Ang Tagatuklas 2023-2024

Pagbaklas ng admin

tasks, pabor sa mga guro

RALPH EMMANUEL GOZUN

Sang-ayon ang mga guro ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa hakbang ng Department of Education (DepEd) na tanggalin ang administrative tasks sa kanilang workload, ayon sa mga panayam na isinagawa ng Ang Tagatuklas nitong ika-27 ng Pebrero.

Sa inilabas na DepEd Order No. 2, s. 2024, iniaatas sa school head at non-teaching personnel ng paaralan ang mga administrative tasks gaya ng paggawa ng mga plano sa epektibong pagpapatakbo sa paaralan o paghawak ng mga proyekto, programa, at serbisyong walang kinalaman sa pagkatuto ng mag-aaral upang “masiguradong makatarungang napapasahod sa aktwal na oras ng pagtuturo sa klasrum ang mga guro na itinakda ng Magna Carta for teachers.”

Para sa gurong si Ginoong Ronnel Agoncillo Jr., maganda raw ang esensya ng kautusan ngunit nababahala siyang may masama rin itong epekto.

“...imbes na mag-hire o magtalaga ng mga dagdag na kawani sa mga paaralan upang sumalo sa mga tinanggal na gawain ay inilipat lamang ito sa mga umiiral na mga opisyal ng paaralan…at sa mga paaralang maliit tulad ng CalNatSci, mahirap, imposibleng mangyari dahil iilan lamang ang mga tagapamahalang ito.”

Inaasahan ng DepEd na makakatulong ang hakbang na ito upang makatulong sa pagbabawas ng mga gawain sa mga guro.

“...we know marami pa adjustments na kailangan na gawin but this is the start and hopefully ma-implement nang tama ang policy na ‘to,” ani DepEd Assistant Secretary at spokesperson Michael Poa.

mga nilalaman

05 EDITORYAL

Bigong Pilipinas, Bagong Mutya

10 LATHALAIN

Byaheng nakaraan rutang kasalukuyan

13 AGHAM

Hindi Makatarungang Pagbabago

17 ISPORTS

WALANG PALYANG ARANGKADA

Lacno sinipa 2 ginto pa-NCR Palaro; buwan-buwang medalya, sinigurado

PO Patrol, kasado vs. tardiness, paglabag, maruming klase

RALPH

Upang matutukan ang dumaraming kaso ng late, paglabag sa school protocol, at isyu ng kalinisan, nagsimula nang pulungin ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) disciplinary office ang Protocol Officer (PO) Patrol nitong ika-23 ng Pebrero, 2024 sa Computer Laboratory ng paaralan.

Pinangunahan ng Prefect of Discipline at adviser ng Supreme Secondary Learner Government (SSLG) Mark Cesar Babael ang pagtitipon ng halos 46 na protocol officer mula sa iba’t ibang baitang na siyang bumubuo sa PO Patrol.

KRISIS SA EDUKASYON

Kakulangan sa guro, banta sa mga asignaturang pampanitikan; CalNatScians, apektado

RALPH

Kasunod ng lumiliit na bilang ng mga guro sa paaralan, umaapela na ang ilang mga mag-aaral ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) dahil naapektuhan nito ang kanilang pagkatuto sa iba’t ibang asignatura, partikular sa mga pampanitikang asignatura.

TALAS, LAKAS, LUTAS

TOMO XXVIII ISYU 1 | Ang Opisyal na Pahayagan ng Caloocan National Science and Technology High School | Agosto 2023 - Pebrero 2024

GRASYA SA KOLEHIYALA

College initiatives, pinaigting ng COSCI

Matagumpay ang isinagawang 3-day college caravan ng Committee on Students’ College Initiatives (COSCI) nitong Nobyembre 22-24 sa Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) covered court.

Tampok sa caravan ang 24 unibersidad na nakilahok, kabilang ang De La Salle University (DLSU), University of Santo Tomas (UST), Far Eastern University (FEU), National University (NU) at MAPUA University upang magbigay ng detalye sa kani-kanilang admission process at scholarship opportunities sa mga mag-aaral.

We wanted the event to act as a bridge between the students and the universities.

Kasama na doon ‘yong pagbuo ng connection para sa pagkakaroon ng better application experience. ani Jasmine del Rosario, Vice President ng COSCI.

Malaking tulong daw para sa Grade 12

PO Patrol MULA SA PAHINA 1

student na si James Jurada ang programa ng COSCI sa katulad niyang wala pang tiyak na paaralang papasukan at kursong kukunin sa kolehiyo.

“Overall, it was a fun and meaningful program as it oriented Grade 12 students to different schools and programs that they offer. Additionally, the schools were well-prepared to ignite the student’s enthusiasm. Super na-enjoy ko ‘yong 3-day caravan tulad no’ng paglibot ng school booths with friends and manalo sa mga raffles,” ani Jurada.

Para naman kay Hinzzy Ann Abia, inatasang chaperone ng UST at STI College - Novaliches, isang hindi makakalimutang karanasan ang iniwan sa kaniya ng programa dahil nakatulong siya sa mga Grade 12 students ng paaralan. “Noong una, sobrang intimidating nila [UST at STI College - Novaliches] kasi nga from big universities kaya medyo naging challenge sa akin ‘yong humanap ng way para i-approach sila. Pero naging masaya pa rin ‘yong experience kasi nakakapagtanong kami about sa school nila, mga courses na mayroon sila, and mga scholarships.” Ang aktibidad na may temang “POLARIS: Sinag mula sa Hilagang Bituin” ang ikalawang college caravan na isinagawa ng COSCI mula nang maitatag noong 2021 na naglalayong bigyan ng gabay at tulong ang mga Grade 12 CalNatScians sa kanilang pagdedesisyon sa kolehiyo.

WAGI ANG SANGKABAKLAAN

Same-sex marriage sa wedding booth, ikinatuwa ng CalNatScians

Bilang pagsuporta sa mandato ng Department of Education (DepEd) para sa isang “gender-responsive education”, niratipikahan ng Student Governance Council (SGC) ang same-sex marriage sa wedding booth para sa nalalapit na ika-12 anibersaryo ng pagkakatatag ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa ika-11 ng Disyembre, 2023.

Pinamunuan ng Kabataang Teresa Magbanua o Gender and Development Club katuwang ang Teatro Filmokara sa maayos na pagpapadaloy sa wedding booth na dinagsa ng mga estudyante mula sa iba’t ibang baitang.

...as a club, we believe that it is integral for the student body to witness traditionally heterosexual activities among samesex parties, even those seemingly small activities such as the foundation day wedding booth. It is only right that we stop alienating these events, as homosexual romance is just as normal and real as its heterosexual counterpart.

ayon sa Teresa Magbanua Club President Elham Luna.

Samantala, sa kabila ng samu’t-saring opinyon at kritisismo na kanilang natanggap, matagumpay pa rin namang nairaos ng mga nanguna ang wedding booth.

Sa datos na nakalap ni Ginoong Babael, umaabot sa 15 hanggang 20 ang karaniwang bilang ng mga mag-aaral na nahuhuli sa pagpasok at pumalo pa ito sa 64—ang pinakamataas na naitala sa kasalukuyang panuruan. Umaani rin ng samu’t saring reklamo si Ginoong Babael mula sa mga guro at non-teaching staffs ng paaralan dahil sa mga maruruming klasrum. Ayon sa kasunduan, inaatasan ang mga miyembro ng PO Patrol upang subaybayan at paalalahanan ang kanilang mga kaklase sa unang Lunes ng buwan patungkol sa mga polisiya ng paaralan sa pamamagitan ng iba’t ibang checklist na inihanda ng pamunuan.

Kabilang din sa mga tungkulin ng PO Patrol na ilista ang

“Masaya ako na as progressive as we are intellectually, ganun din tayo emotionally. This is a true testament sa positive culture we have as CalNatScians ever since then,” pahayag ni Supreme Secondary Learner Government (SSLG) Zeus Jimenez na isa rin sa mga samesex couples ng booth. Sa bisa ng DepEd Order No. 37, s. 2017, pinaaalalahanan ng ahensiya ang mga paaralan na “palakasin ang mga istruktura, sistema, at kapamaraanan na magsusulong ng koordinasyon upang tugunan ang gender dimensions sa pagpaplano, pagpapalitan ng mga impormasyon, pagdidisenyo, at paghahatid ng mga serbisyo.” Patuloy na naninindigan at nangangako sa mga estudyante ang dalawang organisasyon na ipagpapatuloy pa rin nilang mapaunlakan ang bawat isa, ano man ang kanilang sekswal na oryentasyon, na ikasal sa wedding booth na nakagawian na ng paaralan sa nakalipas na dalawang taon.

mga kaklaseng nahuhuli ng pasok at hindi nakasunod sa haircut policy at dress code, maging ang panghihingi ng clearance sa kanilang huling subject teacher bilang patunay sa kalinisan ng kanilang klase.

Tuwing ikalawang Lunes ng buwan, iikot si Babael sa bawat baitang upang personal na inspeksyunin ang mga mag-aaral at tiketan ang mga lumabag. Hakbang ang PO Patrol upang palakasin ang mga polisiya ng paaralan at turuang maging responsable ang mga CalNatScians. Magsisimula ang kanilang pagpapatrolya sa ika-26 ng Pebrero.

70% CalNatScians, ‘g magapply’ sa itatatag na PUP Caloocan North Campus

XIANEN

Pito sa sampung mag-aaral sa Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) ang may interes na mag-apply sa soon-to-rise Polytechnic University of the Philippines (PUP) Caloocan North Campus na inaasahang matatapos sa taong 2025, ayon sa pananaliksik ng Ang Tagatuklas nitong ika-16 ng Marso.

Sa bisa ng Republic Act No. 11785, ipapatayo ang unibersidad na may 6 na palapag na may 1,500 sqm bawat area ang magiging ika-23 na branch at satellite campus sa Luzon na magiging kaunaunahang state-sponsored na unibersidad sa Rainbow Village Deparo.

“Kung makapasa ako, syempre dun ako magaaral, mababawasan yung gastusin kasi malapit siya…mapapadali yung commute or transport kasi maraming sasakyan”, ani Nicole Operiano, magaaral sa CalNatSci. Sa kabilang dako, hindi prayoridad ng nasa 30% na mag-apply sa PUP.

“...kasi kung dito pa rin ako sa city yung environment ko, na-stuck lang din ako sa Caloocan, kasi kung hindi pamilyar sakin, matuturuan ako ng skills na kailangan sa pag-aadjust, mas preferred ko lang na out of city campuses”, saad ni Lance Brian Miranda, mag-aaral sa CalNatSci.

Ipinagmamalaki naman ni Mayor Along Malapitan ang proyektong ito dahil isa ang PUP Caloocan sa kaniyang mga pinanukalang batas nang maging kongresista ng unang distrito ng lungsod bago mahalal na alkalde.

“It is our duty to see, to [ensure] everyone will have an easy access to education which is a basic right of every citizen and we believe that PUP Caloocan will be one of our best instrument[s] to fulfill this responsibility,” pahayag ni Malapitan. Nagsagawa na ng groundbreaking ceremony sa pagsisimula ng konstruksyon para sa PUP Caloocan North Campus sa Rainbow Village Subdivision, Phase 3, Barangay 168 nitong ika-20 ng Oktubre, 2023.

Inaasahang matatapos ang konstruksyon ng campus sa taong 2025.

Samantala, humigit kumulang 98,000 na aplikante sa PUP College Entrance Test (PUPCET) para sa 2024 ang maaapektuhan dahil sa kakulangan at limitadong budget ng unibersidad na naging dahilan sa pagbaba ng acceptance rate

balitangpampaaralan

XIANEN

Kakulangan sa guro...

Karaniwang apektado ng isyu ang mga asignaturang pampanitikan ng paaralan dulot ng mas nabibigyang pokus ang mga asignaturang may kinalaman sa agham at sipnayan.

Kabilang din sa mga isyung lumitaw sa pagliit ng bilang ng mga guro ang problema sa pag-unawa ng mga aralin, kawalan ng gurong magtuturo sa ilang mga asignatura, at paglaho ng interes ng mga mag-aaral sa pagkatuto.

Panig ng mga mag-aaral

Mahirap para kay alyas “Don” ang kakulangan sa guro ng paaralan gawa ng nagsasabay-sabay ang iskedyul ng kanilang substitute teacher sa ibang klase.

“Mahirap po siya especially last year since dati po talaga sa isang subject, walang teacher na designated for our section kaya may isang teacher po from other grade level na pumapasok. Pero since may classes din po siya sa ibang grade level hindi niya rin po kami madalas napapasukan.”

Ganito rin ang naging sentimyento ni alyas “Joana” na aniya, nagkakaroon ng kabawasan sa kalidad ng pagtuturo ng mga guro.

“Everytime na wala kaming guro sa subject [is] because they quit their job sa CalNat. Nahuhuli na kami sa lessons kasi self-study through answering modules na lang so walang actual na discussions.”

Panig ng mga guro

Aminado si Ginang Katherine Misajon, isang Science major teacher, na may mga pagkakataong wala siyang ideya kung papaano ituturo ang mga asignatura sa panitikan ngunit nagsisikap siyang aralin ang mga ito upang maituro nang epektibo. “...more on nag-a-adjust kasi, medyo nangangapa pa, pero ‘yon nga kailangan kasi mag-adjust so ilang months lang din naman ang adjustment period tapos makakasanayan din naman. Kailangan kasi kapag teacher ka, flexible ka tsaka ready ka sa mga changes na pwedeng mangyari.”

Batid naman ng gurong si Ginoong Mark Anthony Pablo, isang Math major teacher, ang mga tungkuling ibinibigay sa kanila, kabilang ang paghahawak sa mga asignaturang labas sa kanilang specialization na ayon sa kaniya, pinili nila nang tanungin ng pamunuan ng paaralan.

“Ok naman [‘yong pagtuturo] kasi hindi naman first time akong nag-handle ng ganito... they asked me naman on subjects I can teach. ‘Yong iba talaga first time katulad nung Philo[sophy] at CPAR [Contemporary Philippine Arts from the Region]... pero ok

Sa pakikipagpatintero ng malayang pamamahayag sa Pilipinas

Banta laban sa mga mamamahayag, tumataas

Umakyat sa 47% ang kaso ng pagbabanta sa mga mamamahayag magmula sa simula ng termino ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. nitong Hulyo 2022 kumpara sa parehong panahon sa ilalim ni dating Pangulong Rodrigo Duterte.

Nagtala ang National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) ng 109 na kaso ng pang-aatake at pagbabanta sa mga media worker, kung saan halos sangkapat ng mga ito na naitala ng NUJP noong 2023 kaugnay sa red-tagging ng mga mamamahayag. Dagdag pa rito, nananatili pa rin sa ika-16 na magkakasunod na taon ang Pilipinas sa listahan ng mga bansang hindi nabibigyang hustisya ang pagkamatay ng mga mamamahayag na inilabas ng New York-based Committee to Protect Journalists (CPJ).

Sa kabilang banda, ayon sa Global Impunity Index na inilabas ng CPJ, nasa ikawalo ang Pilipinas sa listahan na mas mababa mula sa ikapito sa nakalipas na dalawang taon.

Gayunpaman, tumaas ang bilang sa 20 mula sa 14 na kaso noong nakaraang taon ng mga pagpatay base sa huling tala, kasunod ito ng pagpatay kay Renato Blanco sa Negros Oriental noong September 18, 2022; Percy Mabasa sa Las Piñas noong October 3, 2022; at Cris Bundoquin sa Oriental Mindoro noong May 31, 2023.

Isinaalang-alang ng huling index ang mga kaso ng sadyang pagpatay sa mga mamamahayag na naganap mula September 1, 2013 hanggang August 31, 2023.

Brigada Eskwela awards, ibinasura ng DepEd; 7th peat ng CalNatSci, bigong masusunuran

“We’re not after the awards naman talaga, we’re after the school safety”

Ito ang pahayag ni Renante Marquez, coordinator ng Brigada Eskwela sa Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa pagtigil ng sunod-sunod na karangalan kasunod ng pagbaklas ng Best Implementing School Awards, Hall of Fame Awards at Brigada Plus ng Department of Education (DepEd) sa pambansang antas.

Kasunod ito ng DepEd Memorandum No. 20 s. 2023 na nilagdaan ni Undersecretary Revsee Escobedo para maisaayos ang pagpapatupad ng Brigada Eskwela Program.

Paliwanag ni DepEd Secretary Sara Duterte, hakbang ito upang “bigyang-diin ang tunay na diwa ng bolunterismo.”

Aminado naman ang baguhan na coordinator na si Marquez na nagresulta ang nasabing hakbang ng DepEd sa kabawasan ng bilang ng mga estudyante at mga magulang na nakipagkaisa sa Brigada Eskwela.

“Sa atin [dito sa] CalNatSci, para may thrill, ginagawa[n] natin ng competition. Syempre it’s a part, strategies para maencourage mo yung partners, parents and encouragement sa services”, ani

naman so far.”

Panig ng Department of Education (DepEd)

Aminado ang DepEd na mayroong kakulangan ng guro sa bansa na umaabot na sa halos 58,000 sa kasalukuyan. Depensa ng ahensiya, bunsod ito ng limitasyon sa national budget na magpapasweldo sa mga guro.

“We are only given or allocated 10,000 teachers annually…so magpa-pile up talaga ‘yan [naipong backlogs ng mga kulang na guro sa bansa]. But this year, we are hoping that we will be able to get [an] allocation of 20,000 teachers,” ayon kay DepEd Assistant Secretary Francis Bringas sa ekslusibong panayam ng TV Patrol.

Sa deliberasyon ng 2024 budget noong nakaraang taon, aabutin ng PHP5.6 bilyon ang kailangan ng DepEd para sa basic education program.

Ngunit para kay Senador Pia Cayetano, isa sa mga sponsor ng 2024 budget ng DepEd, makakamit ng ahensiya ang karagdagang 20,000 guro hanggang sa July 2024 upang matugunan ang nasabing isyu.

Sa pagpapaigting ng campus journalism CalNatSci, naglunsad ng Write and Shine Program

Upang maagang ihanda ang mga campus journalists ng paaralan, binuksan ang Write and Shine Program na pinangunahan ng school paper advisers ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) nitong ika-10 ng Nobyembre, 2023 sa covered court ng paaralan.

Ininsyatibo ito ng paaralan upang sanayin ang mga mag-aaral sa pagpapamalas ng malayang pamamahayag sa loob at labas ng paaralan at hindi para lang sa kapakanan ng pakikipagtagisan tuwing

schools press conference.

“We opened this program in accordance with Republic Act No. 7079 or the Campus Journalism Act of 1991. Habang bata pa kayo, gusto namin kayong sanayin on how to be a responsible journalist of this country, [and] to practice your rights in the freedom of speech” ani Gng. Kimberly Turaray, school paper adviser ng The Innovators sa kaniyang panimulang pahayag sa orientation. Nasa 119 na mag-aaral ang matagumpay na nakapasok sa programa mula sa iba’t ibang kategorya

ng Filipino at English na nakatakdang sanayin sa mga susunod na linggo. Pangarap na makalaban at makarating sa National Schools Press Conference (NSPC) ang nagtulak para sa mag-aaral na si Almer Jacob Albarracin upang magsanay sa ilalim ng programa. “Very fulfilling siya [na makapasok sa programa] dahil masaya ang magsulat at magbalita. [Inaabangan ko na] ma-develop pa ‘yong skills ko sa radio broadcasting, pati sa pagsulat ng balita,” ani Albarracin. Magsisilbi ring katuwang ng paaralan ang mga mag-aaral sa Write and Shine Program sa pag-uulat ng mga kaganapan at aktibidad ng CalNatSci bilang bahagi ng kanilang pagsasanay.

Marquez. Simula 2016 hanggang 2022, namayagpag ang CalNatSci bilang 1st Place Brigada Eskwela Best Implementing School sa lungsod ng Caloocan sa ilalim ni Raj Nulada, former coordinator ng Brigada Eskwela sa CalNatSci.

“It’s not totally about sir Raj, it’s about the whole community, talagang utak lang talaga….Sanay na ‘yon [Raj Nulada], ilang taon na niyang ginagawa ‘yan, talaga namang obvious at makikita niyo sa results,” komento ni Marquez sa pangangasiwa noon ni Nulada.

Dagdag pa ni Marquez, ‘di umano sa kasalukuyan, hindi pinagtuunan ng pagsisikap ang programa kumpara sa naging mandatory ang mga kompetisyon kaya naging mas maganda ang resulta.

“Mas maganda kung full effort, enough naman pero mas maganda kung better ‘yong term na makikita natin,” ani Marquez.

Gayunpaman, naging matagumpay daw ang pamunuan ng CalNatSci upang matugunan ang mga pagsasaayos at paghahanda ng mga silid-aralan para sa nalalapit na pagbubukas ng mga klase.

Pagkatuto sa sipnayan, pinatatag ng Math Tutorial Program

Bilang tugon sa hamon ng pagkatuto sa sipnayan, naglunsad ng Math Tutoring Program ang Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa pangunguna ng 90-Degree Math Club nitong Disyembre 2023 na ginanap online at sa mga piling klasrum ng paaralan.

Nilahukan ng daan-daang mag-aaral ang programa mula sa iba’t ibang baitang, kaagapay ang mga boluntaryong mga magaaral mula sa baitang 11 at 12 na nagsilbing nilang tutor.

Malaking tulong daw para sa Grade 10 student na si Emmanuel Nabong ang programa dahil nakakatulong daw ito upang maunawaan ang mga aralin.

“The math tutoring was really helpful for me during that time, consider[ing] how I was struggling with time and mastering the lesson. Getting a perspective from other students and practicing the concepts more helped me learn more.”

Sa datos ng Schools Division Office (SDO) of Caloocan City, tanging information literacy skills ng junior high students ng paaralan ang minarkahang “proficient” sa larangan ng sipnayan sa National Achievement Test (NAT) for Grades 10 and 12 sa taong panuruan 2022-2023, habang “nearly proficient” naman ang

natamong marka sa problem solving at critical thinking skills ng parehong junior at senior high students at information literacy skills ng senior high students.

Kaya ayon sa tagapangasiwa ng proyekto na si Nathaniel Jardaleza, isang hakbang ang nasabing programa upang tugunan ang mga problema sa pag-unawa ng mga aralin sa sipnayan.

“The importance of mathematics tutorial sessions in CalNatSci stems from their ability to improve the academic performance and overall growth of both taught students and tutors. These sessions promote mathematical competency while also instilling in participants a sense of confidence and self-efficacy by creating an environment that stimulates active learning, critical thinking, and collaborative problem-solving.”

Isa ang Math Tutorial Program sa mga inisyatibo ng CalNatSci upang mapabuti ang pagkatuto at mapataas ang interes ng mga mag-aaral tungo sa sipnayan.

balitangsarbey

Sa sarbey na isinagawa ng Ang Tagatuklas nitong ika-16 ng Marso, tutol ang 63.3% o 112 ng mga mag-aaral mula sa 177 na sinuri kaugnay ng pagbabaklas ng mga disenyo sa dingding bilang tuon ng 2023 Brigada Eskwela.

Kasunod ito ng inilabas na DepEd Order No. 21, s. 2023 na umani ng samu’t saring reaksyon sa mga mag-aaral ng Caloocan National Science and Technology High School. “Bukod sa tinatanggalan nito ng kulay ang silid-aralan sa bawat eskwela ay tila lumulungkot din at nagiging plain ang silid-aralan na maaring magtanggal ng sapat na lakas o enerhiya dahil sa nakakapagod na pagkatuto,” komento ng isang mag-aaral.

LAURENCE MACAS

RALPH EMMANUEL GOZUN

RALPH EMMANUEL GOZUN

XIANEN AKIRA GASCO

KUHA NI Ted Aljibe

Base sa iyong karanasan, sapat na ba ang mga pasilidad ng eskwelahan at mga kagamitan rito upang lubos mong matutuhan ang mga iba’t ibang konsepto na kinakailangan sa mga asignaturang mayroong kinalaman sa agham?

Poverty rate sa Caloocan, bumulusok sa 4.8% CalNatSci, naglunsad ng scholarship program para sa mga kapos na mag-aaral

549 mamamahayag, magbabagong-taon sa presinto

Tinatayang nasa 549 mamamahayag ang sasalubungin ang bagong taon ngayong 2024 sa kulungan matapos sampahan ng kaso laban sa disinformation at sedition.

Ayon sa Reporters without Borders (RSF), anim sa walong mamamahayag na may pinakamahabang sentensiya ang babae kabilang sina Elaheh Mohammadi at Niloofar Hamedi na sinentensiyahan ng 12 hanggang 13 taon sa bilangguan, Maryna Zolatava, Liudmila Chekina, at Valeriya Kastsiuhova sa Belarus na 10 hanggang 12 taong sinentensiyahan sa bilanvguan

at Floriane Irangabiye sa Barundi na sinentensiyahan ng 10 taon sa bilangguan.

Mula sa 549 na kaso, 121 sa mga ito ay mula sa China na sinundan naman ng 69 mula sa Myanmar.

Samantala, binanggit ng RSF na mas kaunti ang bilang ng naaresto ngayong taon kumpara sa 779 na mga mamamahayag na naaresto nitong 2023.

“Each journalist in prison is a journalist prevented from working. It’s also a journalist who will beintimidated in the future. And it’s hundreds or even thousands of colleagues feeling the threat ofimprisonment hanging over them,” ani

RSF Secretary-General Christophe Deloire. Bagamat walang pahayag ang RSF sa Pilpinas, nananatili pa rin ang bansa na mapanganib para sa mga Journalist matapos mailagay ng ika-132 sa 180 bansa ang ranggo base sa RSF’s Press Freedom Index sa taong 2023. Dagdag pa ni Deloire, ‘di umano sa likod ng statistics ng mga nakulong ay may sangkot na trahedya ng tao o kaya sa politika, kaya nailabag nang husto ang karapatan nilang magbigay impormasyon sa milyun-milyong tao.

Pagpapatayo sa SM Caloocan, sinimulan; CalNatScians, nababahala sa nakaambang trapiko

Itinatayo ng pamunuan ng Caloocan City ang bagong SM sa pangunguna nina Mayor Along Malapitan at kaniyang ama na si Congressman Oscar “Oca” Malapitan na matatagpuan ang istraktura sa Deparo Road, Barangay 171, Bagumbong, Caloocan City.

Nababahala si Bianca Diaz, mag-aaral mula sa ikapitong baitang, na makakaapekto ang pagbubukas ng SM Caloocan sa oras ng kaniyang pagpasok.

“Super sikip pa ng daanan doon since may gumagawa, so hopefully luwagan nila ang daanan ng konti at makahanap ng ibang daan papuntang CalNatSci so that hindi na sila mahirapan at ma-late papuntang school.”

Ganito rin ang sentimyento ng mag-aaral na si Eugene Tonogbanua na malapit sa lugar kung saan ipinapatayo ang establisyemento.

“I have seen for countless time[s] how the intersection between the Malapitan road and Deparo road can become congested during morning and afternoon hours. Once the establishment opens, traffic will surely be heavier than before, attracting many residents nearby and people from different areas.”

Bumaba sa 4.8% ang poverty rate ng Caloocan City mula sa 9.7% noong 2021, ayon sa tala ng Philippine Statistics Authority (PSA) sa isinagawa na Family Income and Expenditure Survey (FIES) noong Hulyo 2023 na may reference period mula Enero 2023 hanggang Hunyo 2023.

Bilang pagsuporta rito, naghandog ng Science and Engineering Education Fund (SEEF) scholarship ang Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci), sa pakikipagtulungan sa Philippine Investment Management (PHINMA) Foundation Incorporated (PFI), sa anim nitong mag-aaral na nasa ikapitong baitang.

Kasama sa datos ng FIES ang pagsusuri sa food and poverty thresholds, subsistence at poverty incidences sa mga pamilya at sa populasyon, at iba pang mahahalagang poverty indicators tulad ng income gap, poverty gap, at severity of poverty.

Bukod pa rito, nagkaroon din ng pagbaba sa mga lungsod ng Navotas, Las Piñas, Muntinlupa, Parañaque, Pasay, and Taguig, ayon sa tala ng PSA.

Sa kabuoan, nagtala ang National Capital Region (NCR) ng poverty rate na 3.3%, mas mababa sa 5.2% na naitala nito noong 2021.

Sinegunduhan naman ng CalNatSci ang naging pagpapabuti ng komunidad sa isyu ng kahirapan nang makipagkasundo ito sa PFI para sa SEEF scholarship kasabay sa ika-34 na anibersaryo ng korporasyon nitong ika-23 ng Hunyo, 2023.

Makakatanggap ng PHP10,000 allowance ang bawat benepisyaryo ng nasabing scholarship na taunang ibibigay sa mga kondisyong mapapanatili nilang hindi bumaba sa 85 ang kanilang grado sa bawat asignatura at sa kabuoan, hindi napatawan ng anumang displinaryong aksyon, at regular na pagpapasa ng narrative report sa PFI.

Nagpasalamat si Prince Inigo Estopare, isa sa mga benepisyaryo ng SEEF scholarship, sa ibinigay na oportunidad sa kaniya na aniya, pagsisikapin niyang mapanatili.

Masaya po ako kasi magiging malaking tulong po ito sa pag-aaral. ‘Yong matatanggap po naming pera, pwede po namin maipambili sa mga kailangan dito sa school.

Magsisilbing daan ang SEEF scholarship sa pakikisangga ng paaralan upang isulong ang mandato ng Department of Education (DepEd) na “protektahan at itaguyod ang karapatan ng lahat sa isang dekalidad na edukasyon.”

ilang mga

Ngunit para sa mag-aaral na si Lily Orata, maiiwasan naman daw ang pagkaipit sa trapik kung maagang papasok sa paaralan.

“I think na yung mga students need na mag ready ng mas maaga para hindi sila ma-traffic. And that will lead to less sleep for the students.”

Sa kabila ng punang ito, nagagalak pa rin ang mag-aaral na si Xianen Akira Gasco dahil malaki ang maitutulong sa kaniya ang pagbubukas ng SM malapit sa paaralan.

“...masaya ako sa pagbubukas ng bagong SM kasi convenient na siya since kapag may mga kailangan sa school na mahirap bilhin mabibili na kaagad sa SM. Parang kung ano need sa school diretso SM agad.”

Ito ang unang SM na itatayo sa North Caloocan at ikatlo sa buong Caloocan.

Ayon sa SM Prime Holdings Inc., ang may hawak ng nasabing proyekto, ang SM Caloocan ay magkakaroon ng tatlong palapag, may kabuoang sakop na 38,450.00 sq.m at tinatayang Php 2,389,016,973 ang halagang magagastos sa paglunsad ng buong istraktura.

Sagot ng SSLG ang PPG sa mga daing ng mga mag-aaral ukol sa mga gawaing pampaaralan na kinakailangan ng pagpapa-print.

“PPG, Piso Print Go, this has been long overdue promise ng lahat ng kada tumakbo every year. Now we have a printing service for the interest of the students who don’t have access or affordable access to one,” pahayag ni SSLG President Zeus Jimenez.

Mula sa halagang piso, maaari nang makapag-print ang mga mag-aaral ng kanilang mga proyekto at dokumento sa paaralan.

Isa sa mga nakapag-avail nito si Catherine Rose Dakoykoy at malaking tulong daw ito para sa kaniya na walang printer sa bahay.

“May mga panahon din kasing late na akong nakakauwi ng bahay gawa no’ng mga school practice at meeting. Kaya kapag ganitong may mga ipapa-print na activities, hindi ko na siya napi-print kasi sarado na mga printing shop sa amin. Wala pa kaming printer sa bahay. So it’s really a big help sa mga kagaya ko, less worry,” pahayag ni Dakoykoy.

Para naman kay Arjay Doctor, makakatulong sa kaniya ang PPG sa

tuwing makakalimutan niya ang mga printed outputs niya sa bahay.

“...sa times na may nakakalimutan akong tasks na need printed output, mas less hassle sa mga kasama ko sa bahay na magpapadala pa sa school if ever may gano’ng time na nangyari. Due to the project, napapaaga rin ako ng pasok kasi may time lang ‘yong pagpapa-print,” ani Doctor.

Mula 6:00 AM hanggang 6:30 AM sa Lunes at mula 6:00 AM hanggang 6:45 AM naman ng mga kasunod na araw magbubukas ang PPG para sa mga printing tasks.

Pinapayagan din ng nasabing inisyatibo ang hanggang 20 pahina ng mga dokumentong ipapa-print upang magbigay-daan sa iba pang mga magaaral na gagamit ng serbisyo. Kasabay sa paglulunsad ng proyektong ito ang pagbabalik ng Honesty Hub na matatagpuan din katabi ng PPG.

“This project, together with Honesty Hub no’ng ESP Club, [na] napunta sa Faculty Club at parehong binitawan due to dishonesty issues, shall serve as [an] income generating projects that can fuel more projects and initiatives by the SSLG,” dagdag ni Jimenez.

Umaasa ang kasalukuyang pamunuan ng SSLG na patuloy tatakbo ang mga proyekto nito para sa ikagagaan ng mga pasanin ng CalNatScians.

Ressa, tumindig kontra disimpormasyon sa social media

Binalaan ni Nobel Laureate at Chief Executive Officer (CEO) ng Rappler Maria Ressa ang publiko laban sa paggamit ng ‘information operations’ sa social media upang pabilisin ang pagkalat ng kasinungalingan sa bansa.

Kasabay ito ng pag-abswelto ng Pasig City Regional Trial Court Branch 157 sa kaniyang ikalimang kaso sa tax evasion noong ika-12 ng Setyembre, taong 2023. “We have seen this [information operations] not just in the Philippines, but all around the world. So, social media has been used to water down facts, to change lies into facts.” isinaad ni Ressa matapos tanungin tungkol sa kalagayan ng disimpormasyon sa social media.

Information operations ang tawag sa paggamit ng kakayahang makontrol ang impormasyon upang lamangan ang katunggali habang pinoprotektahan ang sarili, ayon sa National Institute of Standards and Technology ng US Department of Commerce.

“Information operations [are] much easier, much cheaper, lies are cheaper and lies spread faster than what we do as journalists on social media,”

dagdag ni Ressa.

Binanggit niya ang paggamit ng mga tao ng Artificial Intelligence tulad ng ChatGPT bilang madaling paraan para gumawa ng kasinungalingan sa social media.

Matatandaan ding pinuna ni Ressa sa kaniyang Nobel Peace Prize acceptance speech nitong ika-10 ng Disyembre 2021 ang Facebook at ilang kompanya sa Amerika na responsable sa pagpapakalat ng impormasyon sa buong mundo bilang “biased against facts [at] biased against journalists.”

Black Thursday, isinagawa para sa EDSA People Power commemoration

Nagbuhol ng itim na laso sa braso at nagpalit ng itim na damit ang ilang mga mag-aaral ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) nitong ika-22 ng Pebrero alinsabay sa paggunita sa pagsisimula ng EDSA People Power Revolution.

Ito ang naging inisyatibo ng ilang mga mag-aaral sa Grade 11 bilang pakikisimpatya sa mga biktima ng diktaturyang Marcos.

“This initiative of students gave way to commemorate the hardships Filipinos went through to fight for the freedom and democracy of the country. In a way, it gives people a sense of hope that we can voice out our opinions regarding this matter,” ani Nicole Operiano. Dagdag niya, tugon ang nasabing aktibidad upang labanan ang historical distortion sa mga nangyari noong Martial Law. Matatandaang hindi napabilang sa mga holiday para sa 2024 ang EDSA People Power Anniversary na inaalala ng bansa tuwing ika-25 ng Pebrero base sa Proclamation Number 368 ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. noong ika-11 ng Oktubre, 2023. Depensa ng Office of the President (OP), papatak sa araw ng Linggo ang nasabing komemorasyon. Ngayong taon nagmarka ang ika-38 anibersaryo ng mapayapang pagbabago ng liderato ni dating Pangulong Ferdinand Marcos Sr. at matagumpay na panunumbalik ng demokrasya sa Pilipinas.

Piso Print Go, tugon ng SSLG sa printing tasks

Kasunod ng anunsyo sa pagpapatayo ng SM Caloocan sa Bagumbong, nag-aalala ang

mag-aaral ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa posibleng bigat ng trapikong maidudulot ng pagbubukas nito.

XIANEN AKIRA GASCO

PRECIOUS VIEL LUMBAN, JAILENE JOYCE COLOBONG

Binuksan na ang Piso Print Go (PPG) initiative ng Supreme Secondary Learner Government (SSLG) nitong ika-4 ng Pebrero sa harap ng School-based Management (SBM) Office ng Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci).

BABALA

RALPH EMMANUEL GOZUN

REINA PATRICIA SANTOS, JAILENE JOYCE COLOBONG RALPH

ANG TAGATUKLAS

PATNUGUTAN

Punong Patnugot

Lance Dencel Londres

Ikalawang Patnugot

Johanna Marie Sosing

Tagapamahalang Patnugot

Xianen Akira Gasco

Patnugot Sa Lathalain Riz Villegas

Patnugot Sa Balita

Ralph Emmanuel Gozun

Patnugot Sa Isports

Ghraeniella Vheronne Dimas

Patnugot Sa Opinyon

Jate Loraine Porras

Patnugot Sa Agham

Dion Alfred Alenain

Mga Manunulat

Ralph Emmanuel Gozun

Laurence Macas

Xianen Akira Gasco

Sherina Nicolette Ancheta

Reina Patricia Santos Jailene Joyce Colobong

Precious Viel Lumban

Zaniyah Anne Cuntapay

Johanna Marie Sosing

Sharmaela Pagaling

Nathalie Semilla

Christian Andrei Surio

Ghraeniella Vheronne Dimas

Dion Alfred Alenain

Andrew Xandrien Gamas

Janella Mairabelle Campo

Kurt Paloma

Meggy De Chavez

Marlee Mae C. Aldema

Jate Loraine Porras

Ryanne Fernandez Joseinne

Chrystelle Gatchalian

Jasmine Del Rosario

Lance Dencel Londres

Robbie Kryzz

Zeus Jimenez

Andrei Munlawin

Reina Patricia Santos

Mikaela Degisica

Raissa Orden

Rhian Santos

Riz Villegas

Josaine Riz Orillosa

Mga Dibuhista

Christopher

Michael Laberinto

Ouincy Ombao Dia Lago

Keisha Sebastian

Antonio Casision

Jasmine Del Rosario

Angelica Mejia

Queeni Firmeza

Tagakuha ng Larawan

Leanne Kaye Saclote

Tagapaglatag Ng Pahina

Michaela Cenia

Kysha Alexis Constantino

Sophia Abigail Bandoy

Jamaica Maranan

Fencshe De Guzman

Sean Daryl

Borromeo

Chicco Cenit

Janella Mairabelle Campo

Ann Kathleen Mesina

Tagapayo

Ronnel Agoncillo Jr.

Puno, Kagawaran Ng Mga Wika

Wilma Del Mundo

Punongguro

Dr. Priscilla T. Catanauan

Bigong Pilipinas, Bagong Mutya

Mukhang wala nang unity para sa ‘Uniteam’ nang nagsagawa dalawang magkahiwalay na rally sina Dating Presidente Rodrigo Duterte (Ex-PRRD) at ang humalili sa kanya na si Presidente Bongbong Marcos (PBBM) noong Enero 28, 2024. Naglunsad si PBBM ng rally sa Manila para sa kanyang kampanyang ‘Bagong Pilipinas’ samantalang nanguna naman si Ex-PRRD sa isang prayer rally sa Davao City na dinaluhan ni Sen. Imee Marcos at Bise Presidente Sara Duterte. Base rin sa sarbey kamakailan, mukhang may ‘Bagong Mutya’ nang bibigo sa Pilipinas.

Galing sa dalawang kilalang dinastiya sila PBBM at VP Sara; Si PBBM ay may isang anak ng diktador na may lamat ng graft at korapsyon sa kanyang bago tumakbo sa pagkapangulo habang si VP Sara nama’y anak ng dating President at may karanasan at mas malinis na track record kumpara kay PBBM. Nakipag-alyansa sa isa’t isa upang mabuo ang ‘Uniteam’, ngunit mukhang hanggang unity na lamang ang bukam-bibig nilang plataporma. Ngunit ang bukam bibig nilang unity ay hindi natin makita sa gawa. Hindi pinagbigyan ni PBBM si VP Sara upang maging Kalihim sa National Defense, datapwat niluklok niya ito bilang Kalihim ng Department of Education (DepEd). Ito ba ang naging rason bakit palaging

nanghihingi si VP Sara ng intelligence funds para sa DepEd? Hindi lingid sa ating kaalaman na niluklok ni PBBM ang kanyang sarili bilang Kalihim sa Agrikultura upang mas matutukan ang Agrikultura sa Pilipinas. Ngunit sa kanyang termino sa Departamento, mas tumaas ang presyo ng mga karne at gulay na naging resulta sa mas papabilis na pagtaas ng inflation rate ng Pilipinas na tumaas ng 1.9% noong 2023 kung ikukumpara mo sa taong 2022, isama mo pa ang mas pagdedepende natin sa mga inaangkat na mga gulay at karne. Hinahanap na rin ng taong bayan ang pangakong P20 kada kilo ng bigas, ngunit mukhang mas nauna pang maging P20 ang kada tasa ng bigas sa mga karinderya. Mga pangakong napako. Pag-arangkada ng inflation rate, problema sa agrikultura, paglaki ng utang ng Pilipinas, mukhang kabaliktaran ng ipinangako ng ating Presidente noong kanyang

kampanya ang nadarama natin. Ngunit nakakaasar din isipin na sa halip na magpokus ang presidente upang resolbahin ang lumalalang problema sa bansa ay nangapitbahay siya sa Singapore upang manood ng F1 Grand Prix, gamit ang kaban ng bayan. May kapal pa nga ng mukhang upang manghingi ng badyet para sa kanyang travel funds ngayong 2024 na umabot sa P1.4 billion. Sa kabilang banda, si VP Sara naman ay nalulunod sa problema bilang Kalihim ng DepEd, sa paglatag ng MATATAG Kurikulum sa simula ng taong panunuran, pag-alis ng mga disenyo sa mga silid-aralan, at ang pinakakontrobersyal na intelligence funds sa DepEd. Mukhang sa di pagpayag ni PBBM sa pagluklok niya bilang Kalihim sa National Defense ay ginawa na niyang pangmilitar ang DepEd, katulad ng pagtulak niya sa mandatory ROTC. Nakakalungkot isipin na humantong sa ganitong

sitwasyon ang Pilipinas, mukhang nabigo ang Uniteam na maibigay sa taong bayan ang ‘Bagong Pilipinas’ at ang kanilang mga ‘Bagong Mukha’ lamang ang natira. Unti-unti nang nawawalan ng tiwala at suporta ang Uniteam galing sa 31 milyong bumoto sa kanila. Sa pagbaba ng tiwala ng madla sa kanila ay ang paglayo narin nila sa isa’t isa. Sa kampanya ni PBBM ng ‘Bagong Pilipinas’ noong Enero 28, 2024 ay kasabay nito ang isang prayer rally kontra sa Charter Change na pinangunahan ni ex-PRRD, na dinaluhan naman nila Sen. Imee Marcos, at VP Sara, kasama ang kanyang mga kapatid. Pumunta naman si VP Sara sa kampanya ni PBBM, ngunit siya’y lumipad kaagad papuntang Davao para sa kampanya ng kanyang ama, nagpapahiwatig na mas sumusuporta siya sa kanyang ama. Ngunit hindi inaasahan ng lahat ang pagbitaw ng mararahas na

salita ni Dating Presidente Duterte kay PBBM, na tinawag niyang ‘drug addict’ at kasama sa watchlist ng PDEA noon, at binabalaanan na huwag galawin ang konstitusyon. Taliwas ito sa ipinakitang suporta ng dating Presidente sa kampanya noong 2022. Mas tumaas din ang tensyon sa kabilang panig dahil sa presidential poll na isinagawa ng Numero Research na na kung saan ay nangunguna si VP Sara sa poll, bilang gustong maging kandidato sa pagka-Presidente sa Eleksiyon 2028, na hindi magandang tanawin sa nakaupo ngayon sa posisyon. Mukhang may ‘Bagong Mutya’ nang bibigo sa Pilipinas, ipagpapatiloy man niya ang plataporma ng datingnpangulobat ni PBBM, Mabibigo parin ang Oilipinas sa mga pangakang napako at ipapako nito.

HAMOK

XIANEN AKIRA GASCO

Kaibigang Kusintidor

May lumiliyab na apoy na hindi maapula sa sagupaang Israel at Palestine na nagsimula pa noong Oktubre 7, 2023. Kumitil na ito sa higit na 7,000 Palestinians at sa pagpapatuloy ng sagupaan, ang buong mundo ay apektado na sa ekonomikal at sosyolohikal na bahagi. Bilang isang kaibigan ng Israel ng ilang dekada, kinukunsinti ng ating ang genocide na ginagawa ng Israel ngayon sa Palestine. Matagal nang may alitan ang Israel at Palestine na nag-ugat pa sa ordinansang inilatag sa pagkakahati-hati ng Ottoman Empire, at ang hidwaan ay hindi na tumigil simula noon, bagkus mas lalo pa itong lumala at lumiyab noong 2023.

Hindi naman natin masisisi ang Israel, ang nanguna sa panggatong sa apoy ay ang Palestine, partikular ang teroristang grupo ng Hamas. Ngunit hindi na matigil ang Israel at sinama na ang kabuuan ng Gaza, na matagal na nilang minamataang kunin sa Palestine. Ngunit ang ginagawa nilang pambobomba at pangigiyera sa Palestine ay hindi na makatao at hindi rin ang magiging solusyon sa problema nila. Mas mabuting makipag-usap at makipagnegosasyon sila sa Palestine sa mga nangyayari sa kanilang rehiyon. Sa giyerang ito, makikita natin kung gaano kalalim ang bulsa ng Israel. Inaasahang pipinsala ang 55.6 bilyong dolyar sa bangko ng Israel kung aabot sa 2026 ang hidwaan ng dalawa. Hindi nito

matutumbasan ang pinsalang ginawa nila at mga buhay na kanilang pinatay. Ang Pilipinas ay isa sa malalapit na kaibigan ng israel na nagsimula pa noong kinupop natin ang mga Israeli noong holocaust upang makatakas sa Pangalawang digmaang daigdig. Mas pinatibay pa ang pagkakaibigang ito noong pumirma ang Pilipinas at Israel ng Friendship treaty noong 1948 Base sa komento ng Malacanang tungkol sa digmaan, sila ay sumusuporta sa Israel, dahil na rin sa 30,000 libong Pilipino na nakatira sa Israel. Sa kabila ng shared past ng bansa at Israel, hindi makatarungan ang pagkunsinti ng pamahalaan sa mga mapanirang hakbang na patuloy nitong ginagawa sa lupa at buhay ng Palestine.

Liham sa Patnugot

Patnugot, Batid ko pong nababalitaan at sinusuportahan ninyo rin ang usaping pagbo-boycott sa Starbucks, at McDonalds sa social media, dumarami na rin ang nasa listahan base sa huli kong tingin, paborito ko pa naman po ‘yung mga companies na nariyan at sila na lang talaga ang nakapagbibigay saya sa akin sa mga panahon na naii-stress ako, tulad ngayon, natutukso ako sa kanilang patalastas na may mas pinalaking chicken, ano po kaya ang maipapayo niyo sa akin?

Mahal kong Akira Marie, Nauunawaan ko ang hirap ng paglaban sa tukso ngunit sa mga ganitong sitwasyon ay mas nararapat nating isipin ang nakararami. Kung patuloy tayong tatangkilik ng produkto ng mga nasabing kompanya, para na rin tayong sumuporta sa kanilang kawalang-pansin sa bigat ng isyu. Tandaan mo na bilang isang konsyumer, hawak mo ang kapangyarihang supilin ang negosyo. Maging mapanuri pa rin at maganda rin siguro itong oportunidad para suportahan ang mga alternatibo sa lokal na mga negosyo, sa gayonb ay alam mong may mabuting patutunguhan ang iyong pagsuporta, hindi ka pa makokosensya.

talas, lakas, lutas

Nakabibiting planong gusot-gusot

Kumpirmado na ng Department of Education (DepEd) noong ika-29 ng Enero 2024 na inaamendyahan na ng departamento ang Department Order No. 22 Series 20 23 para sa dahan-dahang pagbabalik ng akademikong taon sa Hunyo hanggang Marso upang maiwasan ang matinding init tuwing Marso hanggang Abril. Upang mailunsad ito ay pinag-aaralan na ang pagpapaikli ng kasalukuyang akademikong taon na hanggang Mayo na lamang upang pagdating ng taong 2025 ay natupad na ang hangarin na Hunyo magsisimula ang klase. Gusot - gus ang ipinatupad na plano ng DepEd at hindi manlang nila inisio kung paano ipapagkasya ng mga guro’t estudyante and maliit panahon para mag-aral, hindi manlang sinampay at plinantsa ng maayos.

Ayon kay Teachers’ Dignity Coalition (TDC) Chair Benjo Besas, kinonsidera daw ng DepEd ang ilang bagay tulad ang hindi kakayanin ng mga publikong eskwelahan ang init sa kalagitnaan ng Abril at Mayo kung saan panahon ng tag-init. Ngunit hindi naman nila natalakay kung paano naman kakayanjn ng mga estudyante’t guro ang maikling oras para sa taong panunuran ngayon, na sobrang makakaapekto sa kalidad ng edukasyon namatatamasa ng estudyane. Nagsagawa ng sarbey ang Alliance of Concerned Teachers’ (ACT) noong

ika 24 ng Marso, taong 2023 sa higit-kumulang 11,000 guro at lumitaw na 67% ng mga guro ang nagsabing hindi makatuon sa klase ang mga mag-aaral dahil sa init. Dahil rito, napapadalas ang pagliban sa klase ng mga estudyante upang maiwasan din maapektuhan ang kanilang kalusugan, marami ring aksidenteng na-ireport sa problemang pangkalusugan ng mga estudyante’t guro. Dulot ng global warming, lumala ang tindi ng init na panahon na sagabal sa pagkatuto ng mga mag-aaral at naging malaking banta sa kalusugan ng mga estudyante at guro. Hindi itinayo ang mga pampublikong paaralan

para sa mainit na panahon, walang aircon at ang iba pang silid ay walang electric fan kung kaya hindi na nakapagtataka na tila masusunog na ang balat ng mga estudyante ngunit pinipilit pa rin na makapag-aral ng maayos. Dulot nito, matatandaang naglabas ng DepEd Memorandum 2023-077 noong ika-20 ng Abril taong 2023 alinsunod sa DepEd Order 037 Series 2022 kung saan pinapayagan ng DepEd ang mga eskwelahan na suspendehin ang klase kung masyadong mainit ang panahon. Subalit, hindi ito sapat sapagkat patuloy pa ring naiinitan ang mga mag-aaral, hindi parin ito makakatulong sapagkat ang panghapon naman ng klase ang magdudusa.

Upang matupad ang pagbabalik ng umpisa ng klase sa Hunyo, ayon kay ACT Chairperson Vladimer Quetua, sa konsultasyon ng DepEd kasama ang mga stakeholders kung saan kasama ang mga guro, magulang at estudyante na naganap noong ika-16 ng Enero, taong 2024, binabalak ng DepEd na tapusin ang kasalukuyang akademikong taon SY 2023-2024 sa ika-31 ng Mayo.

Ngayong ipinapatupad na ito, isang buwan ang mawawala sa kalendaryo, na napakalaking kabawasan sa maari pang mga kaalaman na malilikom sana ng mga estudyante. Gagahulin din nito ang mga nakatakdang mga programa ng mga paaralan at napakalaki utong agwat sa esperyensya ng mag-aaral sa paaralan.

Sa pagbabago ng taong pampanuruan ay kailangan pa ng mas plantsadong plano tungkol sa iimplementang school calendar ngayong taong panunuran. Gusto man natin bumalik sa dating iskedyul, plantsahin muna ng DepEd ang kanilang plano, hindi lamang nila ito tinupi at suotin.

6 sa 10

CalNatScian

hindi sang-ayon sa pagkakaroon ng klase hanggang April at May.

Datos mula sa isang sarbey sa 100 na mag-aaral ng CNSTHS noong Marso 14.

PAKINABANG

ANDREI MUNLAWIN

Silid na Walang-Silbi

Pangdisplay lang pala ang mga kagamitang matatagpuan sa mga silid ng paaralan. Sa halip na gamiting tulay sa mas pinalawak na pagkatuto, itinambak lamang ang mga pinundar at pinaggastusang materyales. Bukod dito, ang nakakapagtaka pa nga’y bakit ang mga silid ay sa ibang aktibidad na ginagamit.

Matatandaang pinatanggal ng Kaligiran ng Edukasyon ang mga bookshelves sa bawat silid-aralan, ngunit kamakailan lamang ay nagtatag naman ito ng “Catch-up Friday” kung saan hahasain daw ang kasanayan ng mga estudyante sa pagbabasa. Isa na nga ang paaralan ng Caloocan National Science and Technology High School (CNSTHS) o CalNatSci sa mga nakiisa sa programang ito. Ani mo nagugulumihanan ang DepEd, dahil matapos patanggalin ang mga aklatan ay pagdadalhin naman kaming mga mag-aaral ng sarili naming babasahin.

Sa paaralan ng CalNatSci, karaniwang pinagdadausan ang computer laboratory at silid-aklatan ng mga pagpupulong, pagsasanay at paghahanda sa iba’t ibang programang pampaaralan na taliwas sa dapat na gamit ng mga ito. Buhat nito, madalas ay abala at okupado ang naturang mga silid na nagsisilbi sanang lugar ng pagkatuto ng mga estudyante. Nangangailangan yata ang paaralan ng paalala kung ano ang tamang gamit ng mga pasilidad nito. Bagamat sangkaterbang libro nga ang mayroon ang eskwelahan, hindi rin naman

SAPAT BA ANG PASILIDAD SA CALNATSCI?

37.3%

mapakinabangan ang mga ito dahil hindi sa lahat ng pagkakataon ay nandyan ang “librarian” o tagapangasiwa. Dagdag n’yo pa rito ang sistema ng silid-aklatan na ni kailanman ay ‘di narinig kaya wala sa isipan ng mga mag-aaral. Pagdating naman sa mga computer laboratory ay halos wala nang gumagana na computer unit. Isang himala na kung tutuusin kapag may gumana sa mga ito. Saang parte ba ng CalNatSci nasasalamin ang “Technology” sa pangalan nito, dahil base sa mga naoobserbahan ko ay gaya lamang ito ng silbi ng mga silid ng paaralan na hindi matagpuan. Sa datos na nakalap ng “Ang Tagatuklas” patungkol sa mga pasilidad ng paaralan at mga kagamitan dito, 37.3 porsyento ng mga mag-aaral ang nagsasabing hindi ito sapat, 28.2% ang nagsasabing “oo” at 34.5% naman ang hindi sigurado. Batay sa impormasyong ito, malinaw na kundi kapos ay hindi tiyak sa isipan ng nakakarami sa mga estudyante ang pagiging disente sa bilang ng mga pasilidad at kasangkapan.

Bilang isang estudyante ng isang science high school, saksi at danas ko ang hindi wastong paggamit ng computer laboratory at silid-aklatan. Labis akong tumututol dito at marapat na mabigyan agad ng solusyon dahil malaki ang epekto nito sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Malaki ang epekto nito lalong lalo na sa mga estudyante dahil hindi ito nagagamit para sa tunay na layunin nito, na nagreresulta sa kakulangan ng pagkukunan ng imporsyon at kawalan ng lugar na gagamitin sa pag-aaral.

Marapat na paglaanan ng sapat na badyet ng paaralan ang pagsasaayos ng mga pasilidad, kagamitan, at materyales dahil ito ang susi sa maayos na pag-aaral ng mga estudyante. Bigyang pokus din ang pagsasaayos ng sistema sa buong paaralan upang magamit nang tama at maayos ang mga kagamitan at materyales dito.

34.5%

28.2% HINDI HINDI SIGURADO OO

RESTRIKSYON

MIKAELA DEGISICA

Kulungan sa Silid

Noong Brigada Eskwela 2023,inilunsad ng Department of Education (DepEd) ang DepEd Order No. 21, Series of 2023. Layon nitong ipatanggal lahat ng mga disenyo sa upuan at pader na makakaabala sa pag-aaral ng mga estudyante. Kabilang na rito ang pagbabawal sa paggamit ng mga bulletin board at iba pang mga kagamitan sa silid-aralan na maituturing na abala sa pag-aaral. Kung napakarami na ngang problema sa sistema ng edukasyon sa bansa, dapat ay mas pagtuunan ng pansin ang mga ito kaysa sa mga bagay na hindi naman na dapat baguhin pa.

Saad naman ni Alliance of Concerned Teachers’ Partylist Rep. France Castro,“Hindi naman ito yung nakakapagpawala ng focus ng mga bata kung hindi yung number of class size.” Isa itong patunay na hindi ang mga disenyo sa silid ang problema. Bagkus, dapat mas pagtuunan ng pansin ang mga problemang kagaya ng kakulangan sa mga pasilidad sa paaralan, pagkakaroon ng masikip na silid, at mga kakulangan sa biswal at materyal sa pagtuturo para sa mga estudyante. Ayon naman kay Jamaica Maranan, isang estudyante mula

sa Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci), ”Malaking tulong para sa mga estudyanteng katulad ko ang mga ilustrasyon na nakadikit sa mga pader at upuan dahil napapaunlad nito ang kakayahan ng mga estudyante pagdating sa pagiging malikhain”. Sa mga nakaraang taon na nakalipas, hindi maipagkakaila na ang mga estudyante talaga ang gumagawa ng mga disenyo na ilalagay sa mga silid at kabilang na rin ang mga mural sa paligid ng paaralan. Sa pagbabagong dala ng DepEd, nalilimitahan ang oportunidad ng mga

DINGGIN

Solusyong Dagdag Problema

Bilang tugon sa mababang iskor ng Pilipinas sa PISA, isinakatuparan ng Department of Education (DepEd) ang ‘Catch-Up Friday’ sa Deparment Memo no. 001 s. 2024 upang matulungang iangat at masalba ang reading literacy ng mga estudyante sa bansa. Imbis na magsilbing solusyon ay mas naging pabigat pa sa iskedyul ng mga guro’t mag-aaral dahil sa pagsakop nito sa mga asignaturang tinatalakay kada Biyernes. Sa pagpapaikli ng taong panuruan, naggagahol ang mga guro sa tambak na competencies na kailangan nilang talakayin. Buhat nito ay halos ‘di na mapagkasya ang mga aralin sa kokote ng mga estudyante. ‘Di na nakuntento ang DepEd at dinagdag pa sa isipin ng mga guro ang programa nitong Catch-up Friday na kakaltas sa gipit na ngang oras ng kaguruan. Kung tunay ngang hangad ng Kaligiran na makatulong, mas mabuting pagtuunan nito ng pansin ang pagtataguyod ng pagbabasa sa elementarya at hindi sa pangsekondaryang edukasyon. Magandang isama nila ang naturang programa sa kurikulum ng elementarya o ‘di kaya’y sa ipapatupad pa lamang na MATATAG curriculum sa susunod na taon nang sa gayon ay mas mapadali ang pagpapatupad at mas may matututunan ang mga mag-aaral dito. Dahil hindi kaagad naplano at naabisuhan ang mga guro’t mag-aaral, dumagdag pa sa suliranin ang ‘Catch-Up Friday’ na dapat sana’y iibsan sa mga kinakaharap nang balakid. Mabuti sana kung mas nilaliman ng DepEd ang tingin sa antas ng edukasyong higit na karapat-dapat lapatan ng programang pinag-uusapan. Sa halip na pagdalhin ang mga estudyante ng mga babasahin ay gamitin na lamang ang mga libro sa silid-aklatan ng paaralan, upang magkaroon naman ng saysay ang mga libro roon at hindi maging ‘pang-display’ lamang. Nawa’y sa susunod na pagpapasya ng DepEd ay sumagi sa isipan nitong magsagawa muna ng sarbey sa masa, upang magkaroon ng aktibong palitan ng opinyon o ideya at maabot ang pare-pareho o nagkakaisang solusyon.

“

estudyante na matuto at ipamalas ang kanilang galing sa iba’t ibang larangan. Isang patunay na rin ang survey na ipinamahala sa mga estudyante ng CalNatSci sa ikasampung baitang kung saan makikita na karamihan sa mga estudyante ay hindi pumapabor sa pagtatanggal ng mga disensyo sa upuan at pader. Bilang isang estudyante, isa lamang na balakid sa pagkatuto ang pagtatanggal ng mga disenyo sa silid-aralan. Iba-iba ang learning style ng mga estudyante at tiyak na lubos na maaapektuhan nito ang mga

Catch-up Friday ang tawag pero hindi naman nakakapag-catch-up. Imbes na ilaan para sa klase at makabuluhang gawain, pinabibigat lamang nito ang pasanin ng mga estudyante at guro.

“

estudyanteng natututo sa pamamagitan ng pagtingin sa mga ilustrasyon na karaniwang makikitang nakapaskil sa paligid ng silid. Importante ang mga impormasyong nakapaskil sa mga pader ng mga silid-aralan. Ilan pa sa mga disenyong ito ay ilang taon o dekada nang nasa paaralan. Ngayong napatupad na ang utos, mas malungkot na ang pakiramdam sa mga silid-aralan, hindi na interaktibo para sa mga estudyante. Tila araw-araw na lang pumapasok at lumalabas mula sa kulungang nakagawian.

editoryal

Kasiyahang Mababaw

Nangulelat nanaman ang Pilipinas sa kamakailang resulta ng Program for International Student Assesment (PISA) noong 2018, kung saan ikaw-77 mula sa 81 bansang lumahok ang Pilipinas. Nakakadismayang hindi parin nagbabago ang pwesto ng Pilipinas sa naturang pagsusulit, ngunit mas nakakabahalang isipin na positibo ang tingin ng Department of Education (DepEd) sa naturang resulta. Isang matinding problema ang paglagalpak ng iskor ng Pilipinas sa PISA, at hindi dapat tayo sumaya sa resultang ito.

Sa pahayag ni DepEd uSec. Gina Gonong tungkol sa resulta ng PISa, ang ranggo at iskor na nakuha ng Pilipinas ay positibo sapagkat wala daw pagbabago at parehas lamang ang ranggo ng Pilipinas kung ikukumpara mo ito sa resulta ng PISA noong 2018.

viewpoints

Ngunit mananatali ba tayong positibo o masaya sa maliit o walang pagpapabuti sa resulta ng Pilipinas? Hindi dapat tayo matuwa sa mga resultang ganito, sapagkat pinapahiwatig nito na palpak ang sistema ng edukasyon sa ating bansa. May ginagawa namang mga

hakbang ang DepEd upang mapabuti at matulungan ipang mas maayos ang edukasyon ng Pilipinas, tulad ng mga ‘Catch-up Fridays’ at pagsasasaayos ng kurikulum, ngunit mukhang nagbubulagbulagan parin ang DepEd sa kakulangan ng learning materials

Ano ang masasabi mo sa naging aksyon ng isang guro sa kumakalat na bidyo ngayon?

at sobra-sobrang mga estudyante sa bawat silid-aralan, na nakakaapekto kalidad ng pagtuturo at pag-aaral ng mga bata. Base sa PISA, 5 hanggang 6 na taon tayong gahol sa mga learning competencies na itinuturo sa mga mag-aaral, sa

“

Baja, Jamie 11-Coulomb

“Mali ang teacher, dahil below the belt ang mga sinasabi niya sa kanyang mga estudyante.”

kahaba-haba ng Most Essential Learning Competencies na binibigay ng DepEd sa mga guro upang maituro sa mga magaaral, wala paring epekto, bagkus m,as pinapahirapan pa ng DepEd ang pag-aaral ng mga bata. Mukhang magandang maisakatuparan kaagad ang

MATATAG kurikulum, na mas pinakonting Learning Competencies at lumiit na aaralin ng mga guro’t mag-aaral, kailangan muna nating masubukan iito sa mga magaaral upang makita natin kung ito na nga ba talaga ang solusyon sa krisis ng edukasyon sa bansa.

“

Estrella, John Benedict 12-Curie

“Sa kahit anumang kalagayan, hindi katanggap tanggap ang ganoong paraan ng pananalita sa harap ng mga batang madaling maimpluwensiyahan.”

“

Aldema, Marlee 11-Volt

“Napaka unproffesional at siguro may dahil siyang magalit pero dapat hindi sa ganoong kaparaanan. Okay naman magalit, pero sinamahan niya ng insult at nakalive pa kaya napaka unethical as a teacher.”

TATAK

Kasaysayang Burado

Kasaysayan ng ating bansa ang nagpapakita ng kultura, karanasan at pangyayari ng bawat Pilipino ng nakaraan. Ito ang talaarawan at rason kung bakit nasa ngayon sitwasyon na ganito ang Pilipino. Sa pagkaluklok ni Presidente Ferdinand Marcos Jr. sa pagkapangulo, ninais niyang baguhin ang kasaysayan ng kanilang pamilya at pabanguhin muli ang imahe ng mga Marcos. Isang napakalaking marka sa kasaysayan ng ating bansa ang People Power Revolution o pagpapatalsik ng taong bayan kay Presidente Marcos na lumipad patungong Hawaii pagkatapos.

Pinapakita dito ang kaisahan at kalakasan ng mga Pilipino kung sila ay magkaisa para sa isang layunin.

Ngunit mukhang hindi parin natututo ang mga Pilipino sa ating kasaysayan sa pagluklok muli natin ng isa pang Marcos sa pagkapresidente at sa pagkasenador. Sa kanilang muling pagkakaroon ng kapangyarihan sa Pilipinas, hindi nakakagulat na aayusin ng DepEd ang imahe ng mga Marcos para pagandahin ang imahe para ayusin ang tingin sa kanila ang susunod na henerasyon.

Tinatanggi man ito ng DepEd, malinaw naman ito sa mga modules nakaka-imprinta lamang sa Grade 6 na Araling Panlipunan, dapat ay tumpak ang kasaysayang itinuturo sa mga

mag-aaral. Isa ring malaking isyu ang pag-uusog at pagtatanggal ni President Ferdinand Marcos Jr. ng mga holiday sa kalendaryo, ang ponaka kontrobersiyal ay ang pagtatanggal sa listahan ng anibersaryo ng EDSA People’s Power sa Pebrero 25 na sumisimbolo ng pagbagsak ng rehimen ng pamilyang Marcos. Pinipilit nilang pinapabaon sa limot ang nangyayari sa nakaraan upang mapabango ang pangalan ng Marcos sa kasalukuyang admnisitrasyon. Ngunit ang komento ng Malacañang sa isyu ay naoakasimple at nakakagalit sa puso ng mga biktima ng rehimeng Marcos. Wala man itong epekto sa ekonomiya ng bansa, dapat parin natin isabuhay at bigyang respeto ang mga taobg nagbuwis ng buhay para alamng makarating tayo sa kasalukuyang kalayaan natin.

Baguhin man ang kasaysayan, mayroon paring lalaban upang protektahan ang kasaysayan ng ating Pilipinas, dapat tanggapin natin ang katotohanan at huwag tayo magpaloko sa ilusyon.

LIMUTIN

RYANNE FERNANDEZ

Panahong Pinabura sa Rebisyon

Alam n’yo ba? Bukod sa panonood ng F1 racing at pag-attend sa concert ng paboritong banda na Coldplay, libangan din ni Pangulong Bongbong Marcos (PBBM) ang pag-eedit ng impormasyon sa Wikipedia. “Just remove it, I’m sure they won’t notice.” ganyan yata ang iniutos ng pangulo sa mga tauhan nito nang tanggalin n’ya ang EDSA People Power Revolution Anniversary sa listahan ng holidays sa bansa mula pa noong lumipas na taong 2023.

Pahayag ni Al Francis Arma, mag-aaral ng Caloocan National Science and Technology High School (CNSTHS), ang aktong pagtanggal na ito ng panig ng pangulo ay isang anyo ng ‘historical distortion,’ kung saan minamanipula ng isang makapangyarihang indibidwal ang kasaysayan. “Ipinapakita nito ang motibo ng administrasyon na alisin sa kamalayan ng mga Pilipino ang lakas ng people’s power sa pagpapatalsik ng katiwalian sa pamahalaan.” dagdag pa ni Al. Magpahanggang-ngayon, liban sa kabahagan ng buntot nito ay mas malinaw pa sa tubig ang pagiging desperado ng pangulo na burahin ang kasaysayan sa kokote ng masa, lalong-lalo na ng kabataan at mga estudyante ang matinding pagkakasala ng pamilya. Kung sakaling magpatuloy ang ganitong aktibidad ng pamahalaan, posibleng dumilat na lamang tayo sa bagong henerasyon na hati pagdating sa pinaniniwalaang kasaysayan.

Taliwas sa naunang punto, palusot naman ng opisina ng presidente, ang pagdedeklara ng ika-25 ng Pebrero bilang non-working holiday ay wala rin gaanong epekto sa

sosyo-ekonomiko ng bansa dahil tatapat ito sa araw ng linggo, kung saan mayorya sa mga manggagawa ay nagpapahinga rin naman mula sa kani-kanilang trabaho.

Kung gaano ka-proud ang pamilyang Marcos sa pagrampa nito nang magpahatid sa Coldplay concert gamit ang presidensyal na helikopter, sana ay ganito rin sila ka-proud tuwing sisingit sa usapan ang mga mabibigat na pangyayari ng nakaraan. Dapat dito kay PBBM bina-ban sa Wikipedia, nang ‘di na muling makapanghawa pa ng sariling bersyon n’ya ng “reyalidad.” Huwag hayaan ang mga duwag na burahin at rebisahin ayon sa kagustuhan ang mga nangyari nang pagmamalabis at katiwalian, sa halip ay lalo pa nating pagtibayin ang samahang dati nang pinatunayan na walang makadadaig sa kapangyarihan ng mamamayan.

PALALO

Pinúno o Pinunô

“Aba, pinúnong Sara, napupunô ka ng barya.” Hindi kailanman naging natural ang konsepto ng confidential funds sa Office of the Vice President (OVP) sa kahit kaninong termino. Dagdag pa ang kontekstong hawak ni Vice President “Inday” Sara Duterte ang Department of Education (DepEd) na nagmumungkahi rin ng kapansin-pansing halaga ng confidential funds.

Isang malaking kawalangbalanse ang makikita sa usaping ito; sa loob ng 11 araw ay may kakayahang gumasta ang bise presidente ng P125M ngunit ang nanliliit na P300 na allowance na galing sa lokal na pamahalaan ay pinagkakasya ng payak na estudyante sa Caloocan National Science and Technology High School (CalNatSci) sa isang buwan. Hinirang pa ngang DepEd Secretary, siya pa’ng kinakikitaan ng tumpukang paggasta ng pondo. Marahil ay nakalilimutan nang tulungan ng mga naihalal ang mga binansagang pag-asa ng bayan.

Sa mata ng isang estudyante, nakalulula ang pagkabuyaya ng OVP sa paggamit ng pondo. Hindi makatunayan ang dagliang pagkalustay nito waring ang isang mag-aaral ay “binigyangpribilehiyo” na maging edukado.

Kung pasisimplehin, sa loob ng isang araw ay kayang gumasta ng OVP ng P11.4M habang ang pangkaraniwang na estudyante sa isang pampublikong paaralan ay tinitipid sa pagkaliit-liit na baon araw araw. Ang kaibhan pa ng dalawa, responsibilidad naming mga estudyante ang magpursigi para sa kakarampot na badyet, habang yaong mga nasa tuktok ay walang kapanagutan sa lantarang pag-ubos ng milyon sa loob lang ng 11 araw.

Kinumpirma ng Comission on Audit (COA) at ng mismong bise presidente noong Setyembre ang pag-request at paggamit ng OVP ng naturang confidential funds na pinahintulutan ng Office of the President. Ngunit kahit makailang ulit nang inusisa ng Kamara kung saan ito ginamit ng bise president, hindi pa rin natukoy ang tunay na pinagbagsakan nito dulot ng confidentiality guidelines.

Ayon kay Inday Sara, inilaan sa mga programang pangseguridad ng bansa ang confidential funds

ng OVP Ani naman ni Albay

District Representative Edcel Lagman, hindi tumutugma ang mga naging pahayag ng bise presidente sapagkat hindi naman saklaw ng OVP ang seguridad ng bansa. Hindi lang ito ang pagkakataong lumustay si Inday ng malaking halaga ng confidential at intelligence funds (CIF) sa kanyang mga termino.

Ayon sa mga nakaraang ulat ng COA, humigit-kumulang P2.5B ang kabuoang halaga ng CIF ni Inday bilang alkalde ng Davao mula 2016 hanggang 2022. Lumalabas lamang na hindi bago ang bise presidente sa mga patagong pondong gaya nito. Sa kontrobersiyal na diskurso ng confidential funds, hindi mawari ng mga kritiko ang dahilan ng bise presidente na itago ito sa masa. Hindi kailanman magiging patas sa milyon-milyong mag-aaral ang ipinakikita ni Inday Sara, lalo pa bilang punong opisiyal ng DepEd, na lumustay ng pagkalaking pondo sa loob lamang ng mahigit isang linggo. Bilang isang estudyante sa isang science high school, napakaliit ng buwanang allowance na P300 para sa 30 araw. Labas pa sa usapan ang hindi mabilang na dami ng gastusin dala ng inflation. Patuloy na dagdag-pasakit sa bulsa ko ang pagtaas ng mga presyo ng pamasahe at mga school supplies at hindi pa magiging sapat ang suportang pinansiyal na natatanggap ko buwan-buwan. Kaya habang patuloy naming pagtiyatiyagaan ang P10 kada araw na allowance galing sa lokal na pamahalaan, mariin kong sinusuri kung bakit ilan sa mga ahensiya ng gobyerno ang nagpapakasasa sa kakayahang gamitin ang pondo sa mga palihim na adyenda. Bunga nito, ang kalakihang agwat sa pagitan ng magkabilang

pananaw ang naghahasik ng kalituhan sa kung ano nga ba ang pinahahalagahang prinsipiyo ng mga namamahala. Isa itong panawagan sa pagkilatis ng mamamayan at pananagutan ng mga opisyal ng pamahalaan; hindi rapat malayang nakakukuha ng pribilehiyo ang mga politiko na madaliang ikulong ang sambayanan sa sikreto. Obligasiyon ng mga nasa tuktok na ituon sa kapakanan ng masa ang kanilang mga programa. Kargo naman ng COA ang pagpuna sa mga kahina-hinalang CIF requests ng iba’t ibang mga kawani ng gobyerno. Hamon sa COA na bukod sa siyasatin ang pinaggagamitan ng mga naturang pondo ay utusang ibalik ang mga CIF na hindi makatwirang ginasta. Hindi sapat ang pagpigil lang sa mga hinaharap na CIF kung hindi ay hanapang responsibilidad bilang mga tagapagsilbi ng bayan. Kung ang isang pinúnong gaya ni Inday ay hahayaang makalustay, paano na ang higpit-sa-tipid na batang CalNatSci? Kung isasawalangbahala ng masa ang kawalang-delikadesa ng patagong paggasta, hindi ba’t pitaka na rin ng pinúno ang pinunô?

RYANNE FERNANDEZ

ZEUS

80.2%

Bayad na boses

JATE LORAINE PORRAS

Paglalahad ng katotohanan ng walang kinikilingan ay isa sa mga layunin at motto ng isang mamamahayag. Ngunit sila rin ay nasa ilalim ng mga malalaking kompanya na nagnenegosyo at kailangan ding kumita’t tumubo. Sa pagsasara ng CNN Philippines noong Enero 31, 2024 dahil sa pagkalugi ay mamumulat tayo sa realidad ng media sa ating bansa. Kung ang pamamahayag ng CNN ay tumigil dahil sa pagkalugi ng kanilang kompanya, ibig sabihin ba nito’y bayad ang boses ng mga mamamahayag?

Sikat at malaking kompanya ang CNN Philippines na nagumpisang umere noong 2015, at lubusan nang nagsara ngayong 2024 dahil sa P5 bilyong pagkalugi. Napakaraming aspeto kung susumahin ang nakakaapekto sa CNN: Paglago ng internet, pagdami ng mga media organization sa bansa, at pagkonti ng advertisements na nakukuha ng kompanya. Nakakalungkot isipin na dahil sa pera’t pagkalugi ng isang kompanyam nawalan ng tinig ang mga tao upang magpahayag ng kanilang saloobin at maghasik ng katotohanan sa madla. Hindi natin ipagkakaila sa mga mamamahayag na

kailangan din nilang kumita at magkaroon ng panggastos sa pang-araw-araw na pamumuhay. Mararapat lamang na swelduhan sila ng mga kompanya upang may pang tustos pang-araw-araw, pero hindi naman pwedeng sinusuhol mo sila para sa kanilang mga boses. Oo, bayad sila upang magpahayag ng saloobin, ngunit huwag natin silang gamitin upang magpahayag ng pagkiling sa isang isyu. Moral at integridad ng isang mamamahayag ang dapat natin alagaan. Sila ang nagdedesimina ng impormasyon sa madla, ang pinagmumulan ng katotohanan at pinaniniwalaan ng taong bayan. Ang kanilanog mga salita ang didikta ng paningin ng mga Pilipino sa isyu, na napakalaking salik para sa isang bansang punung-puno ng isyu sa gobyerno at lipunan.

9.6%

10.2%

Malaking salik din ang paglaganap ng internet sa ating bansa, sa paglaganap nito’y paglaganap din ng mga fake news na paminsa’y mas pinaniniwalaan pa ng mga netizens, na humahantong sa maling impormasyong nakakalap nila. Gugustuhin man ng CNN na umusbong at sumabay sa bilis ng pagbabago ng teknolohiya, hindi na sila makahabol at nalubog na sa pagkakautang. Bilang isang campus journalist, tinuturuan tayong magpahayag ng impormasyon na may patas at moral na integridad sa bawat impormasyong ibinabahagi natin. May bayad man ito or wala, tayo parin ay handang maglingkod para sa ikabubuti ng lahat. Ngunit kung dito na nakasalalay ang panghanap buhay upang makaraos sa araw-araw, hindi natin maiiwasang magpabayad sa boses na ating inilalahad sa taong bayan. Patas, tapat, at walang kinikilingan ang mga motto ng mga mamamahayag, sa atin

nakasalalay ang impormasyong malalaman ng taong bayan at ginto ang ating boses. Bayad man ang iilang boses sa larangan ng pamamahayag ngunit huwag nating kalimutang tayo ay mga mamamahayag, hindi mga bayad upang maghasik ng mali o may kinikilingang impormasyon. Tayo ang boses ng pahayagan, tayo ang boses ng Pilipinas.

MODERNO

RYANNE FERNANDEZ

Sinagasaan ng

Hangaring Kaunlaran

NA-HIT-AND-RUN NG PAMAHALAANG LULONG SA SARILING

GINHAWA ang hari ng kalsada. Matapos banggain at kaladkarin may balak pang iwanan at lisanin ang mga tsuper at komyuter ng gobyernong mas abala sa pag-asensong sila rin lamang ang makikinabang.

Ang mga jeepney ang pangunahing paraan ng transportasyon ng karamihan sa’tin dahil sa pagiging mura at mabilis nito kung ikukumpara sa ibang mga Public Utility Vehicles (PUVs) sa bansa. Mula pa noong administrasyon ni dating pangulong Duterte isinusulong ang pagmomodernisa at pagphaphaseout ng mga ito, na nagdulot naman ng kabikabilang protesta ng masa.

Alinsunod sa modernization program ng LTFRB, papalitan na ang mga dyip na lagpas 15 taon nang pumapasada ng mga kumikinang at tumataginting ang presyong modernized jeepney o minibus. Mabuti nga ang nais makamit na pagmomodernisa, karugtong naman nito ay opsyong eksklusibo lamang sa mga may kaya. Hindi dapat kinaliligtaan ng mapaghangad na gobyerno kung sino-sino ang primaryang dawit ng pagbabagong ito. Kinakailangang ikurus sa kokote at ipaalala sa mga ulyaning nakaupo ang masalimuot na kalagayan ng mga jeepney driver sa bansa. Tinatayang dalawa hanggang tatlong libo na nga lang ang kinikita ng mga tsuper, gusto pa itong kaltasan ng mga sanay sa gaan. Ayon sa ulat ng Department of Transportation (DOTr) ang mga naturang modern jeepney ay nagkakahalagang 1.4 milyon hanggang 3 milyon pesos na ipahuhulug-hulugan sa mga jeepney operators at drivers. Ngayong naisakatuparan ang naturang programa, binibigyan na lamang ng hanggang ika-1 ng Pebrero ang mga tsuper upang makisapi sa mga kooperatibang tutulong sa kanila na kumuha ng modernized jeepney. Nanindigan naman ang mga eksperto na nararapat nang palitan ang mga dyip dahil sa masamang epektong

dala-dala nito sa kalusugan at kapaligiran. Matatandaang ang mga lumang makinang gamit sa naturang behikulo ay nagmula pa sa auto calesas ng mga Amerikano noong World War II, kaya hindi na maipagkakaila ang malubhang polusyon at usok na ibinubuga ng mga ito. Sa panahong papatigilin o papalitan na ang mga tradisyunal na dyip at ipapasada na ang mga modern jeepney, kakailanganin ang dagdag pamasahe na mula sa 13 pesos ay maaaring umabot sa 30 pesos, upang matugunan ang kapalit na halaga ng mga ito. Pasakit ang pasya na ito hindi lamang sa ekonomiya kundi pati na rin sa mga bulsa ng pasahero, kung saan kabilang ang mga mag-aaral. Sa datos ng opisyal na pahayagan ng paaralang Caloocan National Science and Technology High School (CNSTHS), “Ang Tagatuklas”, apat sa limang mga estudyante ang nagkokomyut papasok at pauwi galing ng paaralan. Batay sa datos na ito masasabi nating lubos na mahihirapan ang mga mag-aaral sa pag-unti ng mga dyip sa kalsada at paglaki ng presyo ng pamasahe. Bilang resulta ng pagpapatupad ng jeepney modernization program, mapipilitan ang mga estudyante na humanap ng panibagong paraan ng transportasyon. Ipreno na ang pagiging sakim at tulungang bumangon ang mga nabangga. Sa halip na palitan ay dapat itaguyod na lamang ang rehabilitasyon ng mga kasalukuyang jeepney. Nararapat na bigyang tunay na pagdinig at pag-intindi ang mga naghihirap na tsuper at komyuter nang sa gayon ay imbis na masagasaan ay makasabay ang mga ito sa hangaring kaunlaran.

Victory to the NMax!

Hindi na talaga nasisiyahan ang kabataan sa ML at CoD lang, no? Gusto pa sa real-life battlefields ng mga buwaya, partida armas lang niyan ang mga trackrecords mula sa pageant, basketball, at mga koneksyon tapos llamado pa rin sa SK elections! Naka-Nmax pa agad ‘yan ‘pag naupo. Victory to the NMax!

Nagsulputan ang mga kabataan na gustong umupo sa puwesto ng Sangguniang Kabataan (SK). Pagkatapos ng 5 taong pagpapaliban ng Barangay at SK eleksyon, tila pagpili lamang ng mga heroes sa Mobile Legends ang pagtakbo sa SK. Walang kredibilidad o karanasan ang mga tumatakbo sa mga puwesto. Ngunit mukhang boses lang nila ang kanilang napakikinggan at hindi ang boses ng kabataan. Malaki ang epekto ng SK sa mga susunod na henerasyon ng kabataan, ito ay ang

kanilang pagsasanay kung sakaling tatakbo para sa mas mataas na posisyon sa susunod na eleksyon. Ngunit ani mo mga karakter mula sa CoD, hindi yata nila naisip na ginawa nilang larangan ng digmaan ang reyalidad ng mundo.

Kung dito sila natututo ng “tamang” pamamahala, tiyak na hindi ito magandang pagsasanay sa kanila. Namumulat sila sa korapsyon sa pangunguna ng mga mas nakatatas, katulad ng pagbili ng mga SK Chairman ng NMax

o iba pang mga mamahaling kagamitan na galing sa kaban ng bayan. Yung iba, nakakapagpatayo o paayos pa ng kanilang bahay. Talagang hayahay ang buhay kapag sa laro-larong halalan ay nagtagumpay. ‘Sing bilis ng pagpindot sa screen tuwing babaril at aatake ang pagkahulog ng mga botante sa katanyagan ng pangalan. Nagmistula pang “build” o “stats” ng karakter ng mga kabataang kumandidato ang mga “napatunayang” wala namang ugnayan sa posisyong itinatakbo. Kung wala sa abilidad ang magsilbi, sana’y magawang pumirmi. Makuntento sa virtual reality at doon makipagsagupaan. Hindi dapat hinahayaan ng pamahalaang tumakbo ang mga kabataang pangangati sa karanasan sa real-life battlefield lang ang pinanghahawakan. Kinakailangang matuto ang Katipunan ng Kabataan (KK) na kumilatis ng mga nangangandidato at ‘wag nang magsilbing dagdag puntos sa pagkamit ng mga ito sa Victory to the NMax.

Philippines For Sale

Tunay

Ang sagot ay isang malaking hindi. Ayon sa bagong bersyon ng Kongreso na Resolution of Both Houses (RBH) No. 7, target ng economic cha-cha na tanggalin ang mga restriksyon ng mga foreign ownership at investments sa bansa, partikular sa mga sektor ng ating edukasyon, public utilities, at advertising sa ngalan daw ng “pag-unlad.” Ito ay sa isang kondisyong nagsasabing, “unless otherwise provided by law.” Ibig sabihin, magluluwag ang ating konstitusyon sa pagpasok ng mga foreign capital sa mandato mismo ng Kongreso. Sa bahagi pa lamang na ito ay napakarami nang red flag ang lumilitaw at nakatataas ng kilay. Una sa lahat, hindi

katanggap-tanggap na bibigyan natin ng karapatan ang Kongreso sa pagpapanukala ng mga probisyon. Tinatanggal kasi nito ng bisa ang sistema ng “checks and balances” sa ating lehislatura na mahalaga upang mabantayan ang anumang pang-aabuso sa kapangyarihan sa pagitan ng mga kapulungan. Bukod pa roon, delikadong galawan ang pagbubukas ng ating ekonomiya sa mga banyaga. Kung maipasa man ito, kawawa ang ating mga lokal na negosyante sapagkat lalong dadami ang kompetisyon sa merkado, at ang mas malala pa ay ‘di hamak na mas mayayaman ang mga ito sa kanila. Bagamat mahalagang mayroong tayong

foreign capital, nararapat ding mayroon itong limitasyon upang hindi tayo naaabuso sa sarili nating bansa. Higit sa lahat, hindi ito ang solusyon sa kahirapan. Sa katunayan, kung ibebenta natin ang ating mga industriya sa banyaga, mas mahihirapan tayong palaguin ito, at sila ang pawang makikinabang. Huwag nating paboran ang ganitong klase ng panggigipit sa ating mga kababayan. Marami nang batas ang naipasa na kung tutuusin ay pareho lamang ng adhikain ng economic cha-cha. Ilan dito ay ang Public Service Act at Foreign Investment Act na kapapasa lamang noong 2022, Retail Trade Liberalization Act, at marami pang iba na layon ding padulasin ang pagpasok ng mga foreign investment sa bansa. Ang lahat ng ito ay naisakatuparan nang hindi ginagalaw ang konstitusyon kung kaya’t walang kuwenta ang anumang argumentong nagsasabing kailangan pa itong amyendahan para sa pareho namang layunin. Huwag nating hayaang manaig ang sariling interes ng mga pulitikong uhaw sa kapangyarihan. Maraming paraan upang umasenso ang ating bansa, at ang pinakauna sa

listahan ay ang pagpapahinto sa korapsyon. Sa pamamagitan nito ay mas mabibigyang prayoridad ang ating mga lokal na sektor, at dadami ang naghihintay na trabaho para sa mga Pilipino.

Hindi Sang-ayon Sang-ayon

8 sa 10 CalNatScian ang hindi sang-ayon sa pagkakaroon ng klase hanggang April at May. Datos mula sa

ANG

SSa pagsikat ng araw sa bawat umaga, ang mga mag-aaral ay inaasahang naghahanda na Maagangbumabangonsapagkakahiga hindiuubra ang “5 more minutes pa!” Maliligo mag-aalmusal magbibihis, at gagayak ilan lang naman ito sa maraming preparasyon na ginagawa ng bawat isangnangangarap

Saunangyugtongkwentongito,saksiangmatang mga tagapanood sa paraan ng paghahanda ng mga naka unipormeng bida upang makapag-aral Dalalahatngkagamitanmulalapishangganglibro angbagaymistulangbahaysapagigingkompleto Handa man ang mga mag-aaral sa kagamitan at esensial,handabasilangpagtuunanngpansinang preparasyonkungsandamakmakanggawain?

Hindi na iba sa mga estudyante ang pagkaka sabay-sabay ng mga tungkulin Takdang-aralin na deadline ngayon, quiz naman bukas, performance task sa makalawa Natural nakakapagod ito sa mental,emosyonal,atpisikalnapangangatawanng mag-aaral Dumagdag pa sa alalahanin ang programang Catch-Up Friday panghasa sa literasiya Ano ang dapat ang unahin? Sarili o tungkulin?

Ayon sa datos ng kinapanayam, dalawa sa limang mag-aaral ang tinatayang hindi handa at walang preparasyon

aningisang CalNatScian

a lente ng mga kamera ng mg p g g g g nto ng buhay ng paksa ang bida TinampokTeatroFilmokara,isangorganisasyongpangteatroangpagsilaysamundongpagigingisangmag-aaralngCaloocan

NationalScienceandTechnologyHighSchool(CalNatSci) Binubuoitong3palabasnanagsasalaysaykungano-anoangmgakatangiang bumubuosaisangCalNatScian

Bilangpaggunitasaika-12taonganibersaryongpagkatatagngCalNatSci binigyanangtatlongmantranitongpagpapahalaga Sarisaring mgaeksenaangmatutunghayansabawatyugto Kayatara atingsaksihanangmakulaynamundongmgaCalNatScian!

Dahil nga mahirap kung hindi kayang magampanan ang isa, naging ugali na ang “pag-cram” para may maipasa

Nakasanayan na maghanda sa mga huling minuto paspasan ang pagkilos Paano nga ba maiiwasan ang sistemang ito kung pati tayo ay biktima lang sistema ng edukasyon? Proper Preparation Prevents Poor Performance o 5Ps ang resolba sa sakit ng kapaguran at hindi pagiging handa Ito ang mantra ngpaaralangito

May kasabihan nga na “Daig ng maagap ang masipag” at ito dapat ang masasalamin sa bawat isang nag-aaral Hindi sapat ang pagiging handa bagkus kinakailangan din na matiyaga at maagap Gawinagadangmgatungkulin magingresponsable sa oras at maging disiplinadong mag-aaral Upang sa gayon, mababawasan ang tiyansang may makalimutan

Diskartemanito perohindiparindapatitomakalusot

Marapat lang na mapansin ang iba ay labis ang pag-aaral, habang ang iba ay nagpapabaya Ang bawat estudyante naman ay may isang layunin – ang makapagtapos sa pag-aaral Manloko man o hindi ang katarungan at respeto sa sarili ang mahalaga Honesty man ang best policy pero wag din kakalimutan magpakatotoosasarili

Sa paggawa hindi lamang sipag at tiyaga ang tinutupad dahil kulang pa ito para masabingmaymakakamitsabuhayangisangmag-aaral Angintegridadayisang susi rin tungo sa magandang kinabukasan dahil nagbubukas ito ng mga pinto patungosatamangdaan

Sa huling pagkakataon ginilid ang mga kurtinang tumatakip sa entablado at inilantad angmganakaunipormengaktor Panibagongmukhananamanangbumulagasamga tagapanood

“Kkrrrngg!”,pagpatakngala-sietengikalawangyugto ay madadatnan ang nagkukumahog na mag-aaral Mganagkakamotngulo,nakakunotangnoo,atpuro reklamo

Wala ng bago sa pang araw-araw na gawi ng mga

CalNatScians ang pagiging aligaga tuwing pasahan

Sa kuwentong ito, nakasentro lamang ang naratibo sa mga mag-aaral na kinukuwestiyon ang excellence nila, bunsod ng natanggap na probationary o mas kilalang probi sa CalNatSci ang estado ng grado ng mga estudyanteng bagsak sa kahitanongasignatura

Nakadidismaya talaga ang pagkakaroon ng probi, kaya nakababawas din ito sa kumpiyansangmgaestudyante Kungdatiaymaipagmamalakinilaangangkingtalino ngayonnamanaypinagdududahannanilaangkanilangmaibubuga

Sa kabila ng pagod at sakit sa katawan, kayang isantabi para lamang pumasa at may maipasa Idagdag pa ang mga responsibilidad na kinakailangantugunanattrabahosabahaynadapat gampanan Subalit, paano kung sa gitna ng kaguluhan sa buhay akademiko pinili na lamang idaansapanlilinlangngguro?

Sakabilanglabis na kaabalahanng ibangmag-aaral,may iilangdinadaan orasparasa

nalamangitosabiro Halimbawana pagka-cramatwalang gawain Pagdating namanngaraw ngpasahan,halughog doon,halughog ditoathalosipatiwarik naang bagsapagha hanap ngawtput

Tinatayang halos 20% ng mag-aaral na ang nakatanggap ng probi sa nagdaang semestre Mularito,umusbongangmgakuwestiyontuladng tunaybangmahusayako osadyangswinertelangako?”

Perounasalahat,anongabatalagaangibigsabihinngpagigingmahusay?

Dito papasok ang mantrang sinusunod ng CalNatSci; E=MC² kung tawagin nila Sinasagot nito ang agam-agam ng mga CalNatSciang may probi sa kanilang sarili gamit ang formula na “ExcellenceisequaltoMotivated,Committed,andCompetent Individuals

Hindiporke’tmay“probi”ka hindikana“excellent”. Ito ang pinalilitaw ng mantrang naniniwala sa disiplina, mga kakayahan, at ang mga kaya pang gawin ng mga CalNatScian

Kungsusuriin talaganganamangmayibatibanganyongkahusayan Kakaiba ngunit maaari ring isang formula ang “probi” upang maabot ang “excellence” Sabi nga nila, angpagkabigoayisangimportantengsangkaptungosatagumpay

TAGATUKLAS TAGATUKLAS

PAGTUON NG MGA PILIPINO SA MABABABAW NA ISYU

Na-trip-ang pagpiyestahan ng mgaNoypingnetizenanghalagang299na

pisong engagement ring sa pagsalubong ng bagong taon Ngunit kahit nang magpatongpatong ang mga politikal at sosyo- ekonomikong isyu sa nasyon kakarampot na atensiyon lang ang natanggap ng mga ito mulasasambayanangPilipino

Sa unang linggo ng Enero nag-viral ang post ng isang Facebook page Hugot ni Juan, tungkol sa isang babaeng nakatanggap ng ₱299 engagement ring mula sa kaniyang walong taon nang kasintahan Samot saring opinyon ang lumitaw patungkol sa nasabing isyu;kahitangmgakilalangartista lumusong narinsausapingito

Ani pa ni Yasmin Kurdi sa kaniyang Facebook postnitongika-8ngEnero, P299naringissue medyo OA Ako nga wala naman ako engagement ring tapos wedding rings namin di naman nasosoot kasi di kami sanay Kasal namin 20k lang In my opinion iinvest niyo nalangperaniyosalupaatbahay”

Sumasalungat naman dito ang sinabi ng isang netizen sa Facebook post nitong umani ngatensiyonmulasapubliko Personally,even if life gets tough and I struggle to make ends meet Iwontgiveyoua₱299engagementring Id rather save it or take you to your favorite fast-food or coffee shop Dagdag pa nito, “Theres nothing wrong with the amount but puttingeffortintotheproposalmatters

Bumahangmgapersonalnaopinyonngmga Pinoy ang ibat ibang social media platform tungkol dito, kahit ang mga comment section ay punong-puno ng malalalim na diskusyon Subalit kung ikukumpara ang mga sosyopolitikongdilemangkinahaharapngbansasa isyung ito napakahina ng tinig na maririnig mulasamgakababayangPilipino

Katiting na boses ang narinig tungkol sa pinaglalaban ng mga tsuper sa Jeepney Phaseout nang mag-umpisa ang taong 2024 KahitsausapingCharterChangeomaskilala sa tawag na Cha-Cha nananatiling walang malay ang karamihan sa mga Pilipino Isang seryosong usapin ang “Constitutional amendments na itinutulay ng Cha-Cha ngunit halos walang maririnig na ingay sa socialmediatungkolsadilemangito

Kung gaano kalakas ang kanilang mga saloobin sa mabababaw na isyu, ganoon naman kahina ang kanilang boses pagdating samgamabibigatnakrisis

AyonsaartikulongisinapublikoniF SionilJose resultaitongkakulangansalalimokritikalna pag-iisipngmgaPilipinongsinanayngpangedukasyongsistemangbansa “The problemstemsfromtherote memorizationpedagogyof schoolswhich

has been present in our educational sy Graded recitations and examinations r students who memorize lessons whic nothing more than temporarily s informationontheirbrains

Sinegundahan naman ito ni Kay Calpo

“This system encourages memorization doesnt at all push students to learn h synthesize,developinsightsandopinion resultstoweakmentalbaseline

Sa isang pag-aaral na tinawag na Pe Perception 2017, nakamit ng Pilipinas ikatlong posisyon bilang most ignora pinakamangmang sa 38 bansang ka rito Ayon dito sumailalim ang liborespondante sa isang sarbey ukol sa ibang paksa tulad ng suicidal rate, te pregnancy atsmartphoneusage

Simplyput Filipinosrankingthirdinthis meant we didnt really have much t aboutthesetalkingpointsandmuchles to synthesize the events behind pagdidiinniKayCalpo

Bukod pa sa mga nabanggit na pinag ng kababawang ipinapakita ng mga P maykontribusyondinangmediarito Da paniKayCalpo, Wethriveincontentfr media platforms (TV, radio social and d that give us nonsense and mi entertainment

Hindi gaya sa ibang mga nasyon ma makuha ng umiiral na media sa bans interes ng mga Pilipino gamit ang teleseryeng inaabot ng ilang taon matapos, kahit na paikot-ikot na laman takbongistorya

I lived in Singapore for years There the contentdoesnthaveanynoontimesho that matter It was mostly news esp during prime time Any superficial conte relaxationwasusuallyshownafterchildrenare puttobed,”pagbabahaginiKayCalpo

Ang kababawang umiiral sa mga Pilipino ay ang bungang nag-ugat mula sa mga mababaw ring sistema Subalit hindi pa huli ang lahat upang ibahin ang nakagawian, nang sa gayon ay maiba na rin ang depinisyon ng mga ito tungkol sa kung ano angtunaynaangat

dapat na k ang Pinas ntidad, at nsa taltenetsof destroy the ppines and ng effort to llourpeople o sa mga del Sur at

undivided country eternal cohesion Fo unlike other Constitu nothing in ours th breaking up of this u anexitprovision.”

Isiniwalat din ng Dep Interior and Local Gov ang kanilang panig s pahayagngkalihimng DILG,Benjamin

atapang Mabagsik MagalingSamatangM mga tigre, walang nakakalampas sa kanilang mga paningin Tulad ng isang tigre, ang pag-aalsa ng mga Tomasinoaysingtapangpara lang sa kalayaan ng pamamahayag Sumiklabangusapinngsumikat nalarawanng“TypeBUniform” ngUnibersidadngSantoTomas (UST) suot ng mga College of Information and Computing Sciences(CICS)na pumapasok sa isang convenience store Umaniitongmaraming“Haha reaksyon at biro sa Facebook dahil kahawig daw nito ang disenyoatkulayngunipormeng mga empleyado ngisang sikat naconveniencestoresabansa PangungutyangPubliko

PaghintongOperasyon Mataposgumawangkilosang OSAaybiglaannaman bumitawsatrabahoang adviserngTomasinoWebnasi LeoLaparantatlongaraw makalipas Tugonniyasa panayamngTheFlame ang publikasyonngUSTFacultyof ArtsandLetters,desisyonnila nawagtanggalinanglarawan subalitsilaaypinilitlamang “Natapakan‘yungpagkajournalistkorito,”wikani Laparan Dahilsakanyang pagbitawsaposisyon,tumigil dinsaoperasyonang TomasinoWebhanggatwalang nahahanapnakapalit Pagtatanggol sa Kalayaan ngEkspresyon

Ika-16 ng Pebrero nitong taon, biglaan nalang naglaho na parang bula ang sumikat na larawan sa mga social media at nagdulot ngpagkawindang sa publiko Nagbaba ng pahayag ang administrasyon ng UST–Office for Student Affairs(OSA),nagdulotumano

Pilipinas

itongpangungutyangpubliko sapagkatikinumparaang TypeBuniformsauni pormengmga empleyado“Upangitawid, tinanggalnamin anglarawansa lahatngsocial mediaplatforms” AningTomasino Webnasilaring nag-postnito

Mga TigreSaMatang

SaMatang SaMatang Mga Tigre Mga Tigre

Satingin ngpubliko angpag-censor nglarawan na walangintensyongmanakit aytinuring pagiging elitista ng unibersidad Inaapakan nito ang kalayaan ng pamamahayag ng mga campusjournalistatmistulanglumagpasnasalinyaangOSA

Tomasino ang nakiisa sa isyu ng pamamahayag, bagkus ilang mga aktibista at mamamahayag sa iba’t ibang paaralan ang nagtipon upang ipaglaban ang kalayaan sa ekspresyon

Dulotnito,hindilangangmga

Wala man intensyon manakit ang nag-viral na larawan subalit wala din pagkakaiba ang naging aksiyong ikinilos ng UST sa kolonyalismo at martial law na dinanas ng bansang

AngsitwasyonngmgaTomasinongmamamahayagaywalangpiangkaibasamgataongnagtatrabahosamidya Nalugmokattinalomanngnakakataas,angmgatigrengitoaywalangpinapalampas Hindi uubraangpagpapatahimiksabosesngmadlasapagkatparasaisangmamamahayagna maytalasngmatangtigre,hindidapathayaanmanatilingtahimikangmaypinaglalaban Kaya ipaglaban ang kalayaan ng ekspresyon upang makalaya sa tanikala ng maling sistema

Noon o Ngayon:

“Para po!”, sigaw ng mga komyuter kapag sila’y nakarating na sa kanilang destinasyon. Iyan ay halimbawa ng isang senaryong nakikita natin sa tradisyonal na jeep.

Inihayag ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. ang pagpapalit ng mga tradisyonal na jeep sa makabago at modernisadong jeep noong Marso 2023Ayon sa pamahalaan, mas makabubuti raw ito dahil mas ligtas, mabisa, at maganda para sa kapaligiran.

Inihayag na ang tradisyonal na jeepney ay karaniwang gumagamit ng mga diesel engine na hindi gaanong eco-friendly. Samantalang, ang modernong jeepney ay gumagamit ng Euro 4, Euro 5, at mga electric engines na mas mababa sa emisyon ng pollutants. Tipikal na may seating capacity na 20-22 pasahero ang tradisyonal na jeepney, ngunit sa kabilang banda, ang modernong jeepney ay mayroong 26 seating capacity. Hindi karaniwang may air conditioning system ang tradisyonal na jeep, ngunit mayroong air conditioning system ang modernong jeepney upang mapabuti ang kaginhawaan ng mga pasahero, lalo na sa mainit na klima.

Sinasabing ang mga modernong jeepney ay mas maganda para sa kalikasan dahil nga electricpowered engine ito at mas mababa ang emisyon kaysa sa traditional na jeep.

Pagnilaynilayan at alamin ang bawat sulok ng magaganap na pagbabago para sa ikabubuti ng bawat Pilipino.

Makatarungang Pagbabago Hindi

M inarkahan ng gobyerno ang bagong taon ng mga tsuper sa paglalabas ng Public Utility Modernization Program (PUVMP) at ito’y nakababahala lalo na kung ang pag-uusapan ay polusyon.

Mas kilala sa masa bilang ‘jeepney phaseout,’ ito ay isang programa ng gobyerno para sa buong Pilipinas na naglalayong palitan ang mga tradisyonal na dyip ng mga de-aircon upang bawasan ang ‘carbon emission’ ng mga Public Utility Vehicle (PUV) at sugpuin ang ‘climate change,’ Disyembre 31, 2023 ang itinakdang huling palugit sa mga tsuper upang magpalit ng mga behikulo, sa kabila ng nabanggit hindi makatarungan na ‘carbon emission’ lamang ang pangunahing basehan ng

naiturang ‘jeepney phaseout.’

Halos tatlong porsiyento o 250,000 lamang ng 9 milyong rehistradong behikulo sa Pilipinas ang bilang ng mga dyip, nangangahulugan lang na hindi ganoon kalaki ang magiging epekto ng kakarampot na bilang ng mga dyip oras na sila’y matanggal sa sistema ng transportasyon.

Isa pa, 15% lamang ng emisyon sa Pilipinas ang nagmumula sa kabuoan ng sektor ng pampublikong transportasyon kasama na

ang mga dyip, bus, van, at iba na inilaban naman ng Center for Energy, Ecology and Development (CEED) na wala namang malaking epekto ang pagpapalit ng mga tradisyonal na dyip. Nabanggit din ng CEED na mas kaya ng mga may-ari ng pribadong sasakyan ang pagpapalit ng mga sasakyan at pagmomodipika nito upang mas maging ‘ecofriendly.”

Sakaling palitan ang mga nakasanayang dyip, hindi na kakayanin ng mga tsuper ang mga problemang pampinansyal na dulot nito sapagkat mas mataas ng 1,766.7% ang presyo ng mga modernisadong dyip na ₱ 2.8 milyon kumpara sa ₱ 150,000 hanggang ₱ 250,000 na presyo ng tradisyonal na dyip.

SDGs: Ang hirap mong abutin!

Kumakalam na sikmura, pagod na manggagawa, sigaw nila’y tila nagmamakaawa.

Inilahad ng United Nations (UN) ang Sustainable Development Goals o SDG na may layuning maitaguyod ang sektor ng ekonomiya, panlipunan, at pangkapaligiran ng buong daigdig para sa pangmatagalan na pagunlad hanggang sa taong 2030.

Ayon sa Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP), ang mga bansa na nasa bahagi ng hilaga at gitnang

Mabuhay at tiyak na ekwilibriyo sa kapaligiran ay hindi na mapapagpantay, walang masama sa pamumuhay, ngunit ang lahat ng labis, bunga sa paraan ng pamumuhay ng tao ay tiyak na makasasama rin sa sino man o anumang apektado.

Ang lungsod ng Caloocan ay matatagpuan sa pusod ng ating bansa na National Capital Region (NCR), ito’y klasipikado bilang isa sa pinaka-urbanisadong lungsod sa bansa, kaakibat ng natamong kaunlaran na

Asia ay may pag-aalinlangan makamit ang mithiin ng SDG sa taong 2030 dahil sa mga krisis na kanilang kinakaharap at sa patuloy na rehabilitasyon na epekto ng COVID-19.

Ilan sa mga salik kung bakit mahirap maipatupad ang SDGs ay ang kawalan ng pondo ng gobyerno, maraming bansa lalo na ang mga may kakulangan sa pinansiyal, ay hindi makapaglaan ng sapat na pondo para sa mga kinakailangang proyekto.

Bukod dito, ang kawalan ng kasiguruhan sa pulitika at pagbabago sa pamahalaan

ay maaaring makaapekto sa pagpapatupad ng mga programa at proyekto na may kaugnayan sa SDGs. Kaya nainiwala ko na hindi makatotohanan sa ngayon ang mithiin na makamit ang layunin ng SDG.

Hindi na ako magtataka kung bakit mahirap mithiin ng SDG; ang kakulangan sa pondo para sa mga proyekto ay isa nang malaking hamon, ngunit sa kabila nito, may mga kaso pa rin kung saan ang mga politiko mismo ang nagbubulsa perang ito.

Kamakailan lamang tayo ay nagmula sa pandemya, marami pa ring mga

Nagsisilbing instrumento upang matukoy ang kalusugan ng isang lugar pagdating sa polusyon ay ang araw-araw na pagsukat sa ‘Pollution Index’ (PI), ito kasi Kalusugan

ito ay ang samu’t sari rin namang pangkapaligirang kontaminasyon bunga ng mga ‘pollutants’ na mula naman sa mga pangaraw-araw na pamumuhay ng mga mamamayan ng naturang lungsod.

Polusyon ang nagiging resulta kapag labis-labis na ang bilang ng mga ‘pollutant’ sa isang lugar o teritoryo, na nagdudulot naman ng maraming negatibong epekto sa kapaligiran na naglalagay rin sa buhay ng mga tao at hayop sa panganib.

Ilan sa mga aspetong binabantayan upang matukoy ang kalusugan sa isang lugar ay ang polusyon sa lupa, tubig, hangin, ingay at ilaw, ang mga nabanggit kasi ang mayroong kapasin-pansing epekto sa kapaligiran kung sakaling ‘polluted’ nga ang isang teritoryo pagdating sa aspetong iyon.

Kung susuriing mabuti, hindi talaga makatarungang bigyang-diin ang pagkawala ng mga tradisyonal na dyip sa sektor ng pampublikong transportasyon sapagkat maliit lamang ang bahagdan nila sa dami ng mga behikulo

taong walang trabaho o kaya naman ay kumikita ng mababang sahod. Ang kanilang pera ay hindi sapat upang matugunan ang pang-araw-araw na pangangailangan ng kanilang pamilya, at hindi pa rin natin nababawi ang lahat ng pinsalang idinulot ng pandemya.

Patuloy pa rin ang pagtaas ng bilihin dito sa ating bansa, ngunit hindi sapat ang sahod ng ating mga magagawa lalo na ang mga minimum wage earner; isa ito sa halimbawa kung bakit hindi natin kayang maabot ang layunin sa darating na 2030, dahil isa sa mga layunin ng SDG na

at naidudulot na polusyon sa bansa. Sa kabilang dako, ang mga pribadong behikulo ang higit na mas dapat bigyang pansin sa pagpapalit ng makina dahil higit na mas mabigat ang naging resulta ng ‘carbon emission’ sa kadatao na gumagamit nito; kaya nakapagtataka talaga kung bakit binigyang-diin ang pagtanggal ng mga dyip sa sistema ng transportasyon kung mayroon lamang mga alternatibong solusyon.

walang dapat na nagugutom.

Talamak pa rin kaso ng diskriminasyon sa mga kapwa nating LGBTQIA+ at mga kababaihan, hindi ba’t isa sa mga adhikain ng SDG ang pagkakapantay-pantay ng lahat kasarian? Paano magiging matagumay ang layunin kung ganito ang mga tao?

Hindi sapat na iasa natin ang pagkamit ng SDGs sa ating gobyerno, tayo bilang mamamayan ay dapat ding tumulong sa adhikain na ito dahil para rin ito sa atin at sa ika-uunlad ng ating bayan at daigdig.

KURT PALOMA

Marlee

Huwad na

a likod ng larawan, may mahikang ‘di mapantayan.

Karamihan sa atin ay nahuhumaling sa paggamit ng Artificial Intellegence o AI para pagandahin ang ating mga litrato, isang click mo lang sa selpon ay para nang araw-araw ang pagbisita sa klinik ni Dra. Belo, ito ang mahika ng AI.

Tampok ang paggamit AI filters at photo editor lalo na sa mga kabataan na katulad ko, iba nga naman ang mahika sa loob ng mga AI na ito dahil nakapaglilikha ito ng kaayaaya at kaakit-akit na imahe ng isang tao.

Subalit, lahat ng bagay ay may kapalit, sa kabila ng mga magagandang katangian nito upang pagandahin ang ating mga litrato ay may kaakibat na epekto ito sa ating pribadong impormasyon.

Nanganganib ang mga pribadong impormasyon o paglabag ng privacy ng mga taong gumagamit ng AI; nakakapaglikha ito ng mga “deepfakes” kung saan ang mga larawan, bidyo, at “audio recordings” ay ginawa na parang totoo ngunit ito ay isang malaking kasinungalingan.

Ginagamit ang “AI-powered facial recognition” sa seguridad

Sa pamamamagitan ng AI ay nagiging “aesthetic” ang mga imahe na tila ba wala nang buhay, may kakayahan itong magpakinis ng balat ng tao, ayusin ang “lighting” para sa mas magandang resulta, o di kaya’y paglalagay ng makatotohanang make-up filter.

at pagpapatupad ng batas, ngunit maari rin itong magdulot ng mass surveillance at patuloy na pagmamanman sa mga indibidwal sa mga pampublikong lugar nang walang kanilang pahintulot; ang pagkolekta ng biometric data, tulad ng mga facial features, ay nagtataas ng mga panganib tungkol sa privacy at seguridad ng data, kung hindi it mababantayan ng maayos nay maari itong magresulta sa privacy at pagnanakaw ng pagkakakilanlan.

Bukod pa rito, ang malawakang datasets ng AI ay maaring magdala ng panganib sa mga pribadong impormasyon, kung saan maaring magkaroon ang hindi awtorisadong pag-access sa impormasyon kaya nararapat na suriin at wag basta basta

Laban sa Deep Fake: Masusing Paglalakbay

Talamak ang mga deep fake videos sa mga social media, ito ang nagtulak sa mga mananaliksik mula sa Caloocan National Science and Technology High School na sina Elham O. Luna, John Emman M. Luaton, at Keisuke P. Kawamura upang mas pag-aralan pa ang mundo ng deep fake. Natuklasan ng mga mananaliksik na hindi bihasa ang kanilang kapwa magaaral sa pagtukoy ng mga kontent na ito.

Inilahad ng mga mananaliksik na ang pangunahing layunin nila ay maiwasan ang mapaminsalang epekto ng teknolohiyang ito at kanilang natuklasan na 97% ng deep fake content ay porno at madalas ay tinatarget ang mga babae.

Tiyak na ang teknolohiyang ito ay magiging paraan upang patuloy na lumaganap ang mga maling impormasyon ‘di lang sa ating bansa ngunit pati na rin sa buong mundo.

Sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa mga paraan kung paano makikilala ang deep fake mula sa orihinal na nilalaman, magiging inspirasyon ito sa mga tao na lumaban para sa katotohanan.

Marahil na sa pagtuklas ng paraan upang makilala ng deep fake mula sa orihinal na nilalaman ay magiging kapaki-pakinabang din sa paglaban ng pang-aabuso sa mga babae sa internet. Dahil dito, maaaring maisulong ang mga batas na tututol sa paglikha ng deep fake na pornograpiya.

Nagdudulot ito ng malaking banta sa kakayahan ng mga tao na makilala ang deep fake. Kahit mga pamilyar na personalidad ay hindi madaling makikilala kung sumailalim ito sa teknolohiyang deep fake. Dahil dito, mas mataas ang pangangailangan para sa edukasyon at kaalaman sa pagtukoy ng mga ito.

Gayunpaman, nakumpirma ng mga mananaliksik na ang preorientation sa pagtukoy ng deep fake video ay may malaking epekto sa mga resulta ng pag-aaral na nagpapakita ng kahalagahan ng pagtulong sa isang indibidwal na makakilala ng mga deep fakes; ibig sabihin, sa pamamagitan ng sapat na mga seminar at orientations, ang mga mag-aaral ay magiging bihasa at mahusay sa pagtukoy ng deepfakes.

Marlee Aldema

magbibigay ng mga hinihinging personal na impormasyon.

Talagang nakakahikayat gumamit ng AI sapagkat hindi na natin kailangan maghirap upang gumanda ang ating larawan, nakakapagtaas din ito ng ating kumpiyansa sa sarili ngunit dapat din nain isaalang-alang ang ating personal na impormasyon.

Palagi nating isipin ang maging mapanuri sa lahat ng pagkakataon, at pagiging responsable sa personal na impormasyon, pati na rin sa paggamit ng mga teknolohiya at paghayag ng mga datos; ligtas ang may alam.

anyo

Kulang o Bulag Ka Lang?

Dion

Mayroong pagkukulang o masyado lang silang mahuhusay, alinangtotoo?

Nais ng mga mananaliksik mas lalo pang paigtingin ang kaalaman ng bawat mamamayan sa larangan ng deep fake, sa pamamagitan ng pagbibigay ng wastong datos, layunin nilang mag-ambag sa akademikong komunidad upang maipabatid ang mahalagang impormasyon tungkol sa teknolohiya ng deep fake, nararapat alalahanin na ang lahat ng makabagong teknolohiya at imbensyon ay may kaakibat na responsibilidad. Hangosa:https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwarroom.

Kasagutan sa ChatGPT

Hindi lingid sa kaalaman na naglipana na ang iba’t ibang makabagong teknolohiya na ginagamit ng sangkatauhan sa iba’t ibang aspeto ng kaniyang pamumuhay.

Nandiyan ang iba’t ibang teknolohiyang pangkagamitan sa tahanan, sa pamilihan, sa mga pampublikong lugar, sa trabaho, at ngayon ay maging sa mga silid aralan.

Kung tutuusin ay napakalaking tulong ng mga teknolohiya, lalong-lalo na sa mga nabubuhay sa henerasyong ito dahil sa oras ng kanilang pagsilang ay nakikinabang na sila mula sa mga ito na tila ba sila ay gumagamit ng mga biyaya ng inobasyon bilang handog ng katotohanan na sila ang nasa kasalukuyan na walang duda balang araw ay makasisilip sa mga bagay na nilalaman ng hinaharap.

Isang patok na partikular na makabagong teknolohiya ay ang Artificial Intelligence (AI) na

Chat Generative Pre-Transformer (ChatGPT), ito’y itinuturing bilang pinakamatalik na kaibigan ng mga mag-aaral ngayon dahil sa napakahusay nitong kakayahan na magsulat ng mga sanaysay sa malawak na sakop ng iba’t ibang paksa sa loob lamang ng ilang saglit.

Sa aking palagay ay napadadali ng instrumentong ito ang buhay ng mga mag-aaral, dahil imbes na sila ay manaliksik pa at maglaan ng oras sa pagpaplano, at sumulat ng kanilang ipapasang gawa ay kailangan lang nilang itala kung tungkol saan ang paksa na nais nilang isulat ng AI

Sa totoo lang ay isa nga naman itong nakamamanghang katangian na taglayin ng AI dahil maituturing na rin ito bilang isang malaking hakbang tungo sa mga pangkaularang mithiin ng sangkatauhan sa larangan ng teknolohiya.

Sa kabila ng kabutihang hatid nito ay nariyan din naman ang

mga hindi kaaya-ayang epekto nito sa mga mag-aaral katulad na lamang ng katamaran, kawalan ng interes sa pagsulat, at kawalan ng integridad—hinahamon ng instrumentong ito ang etika sa paggawa nang patas dahil sa magkakaibang pananaw na nagkakaroon ng argumentasyon sa kung ano ang maituturing bilang intelekwal na pagmamayari at sa kung ano nga ba ang maituturing bilang ‘plagiarism’ lalo pa’t binibigyang diin ng iba na ang AI ay wala namang sariling kamalayan o pagkakakilanlan.

Naniniwala ako na sa patuloy na paggamit ng mga magaaral sa ChatGPT, ay lalo silang lumalayo sa pagkamit sa tunay na pagkatuto, na naglalayong ihanda sila sa masalimuot na realidad ng mundo—iniaasa na lang ng mga mag-aaral ang kanilang kinabukasan sa isang bagay na wala namang kamalayan dahil base sa datos ng Nerdy nav (2024) 53% ng mga mag-aaral ay gumagamit ng chatGPT sa pandaraya, ito’y

nangangahulugan lamang na isa sa kada dalawang mag-aaral ay gumagamit o nakagamit na ng chatGPT upang makapangdaya.

Mahihinuha natin na sa pagkiling sa chatGPT, ang bata rin ang talo dahil siya ay hindi na natututo ng ilang mahahalagang kakayahan kagaya ng pananaliksik at paggamit ng mga sanggunian na kaniyang magagamit sa buhay maging sa labas ng apat na sulok ng silid.

Kung papipiliin kung dapat nga bang pahintulutan ang chatGPT o dapat na nga ba itong ipagbawal, ang simpleng sagot ay dapat itong pahintulutan dahil ito ay isang natural na bahagi ng pag-unlad ng isang lipunan na nagpapamalas din ng manipestasyon ng kahusayan ng tao pagdating sa mga teknolohiya, subalit ay dapat lamang na magkaroon ng mga limitasyon at disiplina sa paggamit nito upang hindi maisangtabi ang tunay na layunin sa likod ng mga sulating gawain.

Nito lamang Pebrero 6, 2024 ay naglabas ng pahayag ang Philippine National Police Anti-Cybercrime Group (PNPACG) na kanilang titiyaking ligtas ang ‘cyberspace’ sa ating bansa, ito ay sa kabila ng ulat ng Kagawaran ng Impormasyon at Teknolohiyang Pangkomunikasyon (DICT) na tinangkang i-hack ang pooksapot ng iba’t ibang ahensya ng pamahalaan.

Maaalalang kaliwa’t kanang pagka-hack sa pook-sapot ng iba’t ibang ahensiya ng gobyerno ang nangyari nito lamang nakaraang Oktubre, kung kaya’t hindi maiiwasang mapatanong ang mga mamamayan tungkol sa kalagayan ng seguridad ng bansa pagdating sa ‘cyberspace’.

Paulit-ulit na itinatanggi o isinasawalang bahala ng pamahalaan ang mga pangyayaring tulad nito dahil aniya nila ay wala naman daw mahahalagang impormasyon na nakuha ang mga ‘hackers’, tila yata ay hinihintay pa nila na magkaroon nga ng isang malaking problema dahil sa kanilang inaasta tungo sa suliraning ito.

Maraming eksperto ang nagsasabi na napag-iiwanan na ang Pilipinas pagdating sa napakaraming aspeto, at isa na nga riyan ang mga teknolohikal na kagamitan sa pagpapanatili ng seguridad sa ‘cyberspace,’ subalit sa kabila nito ay patuloy namang kinakaltasan ng gobyerno ang inilalaan na pondo para sa ‘cybersecurity,’ dahil mula sa 600 milyong piso na pondo noong nakaraang taon, ito ay nangalahati at naging 300 milyong piso na lamang ngayong taon.

Sa ginawa ng gobyerno na pagbawas ng malaking bahagdan sa nakalaan na pondo para sa ‘cybersecurity’ ay masasabi natin na hindi binibigyang halaga ng gobyerno ang seguridad sa aspetong iyan.

Mga mangmang nga kung ituturing ang mga nakaupo sa puwesto, dahil hindi nila nakikita ang mga nakaambang panganib kapag tuluyang manakaw ang mga personal na impormasyon ng mga mamamayan o ‘di kaya ay ang mga kompidensyal na impormasyon ng pamahalaan, hindi nila iniisip kung ano ang mangyayari sa oras na ang mga ito ay mapunta sa mga terorista. Hindi nila nakikita ang dagok na maidudulot ng mga problemang buhat ng bagsakkalidad na ‘cybersecurity’ pagdating sa buhay ng mga simpleng mamamayan o maging sa ekonomiya ng bansa, ito’y bunga ng labis na pagpapakasasa sa pag-abuso sa kapangyarihan ay hindi na nila magawang isipin pa ang kalalagyan ng bansa.

Para sa kanila ay sapat na kung ano ang naririyan, at kung mahigitan man ito ng mga hackers ay “masiyado lang silang magaling,” bulag at walang pake ang mga nasa itaas tungkol sa mga bagay na hindi naman sila diretsahang naapektuhan.

Maaari ngang magagaling talaga ang mga hackers, pero hindi rin naman maipagkakaila na napakalugmok ng ating bansa pagdating sa seguridad sa cyberspace dahil sa labis na pagsasawalang bahala at pagbubulag-bulagan ng ating pamahalaan.

Kakulangan sa mga Datos sa Pagsugpo sa Negatibong Epekto ng Social Media

umabas sa napakaraming pag-aaral na mayroong negatibong epekto ang paggamit ng social media sa mental na kalusugan ng kabataan, subalit sa kabila nito ay kulang naman ang mga pag- aaral na makatulongmaaringupang

Mayroong pagkukulang sa datos na maaari sanang magbigay ng gabay sa mga magulang at kabataan upang mapalawak ang positibong naratibo tungkol sa social media, ito’y dahil sa hindi pa matukoy na kadahilanan, subalit teorya ng mga eksperto ay dahil kadalasang nakapokus ang mga pag-aaral sa isang pangkat lamang ng edad, at ang pangkat ng edad na ito ay inaasahan naman talagang nakararanas ng mga hamon sa kanilang pag-iisip kaakibat na rin ng paghubog nito kung kaya hindi makakuha ng sapat na datos na maaaring magamit sa pangkabuuang kategorya—ang

kabataan. Karagdagan pa, ayon kay Good year (2023), mayroong umuulit na siklo kung saan masyadong mabilis na umuusad ang mga plataporma sa social media, habang kumakain naman ng mahabang panahon at mga mapagkukunan ang mga pagsasaliksik, kung kaya hindi ito makahabol, nagkakaroon ng butas sa mga literatura dahil sa oras na matapos sa mga pagsasaliksik, ay mayroon na namang bago sa social media, dahilan kung bakit tila naluluma at hindi kaagad mga gamit ang mga pag-aaral.

Marlee Aldema

Meg de Chavez

Dion Alfred Alenain

Hilik ng mga sasakyan

BALUKTOT SA MAIKLING KUMOT. Kinakaharap ng mga mag-aaral ng pangkat 11-Ampere mula sa Caloocan National Science and Technology High School noong ika-1 ng Marso ang hamon ng pagkaklase sa asignaturang RHGP kahit na isang malaking balakid sa kanilang pagpopokus dahil malapit sa highway ang nasabing paaralan. Kuha ni Ann Kathleen Mesina.

Busina ng mga kotse, ingay ng tambutso at makina, dagdagan pa ng mga motorsiklo na tila laging may karera, madalas itong maririnig sa kalsada, nakakabahala at nakakabalisa para sa mga taong maraming ginagawa.

Karaniwang hinaing ng mga Pilipino ang mainit na panahon na kanilang nararanasan. Sa makabagong imbensyon ng mga magaaral mula sa Philippine Science High School (Bicol Campus) magbigay ito ng bagong daan sa mundo ng teknolohiya na hindi nakakasira sa kapaligiran, ito ay ang Air Disc.

Nagtataglay ang Air Disc ng teknolohiyang mayroong kakayahan na tila nakararanas ng pag-ulan ng yelo na magpalamig ng mga lugar o kuwarto na hindi gumagamit ng mga tradisyonal na refrigerant tulad ng Hydrofluorocarbons (HFCs) na isang sanhi ng matinding paginit ng mundo.

Sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng HFC-free na teknolohiya, ang Air Disc ay nag-aambag sa pagpapabuti ng kalidad ng hangin at pagpapalaganap ng mga solusyon na mabuti para sa kapaligiran.

Gumagamit ang Air Disc ng prosesong nagtataglay ng low-compression-pressure

at mataas na volume ng air molecules na nagbibigay ng malamig na hangin sa loob ng isang espasyo o kuwarto.

Mas mababa rin ang ginagamit na enerhiya at cost-efficient ang Air Disc kumpara sa tradisyonal na air-conditioning. Ito ay nagreresulta sa mas mababang konsumo ng kuryente at mas maliit na gastos sa kuryente para sa mga mamamayan.

Higit pa rito, ang Air Disc ay nagtataglay ng internasyonal na pagkilala at nagkaloob ng hindi kukulangin sa 10 parangal mula sa iba’t ibang bansa sa Asya at Europa at inaasahang mailulunsad ito sa merkado ngayong taon.

Hindi maikakaila ang galing ng mga Pilipino sa larangan ng teknolohiya at agham at ang tagumpay ng Air Disc ay hindi lamang para sa paaralan at mag-aaral na nakaimbento nito kundi para sa bawat mamamayan na nagnanais ng mas magandang kinabukasan para sa kanilang sarili at para sa kapaligiran.

Ibinahagi ng mga mag-aaral mula sa Caloocan National Science and Technology High School (CNSTHS) ang mga nakakagambalang ingay na nagmumula sa labas ng paaralan dahil ang lokasyon nito ay nasa gilid ng kalsada. Tinatawag na polusyon sa ingay o “noise pollution” ang anumang hindi kaaya-ayang tunog na maaaring makaapekto sa kalusugan ng tao at iba pang mga organismo; madalas itong nararanasan ng mga guro at mag-aaral mula sa CNSTHS, kaya’t ang mga guro ay gumagamit ng mikropono upang sila’y marinig at ang pag-aaral ng mga estudyante ay nagagambala.

dahil nahihirapan silang tumutok sa aralin.

Batay sa mga magaaral ng CNSTHS, hindi maiiwasan na sila’y makarining ng ingay mula sa paligid, ang ganitong sitwasyon ay nagdudulot ng hamon sa kanilang pag-aaaral

May mga mananaliksik na mag-aaral sa CNSTHS na nagnais na solusyunan ang problemang ito; sila ay sina Jaca, Jyhl Bronson, Paluga, Rijs Paris F., Ramo, Michael L., Solis, Andy Dominic G., Madrid, Serna Beatrice B., Potoy, Lexis Thaiza A., at Raposas, Louise Antonnette L., dahil sa kanilang masusing pananaliksik, nakagawa sila ng noise cancellation device na tinatawag nilang SYNC WSPR.

Kahanga-hanga ang pinakitang galing ng mga magaaral na ito, ayon pa sa kanila, layunin ng SYNC WSPR— ang kanilang noise cancellation device na nabawasan ang naririnig na ingay na galing sa labas ng kalsada at makagawa ng kapaligiran na hindi makakaapekto sa pag-aaral ng mga mag-aaral.

Sikap at masusing pananaliksik ang naging tulay para sa mga mag-aaral na ito upang magtagumpay sa kanilang layunin, nakagagalak na naging parte sila ng solusyon para sa ikabubuti ng guro, paaralan at kapwa nila mag-aaral.

ng Facebook, Messenger, at Instagram. Ayon sa kanila, hindi nila mabuksan ang kanilang account sa mga nasabing app. Malaki ang naging pinsala nito sapagkat ginagamit ang mga ito bilang uri ng komunikasyon.

Makikita sa Downdetector. com, isang site na nagbibigay ng impormasyon tungkol sa status ng mga social media platforms na tumaas ang mga report ng outage bandang 11:00 pm noong

technology website na The Verge, “cybersecurity watchdog NetBlocks noted the issue is affecting multiple countries at once.” Hindi lang ang tatlong na social media platforms ang nagkaroon ng problema, pati rin ang Threads na isang social network na inilunsad noong nakaraang taon.

Pinamamahalaan at pagmamay-ari ng Meta Platforms Inc. na dating Facebook Inc. ang

ang mga hashtags na “hacked,” “Mark Zuckerberg,” “what is happening,” “Meta,” at “FB and IG,” nagpapakita ng malawakang interes at pag-aalala ng mga tao sa pangyayari.

Sa kabila ng lahat, ayon kay Andy Stone, ang communications director ng Meta, batid ng kompanya ang naging aberya at aktibo nilang sinusubukan na maibalik ang normal na serbisyo. Pati na rin

Marlee

Alon ng Tagumpay

Tapon dito, tapon doon, mga basura sa kanal ay inaalon. Sa pagdaloy ng maruming tubig sa kanal, may apat na mag-aaral ang nagninilay sa pananaliksik tungo sa tagumpay at sa ginto ng basura, ito’y nakasalalay.

Tagumpay na nakapasok ang mga mag-aaral mula sa Caloocan

National Science and Technology

High School na sina Dien Fabrice D. Estigoy, Krista Rey V. Balintec, Janelle Andrea B. Rodriguez, at Jaira Ysabel B. Sambalido kasama ang kanilang gurong tagapayo, Mrs. Corazon Trinidad A. Bautista, sa Top 20 ng 7th Imake Innovation Challenge ng DOST-SEI dahil sa ipinamalas nilang galing at talento sa pananaliksik.

Inilahad nila sa kanilang pananaliksik ang pagnanais gamitin ng RHISHELL (Rhizoclonium sp. at Eggshell waste) Arduino Metal Contaminant Sensor bilang alternatibong lunas sa mga maruruming tubig dahil sa mga domestik at industriyal na basura.

Nais nila na mas lalo pang paigtingin ang kanilang pagaaral tungkol sa potensyal ng biosorpstion ng Rhizoclonium sp. at calcium carbonate mula sa “chicken eggshells waste” sa mga maruming kanal at makibahagi sa pagpapaunlad ng mga makabagong paraan ng paglilinis ng tubig na maaaring gamitin sa domestikong antas.

Matindi ang magiging pinsala ng maruming na tubig sa buhay ng mga mamamayan, nakakabahala ang kahindik-hindik na epekto nito sa mga ilog dahil sa tubig na galing sa sewage.

Malaki ang magiging tulong ng pananaliksik na ito para sa ating kapaligiran, nararapat na kasama

Mabilis ang pagtaas ng populasyon sa Metro Manila na nagresulta ng masamang epekto sa mga ilog nito, kasabay ng pagtaas ng populasyon ay ang paglaki ng urbanisasyon at industriyalisasyon, ay nagdulot ng pagdami ng domestik at industriyal na solid waste na siyang itinatapon nang ilegal sa mga sewage at nagdudulot ng makakabalahang polusyon ng mga ilog.

PUPULUTIN KA SA KANGKUNGAN:

Isang makabagong paraan sa pagluluto

Kadalasang nakikita ang gulay na kangkong bilang sahog sa mga paboritong pagkaing Pinoy tulad ng sinigang, adobo, o kaya ay nilaga. Nakikita rin ito sa mga gilid-gilid ng mga daan. Ngunit, ang nakasanayang mga iyan ay ibinaligtad ng entrepreneur na si Josh Mojica tungo sa kaniyang tagumpay mula sa paggawa ng chips mula sa kangkong o mas kilala sa tawag na “kangkong chips.” Sumisikat na naman sa internet ang produktong Kangkong Chips Original (KCO) matapos dumaan sa atensiyon

ng kangkong

ng mga netizens ang malutong at nakatatakam nitong lasa. Una itong sumikat noong 2021 matapos maitampok ang kaniyang istorya ng tagumpay sa iba’t ibang news outlet sa Pilipinas.

Gawa ang KCO mula sa dahon ng kangkong na ibinudbod sa harina. Ang harinang gamit nila ay may mga espesyal na pampalasa upang mas lalo pang sumarap ang nasabing dahoon. Matapos, ipiprito ito sa mainit na mantika hanggang sa ito’y lumutong at saka ilalagay sa isang supot upang ipadala sa pamilihan.

Hindipala “original”

sa pag-unlad ng industriya ay patuloy na pangangalaga sa ating kapaligiran para sa kalusugan ng nakararami at pagyabong ng inang bayan.

Kamangha-mangha ang takbo ng isipan ng mga magaaral na ito, magaling na nga sa pananaliksik at akademiko, nakuha pang isipin ang kalagayan ng kapaligiran at kalusugan ng mga mamamayan.

Talagang tatak CalNatSci ang ipinamalas na galing at talento ng bawat isang mag-aaral sa ginawang pananaliksik, kasama nila sa tagumpay ang kanilang gurong tagapayo, magulang at paaralan na handang sumuporta sa kanila sa hirap man o ginhawa.

Matapos itampok ng negosyo ang pagiging una at “orihinal” na kangkong chips sa bansa, hindi pala ito ang pinakaunang produkto na lumabas sa pamilihan. Matagal nang nagbebenta ang kompanyang Kangkong King ng nasabing produkto magmula pa noong taong 2019.

Bote Mo, Tagumpay ng Yes-O

Isang club ng CNSTHS na naglalayong pangalagaan ang kalikasan na kilala bilang Yes-O club ay nakalikom ng 31,643 piraso ng iba’t ibang laki ng bote mula sa baitang 7–12 ng paaralan, ang dami ng boteng nakolekta ay bunga ng bayanihan ng mga mag-aaral na siya namang itinampok sa Ecoplantopia at Ecotree—parehas na pampaaralang paligsahan ng naiturang na club.

Sinasabing ang ilang boteng nalikom ay ibinenta upang makaimpok ng pondo para sa mga programa ng paaralan samantalang ang iba naman ay ginamit sa paggawa ng isang Christmas tree na itinirik noong pasko.

Tunay na nakamit nga ng Yes-O club ang kanilang layunin mula sa mga proyektong ito dahil nahikayat nila ang mga magaaral ng CNSTHS na bigyan ng bagong buhay ang mga basurang bote imbis na itapon lamang ang Janella Campo

Kurt Paloma

Wala pang inilabas na opinyon ang may-ari ng kompanyang ito laban sa KCO. Sa pangkalahatan, hindi naman marapat na pagdebatehan kung sino man ang nauna. Ang mahalaga, tiyak na sapat ang katabaan ng utak ng mga Pilipino upang makalikha ng mga produktong bago at siguradong magugustuhan ng mga tao. Mas ayos na ito kumpara sa wala. Dahil kung hahayaan na lamang na hindi mapaunlad ang mga likhang Pilipino ay maaaring sa kangkungan pa pupulutin ang kalagayan ng bansa.

Marlee Aldema

eNdCRRR!buwenasnanamanangmgapirata

Dumadausdosnaang mgapating,nakahandanaangpain

Buwenasnanamanang mgapiratanghumalingnahumalingsapagkakakilanlangmula sa panlolokosakanilangsarili. Angpamimiratanginaabusong rehiyongNationalCapitalRegion saparaangpag-aalayngmga kalula-lulaatmahiraptanggihang aloksamgapinakamagagaling naatletangiba’tibangrehiyonsa bansa.Sentronangaanglahatsa NCR,sentropangkatiwalian.

Mulingkinoronahang kampeonangNCRsaika-16na sunod-sunodnapagkakataon sahulingPalarongPambansana sinelyuhannitongika-5ngAgosto 2023saMarikinamataposhumakotngkabuoang214medalya mulasa85gold,74silver,at55 bronzenamalayosakabuoang149 at161medalyangRehiyon7-WesternVisayasatRehiyon4A-Calabarzon.Nakabibighanimanisiping hindimapaalissatronoangNCR sakampeonatongPalarong Pambansa,nakadidismayarinito natilanilolokonalangdinnilaang sarilidahilgalingmgakalabang rehiyondinnamanangkanilang mgainilalaban.

Nagmumukhalang uhawsabalidasyonangNCRna tuwangtuwasawalangsaysayna kampeonatokungibuburdalang sadamitngmganapiratangatleta angpangalanngNCR kahitnahindinamansila anghumubogdito.Hindirinlohikal nakumuhapangatletasaibang rehiyondahilnasaNCRnalahatng pinakamagagandangpasilidadat programanamaiaalayngbansa samgaatleta.

NananawagansiFilipina long-jumpqueenElmaMuros Posadasnabigyangprayoridad angkapakananngmgaatleta sakani-kanilangrehiyonnangsa gayonayhindimalulasamga

magagandangoffernainaalayng malalakingrehiyon,dahilsasarilingkaranasanaynagrepresenta narinsyangibangprobinsyadahil sakakulanganngsuporta. Saibangkompetisyon, saPRISAA,hindinapinayaganang mgaPrivateSchoolssaNCRna lumahok,partikularnaangmga paaralankalahoksaUAAPatNCAA, dahilayonkayElbertAtilano,nationalexecutivedirectorng PRISAA. 80%ngmgaatletanitoaynapirata lamangsaibangmgaprobinsya. Kungkaya’tkalalabaninlangdin nilaangmgadatinanilangnakaharapatnatalonila. Taliwassaunangpunto, nakatutulongnamansamgaatle-

tangmakikinabangangmgaoffers tuladngscholarship,allowanceat makagagamitpangpasilidadna kanilangpwedengpaghulmahan panangmasgumalingpa. Gayunpaman,hindi kailamannagingmatamisang tagumpaykungmukhangmay panlolokosasarilinanagaganap,athindiitomaituturing natagumpayngrehiyonkung hindinamanlokalngrehiyonang lumaro,kunditagumpayngmga pasilidadnaginagamitpang-ensayongmgaatleta. Batidnglahatna mahirapiwasanangmgabagay nanagpapararamdamsatinng kaginhawahan,saisyungpira-

tahanayhindilangpirataang dapatmanagot,kundimgamay aringilogkungnasaanangmga isda,dahilgayangmgaito,kung walangmagpoprotektaaymadalingmapakakagatngpain. Nawa’ygayangPRISAA, magkaroondinngregulasyon saPalarongPambansa,nang sagayonayhindinalalopang malugiangmgadehadosapondo ngmgaabusado.Gayundinsa mganamamahalangIsportssa probinsya,itataksananilasakanilangkokotenakungayawnilang mawalasakanilaaymarapatnila itongingatandahilsakanilanakasalalayangposiblengkasaysayan.

CaloocanMeetFinals:PlanangCanosaA,nadehado

CHRISTIANANDREISURIO

TuluyannangnasakopngCanosaAarnisgirlsteamang kampeonatosalimangkategoryangArnisFullContactDivisionmeetna ilangtaonginasamatsinubukangisaradosapoderniCoachEmmanuel G.LacsaJr.ngLlanoHighSchool.

UnangbesesnamagkampeonangCanosaA,sabendisyon ngtatlosalima,dahilanparaCanosaAangmagrepresentangCaloocanCitysaNCRPalaronaginanapsaSanJuanCIty.

AgarangnasundanangpananalasangCanosaAsadivision meet,tatloparinsalimaangkampeonmulasaareanasilanglumaban saParanaqueCIty.

Matagalman,bagomulingmasundan,pausbongnadinastiya angbinasbasanngkampeonatongCanosaAsa2019ArnisMeet,itorin angpanahonbagoangpandemya,nahindinakapagpatuloynglaban sananilasaMakatidahilsaCovid-19Pandemic.

NawalamannangilangtaonangDivisionPalaro,angpusong paghaharingCanosaAayhindinamaibuburasakasaysayannang mulingmagkampeonsaikaapatnapagkakataonsabisangapatsa lima.

HindinaumubraanglakaslangniLois PlanasatangkadatkaranasanniNationalTeam member,JaredPasaronnghSCAAnangkapusinsa 9-11,3-6pagtuldoksakanyangkarerasaDivision meetpalarongKyurogi-Category7. Kahitpamaagangnagligalighindi kinayangaklasanniPlanaangdikitnatanikalanang mabigonapilitinulitangdecidersasecondround, 3-6.

Aminadoangwalangkapahingahangsi Loisnamaramipasyangkailanganpagdaaananna trainingsparamaslumakasatmasmagingmagalingtuladngmgabatikanaapaligidnya. “Siguroanggoalkoismagpagalingpa,madami pakasingmalalakasdyaneh,taposparamagawa yun,magttrainingakolagi,”AniLoisnapunonang pag-asa. Gayunpaman,ikinatuwangCalnatscians angtorneongnaiuwiparinniLoisparasakanila, umanisyangpapurisakanyangikaluwangpuwestongfinish.

BatangKankalooEvangelista,sumisidngtatlonggintosaBatangPinoy

GHRAENIELLADIMAS

aynadinominang14yearsoldna siAishelCidUyEvangelistaang laromataposnaswabengikasa angagresibongpagsisidtungo sapaglambat nginaasamna puwestosalaro. Ayannaangmgabagongreyna!

WalanangsinayangnapanahonpaangCanosaAatipinakitanaangmotibosakampeonato,tagumpaynadinominangCanosaA anglimasalimasaikalimangpagkakataon.

“Keyfactor,magingaheadsalahatsapamamagitanngyear roundpreparation,approriatetrainingprogram,supportngadminsa SchoolSportsProgram,supportngschoolsamgacoachesatmgabata. Atsyempre

PinalubogngnagdedepensangsiAishelCidUyEvangelistaangnagbabakasakaling kampanyangmgaatletamulasa iba’tibangpanigngbansaupang bingwitinanginaasamnaliderato saBatangPinoyNationalFinals sabisangmakapigilhiningang 2:15.30,17:33.05,at4:52.31,pag-aribasaRizalMemorialSportsComplex,Disyembre18,2023. MaagresibongpumalaotsiEvangelistasaBoys13-15 200LCMeterIndividualMedley mataposnamagpakitanggilas ngkaniyangangkinggalingsa iba’tibangstrokesgayangbutterfly,backstroke,breaststroke,at freestyledahilanupangmasungkitangbronzemedalarmasang recordna2:18.3.

InisahandinniEvangelistaangkaniyangmgakatunggali sa1500LCMeterFreestyleat400 LCMeterIMgamitangrecordna 17:33.05at4:52.31upangswabeng makopoangkampeonatoatgintongmedalya. Tanganangmagandangsaliwngpag-arangkadasa laro,walanghabasnarumagasanamanangumaatikabong paglalayagniEvangelistana nagmitsasapagsasakatuparan ngpambubulilyasosatangkang pagbalikwasngibangmgaatleta upangtuluyangpagharianang palaro. “Nakakatuwapodahil sulitpoanglahatngtinuropo saakinsatraining atnag-enjoy dinakokasamaangibangmga

atleta”aniEvangelista. Sabasbasngmahusay napagtuturongkaniyangamaat kaniyaringcoachnadatingnationalathleteatmiyembrongPhilippineWaterPolo,aymatagump-

HANS NADINEVERLYN VINCE ELISHA

Angpinakamatibaysalahat ngmgaheroes,itoangnangungunasa pag-atakesamgakalaban.Angtank nagagampanananniNadineShyrmei Jacobo mag-aaralsaGrade9Orion nalumalabannarinsamgaEsports competition.Tuwinglumalabansiyasa Esportscompetitions,lagingtumatatak sakaniyaangsportsmanshipnanabubuosakanilangmgaplayer.Kaya’t memorablesakaniyaitolalonakapag siyaangnagigingcoach.Angpag-alam tungkolsamgaitems,pagkakaroonng magandangcommunicationskillsat emotionalintelligenceangkaniyang sikretoupangmatagumpaynamapanaloanglaro.

SiHansDelaRosaang namayanisaEsportsngIntramurals 2023,mulasaGrade10Galilei.Maraminasiyangnasalihannamgaiba’t ibangpatimpalaksaEsportskung saanangpinaka-memorablesa kanyaaytuwingnakakakuhasiyang premyomulasapagkapanalo,gaya nalamangng5thousandpesos.Ang kaniyangsikretoupangmagalingna mageayangpagigingflexible.Ang heronapinipiliniyaaydinedepende niyasateamcomposition.Itoang dahilanupangmakalarosiyasamga sikatnaEsportstournamentslaban samgaiba’tibangbansagayang Brazil,Cambodia,atMalaysia.

Sakabilangpopularidad, 8-ballpool,ekissa56% CalNatScians

Lumalabasna98mula sa175mag-aaralngCaloocan NationalScienceandTechnology HighSchool(CalNatSci)okatumbasng56%anghindigaanong nahuhumalingsanauusong larongeight-ballpoolngayon. Napag-alamannaisa samgaitinuturongrasonang kakulanganngkaalamansa naturangisport,bataysasarbey naisinagawangAngTagatuklas, nitongMarso16hanggang21. “Hindinamankasiako marunongmaglarong8-ball atmadalasaytaloako,”saad ngisangestudyantemulasa baitang8. Gayunpaman,naitala

sasarbeyna68%samgakalahaokanggalingsaJuniorHigh School(JHS). Dagdagpasakaraniwangdahilanditoangwalang kasamasapaglalaro.

Aninamanngmagaaralsabaitang11,“IlikehowI feelasifnagigingproakokapag dalawangbolaangnapapasok kosaisangtirakahitnawala namantalagaakongalamsa billiards.”

Samantala,nabigay kaalamanang8BallPoolsa mag-aaralnanagresultang maramingmanlalarosadako ngmgabilyaranpagkataposng mgaklase.

SiElishaJhaneH.Galerong11Volt namanangbotlaneatitoaykaraniwangkinabibilanganngpagbibigayngpressuresakalaban sakanilanglane,pagtatrabahosapagsisikap namakamitangobjectivestuladngpagkuhang mgatoweratmgaturtle.Maraminarinexperience angmanlalarongitodahilmadalassiyangsumali samgaonlinetournamentsngMLBBsimulanoong 2019pa,gayanalamangsamgadiscordservers kungsaansiyanagwawagi.Isaitosamgalagi niyangnaaalalalalona’tkapagnananalosalaro pagkataposngalmost30minutonglaban.Ayon sakaniya,upangmagingmagalingnabotlane, lagingtandaannakapagmatatalokana,manatili nalamangsalikodat‘towerhug’,kahitnaikaw anglamangsagame,huwagmaginggahaman atmaginghumblelalonakapagnasagame.

Angmiyembrongkoponansabot laneaynagtutulunganupangmaprotektahanangkanilanglane,makakuhang mgaobjectivestulad

Angjunglersnamiyembrongkoponannakaraniwangnaglalarosabahaging tinatawagna“jungle,”oyungmgalugarsa gitnangmapanahindisaklawngmgalanes. SiVerlynMaeMagbanuangGrade9Orionay mayibapangexperiencesapaglalarongesportssalabasngpaaralan.Pinaka-memorablesakaniya ayangpagrepresentasaGrade 9batchnoongDisyembreparasaIntramurals. Dahilsahindiinaasahan,nagingcoachsiya, atsobrangmasayasiyakahitnatalosiladahil nagkaroonsiyangbagongmgakaibiganat nagingkomportable.Upangmagingmahusay najungler,maspina-prioritizeniyaangpagpataysamgamonsterssasideniyaupang magkaroonngpera,perominsannamanay iniibaniyaito,dependesamgafactors.

“OurTurrethasbeen destroyed”:Defeatedna sadigmaangathletes vsfacilities

Hindipanagsisimula anglaban,wasaknaangbattlefieldngCaloocanNationalScience andTechnologyHighSchool (CalNatSci).Kilalaangmgaestudyanteritosatimpladonggalaw, mala-Mythickungmakipaglaban, iyanangtatakCalNatScian.Wala pangsegundosapagtapak,lahat ngtoresatatlonglanehindiman langnapakinabangan.

Isipinmokailangan hindimagambalaangmga atletasabasebuildingparahindi maapektuhanangpaglalaronila. Peroisanasilangminionkung kalabaninangmgaumaatakena ingaysalabas.Nawalabanaman angshieldprotectionngmga pasilidad,paanonamaisasagawa angmalupitanggalawsaIntrams? Edidefeatedna.

Kungsangagamers angpagkakaroonngbattlefielday imahinasyon,isaringpiksyonsa mgaguroatestudyantenamayroongmagandaatmaayosna pasilidadsapaaralan.Kumbaga, mayroongpangangailanganpero hindimapakinabangan. Ibangklasetalagaang mgatoresaCalNatSci.Salower lanemayimplikasyonngingay,sa middlelanemainitanglabanan atsaupperlanenamanmay

mapanganibnakagubatan.Dito sabattlefieldkalangmakakita ngchallengesnahinaharapng bawatmanlalaro.Kayasigurosira naagadangtorekasipinaubaya nalang,hindimanlangnaisinna i-clearanglanesatpatayinang mgaminionsparamakapagpush. Sayanglangdinang buffsnapampalakas,kunghindi rinlangma-feedangmgaCalNatScian.Nakatutuwasumalisa intramssaloobngbattlefield,pero hindirinnamanmagagamitpara makabilingitemssadagdaglevel naSpecialSkill.Kungmaglarona ngalangsabasketball,hanggang 3by3nalang,savolleyballnaman, kinulangsahabakumparasa standardnacourtatsachessna bukasangpaligid,kabawasansa pokusnilamakipaglaban.

Mapapa-wowkarin talagasanatatangingcourtna hugistatsulokperomapapa-aww kadahilhindikarinnamanmakakaupo.Biruinmo,halosisanglibo angnag-aaraldito,perokapasidadlangngbaseaykalahating libo.Iisipinmonalangtalagakung nagingmasayakayasilasatournament,kungsabawatsetlaging nasisitasaingayatlumalagpas sahindinamannagsisilakihang espasyongcourtsaCalNatSci.

Tanong:AnoangopinyonmosamgaAiSportscaster?

Mayroonnamantalagangmabutingepektoangmgaaisabuhay ngtaosubalitkapghindinagkaroonngtamanglimitasyonay hahantongitosaabuso. -DionAlfredAlenain

Ithink,itdepends.Imeanitcould begoodorbaddependesakung paanonatinitogagamitin.Itwill begoodifnagamitnangtamaat maayosperonotifnaabuso. -JanelleAndreaRodriguez

Angpanget,it’sanoforme.‘Yung mgasinasabingmgascientist datinamapapalitantayongmga ai,nagkakatotoona.Mostjournalistsaymaaringmawalanng trabahodahilsamgaai. -MarleeMaeAldema

Magandang innovationbutibapa rinungworkforcengtaokesasaai sayanglangyungskillsngtao. -RafaelVincentSollano

XIANENAKIRAGASCO

XIANENAKIRAGASCO

KULANGNGUNITDI KINULANG

UndermannedUbeybe ineskapo1vs3finals, itinakas3x3goldsa2OT

Isalabansatatlo—hindiinalintanangGrade11Ubeybeang maagang‘goodbye’ngkanilangdalawangmiyembromakaraang tawaganngfoul-outs. Sakabilanito,inilabanhanggangdulongnatirangmanlalaroangkanilangratsadakahitpilayangopensakontranagbabadyang depensangGrade12Raptors.

NaisalbaniGeorgeMichaelSabidalassakaniyangsariling mgakamayangpaglasapsadikdikangkampeonatosahulingtatlong segundongikalawangovertime,dahilanupangmaitawidangpahirapang133-131tagumpaysa2023Intramurals,ditosaGrounds. NaitamangOnseUbeangtimplangmakapigil-hiningangbakbakanmataposmalusutanangRaptors,mulasayakapanngbolasa mganatitirangsegundongsagupaan.

InangklahanngUbeybeangeksplosibonglarongstarplayer,Mark DiegoDeGuzmanbibitangkatakot-takotnacareer-high71points,upangakayinangtropaatiialayanggintosadangalngonse.

“HappylangandIjustplayedthatgameasifitwasmylast.Ikeep inmind,talentwinsgamesbutteamworkwinschampionship”aniMVP,

DeGuzman. Dikitnabakbakanangitinampokngmagkabungguangpanig sapagsisimulangquartermataposmagdikdikansaopensa,mulasa sunod-sunodngdoskeyplayer,DeGuzman,nahumakotngkagimbal-gimbalna46pointsnahinigitannamanngbidangRaptors,Cedric JoshAquinonaumukitng51pointssakasaysayan.

Unti-untingnagibaangmala-torengdepensangRaptors matapositongbakbakinngUbeybe,mulapinagsamangpuwersanina ValdezatCataonakumamadang54pointssakabuuan,dahilanupang malubogangtantosngRaptorssapito,79-72.

SinamantalangUbeybeangbuwenaspagsapitng2ndquarter nangisa-isangmaglaglaganangbigatingplayersngRaptors,126-124, ngunitunti-untinaringnabutasangkartadangUbeybemulasasunod-sunodnafoultrouble.

SinalubongnghiyawanatpapurimulasasambayanangCalNatscianangUbeybe,nangpormalnangigaliangkampeonatoparasa Grade11.

anglabannang nagpamalasngsunod-sunodnaserviceace, naagadnamangsinundanngmalakasat nakapang-luluhodnaatakeniMcRiakelSoliven nasiyanghinirangnaMostValuablePlayerng Ubeybe. Humatawdinsapagdagdagngmga halimawnapuntossinaShanelAndreiClemente,VannaMarieVeridiano,atXianenAkira Gasco,madepensahanlamangangkoronasa pangalawangsetnglaro. “Iyongcommunicationnaminsa loobngcourt,patiiyongpalagingpaglalaro atpagpa-practicenamin,“sagotngcaptain ngUbeybenasiGasco,nangsiyaaytanungin kunganongabaangsikretongsangkapng kanilangpagkapanalo. “Lagikamingnagpapa-pagodpara magchampion,”dagdagpaniGasco. Samantala,nag-aalabnanapasakamayngOrangeRaptorsangkoronasa pangatlongsetnglaro(25-18),matapositong pagbidahanngmakamandagnaserveniJan ElainePanopio. AgadnamangrumesbakangUbeybe atbumweltangmgasolidnadepensaatatake sapanghulingset,naumaningmgahiyawan mulasakanilangmgataga-suporta. Sahuli,Nangibabawparinang Ubeybeatkanilangtagumpaynanakamitang inaasam-asamna kampeonato.

Hinasangdeterminasyon

‘self-trained’PalomainangkintiketsaDivisionMeet

LANCEDENCELLONDRES

“Dikopoinakalang mananaloakosacompetitionna yun,selftrainedpokasiako,noodnoodlangsaYouTubeganito ganiyan,”aniPaloma. Walangtakotna ginapiparinniKurtFrancisXavier Palomaanggintongmedalya kahitnasarililangangtrainersa pagpapasiklabnitongsagupaan sa2024TableTennisAreaMeet saCamarinHighSchool,January 16-18.

GinambalangmakukulitnamgapaloniPaloma,magaaralmulasaika-10baitang, angmgapambatongCamarin, Sampaguita,CaybigaatAmparoHighSchoolupangiaalayang gintosadangalngpaaralan. “Parangyungpagigingextrovertandfriendlinessko nungtimenayunparangyun yungnagpanalosakinsafinals kasiyungisangkalabankoyung coachniyalangtalagamismo taposakongawalangaakong coach,taposparangsilayung nagtuturosakinkungpaanoko lalabananyungkalabankoparangangdalinalangnon,”Saad niPaloma. IbinulsaniPaloma angtikettungongsemismataposumarangkadaatmaagang tuldukanangcareerngmgabata ngCamarinatSampaguitaHigh School. Dehadongbinakuran niPalomaangpuwestosaFinals, nangtsambangmakalusotkontra sabigatingplayerngCaybiga HighSchool,YhanMarkLabaco. “Angpinakaimportantengbagayponadapatna ma-ensayoayyungpag-uugali, kasiyunpoyungmagdadalasa’yonamakilalamoyung mgataongaagapaysa’yopara magtagumpayka,”pahayagng kampeon. Mataposangikinasangpamamayagpag,tuloyang dikdikangpag-eensayoniPaloma parasakanyang sunodnaragasasadivisionmeet.

LANCEDENCELLONDRES

Hindinauusadpaang abantebabaeatgenderequality sapagtatanggalngkarapatan ngkababaihannamagkaroonng dibisyonsa3x3basketball,isang balakidnahindininaisngmga kababaihangmahalanglarangan saCaloocanNationalScienceand TechnologyHighSchool. Nakatatawangkahit anongpilitngmgamag-aaral, adbokasiyangmgaclubs,atpagigingmulatngmgaCalnatscians ayhindiparinumuunladangkatayuanngpagkakaroonngpantay naoportunidadngbawatkasarian. Usadpagongnangaangpagkakaroonngpantaynapagtingin sakomunidad,mganaturingan pangintelektuwalnaScienceHigh Schoolnatayodapatangmulat, aymaymgabagayparingtulad nitonanagpapatunaynamalayo pasarealidad. “Ewankongarinkung bakite,sayang,”Panghihinayang niHannaEnerongGrade12na nakikilaronalangsamganagwawarm-upokapagbakanteang ring. Mahirapmatukoyang hangarinkungbakithindinaisama ngunitmahirapdingtanggapin nahindimanlangsinubukang magbigaypagkakataonlalopa’t

ngayonnalangulitnagdaosng Intramurals. Nakadidismayana posiblepaitongmaginghadlang sapangarapngibaatitopaang maaringmatandaanomaipasa sasusunodnahenerasyonpa,nakaaalarmanabakamakasanayan nalangdinngpaaralanpating mgakabataannadapatmagpalakasngpuwersasapagbosesng karapatan.

Kungsamismongmga dapat‘mulat’eganitoparin ang pagtrato,kitaritoangmikrolebelnahindipaggawangaskyon, hindinanakapagtatakakungmas mahirapanpaangbansasahinahanarapdahilsahindipag-unlad ngpantaynapagtingin.

Batidkongdumaanito saprosesongpag-uusap,ngunit walangaabantekungangutakay komedyantenaisinasawalangbisa langangadbokasiyasakomunidad.S`analangaylagingpiliing magbigayoportunidadsalahat, sasusunodsanangmgapalaro aymayroonnang3x3Basketball Girls,hindilangparasakapakanan ngmgakababaihangmaygusto, kundimaymairepresentarinang CalnatscisaArea-Meetokahitpa saPalarongPambansa.

LANCEDENCELLONDRES

Sabawat3-pointshoot,attalonniyamasisilayanangpangarapniya.Siya’ytagongunit kapagnaglaroaykitang-kitanaathindinatin maikakailangsaapatnasulokngcoveredcourt, ngayon,ayisinilangangmanlalarongmalayo angmararatingsalaranganngisports.

SiyasiSamAndrew Mariano,mag-aaralngika-walong baitangmulasaCaloocanNationalScienceandTechnologyHigh School,nagsimulasapa-sulyapsulyaplamangsakaniyang tatayatpinsannanaglalarong basketball,atpanonoodnganime na‘Haikyuu’noon,atngayon aysinongmag-aaakalangang batangmaliitnoonayabotnaang basketballringatnetnatinitingala niyalamangnoon,atposibleng maabotdinangkaniyangmga pangarapatambisyon. IsasiyasamgapumukawngatensyonngmadlasanaganapnaIntramurals2023noong Disyembredahilsaangkinggaling naipinakitaniyasapaglalarong

pinaka-mainsportsnamountain biking,kungsaansumasalisiyang mgapatimpalakatnagwawagi rito. Angpagkahiligniya saisportsaymayroongdahilan, ayonsakaniyaaylubossiyang natutuwaaynag-eenjoykapag naglalarolalonakapagkasama niyaangkaniyangmgakaibigan, opamilya.Isanarinsapinakapangunahingdahilanaydahilmay kaugnayansaisportsangkukunin niyangkursosakolehiyoatitoay sportsmedicine.

Tunaynakahanga hangaangbatangito.Subok saeskuwela,subokdinsalaro; papasoknaunipormeangsuot atuuwingjerseyanggayakbuhat maypasok,tutoknamansaisports

Bitbitangkaniyangbola, magbigayinspirasyonsaibagaya

sakaniyangmgakamag-aral,kai-

CHRISTIANANDREISURIO

NATHALIESEMILLA

Dahilmay klaseparin, CalNatSci Intrams, ‘walangthrill’

XIANENAKIRA

Umaningmatinding reaksyonangkauna-unahangIntramuralsnitongika-4ngDecemberhanggang7,2023saCaloocan NationalScienceandTechnology HighSchool(CalNatSci)covered courthabangnasaklaseangmga estudyantenghindimanlalaro. “Hindimasayayung nagingintramsformekasinakakabitin,kasinasanayakoandalam korinnakapagintrams,dapat maytagacheersamgaplayersor likemaymgananonood”,aniArold Nuestro,mag-aaralsaCalNatSci. IsiniwalatngmgaatletangsinaCedricAquinoatAce Andres,masgugustuhinnilang maymgamanonoodnamakapagdaragdagngkompyansa bilangmanlalaro. HumiritnamansiRenanteMarquez,ClubAdviserng SportsClub,nanakatalilangdin silasapatakaranngDepartment ofEducation(DepEd)nawalang mgadistractionomgainterruption saklasehabangisinasagawaang aktibidad. “Kungangsideng studentsnadapatwalangklase, dapatnanonoodsila,that’sbeyond ourcontrol”,aniMarquez. DagdagpaniMarquez, kahitangStudentSupremeLeader Governmentmasasagotangmga katanunganngmgaestudyantesa hindipagkakaroonngmanonood dahilsila

WALANGPALYANG ARANGKADA

Pagnakasaliako roon,masmagkakaroonakong chancesaOlympics taposmaslalakas dinakokapagdun akonagtrainingat makakakasama, makakakilalapang mgamagagaling.

LANCEDENCELLONDRES

Poomsae MedalLists

saadniMarquez.

MVPKAHIT MAYINJURY Ospitalang nagingbattlefieldniKarrie

Walang bahid ng hirap sa bigat si Ethan Tindugan sa kanyang pagKarrie-d saGrade 10 Blue Waves kahit nasa hospital pa at nagpapagaling ng injured na paa.

Kinulayan ni user “Xander_Ford 125” ang pagiging MVP sa laro kasabay ng pagkuha ng kampeonatosaMobileLegends ng Intramuralssakanilanghindiproblemang komunikasyon kahit hindi kompletoangkoponankontramas matatandangGrade11Ubeybe.

Ayon sa mga ulat, habang sila ay nagtatanghal sa kanilang presentasyon sa MAPEH ay hindi inaasahang sa kanyang pagsipa ay biglaan siyang nawala sa balanse at nadaganan nito angisapaniyangpaakayasiyaay lumagapak sa sahig na nagdulot sapagkapilayngkanyangpaa.

Samantala, ito’y hindi naging hadlang sa kanyang pakikilahok sa nasabing laro sapagkat siyaaynakasaliparinviaonlineat nagtamo pa ng sunod-sunod na pagkapanalo at titulong MVP sa kanilang laro gamit ang hero na si “Karrie-d”namay11nakillsat2assists,tinaloangibangkampo. Sa bandang huli, isinaad ni Ethan Tindugan, “ Hindi hadlang ang pilay ko para maglaro kaya dapat maging malakas ka para mandurog ng ibang tao,” na nagpapakita ng kanyang determinasyon at dedikasyon sa larangan nge-sports.

Sinustentuhan ni 7th grader Dwayne Khallel Lacno ang pagkabig ng dalawang ginto sa Poomsae Championships sa Division Meet para kunin ang tiket patungong NCR Palaro upang hindi mabokya sa patuloy na pangongolekta ng medalya sa buwanang pagsalang sa iba’t ibang kompetisyon sa taekwondo.

Dinekorasyunanngmga bagong medalya ni Lacno ang sumatotal na limang medalya sa loob ng tatlong buwan galing sa AllQuezonCityTaekwondoChampionships,BatangPinoy,CanosaA Area Meet at Caloocan City Division Meet mula Disyembre hanggangnoongPebrero.

Inalpasan ni ‘youngest’ Canosa A secondary representative ang dikit na girian sa Poomsae Individuals, katunggali ang dati niyang ‘kuya’ sa laro sa bisa .03 kalamangan matapos ang 7.53 produksiyon sa kampeonato sa Gregoria De Jesus Elementary SchoolnitongFebruary24. Sa pagpapatuloy ng kompetisyon, hindi na hinayaan pa ni Lacno na madikitan ng dating katambal sa Group Category para malinaw nang iselyo ang kaniyang ikalawang ginto sa tulong ng 7.500 para pagtibayin pa angtikettungongNCR.

noy na hindi binigo ang Caloocan Citynasiyaangipinadala. Nahawakan ni Dwayne ang korona sa elimination round ng Group B kung saan naangatan ang dalawang National Team memberngtaekwondo,daanpara satiketngkampeonato. Ngunit, nabigong irehistro ni Lacno ang kampeonato ngunit masaya na tumapos sa rank6kontrasahigit30nanaglalaban, bukod pa riyan, dagdag na langitosakaniyangbronzemedal samixed-doublesngPoomsaenitongDisyembre21,2024.

QcAll Taekwondo Championship Champion

Pinatunayan ng 13-year-old black belter na sa kaniya nakapanig ang tadhana makaraangmaunanangpagharian ang Area Meet noong Enero16 sa kabila ng kaniyang mataas na lagnat kinagabihan, bago ang labansaCamarinHighSchool.

“Masaya, syempre, grabe na yung mga kalaban ko ron, National Team na ‘yun e,” Ani Lacno nang tanungin kung anong nararamdam noong mga panahonnaiyon.

Ipinillit niyang maipanid ang tagumpay sa oras-oras na pagwa-warm up na nakatulong para pababain ang temperatura sa katawan, kasabay ng paginit ng tikas sa pagbokya sa katunggali sa pamamagitan ng 3-0 manualscoringsafinals.

“Nilalagnat nga ako nung gabi na ‘yun e, nag 38 yung temperatureko,nungumaga,may lagnatparin ako,pero nung nagwarm-upna akobiglang humupa yunbg sama ng pakiramdam ko,” saadniLacno.

Samantala,sakabilang limang sunod-sunod na medalya ni Dwayne, pait muna bago tamis sa makabagong karera ni Lacno, sa katunayan, sinubukan niya na mapasama sa National Team ngunithindisiyanagtagumpaysa sagupaan.

Subalit,walasapagpipilian ni Lacno ang tumigil sa pagsipa,hindi parin inaalis ng blackbelter ang kanyang pag-asa at pangarap sa larangan sa mas malalakipangkompetisyon.

“Pag nakasali ako roon, masmagkakaroonakongchance saOlympicstaposmaslalakasdin akokapag dunako nagtraining at makakakasama, makakakilala pa ng mga magagaling,” Puno nang pag-asangsambitniLacno.

Dinagdagan nito ang naunang koleksiyonsa BatangPi-

Gayunpaman, hindi pa huli ang lahat para sa batang Kankaloo na may kahaharapin pangNCRmeetsa Aprilnainaasahannyangmakababangonmula sa pagkakalugmok sa ikalawang puwesto nitong nagdaang NCR Palaro.

Saisanghiyaw,

Planatumikadang19-0runvsCanosaB sasemisclutch

LANCEDENCELLONDRES

Nagising at hindi na muling huminto pa si Lois Planamataposkagalitanngcoach sa malamyang first round para ratratin ang19-0 run sa second round at hindi na bitawan pa ang decider kontra Kyle Martin Caraig sa pagkambyo ng tiket tungong finals ng Kyurogi-7 sabisa ng 4-17,22-8,15-10 sa Caloocan City Division Meet, nitong ika-24 ng Pebrero sa Gregoria De Jesus Elementary School. Isinalba ng pagbibigay saysay ni Lois sa isang salita ng kanyang coach Jon Labayneangkareramakaraang iangat sa bingit ng pagkabigo sa 3-8 ng ikalawang set, bago balikwasin ng mabilisang ‘cornering moves’ at ipanid sa paniganghuling15segundong second round bago ang agarangpaghahalimawsadecider.

Sinelyuhan na ni Plana ang decider sa pagpupuntirya ng solidong mga sipa sa magkabilaang tagiliran ng pagod nang si Caraig sa pagpa-

sok ng decider na sumigurado ng tagumpay sa hindi na pagpalag pa ni Caraig sabandang huli.

Malamyang performance ang ibinungad ni Plana sa simula ng laro na malayo sa kanyang natural na performance,atpokussalaro,ngunit, sa tamang tyempo ay nailabas naangtunaynapinaghandaa.

“Siguro po dahil din sa coach ko, kung di nagagalit coach ko, hindi

BatangPinoy

6thoutof32individual 3rdmixed

Area-Meet ChampionIndividual DivisionMeet ChampionIndividual ChampionTeam

LUZSERNA

MARITONIREYES

LOISPLANA

GoldMedalist (KyorugiCategory-7)

DWAYNELACNO

CanosaA-ClusterPalaro SilverMedalist GoldeMedalist (Poomsae)

MR.ADORBATAC

MR.RENANTEMARQUEZ

Coach Coach BronzeMedalist

KURTPALOMA

GoldMedalist

MR.MARKBABAEL

VOLLEYBALLTEAM

Participator MR.JEROMEQUITE Coach

BASKETBALLTEAM

GoldMedalist

MR.MARKMONTERO

MR.DONHERERA Coach Coach Coach

TheInnovators