«ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ» ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ
ΗΛΙΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ……………………………………………………………………………………………...1 ΚΑΡΙΟΦΙΛΙΑ ………………………………………………………………………………………………………….…...3 ΠΙΣΤΟΛΕΣ ……………………………………………………………………………………………………….……...17 ΣΠΑΘΕΣ …………………………………………………………………………………………………………….…...25 ΓΙΑΤΑΓΑΝΙΑ ……………………………………………………………………………………………………………...33 ΜΑΧΑΙΡΙΑ ………………………………………………………………………………………………………..……...59 ΠΑΛΑΣΚΕΣ ……………………………………………………………………………………………………………...73 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ….…………………………………………………………………………………………………...81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………………………………………………………………………………………..……………...83
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Τα όπλα που χρησιμοποιήσαν οι μεγάλοι ήρωες και αγωνιστές του 1821 αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της ενδυμασίας των Ελλήνων και γενικά το βασικότερο κομμάτι για τη συμμετοχή τους στον αγώνα. Για αυτούς ήταν ιερά και αντιπροσώπευαν τη μαχητικότητα και την περηφάνεια τους, ενώ πολλοί από τους αγωνιστές είχαν προσδώσει και ονόματα στα όπλα τους.
1
Άνδρας από τα Σφακιά της Κρήτης φορώντας Κρητική φορεσιά και κρατώντας τουφέκι, τέλη 19ου αιώνα.
Τα όπλα αυτά ήταν ιδιαίτερα αγαπητά και επισημαίνονταν με διακριτικά των ιδιοκτητών τους, συνήθως μέσω της προσθήκης περίτεχνης αργυρής διακόσμησης. Σε αυτή την παραδοσιακή τέχνη οι Έλληνες τεχνίτες διέπρεπαν σε όλα τα Βαλκάνια. Η κατοχή καλών και διακοσμημένων όπλων ήταν μια συνεχής ενασχόληση, που γέμιζε περηφάνια τον ιδιοκτήτη. Κύριο όπλο των Ελλήνων αγωνιστών αποτελούσε το καριοφίλι και η σπάθα και ξεχώριζαν από τα τούρκικα όπλα λόγω λεπτότητας και ιδιομορφίας. Ακολουθεί μια σειρά φωτογραφιών κάποιων σημαντικών όπλων της Επανάστασης του 1821.
5 Ιουνίου 1825: Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, με 118 άνδρες στο Χάνι της Γραβιάς, αντιμετωπίζει νικηφόρα και συντρίβει, 8000 Οθωμανούς.
2
ΚΑΡΙΟΦΙΛΙΑ
Το δοξασμένο καριοφίλι αποτελούταν από πλούσια διακοσμητικά μοτίβα χωρίς ξιφολόγχη. Όσο πιο μακριά ήταν η κάννη του τόσο μεγαλύτερη η βολή του και το βεληνεκές του. Η αποτελεσματικότητα ωστόσο της βολής ακόμα και των καλύτερων καριοφιλιών, ήταν μικρή και γι' αυτό οι μάχες δίνονταν από μικρές αποστάσεις.
3
4
Όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση, πολλοί Έλληνες κατείχαν τυφέκια και καριοφίλια αρκετά σύγχρονων τύπων (όμως οι Αλβανοί και Βαλκανικοί Τούρκοι αντίπαλοι τους ήταν καλύτερα οπλισμένοι). Ειδικά τα τυφέκια είχαν προέλευση από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως από την Ιταλία και λιγότερο από τις Γαλλία, Ισπανία κ.α.
5
Βορειοευρωπαϊκά υποδείγματα τυφεκίων του ίδιου τύπου και της ίδιας περιόδου, 19ος αιώνας.
6
7
Καριοφίλι με ασημένια επένδυση και πλούσιο διάκοσμο. Μήκος 141 εκατ. αρχές 19ου αιώνα.
8
Στο Μουσείο Αλή Πασά στο Νησί των Ιωαννίνων, ανάμεσα σε αντικείμενα με μεγάλη ιστορική αξία, εκτίθεται και το χρυσό καριοφίλι του Αλή Πασά, που αποτελεί σπουδαίο έργο τέχνης. Το σπάνιο κειμήλιο δουλεμένο περίτεχνα με χρυσό και ασήμι, είναι δείγμα της παραδοσιακής ηπειρώτικής τέχνης και φέρει φυτική διακόσμηση. Δίπλα στον μηχανισμό πυροδότησης είναι σκαλισμένο "Αλη-Παcια 1804" ενώ, το μήκος του είναι 156 cm. Η εγχάρακτη χρονολογία που φέρει το καριοφίλι παραπέμπει σε δύο ιστορικά γεγονότα. Το 1804 αφίχθηκε για πρώτη φορά στα Ιωάννινα αγγλική διπλωματική αποστολή και ιδρύθηκε προξενείο. Υπάρχει λοιπόν ενδεχόμενο να είναι δώρο του Γεωργίου του 1ου της Αγγλίας για να αποκτήσει την εύνοια του Αλή-Πασά
9
10
11
Το χρυσό καριοφίλι του Αλή Πασά. Το ίδιο το κειμήλιο φέρει την ταυτότητα του Αλή, εγχάρακτη στο σώμα του, καθώς και τη χρονολογία κατασκευής, το 1804.
12
13
Οθωμανικό καριοφίλι, 17ος αιώνας, μήκος 1270 mm, βαρέλι 937 mm, 4455g. Βασιλικά Οπλοστάσια.
14
15
16
ΠΙΣΤΟΛΕΣ
Κοντόκανο όπλο που χρησιμοποιήθηκε κατά την Επανάσταση από τους αγωνιστές του 1821. Ήταν μονόκανες και δίκανες. Τις δίκανες τις έλεγαν διμούτσουνες. Συνήθως ήταν ασημένιες επίχρυσες πιστόλες, μήκους 58 εκατοστών. Τα όπλα αυτά ήταν στολισμένα με αχιβάδες, κανόνια και φυτά.
17
18
19
Ελληνικό πιστόλι Flintlock πολέμησαν για ανεξαρτησία, όπως και όλη η Ελλάδα από την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
20
21
Ζευγάρι πιστόλες Βαλκανικών χωρών Ασημένιες Φίλιγκράν "Σερματερή" (19ος Αιώνας) με την μορφή του Αλή Πασά.
Πιστόλι με επίχρυση διακοσμητική επένδυση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Δωρεά Πέτρου Μαυρομιχάλη, Μουσείο Μπενάκη.
22
23
Πιστόλι του Λόρδου Βύρωνα, Μουσείο Μπενάκη
24
ΣΠΑΘΕΣ
Ένα απαραίτητο συμπλήρωμα του οπλισμού των αγωνιστών του 1821 ήταν η κυρτή ανατολικού τύπου ΣΠΑΘΗ , την οποία αναρτούσαν με μεταξωτά κυλινδρικά κορδόνια από τον ώμο τους ή σπανιότερα την αναρτούσαν με δύο λεπτά λουριά σε μία επίσης λεπτή δερμάτινη ζώνη την οποία φορούσαν στην μέση τους . Οι σπάθες αποτελούσαν μέρος του οπλισμού των στρατιωτών μέχρι και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Εντυπωσιάζει το σπαθί από την εποχή της Τουρκοκρατίας, με επιμήκη λάμα, κυρτή στη ράχη της ενώ στην κόψη είναι κοίλη και προς την αιχμή γίνεται κυρτή. Η λαβή αποτελείται από δυο τμήματα ξύλου που στο κάτω άκρο τους αποκτούν πλατιά, κυρτή επιφάνεια, εσωτερικά και εξωτερικά επίπεδη. Το κενό ανάμεσά τους καλύπτει ταινιωτό έλασμα από ατσάλι που φέρει εγχάρακτη διακόσμηση από κυματιστές γραμμές. Το έλασμα αυτό συνεχίζεται και πάνω από την ξύλινη λαβή, καλύπτοντας ένα τμήμα πριν αρχίσει η λάμα. Στη βάση της λάμας, και στις δυο όψεις, υπάρχει διακοσμητικό εγχάρακτο έλασμα, σχεδόν τριγωνικό, του οποίου η μια πλευρά σχηματίζει καμπύλες πάνω στην ξύλινη λαβή.
25
Περίτεχνη Ηπειρώτικη ασημένια σπάθη, 1817
26
Οθωμανική ασημένια σπάθα, Τουρκία, τέλη 18ου αιώνα.
27
28
29
Σπάθα του Κωνσταντίνου Κανάρη, Μουσείο Μπενάκη
30
31
Η σπάθα που δώρισε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο συναγωνιστή του Θεόδωρο Λεονάρδο, Μουσείο Μπενάκη
32
ΓΙΑΤΑΓΑΝΙΑ
Μαχαίρι, μισό μέτρο λάμα ή και περισσότερο, φτιαγμένο από γερό ατσάλι. Το γιαταγάνι είχε τη λαβή αργυροσκαλισμένη και το θηκάρι του ήταν από τομάρι αγριομερινού ή φιδιού. Τα γιαταγάνια (τουρκ. yatagan = μεγάλο μαχαίρι) δεν τα αναρτούσαν με κορδόνια αλλά τα στερέωναν στο σελάχι. Τα όπλα των αρχηγών και των γενναιότερων παλικαριών ήταν πλούσια διακοσμημένα με σμαλτωμένο ασήμι και με ένθετες ή επίχρυσες διακοσμήσεις. Αγαπημένο σύμβολο ήταν ο αετός, που παρουσιάζονται στα όπλα με απλωμένα φτερά και το κεφάλι να ατενίζει περήφανα τον ουρανό. Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή και τη διακόσμησή τους είναι ο χάλυβας, ο χαλκός, το ξύλο, το κόκκαλο, ο χρυσός, το βελούδο, το φίλντισι, το φαρμακερό ασήμι (ασήμι με αρσενικό), το ασήμι, το δέρμα, ο μάργαρος (μαργαριτάρι), τα κοράλλια και οι πολύτιμες πέτρες. Η προέλευσή τους από τη Δύση και την Ανατολή φαίνεται από τα σφραγίσματα, τα μονογράμματα, τις επιγραφές και τα σύμβολα κατασκευής των εργοστασίων που είναι αποτυπωμένα στις επιφάνειές τους.
33
Οθωμανικό Γιαταγάνι, 19ος αιώνας.
34
35
36
37
38
Γιαταγάνι Τούρκικο 19ου αιώνα περίπου. Αποτελείται από μια ελαφρώς καμπυλωτή, μονόπλευρη λεπίδα με πληρέστερη στο κέντρο μια αραβική σφραγίδα. Έχει λεπτή και ασημένια λαβή διακοσμημένη με μοτίβα λουλουδιών. Ακόμα τοποθετείτε σε ξύλινη θήκη με καφέ βελούδινο κάλυμμα στο κέντρο, και με μακριά, ασημένια στηρίγματα, διακοσμημένα με λεπτά ανάγλυφο μοτίβα και λουλούδια. Τέλος, στο καπάκι παρατηρούνται διακοσμημένες ταινίες και δαχτυλίδι ανάρτησης. Έχει μήκος 64 cm.
39
40
41
42
Γιαταγάνι Κρητικό μέσα 19ου αιώνα περίπου. Ευρεία, καμπύλη και μονόπλευρη λεπίδα. Το πρώτο μέρος της πλάτης είναι σκαλιστό, η βάση με ασημένια φτερά, χαραγμένο με μοτίβα λουλουδιών, ασημένια λαβή, διακοσμημένο με σκαλιστά μοτίβα. Λεπτή, ξύλινη θήκη με ασημένια επένδυση καλυμμένη με λεπτό ανάγλυφο και χαραγμένο με ιστιοφόρο, τρόπαια και λουλουδάτα μοτίβα, το καπάκι διακοσμημένο με σταυρωτές λωρίδες. Επισημαίνεται με σφραγίδα. Δύο δακτύλιοι ανάρτησης και μήκος 78,5 cm.
43
44
45
46
47
48
19ος αιώνας Βαλκάνια. Λαβή με τυπικές, λευκές, κλίμακες λαβής με κόρνα με μεγάλο αυτί, διακοσμημένο με μεταλλικά καρφιά και κύκλους, μικρές επισκευές, μέταλλο, επιχρυσωμένα στηρίγματα, διακοσμημένα με φιλιγκράν και με τιρκουάζ και κόκκινες πέτρες καμποτζόν. Καμπύλη, μονόπλευρη λεπίδα, διακοσμημένη και στις δύο πλευρές με αραβική επιγραφή και ασημένια λουλούδια μοτίβα σε μαύρο φόντο και χρυσό πλαίσιο. Λεπτή, ξύλινη, δερμάτινη θήκη ραμμένη με ορείχαλκο σύρμα, με ασημένια στηρίγματα, λεπτή χαραγμένη με γεωμετρικά μοτίβα, μερικώς επιχρυσωμένο, το καπάκι με το κεφάλι ενός τέρατος, τα μάτια με κόκκινες πέτρες. Δαχτυλίδι ανάρτησης. Μήκος 38,7 εκ.
49
50
51
52
Γιαταγάνι Τούρκικο μέσα 19ου αιώνα περίπου. Τυπική, ελαφρώς καμπύλη, μονόπλευρη λεπίδα, με ασημένιες διακοσμήσεις που απεικονίζουν διπλό τσεκούρι και μοτίβα λουλουδιών στο πίσω μέρος, επίχρυσες διακοσμήσεις στη βάση. τεράστια, ασημένια λαβή διακοσμημένη με ανάγλυφα, λουλουδάτα και γεωμετρικά μοτίβα. ξύλινη θήκη με μπορντό βελούδινο κάλυμμα (ελαφρώς φθαρμένο) με ασημένιες βάσεις και ανάγλυφες διακοσμήσεις.
53
54
55
56
57
58
ΜΑΧΑΙΡΙΑ
Στην Μυκηναϊκή Ελλάδα από το 1.500 π.Χ. και μετά κατασκευάστηκαν θαυμάσια αμφίστομα χάλκινα και ορειχάλκινα μαχαίρια, τα οποία το εμπόριο και το κίνητρο του κέρδους τα μετέφερε ακόμα και σε άλλους μακρινούς ευρωπαϊκούς τόπους, αφού το εξαγωγικό εμπόριο όπλων άνθισε στη Μυκηναϊκή εποχή. Την ίδια εποχή η Κρήτη μας κληροδότησε αρκετά λαμπρά έργα ενός προηγμένου και ταυτόχρονα ιδιόμορφου πολιτισμού, κατασκευάστηκαν αξιόλογα μαχαίρια, ελάχιστα δείγματα των οποίων έφτασαν μέχρι την εποχή μας. Μέχρι σήμερα η άποψη που κυριαρχεί είναι ότι το κρητικό μαχαίρι συγγενεύει με το Μπιτσάκ (Μπιτσάκ σημαίνει μαχαίρι, και μπιτσακτσίδικα σημαίνει μαχαιράδικα) και η τεχνοτροπία του ξεκίνησε με την κατοχική άφιξη των Τούρκων στο νησί, το 1669. Το Κρητικό μαχαίρι με τη μορφή την οποία διατήρησε μέχρι την εποχή μας, γεννήθηκε κατά τα τέλη του 18ου αιώνα κι έχει σχήμα που θυμίζει "σαΐτα".
59
60
61
Ασημένιο Κρητικό μαχαίρι με επιγραφή του κατασκευαστή, 19ος αι.
62
63
Ασημένιο Κρητικό μαχαίρι με λαβή από ελεφαντόδοντο, 19ος αι.
64
Οθωμανικό μαχαίρι από αχάτη με ασημένιο θηκάρι, Τουρκία, 18ος / 19ος αιώνας Η ελαφρώς κυρτή λεπίδα από χάλυβα με χρυσή διακόσμηση που περιλαμβάνει μοτίβα λουλουδιών και επιγραφές, το λαιμό που αποτελείται από δύο πολύπλευρα κομμάτια αχάτη και τιρκουάζ βάσεις με κυλιόμενο σταυρό, και το ασημένιο θηκάρι με λουλουδάτο διάκοσμο μήκος 46,5 εκ.
65
66
67
Οθωμανικό μαχαίρι με μαρμάρινη λαβή που διακοσμείται με τιρκουάζ πέτρα, λεπίδα από χάλυβα, 19ος αιώνας. Διαστάσεις: 38 cm.
68
69
Περίτεχνο ασημένιο Γιαννιώτικο μαχαίρι (19ος Αιώνας).
Διπλό ασημένιο ταξιδιωτικό μαχαίρι (19ος Αιώνας).
70
71
Περίτεχνο Γιαννιώτικο Ασημένιο Μαχαίρι (19ος Αιώνας)
Ασημένια μαχαίρια (Ήπειρος 19ος Αιώνας)
72
ΠΑΛΑΣΚΕΣ
Οι αγωνιστές του 1821 φορούσαν γύρω από την μέση τους τις Παλάσκες στις οποίες τοποθετούσαν τα πολεμοφόδια τους. Η ευρύτερη χρήση της παλάσκας για στρατιωτικούς σκοπούς διαπιστώνεται στην Ευρώπη ήδη από τον 14ο αιώνα. Η μορφή της ευρωπαϊκής παλάσκας διαφέρει σαφώς από την ελληνική. Το σχήμα της καθόριζε, κατά κάποιο τρόπο, την εθνολογική προέλευσή της. Οι τελευταίες συχνά είναι τετράγωνες, ή άλλοτε δερμάτινες και διακοσμημένες με πλούσια κεντήματα. Όμως ο κυριότερος τύπος παλάσκας, γνωστός σε εμάς από τα αντικείμενα των αγωνιστών, όπως αυτά έχουν περισωθεί, είναι η μεταλλική. Οι ελληνικές μεταλλικές παλάσκες έχουν δανειστεί το ιδιόμορφο σχήμα τους από τις αντίστοιχες δερμάτινες που χρησιμοποιούν οι Ευρωπαίοι στρατιώτες τον 18ο και τον 19ον αιώνα. Το σχήμα τους, κυρτές κάτω άκρες με οξεία απόληξη στο κέντρο, με καπάκι και αετωματική επίστεψη. Οι διακοσμήσεις στα αντικείμενα αυτά ήταν ανάλογες με την θέση και την τάξη στην οποία ανήκε κάθε αγωνιστής.
73
Ασημένιες Παλάσκες, Ελληνικές, 19ου αιώνα, 12 * 12,5 εκ. η καθεμία, σκαλιστά με νικηφόρα σύμβολα της κάθε περιοχής.
74
75
Ασημένιες παλάσκες με παράσταση της θεάς Αθηνάς. Επίστεψη με δράκοντες και ανθέμια, διάκοσμος με σαβάτι (αρχές 19ου αι.).
Αν και πρόκειται για χρηστικό αντικείμενο, η παλάσκα αποτελεί το περισσότερο διακοσμημένο στοιχείο της οπλικής εξάρτυσης της εποχής. Η μικρή διακοσμητική επιφάνεια της παλάσκας, έδινε την δυνατότητα στους Έλληνες καλλιτέχνες να δημιουργήσουν θαυμάσια έργα μικροτεχνικής αργυροχοΐας. Συμβολικές και αλληγορικές συνθέσεις, τα διακοσμητικά θέματα εκφράζουν την ιδεολογία της εποχής τους, τα συναισθήματα και τους οραματισμούς ολόκληρου του ελληνικού έθνους, στον αγώνα του για απελευθέρωση. Ανιχνεύονται οι εικαστικές αναζητήσεις του ελληνικού λαού, που στηρίζουν τις ελπίδες του για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Ο Έλληνας καλλιτέχνης δημιουργεί και, με ρομαντική διάθεση, στρέφεται προς την Αρχαιότητα και ζητά να αναβιώσουν μύθοι, μορφές και σχήματα από την αρχαία ελληνική τέχνη και μυθολογία, για να εκφράσει συμβολικά τον αγώνα.
76
77
Ορειχάλκινη παλάσκα με θέμα την σύλληψη του Αθανασίου Διάκου. Επίστεψη με χυτά άνθινα μοτίβα, 19ος αι.
Σπάνια ασημένια παλάσκα με θέμα την στέψη του Όθωνα. Επίστεψη με άνθινα μοτίβα και αετούς (μέσα 19ου αι.).
78
79
80
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
Τα όπλα που χρησιμοποιήσαν οι μεγάλοι ήρωες και αγωνιστές του 1821 αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της ενδυμασίας των Ελλήνων και γενικά το βασικότερο κομμάτι για τη συμμετοχή τους στον αγώνα. Για αυτούς ήταν ιερά και αντιπροσώπευαν τη μαχητικότητα και την περηφάνεια τους και με κάθε ευκαιρία με μεγάλες οικονομικές σπατάλες φρόντιζαν ώστε τα όπλα τους να είναι όσο το δυνατόν πιο πλούσια διακοσμημένα. Παράλληλα, πολλοί από τους αγωνιστές είχαν προσδώσει και ονόματα στα όπλα τους.
81
Τα όπλα αυτά ήταν ιδιαίτερα αγαπητά και επισημαίνονταν με διακριτικά των ιδιοκτητών τους, συνήθως μέσω της προσθήκης περίτεχνης αργυρής διακόσμησης. Η κατοχή καλών και διακοσμημένων όπλων ήταν μια συνεχής ενασχόληση, που γέμιζε περηφάνια τον ιδιοκτήτη. Σε αυτή την παραδοσιακή τέχνη οι Έλληνες τεχνίτες διέπρεπαν σε όλα τα Βαλκάνια. Κατατάσσοντας την διακοσμητική θεματολογία των όπλων σε κατηγορίες παρατηρούνται σκηνές και μορφές παρμένες από διάφορα σημαντικά ιστορικά σύμβολα όπως η μυθολογία, το ζωικό και το φυτικό βασίλειο, το κυνήγι, τα στοιχεία της φύσης, οι ιστορικές μάχες, η θρησκεία, τα τρόπαια αλλά και κάποια αφηρημένα σύμβολα όπως ρόδακες, γεωμετρικά σχήματα, κυμάτια δίνοντας έτσι αξία και ιστορική δύναμη στο όπλο.
82
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• https://www.eefshp.org/ • https://museumalipasha.gr/revolutionaryperiod/ • http://www.tapantareinews.gr/2018/09/1821.html
• http://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2013/arts-of-the-islamicworld-l13220/lot.258.html • https://www.lifo.gr/articles/arts_articles/94769/apo-ta-pistolia-toy-lordoy-
• https://www.bonhams.com/auctions/22991/lot/58/
vyrona-os-ti-simaia-toy-kolokotroni-15-keimilia-tis-ellinikis-epanastasis-sti-
• https://www.liveauctioneers.com/item/43967559_a-yatagan
syllogi-toy-moyseioy-mpenaki
• https://www.pemptousia.gr/2014/03/palaskes-ke-medoularia/
• https://www.mixanitouxronou.gr/vrethike-to-kariofili-tou-ali-pasa-ke-
• https://www.liveauctioneers.com/item/43967561_a-rare-yatagan
epestrepse-sto-nisi-ton-ioanninon-ikazete-oti-itan-doro-tou-soultanou-meta-
• https://www.invaluable.com/auction-lot/an-unusual-yatagan-705-c-38845269d5
tin-poliorkia-tou-souliou-echi-charagmeno-to-onoma-tou-ke-ti/
• https://www.liveauctioneers.com/item/10915521_a-greek-cartridge-palaska-box
• https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%
• https://www.iellada.gr/istoria/ntysimo-kai-oplismos-tin-epohi-tis-epanastasis-toy-1821
CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/item/255141-
• https://www.invaluable.com/auction-lot/a-beautiful-and-rare-yatagan-14-c-5644329b3c#
%CF%84%CE%B1-%CF%8C%CF%80%CE%BB%CE%B1-
• https://www.liveauctioneers.com/item/82535356_an-islamic-ottoman-kard-dagger-with-
%CF%84%CE%BF%CF%85-
gold-inlay
83
%CE%B1%CE%B3%CF%8E%CE%BD%CE%B1.html
84