο το μαζικό κίνημα, ο Πλουμπίδης τα κατάφε ρε μια ολόκληρη δεκαετία, από το 1929 μέχρι το 1939, να μην βραχεί καθόλου και να βγει αλώβητος. Αυτό είναι από τα απίστευτα. Ό χ ι μόνο γνωστό, αλλά και πασίγνωστο ήταν ότι το ελληνι κό ταξικό επαναστατικό, και κατ' επέκταση το κομμουνιστι κό, κίνημα βρισκόταν στο φόρτε του από το 1929 ως το 1936, γι' αυτό και δεχόταν αδιάκοπα χτυπήματα από το αστικό κρά τος. Από την Αθήνα μέχρι και το τελευταίο χωριό, δεν απέ μεινε κανένα ανώτερο, μεσαίο ή κατώτερο συνδικαλιστικό στέλεχος του ΚΚΕ απείραχτο. Ό λ α τα στελέχη που δρούσαν σε μαζικές οργανώσεις, μια και δυο και τρεις φορές πήγαν στη φυλακή και στην εξορία. Ακόμα και αμέτρητα σωματεία δια λύθηκαν με το αιτιολογικό «Παρεκτράπει του σκοπού δι' ον ανεγνωρίσθη». Μέσα στο γενικό εκείνο σάρωμα, ο συνδικαλιστής δάσκα λος, αν και απολυμένος, ανεπάγγελτος, έμμισθος στο κόμμα και στην ΕΓΣΕΕ, ανώτερο στέλεχος και φίρμα και που επι110

πλέον δούλευε στον εκδοτικό τομέα, ξεφεύγει. Ό π ω ς γράφει ο ίδιος: ... δούλευα στην Ενωτική, στο ενωτι κό Εργατικό Κέντρο, στους ναυτεργάτες, στους δημ. και ιδιω τικούς υπάλληλους ακόμα και στην Ε.Β. Με λίγα λόγια ο Πλουμπίδης ήταν μπροστά στη μπούκα του κανονιού, στη μύτη και στο μάτι της ασφάλειας, πανταχού παρών και όμως παρέμεινε δέκα χρόνια ανέγγιχτος, σώος και αβλαβής. Βέβαια, σε τέτοια περιστατικά εμείς μόνον υποθέσεις μπο ρούμε και κάνουμε. Ό μ ω ς είναι πάρα πολύ πιθανό ότι κάποιο προστατευτικό χέρι τον κάλυπτε από τα κακοπεσίματα. Γι' αυτό «ξέφευγε» και γλίτωνε τόσα πολλά χρόνια και έτσι σί γουρα πρέπει να ήταν, έστω και ασυνείδητα, ξόβεργα και νή μα. Η Γενική Ασφάλεια δεν ήταν αφελής, ήταν παιδί και σπλά χνο της Σκώτλαντ Γυάρντ και της Ιντέλιτζενς Σέρβις. Ήταν μια από τις ικανότερες στην Ευρώπη, είχε πλοκάμια, μάτια και αυτιά παντού: είχε πληρωτούς και απλήρωτους πράχτορες μέσα στις μαζικές οργανώσεις, ακόμα μέσα στο ΚΚΕ, όπως ο Κουτσογιάννης που τον είχα υποψιαστεί, ενώ ο Πλουμπίδης μου τον είχε εγγυηθεί. Δέκα πέντε χρόνια αργότερα, ο Μανια δάκης καθώς και ο διαβόητος Χαραλαμπίδης επιβεβαίωσαν το γεγονός και ομολόγησαν ότι ο Κουτσογιάννης ήταν πράχτορας της Ασφάλειας μέσα στο ΚΚΕ από το 1926 και ακόμα ότι το σπίτι του, που ήταν γιάφκα για την Κομμουνιστική Διεθνή, το είχε διαθέσει η ίδια η Γενική Ασφάλεια. Αυτές είναι πικρές αλήθειες, που πρέπει όμως να λέγονται. Αυτό λοιπόν το περιστατικό, δηλαδή η μη καταδίωξη και σύλ ληψη του Πλουμπίδη επί 10 ολόκληρα χρόνια, τη στιγμή που δούλευε σε μαζικές οργανώσεις, ασφαλώς περιπλέκει σοβαρά την υπόθεση. Για τη Θεσσαλονίκη Το δεύτερο επιβαρυντικό ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή της κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης (ΚΟΘ) και του τυ111

πογραφείου, που γίνηκε στην αρχή του Φλεβάρη του 1939. Σχετικά με το θέμα αυτό γράφει: Εγώ πήγα στη Θεσσαλονίκη σαν καθοδηγητής τον Γρα φείου Μακεδονίας-Θράκης, με συνεργάτη τον Γραμμέ νο, γραμματέα της αγροτικής περιοχής, το Σιτοκωνστα ντίνου ένα μήνα και μετά τον Παπαγιάννη για Γραμμα τέα της Θεσσαλονίκης. Στη Μακεδονία δούλεψα πολύ. Ο κόσμος μας υπήρχε αλλά ήταν σκόρπιος, τον μαζέψα με, φτιάξαμε τοπική καθοδήγηση, συνδεθήκαμε, αρχίσα με αγώνες. Και λίγο παρακάτω πετάει τη λάσπη στο Μιχελίδη και στο Μάγγο για να βγει ο ίδιος λάδι. Γράφει: Τον Απρίλη του 1939 πήρα εντολή να παραδώσω στο Μιχελίδη και να κατέβω στην Αθήνα. Ο Μιχελίδης ήτα νε βρώμικο υποκείμενο και γι' αυτό έγινε χαφιές. Αυτό το έγινε, σημαίνει ότι ως εκείνη τη στιγμή δεν ήταν. Αλ λά πώς να κολλήσει η λάσπη και για μετά, αφού ο Μιχελίδης από τον Ιούνη του 1939 μέχρι τον Απρίλη του 1944 βρισκόταν φυλακισμένος μαζί με άλλους συντρόφους αγωνιστές. Το ίδιο δηλητήριο ρίχνει και πιο κάτω που γράφει: Εκείνος είχε από όλα και άφηνε τους συνεργάτες του να πεινούν. Κάτι τέτοιες συκοφαντίες συχνά τις έγραφε και η ίδια η Ασφάλεια και ο Πλουμπίδης σαν φερέφωνο τις επανέλαβε. Ο πονηρός δάσκαλος ποτέ του δεν είχε δουλέψει σε επαρχιακή οργάνωση και ποτέ δεν είχε φάει το πικρό ξερό ψωμί της πα ρανομίας, αλλά μόνιμα έπαιρνε το μισθό του από το ταμείο της Ενωτικής, από το κεντρικό ταμείο του κόμματος και στη Σοβιετική Ένωση όπου έκανε θεραπεία και σπουδές. Για το πώς ζούσαν στην επαρχία οι παράνομοι καθοδηγητές δεν είχε 112

ιδέα, καμιά οργάνωση μας δεν έπαιρνε δεκάρα από το ΠΓ και όλα έπρεπε να βρεθούν επιτόπου, αυτή είναι η αλήθεια. Για τη Μακεδονία γράφει πως «όλα ήταν σκόρπια» και μετά «αρχίσαμε αγώνες», δεν αναφέρει όμως που βρήκε τα στελέχη και ποιους αγώνες έκανε. Τότε στη Μακεδονία υπήρχαν ακόμα γερές οργανώσεις, όσο γερές απέμειναν έπειτα από τρία χρόνια σκληρού αγώνα και ανάμεσα τους η ΚΟΘ, που ήταν η καλύτερη μέσα στο ΚΚΕ. Ακόμη και τίποτε άλλο να μη βρήκε εκεί ο μακαρίτης, βρήκε όμως ένα τυπογραφείο σε λειτουργία, που μόνο του πολιτικά άξιζε περισσότερο από δέκα οργανώσεις, αφού αυτό ήταν το δυνατό εργαλείο, το μεγάλο ατού, η παρουσία και η φωνή του ΚΚΕ στη Β. Ελλάδα. Και αφού είχε μεγάλη σπουδαιότητα πάντοτε το φυλάγαμε σαν τα μάτια μας. Και γι' αυτό ποτέ δεν είχε πάρε-δώσε κανέ νας άλλος, παρά μόνο ένας: ο καθοδηγητής. Πέρα από το πο λύτιμο τυπογραφείο, εκεί στο Μακεδονικό, ήταν και τα εξής στελέχη ικανά τουλάχιστον όσο και ο δάσκαλος. Τα στελέχη αυτά ήταν: ο Γραμμένος, ο Π. Νεφελούδης, ο Δ. Παπαγιάν νης, ο Θ. Πάγκαλος, ο Γεωργιάδης, ο Μάγγος, η Ηλέκτρα Αποστόλου, καθώς και μερικά κατώτερα. Στην Καβάλα ήταν ο Ραράς, στη Θράκη ο Ανδρ. Τζήμας, στη Δράμα ο Δράκος, στις Σέρρες ο Αποστόλης. Ο Πλουμπίδης, για να σκεπάσει τη δική του πομπή στο 7ο Συνέδριο σκαρφίστηκε και είπε πολλά απαράδεχτα ψέματα για ένα στέλεχος του ΚΚΕ. Και όμως, αυτός είχε την ευθύνη της καταστροφής! Οι πολλές αντιφάσεις της ιδιόχειρης βιο γραφίας του το φανερώνουν. Ρίχνει τη λάσπη στο Μάγγο, αλλά παραλείπει να πει πώς η Ασφάλεια έφτασε ως αυτόν τον άγνωστο και ακόμα δε μας λέ γει τι σχέση είχε ο τυπογράφος με την ΚΟΘ. Με κάτι τέτοια γιατί και πώς, θα μπορούσαμε να γεμίσουμε πολλές σελίδες, μα τώρα πια είναι ανώφελο και για μας ακόμα και για τα δυο ΚΚΕ αφού τώρα άφησαν την παλιά ταχτική και με τη νόμιμη ύπαρξη τους ακολουθούν άλλη πορεία. Επιβάλλεται όμως να σταθούμε και σε ένα άλλο θέμα που 113

και αυτό το αναφέρει στη βιογραφία του ο Πλουμπίδης. Πρό κειται για το Γρηγόρη Σκαφίδα. Γρηγόρης Σκαφίδας Έ ξ ω από τη φροντισμένη βιογραφία του, ο Πλουμπίδης δεν ξέχασε τον προστάτη και θύμα του, το Γρηγόρη Σκαφίδα. Ο Σκαφίδας ήταν εργάτης στο Γκάζι και από το 1935 ήταν ανώ τερο στέλεχος του ΚΚΕ, γνώριμος φίλος και συνεργάτης του Πλουμπίδη από το 1930. Και σαν γνώριμος και φίλος και μια που ήταν και κομματικά πιο ψηλά, γι' αυτό ήταν και προστά της του δάσκαλου καθώς και υποστηριχτής του. Αυτός διάλε ξε για αντικαταστάτη του τον Πλουμπίδη στο Μακεδόνικο. Βέβαια, ύστερα από τη σύλληψη του που γίνηκε τον Οχτώ βρη του 1939 και αφού έκανε δήλωση, ο Σκαφίδας γράφτηκε και στο μαύρο πίνακα. Στην κατοχή εξαφανίστηκε και μετά την απελευθέρωση μαθεύτηκε πως είχε εκτελεστεί. Ό μ ω ς κανένας -εκτός από το στενό κύκλωμα- δεν γνώριζε και το λόγο που τον εκτέλεσε ο ΟΠΛΑ. Μόνο εικασίες γίνο νταν, την αλήθεια δεν την ήξερε κανένας. Μόνο τώρα, το 1984, μαθεύτηκε η πραγματική αλήθεια μέσα από τη βιογρα φία του Πλουμπίδη, που αναφέρει ότι «Η σύλληψή μου οφεί λεται στον Καλτσογιάννη (σ.σ. Κουτσογιάννη) πρώτα, δεν αποκλείεται να έβαλε το χέρι του και ο Σκαφίδας». Αυτό το καρφί, στις συνθήκες της κατοχής, έκρινε ασφαλώς την τύχη του Γρηγόρη Σκαφίδα. Αυτό βγαίνει αβίαστα μέσα από τη βιογραφία. Αυτή τη γνώμη έχουν κι άλλοι, την ίδια γνώμη έχουμε κι εμείς. Δεν γνωρίζουμε βέβαια τι έχουν να πούνε τα ιστορικά τμή ματα των δυο ΚΚΕ. Και επειδή σχηματίσαμε αυτή τη γνώμη, γι' αυτό γράψαμε και στείλαμε στην «Αυγή» καθώς και στην «Ελευθεροτυπία» το ακόλουθο μικρό κείμενο που το παραθέ τουμε και σε τούτο το βιβλίο. Βέβαια, αυτό δε δημοσιεύτηκε γιατί προφανώς δεν γίνεται να παρουσιάζεις έναν «Αλύγιστο» σαν Θεό και σαν διάβολο. 114

Μια ομολογία για το Γρηγόρη Σκαφίδα Τον γκαζιέρη Γρηγόρη Σκαφίδα τον γνώριζα από παλιά και σαν στενό συνεργάτη τον έζησα από κοντά κατά το 1937-1939 στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Μάλιστα, πολλές φορές τον φιλοξένησα στο φτωχικό μου καθώς και τη γυναίκα του Νίκη. Από το 1935 ήταν μέλος της ΚΕ και αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ, αργότερα γίνηκε γραμματέας στο Μακεδονικό και τον καιρό που πιάστηκε ήταν δεύτερο πρόσωπο, δηλαδή οργανωτικός γραμματέας του ΚΚΕ. Ά ρ α και φτασμένος στην κορυφή. Τον Ιούλη του 1939, έπειτα από προδοσία, έπιασαν κι εμένα κι έπειτα από καιρό έπιασαν και τον Σκαφίδα στην Αθήνα. Τον επόμενο χρόνο, τον Απρίλη του 1940, με τη λήξη της ποινής μου, μεταφέρθηκα από τη φυλακή Συγγρού στη Γεν. Ασφάλεια. Εκεί είδα το Γρηγόρη Σκαφίδα μαζί και τον αδερφό του τον Τάσο κρατού μενους. Βέβαια δεν είχαμε επαφή, όμως το χειμώνα του 1942 φέρανε το Σκαφίδα στην Ακροναυπλία, αλλά, τόσο η κομμα τική οργάνωση όσο και η ομάδα, δεν τον δέχτηκαν, άγνωστο για ποιο λόγο. Το λόγο σίγουρα θα τον ήξεραν οι ιθύνοντες. Έτσι ο κρατούμενος παρέμεινε στο χώρο της φρουράς άγνω στο πόσο διάστημα. Τα χρόνια κύλησαν δύσκολα και το 1944 που, βγήκα από τη φυλακή, τη μέρα της μεγάλης Εαμικής διαδήλωσης, είδα στην οδό Σταδίου τη γυναίκα του Γρηγόρη μαυροφορεμένη. Νόμι σα ότι ο άντρας της θα πήγε από γερμανική σφαίρα. Φαίνεται όμως πως έκανα λάθος, γιατί όπως με πληροφόρησαν άλλοι αγωνιστές, ο Σκαφίδας είχε πέσει από δικό μας βόλι. Δίχως να ξέρω το βασικό λόγο του χαμού του, έγραψα και άλλες φορές. Πρόσφατα όμως, ένας παλιός αγωνιστής της Μακρονήσου, ο μπογιατζής Πέτρος Σπαχής, μου ζήτησε πλη ροφορίες για το Σκαφίδα. Ενδιαφερόταν η κόρη του Γρ. Σκα φίδα να μάθει για ποιο λόγο σκοτώσανε τον πατέρα της. Φυ σικά είπα ό,τι ήξερα. 115

ναι. Έπειτα από 40 χρόνια και μέσα από την βιογραφία του Πλουμπίδη φαίνεται ο φταίχτης. Η δε κόρη του Γρηγόρη Σκαφίδα, με βάση την ομολογία του Νίκου Πλουμπίδη, στο εξής θα γνωρίζει το λόγο που έστειλε τον πατέρα της στον τάφο. Η συνεδρίαση της ΚΕ Ο μακαρίτης, σαν δάσκαλος, έγραψε τη βιογραφία του όπως την ήθελε, στο τεχνητά ενθουσιώδικο κλίμα του 7ου Συ νεδρίου, το οποίο δεν εξέτασε, αλλά κουκούλωσε τα πάντα, δηλαδή όλα όσα γίνηκαν στο κόμμα από την 4η Αυγούστου μέχρι την απελευθέρωση. Μοίρασε συγχωροχάρτια και θυσία σε το παρελθόν στην προσδοκία του νέου αντάρτικου για την ανάκτηση της χαμένης επανάστασης. Τα συγχωροχάρτια δόθηκαν και τότε κι έπειτα, ο αυτοβιο γράφος έγραψε όπως ήθελε την ιστορία του, αλλά δεν υπολό γισε το τέλος, ούτε και έλαβε υπόψη του ότι ένα από τα πιθα νά θύματά του γλίτωσε από τους ναζί και από τον ίδιον, ακρι βώς διότι από την 4η Αυγούστου μέχρι την απελευθέρωση, ήταν κλεισμένο στις φυλακές. Αράδιασε πολλά ψέματα που ο κάθε προσεχτικός ερευνητής με λίγο κόπο μπορεί να τα εντοπίσει μέσα στο αυτοβιογραφι κό κείμενο, θα κάνουμε λόγο εδώ και για το παραμύθι που γράφει αναφορικά με τη σύσκεψη της ΚΕ. Για το σημαντικό θέμα της σύσκεψης εκείνης ο δάσκαλος έγραψε: «Αλησμόνητη θα μου μείνει εκείνη η σύσκεψη της ΚΕ, ήταν δράμα. Από τα 16 ταχτικά και 12 αναπληρωματι κά, μέλη της ΚΕ ήμασταν μόνο 3 ταχτικά και δύο ανα πληρωματικά. Ό λ ο ι οι άλλοι είχαν πιαστεί». «Από τη σύσκεψη βγήκε νέο ΠΓ. Από τους Σιάντο, Θέο, Σκαφίδα, Εμένα (δηλαδή τον εαυτό του), τον Κων σταντίνου , το Μιχαηλίδη, και τον Παπαγιάννη». 117

Ο Πλουμπίδης ψευδολόγησε και εδώ. Πασίγνωστο ήταν, και είναι, πως σε όλα τα διοικητικά-καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ, ακόμα και στο τελευταίο σωματείο, ποτέ δεν λήγουν σε ζυγό αριθμό, λήγουν πάντοτε σε μονό για λόγους αρχής και σκοπιμότητας. Αλλά πέρα από αυτό είναι και τούτο: αφού οι παρόντες -κατά το παραμύθι- ήταν πέντε πώς εκλέχτηκε ΠΓ από εφτά, και γιατί στο νέο ΠΓ ανέφερε το Γιαν. Μιχαηλίδη, που τότε ήταν στη φυλακή της Κέρκυρας, και δεν ανέφερε τον παρόντα Δημ. Μιχελίδη, που ήταν σε όλα κανονικός. Προφα νώς ο παραμυθάς ή είχε χάσει τη μνήμη του ή τον έσβυσε από το χαρτί του σαν αντίπαλο του. Και στη σύσκεψη εκείνη παρόντες δεν ήταν μόνο πέντε, αλ λά όπως γράφω και στα βιβλία μου ήταν δεκαπέντε. Οι εξής: Σιάντος, Θέος, Σκαφίδας, Μιχελίδης, Πλουμπίδης, Γραμμέ νος, Σιτοκωνσταντίνου, Γκαζές και Μάθεσης. Σύνολο εννιά. Έλειπε μόνο ο Παντελής Δαμασκόπουλος που επίσης δεν είχε συλληφθεί. Αλλά εκτός από τους εννιά παρόντες που ανέφερα ονομαστικά, ήταν επίσης παρόντες και οι εξής που τους είχα με (με κοπτάτσια) προσλάβει ως αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ.: Παπαγιάννης Δ., Παπαρήγας Γ., Τσουρτστούλης Αρ., Βαρουξής Κ., Καρράς Η., καθώς και ο Κανάκης Χ. Αυτοί οι σύντροφοι ήταν παρόντες και, όπως καθένας μπορεί καλόπι στα να διαπιστώσει, η κατάσταση του ΚΚΕ δεν ήταν διόλου δράμα. Τα στοιχεία αυτά τα γράφουμε εδώ μόνο για να βοηθήσουν τους πραγματικούς ιστορικούς του ελληνικού αριστερού κινή ματος.

118

Μερικά

ντοκουμέντα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΕΛΙΔΗΣ Αυτοβιογραφικά στοιχεία Γεννήθηκα το 1909 στο Νύμφαιο της Μ. Ασίας που είναι κοντά στη Σμύρνη. Σε ηλικία 6 μηνών πέθανε η μάνα μου και έμεινα ορφανός. Μεγάλωσα στα χέρια της γιαγιάς και του παππού μου, που ήταν τεχνίτης-χτίστης στο επάγγελμα. Ο πατέρας μου ήτανε αγρότης. Στο σχολειό πήγα ως την τετάρτη δημοτικού και κατόπιν από μόνος μου αυτοδιδάχτηκα μέσα στις φυλακές. Με την κα ταστροφή της Μικράς Ασίας, ήρθα στην Ελλάδα μικρό προσ φυγάκι και για να ζήσω, γίνηκα εργάτης και διαδοχικά έκανα πολλές δουλειές! Σιδεράς, οικοδόμος, σκαφτιάς, λιμενεργά της, λατόμος, θερμαστής, αρτεργάτης και τέλος οδηγός φορτη γού αυτοκινήτου. Το 1925 δούλευα στο λιμάνι του Ηρακλείου Κρήτης και τότε ήρθα σε επαφή με το εργατικό κίνημα. Γίνηκα πρώτα συμπα θών και μετά μέλος της ηρωικής Ο.Κ.Ν.Ε. Κατά την παγκαλι κή δικτατορία γίνηκα γραμματέας πυρήνα της Κ.Ν. και το 1927, στη συνδιάσκεψη, γίνηκα μέλος της Α.Ε. της Κομματι κής Νεολαίας. Το 1928, σαν νεαρό στέλεχος της Κ.Ν., έλαβα ενεργό μέρος στα ένοπλα αγροτικά συλλαλητήρια. Τραυματίστηκα σε μια έφοδο μπροστά στη Νομαρχία και κατόπιν, μαζί με άλλους δεκαοκτώ συντρόφους, φυλακίστηκα για πρώτη φορά. Το 1929 γίνηκα γραμματέας της Κ.Ν. και το Γενάρη του ίδιου χρόνου, πέρασα στο Κόμμα και ανέλαβα γραμματέας της κομ ματικής οργάνωσης Κρήτης.

131

Ήμουνα ακόμη νόμιμος και δούλευα στα συνδικάτα. Έλα βα μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της Ενωτικής Γενικής Συνο μοσπονδίας Το 1930 ήμουνα ταυτόχρονα και γραμματέας της Κ.Ο.Κ. και του Εργατικού Κέντρου. Τότε, για ένα λόγο μου σε μια απεργία τσαγκαράδων, δικάστηκα ερήμην, για δεύτερη φορά, σε δυο χρόνια φυλακή και εξορία για παράβαση του Ιδιώνυ μου. Τον ίδιο χρόνο με εντολή του Π.Γ. γίνηκα ανυπότακτος και από τότε βγήκα στο κλαρί της παρανομίας. Σαν καταδιωκόμενος, έφυγα από το Ηράκλειο το φθινόπω ρο του 1930 κι όταν πήγα στην Αθήνα, το Π.Γ. με έστειλε κα θοδηγητή στη κομματική οργάνωση Μυτιλήνης. Εκεί με πιά σανε. Με ψευδώνυμο πέρασα από δίκη για «αλητεία», αλλά αθωώθηκα και απελάθηκα. Γύρισα στην Αθήνα το Γενάρη του 1931 και αμέσως το Π.Γ. του Κ.Κ.Ε., με έστειλε στην Πάτρα καθοδηγητή. Σαν γραμμα τέας τής Π.Ε. και με την βοήθεια άλλων συντρόφων ιδρύσαμε τη μεγάλη οργάνωση της βορειοδυτικής Πελοποννήσου και Επτανήσου. Τον Οχτώβρη του 1931 γίνηκε η πρώτη συνδιά σκεψη στην οποία παρευρέθηκε και ο Π. Ρούσος, ως αντιπρό σωπος του νέου Πολιτικού Γραφείου. Μετά τη συνδιάσκεψη, το Π.Γ. με έστειλε καθοδηγητή στη Καλαμάτα για να κάνω ανάλογη οργάνωση στη νότια Πελο πόννησο. Στην Καλαμάτα δεν έμεινα λεύτερος πολύ, διότι με προδο σία ενός «δικού μας» λοχία πιάστηκα, βασανίστηκα πολύ από τον ίδιο το Γιαλουράκο και, τέλος, προφυλακίστηκα σε απο μόνωση στη φυλακή Ζέρβα, για ένα πλαστό απολυτήριο που είχα με το όνομα Χαράλαμπος Πεγιάζης. Τον Απρίλη του 1932 βρήκαν ποιος ήμουν, και σαν υπόδικο κατάδικο με στείλανε στη χειρότερη φυλακή, στην Πύλο. Εκεί δίνανε μόνο ένα κομάτι ψωμί στους βαρυποινίτες. Στο φρού ριο τότε δεν στέλνανε κομμουνιστές και ήμουν ο μοναδικός ιδιωνυμήτης. Διαβιούσα στην τρίτη αχτίνα αντάμα με τους θανατοποινίτες και ισοβίτες των ληστοσυμμοριών Ρετζαίων, Μπαμπάνη, Γιαγκούλα κλπ. 132

Ό λ ο ι οι κατάδικοι φανερά οπλοφορούσαν με μαχαίρια και φυσικά αλληλοσφάζονταν. Με πολλή προσπάθεια οργανώθη καν τα «Θηρειά». Και επειδή ήμουν ο μόνος ιδιωνυμήτης κομ μουνιστής, ήμουν άνθρωπος κοινής εμπιστοσύνης και γι' αυ τό, όταν θεληματικά αφοπλίστηκαν, σε μένα εμπιστεύτηκαν όλα τα μαχαίρια της αχτίνας. Ο ίδιος τα μοίρασα, όταν το κα λοκαίρι γίνηκε η μεγάλη στάση για λίγο φαγάκι και που σκο τώθηκαν δυό-τρεις από μας. Την άνοιξη του 1933 μεταφέρθηκα από την Πύλο στην Κα λαμάτα για την υπόθεση του πλαστού απολυτήριου. Δικάστη κα ένα χρόνο φυλακή και με βάλανε στη φυλακή Αλεξανδρά κη. Η ποινή τρίτη φορά ισοφαρίστηκε με την υποδικία και το μήνα Απρίλη με στείλανε στην Καλαμπάκα όπως όριζε η κα ταδίκη του Ηρακλείου. Από τη φριχτή διαβίωση στην Πύλο, προσβλήθηκα από ψώ ρα βαριάς μορφής, γι' αυτό, όταν πήγα στην Καλαμπάκα πρώτη μου φροντίδα ήταν να γιατρευτώ στα παγωμένα νερά του Πηνειού ποταμού. Μόλις γιατρεύτηκα απέδρασα από την εξορία. Για την απόδραση αυτή το δικαστήριο στα Τρίκαλα με καταδίκασε ερήμην, 6 μήνες φυλακή και 5 χρόνια αστυνομική επιτήρηση. Τέταρτη φορά. Ήταν μήνας Μάης του 1933 που απέδρασα και το Π.Γ. αμέ σως με τοποθέτησε γραμματέα στην κομματική οργάνωση της Λάρισας. Ό μ ω ς στη Λάρισα έμεινα λίγο καιρό. Τον Ιούλη του 1933 πηγαίνοντας για κομματική δουλειά στο Βόλο, πιαστή καμε με προδοσία τέσσερις σύντροφοι έξω από το Βελεστίνο, νύχτα, πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή. Μας πήγαν στην ασφάλεια του Βόλου αλλά δεν μας χτύπη σαν. Τους άλλους που ήταν Θεσσαλοί, τους άφησαν. Εμένα, με την κατηγορία της «αλητείας» με καταδίκασαν ένα μήνα φυλακή πέμπτη φορά και στη συνέχεια με άλλη δίκη με κατα δίκασαν ενάμιση χρόνο έκτη φορά για ένα απολυτήριο που εί χα με το όνομα Θανάσης Τσόλας από τα Γρεβενά. Άσκησα έφεση στο εφετείο Λάρισας, το οποίο μετέτρεψε την κατηγο ρία από πλαστογραφία σε πλαστοπροσωπία και λιγόστεψε την ποινή. 133

Από τη φυλακή της Λάρισας βγήκα το Γενάρη του 1934 κι αμέσως πήγα στην Κομματική οργάνωση της Λαμίας γραμμα τέας. Ήταν πολύ βαρύς ο χειμώνας και στα βουνά της Ρούμε λης δούλεψα σκληρά για να ετοιμάσω συνδιάσκεψη της Κ.Ο. Λαμίας. Στη Κ.Ο.Λ. έμεινα μέχρι το Μάρτη. Αμέσως μετά τη συνδιάσκεψη, το Π.Γ. με ειδοποίησε με το Μ. Σινάκο και κατέβηκα στην Αθήνα. Τότε για πρώτη φορά γνωρίστηκα και συνεργάστηκα με το Νίκο Ζαχαριάδη. Εκεί νος με έστειλε καθοδηγητή στην Μυτιλήνη, όπου παρέμεινα μέ χρι τον Απρίλη του 1935. Τέλος Απρίλη του 1935, το Π.Γ. με πήρε από τη Μυτιλήνη και με έστειλε στην Καβάλα γραμματέα της Π.Ε. Ανατολικής Μακεδονίας. Εκεί παρέμεινα από το Μάη του 1935 μέχρι το Δεκέμβρη του 1936. Σαν αντιπρόσωπος της Ανατολικής Μα κεδονίας πήρα μέρος στο 6ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε., ήμουνα στο Προεδρείο του και, εκλέχτηκα μέλος της Κεντρικής Επι τροπής. Τα πιο αξιόλογα συμβάντα ήταν: η μαζική πολιτική απεργία που κάναμε (μοναδική στην Ελλάδα) για την υπερά σπιση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας, καθώς και η επίσης μα ζική πολιτική απεργία (κι αυτή μοναδική) που κηρύχτηκε τη νύχτα της 4ης Αυγούστου ενάντια στη δικτατορία. Την απεργία αυτή, κάτω από απερίγραπτες συνθήκες τρο μοκρατίας την κρατήσαμε δύο ολόκληρες βδομάδες. Από την Καβάλα, το Γενάρη του 1937, πήγα για τρεις μήνες στις Σέρρες, γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής. Τον δε Απρίλη του 1937, το Π.Γ. με κατέβασε στη θεσσαλονίκη όπου γίνηκα γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της Κ.Ο.Θ. Στη Θεσσαλονίκη, διαδοχικά συνεργάστηκα με το Ζεύγο, τον Παρτσαλίδη, το Σκαφίδα και τον Σιάντο. Καθοδηγητής της Κ.Ο.Θ. ήμουνα από τον Απρίλη του 1937 ως το Μάη του 1938. Μετά τη σύλληψη της Γραμματείας του Κ.Κ.Ε. το Π.Γ. με κατέβασε στην Αθήνα, όπου και ανέλαβα γραμματέας της Ε.Π. της κομματικής οργάνωσης Αθήνας. Τον Ιούνη του 1938 πήρα μέρος στην έκτακτη σύσκεψη της Κ.Ε. και από αυτή γίνηκα μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Στη σύσκεψη, παρόντα ήταν τα εξής μέλη της Κ Ε . που εί134

χαν εκλεγεί από το 6ο Συνέδριο: Σιάντος, Θέος, Σκαφίδας, Μιχελίδης, Πλουμπίδης, Γραμμένος, Σιτοκωσταντίνου, Μά θαισης και Γκαζές. Επίσης λάβανε μέρος τα μη μέλη, αλλά ανώτερα στελέχη: Δ. Παπαγιάννης, Η. Καρράς, Γ. Παπαρρή γας, Κ. Βαρουξής, Τσουρτσούλη ς και Κανάκης. Στην καθοδήγηση της Κ.Ο.Α. έμεινα μέχρι τον Σεπτέμβρη και κατόπιν πέρασα στην τριμελή γραμματεία του Π.Γ. το οποίο ήταν επταμελές. Σαν μέλος της γραμματείας άμεσα παρακολουθούσα, την Κ.Ο.Α., την Κ.Ο.Π., το Γραφείο της Ο.Κ.Ν.Ε., το Εργατικό Μέτωπο, καθώς και το αντιδικτατορικό Μέτωπο. Το Φλεβάρη του 1930, έλαβα μέρος στην 5η ολομέλεια της Κ Ε . και ήμουν εισηγητής στο θέμα του εν όψει πολέμου. Προηγούμενα όμως, με ομόφωνη απόφαση του Π.Γ. είχα το ποθετηθεί γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου. Στη Θεσ σαλονίκη , πήγα τον Απρίλη του 1939. Τότε εκτέλεσα την από φαση, απάλλαξα τον Ν. Πλουμπίδη από τα καθήκοντα του (θεωρήθηκε υπεύθυνος της καταστροφής της Κ.Ο.Θ.) και πα ρέλαβα το Μακεδόνικο. Κατά τη σύλληψη μου, δυστυχώς, πέσανε στα χέρια της Ασφάλειας δυο λιγόλογα κρυπτογραφικά σημειώματα. Το ένα ήταν κλεισμένο με κλειδί του Π.Γ. και τόχα παραλάβει από τον Πλουμπίδη. Το άλλο, ήταν ένα δικό μου πολυσύνθετο. Το πρώτο το βρήκαν. Το δεύτερο ΟΧΙ. Με το πρώτο η ασφάλεια, όπως γράφει και το «Μυστικό αρχείο» του Μανιαδάκη, πιά στηκε ΜΟΝΟ ένα τοπικό στελεχάκι στα Καιλάρια της Κοζά νης, ο Χατζηευστρατίου, τίποτε άλλο. Το δεύτερο κρυπτογραφικό, που έμεινε τάφος, το «Μυστικό αρχείο», γράφει ότι ήταν ΑΛΗΘΩΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΝ. Αυτός ήταν και ο λόγος, που κατ' εξαίρεση, όχι μόνο δεν βγήκα από τη φυλακή με τη «Δήλωση» αλλά και μετά καταδικάστηκε άλ λες τρεις φορές. Αυτό δε γίνηκε με κανένα άλλο «δηλωσία». Είναι περιττό να πω, ότι στην Ειδική με βασάνισαν φριχτά. Σημειώνω μόνον, ότι εφτά μερόνυχτα ήμουν δεμένος χειροπό δαρα και δεν μου δώσανε ούτε μια στάλα νερό. Τη νύχτα της 9ης Ιούλη με διαταγή του Μανιαδάκη, με πήραν από την 135

ασφάλεια και τη δέκατη μέρα ήμουν κλεισμένος στη φυλακή της Κέρκυρας. Εκεί, στο κελί της φυλακής, δίχως πίεση, αλλά από μόνος, γίνηκα «δηλωσίας» μόνο και μόνο, για να βρω την ευκαιρία να αποκαλύψω τον προδότη που χρόνια ρήμαζε το Κ.Κ.Ε. Ό μ ω ς η «δήλωση» απορρίφτηκε και γι' αυτό παρέμεινα στη φυλακή κι επί πλέον, καταδικάστηκα ακόμη τρεις φορές. Το Σεπτέμβρη του 1939, από τη φυλακή της Κέρκυρας με πήγαν στη Θεσσαλονίκη, στο Γεντί Κουλέ. Με δικάσανε για το Μακεδονικό σε οκτώ μήνες φυλάκιση και σε ένα χρόνο εξο ρίας στον Άη Στράτη. Έβδομη φορά. Μετά την καταδίκη, με πήγαν πάλι στο Γεντί Κουλέ και τον Δεκέμβρη μεταφέρθηκα στη φυλακή Συγγρού. Το Μάρτη του 1940 τέλειωσε ο χρόνος της φυλάκισης. Μείνανε ακόμα, η εξο ρία, η ανυποταξία και η πεντάχρονη αστυνομική επιτήρηση των Τρικάλων. Γι' αυτές τις υποθέσεις, από τη φυλακή Συγγρού με πήγαν στην Γενική Ασφάλεια στα μέσα του Μάρτη και, φυσικά, με κλείσανε σε κρατητήριο. Στη Γενική, από συγκρατούμενο αγωνιστή, έμαθα ότι στο διπλανό κελί, κρατούσαν ένα μεγάλο κομμουνιστή και κάθε φορά που τον βγάζανε στις τουαλέτες, κλείνανε όλα τα παραθυράκια για να μη τον δει κρατούμενου μάτι. Εγώ, από περιέργεια, κάθε φορά που τον βγάζανε, από μια χαραμάδα κοίταζα να δω, και κάποια φορά, με μεγάλη έκπλη ξη είδα ότι ο μεγάλος κρατούμενος ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης, αρ χηγός του Κ.Κ.Ε. Ό τ α ν με άλλη παρατήρηση βεβαιώθηκα, τότε από μόνος αποφάσισα να έρθω σε επαφή μαζί του. Τα κελιά μας ήταν κολλητά και μια νύχτα, που όλοι οι συγκρα τούμενοι κοιμώνταν, από το μεσότειχο που ήταν από τούβλα, με απλό σύστημα Μορς, χτύπησα και πήρα την απάντηση: ποιος; Έτσι γίνηκε η επαφή με το Νίκο, κι έπειτα, κατ' εξακολού θηση τα λέγαμε και με το Μορς, και πιο αναλυτικά με σημειώ σεις που κρύβαμε σε κατάλληλα μέρη, μέσα στα αποχωρητή ρια.

136

Ενημέρωσα το Ζαχαριάδη σε ότι κομματικό ήξερα, κι επί σης, με ενημέρωσε κι ο ίδιος. Με τη «δήλωση» δεν συμφώνη σε, όμως με δική του πρωτοβουλία, μου ανέθεσε απόλυτα εμπιστευτική κομματική δουλειά που θα την έκανα πράξη είτε από την εξορία, είτε αν με άφηναν. Δυστυχώς, ούτε το ένα, ούτε το άλλο γίνηκε. Από τη Γενική Ασφάλεια, στο τέλος του Απρίλη 1940 με πα ρέδοσαν στο Φρουραρχείο για την ανυποταξία, κι από κει, στα μέσα του Μάη στο 43 π.Σ. όπου και γίνηκα φαντάρος στον ένατο λόχο. Ο πόλεμος 40-41 με βρήκε στην Κρήτη, 2ο ακροβολιστή στην 6η ομάδα μάχης της 4ης διμοιρίας, και μαζί με τη Μονά δα μου πήγα στο Αλβανικό Μέτωπο. Από το Μέτωπο γύρισα στην Αθήνα το μήνα Μάη του 1941. Ήταν πια κατοχή και όφειλα να δράσω. Με βάση την παλιά εντολή του Ζαχαριάδη, άρχισα να κάνω κάτι για το Κόμμα, αλλά και πάλι ατύχησα. Τη νύχτα της 306-41 η Γενική Ασφάλεια, που ακόμα είχε προϊστάμενο στη δίωξη κομμουνιστών τον διαβόητο αστυνόμο Ν. Χαραλαμπίδη, με συνέλαβε με τη κατηγορία ότι «ηργάζετο δια την ανασυ γκρότηση του διαλυθέντος κομμουνιστικού κόμματος». Αυτό λέει η υπ' αριθμ. 101 απόφαση εκτόπισης για ένα χρόνο. Στη Γενική Ασφάλεια, έμεινα κρατούμενος μερικούς μήνες και τον Σεπτέμβρη του 1941, με πήγαν στην έρημη φυλακή της Πύλου. (Δέκατη φορά). Από την Πύλο, το Δεκέμβρη, με πήγαν στην Ακροναυπλία, κι από κει στο ιταλικό στρατόπεδο της Λάρισας. Από τη Λά ρισα, τον Σεπτέμβρη του 1943, μετά το Κούρναβο, μαζί με τους απομείναντες αγωνιστές της Ακροναυπλίας, βρέθηκα στο Χαϊδάρι. Το Γενάρη του 1944, αναπάντεχα, 40 κρατούμενοι κομμου νιστές, ο Δ. Παπαρρήγας, ο Παν. Μαυρομάτης, ο Π. Κιουρτσής, ο Β. Κιουπτσής, ο Οικονομίδης, εγώ, κ.α. αφεθήκαμε ελεύθεροι. Ό μ ω ς εγώ και αυτή τη φορά στάθηκα άτυχος. Μό νο τρεις μέρες από την αποφυλάκιση, ένα πρωί, στην Στοά Αρσάκη, κάποιο κακό μάτι με είδε και τρεις χαφιέδες με αυ137

τομάτα κάτω από τις καμπαρντίνες, με πιάσανε, με πήγαν στην Ειδική της οδού Ελπίδος και σε συνεννόηση με τη Γενική Ασφάλεια, με κλείσανε μέσα σ' ένα υπόγειο. Έπειτα από 2-3 βδομάδες με κλείσανε στη Φυλακή Χατζηκώστα, με την ψεύτι κη κατηγορία, ότι ήμουν στέλεχος της ΟΠΛΑ. Έμεινα στου Χατζηκώστα 3 μήνες κι όταν επρόκειτο να κα ταργηθεί, ένα ιδιότυπο δικαστήριο πούχε πρόεδρο, τον Στρα τηγό Λάμπρου, με καταδίκασε 3 μήνες φυλάκιση και εκτόπιση στη Τζιά. Βγήκα τέλος Απρίλη του 1944, αλλά όπως με πήγαιναν, στην οδό Δερυγνί, τόσκασα και πήγα στην Εαμοκρατούμενη Κοκκινιά, όπου και γίνηκα μέλος του Ε.Α.Μ. Μετά την απελευθέρωση, για να επιζήσω, για ένα διάστημα γίνηκα παλιατζής. Έπειτα έπιασα δουλειά στο λιμάνι του Πειραιά, αλλά επειδή πήρα δραστήριο μέρος στη γενική απερ γία, έχασα τη δουλειά. Γίνηκα ξανά παλιατζής, έπειτα υπάλληλος σε φούρνο. Ήμουνα φυσικά εκτός κόμματος, όπως είχα επαφές μόνο με την ηγεσία κι όταν γύρισε ο Ζαχαριάδης απ' το Νταχάου, με ανοιχτό γράμμα μου στη Κ.Ε. ζήτησα εκκαθάριση της υπόθε σης μου από εξεταστική επιτροπή. Διαβεβαιώσεις πήρα. Αλλά, δίχως εξέταση, με απόφαση του 7ου Συνεδρίου του Κ.Κ.Ε. διαγράφηκα από μέλος του κόμματος μόνον για την αυτοκέφαλη «δήλωση». Έμεινα εξω κομματικός εργάτης. Ό μ ω ς όταν άρχισε το δεύτερο αντάρτι κο, ο εμφύλιος, και μολονότι τον θεωρούσα λάθος, ωστόσο, έδωσα το παρόν και μαζί με εξόριστους που είχαν γυρίσει από την Ικαρία ζητήσαμε ένταξη στο Δ.Σ.Ε. Αλλά, οι ψευτοηγέτες πούχαν μείνει στην Αθήνα, απέρριψαν την εθελοντική προσ φορά. Μου μήνυσαν, ότι είχαν ανάγκη από λεφτά και γι' αυτό το σκοπό, στον κύκλο μου μάζευα και έστελνα τα λεφτά. Αλλά όταν πιάστηκε ο Μπελογιάννης, έκοψα κάθε επαφή και από τότε έμεινα ανένταχτος. Τέλος, το 1952, με ένα ευεργετικό νόμο της Κυβέρνησης Πλαστήρα που βάσταξε μόνον έξι μήνες, σαν πολεμιστής στη

138

ζώνη των πρόσω του Αλβανικού Μετώπου, γίνηκα αυτοκινη τιστής, κι από τότε, επί 30 χρόνια κάθε μέρα οδηγούσα φορτη γό αυτοκίνητο και στα 72 χρόνια μου, κατάφερα και πήρα μια μικρή σύνταξη από το Τ.Σ.Α. Προσθέτω ότι, προπολεμικά, συχνά έγραφα κείμενα σε κομ ματικές εφημερίδες και στην Κομέπ. Σαν απόμαχος, στα γερά ματά μου, έγραψα κι έκδοσα τέσσερα βιβλία. Αυτά είναι: Από την Κρήτη στην Αλβανία - πολεμικό ημερολόγιο. Από τα βου νά της Αλβανίας στην Εθνική αντίσταση - Οδοιπορικό. Ο Σκληρός δρόμος και τούτο το τελευταίο. Σήμερα ο Μιχελίδης ζει μόνος του στην οδό Μελισσού στο Παγκράτι. Η κόρη του είναι αρχαιολόγος και συγγραφέας.

139