¶∂ƒπ√¢π∫∏ ∂∫¢√™∏ ∆√À ∫∂¡∆ƒ√À π™∆√ƒπ∞™ ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏™
∫.π.∞.£ ™∂¶∆∂ªµƒπ√™ 2008
TETƒ∞¢π∞ π™∆√ƒπ∞™
2 ñ∂™∆π∞, ∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂.ñ ™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆ √ À 2 0À ¢ ∏ ª √ ∆ π ∫ √ À ™ à √ § ∂ π √ À ∞ ª ¶ ∂ § √ ∫ ∏ ¶ ø ¡
¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡∞ ñ ∂™∆π∞, ∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. ∆ø¡ ∂Àºƒ√™À¡∏™ ƒ√À¶∞ ∫∞π ∂À∞°°∂§√À Ã∂∫πª√°§√À (∞¡∞¢∏ª√™π∂À™H)
™∂§ 3- 9 TETƒ∞¢π∞ π™∆√ƒπ∞™ ∂∫¢√∆∏™ À¶∂∂À£À¡√™ °π∞ ∆√¡ ¡√ª√: ∫∂¡∆ƒ√ π™∆√ƒπ∞™ ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏™ ∞ƒÃπ™À¡∆∞•π∞: ∫ø™∆∞™ ∫ƒπ∫∂§∏™ ∂¶π™∆∏ª√¡π∫∏ ™Àªµ√À§√™: Ã∞ƒ∞ ∞¡¢ƒ∂´¢√À ¢π√ƒ£ø™∂∂π™: ¶∞™Ã∞§π∞ ¢∂§∫√∆∑∞∫∏
ñ ∞ƒÃ∂π√ ∫π∞£: ∆√ ∆ª∏ª∞ ∆√À ∂ƒ°√™∆∞™π√À ∆∏™ ∂™∆π∞™ ™∆√À™ ∞ª¶∂§√∫∏¶√À™, √¶ø™ ™ø∑∂∆∞π ™∏ª∂ƒ∞
™∂§ 10 ñ ™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 2ïõ ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À Aª¶∂§√∫∏¶ø¡ ∆√À ∫ø™∆∞ ∫√Àƒ∆∏
™∂§ 11-14
™Ã∂∂¢π∞™ª√™: ∫ø™∆∞™ ∫ƒπ∫∂§∏™ ∂¶π∫√π¡ø¡π∞: °ƒ∏°√ƒ∏™ ª¶ƒ∂¡∆∞™ ∆∏§ 2310 746320 WEEB SITEE www.kiath.gr ¢π∂∂À£À¡™∏: °∂¡¡∏ª∞∆∞ ∫∞π ¶∞¶∞¢π∞ª∞¡∆∏ 7
ñ ºø∆√°ƒ∞ºπ∫∂™ ∞¡∞ª¡∏™∂π™: √π∫√°∂¡∂π∞ ™∆√¡ ∆∂¡∂∫∂ ª∞Ã∞§∞
™∂§ 15 ñ ∂Àƒ∂∆∏ƒπ√ ¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡ø¡, ∆∂∆ƒ∞¢πø¡ π™∆√ƒπ∞™
™∂§ 16
∆∂∆ƒ∞¢π∞/2
E™∆π∞,
∂Àºƒ√™À¡∏™ ƒ√À¶∞ ∫∞π ∂À∞°°∂§√À Ã∂∫πª√°§√À
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. ÓõíåñãÜôåò-óõíÝôáéñïé: Ç. Ê. ×áôæçäçìïýëáò, Ë. Ê. ×áôæçäçìïýëáò, ×. Ê. ×áôæçäçìïýëáò, Ã. Ö. ËÜððáò, Ê. Ö. ËÜððáò, ÁíáóôÜóéïò ÂáóäÜñçò, Ê. É. Ëáìíßäçò, È. Ê. Ãêïýôáò, É. Ã. ×áôæçíßêïò, Ä. Â. ×áôæüðïõëïò
Ç åôáéñßá áõôÞ äçìéïõñãÞèçêå ôï 1927 ìå ôç óõã÷þíåõóç ôñéþí åðé÷åéñÞóåùí: ôçò "ËÜððá êáé ×áôæçäçìïýëá", ôçò "''Âéïìç÷áíéêÞò ÊõøÝëçò'' ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá" êáé ôçò "''Âéïìç÷áíéêÞò Åóôßáò'' ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá"(1). Óõíäåôéêüò êñßêïò ìåôáîý áõôþí Þôáí ç ïéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá. ÏéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá Ç ïéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá(2) êáôÜãåôáé áðü ôç ÍÜïõóá. Ùò áðþôåñï ðñüãïíï åíèõìåßôáé ôïí Êùíóôáíôßíï ×áôæçäçìïýëá, êôçìáôßá ðïõ ãåííÞèçêå óôá ìÝóá ôïõ 19ïõ áéþíá êáé ðáíôñåýèçêå ôçí Åõöçìßá Ëüããïõ. Ï Êùíóôáíôßíïò êáé ç Åõöçìßá áðÝêôçóáí ôñåéò ãéïõò: ôïí ÇñáêëÞ, ôïí Ëõóßìá÷ï êáé ôïí ×ñéóôüäïõëï êáé äýï êüñåò: ôçí Ïõñáíßá ç ïðïßá ðáíôñåýèçêå ôïí íçìáôïõñãü ÈùìÜ Ê. Ãêïýôá, êáé ôçí Ìáñßá ðïõ ðáíôñåýèçêå ôïí åãêáôåóôçìÝíï óôçí Áßãõðôï âéïìÞ÷áíï ÊùóôÞ ËÜððá. Ï ìåãáëýôåñïò áðü ôïõò áäåñöïýò ×áôæçäçìïýëá, ï ÇñáêëÞò (1881-1931), Þôáí ï "ïñáìáôéóôÞò" ôùí åðé÷åéñçóéáêþí ó÷åäßùí ôçò ïéêïãÝíåéáò, ôçí ðñáãìÜôùóç ôùí ïðïßùí åðéôýã÷áíå ìÝóá áðü ôï äõíáìéóìü êáé ôç óõíåñãáóßá ôùí áäåñöþí ôïõ. Óå íåáñÞ çëéêßá åêðáéäåýôçêå ùò êëþóôçò óå íçìáôïõñãåßï ôïõ Ëüããïõ óôç ÍÜïõóá. Êáôüðéí åñãÜóôçêå ùò êëþóôçò ìç÷áíéêüò óôçí åôáéñåßá "Ãñçãüñéïò Ôóßôóçò êáé Óßá"(3) (1895) óôçí ¸äåóóá. Ôá åðüìåíá ÷ñüíéá óôçí åôáéñåßá áõôÞí ðñïóëÞöèçêå êáé ï Ëõóßìá÷ïò ùò åêðáéäåõüìåíïò êëþóôçò ìç÷áíéêüò. Ï ×ñéóôüäïõëïò åãêáôáóôÜèçêå óôçí Áßãõðôï, üðïõ áó÷ïëÞèçêå ìå ôï åìðüñéï. Ãýñù óôá 1903, ç åðé÷åßñçóç "Ôóßôóç" åéäïðïßçóå ôïõò áäåëöïýò ×áôæçäçìïýëá üôé óôï ìÝëëïí äå èá ÷ñåéáæüôáí ôéò õðçñåóßåò ôïõò, äéüôé ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò Ôóßôóç ðïõ åß÷áí åéäéêåõèåß ùò ìç÷áíéêïß óôï åîùôåñéêü èá åðÝóôñåöáí ãéá íá áíáëÜâïõí. Ï ÇñáêëÞò êáé ï Ëõóßìá÷ïò, ðïõ Ý÷áéñáí ôçò åêôßìçóçò ôùí óõíôïðéôþí ôïõò ôüóï ùò åðáããåëìáôßåò üóï êáé ùò ðïëßôåò(4), âñÞêáí õðïóôçñéêôÝò-óõíåôáßñïõò êáé îåêßíçóáí äéêÞ ôïõò åðé÷åßñçóç. Óçìáíôéêüò ÷ñçìáôïäüôçò Þôáí ç ïéêïãÝíåéá ËÜððá, åíþ óõììåôåß÷áí êáé éäéïêôÞôåò ìéêñþí åêôÜóåùí ãçò, þóôå íá ãßíåé äõíáôÞ ç åêìåôÜëëåõóç ôçò "êñÝìáóçò" (õäáôüðôùóçò) êáé íá åîáóöáëéóôåß ç êéíçôÞñéá äýíáìç ãéá ôçí äçìéïõñãßá åíüò åñãïóôáóßïõ. Õðü ôéò óõíèÞêåò áõôÝò äçìéïõñãÞèçêå ôï 1907 óôçí ¸äåóóá ç ðñþôç åðé÷åßñçóç ôçò ïéêïãÝíåéáò, Ýíá íçìáôïõñãåßï âáìâáêåñþí íçìÜôùí(5). Êáèþò ç êýñéá ÷ñçìáôïäüôçóç ðñïÞëèå áðü ôçí ïéêïãÝíåéá ËÜððá, áðü ôçí Áßãõðôï, ç åðé÷åßñçóç ïíïìÜóèçêå "ËÜððá êáé ×áôæçäçìïýëá". Ôï åñãïóôÜóéï ÷ôßóôçêå áðïêëåéóôéêÜ ìå ßäéá êåöÜëáéá ôùí éäñõôþí ôïõ óå ïéêüðåäï 35 óôñåììÜôùí. "×áñáêôçñéóôéêüí äéá ôçí áíùôÝñù åôáéñåßáí åßíáé üôé êáè' üëçí ôçí äéÜñêåéáí ôçò áíåãÝñóåùò ôïõ åñãïóôáóßïõ êáé ìÝ÷ñé óÞìåñïí Ýôé ïõäåìßáò ðéóôþóåùò å-
ðïéÞóáíôï ÷ñÞóéí", óçìåéþíåé Ýããñáöï ôçò ÔñÜðåæáò ôçò ÁíáôïëÞò ôïõ 1908(6). Ôï íçìáôïõñãåßï áõôü åß÷å åðéóêåöèåß ï Ã. ÊïöéíÜò ôï 1913. ¼ðùò ðåñéãñÜöåé, äéÝèåôå ôüôå 7 êëþóôñéåò êáé 6.000 áôñÜêôïõò, "ìå åí üðåíåñ êáé áðáó÷ïëïýí äýíáìéí, ìå ðáëáéïý ôýðïõ õäñïóôñüâéëïí (ôïõñìðßíá) 300 ðåñßðïõ ßððùí. ¸÷ïí äå õðü ôçí êáôï÷Þí ôïõ áñêåôÞí äýíáìéí ýäáôïò èá äõíçèÞ åí ôù ìÝëëïíôé íá ãßíç ôï ìåãáëýôåñïí âáìâáêïêëùóôÞñéïí. ÐÜíôá ôá ìç÷áíÞìáôÜ ôïõ åßíáé åê ôïõ åí Áããëßá ïßêïõ Howard êáé Boulongh Ltd, öùôßæåôáé äå ôïýôï äé´ çëåêôñéóìïý"(7). ÐáñÞãå íÞìáôá ÷ïíôñÜ, Íï 14 êáé Üíù, ãéá õöÜóìáôá ôýðïõ êÜìðïô. Ôá åðüìåíá ÷ñüíéá ôï íçìáôïõñãåßï åðëÞãç áðü ðõñêáãéÜ. Äåí Ýðáõóå íá ëåéôïõñãåß, áëëÜ ïé åðé÷åéñçìáôßåò åß÷áí ôçí ìÝñéìíá ôçò åðéäéüñèùóçò Þ ôçò áíôéêáôÜóôáóçò ôùí ìç÷áíçìÜôùí. Ôï 1924 ï åðüðôçò ôçò âéïìç÷áíßáò Í. ÌéêåëÞò ðåñéãñÜöåé ôçí åðé÷åßñçóç ùò åîÞò(8): "200 ìÝôñá õðü ôï åðßðåäïí ôçò ðüëåùò ÅäÝóóçò êáé åí ôù ìÝóù êáôáöýôïõ êïéëÜäïò åßíå åãêáôåóôçìÝíïí åðß åêôÜóåùò 2.000 ôåôñ. ìÝôñùí áðü ôïõ 1908 ôï íçìáôïõñãåßïí ôïýôï. Êéíåßôáé äé' õäñïôñï÷ïý ïñéæïíôßïõ (ðôåñùôÞò) 350 ßððùí. ¾øïò ðôþóåùò 40 ìÝôñá êáé äéÜìåôñïò óùëÞíùí 70 åêáôïóôÜ. ¸÷åé 6.500 áôñÜêôïõò, åî ùí ëåéôïõñãïýóé óÞìåñïí ìüíï 2.000 äé' Ýëëåéøéí æçôÞóåùò ôïõ ðñïúüíôïò. ÅñãÜôáé áðáó÷ïëïýíôáé 30 êáé åñãÜôéäåò 90 (åí ðëÞñåé ëåéôïõñãßá 160). Çìåñçóßùò äýíáôáé íá ðáñáãÜãç (…) 300 ðÜêá (Íï.-24) Þôïé 75.000-80.000 åôçóßùò êáôåñãáæüìåíïí 350 ÷éë. ïêÜäáò âÜìâáêïò, ùí ôá 2/3 îÝíïõ. ÅöÝôïò ç êáôáíÜëùóéò ôïõ åã÷ùñßïõ âÜìâáêïò, ëüãù ôçò ìåãÜëçò áõôïý ðáñáãùãÞò èá êáëýøåé ôá 2/3 ôçò êáôáíáëþóåùò. Ç óçìåñéíÞ çìåñÞóéá ðáñáãùãÞ ôïõ åñãïóôáóßïõ 100-120 ðÜêá. ¸÷åé êáé åêêïêêéóôéêÞí ìç÷áíÞí, êáôåñãáæïìÝíçí 500 ïêÜäáò âÜìâáêïò çìåñçóßùò. ¸÷åé ëçöèåß ðáí ìÝôñïí ðñïöõëáêôéêüí ôùí åñãáæïìÝíùí ð.÷. üëá ôá ìç÷áíÞìáôá äåí äýíáíôáé íá ëéðáíèþóéí åí êéíÞóåé. ÕðÜñ÷ïõóéí åðßóçò åéò ôçí ðåñéï÷Þí ôïõ åñãïóôáóßïõ äùìÜôéá ðñïò ÷ñÞóéí ôùí åñãáæïìÝíùí åí áõôÞ êáé áßèïõóá åóôéáôïñßïõ. Åêôüò ôùí áíùôÝñù õðÜñ÷åé çëåêôñéêÞ åãêáôÜóôáóéò äéÜ ôïí öùôéóìüí ôïõ çìßóåùò ôìÞìáôïò ôçò ðüëåùò (…). Äéá ôïí öùôéóìü äéáôßèåíôáé 2 äõíáìïçëåêôñéêáß ìç÷áíáß 55 ÷éëéïâÜôôùí åêÜóôç ìå éäßáí õäñáõëéêÞí êßíçóéí 150 ßððùí. Ç üëç äýíáìéò ôïõ ðßðôïíôïò ýäáôïò ôïõ åí ëüãù åñãïóôáóßïõ åßíáé 1.000-1.200 ßððïé". Ìå ôçí Ýíáñîç ôçò åðé÷åßñçóçò ï ×ñéóôüäïõëïò åðÝóôñåøå óôçí ÅëëÜäá. Óýíôïìá üìùò êáôáôÜ÷èçêå óôïí óôñáôü. Ï ÇñáêëÞò åãêáôáóôÜèçêå ãéá ëßãá ÷ñüíéá óôï åîùôåñéêü(9). Ôï âÜñïò ôçò åðé÷åßñçóçò Ýðåóå óôïí Ëõóßìá÷ï ðïõ ðáñÝìåíå óôçí ¸äåóóá. Ï Ëõóßìá÷ïò, áíôßèåôá ìå ôïí ïñáìáôéóôÞ ÇñáêëÞ, ðñïôéìïýóå ôá óôáèåñÜ âÞìáôá. ¹ôáí ôçò áíôßëçøçò üôé Ýíáò åðé÷åéñçìáôßáò ðñÝðåé íá êéíåßôáé ðÜíôá ìå ãíþìïíá ôçí áãïñÜ. Åêôéìþíôáò üôé ç áãïñÜ ôçí ðåñßïäï åêåßíç Þôáí áóôáèÞò, äçìéïýñãçóå äéÜöïñåò ìïíÜäåò, ìé-
1. ÖÅÊ-ÄÁÅ 44/6.7.1927, üðïõ ôï êáôáóôáôéêü ôçò åôáéñåßáò, ðïõ ðåñéëáìâÜíåôáé óôï 3427 êáôáóôáôéêü óõìâüëáéï åíþðéïí ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ ¸äåóóáò Êùíóôáíôßíïõ Á. ÓôáöõëÜ. 2. ÐÝñá áðü ôéò áñ÷åéáêÝò ðçãÝò êáé ôç âéâëéïãñáößá, ðëçñïöïñßåò ãéá ôçí ïéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá êáé ôéò åðé÷åéñÞóåéò ðáñåß÷å ï ËïõêÜò-ÇñáêëÞò ×áôæçäçìïýëáò (1921) ôïõ ËõóéìÜ÷ïõ. 3. Âë. ëÞììá "Ôóßôóç Ãñçãïñßïõ ôïõ Áíáóôáóßïõ, ïéêïãÝíåéá õöáíôïõñãþí" óôïí ðáñüíôá ôüìï. 4. Ïé áäåëöïß ÇñáêëÞò êáé Ëõóßìá÷ïò ×áôæçäçìïýëáò áðÝôñåøáí ôá ó÷Ýäéá ôùí ÂïõëãÜñùí íá âÜëïõí öùôéÜ óôï åñãïóôÜóéï ôïõ Ãñçãïñßïõ Ôóßôóç. ÅðéðëÝïí, ï Ëõóßìá÷ïò óõììåôåß÷å ùò Ýíïðëïò ðïëßôçò, õðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ êáðåôÜí Áêñßôá (Êùíóôáíôßíïõ ÌáæáñÜêç). Ê. Íïýóêáò, «Ç ¸äåóóá óôéò åðÜëîåéò ôïõ Ìáêåäïíéêïý Áãþíá 1848-1912», ¸äåóóá 1944, 213, 240, 349-350. Ãéá ôç óõììåôï÷Þ ôïõ ÇñáêëÞ óôïí Ìáêåäïíéêü Áãþíá, âë. åðßóçò Ðçíåëüðç ÄÝëôá, «Óôá ìõóôéêÜ ôïõ âÜëôïõ», ÁèÞíá 1970, 466. 5. ÖÅÊ-ÄÁÅ 44/16.7.1927, ü.ð. Ëüãù ôçò ôïðïèåóßáò ôïõ Þôáí ãíùóôü ùò ôï "êÜôù åñãïóôÜóéï". 6. Éóôïñéêü Áñ÷åßï Ìáêåäïíßáò, Áñ÷åßï ÔñÜðåæáò ÁíáôïëÞò, öáê. 1732, 295 êáé 319. Ç åðé÷åßñçóç äéÝèåôå ðßóôùóç 1.000 ëéñþí, ôçò ïðïßáò üìùò äåí Ýêáíå ÷ñÞóç. 7. Ã. ÊïöéíÜò, «Ôá ïéêïíïìéêÜ ôçò Ìáêåäïíßáò», ÁèÞíáé 1914, 217. 8. Í. ÌéêåëÞò, «Ç âéïìç÷áíßá ôçò ÊåíôñéêÞò Ìáêåäïíßáò», ÁèÞíá 1924, 46-47. 9. Ï Íïýóêáò áíáöÝñåé üôé ï ÇñáêëÞò ×áôæçäçìïýëáò äéÝöõãå óôï åîùôåñéêü êõíçãçìÝíïò ãéá ôç äñÜóç ôïõ êáôÜ ôùí ÂïõëãÜñùí óôïí Ìáêåäïíéêü Áãþíá. Ê. Íïýóêáò ü.ð., 213, 240.
™À¡∂Ã∂π∞ ™∆∏¡ ∂¶√ √ª∂¡∏ ™∂§π¢∞
∆∂∆ƒ∞¢π∞/3
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂.
10. ÅðÝíäõóå åðßóçò êåöÜëáéï óå ìßá åðé÷åßñçóç ç ïðïßá áñãüôåñá ôïõ åðÝöåñå Ýíá ïéêüðåäï, ìå ôï îåíïäï÷åßï "Åèíéêüí". Óôï îåíïäï÷åßï áõôü êáôÜ ôçí äåêáåôßá 1920 êáé 1930 ëåéôïõñãïýóå êáé èÝáôñï. ÓÞìåñá åêåß Ý÷åé áíáãåñèåß íÝï êôßñéï êáé åßíáé åãêáôåóôçìÝíï ôï ÄéïéêçôÞñéï. 11. Âë. ëÞììá "Êáííáâïõñãåßïí ''¸äåóóá'' Á.Å." óôïí ðáñüíôá ôüìï. 12. "Åí ôù åñãïóôáóßù Âéïìç÷áíéêÞò ÊõøÝëçò ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá êåéìÝíù ðáñÜ ôá åí ÅäÝóóç Íåêñïôáöåßá åéò ôï áíáôïëéêüí Üêñïí ôçò ðüëåùò". Ãíùóôü ùò "ôï åðÜíù åñãïóôÜóéï" ëüãù ôçò ôïðïèåóßáò ôïõ. ÖÅÊ-ÄÁÅ 44/16.7.1927. 13. Áðü åñãïâéïãñáöéêü êåßìåíï ðïõ ðñïëïãßæåé êåßìåíï ôïõ Ä. Â. ×áôæüðïõëïõ, "Áðü ôïí Ìáêåäïíéêüí Áãþíá. Ôá åðéëÞøéìá Ýããñáöá", Ìáêåäïíéêüí Çìåñïëüãéïí (Í. Óöåíäüíç) (1952), 83-92. 14. ÐñÜîç 5520/27.11.1919 ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ Èåóóáëïíßêçò ÅõáããÝëïõ ÑïæÜêç. ÓçìåñéíÞ óôÜóç "×áôæçäçìïýëá" óôïõò ÁìðåëïêÞðïõò. 15. Ã. Ê. ×ñéóôïäïýëïõ, Ç Èåóóáëïíßêç êáôÜ ôçí ôåëåõôáßáí åêáôïíôáåôßáí: åìðüñéïí, âéïìç÷áíßá, âéïôå÷íßá, Èåóóáëïíßêç 1936, 210. 16. Ôï åñãïóôÜóéï áõôü äåí ìíçìïíåýåôáé óôïõò åìðïñéêïýò êáôáëüãïõò ôçò åðï÷Þò. 17. Ôá åëáôÜ Üñïôñá èá Þôáí ðéï áíèåêôéêÜ áëëÜ êáé ìå ÷áìçëüôåñï êüóôïò, ôüóï ãéá ôïí êáôáóêåõáóôÞ, üóï, êáô' åðÝêôáóç êáé ãéá ôïí áãïñáóôÞ. 18. ÁöÞãçóç ôïõ ËïõêÜ ×áôæçäçìïýëá.. 19. ÖÅÊ 245/31.8.1923. Ôá 5/8 ôïõ ãçðÝäïõ áíÞêáí óôçí ïéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá, åíþ ôá õðüëïéðá óå áðïäçìÞóáíôåò Ïèùìáíïýò, êëçñïíüìïõò ôïõ Á÷ìÝô ÍïõñÞ. 20. Í. ÌéêåëÞò, ü.ð., 28. 21. ÖÅÊ-ÄÁÅ 16.6.1927. 22. Ïé ËÜððá Þôáí åãêáôåóôçìÝíïé óôçí Áßãõðôï êáé Ýêáíáí åìðüñéï. 23. Áíô' áõôïý õðÝãñáøå ï Ãåþñãéïò Äçì. Ëüããïò, ï ïðïßïò Þôáí êáé äéêáóôéêüò áíôéëÞðôùñ ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ËÜððá. Ó÷åäüí äýï ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí óýíôáîç ôïõ êáôáóôáôéêïý ôçò õðü óõæÞôçóç åôáéñåßáò, ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå êáé õðïãñÜöçêå óôçí ¸äåóóá, óõíôÜ÷èçêå ìéá Üëëç óõìâïëáéïãñáöéêÞ ðñÜîç óôç Èåóóáëïíßêç, ìå ôçí ïðïßá ôüóï ï Êùíóôáíôßíïò ËÜððáò, üóï êáé ï Ãåþñãéïò Ëüããïò áíáãíþñéóáí ôï éäñõôéêü óõìâüëáéï ôçò åôáéñåßáò êáé üëåò ôéò ðñÜîåéò ôïõ äéïéêçôéêïý óõìâïõëßïõ ôçò (ÐñÜîç 29133/1929 ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ Èåóóáëïíßêçò Â. Í. Êáôùðüäç).
ÅðÜíù óåéñÜ áðü áñéóôåñÜ: Ã. ËÜððáò, Ëõóßìá÷ïò ×áôæçäçìïýëáò (êÜôù), ×áôæéíßêïò, ×ñéóôüäïõëïõò ×áôæçäçìïýëáò, ÄçìÞôñéïò ×áôæüðïõëïò, Üãíùóôïò. ÊÜôù óåéñÜ, áðü áñéóôåñÜ: ÇñáêëÞò ×áôæçäçìïýëáò, Üãíùóôïò, ×áôæçôñýðêïõ(;), Üãíùóôïò, ÆÜìðïãëïõ
êñÝò êáé Üñá åõÝëéêôåò: Ýíá åêêïêêéóôÞñéï âÜìâáêïò óôçí Óêýäñá, Ýíá ìéêñü âõñóïäåøåßï óôçí ¸äåóóá êáé Ýíá åñãïóôÜóéï çëåêôñïðáñáãùãÞò óôçí Áñéäáßá. ÐáñÜëëçëá, Þôáí ðñïìçèåõôÞò ôñïößìùí ôùí óõììá÷éêþí óôñáôåõìÜôùí(10). Ôï 1912 ï ÇñáêëÞò ùò åêðñüóùðïò ôçò ïéêïãÝíåéáò, Þôáí áðü ôïõò âáóéêïýò åôáßñïõò ìéáò Üëëçò áîéüëïãçò åôáéñåßáò ìå ôçí åðùíõìßá "Êáííáâïõñãåßïí ÅäÝóóçò Çñ. ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá"(11), ç ïðïßá ôï 1921 ìåôáôñÜðçêå óôçí "Áíþíõìï Åôáéñåßá Êáííáâïõñãåßïí ''¸äåóóá''". Ôï 1919 éäñýèçêå ôï õöáíôïõñãåßï âáìâáêåñþí õöáóìÜôùí "''Âéïìç÷áíéêÞ ÊõøÝëç'' ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá". Âñéóêüôáí êáé áõôü óôçí ¸äåóóá, äßðëá ôïí êáôáññÜêôç, óå ïéêüðåäï 5 óôñåììÜôùí(12). Ç åðüìåíç åôáéñåßá Þôáí ç "''Âéïìç÷áíéêÞ Åóôßá'' ×áôæçäçìïýëá êáé Óßá". Éäñýèçêå ôï 1919, óå óõíåñãáóßá ìå ôïí Äçì. Â. ×áôæüðïõëï(13). Åß÷å ùò áíôéêåßìåíï ôçí ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí åñãáëåßùí. Ïé åãêáôáóôÜóåéò ôçò âñßóêïíôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÁìðåëïêÞðùí óôç Èåóóáëïíßêç, óôç óõìâïëÞ Áìðåëþíùí êáé ÊáëëéèÝáò(14). Áñ÷éêÜ áíåãÝñèçêå ìüíï Ýíá ôìÞìá ôïõ åñãïóôáóßïõ(15). Ï ËïõêÜò ×áôæçäçìïýëáò ðåñéãñÜöåé ôçí Ýíáñîç ôùí åñãáóéþí ùò åîÞò: "¸íáò ðïëý êáëüò ößëïò ôçò ïéêïãÝíåéáò Þôáí ï ìåôÝðåéôá ãåñïõóéáóôÞò ÄçìÞôñéïò ×áôæüðïõëïò. Åß÷å áðïöáóéóôåß íá ãßíåé äéáãùíéóìüò ãéá íá êáôáóêåõáóôïýí ÷õôÜ Üñïôñá. Ï ×áôæüðïõëïò ðÞãå åê ìÝñïõò ôïõ ÇñáêëÞ ×áôæçäçìïýëá óôï Âüëï, üðïõ âñéóêüôáí ç ÷áëõâïõñãßá ÊáæÜæç(16), ìå ðñüôáóç íá ÷ôõðÞóïõí ìáæß ôç äçìïðñáóßá, áí äå÷ôåß ôï Äçìüóéï íá ãßíïõí åëáôÜ(17) êáé ü÷é ÷õôÜ ôá Üñïôñá. ÐñÜãìáôé, ôï êáôÜöåñáí êáé êÝñäéóáí ôïí äéáãùíéóìü. Ìå ôçí ðñïêáôáâïëÞ áãüñáóáí ôçí Ýêôáóç óôçí ïðïßá êôßóèçêå ôï ìç÷áíïõñãåßï"(18). Ôï 1923, ç åðé÷åßñçóç åðåêôÜèçêå êáé óõìðåñéëÜìâáíå ÷õôÞñéï, ìç÷áíïõñãåßï, óéäçñïõñãåßï êáé îõëïõñãåßï. Ãéá ôçí åðÝêôáóÞ ôçò Ýãéíå áíáãêáóôéêÞ áðáëëïôñßùóç ãåéôïíéêïý ïéêïðÝäïõ, äéïéêïýìåíïõ áðü ôï äçìüóéï(19). ÓõíïëéêÜ ç åðé÷åßñçóç áõôÞ Þôáí åãêáôåóôçìÝíç óå ïéêüðåäï 30 óôñåììÜôùí. Ôï 1924 ï Í. ÌéêåëÞò ðåñéãñÜöåé ôçí åðé÷åßñçóç ùò åîÞò(20): "Ôï ìç÷áíïõñãåßïí ìå üëá ôá áðáñáßôçôá ìç÷áíÞìáôá Üñéóôá äéáôåôáãìÝíá êáé êéíïýìåíá äé' çëåêôñïêé-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/4
íçôÞñïò Ýîç ßððùí. Ôï ÷õôÞñéïí, ìå 2 êáìßíïõò ëåéôïõñãïýí êáè' åâäïìÜäá êáé ðáñÜãïí 2 ôüííïõò ÷õôïóéäçñþí áíôéêåéìÝíùí êáé èåñìÜóôñáò, ôï îõëïõñãåßïí äéá ôçí êáôáóêåõÞí ôùí ðñïôýðùí ôïõ ×õôçñßïõ êáé ôï äéáìÝñéóìá ôùí ãåùñãéêþí åñãáëåßùí. ÅñãÜôáò êáé ôå÷íßôáò áðáó÷ïëåß ðåñß ôïõò 75. Ç üëç êßíçóéò ôïõ åñãïóôáóßïõ äßäåôáé õðü äýï ðåôñåëáéïìç÷áíþí Semi-Diesel 50 ßððùí åêÜóôçò. ÐáñÜãåé äéÜöïñá óéäçñÜ êáé ÷õôïóéäçñÜ åßäç, êõñßùò äå ðåñß ôá 1.000 Üñïôñá ìçíéáßùò. ÅêÜóôïõ ôùí ïðïßùí ç ôéìÞ åßíáé ðåñß ôçí ìßáí áããëéêÞí ëßñáí". Óôçí ðåñßïäï 1923-1927 ôï ÷õôÞñéï êáôáóêåýáóå ãéá ôçí Õðçñåóßá Åðïéêéóìïý Ìáêåäïíßáò ðåñß ôá 30.000 Üñïôñá. ¸íùóéò Âéïìç÷áíéêþí Åðé÷åéñÞóåùí "Åóôßá" Á.Å. Ôï 1927 ïé åðé÷åéñÞóåéò ðïõ ðñïáíáöÝñèçêáí, ðëçí ôïõ "Êáííáâïõñãåßïõ ÅäÝóóçò", óõã÷ùíåýèçêáí êáé äçìéïõñãÞèçêå ç "¸íùóéò Âéïìç÷áíéêþí Åðé÷åéñÞóåùí ''Åóôßá'' Á.Å."(21). Ç Ýäñá ôçò åôáéñåßáò Þôáí óôçí Èåóóáëïíßêç. Ç åíéáßá åôáéñåßá åß÷å ùò ìåôü÷ïõò áðïêëåéóôéêþò ôïõò åôáßñïõò ôùí åðé÷åéñÞóåùí ðïõ óõã÷ùíåýïíôáí. Áõôïß ìïéñÜóôçêáí 37.000 ìåôï÷Ýò ïíïìáóôéêÞò áîßáò 500 äñá÷ìþí ç êáèåìßá, ùò åîÞò: ÇñáêëÞò Êùíóôáíôßíïõ ×áôæçäçìïýëáò, 8.310 ìåôï÷Ýò. Ëõóßìá÷ïò Êùíóôáíôßíïõ ×áôæçäçìïýëáò, 6.006 ìåôï÷Ýò. ×ñéóôüäïõëïò Êùíóôáíôßíïõ ×áôæçäçìïýëáò, 4.945 ìåôï÷Ýò. Ãåþñãéïò Öéëßððïõ ËÜððáò(22), 4.192 ìåôï÷Ýò. Êùíóôáíôßíïò Öéëßððïõ ËÜððáò, 4.192 ìåôï÷Ýò(23). Êëçñïíüìïé Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñç, ìåôï÷Ýò 3.417 (Þôïé ïé Êùíóôáíôßíïò ÉùÜííïõ Ëáìíßäçò, Èåïðßóôç, óýæõãïò Êùíóôáíôßíïõ Ëáìíßäç êáé èõãáôÝñá Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñç, ×ñßóôïò Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñçò, ÓìáñÜãäá Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñç êáé ÅëÝíç Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñç, óýæõãïò ×ñéóôüäïõëïõ Ðáðá÷ñÞóôïõ). ÈùìÜò Êùíóôáíôßíïõ Ãêïýôáò, 2.564 ìåôï÷Ýò. ÉùÜííçò Ãñçãïñßïõ ×áôæçíßêïò(24), 2.174 ìåôï÷Ýò. ÄçìÞôñéïò Âáóéëåßïõ ×áôæüðïõëïò, 1.200 ìåôï÷Ýò. Ôï êåöÜëáéï ôçò íÝáò åôáéñåßáò ó÷çìáôßóôçêå ìå ôç óõíÝíùóç ôïõ êåöáëáßïõ ôùí ôñéþí óõã÷ùíåõèåéóþí
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. åðé÷åéñÞóåùí. ÐåñéëÜìâáíå ïéêüðåäá, êôßñéá, ìç÷áíÞìáôá, õäñáõëéêÞ êßíçóç êáé êéíçôÜ óôïé÷åßá. Ç óýíèåóç ôïõ êåöáëáßïõ Þôáí ç áêüëïõèç: Á. Ïéêüðåäá: äñá÷ìÝò 492.000, ðïóïóôü 2,6% ÐåñéëÜìâáíáí ôï ïéêüðåäï ôïõ íçìáôïõñãåßïõ "ËÜððá êáé ×áôæçäçìïýëá" óôçí ¸äåóóá (35 óôñÝììáôá), ôá äýï ïéêüðåäá ôïõ õöáíôïõñãåßïõ "ÊõøÝëç" óôçí ßäéá ðüëç (5 óôñÝììáôá), Ýíá ïéêüðåäï óôïí óéäçñïäñïìéêü óôáèìü Óêýäñáò (300 ô.ì.) êáé ôï ïéêüðåäï ôïõ ìç÷áíïõñãåßïõ óôç Èåóóáëïíßêç (30 óôñÝììáôá). Â. Êôßñéá: äñá÷ìÝò 2.070.000, ðïóïóôü 11,1% Áíôßóôïé÷á ðñïò ôá ïéêüðåäá Þôáí êáé ôá êôßñéá ôïõ íçìáôïõñãåßïõ (1.800 ô.ì.) êáé ôïõ õöáíôïõñãåßïõ (1.000 ô.ì.) óôçí ¸äåóóá, ìéáò áðïèÞêçò óôïí óéäçñïäñïìéêü óôáèìü Óêýäñáò (300 ô.ì.) êáé ôïõ ìç÷áíïõñãåßïõ óôç Èåóóáëïíßêç (2.000 ô.ì.). Ã. Ìç÷áíÞìáôá: äñá÷ìÝò 7.405.000, ðïóïóôü 40% Ôá ìç÷áíÞìáôá êáôáãñÜöïíôáé ãåíéêþò ùò "ìç÷áíÞìáôá íçìáôïõñãßáò, ìç÷áíÞìáôá õöáíôïõñãßáò êáé âõñóïäåøéêÞò, ìç÷áíÞìáôá ìç÷áíïõñãßáò, êéíçôÞñéåò
ìç÷áíÝò êáé åãêáôáóôÜóåéò ðáñáãùãÞò äõíÜìåùò êáé ìåôáöïñÜò áõôÞò, áíôáëëáêôéêÜ êáé åñãáëåßá". Ä. ÕäñáõëéêÞ äýíáìç: äñá÷ìÝò 5.000.000, ðïóïóôü 27,1% Óôçí êáôçãïñßá "õäñáõëéêÞ äýíáìéò êáé åãêáôáóôÜóåéò ðñïò ÷ñçóéìïðïßçóéí áõôÞò êáé öùôéóìüí ôùí åñãïóôáóßùí êáé ôçò ðüëåùò ÅäÝóóçò", ðåñéëáìâÜíïíôáí: (á) Ðåñßâïëïé êáé éóïðåäþóåéò. (â) Âñá÷éóìïß êáé ôïß÷ïé õðïóôçñßîåùí. (ã) ×Üñáîç êáé êáôáóêåõÞ ïäþí êáé ãåöõñþí. (ä) Äéï÷åôåýóåéò õäÜôùí, öñÜãìáôá, äåîáìåíÝò, ï÷åôïß õðüãåéïé êáé óùëÞíåò. (å) ÕäñáõëéêÝò åãêáôáóôÜóåéò ãéá ôçí ÷ñçóéìïðïßçóç ôçò éäéüêôçôçò õäñáõëéêÞò äýíáìçò 2.000 ßððùí ðåñßðïõ, ðïõ åß÷å ðáñá÷ùñçèåß ìå öåñìÜíé ôçò 25çò Áõãïýóôïõ 1907. Å. ÊéíçôÜ êáé ëïéðÜ ðåñéïõóéáêÜ óôïé÷åßá: äñá÷ìÝò 3.532.100, ðïóïóôü 19,1% Óôçí êáôçãïñßá áõôÞ ðåñéëáìâÜíïíôáí: (á) Ýðéðëá êáé óêåýç, (â) õëéêÜ óõíôÞñçóçò êáé äéÜöïñá åîáñôÞìáôá ìç÷áíçìÜôùí, (ã) ðñþôåò ýëåò, (ä) âéïìç÷áíéêÜ ðñïúüíôá óå áðïèÞêåò êáé óå ÷Ýñéá áíôáðïêñéôþí, (å)
24. Ï É. Ã. ×áôæçíßêïò åß÷å ëÜâåé ôï ðáñÜóçìï ôïõ Öïßíéêïò ãéá ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôïí Ìáêåäïíéêü Áãþíá. ÕðÞñîå êïõìðÜñïò ôïõ Ëõóßìá÷ïõ êáé íïíüò ôïõ ËïõêÜ ×áôæçäçìïýëá, óýìöùíá ìå ìáñôõñßá ôïõ ôåëåõôáßïõ.
Ôïðïãñáöéêü ó÷Ýäéï ÁìðåëïêÞðùí, äåêáåôßá 1960. ÄåîéÜ (ìå ôç äéáãñÜììéóç), ôï åñãïóôÜóéï «Åóôßá». Ðñïò ôá áñéóôåñÜ, ôï õöáíôïõñãåßï ÐéåññÜêïõ, ôï âõñóïäåøåßï ×ñéóôïöïñßäç, ôï åñãïóôÜóéï Âáëéïýëç. Ðñïò ôï êÝíôñï, ôï êåñáìïõñãåßï Öéëßððïõ êáé äåîéüôåñá, ï íáüò ôçò Æùïäü÷ïõ ÐçãÞò. (Å. ×åêßìïãëïõ, Ïé Áìðåëüêçðïé Ý÷ïõí éóôïñßá)
∆∂∆ƒ∞¢π∞/5
™À¡∂Ã∂π∞ ™∆∏¡ ∂¶√ √ª∂¡∏ ™∂§π¢∞
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. áðáéôÞóåéò êáé õðï÷ñåþóåéò, (óô) ìåôñçôÜ. Ç ðïñåßá ôçò åðé÷åßñçóçò
25. Ìáñôõñßá ôïõ ËïõêÜ ×áôæçäçìïýëá. Åðßóçò âë. Á. Ã. Ïéêïíüìïõ, " Ç âéïìç÷áíßá óôç ÍÜïõóá áðü ôïí 19ï óôïí 20ï áéþíá.", ÍÜïõóá 19ïò-20ïò áéþíáò, ÍÜïõóá 1999, 330-331. 26. Ã. ÊïöéíÜò, ü.ð., 218-219. 27. ÄéáöÞìéóç óôï Á. Ðáíáãüðïõëïò êáé Óßá, Åìðïñïâéïìç÷áíéêüò Ïäçãüò 1938, 445 28. Ã. Ê. ×ñéóôïäïýëïõ, ü.ð., 210. Ôï ðïóü áíôéðñïóþðåõå 10.000 ùò 18.000 ëßñåò Áããëßáò. 29. "Ïé èåñìÜóôñåò Þôáí ÷õôÝò êáé ãéíüôáí ìÝóá óôïõò ôüñíïõò ç åðåîåñãáóßá, äçëáäÞ Ýöåõãáí ôá êïììáôÜêéá ðïõ ðñïåîåß÷áí áðü ôï ÷õôü õëéêü. ÌåôÜ óõíáñìïëïãïýóáí ôá äéÜöïñá áíôáëëáêôéêÜ, ðüñôåò, ðáñÜèõñá ê.ô.ë.". Ìáñôõñßá Âáóßëç ÂáÀôóç, ôüôå êáôïßêïõ ÁìðåëïêÞðùí. 30. Ã. Ê. ×ñéóôïäïýëïõ, ü.ð., 210. Åíôïðßæïõìå ôéò äéáöçìßóåéò óôïí Åìðïñéêü Ïäçãü ôïõ 1936: "ÈåñìÜóôñá ''Íüñìá'', ç ïìïñöüôåñç, ïéêïíïìéêüôåñç êáé öèçíüôåñç èåñìÜóôñá, óõíå÷ïýò êáé áðëÞò êáýóåùò. Åñìïý 67. Åóôßá Á.Å., ¸íùóéò Âéïìç÷áíéêþí Åðé÷åéñÞóåùí Èåóóáëïíßêçò". 31. ÄéáöÞìéóç óôï Á. Ðáíáãüðïõëïò êáé Óßá, ü.ð., 445. 32. Áõôüèé. 33.ÖÅÊ-ÄÁÅ145/15.6.1928, 113/30.4.1931, 125/12.5.1932, 106/12.5.1933, 182/20.7.1934, 147/27.5.1935, 134/25.5.1936, 193/19.6.1937, 154/25.5.1938, 200/7.6.1939, 166/16.6.1941.
õäñáãùãåßùí. ÅãêáôáóôÜóåéò çëåêôñïöùôéóìïý ðüëåùí êáé ÷ùñßùí"(32). Ôá ðñïúüíôá ôçò õöáíôïõñãßáò êáé ïñéóìÝíá ðñïúüíôá ôïõ ìç÷áíïõñãåßïõ ðáñïõóéÜæïíôáí óôç äéáñêÞ Ýêèåóç ðñïúüíôùí ðïõ ëåéôïõñãïýóå óôï éóüãåéï ôçò ïéêßáò ÇñáêëÞ ×áôæçäçìïýëá, óôç óõìâïëÞ ôùí ïäþí Åñìïý êáé Êáñüëïõ Íôçë, üðïõ åßíáé óÞìåñá ôï Ôáìåßï Ðáñáêáôáèçêþí êáé Äáíåßùí.
Ôï 1931 (1930;) ç "Åóôßá" åíóùìÜôùóå Ýíá áêüìá íçìáôïõñãåßï, ôï "Íçìáôïõñãåßïí Ãêïýôá - ÊáñáôæÜ" óôç ÍÜïõóá. Ï ÈùìÜò Ãêïýôáò Þôáí ðáíôñåìÝíïò ìå ôçí Ïõñáíßá Êùíóôáíôßíïõ ×áôæçäçìïýëá êáé ç ïéêïãÝíåéÜ ôçò åß÷å åããõçèåß õðÝñ ôïõ ãáìðñïý ôçò. ¸ôóé, üôáí ôï íçìáôïõñãåßï Ýðáøå íá ëåéôïõñãåß, ðåñé- Ôá ïéêïíïìéêÜ Þëèå óôçí "Åóôßá"(25). Ôï âáìâáêïêëùóôÞñéï áõôü âñéóêüôáí óôï äõôéêü ìÝñïò ôçò ÍÜïõóáò êáé åß÷å é- Óå ìßá óõíïëéêÞ åêôßìçóç êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1927äñõèåß ôï 1906. Óôá 1913 åß÷å ßóç äõíáìéêüôçôá ìå ôï 1940, ç ïéêïíïìéêÞ ðïñåßá ôçò åðé÷åßñçóçò, ìå âÜóç íçìáôïõñãåßï ôùí "ËÜððá - ×áôæçäçìïýëá". ÄéÝèåôå ôïõò éóïëïãéóìïýò(33) ðïõ åíôüðéóå ç Ýñåõíá, åß÷å ùò 15 êëþóôñéåò êáé 5.000 áôñÜêôïõò. Ôá ìç÷áíÞìáôÜ åîÞò: Óôçí áíÜëõóç ôïõ áñ÷éêïý êåöáëáßïõ ôçò åðéôïõ åß÷áí êáôáóêåõáóôåß áðü ôïõò âñåôáíéêïýò ïß- ÷åßñçóçò, áéóèçôÞ åßíáé ç Ýëëåéøç êåöáëáßïõ êßíçóçò. êïõò "Lord Brothers" êáé "Dobsow Barlow"(26). ÓõíïëéêÜ ç åðé÷åßñçóç åß÷å ðëÝïí äýï íçìáôïõñãåßá âáìâáêåñþí íçìÜôùí (¸äåóóá êáé ÍÜïõóá), Ýíá õöáíôïõñãåßï âáìâáêåñþí õöáóìÜôùí (¸äåóóá) êáé Ýíá ìç÷áíïõñãåßï óôç Èåóóáëïíßêç. Ôï 1927 áíáíåþèçêå ï åîïðëéóìüò ôïõ õöáíôïõñãåßïõ. Ôï 1931 ôï íçìáôïõñãåßï ôçò ¸äåóóáò êáôáóôñÜöçêå áðü ðëçììýñá. Ïé áôõ÷ßåò áõôÝò åðçñÝáóáí ôçí ðáñáãùãÞ, ôá åñãïóôÜóéá üìùò óõíÝ÷éóáí ôç ëåéôïõñãßá ôïõò. Ôï 1938 ï üìéëïò ôçò "Åóôßáò" ðåñéëÜìâáíå êáé Ýíá åñãïóôÜóéï çëåêôñïðáñáãùãÞò óôçí ¸äåóóá, ôï ïðïßï ðáñÞãå "ñåýìá ôñéöáóéêüí ÷áìçëÞò êáé õøçëÞò ôÜóåùò, ñåýìá 220 êáé 440 volt"(27). Ôï 1936, ôï ìç÷áíïõñãåßï áðáó÷ïëïýóå 150 åñãÜôåò êáé 7 õðáëëÞëïõò êáé ìç÷áíéêïýò. Ïé ðùëÞóåéò êõìáßíïíôáí åôçóßùò áðü 6.000.000 Ýùò 10.000.000 äñá÷ìÝò(28). Áðü ôï 1930 êáé ìåôÜ, üôáí ïé åãêáôáóôÜóåéò ôïõ åß÷áí áíáíåùèåß, åß÷å Þäç ðåñéïñßóåé ôçí ðáñá- ÁñéóôåñÜ, ç ïéêßá ×áôæçäçìïýëá óôçí ïäü Åñìïý (Ã. ãùãÞ ãåùñãéêþí ìç÷áíçìÜôùí êáé åß÷å åðéäïèåß óôçí ÁíáóôáóéÜäçò- Åõ. ×åêßìïãëïõ. Ç äéáäñïìÞ ôçò êáôáóêåõÞ åéäþí ÷õôïóéäÞñïõ. Åðßóçò, åðÝêôåéíå ôï ìíÞìçò ôìÞìá óéäçñïêáôáóêåõÞò êáé êáôáóêåõÞò ìç÷áíþí. Ôï ôìÞìá óéäçñïêáôáóêåõþí êáôáóêåýáóå ôç ãÝöõñá ÌÝ÷ñé ôï 1938, ç "Åóôßá" Ýðñåðå íá äéáôçñåß ìå ôçí Áîéïý, ôçí áåñïãÝöõñá ôçò ÂÝñïéáò, åîïðëéóìü ãéá ìïñöÞ ðñþôùí õëþí êáé áðïèåìÜôùí åìðïñåýìáôá áôçí åôáéñåßá "Ïýëåí" êáé ôïõò åêóêáöåßò ôçò åôáéñåß- îßáò 9-13 åê. äñ÷., ÷ùñßò íá äéáèÝôåé ôá áíôßóôïé÷á êåáò "ÖáïõíôÝéóïí", ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå ôá åããåéïâåë- öÜëáéá êßíçóçò (âë. ðßíáêá, óôç ãñáììÞ "ÅìðïñåýìáôéùôéêÜ Ýñãá óôç Ìáêåäïíßá. Ôï ìç÷áíïëïãéêü ôìÞìá ôá"). ¼ðùò åßäáìå, ãéá ôéò áíÜãêåò áõôÝò áíôéóôïé÷ïýêáôáóêåýáæå õöáíôïõñãéêïýò éóôïýò êáé õäñïóôñüâé- óå ðïóü ìéêñüôåñï ôùí 5 åê. äñ÷. êáôÜ ôçí Ýíáñîç ôùí ëïõò. Ôï ôìÞìá ÷õôïóéäÞñïõ êáôáóêåýáæå èåñìÜ- åñãáóéþí ôçò. ¸íáò áêüìç åðéâáñõíôéêüò ðáñÜãïóôñåò óõíå÷ïýò êáé áðëÞò êáýóçò, ðïõ åêôüðéóáí áðü íôáò Þôáí ôá õøçëÜ õðüëïéðá ôïõ ëïãáñéáóìïý ôùí ôçí áãïñÜ ôéò åõñùðáúêÝò. Äçìïöéëåßò Þôáí ïé èåñìÜ- ÷ñåùóôþí, éäéáßôåñá êáôÜ ôá Ýôç 1930, 1933-1937 (âë. óôñåò (ìïíôÝëï Norma), ðïõ ðñïóôáôåýïíôáí áðü äé- ðßíáêá, óôç ãñáììÞ "×ñåþóôåò"). Ç "Åóôßá" Þôáí õðïðëþìáôá åõñåóéôå÷íßáò(29), êáèþò êáé ïé êïõæßíåò ÷ñåùìÝíç íá ðáñá÷ùñåß ðéóôþóåéò óôïõò ðåëÜôåò ôçò (ìïíôÝëï Fame)(30). Åðßóçò, êáôáóêåýáæå ãåùñãéêÜ êáé áíôßóôïé÷á íá äáíåßæåôáé áðü ôéò ôñÜðåæåò, ãéá íá åñãáëåßá, ìõëïóôÜóéá, óôÝãåò êáé öïñôçãßäåò(31). êáëýøåé ôï ôáìåéáêü ôçò éóïæýãéï. ÐáñÜëëçëá, ç åðé÷åßñçóç áíôéðñïóþðåõå ôá ðñïúü- Ç áíÜãêç ôçò äéáôÞñçóçò áðïèåìÜôùí óå Ýôïéìá åíôá Üëëùí ïßêùí Þ áíáëÜìâáíå åñãïëáâéêÜ äéÜöïñåò ìðïñåýìáôá êáé óå ðñþôåò ýëåò, êáèþò êáé ôçò ðáñáêáôáóêåõÝò, üðùò ìáñôõñÜ äéáöÞìéóÞ ôçò ôï 1938: ÷þñçóçò ðéóôþóåùí óå ðåëÜôåò, ÷ùñßò ç "Åóôßá" íá "Ðåôñåëáéïìç÷áíáß áðü ôñåéò ßððïõò êáé Üíù, áôìï- äéáèÝôåé åðáñêÞ êåöÜëáéá êßíçóçò, þèçóå ôçí åôáéëÝâçôåò êáé åãêáôáóôÜóåéò áõôþí, ôñï÷áßïí õëéêüí óé- ñåßá óå äáíåéóìü áðü ôñÜðåæåò êáé ôñßôïõò(34) (âë. äçñïäñïìéêÞò ãñáììÞò, áôìÜìáîáé ðåôñåëáéïêßíçôáé ðßíáêá, ãñáììÞ "ÎÝíá ÊåöÜëáéá" êáé óôï ó÷åäéÜêáé çëåêôñïêßíçôáé, Üìáîáé åðéâáôéêáß êáé öïñôçãáß, ãñáììá "Óýíèåóç Êåöáëáßùí"). ¸íáò Üëëïò ëüãïò ê.ë.ð. ÁíõøùôÞñåò, çëåêôñéêÜ øõãåßá, èåñìïóßöùíåò, äáíåéóìïý Þôáí ç åðÝêôáóç ôùí åãêáôáóôÜóåþí ôçò, êïõæßíáé ê.ë.ð. áåñéüöùôïò. ÐëÞñåéò åãêáôáóôÜóåéò üðùò ôïõ õöáíôïõñãåßïõ óôá 1927(35).
∆∂∆ƒ∞¢π∞/6
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. Ãéá íá áíôáðåîÝëèåé óôçí êáôÜóôáóç áõôÞí, ç åôáéñåßá ïõóéáóôéêÜ äåí äéÝíåéìå ìÝñéóìá êáé ðñáãìáôïðïéïýóå óçìáíôéêïý ýøïõò êåöáëáéïðïéÞóåéò ôùí êåñäþí ôçò, éäéáßôåñá ìÝ÷ñé ôï 1931. ¸êôïôå ç åîÜñôçóÞ ôçò áðü ôïí äáíåéóìü åíéó÷ýèçêå êáé ðáñÝìåéíå õøçëÞ ìÝ÷ñé ôï 1940. Ôï áðïôÝëåóìá ôçò ÷áìçëÞò áíáëïãßáò ôùí ßäéùí ðñïò ôá óõíïëéêÜ êåöÜëáéá (âë. ðßíáêá, ãñáììÞ "ºäéá/Óýíïëï") Þôáí áéóèçôü óôçí êåñäïöïñßá. Ôï Þìéóõ ðåñßðïõ ôùí ìåéêôþí êåñäþí ôçò áðïññïöïýíôáí áðü ôá ôïêï÷ñåïëýóéá (âë. ðßíáêá, ãñáììÝò "ÌåéêôÜ ÊÝñäç", "Ôüêïé").
¸íáò Üëëïò åðéâáñõíôéêüò ðáñÜãïíôáò Þôáí ç óõíå÷Þò áýîçóç ôùí ãåíéêþí åîüäùí (ìéóèïäïóßá, öüñïé êôë.), üðùò öáßíåôáé óôïí ðßíáêá (ãñáììÞ "ÃåíéêÜ ¸îïäá"). Ìáêñïðñüèåóìá, ôá ãåíéêÜ Ýîïäá áõîÜíïíôáí ôá÷ýôåñá áðü ôá ìåéêôÜ êÝñäç (âë. ó÷åäéÜãñáììá "Êåñäïöïñßá"). ¸ôóé, áí êáé ïé ìÝôï÷ïé äåí Ýëáâáí ðïôÝ ìÝñéóìá, üóï ç "Åóôßá" Þôáí êåñäïöüñá, óôï ôÝëïò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1930 åß÷áí óôá ÷Ýñéá ôïõò ìéá ìç êåñäïöüñá åðé÷åßñçóç. Ç åíóùìÜôùóç ôïõ íçìáôïõñãåßïõ ôçò ÍÜïõóáò ôï 1931 ìåßùóå ôï ðåñéèþñéï ìåôáîý ìåéêôþí êåñäþí êáé ãåíéêþí åîüäùí.
ÄéáöÞìéóç êëùóôïûöáíôïõñãéêþí ðñïúüíôùí ôçò «Åóôßáò», óôï Ìáêåäïíéêü Çìåñïëüãéï (Í. Óöåíäüíç) 1956
34. Óýìöùíá ìå ôï êáôáóôáôéêü ôçò, ç åôáéñåßá äå÷üôáí êáé Ýíôïêåò êáôáèÝóåéò. 35. ÖÅÊ-ÄÁÅ 145/15.6.1928.
∆∂∆ƒ∞¢π∞/7
ÓÔÏÉ×ÅÉÁ ÉÓÏËÏÃÉÓÌÙÍ 1927-1940 (óå åêáôïììýñéá äñá÷ìÝò) ¸ôïò 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 ºäéá êåöÜëáéá 21,0 25,7 28,8 21,6 20,0 20,6 18,9 18,9 18,9 18,9 18,9 ÎÝíá êåöÜëáéá 1,1 14,7 24,2 29,7 30,4 28,6 36,3 36,3 36,2 28,9 28,6 ºäéá/Óýíïëï 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 ÌåéêôÜ êÝñäç 4,1 5,8 8,3 6,7 7,3 10,6 10,7 10,7 8,5 9,0 7,0 ÃåíéêÜ Ýîïäá 1,1 1,0 2,9 3,5 3,3 3,5 4,0 4,5 4,4 6,1 4,9 Ôüêïé 0,2 1,5 2,9 3,1 3,5 4,0 3,9 3,9 2,0 5,6 2,1 ×ñåþóôåò 1,9 7,4 2,3 2,5 7,1 12,5 9,0 12,0 11,4 3,9 5,3 Åìðïñåýìáôá 11,0 11,4 11,8 10,7 10,3 13,1 12,2 8,7 11,6 6,4 7,9
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂.
36. "Ôï ìç÷áíïõñãåßï ôï åß÷áí åðéôÜîåé ïé Ãåñìáíïß êáé áí èõìïýìáé êáëÜ äéüñèùíáí ðåðáëáéùìÝíá üðëá êáé ðïëõâüëá, ìéêñÜ äçëáäÞ üðëá. Öåýãïõí ïé Ãåñìáíïß, ìðáßíåé ï ÅËÁÓ, ãßíåôáé ôï ãíùóôü ðáíçãýñé. Ìéá áßèïõóá ìåãÜëç, óôï åñãïóôÜóéï ×áôæçäçìïýëá åß÷å ãßíåé ï ôüðïò ôùí ãëåíôéþí êáé ôùí ïìéëéþí ôùí óôåëå÷þí ôïõ ÅÁÌ...". Ìáñôõñßá Âáóßëç ÂáÀôóç. 37. Ï êáôÜëïãïò äçìïóéåýèçêå óôïí ôýðï. ÊÜèå "åýðïñïò ðïëßôçò" ÷ñåþèçêå ìå Ýêôáêôï öüñï áðü 20 Ýùò 200 åê. äñá÷ìÝò ôçò åðï÷Þò. ÊÜèå åêáôïììýñéï áíôéóôïé÷ïýóå óå 4 ÷ñõóÝò ëßñåò ðåñßðïõ. Ç åðéâïëÞ Ýêôáêôïõ öüñïõ áíôáíáêëïýóå ôéò ìåãÜëåò äçìïóéïíïìéêÝò äõó÷Ýñåéåò êáé ôçí áäõíáìßá ãéá åðéâïëÞ êáíïíéêÞò öïñïëïãßáò åéóïäÞìáôïò óôçí ðñþôç ìåôáðïëåìéêÞ ðåñßïäï. Ï Ê. ×áôæçäçìïýëáò öïñïëïãÞèçêå ìå 80 åê. äñá÷ìÝò êáé ï Ë. ×áôæçäçìïýëáò ìå 30 åê. äñá÷ìÝò. 38. Âë. ëÞììá "×áñßëáïò Åðáìåéíþíäáò" óôïí ðáñüíôá ôüìï. 39. Á. Ã. Ïéêïíüìïõ, ü.ð., 331. 40. Åíôïðßóèçêáí ôá ÖÅÊ-ÄÁÅ 146/15.6.1933, 138/9.6.1934, 183/28.6.1935, 242/12.6.1937. 41. Âë. ëÞììá "Êáííáâïõñãåßïí ''¸äåóóá'' Á.Å." óôïí ðáñüíôá ôüìï. 42. É. Ô. Êáúóåñëßäçò (åðéì.), Óýíäåóìïò Âéïìç÷áíéþí Âïñåßïõ ÅëëÜäïò 19151985, Èåóóáëïíßêç 1985, 13-15.
Ôï 1938, ìåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ íçìáôïõñãåßïõ ôçò ¸äåóóáò áðü ðëçììýñåò, êáôáãñÜöçêáí êáèáñÝò æçìßåò. ¸ôóé, ç "Åóôßá" áíáãêÜóôçêå íá åêìéóèþóåé ôï íçìáôïõñãåßï ôçò ÍÜïõóáò, ãåãïíüò ðïõ âåëôßùóå ôçí êáôÜóôáóç, ÷ùñßò üìùò íá åðéôñÝøåé êåñäïöïñßá (ôï 1940 äåí õðÞñ÷áí êÝñäç). Ôçí ðåñßïäï ôçò êáôï÷Þò ïé ìïíÜäåò ëåéôïõñãïýóáí áíôéìåôùðßæïíôáò äéÜöïñá ðñïâëÞìáôá, ëüãù ôùí óõíèçêþí ôçò ðåñéüäïõ. Ôï ìç÷áíïõñãåßï óôç Èåóóáëïíßêç ôï åß÷áí åðéôÜîåé ïé Ãåñìáíïß, ãéá íá äéïñèþíïõí ôá üðëá ôïõò. ÔìÞìá ôïõ âïìâáñäßóôçêå êáôÜ ëÜèïò áðü ôïõò ¢ããëïõò, ÷ùñßò üìùò óçìáíôéêÝò êáôáóôñïöÝò. ÌåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç êáôåëÞöèç áðü ôïí ÅËÁÓ(36). Ôï 1949 ï Ê. ×áôæçäçìïýëáò êáé ï Ë. ×áôæçäçìïýëáò óõìðåñéëÞöèçêáí óôïí öïñïëïãéêü êáôÜëïãï "åõðüñùí ðïëéôþí", ðïõ áíáêïßíùóå ôï õðïõñãåßï ïéêïíïìéêþí(37). Ç óõììåôï÷Þ óôïí êáôÜëïãï äåß÷íåé üôé ïé åðé÷åéñçìáôßåò îåðÝñáóáí ôá ïéêïíïìéêÜ ðñïâëÞìáôá ðïõ äçìéïýñãçóáí ï Åëëçíïúôáëéêüò Ðüëåìïò, ç Êáôï÷Þ êáé ï Åìöýëéïò. Ôç ìåôáðïëåìéêÞ ðåñßïäï ôá õöáíôïõñãåßá ôçò åôáéñåßáò åß÷áí óõíïëéêÜ 120 áñãáëåéïýò. ÄåêáðÝíôå áñãáëåéïß åß÷áí ðñïóôåèåß óôï ìç÷áíïõñãåßï. Ôï ôìÞìá áõôü ëåéôïõñãïýóå ùò ðáñÜñôçìá ôïõ õöáíôïõñãåßïõ ôçò ¸äåóóáò. Ôï ìç÷áíïõñãåßï åß÷å ôñåéò äåîáìåíÝò óéäÞñïõ, ìéá áðü ôéò ïðïßåò åß÷å ÷ùñçôéêüôçôá 10 ôüíùí óéäÞñïõ. Ìßá áðü ôéò óçìáíôéêÝò åñãáóßåò ôçò ìåôáðïëåìéêÞò ðåñéüäïõ Þôáí ç êáôáóêåõÞ ðáãïëåêÜíùí ãéá ôçí åôáéñåßá ôïõ Åðáìåéíþíäá ×áñéëÜïõ(38). ¼ëåò ïé ìïíÜäåò ôçò åôáéñåßáò "Åóôßá" åß÷áí ðáýóåé ìÝ÷ñé ôï 1964. Ôï ðáëéü âáìâáêïêëùóôÞñéï "ÃêïýôáÊáñÜôæéá" ìåôáâéâÜóôçêå ôï 1957 óôçí åðé÷åßñçóç ôùí Ê. Äïýäïõ êáé Á. ×áôæçáíôùíßïõ êáé ìåôïíïìÜóèçêå "ÕÖÅÍ Ï.Å. Ê. Äïýäïò-Á. ×áôæçáíôùíßïõ êáé Óßá"(39). Ôï ìç÷áíïõñãåßï åêðïéÞèçêå ðåñß ôï 19621963. Ôá äéïéêçôéêÜ ÊáôÜ ôçí ßäñõóç ôçò åôáéñåßáò ðñüåäñïò ôïõ äéïéêçôéêïý óõìâïõëßïõ Þôáí ï ÇñáêëÞò ×áôæçäçìïýëáò. Áíôéðñüåäñïò Þôáí ï ÷çìéêüò ÄçìÞôñéïò ×áôæüðïõëïò. Óôï äéïéêçôéêü óõìâïýëéï ôçò åôáéñåßáò(40) óõììåôåß-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/8
÷áí ïé Üëëïé äýï áäåëöïß ×áôæçäçìïýëá, ï Ãåþñãéïò ËÜððáò, ï ïðïßïò êáôïéêïýóå óôï ÊÜéñï êáé äåí åß÷å Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôçí äéïßêçóç ôçò åðé÷åßñçóçò, ï ËÜæáñïò ÂáóäÜñçò, ï ÷çìéêüò Êùíóôáíôßíïò Ãêïýôáò êáé ï âéïìÞ÷áíïò ÅõÜããåëïò ×áôæçôñýðêïõ(41). Ï ÉùÜííçò ×áôæçíßêïò äåí ìíçìïíåýåôáé óå óõìâïýëéï ôçò åôáéñåßáò ìåôÜ ôï 1933. ÌåôÜ ôïí èÜíáôï ôïõ ÇñáêëÞ ôïí áíôéêáôÝóôçóå óôç èÝóç ôïõ ðñïÝäñïõ ï áäåëöüò ôïõ Ëõóßìá÷ïò, ï ïðïßïò åíþ ìÝ÷ñé ôüôå äéÝìåíå óôçí ¸äåóóá ãéá ôçí åðßâëåøç ôùí åñãïóôáóßùí, åãêáôáóôÜèçêå ðëÝïí ìüíéìá óôç Èåóóáëïíßêç. Áðü ôçí ðåñßïäï áõôÞ óôçí åðé÷åßñçóç óõììåôåß÷å ðëÝïí , ùò ôå÷íéêüò óýìâïõëïò, ï ðñùôüôïêïò ãéïò ôïõ ÇñáêëÞ, ï Êùíóôáíôßíïò, ï ïðïßïò åß÷å óðïõäÜóåé óôç ÄñÝóäç ìç÷áíïëüãïò. Áðü ôï 1934 óôï äéïéêçôéêü óõìâïýëéï óõììåôåß÷áí êáé ïé Ãåþñãéïò Ä. ÔïõñðÜëçò êáé Ð. Ðåôñßäçò, áðü ôçí ¸äåóóá, åíþ áðü ôï 1937 ï äéåõèõíôÞò ôçò ÅèíéêÞò ÔñÜðåæáò ÄçìïóèÝíçò Ìåãáëßäçò, êáôÜ ôç óõíÞèåéá ôçò ôñÜðåæáò íá óõììåôÝ÷åé ìÝóù áíþôåñùí õðáëëÞëùí ôçò óå óõìâïýëéá ðéóôïäïôçìÝíùí âéïìç÷áíéêþí åðé÷åéñÞóåùí. Áðü ôï 1953 óõììåôåß÷å, åíåñãÜ ðëÝïí, óôéò åðé÷åéñÞóåéò ï ËïõêÜò ×áôæçäçìïýëáò ôïõ ËõóéìÜ÷ïõ. Áñ÷éêÜ åß÷å ðáñáêïëïõèÞóåé ìáèÞìáôá ãåíéêÞò ìç÷áíïëïãßáò óôç ÂéÝííç êáé êáôüðéí öïßôçóå óôçí ÐÜíôåéï. ÄéåôÝëåóå áíôéðñüåäñïò ôïõ äéïéêçôéêïý óõìâïõëßïõ áðü ôï 1956. Ï ÇñáêëÞò ×áôæçäçìïýëáò õðÞñîå éäñõôéêü ìÝëïò (1914) êáé ðñüåäñïò (1920-1924) ôïõ ÓõíäÝóìïõ Âéïìç÷Üíùí Ìáêåäïíßáò(42). Ï Êùíóôáíôßíïò Çñ. ×áôæçäçìïýëáò äéåôÝëåóå ðñüåäñïò ôïõ ßäéïõ ïñãáíéóìïý ôçí ðåñßïäï 1958-1966. Ïé Êùíóôáíôßíïò êáé ÁëÝîáíäñïò ×áôæçäçìïýëáò ôïõ ÇñáêëÝïõò, ï ×ñéóôüäïõëïò ×áôæçäçìïýëáò ôïõ Êùíóôáíôßíïõ êáé ï ËïõêÜò ×áôæçäçìïýëáò ôïõ ËõóéìÜ÷ïõ Þôáí, ôï 1951, ìÝôï÷ïé ôçò "Áíùíýìïõ Åôáéñåßáò Êáííáâïõñãåßïí ''¸äåóóá''". Áðü ôï 1932 ç "Åóôßá" óõììåôåß÷å óôï óôï "Ãñáöåßïí ÓõííåíïÞóåùò Íçìáôïõñãåßùí Ìáêåäïíßáò", ïñãáíéóìü ðïõ åß÷å ùò óôü÷ï ôïí óõíôïíéóìü ôùí íçìáôïõñãåßùí(43). ×áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï ó÷üëéï ôïõ Ê. ÔïìáíÜ(44) ãéá ôçí ïéêïãÝíåéá ×áôæçäçìïýëá:
E™∆π∞,
∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂.
"Ôá ðáéäéÜ ôïõ ×áôæçäçìïýëá åß÷áí ðñïïäåõôéêÝò êïéíùíéêïðïëéôéêÝò áíôéëÞøåéò. Ï ìéêñüôåñïò ãéïò, ðïõ öïéôïýóå óôï ´ ÃõìíÜóéï êáôÜ ôá äýóêïëá ÷ñüíéá 1925-30, åéóçãÞèçêå óôá Üëëá ôïõ áäÝëöéá ðïõ óõìöþíçóáí íá ðñïóëÜâïõí óôï åñãïóôÜóéï Üðïñïõò óõììáèçôÝò ôïõò ãéá åëáöñéÝò äïõëåéÝò. ÐïëëÜ áðü ôá ðáéäéÜ åêåßíá ðïõ åßíáé óÞìåñá äéáêåêñéìÝíïé åðéóôÞìïíåò, äïýëåõáí ôç íý÷ôá óôïõò áñãáëåéïýò êáé óôá ìáóïýñéá êáé ôç ìÝñá ðÞãáéíáí óôï ó÷ïëåßï…". ÁíáóôÜóéïò ÂáóäÜñçò êáé ïéêïãÝíåéá ÂáóäÜñç Ç ïéêïãÝíåéá ÂáóäÜñç(45) åßíáé ðïëõìåëÞò êáé êáôÜãåôáé áðü ôçí ¸äåóóá. Ï ÁíáóôÜóéïò ÂáóäÜñçò åß÷å óðïõäÜóåé óôçí ÉáôñéêÞ Ó÷ïëÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí êáé ìåôÜ ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôçí ¸äåóóá Üóêçóå ôçí éáôñéêÞ óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ. Óõììåôåß÷å óôïí Ìáêåäïíéêü Áãþíá êáé äéåôÝëåóå äçìïãÝñïíôáò ôçò ðüëçò(46). Ðáíôñåýèçêå ôçí Ðçíåëüðç, êüñç ôïõ ãáéïêôÞìïíá êáé ðñïêñßôïõ ôçò äçìïãåñïíôßáò ôçò ¸äåóóáò, ËÜæáñïõ Ìðßíôóç(47). Áðü ôï ãÜìï ôïõò ãåííÞèçêáí ðÝíôå ðáéäéÜ: ç Èåïðßóôç, êáôüðéí óýæõãïò Êùíóôáíôßíïõ É. Ëáìíßäç, ç ÅëÝíç, êáôüðéí óýæõãïò ×ñéóôïäïýëïõ Ðáðá÷ñÞóôïõ(48), ï ×ñÞóôïò (ÔÜêçò), ï ËÜæáñïò êáé ç ÓìáñÜãäá. ÌåôÜ ôïí èÜíáôï ôïõ Áíáóôáóßïõ ÂáóäÜñç ôïí äéáäÝ÷ôçêáí óôçí "Åóôßá" ùò ìÝôï÷ïé ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ. Áðü áõôÜ, ïõóéáóôéêÞ óõììåôï÷Þ åß÷áí ôá Üññåíá ìÝëç, ï ËÜæáñïò êáé ï ×ñÞóôïò, ïé ïðïßïé åß÷áí öïéôÞóåé óôçí ÅìðïñéêÞ Ó÷ïëÞ Êùíóôáíôéíßäç óôç Èåóóáëïíßêç. Ï ×ñÞóôïò ðáñÝìåéíå åãêáôåóôçìÝíïò óôçí ¸äåóóá, åíþ ï ËÜæáñïò åãêáôáóôÜèçêå óôç Èåóóáëïíßêç ãéá ôéò áíÜãêåò ôçò åðé÷åßñçóçò. ÄçìÞôñéïò Â. ×áôæüðïõëïò Ï ÄçìÞôñéïò Â. ×áôæüðïõëïò(49) ãåííÞèçêå ôï 1880 óôïí Äßëïöï ôïõ ÂïÀïõ ÊïæÜíçò. Öïßôçóå óôï ÃõìíÜóéï ôïõ Ôóïôõëßïõ êáé êáôüðéí óôç Ó÷ïëÞ Öõóéêþí Åðéóôçìþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí. Áðü ôï 1903 Ýùò ôï 1911 äéïñßóôçêå äéáäï÷éêÜ êáèçãçôÞò ÷çìåßáò óôï ÃõìíÜóéï ôïõ Ôóïôõëßïõ, ôïõ Ìïíáóôçñßïõ êáé ôçò Èåóóáëïíßêçò. ÐáñÜëëçëá Þôáí ðñÜêôïñáò êáé ôïõ Åëëçíéêïý ÊïìéôÜôïõ. Ôï 1911 íõìöåýèçêå ôçí Áéêáôåñßíç Åìßñç êáé ìåôÝ-
âç óôç Ãáëëßá, óôï ×çìéêü Éíóôéôïýôï ôçò Íáíóß, üðïõ áðÝêôçóå äéäáêôïñéêü ôßôëï êáé åéäéêåýôçêå óôçí ÃåùðïíéêÞ ×çìåßá. ÅðÝóôñåøå óôç Èåóóáëïíßêç åõåëðéóôþíôáò íá éäñýóåé âéïìç÷áíßá ÷çìéêþí ëéðáóìÜôùí, üìùò ïé âáëêáíéêïß ðüëåìïé áðÝôñåøáí ôá ó÷ÝäéÜ ôïõ. ÌåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç äéïñßóôçêå êáèçãçôÞò ôùí Äéäáóêáëåßùí Èåóóáëïíßêçò, ÷ùñßò üìùò íá åãêáôáëåßøåé ôéò åðáöÝò ôïõ ìå ôçí âéïìç÷áíßá. ¹äç ôï 1914, üôáí óõóôÜèçêå ï Óýíäåóìïò Âéïìç÷Üíùí Ìáêåäïíßáò, åß÷å äéïñéóôåß ãñáììáôÝáò(50) êáé ôï 1938, üôáí ôï êáôáóôáôéêü ôñïðïéðïéÞèçêå êáé äçìéïõñãÞèçêå ï Óýíäåóìïò Âéïìç÷Üíùí ÌáêåäïíßáòÈñÜêçò, áíÝëáâå ðñüåäñïò Ýùò ôï 1944. ÅðáíåîåëÝãç ðñüåäñïò áðü ôï 1948 Ýùò ôï 1958. ÄéåôÝëåóå åðßóçò ìÝëïò ôïõ äéïéêçôéêïý óõìâïõëßïõ ôçò ÄÅÈ. ÐáñÜëëçëá, äñáóôçñéïðïéÞèçêå êáé óôçí ðïëéôéêÞ. Ôï 1923 åîåëÝãç ðëçñåîïýóéïò Ãñåâåíþí óôçí Ä´ ÅèíïóõíÝëåõóç, åíþ áðü ôï 1929 Ýùò ôï 1935 áíáäåß÷ôçêå ãåñïõóéáóôÞò ÊïæÜíçò. Ôï Åìðïñéêü êáé Âéïìç÷áíéêü ÅðéìåëçôÞñéï Èåóóáëïíßêçò åîÝäùóå ôéìçôéêü ôüìï ìå ôç âéïãñáößá êáé ôéò äçìïóéåýóåéò ôïõ Ä. ×áôæüðïõëïõ.
ÔÏ ÁÑÈÑÏ ÅÉÍÁÉ ÁÍÁÄÇÌÏÓÉÅÕÓÇ ÁÐÏ ÔÏ ÅÑÃÏ «ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÇÓ ÅÐÉ×ÅÉÑÇÌÁÔÉÊÏÔÇÔÁÓ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÏÍÉÊÇÓ» ÔÏÌÏÓ ÔÑÉÔÏÓ, ÅÊÄÏÓÇ ÔÇÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÇÓ ÅÔÁÉÑÉÁÓ ÅÐÉ×ÅÉÑÇÌÁÔÉÙÍ ÂÏÑÅÉÏÕ ÅËËÁÄÏÓ. Ç ÁÍÁÄÇÌÏÓÉÅÕÓÇ ÃÉÍÅÔÁÉ ÌÅ ÔÇÍ ÅÃÊÑÉÓÇ ÔÙÍ ÓÕÃÃÑÁÖÅÙÍ ÔÏÕÓ ÏÐÏÉÏÕÓ ÊÁÉ ÅÕ×ÁÑÉÓÔÏÕÌÅ ÈÅÑÌÁ
∆∂∆ƒ∞¢π∞/9
ÄéáöÞìéóç (1937) ôçò äçìïöéëïýò èåñìÜóôñáò «Íüñìá» ðïõ êáôáóêåýáæå ç «Åóôßá»
43. Ìçôñþá Åìðïñéêïý êáé Âéïìç÷áíéêïý Åðéìåëçôçñßïõ Èåóóáëïíßêçò 2375. 44. Ê. ÔïìáíÜò, «Äñüìïé êáé ãåéôïíéÝò ôçò Èåóóáëïíßêçò ìÝ÷ñé ôï 1944», Óêüðåëïò 1997. 45. Ðëçñïöïñßåò ðáñåß÷áí ç Ìáßñç Ð. ÓåöåñôæÞ (1924), ôï ãÝíïò Ðáðá÷ñÞóôïõ, ï ÁíáóôÜóéïò ÂáóäÜñçò (1926) ôïõ ×ñÞóôïõ êáé ç Ðåëáãßá ÖáëôóÞ, ôï ãÝíïò ×ñ. ÃÝóéïõ. Ï ÁíáóôÜóéïò ÂáóäÜñçò åñãÜóôçêå ùò ìç÷áíïëüãïò-çëåêôñïëüãïò ìç÷áíéêüò, áñ÷éêÜ óôï õðïõñãåßï Âéïìç÷áíßáò êáé êáôüðéí óôï õðïõñãåßï Ðáéäåßáò. Ç Ðåëáãßá ÖáëôóÞ åßíáé ïìüôéìç êáèçãÞôñéá ôçò ÍïìéêÞò Ó÷ïëÞò ôïõ ÁÐÈ. 46. Ê. Íïýóêáò, ü.ð., 274-275. 47. Áõôüèé, 297. 48. Áðü ïéêïãÝíåéá ãáéïêôçìüíùí ôçò ðåñéï÷Þò Êëåéóï÷ùñßïõ åîåëß÷èçêå ùò õöáóìáôÝìðïñïò óôçí ¸äåóóá. 49. Åêôüò êáé áí äéåõêñéíßæåôáé äéáöïñåôéêÜ, ïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ÄçìÞôñéï Â. ×áôæüðïõëï ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï Ìáêåäïíéêüí Çìåñïëüãéïí (Í. Óöåíäüíç) 1952 ùò ðñüëïãïò óå Üñèñï ôïõ ×áôæüðïõëïõ ðïõ áíáöÝñåé ôéò áíáìíÞóåéò ôïõ áðü ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôïí Ìáêåäïíéêü Áãþíá. Ä. Â. ×áôæüðïõëïò, ü.ð., 83-92. 50. Ìå ìéóèü 350 äñá÷ìÝò ìçíéáßùò. É. Ô. Êáúóåñëßäçò, ü.ð., 15.
∞ƒÃ∂π√ ∫.π∞.£.: ∆ª∏ª∞ ∆√À ∂ƒ°√™∆∞™π√À ∆∏™ «∂™∆π∞™» ™∆√À™ ∞ª¶∂§√∫∏¶√À™, √¶ø™ ™ø∑∂∆∞π ™∏ª∂ƒ∞
Öùôïãñáößåò: Êþóôáò ÊñéêÝëçò, ÌÜéïò 2008
∆∂∆ƒ∞¢π∞/10
°ƒ∞º∂π √ ∫ø™∆∞™ ∫√Àƒ∆∏™
™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 2ïõ ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À Aª¶∂§√∫∏¶ø¡ Ôï 2ï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï ÁìðåëïêÞðùí åßíáé ôï ðéï ðïëýðáèï ó÷ïëåßï ôçò ðåñéï÷Þò ìáò, üóïí áöïñÜ ôï ÷þñï êáé ôá äéäáêôÞñéá ðïõ óôåãÜóôçêå. Óôçí ðïëý÷ñïíç ìÝ÷ñé óÞìåñá ðïñåßá ôïõ, åíþ ôüóá êáé ôüóá ðñüóöåñå óôç ìáèçôéþóá íåïëáßá ôùí ÁìðåëïêÞðùí, ëåò êáé êÜðïéá âÜóêáíïò ìïßñá ôï êáôáäßêáóå íá âñßóêåôáé óå ìéá áÝíáç ôáëáéðùñßá ëüãù ðñïâëçìÜôùí ìå ôï äéäáêôÞñéü ôïõ. Ìéá ðñþôç áäñÞ åéêüíá áõôÞò ôçò ðåñéðÝôåéáò èá ðñïóðáèÞóïõìå íá óáò äþóïõìå ìå ôçí ðáñïýóá åñãáóßá, åðé÷åéñþíôáò ìéá éóôïñéêÞ îåíÜãçóç óôïõò ÷þñïõò êáé ôá äéäáêôÞñéá ðïõ êáôÜ êáéñïýò óôåãÜóôçêå áðü ôï ðñþôï Ýôïò ëåéôïõñãßáò ôïõ ìÝ÷ñé óÞìåñá. ÓÔÇÍ "ÐÁÑÁÃÊÁ", 1930 - 34 Ôï 2ï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï ÁìðåëïêÞðùí Üñ÷éóå åðßóçìá ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôï 1930 ìå ôçí ïíïìáóßá 43ï
öùôï1: ÌåñéêÞ Üðïøç ôçò "ðáñÜãêáò", áðü "ôï Ðåñéïäéêü" ÄÞìïõ ÁìðåëïêÞðùí, 1998
Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï Èåóóáëïíßêçò. ÁðïôÝëåóå óõíÝ÷åéá ôïõ åðß äéåôßá (1928-30) ðñïçãçèÝíôïò óå ëåéôïõñãßá Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ Åðôáëüöïõ, óôï äéäáêôÞñéï ôïõ ïðïßïõ êáé óôåãÜóôçêå. Ôï äéäáêôÞñéï áõôü âñéóêüôáí óôç óõìâïëÞ ôùí óçìåñéíþí ïäþí ôùí ÁìðåëïêÞðùí Åõîåßíïõ êáé ÓêåðÜñíç (ôüôå Çëßïõ). Óå áöçãÞóåéò åðéæþíôùí ìáèçôþí ðïõ öïßôçóáí ó' áõôü ôï êôßñéï, ìíçìïíåýåôáé ìå ôï ðñïóùíýìéï "ðáñÜãêá". ¹ôáí Ýíá ðáñÜðçãìá, ìÜëëïí êáôÜëïéðï ôùí óõììá÷éêþí äõíÜìåùí áðü ôïí Á´ ðáãêüóìéï ðüëåìï. ¹ôáí áêáôÜëëçëï ãéá äéäáêôÞñéï êáé ìéêñü ãéá ôçí ðáñáôçñïýìåíç ôüôå ñáãäáßá áýîçóç ôïõ ìáèçôéêïý äõíáìéêïý. Ôï 1934 Ý÷ïõìå ôçí êáôåäÜöéóç áõôïý ôïõ ðáñáðÞãìáôïò. Ãéá ôçí êáôÜóôáóç áõôïý ôïõ êôéñßïõ êáé ôïí ôñüðï êáôåäÜöéóÞò ôïõ õðÜñ÷åé ãñáðôÞ åíõðüãñáöç ìáñôõñßá ôïõ ÓôÝñãéïõ ÓêåðÜñíç* , ìáèçôÞ áõôïý ôïõ
¸ããñáöï1: Ç ìåôåããñáöÞ ôïõ ïéêïðÝäïõ óôï Õðïèçêïöõëáêåßï Èåó/êçò
ó÷ïëåßïõ. ÐáñáèÝôïõìå ìåñéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ áðïóðÜóìáôá áõôÞò ôçò ìáñôõñßáò: [… "Ôï ïßêçìá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôï ùò Ó÷ïëåßï Þôï
åðß ôçò ïäïý Ðçëßïõ…" … "áðïôåëåßôï áðü 3 áßèïõóåò äéäáóêáëßáò êáé ãñáöåßïí, åðß 16 âÜóåùí ôóéìÝíôïõ 0,30 åêáôïóôþí ýøïõò, áìéáíôüðëáêåò,
*Ï ÓôÝñãéïò ÓêåðÜñíçò áðåâßùóå ôï 2007. ¹ôáí ãéïò ôïõ áåéìíÞóôïõ äáóêÜëïõ Ãåùñãßïõ ÓêåðÜñíç. Ìïõ ðáñÝäùóå ôï 2001 éäéü÷åéñï åíõðüãñáöï êåßìåíï ãéá ôç æùÞ ôïõ ðáôÝñá ôïõ, üðïõ ìåôáîý Üëëùí õðÜñ÷ïõí êáé ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ðñïáíáöåñüìåíï äéäáêôÞñéï.
∆∂∆ƒ∞¢π∞/11
™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 2ïõ ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À Aª¶∂§√∫∏¶ø¡ îýëéíï ðÜôùìá êáé ïñïöÞ îõëßíç ìå ðéóóü÷áñôï. Ôåëåßùò áêáôÜëëçëï êáé ìå ìåãÜëç êõêëïöïñßá ðïíôéêþí åðß êáèçìåñéíÞò âÜóåùò…" … "Ãéá ôïõò ëüãïõò áõôïýò ðïëëÜêéò áíåöÝñèç (ó.ó.: ï äéåõèõíôÞò Ãåþñ. ÓêåðÜñíçò) åéò ôçí áñìïäßáí Åðéèåþñçóçí êáé ôïí ôüôå Ãåíéêüí ÄéïéêçôÞí Ìáêåäïíßáò äéá ôçí ìåôáóôÝãáóç Þ áíÝãåñóç íÝïõ ïéêÞìáôïò ðëçí üìùò çñíïýíôï ôçí éêáíïðïßçóç ôïõ äéêáßïõ áéôÞìáôïò ìå ôçí äéêáéïëïãßáí üôé: Ý÷åôå ó÷ïëåßï" … "ìå êßíäõíï áö' åíüò ôçò ðïéíéêÞò äéþîåùò êáé áðïæçìéþóåùò êáé áö' åôÝñïõ ôçí áðüëõóÞ ôïõ … óõíÝëáâå ôï ó÷Ýäéï (ï Ã. ÓêåðÜñíçò) ôïõ ãêñåìßóìáôïò ôïõ ïéêÞìáôïò ìå âïçèü êáé ôï ìáíéáóìÝíï áÝñá … ìéá êáé ôá åõôåëïýò êáôáóêåõÞò õëéêÜ ôïõ Þóáí åý-
êïëç ëåßá ôïõ ÂáñäÜñç". … "Ìå ôçí Ýíáñîç ôïõ ó÷ïëéêïý Ýôïõò 1934-35, íýêôá Þëèå ç áíáìåíïìÝíç åõêáéñßá õëïðïéÞóåùò ôïõ ó÷åäßïõ êáé ìå ôç âïÞèåéá äýï åìðßóôùí ìáèçôþí ôïõ ó÷ïëåßïõ ðáñüíôïò êáé åìïý, áöïý îçëþèçêå ìéá ðëÜêá áìéÜíôïõ, öïýóêùóå áðü áÝñá êáé ôï åêôßíáîå óôï ðñïáýëéï, êáôáóôñÝöïíôÜò ôï ïëïó÷åñþò". … ]. ¸êôïôå ç "ðáñÜãêá" áðïôåëåß ðáñåëèüí êáé ìüíï ãëõêéÜ áíÜìíçóç óôïõò ìáèçôÝò ðïõ öéëïîÝíçóå. Ï ÷þñïò ðáñÝìåéíå ùò áëÜíá êáé óÞìåñá åßíáé äéáìïñöùìÝíïò óå ðÜñêï. Ç Ýäñá ôïõ ó÷ïëåßïõ ìåôáöÝñèçêå óå Üëëï ÷þñï.
ÓÔÇÍ ÏÄÏ ÊÁËËÉÈÅÁÓ, 1934 - 1994. á). Ôï çìéõðüãåéï (1934-38). ¹äç áðü ôï 1931 åß÷å ðáñá÷ùñçèåß ïéêüðåäï åêôÜóåùò 2.538 ô.ì. åðß ôçò ïäïý ÊáëëéèÝáò, ìå óêïðü ôçí áíÝãåñóç äéäáêôçñßïõ ãéá ôçí åîõðçñÝôçóç ôùí áíáãêþí ôçò óôïé÷åéþäïõò åêðáéäåýóåùò ôïõ óõíïéêéóìïý Åðôáëüöïõ. Ôï Ýôïò 1932 ôï ïéêüðåäï ðåñéÞëèå ùò éäéïêôçóßá åðßóçìá óôç Ó÷ïëéêÞ Åöïñåßá ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý (ùò 43ï ôüôå) ìå ôç ìåôåããñáöÞ ôïõ óôï Õðïèçêïöõëáêåßï Èåóóáëïíßêçò (Ýããñáöï 1). Óôï ïéêüðåäï áõôü ðñïãñáììáôßóèçêå áíÝãåñóç íÝïõ äéäáêôçñßïõ ìå çìéõðüãåéï êáé äýï ïñüöïõò. ¸ãéíå êáé ìåéïäïôéêüò äéáãùíéóìüò ìå ôåëéêü áíÜäï÷ï ôïí åðôáëïößôç åñãïëÜâï ÂïíáðÜñôç Èåüäùñï, ôá ðáéäéÜ ôïõ ïðïßïõ Þôáí ìáèçôÝò óôï ó÷ïëåßï êáé ôï 1933 îåêéíÜíå ïé åñãáóßåò èåìåëßùóçò. Óôéò 17 Íïåìâñßïõ 1934, ìåôÜ êáé ôï ãêñÝìéóìá ôçò "ðáñÜãêáò" áðü ôïí ÓêåðÜñíç, ãßíåôáé ç ðáñáëáâÞ ôùí ÷þñùí ôïõ õðïãåßïõ áðü ôïí ÅðéèåùñçôÞ ËáãïõìéôæÜêç Êùí. êáé ôïí ðñïúóôÜìåíï ôçò Õðçñåóßáò Ó÷ïëéêþí Êôéñßùí Ã. ÊåëðåñÞ (Ýããñáöï 2). Ëüãù Ýëëåéøçò ÷ñçìÜôùí ïé åñãáóßåò óôáìÜôçóáí ó' áõôü ôï óçìåßï. Ôï äéäáêôÞñéï ðáñÝìåéíå ó' áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç ìÝ÷ñé ôï 1938 êáé ôá ìáèÞìáôá ãßíïíôáí óå äéðëÞ âÜñäéá.
Öùôü 2: 1940, ï 1ïò üñïöïò, ÷ùñßò åîùôåñéêÜ åðé÷ñßóìáôá. Ç ðñùôüôõðç öùôïãñáößá óôï áñ÷åßï ôïõ 2ïõ Äçì. ÁìðåëïêÞðùí
Åí ôù ìåôáîý ôï 1934 éäñýåôáé ç êïéíüôçôá ÁìðåëïêÞðùí êáé ï óõíïéêéóìüò Åðôáëüöïõ õðÜãåôáé ó' áõôÞ, åíþ ôï ó÷ïëåßï ìåôïíïìÜæåôáé åðßóçìá áðü 43ï Èåóóáëïíßêçò óå 2ï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï ÁìðåëïêÞðùí. â). Ï ðñþôïò üñïöïò (1938-56) Ïé ðñïóðÜèåéåò ãéá ôçí áðïðåñÜôùóç ôïõ äéäáêôçñßïõ äåí óôáìÜôçóáí. Ôï 1938 äüèçêáí êÜðïéá ÷ñÞìáôá áðü ôï êñÜôïò êáé ôï Ôáìåßï ÅêðáéäåõôéêÞò
¸ããñáöï 2: Ðñùôüêïëëï ðáñáëáâÞò ðëÜêáò ïñïöÞò õðïãåßïõ.
™À¡∂Ã∂π∞ ™∆∏ ™∂§π¢∞ 11
∆∂∆ƒ∞¢π∞/12
™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 2ïõ ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À Aª¶∂§√∫∏¶ø¡ Ðñüíïéáò, ðëçí üìùò ðÜëé äåí åðáñêïýóáí, ãé' áõôü äéáôÜ÷èçêå êáé õðï÷ñåùôéêüò Ýñáíïò åðß üëùí ôùí êáôïßêùí ôùí ÁìðåëïêÞðùí. ¸ôóé îåêßíçóáí ïé åñãáóßåò ãéá ôçí áðïðåñÜôùóç ôïõ äéäáêôçñßïõ. ÁíÜäï÷ïò áõôÞ ôç öïñÜ ï åñãïëÜâïò Èåüäùñïò Ôóáêéñßäçò. Ôï 1940 Ý÷ïõìå ôçí áðïðåñÜôùóç ôïõ 1ïõ ïñüöïõ. Äåí Ýãéíáí ôá åîùôåñéêÜ åðé÷ñßóìáôá (öùôü 2). Ôá ÷ñÞìáôá îáíÜ ôåëåßùóáí êáé ôï ó÷ïëåßï ëåéôïõñãïýóå ìå Ýíáí üñïöï ùò ôï 1956. ã). Ï äåýôåñïò üñïöïò (1956-78) Ôï 1956 ãßíåôáé Ýíáñîç åñãáóéþí ãéá ôï ÷ôßóéìï êáé ôïõ 2ïõ ïñüöïõ ôïõ äéäáêôçñßïõ. Ïé åñãáóßåò êñáôÜíå äýï ÷ñüíéá êáé åðß ôÝëïõò ôï äéäáêôÞñéï áðïðåñáôþíåôáé. Áíôß Üëëùí ó÷ïëßùí êáé ðëçñïöïñéþí, êáëýôåñá ìéëÜíå äýï öùôïãñáöéêÜ íôïêïõìÝíôá, áðü ôï ðñïóùðéêü ìïõ áñ÷åßï, ôá ïðïßá êáé óáò ðáñáèÝôù (öùôü 3 êáé 4). Ôï Ýíá äåß÷íåé ôçí Ýíáñîç ôùí åñãáóéþí ãéá ôï äåýôåñï üñïöï êáé ôï Üëëï äåß÷íåé ôï äéäáêôÞñéï áðïðåñáôùìÝíï. Ìå áðïðåñáôùìÝíï ôï äéäáêôÞñéï, ôï ó÷ïëåßï ëåéôïýñãçóå áðñüóêïðôá ùò ôï 1978, üóïí áöïñÜ ôç óôÝãáóÞ ôïõ. ÊáôÜ äéáóôÞìáôá ãßíïíôáé ðñïóðÜèåéåò ðñïóèÞêçò íÝùí áéèïõóþí, ëüãù áýîçóçò ôïõ áñéèìïý ôùí ìáèçôþí. Óôá ìÝóá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1970 ôï ìáèçôéêü äõíáìéêü ó÷åäüí áããßæåé ôïí áñéèìü 800. Ç åóùôåñéêÞ ìåôáíÜóôåõóç, ç áëëáãÞ ôïõ ñõìïôïìéêïý ó÷åäßïõ êáé ç áíÝãåñóç ðïëõêáôïéêéþí åñìçíåýïõí áõôü ôï öáéíüìåíï. Ãé' áõôü ôï ó÷ïë. Ýôïò 1976-77 ôï ó÷ïëåßï óðÜæåé óôá äýï, ìå ôçí ßäñõóç óôïí ßäéï ÷þñï ôïõ 8ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí, ðïõ áðïññïöÜ ôïõò ìéóïýò ìáèçôÝò ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý êáé ëåéôïõñãïýí ìå âÜñäéåò óôï ßäéï äéäáêôÞñéï.
Áðüóðáóìá áðü ôçí éäéü÷åéñç ìáñôõñßá ôïõ Óô. ÓêåðÜñíç
öùôï 3: 1956-57, Ýíáñîç åñãáóéþí áíÝãåñóçò ôïõ 2ïõ ïñüöïõ.
ä). Ôá ëõüìåíá (1978-94). Ôïí Éïýíéï ôïõ 1978 Ýíáò äõíáôüò óåéóìüò óõãêëüíéóå ôç Èåóóáëïíßêç ìå êáôáóôñåðôéêÝò óõíÝðåéåò óå áíèñþðéíåò æùÝò êáé óôçí êôéñéáêÞ õðïäïìÞ ôçò ðüëçò. ÁíÜìåóá óôá êôßñéá ðïõ êñßèçêáí áêáôÜëëçëá êáé êáôåäáöéóôÝá áðü ôéò áñìüäéåò åëåãêôéêÝò åðéôñïðÝò, Þôáí êáé ôï äéäáêôÞñéï ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ ÁìðåëïêÞðùí. Ãéá ìéá áêüìç öïñÜ ôï 2ï Äçìïôéêü áíôéìåôùðßæåé ðñüâëçìá óôÝãáóçò. Ëüãù ôïõ åðåßãïíôïò ôïõ èÝìáôïò, ôï êñÜôïò Ýäùóå óýíôïìá êÜðïéá ëýóç. ÊáôåäÜöéóå ôï êñéèÝí ùò áêáôÜëëçëï äéäáêôÞñéï êáé óôïí ßäéï ÷þñï Ýóôçóå äýï ëõüìåíá êôßñéá, Ýíá ãéá ôï 2ï êáé Ýíá ãéá ôï 8ï Äçìïôéêü ÁìðåëïêÞðùí (öùôï 5). Óôá ëõüìåíá áõôÜ äéäáêôÞñéá ëåéôïýñãçóáí ôá äýï ó÷ïëåßá ùò ôï 1994. ¾óôåñá ðÜñèçêå áðüöáóç ðñïóùñéíÞò ìåôáêßíçóçò, ðñïêåéìÝíïõ óôï ÷þñï áõôü íá áíåãåñèåß íÝï óýã÷ñïíï êôßñéï êáé ôá ëõüìåíá êáôåäáößóôçêáí. ÓÔÇÍ ÏÄÏ ÂÅÍÉÆÅËÏÕ, 1994 - 2008 Ôï 2ï Äçìïôéêü ìåôáêéíÞèçêå êáé óôåãÜóôçêå óå äéäáêôÞñéï ðïõ âñßóêïíôáí óôçí áõëÞ ôïõ 1ïõ Äçìïôéêïý (ÂåíéæÝëïõ êáé Ðáíôáæïðïýëïõ). ¹ôáí Ýíá ðñïêáôá-
öùôï 4: 1958, ôï äéäáêôÞñéï áðïðåñáôùìÝíï ðëÞñùò.
∆∂∆ƒ∞¢π∞/13
™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 2ïõ ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À Aª¶∂§√∫∏¶ø¡ óêåõáóìÝíï êôßñéï ðïõ ÷ôßóôçêå ôï 1978 ãéá íá åîõðçñåôÞóåé ôéò óôåãáóôéêÝò áíÜãêåò ôïõ 7ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí (öùôï 6). Ôï 1994 ôï 7ï Äçì. Ó÷ïëåßï áðïêôÜ íåüäìçôï äéäáêôÞñéï óôçí ðåñéï÷Þ Âáëéïýëç êáé ìåôáóôåãÜæåôáé åêåß. Ôï ðñïêáôáóêåõáóìÝíï ìÝíåé Üäåéï êáé Ýñ÷åôáé ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ (1994) íá óôåãáóôåß ðñïóùñéíÜ… ôï 2ï Äçìïôéêü. ¼ôáí ëÝìå ðñïóùñéíÜ åííïïýìå 14 óõíáðôÜ Ýôç, Þôïé áðü ôï 1994 Ýùò êáé óÞìåñá Ýôïò 2008. Åíþ ôï éäéüêôçôï äéäáêôÞñéü ôïõ åðß ôçò ïäïý ÊáëëéèÝáò áðïðåñáôþèçêå êáé ðáñáäüèçêå ãéá ÷ñÞóç ôïí ÓåðôÝìâñç ôïõ 2002, åðáíÝêáìøå åêåß ìüíï ôï 8ï Äçìïôéêü. Ôï 2ï Äçìïôéêü ðáñáìÝíåé áêüìç óôçí ïäü ÂåíéæÝëïõ. Ìå áðüöáóç ðïõ ðÜñèçêå áðü ôç ÄçìïôéêÞ ÅðéôñïðÞ Ðáéäåßáò ôïõ ÄÞìïõ ÁìðåëïêÞðùí, ôï 2ï Äçìïôéêü ðñüêåéôáé íá ìåôáóôåãáóôåß óýíôïìá óå íåïáíáãåéñüìåíï äéäáêôÞñéï óôï ïéêüðåäï "Öéëßððïõ" (öùôü 7). Ç õëïðïßçóç áõôÞò ôçò áðüöáóçò ìÜëëïí èá ëýóåé ïñéóôéêÜ ôï óôåãáóôéêü ðñüâëçìá ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí êáé èá äþóåé Ýíá ôÝëïò óôéò óõíå÷åßò ìåôáêéíÞóåéò ôïõ. ÐÝñáí ôùí ìåôáêéíÞóåùí ðïõ óáò ðñïáíáöÝñáìå, èá ðñÝðåé íá ðïýìå áêüìç üôé ôï 2ï Äçìïôéêü óôåãÜóôçêå êáôÜ äéáóôÞìáôá êáé óôï äéäáêôÞñéï ôïõ 1ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí. Áõôü óõíÝâç üôáí ãêñåìßóôçêå ç "ðáñÜãêá", êáôÜ ôéò äéÜöïñåò öÜóåéò áðïðåñÜôùóçò ôïõ äéäáêôçñßïõ ôïõ óôçí ïäü ÊáëëéèÝáò êáé óôçí ðåñßïäï ôçò ãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò.
öùôï 5: Ôï «ëõüìåíï» ìåôÜ ôïí óåéóìü ôïõ 1978
öùôï 6: Ôï «ðñïêáôáóêåõáóìÝíï» óôç ÂåíéæÝëïõ (áõëÞ 1ïõ Äçì. Ó÷ïëåßïõ)
Áíôß åðéëüãïõ Êëåßíïíôáò áõôÞ ôçí ðáñïõóßáóç ôùí ðåñéðåôåéþí óôÝãáóçò ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí, èá Þèåëá íá åðéóçìÜíù êáé Ýíá ðñüâëçìá ðïõ ðñïêýðôåé áðü éóôïñéêÞò ðëåõñÜò ãéá ôï ó÷ïëåßï áõôü, åî áéôßáò áõôþí ôùí ìåôáêéíÞóåùí. Áðü ôá ìÝóá ôçò äåêáåôßáò ôïõ '40 êáé ìåôÜ ôï 2ï Äçìïôéêü ðÝñáóå óôç ìíÞìç ôùí êáôïßêùí ôùí ÁìðåëïêÞðùí ùò "Ó÷ïëåßï ÓêåðÜñíç", ðñïò ôéìÞ ôïõ ðñþôïõ äéåõèõíôÞ ôïõ Ãåùñ. ÓêåðÜñíç, ï ïðïßïò õðçñÝôçóå ó' áõôü ùò äéåõèõíôÞò áðü ôçí Ýíáñîç ëåéôïõñãßáò ôïõ (1930) Ýùò ôïí Ïêôþâñç ôïõ 1944, ïðüôå êáé äïëïöïíÞèçêå áðü áãíþóôïõò óôá ìáýñá êáé äýóêïëá åêåßíá ÷ñüíéá ôçò ãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò êáé ôïõ õðïâüóêïíôïò áëëÜ áêÞñõêôïõ áêüìá åðßóçìá åìöõëßïõ ðïëÝìïõ óôçí ÅëëÜäá. Ôï íÝï äéäáêôÞñéï ðïõ õðÜñ÷åé óÞìåñá óôç óõìâïëÞ ôùí ïäþí ÊáëëéèÝáò êáé Ãåùñ. ÓêåðÜñíç êáé ôï ïðïßï êáôÜ êõñéüôçôá áíÞêåé óôï 2ï Äçìïôéêü, öÝñåé ôçí åðùíõìßá: ÄÇÌÏÔÉÊÏ Ó×ÏËÅÉÏ "Ãåþñãéïò ÓêåðÜñíçò", ýóôåñá áðü ïíïìáôïäïóßá ôïõ ÄÞìïõ ÁìðåëïêÞðùí. ¼ðùò ðñïáíáöÝñáìå óôï äéäáêôÞñéï áõôü åðÝóôñåøå êáé óôåãÜæåôáé ôþñá ìüíï ôï 8ï Äçìïôéêü. Áõôü Ý÷åé óáí áðïôÝëåóìá ï êüóìïò óÞìåñá íá ôáõôßæåé ôï ðáëéü Ó÷ïëåßï ÓêåðÜñíç ìå ôï 8ï Äçìïôéêü, áíôß ôïõ 2ïõ Äçìïôéêïý. ÊÜôé ßóùò ðñÝðåé íá ãßíåé, þóôå íá ëõèåß ôï ðñüâëçìá áõôü êáé ôï 2ï Äçìïôéêü ÁìðåëïêÞðùí íá óõíå÷ßóåé íá æåé óôï íïõ êáé ôçí êáñäéÜ ôùí Áìðåëïêçðéùôþí ùò ôï "Ó÷ïëåßï ÓêåðÜñíç". ÐçãÝò 1. Áñ÷åßá 2ïõ Äçìïôéêïý ÁìðåëïêÞðùí. 2. Ôï Ðåñéïäéêü", ÄÞìïò ÁìðåëïêÞðùí, 1998. 3. Ðñïóùðéêü áñ÷åßï ãñÜöïíôïò. 4. Öùôïãñáöéêü áñ÷åßï ïéêïãÝíåéáò Âáóßëç Ðáñáóêåõüðïõëïõ & ÁããåëéêÞò Ðáñáóêåõïðïýëïõ - ÌðÝéêïõ (öùôü 5).
öùôï 7: Ôï êáéíïýñãéï äéäáêôÞñéï óôï ïéê. Öéëßððïõ üðïõ èá óôåãáóôåß ðëÝïí ôï 2ï Äçì. Ó÷ïëåßï
∆∂∆ƒ∞¢π∞/14
ºø∆√°ƒ∞ºπ∫∂™ ∞¡∞ª¡∏™∂π™ Ï ÔÅÍÅÊÅ ÌÁ×ÁËÁÓ
Ç Âéêôùñßá ÐõêíéÜ, íïíÜ ôïõ ÄçìÞôñç, áäåñöïý ôïõ Çëßá
Ï Ãñçãüñçò ÐõêíéÜò, êÜôïéêïò ôåíåêÝ ìá÷áëÜ, ïéêïäüìïò. Óôçí áãêáëéÜ ôïõ êñáôÜ äåîéÜ ôïí ãéü ôïõ ÁëÝêï êáé áñéóôåñÜ ôï âáöôéóôÞñé ôçò ãõíáßêáò ôïõ ÄçìÞôñç Áëåõñüðïõëï, áäåñöü ôïõ Çëßá
Ï Çëßáò ÓùëçíÜñáò, ìðáêÜëçò ôïõ ôåíåêÝ Ìá÷áëÜ
Ï Çëßáò Áëåõñüðïõëïò óôçí áãêáëéÜ ôïõ ðáôÝñá ôïõ Âáóßëç
ÅÎÙ ÁÐÏ ÓÐÉÔÉ ÔÏÕ ÔÅÍÅÊÅ ÌÁ×ÁËÁ (1937) Áñ÷åßï ïéêïãÝíåéáò Çëßá Áëåõñüðïõëïõ
∆∂∆ƒ∞¢π∞/15
«Ç óçìåñéíÞ ïäüò ×áëêßäç, Þôáí ðïëý ðáëéüò äñüìïò. Ãýñù áð’ áõôüí ó÷çìáôßóôçêå ç áñ÷éêÞ ãåéôïíéÜ Åðôáëüöïõ. Ïé ðñüóöõãåò ðïõ Þñèáí áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, åãêáôáóôÜèçêáí óôá áñéóôåñÜ, üðùò êáôåâáßíåé áðü ôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá ç ïäüò ×áëêßäç, ìÝ÷ñé ôçí ïäü ÁñéóôÜôïõ êáé ôçí ïäü Áìðåëþíùí. Åêåß ó÷çìáôßóèçêå ï ëåãüìåíïò ÔåíåêÝ Ìá÷áëÜò. ÊÜëõðôå üëç ôçí, áíïé÷ôÞ ôüôå, ðåñéï÷Þ áíÜìåóá óôéò ïäïýò ÊáíÜêç- ÁñéóôÜôïõ- ÂåíéæÝëïõ×áëêßäç. «Ðñüóöõãåò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò, áëëÜ êõñßùò ôçò Áäñéáíïýðïëçò, ìå åëÜ÷éóôá ïéêïíïìéêÜ ìÝóá, Þñèáí åäþ êáé ÷ôßóáí áðü ìéá ðáñÜãêá ãéá êÜèå ïéêïãÝíåéá. Ôéò ðáñÜãêåò ôéò Ý÷ôéóáí ìå ëáìáñßíåò, ôåíåêÝäåò êáé îýëá, üðïõ ôá Ýâñéóêáí. Ïé äéáóôÜóåéò áõôþí ôùí ðñü÷åéñùí êáôïéêéþí Þôáí ðïëý ìéêñÝò: «ÔÝóóåñá åðß ôÝóóåñá ìÝôñá, ìå ìéá ìéêñÞ áõëÞ ìðñïóôÜ» ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé ç öôþ÷åéá áõôÞ Ýêñõâå ìéá êáôáðëçêôéêÞ êáèáñéüôçôá óôï åóùôåñéêü ôùí óðéôéþí. «Öïâüóïõí íá êáèßóåéò áð’ ôçí ðÜóôñá» åßðå ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðáëéÜ Åðôáëïößôéóóá ............................................................. ........................... Ìðïñïýìå ëïéðüí íá õðïèÝóïõìå üôé ï ÔåíåêÝ Ìá÷áëÜò êáôïéêÞèçêå áðü 300 ðåñßðïõ ïêïãÝíåéåò, ïé ïðïßåò Ýêáíáí üðùò êáé ïé Üëëïé ðñüóöõãåò, áõèáßñåôç êáôÜëçøç ôïõ ÷þñïõ êáé ìå ðñü÷åéñá ìÝóá, äçìéïýñãçóáí ðñïóùñéíÜ êáôáëýìáôá. Ðïëëïß ëßãïé Üëëùóôå áð’ áõôïýò èá ðåñßìåíáí, üôé äåí èá ìðïñïýóáí ðïôÝ íá ãõñßóïõí óôéò ðáôñßäåò ôïõò». ÅõÜããåëïò ×åêßìïãëïõ «Ïé Áìðåëüêçðïé Ý÷ïõí éóôïñßá» ¸êäïóç ôïõ äÞìïõ ÁìðåëïêÞðùí
∆∂∆ƒ∞¢π∞ ∆∂ÀÃ√™ 01
ñ ∏ ∂∫∆√™ ∆ø¡ ¢À∆π∫ø¡ ∆∂πÃø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏ ∫∞∆∞ ∆∏¡ ¶ƒø∆√µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¶∂ƒπ√¢√À¶√Ã∂ø∆π∫√™ ∂ƒ∞¡√™ ∫∞π ∂∫¢π∫∞™∏ ∂¡™∆∞™∏™ °π∞ ∆√ 2ï ¢∏ª. ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ñ √ ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CULTURE
∆∂∆ƒ∞¢π∞ ∆∂ÀÃ√™ 02 ñ ∂™∆π∞, ∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. ñ ™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 20À ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡
∞¡ ∂Ã∂∆∂ ™∆∏¡ ∫∞∆√Ã∏ ™∞™ π™∆√ƒπ∫√ À§π∫√ ∞¶√ ∆∞ ¶∞§∞π√∆∂ƒ∞ Ã√¡π∞ (ºø∆√°ƒ∞ºπ∂™-∂°°ƒ∞º∞ ∫§¶) ã∏ °¡øƒπ∑∂∆∂ ∫∞¶√π√¡ ∏§π∫πøª∂¡√ ¶√À ª¶√ƒ∂π ¡∞ ∞º∏°∏£∂π ∆∏¡ ¶ƒ√™ø¶π∫∏ ∆√À π™∆√ƒπ∞ ∫∞π ™∆√πÃ∂π∞ °π∞ ∆∏¡ ¶∂ƒπ√Ã∏ ª∞™ ª¶√ƒ∂π∆∂ ¡∞ ∂¶π∫√π¡ø¡∏™∂∆∂ ™∆√ 2310 746 320 ∫ï °ƒ∏°√ƒ∏ ª¶ƒ∂¡∆∞ ∫∞π ¡∞ ∂ƒ£√Àª∂ ™∂ ∂¶∞º∏ ª∞∑π ™∞™