Jaargang 13, nummer 3, Juni 2015
HET K AT TENGEDR AGSADVIESBURE AU: ONAFHANKELIJK EN 100% K AT VRIENDELIJK
PAS ROND VIER MAANDEN IS DE VACHT COMPLEET
Hoeveel zwerfkatten heeft Nederland? Van melkgebit naar blijvend gebit
Het waarom van kittenvaccinaties Foto Linda Beumer
Pas rond vier maanden is de vacht
compleet
Foto Elles Nijssen
Inhoudsopgave
Kittens zien er wel zacht en wollig uit, maar ze komen ter wereld met alleen dekhaar. Geen wolhaar. En het is juist het wolhaar dat katten warm houdt. Om warm te blijven zijn kittens dan ook afhankelijk van hun moeder en nestgenootjes. Totdat hun vacht compleet is. En dat is pas rond de zestien weken.
Pas rond vier maanden is de vacht compleet
2
Roos schrokt
5
Aangeboren afwijkingen van de wervels
6
Van melkgebit naar blijvend gebit
8
15 redenen voor 16 weken
10
Het waarom van kittenvaccinaties
12
Pijn bleek de oorzaak van agressie Saffier
14
Zwerfkatten in Nederland
16
Verboden katten af te schieten in Zuid-Holland
17
Socialiseren na 7 weken?
18
Hele zomer open
Het Kattengedragsadviesbureau is de hele zomer open, behalve 23 juni.
Na de conceptie wordt er in een wonderlijk korte tijd een redelijk compleet katje geboren. De oogjes zijn stijf gesloten, de oortjes dik en dicht, maar het vachtje is aanwezig. Vaak is de grote verrassing bij de geboorte dan ook: wat is de vachtkleur? De haartjes worden relatief laat in de dracht aangelegd. Bij kittens die (iets) te vroeg geboren worden, kun je op de snuit en de beentjes zelfs nog onbehaarde huid zien. Het vachtje is nog niet af. Warme kluwen katjes Kittens komen ter wereld met alleen primaire of dekharen. Hoewel jonge katjes het imago van zacht en wollig hebben, bezitten ze in hun eerste levensweken alleen nog maar dekharen, geen wolharen. Voor hun temperatuurregulatie zijn ze dan ook grotendeels afhankelijk van hun moeder en nestgenootjes. De moedermelk is op temperatuur en tegen moeders warme buik is het goed toeven. Als zij even afwezig is vormen de kleintjes een kluwen. Ze bouwen een bergje waarbij de bovenste steeds van de stapel afrolt en zich daar vervolgens onder ingraaft. Zo houden ze elkaar niet alleen warm, maar door de beweging stimuleren ze ook elkaars darmwerking. Het nauwe contact biedt ook geborgenheid. Een- en tweelingen hebben het daarom niet gemakkelijk. Elke kitten heeft behoefte aan een warme omgeving, maar een uit een klein nestje het meest.
KATJES ONDER DE VIER MAANDEN HEBBEN EEN WARMTEBRON NODIG Vier maanden De huid groeit met de kitten mee en de haarzakjes ontwikkelen zich razendsnel. Al twee weken na de geboorte beginnen ze zich te vullen met wolhaartjes, waardoor de huid steeds beter bedekt raakt. Ook de snorharen gaan nu groeien. Langdurige blootstelling aan omgevingsfactoren
2
kan pas veilig gebeuren als de vacht volledig ontwikkeld is. Dit kost vele weken. Katjes onder de vier maanden hebben nog steeds een warmtebron nodig in de vorm van een moeder of maatje. Pas rond de vierde maand is de vachtsamenstelling compleet en het vachtpatroon duidelijk herkenbaar. Staartjes De ‘nestharen’ waarmee een kitten geboren wordt, vallen relatief vroeg uit. Ze verdwijnen vanzelf bij het vachtlikken door de moederpoes. Aan de staartjes van kittens van zes, zeven weken is goed te zien wat nestharen zijn en welke haren tot hun blijvende vacht behoren. Vooral als ze een ‘boze’ dikke staart vertonen.
DE NESTHAREN VALLEN RELATIEF VROEG UIT Tong met borstelhaartjes Tijdens het ontwikkelingsproces van kittens leren ze eten, lopen, gaan ze hun behoeften gecontroleerd doen en zichzelf poetsen. Voordat ze hun vacht echt zelf kunnen verzorgen, zijn katjes drie, vier maanden oud. Hun tongetjes hebben al vroeg ‘borstelhaartjes’, maar de mond- en algehele motoriek moeten nog grondig getraind worden. Bovendien zijn jonge kittens
qua verhouding niet in balans, zoals hun ouders. Hun pootjes zijn te kort, hun hoofdje is te groot, hun ruggetje is niet soepel; ze kunnen niet overal bij. Hun moeder heeft er dan ook een hele kluif aan ze schoon te houden totdat ze het zelf kunnen. Eerste wolrui Valt het eerste nesthaar al vroeg uit, de vacht die daarvoor in de plaats komt moet behoorlijk lang mee. Een katje dat in maart ter wereld komt, beleeft het voorjaar daarop de eerste wolrui. Zijn soortgenootje dat in september geboren wordt, kan heel goed langer met zijn vachtje doen en de voorjaarswolrui (gedeeltelijk) overslaan. Voor langharige katten duurt het soms wel een of meer jaren voordat hun vacht qua samenstelling volledig en op lengte is. Socialiseren Of kittens nu kort- of langharig zijn, ze moeten allemaal leren dat wij hen verzorgen. Gesocialiseerd worden dus. Ook een kortharige kat heeft wellicht ooit, als hij zwak, ziek of oud is, onze hulp bij vachtverzorging nodig. Het is zeker niet zo dat de kittenvacht al uitgebreid geborsteld of gekamd moet worden. Wél hoort een katje tussen week twee en zeven prettig kennis te maken met het aanraken en vasthouden van zijn pootjes, kopje en lijf. Dat die oefensessies spelenderwijs verlopen en met ‘leuk en lekkers’ eindigen is vanzelfsprekend.
Jet Bijen JET BIJEN IS DOCENT VAKOPLEIDING HONDEN EN KATTEN TRIMMEN EN AUTEUR VAN (VAK)LITERATUUR. DAARNAAST HEEFT ZE EEN TRIMSALON EN IS ZE PARAVETERINAIR.
Kitten van zes weken
3
Goed flessen
De juiste manier om een kitten te flessen: de kitten bevindt zich in dezelfde houding als wanneer hij bij zijn moeder zou drinken en kan met zijn pootjes ergens op treden/kneden, zoals op de rechterfoto. Kittens worden vaak op hun rug geflest. Dat is onnatuurlijk en levert verslikkingsgevaar op (foto Cat Shelter).
De kattenstand in Nederland Bijna een kwart van de huishoudens heeft één of meerdere katten. Op dit moment wonen er in Nederland 2,6 miljoen. Dat is 4% minder dan in 2012. De kattenpopulatie begint te vergrijzen; 46% is ouder dan acht jaar. Opmerkelijk: in het noorden van ons land worden de meeste katten gehouden. (bron: Dibevo)
Onderzoek Universiteit Gent Sandra Debevere doet aan de Universiteit van Gent een doctoraatsonderzoek naar voeding. Je kunt daarvoor een online enquête invullen. Het doel van de enquête is meer inzicht verwerven in het voederen van verschillende types diëten aan katten, met speciale aandacht voor rauwe diëten. Doe je mee?
‘Binnenkat’ mag niet naar buiten
Maak dat de kat wijs!
Een veel gehoorde fabel is dat katten die gewend zijn om binnen te leven niet meer naar buiten zouden kunnen. Dat is niet zo; er bestaat immers geen ‘binnenkatgen’. Voor vrijwel elke kat verdient het de voorkeur om naar buiten te kunnen. Op een afgeschermd balkon of in een afgezette tuin kan dat op een volkomen veilige manier. Laat je kat zijn nieuwe buitenruimte zelf verkennen en zorg ervoor dat hij zelf kan bepalen wanneer en hoe lang hij daar verblijft. Lekkere ligen verstopplekjes en krabgelegenheid maken het buitenleven nog prettiger.
Is er een ‘kattenwijsheid’ waar jij aan twijfelt? Mail ons en wie weet komt jouw vraag de volgende keer in Maak dat de kat wijs!
4
ROOS SCHROKT ALLES IN EEN KEER OP Als Roos eet is ze net een stofzuiger: het voedsel is in één keer weg. Ankie, haar eigenares, wil graag weten hoe dat komt en wat ze eraan kan doen. En of er ook voedselapparaatjes zijn die af en toe wat eten vrijgeven. Een sterke focus op eten kan talloze oorzaken hebben. Roos heeft een eiwitallergie en krijgt daarvoor dieetvoer en prednison. Een bekende bijwerking van dit medicijn is vraatzucht. Misschien kan een dierenartsspecialist verder onderzoek doen en een andere behandeling instellen. Helaas is Roos zo angstig bij de dierenarts dat ze als onhandelbaar te boek staat. Daarom kan het verstandig zijn om de dierenarts te laten overleggen met een specialist over Roos. Ankie doet enorm haar best om Roos voldoende eetmomenten te geven, petje af. Roos krijgt viermaal daags eten, Ankie verstopt brokjes en gebruikt een voerbal. Als ze bij haar vriend is, gaat ze tweemaal daags naar huis om voor haar kat te zorgen.
Roos is 5 kilo krijgt 50 gram brokjes per dag. Mij lijkt dat weinig. En wist je dat katten door honger/voerstress juist sneller kunnen aankomen? Ik heb de indruk dat Roos de enige kat in huis is, en misschien zelfs wel een binnenkat. Alleen wonende binnenkatten vertonen vaak probleemgedrag. Mogelijk verveelt Roos zich en is eten het enige waar ze naar uit kan kijken. Kijk eens hoe je haar leven spannender kunt maken met uitkijkposten (vogels kijken!), klimmogelijkheden, verstopplekken en nieuwe voerpuzzels. Speel dagelijks met haar. Een kat is een roofdier en moet kunnen jagen of nepjagen. Een voerautomaat kan zorgen voor meer eetmomenten. Er zijn er met vier en zelfs vijf compartimenten, google maar eens. Maar een voerautomaat verhelpt de vraatzucht niet. Zoek het vooral in het medische, en zorg dat Roos meer te doen heeft. Succes!
Elles Nijssen ELLES NIJSSEN IS VERBONDEN AAN HET KATTENGEDRAGSADVIESBUREAU EN WERKT VOOR DE BUDGETSERVICE GEDRAGSADVIES IN DE REGIO’S LEIDEN EN AMSTERDAM. ZIJ SCHRIJFT OVER KATTENGEDRAG VOOR DE TELEGRAAF EN KATTENBLAD MAJESTEIT. JE LEEST HIER HAAR COLUMN UIT DE TELEGRAAF. facebook. EllesNijssen Kattengedragsdeskundige
Foto Beatrice van Goethem
5
Aangeboren afwijkingen van de wervels Er bestaan veel verschillende aangeboren afwijkingen van de wervels of het ruggenmerg bij katten. Gelukkig komen ze weinig voor.
Jacha Heukels ORTHOMANUEEL DIERENARTS JACHA HEUKELS BEHANDELT REGELMATIG KATTEN MET ONVERKLAARD (PROBLEEM)GEDRAG DOOR NIET-HERKENDE WERVELSTANDPROBLEMEN OF GEWRICHTSKLACHTEN. KATTEN LATEN DEZE BEHANDELING GOED TOE. GEMIDDELD ZIJN 2 À 3 BEHANDELINGEN NODIG. ZIJ WERKT MET DE METHODE AHARON.
Een kitten kan geboren worden met een aantal opvallende misvormingen in de rug of de nek en kan daar milde tot zeer ernstige klachten van krijgen. Een open rug (spina bifida) bijvoorbeeld leidt tot ernstige symptomen zoals verlamming. Sommige misvormingen van wervels geven geen klachten, en worden niet of per toeval ontdekt op een röntgenfoto. Er zijn vier soorten wervels in wervelkolom van de kat, namelijk ∙ nekwervels ∙ borstwervels ∙ lendenwervels ∙ staartwervels. Alle wervelsoorten hebben een karakteristieke bouw. Tussen de lendenwervels en de staart zit het heiligbeen. Dat bestaat uit drie gefuseerde wervels en is met het bekken verbonden via de sacro-iliacale (SI)-gewrichten. Als er tijdens de embryonale ontwikkeling iets
misgaat, kunnen er wervels ontstaan met een afwijkende vorm. Het meest komt de zogenaamde overgangswervel voor. Dat is een wervel met kenmerken van een ander type. Bijvoorbeeld een lendenwervel die lijkt op een borstwervel. Meestal geeft deze afwijking bij katten geen problemen. Andere aangeboren wervelafwijkingen zijn blokwervels en driehoekswervels (hemivertebrae). Blokwervels zijn een of meerdere gefuseerde wervels. Ze worden meestal per toeval ontdekt en geven zelden symptomen. Anders is het bij driehoekswervels. Deze zijn maar half aangelegd, meestal in een driehoekige in plaats van rechthoekig vorm. De rug kan op die plek een knik maken (lordose of kyfose, zie afbeelding). Hemivertebrae leiden tot instabiliteit in de wervelkolom en een grotere kans op het uitpuilen van de tussenwervelschijf (discus hernia) in het wervelkanaal, met als gevolg beschadiging van het ruggenmerg. Dit kan pijn, zwakte of verlamming veroorzaken. De klachten ontstaan op jonge leeftijd. Het dier loopt ‘dronken’ en zakt door de pootjes. Soms ontstaan de klachten pas op
Chirurgisch dierenarts Monique Schwencke en orthomanueel dierenarts Jacha Heukels schrijven om beurten een artikel.
Zijwaartse afbeelding van een wervelkolom met driehoekswervels die kyfose of lordose van de rug veroorzaken.
6
volwassen leeftijd na een val of een botsing. Later blijkt dan dat deze niet alleen door de val kwamen, maar dat er al een kwetsbare plek in de wervelkolom aanwezig was. Als driehoekswervels klachten geven, zijn ze moeilijk te behandelen. Rust, medicatie en orthomanuele therapie kunnen helpen. Soms is chirurgie een optie, en noodzakelijk.
De volgende keer meer over aangeboren afwijkingen aan de wervels. Zijwaartse röntgenfoto van de wervelkolom met twee driehoekswervels (hemivertebrae) bij de rode pijlen.
ROOFDIER!
Elke kat is een roofdier. Ook een kat die binnen leeft en nooit heeft gejaagd. Prooien zoeken, besluipen en doden, dat is wat een kattenhart sneller doet kloppen. Jolien Wolvers: ‘Je ziet dat de rug van het muisje een beetje nat is geworden. Mira pakt muisjes daar altijd heel voorzichtig op om ze in haar bekje naar een andere plek te brengen. Dan rent de muis weg en pakt ze hem weer. Totdat ze het zat is.’ Heb jij ook een mooie foto van je kat als roofdier? Stuur hem naar info@kattengedagstherapie.nl en wie weet komt jouw kat in dit magazine.
Mira met muis (foto Jolien Wolvers).
7
Van melkgebit naar blijvend gebit
Wat is normaal? Wat kan er fout gaan? Net als wij zijn katten dyphyodont: ze hebben een melkgebit dat wordt opgevolgd door een volwassen, blijvend gebit. Dit gebeurt conform een proces waarop je de klok gelijk kunt zetten. Bij vragen over de leeftijd van een kitten kun je tijdens de eerste ontwikkelingen van het gebit nog aardig harde uitspraken doen. Zie het schema:
Marnix Lamberts MARNIX LAMBERTS IS TANDHEELKUNDIG DIERENARTS EN WERKZAAM BIJ DIERENKLINIEK EUROPAPLEIN IN AMSTERDAM. HIJ IS VOORZITTER VAN DE WERKGROEP VOOR VETERINAIRE TANDHEELKUNDE. ZIJN VERDERE EXPERTISEGEBIEDEN ZIJN HET KOPHALSGEBIED, DE KNO EN DE NEUROLOGIE.
Het doorkomen van de melktanden: • snijtanden: met 11 – 15 dagen • hoektanden: met 17 – 19 dagen • premolaren (voorste kiezen): met 24 -30 dagen • de bovenste scheurkies: met 37 – 60 dagen De blijvende tanden wisselen als volgt met de melktanden: • snijtanden met 103 – 135 dagen • hoektanden met 149 – 153 dagen • premolaren met 150 – 174 dagen • molaren (achterste maalkiezen) met 130 – 162 dagen De kelk De ontwikkeling van het gebit vindt plaats in een zeer nauw samenspel tussen de groei van de kaakbeenderen en de tandpapillen (de kern waaruit tanden zich vormen) die zich hierin ontwikkelen. De tand in ontwikkeling bevindt zich in een soort holte die gevuld is met vloeistof. Hierbinnen ontstaan structuren als tandbeen en glazuur. Als dit proces voortschrijdt, ontstaat er steeds meer een lange, tandvormige structuur. Deze ligt ingebed in het bot dat de tandkas zal vormen. Door de druk van de zich ontwikkelende tand lost het bot daarboven uiteindelijk op. De tand groeit hier doorheen. Dentinogene cysten Als er bij dit proces iets misgaat, kan de tand in zijn kelk in het kaakbot blijven zitten. Er wordt dan nog steeds vocht geproduceerd. Dat oefent druk uit op het bot rondom de kelk. Dit kan soms leiden tot enorme cystes in het kaakbot (dentinogene cysten), dat daardoor zelfs kan breken. Een dentinogene cyste moet open-
8
gemaakt worden om de opgesloten tand eruit te halen, inclusief de binnenbekleding die maar vocht blijft produceren. Kijk in de bek! Ook kan het gebeuren dat een melktand tijdens het wisselen niet goed plaatsmaakt voor de blijvende tand. Dit noemt men een persisterende melktand. Deze moet je echt laten verwijderen bij je dier, omdat zo’n tand regelmatig tot problemen in de stand van het gebit leidt. Zeker bij de hoektanden kan het leiden tot enorme standsafwijkingen. Uiteindelijk moeten die met behulp van beugels worden verplaatst. Of je moet ze laten trekken omdat het dier er grote hinder van ondervindt bij het eten. Het kan zelfs pijnlijk zijn, zeker als ze wat los gaan zitten. Kortom, tijdens het wisselen moet je een kitten regelmatig in de bek kijken.
ALS EEN KAT UIT ZIJN BEK BEGINT TE STINKEN BEN JE EIGENLIJK AL TE LAAT Bijtspeeltjes Vaak worden kittens tijdens de wisselperiode veel bijteriger. Net als mensenkinderen, die willen dan graag iets om op te kauwen (bijtring). Voor kittens bestaan er speciale bijtspeeltjes, Dental Health Chews. Zeker aan te bevelen! Bij veel last kan de dierenarts een pijnstiller voorschrijven, zoals Metacam. Poetsen In de wisselperiode zie je ook beduidend meer tandvleesontsteking (juveniele gingivitis/ parodontitis). In de meeste gevallen is die van voorbijgaande aard. Sommige kittens kunnen dan enorm kwijlen en uit hun bek stinken. Dan is het verstandig om naar de dierenarts te gaan om het tandvlees wat te laten ontsmetten. Als de grootste pijnlijkheid voorbij is, is het
belangrijk de volwassen elementen te poetsen. Als het pijnlijk wordt ben je namelijk al te laat om dit het dier hieraan te laten wennen en kan de zaak escaleren.
aan en zorg dat je kat goed wordt nagekeken. Hij moet tenslotte net als wij zijn hele leven met zijn tanden kunnen doen. En dat is gemiddeld 16 jaar!
Siamezen en Maine Coons Wat ik hiervoor besprak zijn extreme vormen van juveniele gingivitis/parodontitis. Soms zitten de blijvende tanden door de ontstekingen al zo los dat ze getrokken moeten worden! Er zijn kattenrassen die hier aanleg voor lijken te hebben, zoals Siamezen en Maine Coons. Ik adviseer daarom om de dierenarts goed in de bek te laten kijken als een kat gecastreerd* wordt. Vaak is het probleem dan nog niet zo pijnlijk en zou je er met grondig poetsen nog een eind aan kunnen maken. * zo heet dat bij poezen ook
LAAT BIJ DE CASTRATIE ALTIJD GOED IN DE BEK KIJKEN! Perzen en Abessijnen De enige manier om alles te doorbreken is de plaque wegwerken. Daar is het afweersysteem op aan het overreageren, met alle secundaire schade aan de ophanging van tanden van dien. Zo heb je ook de juveniele hyperplastische gingivitis, een minder pijnlijk fenomeen. Het treedt vaak op direct na het doorbreken van de tanden door het tandvlees. Je ziet dan vaak van die lapjes tandvlees tegen een tand aanzitten. Deze kun je meestal gewoon wegsnijden. Als je ze laat zitten, zal hier weer plaque onder ophopen. Daardoor kan het veel pijnlijker juveniele gingivitis/parodontitis ontstaan. Je ziet die hyperplastische vorm vaak bij Perzen en Abessijnen. Maar ook allerlei andere rassen kunnen het ontwikkelen.
Heftige gingivitis (foto Marnix Lamberts)
Speciale voeding? Er is niet een soort voeding aan te wijzen die je tijdens het wisselen kunt geven. Veel toevoegingen aan speciale tandenbrokken, zoals allerlei fosfaten om het ontstaan van tandsteen af te remmen, zijn niet geschikt voor dieren in de groei. T/D van Hill’s zou voor opgroeiende katten nog wel kunnen. Mocht een kitten erg veel pijn hebben, dan is pijnstilling een goede optie, omdat hij anders blijvend vreemd kan gaan kauwen. En het prettige van zo’n scharend roofdierengebit is nu juist dat dit zichzelf kan reinigen! Tanden voor een heel leven Problemen in de mondholte kunnen zich op elke leeftijd voordoen. Deze problemen kunnen erg pijnlijk zijn. Katten laten pijn meestal totaal niet zien. Daarom is het ook zo belangrijk dat er echt elk jaar in die bek gekeken wordt door iemand die er verstand van heeft. Ik heb een groot aantal jonge katten van hun volledige gebit moeten ontdoen omdat er veel te laat werd ingegrepen. Als een kat uit zijn bek begint te stinken ben je eigenlijk al te laat! Pak dus die gelegenheid van dat castratiemoment met beide handen
Boven- en onder hoektand die verkeerd staan. Dit kan komen door problemen bij het wisselen, waardoor de blijvende tanden elkaar op de verkeerde manier ‘pakken’ (foto Marnix Lamberts).
RECTIFICATIE In nummer 2 2015 staat op pagina 4 een afbeelding met als bijschrift ‘De rotte kies van kater Beer’. Dit had moeten zijn: ‘De rotte kies van een beer’.
9
15 REDENEN OM KITTENS 16 WEKEN BIJ HUN MOEDER TE LATEN Kittens worden meestal met een week of 7 à 9 bij hun moeder weggehaald. Hoewel dat wettelijk is toegestaan, is het veel te vroeg. Ze hebben hun moeder zeker 16 weken nodig. Waarom?
13 weken zijn gezoogd, hebben 2,5 keer meer kans op het ontwikkelen van overgewicht en meer dan 3 keer zo veel kans op het ontwikkelen van obesitas dan kittens die meer dan 13 weken zijn gezoogd. Obesitas zorgt voor vele gezondheidsproblemen en is welzijnsondermijnend. ∙ Omdat katten die minder dan 13 weken moedermelk hebben gehad beduidend meer kans lopen op het ontwikkelen van blaasproblemen zoals blaasgruis en blaasontsteking. ∙ Omdat een kattenmoeder vanaf 4 weken steeds meer paal en perk stelt aan wanneer en hoe lang de kleintjes bij haar mogen sabbelen. Zo leren ze stukje bij beetje met grenzen en frustratie omgaan. Dit heeft tijd nodig. Katjes die dat niet leren, vertonen later vaak gedragsproblemen. ∙ Omdat zich losmaken van moeder en zelfstandig worden (het zoogproces), net als bij mensen, een proces is dat heel geleidelijk plaatsvindt. Anders dan de naam doet vermoeden draait het zoogproces niet alleen om moeders melkbar, maar om de moeder als geheel. ∙ Omdat het ten opzichte van een moederpoes not done is om kinderen bij haar weg te nemen waarvan zij weet dat ze nog niet zonder haar kunnen overleven.
∙ Omdat katten moederskindjes zijn. In de natuur blijven poesjes levenslang bij hun moeder als er voldoende prooien/ voedsel, water en schuilplaatsen zijn. Katertjes blijven 6 à 36 maanden bij haar. Sommige ook levenslang. ∙ Omdat kittens pas met zestien weken een (vrij geringe) kans hebben om zonder moeder te overleven. Moeder en kittens zullen met zestien weken uitsluitend uiteengaan bij voedselgebrek. Anders is het er te vroeg voor. ∙ Omdat katjes tussen week acht en zestien van hun moeder moeten leren hoe katten met elkaar omgaan. Ze kunnen dat ook van andere katten leren, maar van hun moeder leren ze het beste. ∙ Omdat het gezichtsvermogen van kittens pas met zestien weken volledig ontwikkeld is. ∙ Omdat de vacht pas met zestien weken ‘af’ is. Kittens hebben tot die tijd onvoldoende wolharen om goed warm te blijven. ∙ Omdat het erg veel stress oplevert als katjes vóór de leeftijd van zestien weken van hun moeder worden gescheiden. ∙ Omdat hevige stress, zoals scheidingsstress, vóór de leeftijd van zestien weken blijvende schade veroorzaakt in de stressrespons van het lichaam. Met als gevolg een verhoogde stressgevoeligheid. Dit brengt een levenslang verhoogd risico op het ontwikkelen van chronische stress met zich mee. ∙ Omdat een verhoogde stressgevoeligheid ervoor zorgt dat een kat levenslang minder goed met veranderingen kan omgaan. Terwijl veranderingen, zoals een verhuizing of het overlijden van een soortgenoot in huis, onvermijdelijk zijn. ∙ Omdat het immuunsysteem tot een halfjaar nog niet goed werkt. Naarmate katjes jonger van hun moeder worden gescheiden, levert dat meer stress op. Stress verhoogt de kans op ziekte. ∙ Omdat kittens gemiddeld een halfjaar bij hun moeder drinken en sabbelen. Niet alleen om melk te drinken. Het sabbelen alleen al geeft ook een veilig gevoel. ∙ Omdat kittens die minder dan dertien weken moedermelk kunnen drinken onvoldoende van het verzadigingshormoon leptine binnenkrijgen. Daardoor raakt hun eigen aanmaak van leptine blijvend verstoord. Dit geeft een groot risico op zich op latere leeftijd overeten. Kittens die minder dan
En deze opsomming is niet eens uitputtend! Elles Nijssen, Marcellina Stolting en Eva de Vette
Foto Linda Beumer
10
Zomerpret Leuk voor de zomer: een bak met water en een robovisje. Vissen maar. En nog lekker om uit te drinken ook. Visje op batterijen
Om in te bijten! Als het blijvende gebit doorkomt worden kittens bijterig. Je kunt ze dan speciale bijtspeeltjes geven, zoals Dental Health Chews. Ze kunnen het ook prettig vinden om op een broodkorst of een stukje beschuit te bijten.
Kattenoppasservice ook last minute Niet alleen tijdens vakanties, maar ook daarbuiten staat de Kattenoppasservice voor je klaar. Er zijn oppassers in de volgende regio’s: Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Apeldoorn, Breda, Diemen, Haarlem, Purmerend, Roosendaal, Spijkenisse, Uithoorn, Vinkeveen, Wormer, Zaandam en Zoetermeer. Wilt je vrijblijvend kennismaken met een oppas? Dat kan. Bel dan 020-4230947 of mail naar info@kattenoppasservice.nl
tip
VOOR DIEETKATTEN
Eet je kat zijn medische dieet (natvoer) niet, ondanks dat je er geleidelijk op overschakelt en het op kamertemperatuur geeft? Dat kan aan de smaak/ geur liggen, maar ook aan de textuur. Aan dat laatste kun je soms zelf iets veranderen. Kater Zaphir bijvoorbeeld eet de chunks van Hill’s K/D natvoer niet; hij likt alleen het vocht op. In papvorm (fijnprakken en water erdoorheen mengen) gaat deze voeding er echter prima in.
Gratis Katten Advies Lijn Heb jij een vraag over je kat? Blijf er niet mee rondlopen! Bel de gratis Katten Advies Lijn 020-4160883. Elke dinsdag van 17.00-18.00 uur professioneel en katvriendelijk advies. Lukt het je niet om op dit tijdstip te bellen? Dan kun je ook gratis je vraag stellen • op het Forum kattengedrag http://kattengedrag.forumup.nl • aan dierenvriend@telegraaf.nl (mogelijk wordt je vraag dan in de krant beantwoord) • bij de Sophia Kattenbond Wil je liever op een ander moment bellen? Dan kun je een betaalde bel- of Skypeafspraak maken op een geschikter moment. Dat kan via info@kattengedragstherapie.nl.
Foto Elles Nijssen
11
HET WAAROM VAN KITTENVACCINATIES Kittens vaccineren, is nou wel nodig? Ja zeker! Tot een paar weken na de geboorte zijn katjes via de eerste moedermelk beschermd tegen besmettelijke ziektes. Daarna moeten ze zelf weerstand opbouwen. Dat duurt tot een halfjaar. In die periode zijn ze erg kwetsbaar. Ook daarna blijft vaccineren nodig. Ter bescherming van het individu én de kattenpopulatie. Marieke Knies MARIEKE KNIES IS DIERENARTS BIJ DIERENZIEKENHUIS DRECHTSTREEK IN DORDRECHT. ZIJ STUDEERT BIJ DE EUROPEAN SCHOOL FOR ADVANCED VETERINARY STUDIES OM EUROPEAN MASTER OF SMALL ANIMAL VETERINARY MEDICINE TE WORDEN. AL HAAR KEUZEVAKKEN GAAN OVER KATTENGENEESKUNDE. MARIEKE HEEFT DRIE KATTEN.
Vaccinatie heeft twee doelen: individuen beschermen tegen ziektes die veroorzaakt worden door bacteriën en virussen, en infectie en verspreiding van de ziektekiem binnen de populatie voorkomen. Pas als meer dan 70% van een populatie gevaccineerd is tegen een bepaalde ziektekiem, is er sprake van herd immunity. De hele populatie is dan beschermd tegen een epidemie, inclusief de niet-gevaccineerde dieren. Helaas wordt in Nederland nog steeds een veel te laag percentage van de katten voldoende vaak* gevaccineerd. Namelijk ongeveer 27%! Niesziekte en kattenziekte Er zijn vaccinaties tegen vele verschillende ziektes. Deze zijn ingedeeld in de core, non-core en non-recommended. Core vaccinaties dient elke kat te krijgen. Dit zijn de vaccinaties tegen het feline herpesvirus, feline calicivirus en feline parvovirus. De eerste twee veroorzaken niesziekte. Feline parvovirus staat ook bekend als feline panleukopenie of kattenziekte. Non-core vaccinaties worden alleen in bepaalde omstandigheden gegeven. Bijvoorbeeld een rabiësvaccinatie (tegen hondsdolheid) als je kat meegaat naar het buitenland. Nonrecommended zijn vaccinaties die niet aangeraden worden. Bijvoorbeeld omdat het onzeker is of ze werken, zoals het vaccin tegen de dodelijke ziekte FIP. Individuele verschillen Over het algemeen geven vaccinaties een goede bescherming. De mate van bescherming kan echter per soort vaccin en binnen het individu
12
variëren. Zo geeft het vaccin tegen het feline parvovirus een uitermate goede bescherming. De vaccins tegen het feline herpesvirus en feline calicivirus voorkomen niet dat een kat geïnfecteerd wordt, maar zorgen wel voor een enorme vermindering van de klinische verschijnselen. Bij factoren binnen het individu kun je denken aan tegelijkertijd optredende ziektes, (chronische) stress of medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (bijvoorbeeld prednison). Dit soort factoren leiden tot een minder goede bescherming. Maternale antilichamen Kittens tot zes maanden zijn het kwetsbaarst voor infecties omdat hun immuunsysteem nog niet optimaal werkt. De eerste weken van hun leven worden ze meestal beschermd tegen verschillende ziektes door antilichamen die ze van hun moeder meekrijgen in de eerste moedermelk (colostrum). Maar na een paar weken daalt het gehalte aan deze maternale antilichamen en moeten kittens zelf hun weerstand opbouwen. Dit duurt tot een halfjaar.
ALS 70% VAN DE KATTENPOPULATIE GEVACCINEERD IS TEGEN EEN ZIEKTEKIEM, IS DE HELE POPULATIE BESCHERMD TEGEN EEN EPIDEMIE Lastig Een nadeel van de maternale antilichamen is dat ze een wisselwerking hebben met vaccins. Ze kunnen vaccins als het ware neutraliseren. Het gehalte aan maternale antilichamen varieert
per kitten én is afhankelijk van de vaccinatiestatus van de moederpoes. Dat maakt dat de leeftijd waarop een kitten kan reageren op een vaccinatie per individu kan verschillen. Als het gehalte aan maternale antilichamen nog te hoog is, zal de kitten niet reageren op de vaccinatie. Is dat gehalte juist te laag en is hij niet op tijd gevaccineerd, dan kan hij ziek worden omdat hij op dat moment geen bescherming heeft. Een lastige situatie dus!
voor elke kat. Een kitten uit een opvang waarvan de moeder niet gevaccineerd is loopt simpelweg een ander risico dan een uit een gezin met een voldoende vaak* gevaccineerde moederpoes. Een huishouden met meerdere katten is een andere situatie dan een enkele kat op een flat. Vraag je dierenarts daarom wat voor jouw kitten het beste is.
IN NEDERLAND IS ONGEVEER 27% VAN DE KATTEN GEVACCINEERD
Eerste vaccinaties In de meeste gevallen dalen de maternale antilichamen in de kitten rond de leeftijd van acht à negen weken. Dat is een biologisch gegeven. Vandaar dat dan de eerste vaccinatie gegeven wordt. Drie à vier weken daarna wordt er een booster (herhalingsvaccinatie) gegeven. Een aantal onderzoeken heeft uitgewezen dat sommige kittens heel hoge gehaltes aan maternale antilichamen hebben, waardoor ze ook rond de twaalf weken niet reageren op de vaccinatie. Het wordt daarom soms aangeraden om een derde vaccinatie te geven rond de leeftijd van veertien à zestien weken. Vooral als de kitten een voldoende vaak* gevaccineerde moeder heeft, of een moeder die veel verschillende virussen gezien heeft en dus zelf veel antilichamen heeft aangemaakt, bijvoorbeeld in een opvang, of als er veel kans is op besmetting (catteries, asiel/opvang).
Bijwerkingen De laatste jaren doen allerlei verhalen de ronde over de gevaren van vaccineren, en over waarom je je huisdier vooral niet moet laten vaccineren. Hoewel precieze cijfers onbekend zijn, komen bijwerkingen heel zelden voor: in ongeveer 1-3% van de gevallen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn sloomheid en/of koorts, een zwelling op de plek van de injectie of een allergische reactie. Een fenomeen dat heel zelden optreedt is het subcutane (onderhuidse) fibrosarcoom. Dit is een tumor die kan ontstaan na het geven van alle onderhuidse injecties, zoals vaccinaties. Uitbraken kattenziekte Hoe dan ook, de voordelen van vaccinaties zijn vele malen groter dan de risico’s. De uitbraken van kattenziekte in 2013 en 2014 waardoor vele katten stierven, maakten dit weer pijnlijk duidelijk. En ook al is niesziekte (meestal) niet dodelijk, kittens/ katten met niesziekte voelen zich vaak echt beroerd. Daarnaast is het vaak lastig te behandelen.
Booster na een jaar Omdat je niet weet tot welke leeftijd een kitten nog maternale antilichamen heeft - dit kan tot 20 weken - moet er een jaar na de laatste kittenvaccinatie een booster worden gegeven. Zo weet je zeker dat het dier goed gevaccineerd is. Daarna wordt die vaccinatie tegen feline parvovirus meestal elke drie jaar gegeven en die tegen het herpes- en calicivirus jaarlijks.
* Wat voldoende is na de basisvaccinatie (kittenvaccinaties en booster een jaar later) kan per volwassen kat verschillen. Voor de zekerheid is het verstandig om elk jaar te vaccineren tegen niesziekte en eens per drie jaar tegen kattenziekte.
Risico verschilt per kat Vaccineren is maatwerk. Er is geen schema dat altijd werkt
Foto’s Linda Beumer
13
Ervaring van een klant
Pijn bleek de oorzaak van agressie Saffier Eind vorig jaar nam ik twee Siamezen, een broer en een zus uit hetzelfde nest, over van de vorige eigenares. Ze zijn zes jaar oud en heten Saffier en Soraya. Na een gewenningsperiode kwam eerst Soraya bij mij op schoot en daarna Saffier. Er bleken echter sterke spanningen te zijn tussen broer en zus, en Saffier claimde mijn schoot ten koste van Soraya. Hij maakte ruzie met haar en zij schoot steeds meer in de stress.
Ik maakte daar een afspraak en mevrouw Aharon bevestigde na onderzoek dat de rug van Saffier op twee plaatsen scheefstond, inclusief de aansluiting aan de heupen. En dat Saffier, mede daardoor, niet alleen pijn in de rug had, maar ook artrose aan de heupgewrichten. Mevrouw Aharon zette de halswervels en de aanhechting van de heupgordel recht en gaf pijnstillers mee, en voedingssupplementen voor het herstel van de heupgewrichten.
Ik legde dit voor aan de assistente van mijn dierenarts. Zij verwees mij naar het Kattengedragsadviesbureau. Ik maakte een afspraak met Elles Nijssen, een van de gedragsadviseurs van de Budgetservice van dit bureau. Aan het eind van haar bezoek waren we het erover eens dat Saffier pijn had en dat op zijn zus afreageerde. Omdat we allebei dachten dat de pijn uit de rug en het bewegingsapparaat voortkwam, verwees Elles me naar orthomanueel dierenarts Dorit Aharon in Noorden.
Het resultaat na zes weken is als volgt: het is steeds beter gegaan met Saffier en Soraya. Ze gaan gelijkwaardig met elkaar om, krijgen tegelijk op verschillende plaatsen eten en respecteren elkaars eten meestal. Ze liggen gezamenlijk in de zon, ‘s morgens in de woonkamer, ‘s middags in de slaapkamer. Soraya is niet meer bang voor Saffier. Ze laat zich door mij kroelen en heeft alweer bij mij op schoot gelegen. Saffier kreunt nog een klein beetje bij het krabben op de krabplank. Waarschijnlijk door de artrose, maar niet ernstig. Hij loopt rechtop en is vrolijk, gelijkmatig. Hij brengt voortdurend de drie speelmuizen met rugnummer 14 (Cruijff by Whiskas) naar mij toe en speelt met de kattenspeeltjes. Hij is meer in mijn buurt dan Soraya, maar zij verstopt zich niet meer en toont zich, ook in het bijzijn van Saffier. Ze heeft geen angst meer in haar blik. We zijn alle drie gelukkig met elkaar en laten dat blijken. De ‘verbale’ en non-verbale communicatie is gedifferentieerd, duidelijk en vriendschappelijk. Kortom, een normaal stel Siamezen. Hartelijk dank voor de hulp aan Saffier. Diederik Vogelpoel
Saffier (l) en Soraya (r) (foto’s Diederik Vogelpoel)
14
BEHOEFTE AAN ADVIES MAAR NIET AAN GEDRAGSTHERAPIE?
Dan kan de Budgetservice Gedragsadvies een handige en voordelige uitkomst zijn. Voor de prijs van € 75,- krijg je een huisbezoek van de gedragsadviseur in jouw regio. Dit is inclusief reiskosten. Is er in jouw regio geen gedragsadviseur, dan kan er tegen geringe reiskosten een adviseur uit een andere regio komen.
Nieuws over katten, gedrag en wetenschap vind je op onze Facebookpagina. Ook te bekijken als je geen Facebook-account hebt.
Wat houdt de Budgetservice precies in? ∙ Je vult vooraf een uitgebreide vragenlijst in over je kat, waarin je beschrijft waar je advies over wilt. Bijvoorbeeld over probleemgedrag. ∙ De gedragsadviseur neemt voor het bezoek de vragenlijst door. ∙ Je krijgt een huisbezoek van een uur. De vragenlijst wordt doorgenomen, je kunt aanvullende vragen stellen en krijgt praktische adviezen. ∙ Na afloop ontvang je een kort verslag met de adviezen. De gedragsadviseurs zijn streng geselecteerd op actuele kennis van kattengedrag en -welzijn, het signaleren van gedrag gerelateerd aan pijn en zieke, adviesvaardigheden en klantvriendelijkheid. Meer informatie of een afspraak maken? Mail dan naar info@kattengedragstherapie.nl.
Op het Youtube-kanaal van het Kattengedragsadviesbureau vind je veel filmpjes over kattengedrag. Ingedeeld op thema en voorzien van uitleg. Kijken dus!
KGA biedt kennis op eigen locatie Wist je dat het Kattengedragsadviesbureau ook kennis op locatie biedt? Dat kan in allerlei vormen: een incompanytraining, inclinic, scholing op de werkvloer, een lezing op locatie, je zegt het maar!
De garanties van het Kattengedragsadviesbureau • 100% katvriendelijk advies •b ehandeling op basis van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen • huisbezoeken in heel Nederland en België. • z orgvuldige anamnese met uitgebreide vragenlijst en drie uur durende kattengedragsobservatie • versuffende middelen als valium en Clomicalm worden niet geadviseerd • a lle katten en problemen worden behandeld voor één duidelijke prijs.
15
zwerfkatten
Nederland heeft 135.590 tot 1.207331
Op 7 mei is het zwerfkattenonderzoek van de Wetenschapswinkel van Wageningen UR gepresenteerd. Het Kattengedragsadviesbureau maakte deel uit van de begeleidingscommissie van dit inventarisatieonderzoek. Onder zwerfkatten verstaat het onderzoek: ‘alle katten die op straat zwerven, tam of verwilderd, met of zonder eigenaar (onbekend)’. In Nederland zijn er 141 geĂŻdentificeerde organisaties en particulieren die zich bezighouden met de opvang van deze dieren. Deze zijn alle(n) benaderd om gegevens aan te leveren voor het onderzoek. 78 van hen hebben hier gehoor aan gegeven.
geboren nakomelingen van ongecastreerde huiskatten een zwervend bestaan gaan leiden. Sinds 1 juli 2014 staan er conform het Besluit houden van dieren in de Wet dieren sancties op het dumpen van huisdieren. Bij het grote publiek is dit echter niet bekend.
Aantal geschat Het aantal opgevangen katten van de respondenten in een jaar bedroeg ruim 37.000. Het werkelijke aantal zwerfkatten is aanmerkelijk hoger. Helaas kon slechts een ruwe schatting worden gemaakt op basis van een extrapolatie uit diverse internationale wetenschappelijke onderzoeken naar de zwerfkatdichtheid binnen verschillende gebiedstypen. Volgens deze schatting leven er 135.590 tot 1.207331 zwerfkatten in Nederland. De hoogste schatting is bijna negen (!) maal hoger dan de laagste. Onverantwoord huisdierbezit De oorzaak van zwerfkatten is onverantwoord huisdierbezit. Zwerfkatten zijn namelijk afkomstig van huiskatten die mede door onverantwoord huisdierbezit op straat belanden. Als meest voorkomende oorzaken daarvan noemt het onderzoek het achterlaten of dumpen van katten, bijvoorbeeld bij een verhuizing, het achterblijven van een dier na het sterven van de eigenaar, en het verdwalen van katten. Verder kunnen ongeplande, ongewenste en buiten
16
Voorlichting? Volgens het onderzoek kan het zwerfkattenprobleem vooral worden aangepakt door meer effectieve voorlichting over chippen, registreren en castreren, en door trap-neuter & return: het vangen, castreren en terugplaatsen van zwerfkatten in omstandigheden waarin zij een
goed leven kunnen hebben. Wat het eerste punt betreft: katteneigenaren zijn moeilijk te bereiken, aangezien de overgrote meerderheid niet bij de dierenarts komt en kattenvoeding in de supermarkt koopt, en niet bij een dierenspeciaalzaak.
katten, waarvan alleen gecertificeerde fokkers (uitdrukkelijk óók van ‘rasloze’ katten) een vrijstelling kunnen krijgen. Om voor certificatie in aanmerking te komen, dienen zij aan duidelijke voorschriften te voldoen op het gebied van fokken, gezondheid, gedrag en welzijn.
Castratie promoten of verplichten Een van de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek is het promoten of verplichten van castratie van katten die vrij naar buiten gaan. Deze castratie zou voor de leeftijd van vier maanden moeten plaatsvinden.
Op deze manier ∙ wordt de aanwas van zwerfkatten stopgezet ∙ komt er een einde aan de gratis kittencultuur (ook een rasloze kat moet worden gekocht!) ∙ wordt de aanschaf van katten een weloverwogen keuze, die vaker dan nu gemaakt zal worden door mensen die zich de kosten van verantwoord huisdierbezit kunnen veroorloven. ∙ zal het verantwoord eigenaarschap toenemen.
De mening van het Kattengedragsadviesbureau Het Kattengedragsadviesbureau bepleit een verdergaande aanpak. Namelijk een wettelijke castratieplicht voor alle
Verboden katten af te schieten in Zuid-Holland Op 21 april is een verbod ingegaan op het afschieten van verwilderde katten in Zuid-Holland. Nu maar hopen dat Friesland, Utrecht en Noord-Brabant snel volgen. In deze provincies mogen katten nog worden afgeschoten. Jaarlijks worden er in Nederland tussen de 8.000 tot 13.500 katten aangeschoten, verminkt of doodgeschoten. Volgens onderzoeksinstituut Alterra is dat een voorzichtige inschatting. Jagers beweren dat ze het verschil kunnen zien tussen verwilderde katten en huiskatten. Terwijl de dieren er hetzelfde uitzien en zich hetzelfde kunnen gedragen. Er worden dan ook heel wat katten afgeknald die een huis hebben, gedumpt, verdwaald of weggelopen zijn, of die via trap-neuter-return gecastreerd zijn en door vrijwilligers worden verzorgd. Ook het afschieten van ongecastreerde, niet-gesocialiseerde katten is uiteraard moreel verwerpelijk. Er is geen bewijs dat zwerfkatten en verwilderde katten schade aanrichten aan de flora en fauna. Zo lang dit bewijs ontbreekt, kan er op grond van de Flora- en faunawet sowieso geen toestemming worden verleend voor het doden van deze dieren (bron: Partij voor de Dieren). Hoe dan ook, kattenafschot vormt geen structurele oplossing voor het kattenoverschot. De plek die de doodgeschoten dieren nalaten, zal worden ingenomen door andere katten. De aanwas van verwilderde katten is voornamelijk afkomstig van gedumpte, verdwaalde en weggelopen huiskatten.
17
STARTEN MET ‘SOCIALISEREN’ NA 7 WEKEN? Gevonden kittens die angstig of agressief reageren op mensen en ouder zijn dan zeven weken, kunnen na een tijdje toch vertrouwen tonen in mensen. Vaak wordt daaruit de conclusie getrokken: zie je wel, je kunt best nog met ‘socialiseren’ beginnen na zeven weken!
dagen zonder moeder zijn, kan een gesocialiseerde kitten gedurende langere tijd angst of agressie vertonen naar mensen. Socialisatiegradatie Er is een methode om te kunnen beoordelen of en zo ja in hoeverre een kitten gesocialiseerd is op mensen: het bepalen van de socialisatiegradatie. De socialisatiegradatie maakt duidelijk wat het beste toekomstscenario is om het welzijn van het betreffende dier maximaal te borgen. Het Kattengedragsadviesbureau heeft deze wetenschappelijk verantwoorde methode ontwikkeld en geeft trainingen om de methode te leren toepassen. Meerdere asielen werken er inmiddels mee.
Deze conclusie is onterecht. Neurologisch gezien is starten met socialiseren na zeven weken compleet kansloos en zinloos. Ontdooien Gevonden kittens die alsnog ‘ontdooien’ bij mensen, moeten contact gehad hebben met mensen en op ze gesocialiseerd zijn. Na slechte ervaringen met mensen en/of
Gratis lezingen
Mail info@kattengedragstherapie.nl voor meer informatie.
Elke kat gelukkig! in het hele land
De campagne Elke kat gelukkig! stimuleert eigenaren om elk jaar met hun kat naar de dierenarts te gaan voor een APK (Algemene Poezen Keuring) en om meer spullen aan te schaffen waarmee hun dier ‘kat’ kan zijn. Zo wordt elke kat gelukkig! De campagne bestaat uit voorlichtingsmateriaal en gratis lezingen van kattenexpert Marcellina Stolting van het Kattengedragsadviesbureau. Bedrijven en organisaties die meedoen met de campagne kunnen een gratis Elke kat gelukkig!-lezing organiseren. Marcellina vertelt in haar lezing wat katten gelukkig maakt - en dat is iets anders dan wat menige katteneigenaar denkt - en geeft concrete tips voor meer kattengeluk.
De lezing bij Dierenopvangcentrum Krimpen aan de IJssel, een van de deelnemers aan de voorlichtingscampagne.
Marjon Kostwinder van ‘t Warme Nest organiseerde een lezing.
Elke kat gelukkig!-lezing bij dierenkliniek Dierzorg in Heinkenszand.
18
Cursusoverzicht KGA Kattendagen
Het Kattengedragsadviesbureau organiseert cursussen, lezingen en opleidingen door heel Nederland en België, met steeds verschillende verdiepingsthema’s op het gebied van katten, gedrag & welzijn. Deze cursusdagen zijn geschikt voor iedereen die professioneel met katten werkt, en voor kattenliefhebbers. Wat je relatie tot katten ook is, je doet altijd kennis op waarmee je direct aan de slag kunt
Dag
Datum
Waar
Docenten
Wat leer je
Doelgroep
Prijs
Zaterdag
6 juni
Amsterdam
Marcellina Stolting
Opvoedkunde en kittenkunde voor de cattery
Fokkers
€ 95,-
Zaterdag & Zondag
13 & 14 juni
Scherpenheuvel
Marcellina Stolting
Harmonie in de cattery en Opvoedkunde en kittenkunde voor de cattery
Fokkers
€ 95,-
Woensdag
24 juni
Amsterdam
Marcellina Stolting
Lezing Stress voorkomen en verhelpen
Professionals en kattenliefhebbers
€ 27,50
Zaterdag & Zondag
27 & 28 juni
Amsterdam
Marcellina Stolting
Basiscursus Kattengedrag
Professionals en kattenliefhebbers
€ 95,-
Zondag
5 juli
Amsterdam
Marcellina Stolting
Basiscursus kattengedragstherapie
Professionals en kattenliefhebbers
€ 95,-
Zondag
12 juli
Amsterdam
Marcellina Stolting
Welzijn van asielkatten verbeteren
Asielmedewerkers en vrijwilligers
€ 85,-
Woensdag
22 juli
Amsterdam
Marcellina Stolting
Lezing huisvesting
Professionals en kattenliefhebbers
€ 27,50
Zaterdag
1 augustus
St. Job
Marcellina Stolting
Welzijn van asielkatten verbeteren
Asielmedewerkers en vrijwilligers
€ 85,-
Donderdag
27 augustus
Amsterdam
Marcellina Stolting
Lezing lichaamstaal
Professionals en kattenlief hebbers
€ 27,50
zaterdag
29 augustus
Amsterdam
Marcellina Stolting
Scheiding moeder-kittens
Professionals en kattenliefhebbers
€ 95,-
zondag
30 augustus
Amsterdam
Marcellina Stolting
Relaties tussen katten
Professionals en kattenliefhebbers
€ 95,-
19
Meer info
MAGAZINE Dit magazine wordt tweemaandelijks kosteloos verspreid vanaf 2002 en heeft inmiddels meer dan 19.000 abonnees, zowel professionals als niet-professionals. Onder de professionals zijn (medewerkers van) dierenspeciaalzaken, asiels, kattentrimsalons, dierenartsenpraktijken, kattenfokkers, en producenten en toeleveranciers van kattenbenodigdheden. Je vindt het Kattengedragsadviesbureau ook op Facebook, Twitter, Youtube en www.kattengedragstherapie.nl.
COLOFON
CONTACTGEGEVENS
Dit magazine is een uitgave van het Kattengedragsadviesbureau.
Websites: http://www.kattengedragstherapie.nl http://www.kattengedragcentrum.nl
Redactie: Elles Nijssen en Marcellina Stolting Eindredactie Elles Nijssen Opmaak: Karin Jansen Aan dit nummer werken mee Cat Shelter Diederik Vogelpoel Jacha Heukels Jet Bijen-Veldhoen Eva de Vette Jolien Wolvers Linda Beumer Marieke Knies Marnix Lamberts ©Kattengedragsadviesbureau. Alle teksten in dit magazine zijn auteursrechtelijk beschermd. Overname is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Wil je het magazine niet meer ontvangen? Stuur dan een e-mail met in de berichtregel ‘Uit adresbestand verwijderen’. Indien je juist abonnee wilt worden, is het sturen van een e-mail eveneens voldoende.
E-mailadressen: info@kattengedragstherapie.nl kattengedragstherapie@gmail.com (voor grote bestanden: foto’s en filmpjes) Cursusinformatie en inschrijvingen: info@kattengedragstherapie.nl Skype: kattengedragstherapie.nl (op afspraak) Katten Advies Lijn telefonisch spreekuur: 020 - 4160883 (dinsdag van 17.00-18.00 uur) Kattengedragsadviesbureau: 020 - 3308780 Katten Cursus Centrum: 020 - 4160547 Website Kattenoppasservice: http://www.kattenoppasservice.nl Telefoonnummer Kattenoppasservice: 020 - 4230947 Het Kattengedragsadviesbureau is een Aequor-erkend leerbedrijf. Daarnaast begeleidt het Kattengedragsadviesbureau hbo- en wo-studenten en initieert het wetenschappelijk onderzoek.
Adverteren Wil je meer weten over de mogelijkheden en tarieven? Stuur dan een mail naar info@kattengedragstherapie.nl of bel: 020-3308780.
20