Hella van der Wijst: 'Aandacht, echte aandacht... dat werkt als troostmedicijn'

Ik mis je - presentatrice Hella van der Wijst schreef een boek over verdriet en troost na het verlies van een geliefde. Wat moet je doen en vooral laten als je iemand die rouwt wil troosten? ‘Troost is niet groots en meeslepend, maar klein en oprecht.’

tekst Susanne Mullenders | beeld Ruben Timman en Eljee

Je hebt veel verdriet gezien in de programma’s die je maakt. Wat is universeel aan verdriet na verlies van een dierbare?

‘Iedereen gaat anders om met verdriet, maar een constante is dat het de meeste mensen uiteindelijk lukt om verder te leven na een groot verlies. Wat in mijn ogen een bewijs is dat rouw geen ziekte is, maar bij het leven hoort. Als je tijd neemt om te rouwen, kan je leven toch weer mooi worden, ook zonder de geliefde die je zo mist. Wij mensen zijn sterk: kort na een verlies denken we dat we nooit over het verdriet heen komen, maar we zien voortdurend voorbeelden van mensen die dat toch lukt. Dat is geruststellend, want zo ontstaat de gedachte: als het anderen lukt, lukt het mij ook.’

Welke rol speelt troost in het verwerkingsproces na verlies van een geliefde?

‘Troost helpt je om door te kunnen gaan als je denkt alles kwijt te zijn. Het helpt je om te gaan met het ergste: het verlies van een dierbare. Troost is al eeuwenlang het enige antwoord op de dood. De dood kunnen we niet tegenhouden, maar we kunnen er wel mee leren leven. En daarbij is troost het beste medicijn. Het maakt verdriet draaglijk.’

Is troost altijd hetzelfde of zijn er verschillende soorten?

‘Troost kent vele vormen. Je kunt troost vinden door in je hoofd keuzes te maken over de manier waarop je verder gaat met je verdriet. Bijvoorbeeld door het gevecht aan te gaan tussen je hart – dat verdrietig wil blijven – en je hoofd – dat vindt dat je verder moet. Je kunt ook troost vinden door via je hart te teren op liefde. Mensen die lang samen zijn geweest, hoor ik vaak zeggen dat ze dankbaar zijn dat ze een grote liefde hebben gehad. Dat besef biedt troost. Maar het omgekeerde geldt ook: bij oudere mensen die alleen achterblijven na een lange relatie zie ik veel stille eenzaamheid. Van de omgeving krijgen ze niet altijd begrip voor hun verdriet. Zelf hebben ze het gevoel dat ze dankbaar moeten zijn voor de lange relatie, en dus niet mogen zeuren. Maar die dankbaarheid maakt het gemis niet minder. Juist als je lang samen was, raak je verweven met elkaar. Opnieuw zin krijgen in het leven valt dan niet altijd mee. De omgeving zou daar meer aandacht voor mogen hebben.’

Hoe zit het met geloof, kan dat ook troost bieden?

‘Ja, mensen die geloven vinden vaak houvast in de gedachte dat er een leven na dit leven is, waar hun overleden dierbare het nu goed heeft. Na een lang ziekbed of veel pijn werkt dat echt als troost. Niet gelovigen hoor ik regelmatig zeggen: “Ik wou dat ik kon geloven in een beter leven na dit leven.” '

‘Troost is al eeuwenlang het enige antwoord op de dood’

Een van de hoofdstukken heet Handen - dat verwijst naar 'iets doen' als vorm van troost. Hoe werkt dat?

‘Alles, dus ook verdriet, komt in beweging door iets te doen. Dat kan iets kleins zijn: een wandeling, je huis schoonmaken. Maar het kan ook een project zijn. Een jonge weduwnaar kiest er misschien voor om een marathon te gaan lopen. En een moeder maakt misschien een kunstwerk van de kleding van haar overleden kind. Maar “doen” kan ook iets heel anders zijn… Annemarie Bogaard, die ik heb leren kennen in mijn programma Ik mis je, verloor twee dochters bij een ernstig ongeval. Haar man raakte in coma en ontwaakte acht weken later, waardoor zij haar dochters alleen heeft moeten begraven. Als Annemarie niet wist waar ze heen moest met haar immense verdriet,verzamelde ze oud servies, fietste naar de dijk en gooide het daar keihard kapot onder het roepen van uitspraken die ik van haar niet mag herhalen. Dit is ook een vorm van “doen”: het werkte in elk geval voor Annemarie.’

Wat kan je doen om iemand te troosten? En wat moet je juist laten?

‘Bij het schrijven van mijn boek bleek: je kunt bij verdriet beter iets doen dan iets zeggen. Oftewel: je zegt makkelijker iets verkeerd dan dat je iets verkeerd doet (zie hieronder de Top 10’s, red.). Dat vond ik echt een eye opener. Met iets heel kleins – een pannetje soep of wat boodschappen – kan je al een groot troostend effect teweegbrengen. Iemand troosten is niet groots en meeslepend, maar klein en oprecht. Eigenlijk moet je er gewoon zijn. “Bel maar als ik iets voor je kan doen”, is een loze mededeling, want mensen in groot verdriet nemen geen initiatief. Blijf trouw, bel niet één keer maar met regelmaat. Houd de herinnering aan de overledene levend door over hem of haar te blijven praten. En geef degene die rouwt de ruimte om het verhaal te blijven vertellen, ook al ken je het al. Aandacht, echte aandacht, luisteren… dat werkt als troostmedicijn.’

TOP 10: DOEN BIJ TROOST

• Blijf luisteren.

• Zeg: ʻIk ben er voor je’.

• Stap op de nabestaande af.

• Vraag of je iets kunt doen en doe het dan ook.

• Geef toe dat je niet weet wat je moet zeggen.

• Geef een knuffel.

• Bel op en vraag hoe het gaat.

• Zeg: ʻSterkte’.

• Ga samen iets doen.

• Vraag naar mooie herinneringen.

TOP 10: NIET ZEGGEN BIJ TROOST

• ‘ Ben je er nog niet overheen?’

• ‘ Gelukkig ben je nog jong en kan je weer moeder worden.’

• ‘ Gelukkig ben je nog jong en kan je een nieuwe relatie krijgen.’

• ‘ Hij heeft het nu beter bij God.’

• ‘ Ben je haar nu al vergeten?’

• ‘ Ieder krijgt wat hij aankan.’

• ‘ Kom op, doorgaan!’

• ‘ Je moet dankbaar zijn voor wat je wél hebt.’

• ‘ De natuur weet wat hij moet doen.’

• ‘Het komt wel goed.’

Troost

Het boek 'TROOST Als je iemand mist' van Hella van der Wijst bevat 22 ervaringsverhalen van mensen die geliefden verloren. Daarnaast geven rouwdeskundigen en wetenschappers inzichten in de wereld van verdriet en troost. Hella: ‘Ik vind de mensen die in mijn boek hun verhaal hebben gedeeld zo stoer! Omdat ze hun kwetsbaarheid en twijfels durven delen in een tijd waarin we vaak onze beste kant willen laten zien. Ik hoop dat mijn boek mensen aanzet om zich wat beter te láten troosten. Bij zoiets groots als verdriet lukt het niet altijd alles alleen op te lossen. Bovendien is de ander toestaan om jou te troosten iets moois: je laat iemand dichtbij komen, geeft vertrouwen en maakt een verbinding.’

TROOST Als je iemand mist, Hella van der Wijst, Boekencentrum Uitgevers, ISBN 9789023955146.

WIE IS HELLA VAN DER WIJST?

Hella van der Wijst volgde een studie journalistiek en werkte vervolgens voor regionale bladen, radio en tv. In 1992 ging ze als vaste verslaggever werken voor tv-programma 'Kruispunt'. Daar maakte ze reportages, onder meer tijdens de oorlog in Bosnië. Ze werd in 2003 voor het grote publiek bekend door het tv-programma 'De Wandeling', waarbij ze al wandelend bekende en onbekende mensen interviewde. Ze maakte daarnaast jaarlijks de reportageserie 'Het gevoel van de Vierdaagse' en maakte de programma’s 'De wereld op zijn kop', 'Geloof en een Hoop Liefde' en 'Bakkie Troost'. In 2013 was zij verslaggever van het actualiteitenprogramma 'Brandpunt'. Voor 'KRO Magazine' schreef ze jarenlang columns en haar eerste boek – 'Hella’s Voetsporen' – kwam uit in 2006. Haar boek 'TROOST Als je iemand mist' kwam in januari 2019 uit.