De Amsterdamse delta, 'Het Waterland van verlangen' by Katinka Pricken

DE AMSTERDAMSE DELTA ‘Waterland van verlangen’

De Amsterdamse delta, 29 augustus 2012 A dynamic delta for Amsterdam, Waterland of desire

Afstudeerproject Katinka Pricken Academie van Bouwkunst Amsterdam Masteropleiding: Landschapsarchitectuur Commissieleden: Nikol Dietz (mentor), Berdie Olthof, Wim Voogt Veilingstraat 87 3521 BE Utrecht T 06 48 40 08 44 E kpricken@hotmail.nl

INHOUD

1. INLEIDING

2. DE STRIJD EN VERBONDENHEID VAN DE NEDERLANDER MET HET WATER

3. WATERLANDSE GESCHIEDENIS

4. ACTUELE PROBLEMEN

5. DE BANDBREEDTE

6. HET BEGINT MET EEN ZELFSTANDIG WATERSYSTEEM

7. INSPIRATIE

8. CONCEPT: DE AMSTERDAMSE DELTA

ONTWERP

9. EEN LANDSCHAP PASSEND BINNEN DE AMSTERDAMSE TRADITIE

10. FUNDAMENTELE UITGANGSPUNTEN

11. TWEE PRINCIPES

12. DRIE BASISCOMPONENTEN

13. HERKENBARE KADES

14. MENU VAN DE AMSTERDAMSE DELTA

15. UITVOERING ONTWIKKELINGSSTRATEGIE

RESUME

BRONNEN

Afstudeerplan Katinka Pricken

1. INLEIDING Meteen ten noorden van Amsterdam ligt een totaal andere wereld. Waterland is het Holland zoals de wereld Holland kent: weilanden en water, oude dorpjes en bruggetjes, koeien en heel veel vogels. Het wordt wel de ‘achtertuin van Amsterdam’ genoemd, maar dat is een veel te oneerbiedige naam voor Waterland: het groene, waterrijke landschap dat meteen ten noorden van het IJ begint. Dit is het Holland zoals de hele wereld Holland kent: lage weilanden, plassen en lange sloten, slingerende dijkjes, bruggetjes, koeien, riet, boerderijen en oude dorpjes, wind en zware wolkenluchten en héél véél vogels. En in de winter: schaatsen! Waterland – het heet niet voor niets zo – laat zich het beste vanuit een kano ontdekken. Peddelend door een doolhof van slootjes. Uit meer dan manshoog riet kijken de koeien, die aan de waterkant uit de sloot staan te slobberen, op je neer. Een jong fuutje laat zich op de rug van zijn moeder meeglijden op het water, boven je hoofd buitelen kieviten en tureluurs door de lucht. Als dit niet Holland op z’n best is....

INTRODUCTION Just behind the north of Amsterdam there is a totally different world. Waterland is the Holland as the world knows Holland: meadows and water, ancient villages and bridges, cows and lots of birds. It is called the ‘backyard of Amsterdam’, but that is a far too disrespectful name for Waterland: the green, watery landscape immediately north of the IJ. This is the Holland as the world knows it: low meadows, ponds and long ditches, winding dikes, bridges, cows, reed, farms and ancient villages, wind and cloudy skies and lots of birds. And in winter: Ice skating! Waterland - it’s name says it all - shows itself at best from a canoe. Paddling through a maze of canals. From a ditch, water drinking cows, watch you through reed as high as man. A young grebe lifting on the back of his mother on the water, above you lapwings and redshank are tumbling through the air. If this is not Holland at its best....

(bron tekst: Staatsbosbeheer, http://www.staatsbosbeheer.nl/Natuurgebieden/Waterland/Contact.aspx)

Afstudeerplan Katinka Pricken

Op een steenworp afstand van Amsterdam A stoneâ&#x20AC;&#x2122;s throw from Amsterdam

direct ten noorden van het IJ immediately north of the IJ

Afstudeerplan Katinka Pricken

ligt een totaal andere wereld ‘Waterland’ there’s a totally different world ‘Waterland’

de achtertuin van Amsterdam the backyard of Amsterdam

Afstudeerplan Katinka Pricken

Holland zoals de hele wereld Holland kent! Holland as the world knows it!

Met weilanden en water With pastures and water

Afstudeerplan Katinka Pricken

oude dorpjes oude dorpjes

houten huizen wooden houses

Afstudeerplan Katinka Pricken

Broek in Waterland

Zuiderwoude

Holysloot

Ransdorp

witte bruggetjes white bridges

dijkjes dikes

Afstudeerplan Katinka Pricken

koeien cows

riet reed

Afstudeerplan Katinka Pricken

wind en zware wolkenluchten wind and cloudy skies

héél véél vogels many birds

Afstudeerplan Katinka Pricken

en in de winter: schaatsen! and in winter: ice skating!

Als dat niet Holland op zâ&#x20AC;&#x2122;n best isâ&#x20AC;Ś. Klinkt dat niet geweldig? Dat klinkt te mooi om waar te zijn! En dat is het ook! Waarom? Door het landgebruik zijn in Waterland verschillende problemen ontstaan. Om dit te begrijpen is eerst een beeld nodig van een aantal zaken die spelen op landelijk niveau. Die gaan over het bekende verhaal tussen Nederland en de zee.

Holland at its best .... Does that not sound great? That sounds too good to be true! And it is too good to be true! Why? Due to the land use in Waterland different problems arise. But to understand this, a number of issues on national level need to be explained first. The familiar story between the Netherlands and the Sea.

Afstudeerplan Katinka Pricken

2. DE STRIJD EN VERBONDENHEID VAN DE NEDERLANDER MET HET WATER In de tijd van Romeins Nederland bestond Nederland voor een groot deel uit ontoegankelijk en onbewoonbaar moeras. Toch waagde men zich eraan het gebied rond 1200 n.Chr. te ontginnen. Dat is het moment waarop een onomkeerbaar proces van bodemdaling in gang werd gezet. Door de bodemdaling werd het gebied gevoelig voor overstromingen. Om dit tegen te gaan werden dijken aangelegd. We werden hier steeds meer vernuft in. En in plaats van enkel te zorgen voor bescherming, startten we met het droogleggen van plassen en zelfs met het winnen van land uit zee. Tegenwoordig liggen grote delen van West-Nederland ver onder zeeniveau. Het diepste punt van Nederland ligt in de Zuidplaspolder op -6,76m NAP. Voor ons Nederlanders is dat geen probleem; we zijn veilig, want we weten hoe we ons moeten beschermen tegen het stijgende water. Maar de gevolgen van klimaatverandering worden steeds meer zichtbaar; de zeespiegel stijgt en de afvoer in rivierwater wordt extremer. Gebieden rondom het IJssel- en Markermeer zijn voor water aan en -afvoer enorm afhankelijk geworden van de grote meren. Daarnaast heeft het water ook een onzichtbare troef. Vanuit diepe grondlagen stijgt zilt grondwater omhoog wat zich mengt met het oppervlaktewater. Gebiedsvreemd water en verzilting geven als resultaat inferieur water. Dit heeft gevolgen voor flora, fauna en het landgebruik. Zo is over 10 jaar 125.000 ha Nederlandse landbouwgrond niet meer geschikt voor de traditionele landbouw. Dat is een oppervlak vergelijkbaar met Oost en Zuid-Flevoland en de helft van de Noordoostpolder. Waterland is ĂŠĂŠn van de gebieden wat sterk afhankelijk is van het Marker- en IJmeer. En daarnaast treedt ook hier verzilting op. Waterland heeft een fascinerend decor; hier lijkt de tijd de afgelopen 100 jaar te hebben stilgestaan. Dit in contrast met de direct naastgelegen grote stad Amsterdam. Het is een idyllisch gebied. Het boerenleven lijkt hand in hand te gaan met de natuur. Maar schijn bedriegt!

buitensluiten van de zee dijkringen

Romeins Nederland - Nederland Moerasland

Overwinning van de zee

Roman Netherlands -Netherlands wetland

Victory of the sea

Bodemdaling als gevolg v

Subsidence due to re

THE FIGHT AND COHESION BETWEEN THE DUTCHMAN AND THE WATER In the time of the Roman empire, for al large part the Netherlands consisted out of inaccessible and uninhabitable swamp. However they started to reclaim the area around 1200 AD. That’s the moment when an irreversible process of subsidence was set in motion. Because of the subsidence, the area became vulnarable to flooding. So they started to build dikes. This was something the Dutchmen discovered to be very good at. And instead of only providing protection, he started with the draining of ponds and even winning land from the sea. Nowadays there are large parts of the western Netherlands below sea level. The deepest point of the Netherlands is located in the Zuidplaspolder at -6.76 m NAP. For us Dutchmen this is no problem, we are safe because we know how to protect ourselves against the rising water. But the consequences of climate change are becoming more and more visible: the sea level is rising and the changing of the water level from the rivers goes rapidly and extreme. Areas around the IJsselmeer and Markermeer are greatly depending on the big lakes in dry seasons. In addition, there’s also an invisible aspect. Salt groundwater rises from deep soil layers and mixes itself with the surface water. Water outside of the area and salinization give inferior water as result. This has consequences for flora, fauna and land use. In 10 years 125,000 ha Dutch farmland is not suitable anymore for traditional agriculture. This is a surface similar to Flevoland. Waterland is one of the areas which highly depends on the Markermeer and IJmeer. And also salinity is a problem here. Waterland has a fascinating scenery, it gives the impression that time hasn’t changed the last 100 years. This is in contrast to the directly next located big city Amsterdam. Waterland is an idyllic area. Peasant life seems to go hand in hand with nature. But appearances are deceiving!

5,5%

zeespiegelstijging

staat gelijk aan het landoppervlak van Flevoland

van ontginning

eclaiming

extremen in afvoer rivierwater potentiële verzilting

Klimaatverandering Climate change

Afname traditionele landbouwgrond Over 10 jaar is 5,5% (125.000 ha) onbruikbaar Decrease in traditional agricultur

Afstudeerplan Katinka Pricken

1e ontginning > 16e eeuw

1st reclamation> 16th century

2e ontginning, 16e - 19e eeuw

2nd reclamation, 16th - 19th century

3e ontginning < 20e eeuw

3rd reclamation> 20th century

De Aeën en Dieën zijn het restant van de oorspronkelijke oergeulen The Aeën en Dieën are a remnant of the original waterways

3. GESCHIEDENIS VAN WATERLAND Wat is er aan de hand in Waterland? Om dat te begrijpen een korte toelichting op de Waterlandse geschiedenis. Ontstaan In een ver verleden was Waterland een dynamisch getijdengebied tussen Amsterdam en de Zuiderzee. Het was een delta met oergeulen en moerassen. Onder invloed van de zee veranderde het gebied voortdurend van vorm. In deze tijd zijn de oergeulen: De Aeën en de Dieën (waterlopen) gevormd. Met de start van de ontginning van Waterland ontstaat langzaam een kloof tussen Waterland en zijn oorsprong. Het gebied werd bewoon- en bewerkbaar gemaakt. Hierdoor begon de bodem te dalen. Om zich te beschermen tegen overstromingen werden dijken aangelegd. Voor het telen van gewassen bleek het gebied te nat en al gauw stapte de boer over op het houden van melkvee. Het water werd gebruikt voor transport. Om het land droog te houden moest men gaan bemalen (begin 15e eeuw worden de sluis en molens uitgevonden). Dat lukte en men ging verder met het droogmalen van diverse plassen. Maar de zee bleef te sterk. Zo nu en dan brak een dijk door en moest men alles weer opnieuw opbouwen. Met de voltooiing van de Afsluitdijk in 1932 werd Waterland veilig gesteld van overstromingen (19e eeuw: opkomst mechanisatie). Tot het einde van de 19e eeuw ging al het vervoer over water. Maar in de laatste 100 jaar werd de de boot ingeruild voor; eerst de tram en later de auto. De melkschuit, die gebruikt werd voor het melktransport naar de stad, verdween uit beeld. Sloten werden versmald of zelfs gedempt om plaats te maken voor de auto. En zo werd Waterland in de loop der jaren steeds minder waterrijk. Het huidige Waterland Waterland heet niet voor niets Waterland. Het is voor onze begrippen nog steeds waterrijk. Door het ingrijpen van de mens is een uniek veenweidelandschap ontstaan. En voor dat open weidegebied met zwart bonte koeien, de vele slootjes en de ambachtelijke houten huizen, hebben we zeer veel waardering. Dat beeld willen we vasthouden! Maar juist dat heeft ertoe geleid dat we het gebied letterlijk op slot hebben gezet. Er is geen ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. En het gevolg daarvan is dat Waterland inflexibel en zeer kwetsbaar is geworden. Er zijn verschillende dingen gaande in Waterland en ze zijn allemaal onlosmakelijk met elkaar verbonden. Om hier grip op te krijgen heb ik een onderverdeling van zes hoofdproblemen gemaakt:

HISTORY OF WATERLAND What is going on in Waterland? To understand this a brief explanation of the history of Waterland: Beginning In the distant past, Waterland was a dynamic tidal between Amsterdam and the South Sea. It was a delta with prehistoric canals and swamps. Under the influence of the sea, the area constantly changed in shape. In this time the Aeën en Dieën (canals) were formed. With the start of the reclamation a gap was created between Waterland and its origin. The area was inhabited and the land manipulated for agriculture. This is the start of the subsidence of the land. To protect the area against flooding dikes were made. For growing crops the area was to wet and farmers decided to switch over to keeping dairy. The water was used for transport. In order to keep the land dry one had to drain (in the early 15th century the lock and mills were invented). The draining worked well and they went on with draining various lakes with the help of windmills. But the sea was too strong. And every now and then a dike broke and the land flooded. Then they had to rebuild everything. With the completion of the Afsluitdijk in 1932 Waterland was secured from floods (19th century: the rise of mechanization). Until the end of the 19th century the water was used for transport by boats. In the last 100 years the boat was exchanged, for first the tram and later the car. The milk boat, which was used for transporting milk to the city, disappeared. Ditches and small peatrivers were narrowed or reclaimed to make space for the car. And so Waterland became less watery. The current Waterland Waterland is called Waterland for a reason. By our standards it is still watery. Through the intervention of man a unique peat meadow area is created . That open grassland with black and white cows, the many ditches and wooden houses, we adore. And that image we want to keep! But precisely that, has led us to an area that is literally locked. There is no room for new developments. And the result is that we made Waterland inflexible and very vulnerable. There are several things going on in Waterland and they are all inextricably linked. To find answers to these questions, I reduced the problems to six main problems:

Afstudeerplan Katinka Pricken

Waterland is UNIEK! Waterland is unique!

Waterland staat op SLOT! 24

Waterland is locked!

4. ACTUELE PROBLEMEN 1. Behoud boeren = behoud Waterland Een algemene gedachte die er toe leidt dat we zoeken naar een oplossing voor het behoud van de bonte koe in het landschap. WL = Waterland NL = Nederland 1900 2000 2008

120

100

Melkkoeien / Bedrijf

Ha / Bedrijf

De Waterlandse boeren zitten in een spagaat. De afgelopen 60 jaar is de melkveehouderij in een enorme stroomversnelling geraakt, waardoor de eisen die een moderne melkveehouderij aan het landschap stelt voor een rendabele bedrijfsvoering voorbij gaan aan de kwaliteiten en de behoeften van het landschap. Het land (met kleine kavels) is niet geschikt voor grootschalige melkveehouderijen. Waterland is al sinds de ontginningen een productielandschap. Vroeger produceerde de Waterlandse boeren alleen voor Amsterdam. In die tijd had een boer maximaal 10 koeien (want dat was het maximale wat hij kon melken). Nu heeft een gemiddeld Waterlands melkveebedrijf 50 koeien. Landelijk is dit 70. Waterlandse boeren kunnen niet concurreren met de Nederlandse markt. En zijn afhankelijk van subsidiegelden. Kijkend naar de ontwikkeling van de melkveehouderij is het de vraag of dit wel de juiste invulling is voor Waterland.

CURRENT PROBLEMS 1. Maintaining farmers = Maintaining Waterland Is a general idea that leads us to trying to find a solution for the preservation of dairy in the landscape. The Waterland farmers are in a dilemma. The past 60 years dairy farming made a huge transformation. For a profitable business a modern dairy farm requires al lot from the landscape. The meadow (with small plots) is not suitable for large-scale dairy farms. Waterland has been a production landscape since the reclamation. But in the earlier days the farmers in this area only produced for Amsterdam. At that time, a farmer had a maximum of 10 cows (because that was the maximum he could milk). Now the average of a Waterland dairyfarm is 50 cows. Rural this is 70. Waterland farmers can not compete with the Dutch market. And depend on subsidies. Looking at the development of the dairy industry, the question is: is this the right solution for Waterland?

Afstudeerplan Katinka Pricken

2. Bodemdaling (Waterhuishouding) Ontginning van veengrond leidt tot bodemdaling. Dit proces zet door totdat het veen op is. Dit heeft ruimtelijk een enorme impact. Per jaar verdwijnt ongeveer 1cm. veen. Maar omdat we in Waterland Oost te maken hebben met één van de meest kwetsbare veengebieden: is er grote kans dat Waterland Oost over 60 jaar al minimaal 1 meter dieper ligt. Het gevolg is dat de unieke veenweide natuur verdwijnt, huizen en riolering blijven verzakken en enorme dijken en pompsystemen nodig zijn. Wat overblijft is een kleibodem die 4 tot 6 meter onder NAP ligt. Met het huidige landgebruik is constante aanpassing van het waterpeil nodig. Hierdoor verbrandt het veen en wordt er koolstofdioxide uitgestoten. Dit is vergelijkbaar met de jaarlijkse CO2 uitstoot van 30.000 auto’s (dit is ongeveer gelijk aan het aantal auto’s van Purmerend). CO2 bevordert het broeikaseffect. Waardoor het gehele proces wordt versneld. Terwijl veen juist de unieke eigenschap heeft dat het CO2 kan vasthouden!

Met een jaarlijkse CO2 uitstoot die gelijk staat aan 30.000 auto’s ligt Waterland in 2070 min. 1 meter lager!

CO2

2012 2070

Waterland Oost is agrarisch natuurgebied en ongeveer 5000 ha groot. 1ha veen stoot 5 tot 15 ton CO2 per jaar uit. 2. Subsidence (Water resources) Reclaiming peatland leads to subsidence. This process continues until the peat is gone. This has a huge spatial impact. Every year 1cm. of peat disappears. Because Waterland Oost is one of the most vulnerable peatlands: it’s very likely that in about 60 years already 1 meter is evaporated. The result is that the unique peat nature disappears, houses and the sewer system prolapse and need maintaining a lot, massive dykes and pumping systems are needed. What remains is a clay landscape 4 to 6 meters below NAP. With the current land use, constant adjustment of the waterlevel is needed. This burns the peat and carbon dioxide is emitted. This is similar to the annual CO2 emissions of 30.000 cars (this is approximately equal to the number of cars from Purmerend). CO2 enhances the greenhouse effect. Whereby the entire process is speeded up. While precisely peat has the unique quality that it can store CO2! Waterland Oost is considered agrarian nature and about 5000 ha large . 1ha peat emits 5 to 15 ton CO2 per year.

3. Afhankelijkheid maakt kwetsbaar Het vaste waterpeil maakt het gebied afhankelijk van gebiedsvreemd water. Bij een tekort aan water wordt het aangevuld met water uit het IJ- en Markermeer. Bij een overschot wordt het water in het IJ- Markermeer gepompt. Het gebiedsvreemde water is inferieur aan het eigen Waterlandse water. Wanneer gebiedsvreemd water aan eigen water wordt toegevoegd, verslechterd de waterkwaliteit, wat de afbraak van het veen versnelt. Daarnaast treedt (een verkeerde vorm van) verzilting op. De verzilting wordt groter naarmate de bodem daalt. De waterkwaliteit wordt hierdoor steeds slechter met ingrijpende gevolgen voor de biodiversiteit. Laat staan wat de gevolgen zijn wanneer het IJ- en Markermeer bij een tekort aan water niet kan leveren! N.B. chloride is goed voor brakke natuur, maar het zoute grondwater in Waterland bevat te veel sulfaat

Cl- + SO4 2− 2012

Cl- + SO4 2−

2070

3. Dependance makes vulnarable The constant waterlevel makes the area depending on extraneous water. When there’s a shortage of water, water from the IJ and Markermeer is added. Ovarage water is pumped into the IJ of Markermeer (lake). The extraneous water is inferior to the Waterlands own water. When extraneous water is added to own water the water quality becomes deteriorated, which accelerates the decomposition of the peat. In addition to the problem above an incorrect form of salinazation occurs . The salinity increases as the soil decreases. The water quality becomes worse with serious consequences for biodiversity. Let alone the consequences when the IJ and Markermeer have a water shortage and can not deliver! Note: chloride is good for brackish nature, but the saline groundwater in Waterland contains too much sulphate.

Afstudeerplan Katinka Pricken

4. Beschermd weidevogelgebied Waterland is onderdeel van een groter ecologisch systeem: Het Marker- en IJmeer. Het gaat niet goed met de flora en fauna in het IJ- en Markermeer. Er zijn meer voedingsbronnen en beschutte leefgebieden nodig. Om deze reden wordt het waterpeil in een natuurlijk peil omgezet, de oevers worden aangepakt en de Markerwadden worden gerealiseerd. Maar de flora- en fauna gaat niet alleen het Marker- en IJmeer aan. Ook de achterlanden zoals de veenweidegebieden, het Naardermeer, de Oostvaardersplassen nemen hier een belangrijke positie in. Waterland is onderdeel van dit grote ecologische systeem. Het belang is bekend; Waterland is beschermd weidevogelgebied. Toch is het gebied verstoord. Zo neemt het aantal ganzen toe en neem de grutto populatie af. Is het huidige beleid dan wel het juiste?

waterrijke gebieden met een directe relatie met het IJsselmeer anno 2012 wetlands with a direct relationship to the IJsselmeer 4. Protected meadowbird area Waterland is part of a larger ecological system: The Marker and IJmeer (lakes). It doesnâ&#x20AC;&#x2122;t go very well with the flora and fauna in the IJ- and Markermeer. There are more sheltered habitats and food sources needed. For this reason, the waterlevel will be adapted to a more natural level, the banks will be improved and the Marker Wadden will be realized. But the flora and fauna doesnâ&#x20AC;&#x2122;t only consider the Markermeer and the IJmeer. Also the areas around the lake, such as the peat areas, the Naardermeer, the Oostvaardersplassen, hold a key position. Waterland is part of this great ecological system. The importance is known; Waterland is protected meadowbird area. However, the area is disturbed. The number of geese increases and the godwit population is declining. Is the current policy then the right policy?

5. De huidige markt vraagt Amsterdam heeft een enorme behoefte aan recreatiemogelijkheden (bron: Recreatiestudie toekomstbeeld MarkerIJmeer, provincie Flevoland, mei 2009). Deze behoefte zal in de toekomst alleen maar toenemen. Er is een enorm tekort aan ommetjes voor de wandelaar en er is veel meer vraag naar kort verblijf. ‘Stadslandbouw’ is een huidige trend. De stedeling vraagt naar mogelijkheden om te recreëren bij de boer en er is steeds meer vraag naar lokale producten.

gebieden die onder recreatiedruk staan areas with recreational pressure

5. The current market demands Amsterdam has a huge need for recreation facilities (source: Recreation Study vision Marker IJmeer). This need will only increase in the future. There is a huge shortage of detours for pedestrians and there is much more demand for short stay. ‘Urban agriculture’ is a current trend. The citizen asks for opportunities for recreation at the farm and local products are wanted.

Afstudeerplan Katinka Pricken

6. Slechte toegankelijkheid Waterland hoort tot de uitloopgebieden van Amsterdam (Noord), maar is niet gebouwd op het programma wat in de stad ligt. Er is een tekort aan routes voor voetgangers en fietsers en het water is maar voor een deel bevaarbaar. De slechte toegankelijkheid leidt tot concentratie op bepaalde plekken: de Waterlandse Zeedijk is hier het perfecte voorbeeld van, terwijl andere delen minimaal gebruikt worden. In tegenstelling tot het zuiden van Amsterdam, waar de groene scheggen tot in het hart van de stad binnendringen, ontbreken deze verbindingen aan de noordzijde. Amsterdam Noord was ooit de voortuin van Amsterdam met directe waterverbindingen tussen de stad en het platteland. Nu heeft de stad zijn rug naar Waterland gekeerd. Er liggen zoveel kansen. Dit kan en moet anders!

De recreatiedruk op de Waterlandse zeedijk is enorm. The recreational pressure on the Waterlandse zeedijk is enormous.

Vanuit het zuiden dringen de groene scheggen Amsterdam binnen, aan de noordzijde vormt de A10 een harde barriĂ¨re. From the south green wedges penetrate Amsterdam, on the northside, the A10 is a barrier.

6. Poor accessibility Waterland belongs to the recreational areas of Amsterdam (North), but is not built on the program of the city. There is a shortage of trails for pedestrians and cyclists and the water is only partly navigable. The poor accessibility leads to concentration on certain areas: the Waterlandse Zeedijk is the perfect example, while other parts are hardly used. Unlike the south of Amsterdam, where the green wedges penetrate into the heart of the city, these compounds lack on the north side. Amsterdam North was once the front garden of Amsterdam with direct water connections between the city and the countryside. Now the city has turned his back to Waterland. With so many upportunities this has to change!

5. DE BANDBREEDTE EXTREMES

Waarom dweilen met de kraan open? Why fighting a running battle?

Afstudeerplan Katinka Pricken

POMPEN ‘traditionele melkveehouderij’ PUMPING ‘Traditional dairy farm’

VERZUIPEN ‘natuur’

+ - =

Melkveehouderij Veenweide Natuur Recreatie

Waterland Oost zit in een negatieve spiraal. Het huidige systeem is niet robuust en duurzaam. De veranderingen zijn niet direct zichtbaar voor het oog, waardoor de problemen niet als urgent worden gezien. Toch zijn de gevolgen vernietigend voor het unieke landschap. Maar waarom dweilen we met de kraan open? Er liggen kwaliteiten voor het oprapen die niet worden benut. De meeste problemen die spelen in Waterland zijn terug te leiden op de starre waterhuishouding. Een toekomst voor Waterland begint in de eerste plaats met het op orde stellen hiervan; een robuust, dynamisch en onafhankelijk systeem is nodig. Bandbreedte De gevolgen van het systeem zijn duidelijk. Twee uitersten: 1. Pompen ‘traditionele melkveehouderij’ . Kiest voor voortzetting en uitbreiding van het huidige systeem. De boer krijgt de ruimte om het gebied zoveel mogelijk in te richten op de veehouderij. Na 60 jaar ligt het gebied een meter lager en zal het veengebied veranderen in een kleipolder. Het gebied is geheel afhankelijk van het Marker- meer en het IJmeer voor toe- en afvoer van water. Voor de boer wordt het aantrekkelijker om zijn vee op stal te houden. Dit scenario doet geen goed aan de veenweide en bijbehorende natuur. De recreatiebehoefte blijft. 2. Verzuipen ‘natuur’. Geeft ruimte aan water en natuur. De pompen worden stopgezet en het hele gebied wordt plas-dras natuur. Dit betekent het einde van de melkveehouderijen en ook het wonen zal andere vormen aan moeten nemen; waterwonen. Melkveehouderijen verdwijnen en de recreatievoorzieningen blijven beperkt. Scenario 1 en 2 kiezen duidelijk één richting en gaan voorbij aan de diverse unieke kwaliteiten van het Waterlandse landschap. Beide zijn niet bevredigend. De oplossing ligt ergens in het midden. Het zou een combinatie moeten zijn waarin het evenwicht tussen natuur en landbouw wordt hervonden. 32

COMBINATIE ‘op zoek naar evenwicht’

DROWNING ‘nature’

COMBINATION ‘seeking for balance’

+ + =

Natuur Veenweide Melkveehouderij Recreatie

+ + + +

Natuur Veenweide Melkveehouderij Recreatie

Waterland Oost is in a downward spiral. The current system is not robust and durable. To the eye the changes are not immediately visible, the problems are not seen as urgent. Though the consequences are devastating for the unique landscape. Why do we go on like this? There are a lot of qualities we don’t use. The troubles going on in Waterland are reducible to the interaction with the water. The watersystem is crucial to all subsequent interpretations of the area. Extremes The effects of the system are clear. Two extremes: 1. Pumping ‘traditional dairy farm’. Chooses for continuation and expansion of the current system. The farmer gets space to use the area as much as possible to focus on the livestock. After 60 years the peat has dissapeared and the area is turned into an ordinary clay polder. The area is entirely dependent on the Markermeer and IJmeer for the supply of water. For the farmer it is more attractive to keep its cattle in the stable. This scenario does no good to the peat and its nature. The recreation demand remains. 2. Drowning ‘nature’. Gives space to water and nature. The pumps are stopped and the area will drastically change in wet nature. This means the end of the dairy farms and also the way of housing will have to take an other form, for example boathousing. Dairy farms will disappear and leisure facilities remain limited. Scenario 1 and 2 clearly choose one direction and go beyond the various unique qualities of the Waterland landscape. Both don’t satisfy. The solution lies somewhere in the middle. It should be a combination in which the balance between nature and agriculture is regained.

Afstudeerplan Katinka Pricken

6. HET BEGINT MET EEN ZELFSTANDIG WATERSYSTEEM! De zoektocht begint met het op orde stellen van de waterhuishouding. Een robuust onafhankelijk systeem biedt een oplossing voor een groot aantal problemen in het veenweidegebied. Maar dat betekent wel dat ergens in het gebied een behoorlijke ingreep nodig is. Ingrijpen is dus onontkoombaar. Er is behoefte aan een zone waar waterberging mogelijk is. Door op inventieve wijze het watersysteem aan te pakken, worden er kansen voor de huidige veenweide en een reeks aan nieuwe mogelijkheden gecreĂŤerd. Wanneer waterberging gerealiseerd wordt, is het gebied niet meer afhankelijk van gebiedsvreemd water. Dat komt ten goede aan het veenweidegebied en biedt kansen voor nieuwe natuur, recreatie en kan een nieuwe economische impuls geven. Maar hoe geef je dat vorm? De droogmakerijen zijn al aan verzilting onderhevig. Hier kan de huidige bedrijfsvoering worden voortgezet, maar er liggen ook kansen voor een nieuwe bedrijfsvoering waarbij verzilting een hoofdrol kan spelen (bv. zilte teelten).

IT STARTS WITH AN INDEPENDENT WATER SYSTEM! The quest starts with reordering the water. A robust and independent system can be the solution for the peatland. But that means that somewhere in the landscape a major intervention is nessecary. Intervention is therefore inevitable. There is a need for a zone where water can be stored. By addressing the water in an inventive way, there are opportunities for the current peat and a range of new opportunities. If water storage is realized, the area is no longer dependent on extraneous water. The peatland will benefit from this and it offers opportunities for nature, recreation and new economic impulses. But how do you shape this? The reclaimed land from the lakes is already subject to salinization. Here the current operations are continuing, but there are also opportunities for a new business where the salinity may play a leading role (for instance saltwater crops).

X DROOGMAKERIJ

VEENWEIDE

WATERBERGING

VEENWEIDE

7. INSPIRATIE Kijkend naar de geschiedenis ligt de oplossing voor de hand in de oorsprong van het gebied. De huidige Aeën en Dieën (waterlopen) zijn een restant van een (oude) delta. Een dynamisch gebied met zoete en zilte zones waarin zich moerassen, broekbossen en rietvelden vormden. De stad werd slechts van het landschap gescheiden door het IJ en het water werd volop gebruikt als transportsysteem.

INSPIRATION Looking at the development of Waterland Oost the solution is actually simple. The current Aeën en Dieën (canals) are a remnant of a (former) delta. A dynamic area with sweet and salty areas, containing wetlands, forest and reedlands. The city was only seperated from this landscape by the IJ and the water was used in advantage as a transportsystem.

Afstudeerplan Katinka Pricken

8. CONCEPT: DE AMSTERDAMSE DELTA ‘EEN MODERNE DELTA’ Van de oorspronkelijke delta is weinig meer zichtbaar. Maar in Waterland Oost is een overblijfsel terug te vinden in de oergeulen. Wanneer de Aeën en Dieën uitgebreid worden heeft het gebied de potentie om een spannende moderne delta te worden. Waterland is de Amsterdamse delta als het weer die kans krijgt! Dit nieuwe landschap binnen het veenweide gebied biedt een oplossing voor: 1. Aanpak waterproblematiek 2. Voortzetting veenweide met extensieve veeteelt 3. Ruimte voor andere natuur, meer biodiversiteit 4. Voorziet in recreatiebehoefte. 5. Herstelt de band tussen stad en land 6. Genereert nieuwe inkomsten

CONCEPT: AMSTERDAM’S DELTA, A MODERN DELTA Nowadays there’s almost nothing visible from the original delta. But in Waterland Oost, remains can be found in the prehistoric canals. When the Aaën en Dieën get space to expand, the area has the potential to become an exciting modern delta. Waterland is the Amsterdam delta when it gets the chance! This new landscape within the peatland area offers a solution for: 1. Addressing water issues 2. Continuation peatland with dairy farms (extensive) 3. Space for other nature, more biodiversity 4. Provides recreational needs 5. Restores the relationship between city and countryside 6. Generates new ways for income

Samenspel tussen natuur en landbouw. Waterland Oost wordt afwisselender en veel aantrekkelijker en veelzijdig voor recreatie. Combining nature and agriculture. Waterland Oost becomes a landscape with alternation and therefore more attractive and versatile for recreation.

Willem Roelofs 1822-1897, ‘Koeien bij het water’, ‘Cows at the water’ Het Nederlandse polderlandschap, Dutch polder landscape

Verhonderdvoudiging toegankelijkheid. Het wordt weer mogelijk om van de stad naar Waterland te varen. Increasing accessibility by land and water. It becomes possible again to sail from the city to Waterland.

Meer dan driehonderd jaar lang voeren er tussen de Waterlandse dorpen en de stad Amsterdam dagelijks melkschuiten met verse consumptiemelk heen en weer. More than three hundred years, boats sailed daily between the Waterland villages and the city of Amsterdam, to bring fresh milk.

Wat is dan de ontwerpopgave en wat betekent dat voor Waterland Oost? Waterland gaat veranderen in een cultuurlandschap met een natuurlijke / cultuurlijke delta. Het water krijgt de kans om uit te breiden en te fluctureren en de verbinding met de stad wordt hersteld. What is the design task and what does that mean for Waterland Oost? Waterland will change into a cultural landscape with a partly natural and partly cultural delta. The water will have the opportunity to expand and to fluctuate and the connection to the city will be restored.

Afstudeerplan Katinka Pricken

DE AMSTERDAMSE DELTA ‘DROOG’ situatie bij laag water, low tide

DE AMSTERDAMSE DELTA ‘NAT’ situatie bij hoog water, high tide

9. EEN LANDSCHAP PASSEND BINNEN DE AMSTERDAMSE TRADITIE De Amsterdamse delta is een behoorlijke ingreep, maar het gaat om een landschap passend binnen de Amsterdamse traditie. Amsterdam heeft altijd geïnvesteerd in groene recreatieprojecten. Nu is het tijd voor Waterland Oost. De problemen die zich afspelen in het gebied wijzen erop. De boeren komen niet rond zonder subsidies en richten zich op de recreant, de stedeling geeft aan te willen recreëren bij de boer. Hier moet het gebied op ingericht worden! Het is tijd voor een nieuwe aanpak. De Amsterdamse delta is een structuur die zich door het landschap vlecht. Het is een gebied van 1200 ha, wat ingrijpend zal veranderen. Maar eigenlijk is dit een kleine ingreep vergeleken met de impact die het zal hebben. Het geeft een boost aan een landschap ter grootte van 5000 ha. En daarmee krijgt heel Waterland Oost een toekomst. N.B. Amsterdamse bos 1000ha (1930-1970, werkverschaffingsproject) Twiske (zandwinning Coentunneltracé) Landschappelijk zal Waterland Oost veranderen. Maar zeg nou zelf: Waterland Oost kan best een beetje bos gebruiken. Het resultaat levert heel veel op!

Twiske 650 ha

Amsterdamse delta 1200ha

Spaarnwoude / Houtrak

Sloterpark Diemerpark

Amsterdamse bos 935 ha

Ouderkerkerplas

A LANDSCAPE THAT FITS WITHIN THE AMSTERDAM TRADITION The Amsterdam delta is a proper procedure, but it is a landscape that fits within the Amsterdam tradition. Amsterdam has always invested in green recreation projects. Now it’s time for Waterland Oost. Looking at the problems that occur in the region it is clear. The farmers can’t make a profitable living without subsidies and they already focus on tourists, the citizen indicates wanting to recreate on the farm. It’s time for a new approach. The Amsterdam delta is a structure which extends through the landscape. An area of 1200 ha will dramatically change. But actually this is a small procedure compared to the impact it will have. It gives a boost to an area of 5000 ha!!! And this gives the whole of Waterland Oost future.

Note. Amsterdamse bos 1000ha (1930-1970, job creation project) Twiske (excavating Coentunnel)

The landscape of Waterland Oost will change. But let’s face it: Waterland Oost can use a bit of forest. The result provides a lot!

Huidige situatie gezien vanuit Durgerdam Current situation seen from Durgerdam

Nieuwe situatie New situation

Afstudeerplan Katinka Pricken

10. FUNDAMENTELE UITGANGSPUNTEN BASIC PRINCIPLES

Afstudeerplan Katinka Pricken

0 250

1000 m.

Uitgangspunt 1: Oorsprong Beginnende bij de oorsprong. De Amsterdamse delta zal globaal de oorspronkelijke waterlopen volgen.

Principle 1: Origin Starting at the origin. The Amsterdam Delta will broadly follow the original watercourses.

Waterlandse Zeedijk Veenweide typologie 1 ‘Plassen’ Veenweide typologie 2 ‘Eilanden’ Water Droogmakerijen Dorpen Stadsrand 0 250

1000 m.

Uitgangspunt 2: Bestaande landschapspatronen Er ligt een palet aan landschapspatronen waaruit elementen opgepakt worden die onderdeel worden van de delta. Er zijn twee landschapstypologiën te onderscheiden. De delta vormt zich in het plassenlandschap. De droogmakerijen vormen eigen identiteiten binnen de delta. Principle 2: Existing landscape patterns There is a range of landscape patterns. Elements are picked up to shape the delta. Two landscapetypologies can be distinguished. The delta is located in the ‘lake’ landscape. The reclaimed lakes form their own identities within the delta.

Afstudeerplan Katinka Pricken

Huidige vaarroutes: doorgaande route kleine vaartuigen kano 0 250

1000 m.

Uitgangspunt 3: Bevaarbaar water In het gebied is veel water. Maar toch is een beperkt deel bevaarbaar (ongeveer 1/3) door sluisjes, gemalen en duikers. Het bevaarbare deel ligt ook nog eens het meest ver van de stad af. Vanuit de stad is het gebied over water alleen via het Noordhollandsch kanaal bereikbaar. Principle 3: Navigable water The area has plenty of water. But the navigable part is limited by locks (about 1/3). The navigable part is also the most distant from the city. From the city the area can only be accessed over water through the Noordhollandsch channel.

Huidige infrastructuur: provinciale weg rijweg fiets/voetpad hoofdnet fiets 0 250

1000 m.

Uitgangspunt 4: Ontsluiting Er is een schrijnend tekort aan ommetjes. Bestaande wegen vormen losse eindjes.

Principle 4: Infrastructure on land There is a shortage for making strolls. Existing roads have loose ends.

Afstudeerplan Katinka Pricken

11. TWEE BASISPRINCIPES TWO BASIC PRINCIPLES

Afstudeerplan Katinka Pricken

Principe 1: Boezem

1. Bestaande boezem uitbreiden en bevaarbaar maken Enlarging the current polder reservoir water and make the water navigable

2. Waterberging P-1.50 / -1.00

Water storage, level -1.50/1.00

De uitgangspunten beschreven in het voorgaande hoofdstuk leiden tot twee hoofdprincipes. Principe 1: Boezem De boezem wordt uitgebreid en hierbinnen kan het peil fluctueren. Door toevoeging van bruggetjes en trekpontjes worden alle waterwegen binnen de boezem bevaarbaar. Bij hoog water breidt de boezem zich uit en wordt het vaargebied van de kano vergroot. De bevaarbaarheid en de toevoeging van Toeristische Overstappunten (TOP’s) vergroot de toegankelijkheid over water enorm! Er worden 4 TOP’s gerealiseerd langs belangrijke aanvoerroutes. Hier kan men parkeren en overstappen op fiets, boot, kano, of sup. De TOP’s worden voorzien van informatiecentrum en eetgelegenheid, jachthaventjes, boot-en fietsverhuur en de voorzieningen kunnen naar wens verder worden uitgebreid. The principles explained in the previous chapter lead to two main principles. Principle 1: Polder reservoir water The reservoir water is enlarged and the level will fluctuate. By adding bridges and (pull)ferries all waterways within the reservoir become navigable. When there’s high water the reservoir expands and the navigable area for the canoe increases. Due to the navigability and the addition of Tourist Transition Points (TOP’s) the accessibility of the water increases enormous! Four TOP’s are realized near important routes. Here you can park your car and start using bicycle, boat, canoe, or sup. The TOP’s will be provided with information and dining facilities, little marina’s, boat and bicycle rental. Features can be expanded as desired.

waterpeil afhankelijk stad Waterlandse dorpen voorzieningen toeristisch overstappunt 0 250

3. Nieuw boezemsysteem New reservoir system

1000 m.

Toegankelijkheid over water Accessibility over water

Afstudeerplan Katinka Pricken

Principe 2: Begrenzing

1. Bestaande elementen omvormen tot kades (situering vast)

Transform existing elements into embankments (fixed)

2. Toevoegen nieuwe kade-elementen, gebaseerd op verkaveling, peilvakken en dorpen (situering flexibel) Add new embankments. Based on allotment, water levels and villages (flexible)

Principe 2: Begrenzing Om fluctuatie van het waterpeil mogelijk te maken is een begrenzing van lage kades nodig. Hiervoor worden bestaande elementen omgevormd tot kades en nieuwe kades toegevoegd (gebaseerd op aanwezige landschapselementen). Het bestaande netwerk blijft bestaan. De kades vormen de schakels voor de, nu nog, onbrekende delen. Hierdoor wordt het fiets- en voetpaden netwerk ge誰ntensiveerd en ontstaan nieuwe ommetjes. Principle 2: Bounderies In order to make water fluctuation possible a boundary of low embankments is necessary. For this purpose, existing elements will be transformed into embankments and new embankments based on existing landscape elements will be added. The existing network remains. The new embankmens are the links for the current missing parts. This intensifies the cycle and footpath network and creates new paths for strolling.

breed pad smal pad laarzenpad pont (auto) pont (fietser / voetganger) trekpontje stad Waterlandse dorpen voorzieningen 0 250

3. Begrenzing delta

Bounderies of delta

1000 m.

toeristisch overstappunt

Toegankelijkheid over land wordt voor voetgangers en fietsers vergroot Accessibility on land is increased for pedestrians and cyclists

Afstudeerplan Katinka Pricken

2. 1.

2. Noordhollandsch kanaal 56

BOOTschappen doen bij de Waterlandse boer Met het uitbreiden en toegankelijk maken van het waternetwerk wordt de verbinding tussen stad en land hersteld. Nu wordt het interessant om hier een economisch programma aan te koppelen. Ineens wordt het mogelijk om vanuit de stad over het water (bv. via het Noordhollandsch kanaal of de Volendammerweg) BOOTschappen te gaan doen bij de boer! Ook de boer brengt zijn producten met de boot naar de stad.

Doing groceries at the farmer With the expansion of the water network and making the waterways accesible, the connection between town and countryside will be restored. Now it becomes interesting to realize an economic program by making facilities along the water. Suddenly it becomes possible to navigate from the city (eg. the Noordhollands kanaal or Volendammerweg) to the farm and do groceries with the boat! Also the farmer brings his products by boat to the city.

1. Volendammerweg

Afstudeerplan Katinka Pricken

12. DRIE BASISCOMPONENTEN

Aan de vormgeving van de delta binnen de begrenzing liggen drie componenten ten grondslag. Deze scheppen de voorwaarden voor het gebied,zonder exact te bepalen waar een boom wel of niet moet komen te staan. De componenten zijn gebaseerd op bestaande maaiveldhoogtes. Daaruit volgen de ingrepen: niets doen, afgraven en ophogen. Indien gewenst (waar verbijzonderingen nodig zijn) kan worden afgeweken van de combinatie van de componenten met bestaande maaiveldhoogtes. Bv. waar de Top’s worden gerealiseerd of om verblijfsweides te maken binnen een natte zone.

THREE BASIC COMPONENTS Within the bounderies of the delta three components are fundamental for the design. These create the conditions for the area, but don’t say exactly where a tree should be standing or not. The components are based on existing ground level heights. This indicates the interventions: do nothing, excavate and level up. Where differentiations are necessary it is possible to deviate from the combination of the components with existing ground level heights. Eg. Where Top’s are realized or to make a meadow for picnic within a wet zone.

Afstudeerplan Katinka Pricken

Component 1: ‘Niets doen’ / ‘Do nothing’

huidige situatie

kade, dynamisch waterpeil, ontwikkeling riet en waterplanten

current situation

embankment, dynamic water level, growth of reed and aquatic plants

1. Niets doen: delen van het jaar staat het waterpeil een aantal centimeter onder het maaiveld. Bij veel neerslag lopen de kavels onder water. Hier ontstaat geleidelijk broekbos. Er ontstaat een spannend recreatielandschap waar je kan wildkamperen, vissen, vogels spot ten, picknicken, varen en wandelen etc. Sommige routes zijn bij hoog water ineens niet meer toegankelijk te voet, maar wel met de kano. Kenmerkend voor het Waterland Oost is dat de dorpen als een soort thuishaventjes in de veenweide liggen. Waar je ook bent er is altijd een dorp zichtbaar. In de Amsterdamse delta is de zichtbaarheid van de dorpen een uitgangspunt en daarom wordt daar waar zichtrelaties liggen het gebied open gehouden. Hier worden grazers ingezet.

water broekbos / hooiland grenskade naast bestaande weg kade bestaande rijweg grenskade fietspad grenskade voetpad struinpad zichtrelaties vissteiger vogelkijkhut laarzenpad wildkamperen kanoën suppen boerderijwinkel de Watermolen pont 1e categorie bestaand TOP verbijzondering kade brug 1e categorie brug 2e categorie gemaal

Niets doen: laag water Do nothing: low tide

Niets doen: hoog water Do nothing: high tide

ontwikkeling riet en waterplanten, opschot els, wilg growth of reed and aquatic plants, growth of alder and willow

broekbos: Moerasvaren Elzenbroek, Zompzegge Berkenbroek forest in wet conditions

1. Do nothing: parts of the year the waterlevel is a few centimeters below the surface. When there is a lot of rain, the waterlevel rises above the surface. Here gradually arises forest in wet conditions. An exciting recreational landscape will grow where you can go wild camping, fishing, bird watching, picnick, navigate and hike etc. When the waterlevel rises some routes are at high tide suddenly no longer accessible by foot, but with the canoe. Characteristic for Waterland is that the villages are a kind of home ports in the peat area, wherever you are, there is always a village visible. In the Amsterdam delta the visibility is a starting point. Where visual relationships are the area will be kept open. In dry periods cattle will graze here.

Spannend recreatielandschap / Exciting recreational landscape

SUPPEND OP SAFARI

Afstudeerplan Katinka Pricken

Component 2: ‘Afgraven’ / ‘Excavation’

huidige situatie

kade, sloten verbreden en verdiepen, dynamisch waterpeil, ontwikkeling riet en waterplanten

current situation

embankment, widen and deepen ditches, dynamic water level, growth of reed and aquatic plants

2. Afgraven: De laaggelegen delen binnen de delta staan het hele jaar onder water. Door de sloten te verbreden ontstaan interessante kanoroutes door de rietvelden. De grond die vrijkomt wordt gebruikt voor het maken van de kades. Er ontstaat een spannend recreatie landschap waar je kunt wildkamperen tussen de rietvelden, vissen, wandelen over knuppelpaden of struinpaden, vogels spotten, varen, picknicken, een kampvuur maken en zonnebaden.

water rietland grasland grenskade naast bestaande rijweg kade bestaande rijweg grenskade fietspad grenskade voetpad struinpad knuppelpad zichtrelaties vissteiger vogelkijkhut zonnebaden wildkamperen kampvuur kanoën suppen picknickmand Waterland de Watermolen trekpont TOP verbijzondering kade brug 1e categorie brug 2e categorie gemaal

Afgraven: laag water Excavation: low tide

Afgraven: hoog water Excavation: low tide

ontwikkeling riet en waterplanten growth of reed and aquatic plants

op hogere delen opschot els en wilg

on higher parts growth of alder and willow

2. Excavation: The low-lying areas in the delta are under water throughout the whole year. By broadening the ditches, interesting canoe routes through the reed fields are realized. The ground which is released is used for making the embankments. An exciting recreaction landscape will grow where you can go wild camping between the reed fields, fishing, hiking on wooden, trails and landing stages, bird watching, navigating, go for a picnic with a campfire or sunbathing.

Spannend recreatielandschap / Exciting recreational landscape

WILDKAMPEREN

Afstudeerplan Katinka Pricken

Component 3: ‘Ophogen’

huidige situatie

kade, sloten verbreden en verdiepen, kavels ophogen, dynamisch waterpeil ontwikkeling hooiland

current situation

embankment, widen and deepen ditches, dynamic water level, growth hay meadows

3. Ophogen: Sloten worden verbreed en verdiept. Met de grond die vrijkomt worden de kavels nog net iets hoger gemaakt, zodat deze het hele jaar door geschikt zijn voor begrazing van (extensief) vee. De grazers houden de kavels open. Op een enkele plek zal een struik of boom groeien. Deze gebieden zijn voornamelijk geschikt voor het vee, zoals runderen en varkens, maar ook enkele struinpaden zijn hier te vinden en vogelkijkhutten. Een aantal sloten is toegankelijk voor kano’s. Op diverse plekken kan men het water oversteken met trekpontjes. De verkoop van producten wordt gekoppeld aan boerderijen en dorpen in de delta. Zo ontstaat een BOOTschap- pen route.

water grasland broekbos grenskade fietspad grenskade voetpad struinpad knuppelpad zichtrelaties extensief vleesvee jacht ‘ wildmenu’ laarzenpad kanoën suppen gastronomie theetuin de Watermolen bijzondere brug trekpont verbijzondering kade brug 1e categorie gemaal

Ophogen: laag water

Ophogen: hoog water

Level up: low tide

Level up: high tide

ontwikkeling hooiland growth hay meadows

opschot els en wilg, plaatselijk broekbos growth alder and willow, locally wet forest

3. Level up: Ditches will be widened and deepened. With the soil that’s released, the plots will be made a bit higher, so they’re suitable for (extensive) stock the whole year-round. The grazers keep the plots open. On some places a shrub or tree will grow. These areas are mainly for livestock, such as cattle and pigs, but also some wander paths and observation huts can be found here. A single ditch is accessible for canoes. At several places the water can be crossed with pedestrian ferries. The sale of products is linked to farms and villages in the delta. Here a ‘doing groceries’ boat route can be made.

Eetbaar landschap / Edible landscape

INKOPEN BIJ DE BOER

Afstudeerplan Katinka Pricken

13. Begrenzing HERKENBARE KADES Bounderies RECOGNIZABLE EMBANKMENTS

Afstudeerplan Katinka Pricken

13. Begrenzing HERKENBARE KADES

De componenten beschreven in het voorgaande hoofstuk zijn gebaseerd op natuurlijke processen, hiervoor worden alleen voorwaarden geschept. De kades die dit mogelijk maken zijn echter functioneel made by men. Daarom worden deze vormgegeven als herkenbare elementen. Het zijn eenvoudige kades, passend in het landschap, van veraf aan het zicht onttrokken. Zo wordt de bestaande weg omgevormd tot een weg met kade. Waardoor het langzaam verkeer van het motorisch verkeer wordt gescheiden. Bestaande dijken krijgen ook aan de kant van de delta een kade.

Bounderies RECOGNIZABLE EMBANKMENTS The components described in the preceding section are based on natural processes. For those cases only conditions are created. The embankments that make the dynamic delta possible are purely functional ‘made by men’. Therefore the embankments are designed as recognizable elements. They are simple, fitting into the landscape, from a distance they disappear. The existing road is transformed into a road with embankment. This makes it possible to seperate the slow traffic from the motorized traffic. Existing dikes get an embankment on the side of the delta.

bestaande weg met kade / existing road with embankment

bestaande dijk droogmakerij met kade / existing dike from a reclaimed lake, with embankment Afstudeerplan Katinka Pricken

DE WATERMOLEN De boezem is op diverse plekken verbonden met het water van de omringende veenweide, zodat er in het hele gebied (gebiedseigen) water uitgewisseld kan worden. Om water uit te wisselen is een pompsysteem nodig (gemaal). Op diverse plekken in de delta wordt dit functionele gemaal een herkenbaar icoon. Waardoor de delta nog meer van afstand herkenbaar en leesbaar wordt in het landschap. Het gemaal is ge誰nspireerd op de Waterlandse houten huizen en staat in het teken van water: Water spreekwoorden zijn op de muur geschreven, een watertap, en ook het nodige sanitair zijn aanwezig. 70

THE WATERMILL The polder reservoir water is in various places connected with the water from the surrounding peat area so that in the whole area (own) water can be exchanged. To exchange water, a water pump station is required. At various places in the delta, this functional pump will become a recognizable icon. Allowing the delta to be even more recognizable in the landscape. The pumping station is inspired by the Waterland wooden houses and stands in the spirit of water: Water proverbs are written on the wall, a water tap, and also the necessary sanitary can be found in the house.

Afstudeerplan Katinka Pricken

NIEUWE KADES Daar waar geen bestaande elementen als dijken of wegen zijn, worden nieuwe kades gevormd. Deze volgen ook altijd bestaande elementen in het landschap (zoals peilvakken en sloten), maar de situering hiervan is flexibel (overeen te komen met de grondeigenaren) De nieuwe kades zijn in hoogte en talud altijd gelijk. In breedte kunnen ze variĂŤren. Op diverse kades wordt een pad aangebracht om routes te maken.

kade minimaal

embankment minimum

kade met pad breed

embankment with path wide

kade langs achtertuin 72

embankment along backyard

NEW EMBANKMENTS Where no existing elements such as dikes or roads are, new embankments will be formed. These new embankments always follow existing elements in the landscape (eg. level plots or ditches). But the location is flexible (to be agreed with the landowners) The new embankments always have the same height and slope. In width they can vary. At various embankments a path is madeâ&#x20AC;&#x2039;â&#x20AC;&#x2039;to complete routes.

kade met pad smal

embankment with path small

kade om een sluitend watersysteem te maken embankment for closing the water system

kade bij dorp

embankment near village

Afstudeerplan Katinka Pricken

VERBIJZONDERING

Op diverse locaties zoals in een dorp, langs een droogmakerij, of daar waar belangrijke zichtrelaties liggen wordt een verbijzondering aangebracht. Deze verbijzondering bestaat uit een ingreep in de kade; de kade transformeert in twee terrassen, waardoor lange zitranden ontstaan. De zitranden zijn van hout gemaakt en hebben een witte kleur. Vanaf een afstand zijn herkenbare lange witte lijnen zichtbaar. SPECIALS At various locations such as in a village, along a reclaimed lake, or where important visual relationships are, a specialization is applied. This specialization consists of an intervention in the embankment, the embankment transforms into two terraces, so long sitting edges are created. The sitting edges are made of â&#x20AC;&#x2039;â&#x20AC;&#x2039; wood and have a white color. From a distance distinctive long white lines are visible.

verbijzondering kade en dijk droogmakerij

specialization embankment and dike from a reclaimed lake

verbijzondering kade rijweg specialization embankment road

Afstudeerplan Katinka Pricken

Op een aantal locaties veranderen de terrassen in ligranden. Dit gebeurd wanneer de kade langs een dorp ligt en op twee locaties langs de Waterlande Zeedijk. De laatste twee zijn de plekken, waar in het verleden de Zuiderzee Waterland Oost binnendrong. Hier wordt de Waterlandse Zeedijk aangezet met meerdere ligranden; het balkon. At a few locations the long sitting edges are transformed into lounge edges. This happens when the embankment is situated along a village and at two locations along the Waterlandse Zeedijk. Where in the past the Zuiderzee penetrated Waterland Oost the Waterlandse Zeedijk gets multiple lounge edges: The Balcony.

verbijzondering dijk: balkon Waterlandse Zeedijk 76

specialization dike: balcony Waterlandse Zeedijk

verbijzondering kade dorp

specialization embankment village

Afstudeerplan Katinka Pricken

14. MENU VAN DE AMSTERDAMSE DELTA MENU OF THE AMSTERDAM DELTA

Afstudeerplan Katinka Pricken

FLORA

+ veenweide/ grasland hooiland waterplanten ‘Liliaceae’

rietland

veldzuring ‘Rumex Acetosa’

appelbes ‘Aronia prunifolia’

framboos ‘Rubus ideaeus’ Dotterbloem ‘Caltha palustris’

Fluweelpootje ‘Flammulina velutipes’

zilte teelt?

schraal grasland

varens

elzenbroekbos

toename / afname

wederik ‘Lysimachia vulgaris’

> 2012

grote kattestaart ‘Lythrum salicarcia’

zwanenbloem ‘Butomus Umbellatus’

zegge soorten ‘Carex’

de moderne delta

start delta

planten die waardevol zijn voor de menukaart van de Amsterdamse delta plants that are valuable to the menu of the Amsterdam delta

rt D

aa nuk

mse

da mster

delta

oter ing en omb ress echt et ro zend rger od m nsoep rambo o o r o b toele V t f me s kken ba padde gans ning n s ge Ver ige bos eend e s en ho a m o R ine van eitenka r g Ter e met d Sala

anje

t k kas hten koe l en erec r en avende msaus t bie l ofdg o

e illon peen o et ot m ns m en in r en bos lenbou n toofp aillo rell toe ders ijn med antha dappele addes n u c r p R t a Zw n in me et a Wild rvalfilet ling m estoele d a Mee oofde p ospad b t t s e m Ge iolli Rav

ing mijs udd roo etje urtp ogh boll n y e e l et e htig Luc rgruwe aart m lt e Wat ’s appe a je m k n O spla Kaa

sert

Des

FAUNA

7,50

nu €2

me delta

ik ebru lijk g moge ituur. veel ëren. o elgarn z p ri aken s va n aardaa Wij m gelijk ten. kaart da seizoen e h ec ger an de an het k andse n v erholl e reden roente en eert o Om dez ssende g ang ser v a . 3g delta roducten met bijp se m erda eizoensp er veerd es s Amst * de okale en worden g van l rechten e ge All

e dams

ster Am

+ Haas ‘ Lepus Europaeus’ Eend ’Anas’ Schaap ‘Ovis Aries’

Grutto ‘ Limosa limosa’

Meerval ‘ Silurus glanis’ Ringslang ‘Natrix natrix’ Bijen en vlinders Runderen (vleesvee) Melkkoe

Europese rivierkreeft ‘Astacus astacus’ Grauwe gans ’Anser anser’ Paling ‘Anguilla anguilla’ Otter ‘Lutra lutra’

Wild zwijn ‘sus scrofa’

toename / afname > 2012

start delta

dieren die waardevol zijn voor de menukaart van de Amsterdamse Delta 80

Animals that are valuable to the menu of the Amsterdam delta

de moderne delta

13. MENU VAN DE AMSTERDAMSE DELTA

Waterland Oost transformeert in een landschap met meer variatie, daardoor veranderen ook de flora en de fauna. Flora: Met de komst van de delta wordt het landschap meer divers: De veenweide wordt afgewisseld met rietlan- den, broekbos en hooiland. En niet alleen om te zien is het landschap een belevenis, ook om te proeven. In het bos groeien, bramen, frambozen en andere eetbare bessen. En daarnaast ook paddenstoelen. De verzilting in de droogmakerijen is al een feit. De keus kan gemaakt worden om dit te blijven verdringen, maar het kan ook interessant zijn te gaan experimenteren met zilte teelt. Dit zou een mooie aanvulling kunnen zijn op de Waterlandse producten. Fauna: Een divers landschap levert ook meer biodiversiteit op. De grutto kan gezien worden als ambassadeur, maar wordt bedreigd, waardoor de populatie daalt. De ganzen gedijen daarentegen erg goed. Met de komst van de delta worden de aantrekkelijke voedingsrijke weilanden verminderd en er komen schrale graslanden bij. Dit geeft de grutto meer kans. Maar door de diversiteit zal het gebied ook aantrekkelijker worden voor andere vogels (waaronder bv. verschillende roofvogels). Verschillende kruiden maken het gebied aantrekkelijk voor kleine insecten als bijen en vlinders. Doordat er minder obstakels zijn in het water en de weg naar zee, zal de vispopulatie toenemen. En wie weet wordt het gebied dan zelfs aantrekkelijk voor de otter.

13. MENU OF THE AMSTERAM DELTA Waterland Oost becomes a landscape with more variety, therefor also the flora and fauna will change. Flora: The delta will change the peat landscape in a more diverse landscape: The peat is alternated with reed, wet forest and meadows. And not only to see is the landscape an experience, also to taste. In the forest, blackberries, raspberries and other edible berries, grow. And also mushrooms. The salinity in the polders is already a fact. The choice can be made to continue the current landuse, but it may also be interesting to experiment with saline cultivation. This can be a nice addition to the Waterland products. Fauna: A diverse landscape provides more biodiversity. The godwit can be seen as an ambassador, but is threatened, so the population decreases. In contrast the goose thrives very well. The delta reduces attractive nutrient pastures for geese and the number of arid grasslands increase. This gives the godwit more change. However, the diversity of the area will also become more attractive to other birds (including eg. different birds of prey). Various herbs make the area more attractive for small insects like bees and butterflies. Because there are fewer obstacles in the water and the road to the sea, the fish population will increase. And who knows the area becomes than even appealing to the otter.

Eetbaar landschap / Edible landscape

CULINAIR DINEREN

Afstudeerplan Katinka Pricken

15. UITVOERING ‘ONTWIKKELINGSSTRATEGIE’ DEVELOPMENT STRATEGY

fase 1 Phase 1

bevaarbaar water Staatsbosbeheer

Uitvoer direct mogelijk bij gebieden Staatsbosbeheer (SBB): 1. 2. 3. 4. 5.

Aanleg kades gebieden SBB (volgens uitgangspunten) Onderhoud bestaande wegen en dijken; omvormen tot kades Ophogen / Afgraven (volgens componenten) Realisatie TOPâ&#x20AC;&#x2122;s Optioneel: aanplant bomen; zwarte els, zachte berk, gewone es, zomereik

winst: waterberging ecologie biodiversiteit toegankelijkheid recreatie culinair

** ** * ** ** *

Start directly in areas from Staatsbosbeheer: 1. Realize embankments in areas SBB (according to starting points) 2. Maintenance of existing roads and dikes; Transform into embankments 3. Level up / Excavation (according to components) 4. Realization TOPâ&#x20AC;&#x2122;s 5. Optionally: planting trees; black alder, downy birch, common ash, oak

Afstudeerplan Katinka Pricken

fase 2 Phase 2

bevaarbaar water invulling delta

1. 2. 3. 4. 5.

Aanleg nieuwe kades Invulling waar mogelijk, overeenkomsten boeren, bedrijfsomslag (recreatie) Ophogen / Afgraven (volgens componenten) Boezem uitbreiden, bevaarbaar maken. Verbinden met het IJ Optioneel: aanplant bomen; zwarte els, zachte berk, gewone es, zomereik

1. Realizing new embankments 2. Where possible start components, agreements farmers, business turnaround (recreation) 3. Level up / Excavation (by components) 4. Expanding polder reservoir water and making it navigable. Connecting to the IJ 5. Optionally: planting trees; black alder, downy birch, common ash, oak

winst: waterberging ecologie biodiversiteit toegankelijkheid recreatie culinair

*** *** ** *** *** **

fase 3

Phase 3

bevaarbaar water invulling delta

1. 2. 3. 4. 5.

Overige invulling Ophogen / Afgraven (volgens componenten) Boezem compleet maken met toevoeging ringdijken Droogmakerijen experimenteren met zouttolerante gewassen / zilte teelt Optioneel: aanplant bomen; zwarte els, zachte berk, gewone es, zomereik

Â 1. Finish 2. Level up / Excavation (by components) 3. Completing the reservoir system with adding ring dikes 4. Polders experiment with salt-tolerant crops / saline cultivation 5. Optionally: planting trees; black alder, downy birch, common ash, oak

winst: waterberging ecologie biodiversiteit toegankelijkheid recreatie culinair

*** *** *** *** *** ***

Afstudeerplan Katinka Pricken

RESUME SHORT SUMMERY

Afstudeerplan Katinka Pricken

Waterland Oost is een prachtig veenweidegebied, waar de tijd heeft stilgestaan. Dat beeld proberen we te conserveren. Het gevolg is dat het gebied op slot is gezet voor nieuwe ontwikkelingen. Het boerenleven lijkt hand in hand te gaan met de natuur, maar schijn bedriegt. Waterland is inflexibel en kwetsbaar. Er spelen zich diverse problemen af: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

De Waterlandse boeren bevinden zich in een spagaat, ze kunnen niet concurreren met de Nederlandse markt. De bodem daalt drastisch met minimaal 1 cm. per jaar. Waterland is afhankelijk van extern water en er treedt verzilting op. Het is beschermd weidevogelgebied. Toch daalt het aantal weidevogels. De recreatiedruk is enorm, maar het gebied is hier niet op ingericht. Het gebied is slecht toegankelijk.

Door de constante aanpassingen van de mens in de waterhuishouding is Waterland in een zeer complexe, vicieuze cirkel geraakt. De vraagstukken die spelen zijn hierdoor niet op alle punten direct oplosbaar. Duidelijk is dat de meeste problemen zijn terug te herleiden naar de starre waterhuishouding. Een toekomst voor Waterland begint in de eerste plaats met het op orde stellen hiervan. Waterland heeft behoefte aan een robuust, dynamisch en onafhankelijk watersysteem, waarbinnen waterberging mogelijk is. Dat maakt ingrijpen in het gebied onontkoombaar. Wanneer de aanpak van het systeem niet drastisch verandert, is het vooruitzicht voor Waterland weinig rooskleurig. Het afstudeerproject ‘de Amsterdamse delta’ pakt daarom op inventieve wijze het watersysteem aan. Het creëert kansen voor de huidige veenweide en er ontstaat een reeks aan nieuwe mogelijkheden. Kijkend naar de geschiedenis, ligt de oplossing voor de hand in de oorsprong van het gebied. De huidige Aeën en Dieën (waterlopen) zijn een restant van een (oude) delta. Door deze oergeulen ruimte te geven, kan (gebiedsei-

Divers landschap / Diverse landscape

WEER TERUG NAAR HUIS

gen) water worden opgeslagen, waardoor het veenweidegebied kan voortbestaan. Tussen de bestaande veenweide ontstaat een spannend en afwisselend landschap met water, broekbos, rietland en hooiland. Daarnaast bieden de Aeën en Dieën de kans om de stad weer aan het platteland te hechten. Daardoor wordt het gebied toegankelijk per boot, te voet en op de fiets. Recreatiemogelijkheden worden uitgebreid en zorgen voor nieuwe inkomstenbronnen; van wildkamperen tot zonnebaden, van vogelspotten tot suppen. Omdat de waterwegen opnieuw een prominente positie in bereikbaarheid innemen wordt de veenweide ontlast. Ze worden bevaarbaar, ‘Boot’schappen doen bij de boer wordt mogelijk en ook de boer brengt zijn producten per boot naar de stad. Een waterberging met een dynamisch waterpeil realiseren gaat niet zomaar. Hiervoor zijn op een aantal plekken lage kades (kleine dijkjes) nodig. Die eveneens worden ingezet om de ontsluiting te verbeteren, waardoor meerdere routes ontstaan. Op diverse plekken worden de kades verbijzonderd met zitelementen. De bezoeker heeft hier de gelegenheid te ontspannen en te genieten van het mooie landschap. Ook voor de inwendige mens heeft Waterland veel te bieden. Het afwisselende landschap brengt meer variatie in flora en fauna. Waaronder verschillende eetbare planten diersoorten tezamen een interessant en lekker Waterlands menu vormen. Kortom ‘de Amsterdamse delta’, een ingreep van 1200ha, zorgt ervoor dat héél Waterland Oost, een landschap ter grootte van 5000 ha, een toekomst krijgt!

En in de winter blijven we er natuurlijk lekker ouderwets schaatsen!

Winterlandschap / Winter landscape

EN IN DE WINTER SCHAATSEN

Afstudeerplan Katinka Pricken

Waterland Oost is a unique peat meadow area, where time stood still. We try to preserve that image. The result is that the area is literally locked. Peasant life seems to go hand in hand with nature, but appearances are deceiving. Waterland is inflexible and fragile. There are six main problems: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

The Waterland farmers are in a dilemma, they can not compete with the Dutch market. The soil decreases dramatically with a minimum of 1 cm. per year. Waterland depends on external water and there occurs salinization. It is protected meadow bird area. However, the number of meadow birds decreases. The recreational pressure is enormous, but the area is not designed for crowds. The accessibility is poor.

Due to the constant ‘man made’ changes, the water balance in Waterland is now in a very complex, vicious circle. Because of the complexity the issues aren’t solved that easily. It is clear that most problems are caused by the rigid watersystem. A future for Waterland begins with re-establishing this. Waterland needs a robust, dynamic and independent water system, in which water retention is possible. That makes an intervention in the area inevitable. When the approach of the system does not drastically change the outlook for Waterland is very bleak. The graduation project ‘The Amsterdam delta’ tackles the watersystem in an inventive way. It creates opportunities for the current peat meadows and also a range of new possibilities. Looking at the history, the solution is obvious, it’s in the origin of the area. The current Aeën and Dieën (the waterways) are a remnant of a (former) delta. By giving space to these canals (area-own) water can be stored. And with this water the peatland area can survive. Between the existing meadows an exciting and varied landscape is created with water, wetforest, reed and hay meadows. In addition, the conncetion between the city and the countryside can be restored by using the Aeën and Dieën. This makes the area accessible by boat, on foot and by bicycle. Recreational activities are extensive and provide new revenue sources from wild camping to sunbathing, from bird watching to supping. Because the waterways occupy a prominent position again in the accessibility of the area, the peatmeadows are relieved. The waterways are navigable and by boat you can do groceries at the farmer and the farmer may bring its products by boat to the city. A water storage with a dynamic water level is not achieved overnight. There are a number of low embankments needed. These embankments will help to improve the accessibility of the landscape and create new routes. At several places the embankments are specialized with elements where you can sit on. The visitor has here the opportunity to relax and enjoy the beautiful scenery. Also for the inner man, Waterland offers a lot. The varied landscape brings more variety in flora and fauna. Including various edible plants and animals, that together form an interesting and tasty menu. In short, ‘the Amsterdam delta’, an intervention of 1200 ha, makes it possible that the whole of Waterland Oost, a landscape of 5000 ha, gets a future!

And in the winter off course we still go for good old-fashioned skating!

Afstudeerplan Katinka Pricken

BRONNEN - Atelier Rijksbouwmeester, Prachtig compact NL; z.pl., januari 2010 - Bleek. B., Keim. D.; Atlas groene gebiedscategoriën, In het ruimtelijk beleid van het Rijk, februari 2011 - Bijhouwer, J.T.P, Nederlandsche boerenerven, Amsterdam, 1943 - Bont, Chris, Een historische geografie van Amsterdam en omgeving in de middeleeuwen (800-1500), Alterra Wageningen, 2004 - Brinkhuijsen, M., Landscape 1:1; A study of designs for leisure in the Dutch countryside, Phd thesis Wageningen Univer sity and Research, 2008 - Broekhuizen, R. van, Klep L. e.a., Atlas van het vernieuwend platteland; Tweehonderd voorbeelden uit de praktijk, Doetinchem,1997 - Cruyningen, P. van, Goudeau J., e.a.; Het boerderijen boek, Zwolle, 2003 - Czerniak, J., Hargreaves, G.; Large Parks, Princeton Architectural Press New York, 2007 - Daalhuizen, F., Dam, F. van, e.a.; Plattelandsontwikkeling en landschapsbehoud; z.pl., 2008 - Feddes, F., Herngreen R., e.a., Oorden van onthouding; Nieuwe natuur in verstedelijkend Nederland, Rotterdam, 1998 - Journal of Applied Sciences Research 1(3), INSInet Publication, 2005 - Kerkhoven, M. van, Koehandel; Het verhaal van de boer, Amsterdam/Antwerpen, 2005 - Lofvers, W., Steinarsson, O., Dooghe, D., Bergen, J.; Zilte proeftuin, Innovatienetwerk, Utrecht september 2008 - Lofvers, W., Steinarsson, O., Dooghe, D., Bergen, J.; Commerciële analyse van het concept zilte proefuint, Innova- tienetwerk, Utrecht september 2008 - Metz, T.; PRET; Leisure en landschap, Hoofddorp, 2002 - Metz, T., Heuvel, M. van den ; ZOET & ZOUT; Water en de Nederlanders, NAI uitgevers, Rotterdam 2012 - Moelker, H.P.; De geschiedenis van Waterland, Repro-Holland 1987 - PARK; Recreatie in de Rijksbufferzone, Amsterdam-Purmerend, Provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit, 2006 - Pieters, T., e.a., Eieren leggen geen eieren, focus op Waterland, Staatsbosbeheer 2010 - Provincie Flevoland; Toekomstagenda Marker-IJmeer, Flevoland 2009 - Provincie Flevoland; Recreatiestudie toekomstbeeld Marker-IJmeer, Flevoland mei 2009 - Raad van het landelijk gebied, Braakliggend veld; Advies van de Raad voor het landelijk gebied over de toekomst van het landelijk gebied, z.pl., november 2009 - Universiteit Gent, Toestandsrapport voor verbrede landbouw; Analyse van de beschikbare informatie inzake de ver schillende groepen verbrede landbouwactiviteiten, Brussel, 6 augustus 2007 - Ridderbos Maarten, Land rond het IJsselmeer, augustus 2011 - Rapport Helder water in Waterland door tijdelijke peilverlaging - ter Voorde Marlies, Velstra Jouke, e.a. Acacia Water, leven met Water en STOWA, Leven met zout water Overzicht huidige kennis omtrent interne verzilting, Kom Plot!, november 2009 - Terwan, P., Hoogendoorn, S., Edel, B., Buijs, J., ‘Nieuwe kansen voor Laag Holland onder het toekomstige landbouwbeleid,’ Vereniging agrarisch natuur- en landschapsbeheer Water, Land & Dijken, Purmerend, mei 2010 - Sructuurvisie Noord-Holland 2040 - Structuurvisie Amsterdam 2040 - Udo M., Hoogenkamp, R., Stoop, J., De Waterlandse muurgedichtenroute, Vereniging agrarisch natuur- en landschaps beheer Water, Land & Dijken, Purmerend - VISTA, Recreatieplan Waterland, actualisatie 2011 - Vogelzang, T., Rienks, T., Meulenkamp, W.; Grootschalige landbouw in een kleinschalig landschap, Oplossingsrichtingen voor toekomstgerichte grootschalige melkveehouderij uitgewerkt voor het kleinschalige, open veenweidelandschap van Laag Holland, Hengelo, Februari 2010 - Voorhorst, J., Boerenerven; vroeger en nu, Warnsveld, 1999 - Willemse, A.; Ontdek de natuur aan het IJsselmeer, Ministerie Economische zaken, Landbouw en Innovatie, Rijkswaterstaat en Staatbosbeheer, augustus 2011 - Ziel, Tjirk van der , Leven zonder drukte; Wat stedelingen waarderen in het plattelanLelystad, 2006 - Wegman, A., De Waterlandse melkschuit, Varende boeren tussen Waterland en Amsterdam 1600-1900, Stichting de Wa terlandse melkschuit 2011 92

- Woestenburg, Martin, Waarheen met het veen, Uitgeverij Landwerk, Wageningen 2009 - Wolters-Noordhoff Atlas producties, De Bos Atlas van Nederland, Groningen, 2007 - Gerrits, R., ‘Terug naar de oervorm van wonen’, De Volkskrant, 2 oktober 1999 http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article818025.ece/Terug_naar_de_oervorm_van_wonen (maart 2010) - Jaeger, P. de, ‘Creatieve boer stippelt zijn overlevingsstrategie zelf uit’, De Volkskrant, 9 juni 1998 http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article764009.ece/ Creatieve_boer_stippelt_zijn_overlevingsstrategie_zelf_uit (maart 2010) - Kalsbeek, P., Ledeboer, D.,‘De contradictie tussen de stad en het landschap is verdwenen’, Blauwe Kamer (1993) nr. 5, p. 34-37 - Ophey, P., ‘Boeren schieten weinig op met plattelandsromantiek stedeling’, De Volkskrant, Opinie, 23 juni 1998, http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article765576.ece/Boeren_schieten_weinig_op_met_plattelandsromantiek_ stedeling (maart 2010) - ‘Nederlandse landbouw is failliet’; Agripress Benelux, 3 februari 2005 http://www.agripress.be/start/artikel/70921/nl (10 maart 2010)

Geraadpleegde websites o.a.: - AgriHolland - Alterra Wageningen UR

- Belvedere (1999 -2009) - Centraal Bureau voor de Statistiek - Cultuurhistorisch beheer - Dienst landelijk gebied - Natura 2000 - Deltaprogramma - Provincie Noord-Holland - Staatsbosbeheer - Water, Land & Dijken

www.agriholland.nl/verbrede www.knooperven.nl www.alterra.wur.nl www.daarmoetikzijn.nl www.boerenvoornatuur.nl www.belvedere.nu (Helenaveen) www.cbs.nl www.chbeheer.nl www.minlnv.nl www.natura2000beheerplannen.nl www.deltacommissaris.nl/onderwerpen/zoetwater/ www.noord-holland.nl www.staatsbosbeheer.nl www.waterlandendijken.nl

Afstudeerplan Katinka Pricken