Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών Σταύρος Μηλιώνης Πρόεδρος ΚΕΑΝ- Κύτταρο Εναλλακτικών Αναζητήσεων Νέων Υπεύθυνος Δημοσίου Τομέα& Ευρωπαικών Προγραμμάτων ΟΤΕGLObe
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Σταύρος Μηλιώνης Ο Σταύρος Μηλιώνης γεννήθηκε στο Ίλιον. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Πατρών και εκπαιδεύτηκε στο Training Institute του Μονάχου στις Τηλεπικοινωνίες. Εργάστηκε στη Siemens στο DIP ως Μηχανικός Τηλεπικοινωνιών (Software Engineer) και αργότερα στην ίδια εταιρεία ως Account manager. Από το 2002 εργάζεται για την OTEGLOBE στο τμήμα Διεθνών Πωλήσεων και από το 2004 στον ΟΤΕ σαν Key Account Manager στη Γενική Διεύθυνση Εγχώριων Παρόχων. Σήμερα είναι Υπεύθυνος Δημοσίου τομέα και Ευρωπαϊκών προγραμμάτων στην ΟΤΕGLOBE. Από τον Μάιο του 2011 έως το Νοέμβριο ήταν Πρόεδρος του Οργανισμού Δίοικησης και Διαχείρισης του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης "Αντώνης Τρίτσης" μετά τη συγχώνευση του Οργανισμού συμμετέχει στο Δ.Σ. του Μητροπολιτικού Φορέα Δίοικησης και Διαχείρισης Προστατευώμενων περιοχών Αττικής. Είναι Ιδρυτής (2004) της οργάνωσης νεολαίας «ΚΕΑΝ- Κύτταρο Εναλλακτικών Αναζητήσεων Νέων» με κύριους τομείς δράσης τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, την προστασία του περιβάλλοντος, τον εθελοντισμό.
ΣΕΙΡΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ & ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ © «ΔΗΜΗΤΡΑ» Σ.Ε.ΑΕ Η μορφή και ο εν γένει σχεδιασμός της σειράς των Εκπαιδευτικών Σημειώσεων αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία της «ΔΗΜΗΤΡΑ» Συμβουλευτική Εκπαιδευτική Α.Ε. και η τυχόν αναπαραγωγή τους με οποιονδήποτε μέσο ή τρόπο, συνιστά αδίκημα και διώκεται ποινικά, σύμφωνα με την ελληνική και διεθνή νομοθεσία. Έκδοση 2015 Εκτύπωση:
| e-mail: entyposi2003@gmail.com
Σχεδιασμός: …………………………….
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
1.1.1
Table of Contents
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ.............................................................................................................................3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.........................................................................................................................................4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ...........................................................................................................................6 Εθελοντισμός και Σύγχρονη Κοινωνία.......................................................................................................7 1.1
Προσέγγιση του Εθελοντισμού................................................................................................8
1.1.1
Ορισμός Εθελοντισμού- Χαρακτηριστικά Εθελοντή............................................................8
1.1.2
Αξίες και αρχές Εθελοντισμού............................................................................................10
1.2
Ο Εθελοντισμός Σήμερα.........................................................................................................10
1.3
Εθελοντισμός και Κοινωνία των Πολιτών..............................................................................12
2.1
Κίνητρα για την ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων και εθελοντικής συμμετοχής.....................16
2.2
Πολιτικές Διείσδυσης Εθελοντισμού......................................................................................18
2.2.1
Ανάδειξη ωφελειών από τον εθελοντισμό..........................................................................18
2.2.2
Ρόλος σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης..................................19
2.2.3
Προώθηση εθελοντισμού μέσω opinion makers................................................................20
2.2.4
Εθελοντισμός στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης........................................20
2.2.5
Ευρωπαϊκά- Διεθνή Προγράμματα για Εθελοντισμό.........................................................20
2.3
Πρακτικές Ανάπτυξης Εθελοντικών Ομάδων.........................................................................21
3.1
Εκπαίδευση εθελοντών..........................................................................................................24
3.2
Πρακτικές Εκπαίδευσης Εθελοντών.......................................................................................27
3.2.1
Οργάνωση «Πρωτοβουλία για το Παιδί»...........................................................................27
3.2.2
Σώμα Εθελοντών Σαμαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού
Σταυρού...........................................................................................................................................27 3.2.3
Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στον Ερυθρό Σταυρό...............................................................28
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ
Η παγκοσμιοποίηση, η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, η ανάδυση περιβαλλοντικών προβλημάτων, οι κλιματικές αλλαγές, η διόγκωση των κοινωνικών ανισοτήτων και της παγκόσμιας φτώχειας, ο κοινωνικός αποκλεισμός, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, η αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής σε συνδυασμό με την μειωμένη εμπιστοσύνη σε κρατικούς θεσμούς, έχουν κινητοποήσει πληθώρα οργανώσεων, ομάδων, δικτύων και πρωτοβουλιών πολιτών να καλύψουν τα κενά που έχουν ανακύψει στους κόλπους της κοινωνίας. Καίριοι τομείς παρέμβασης, όπως η παιδεία, η υγεία, το περιβάλλον, η απασχόληση έχουν βρεθεί στο επίκεντρο οργανώσεων εθελοντισμού, οι οποίες ως πολυμορφικά κινήματα συμμετοχικής δημοκρατίας, λειτουργούν πλέον ως αντίβαρο στις θεσμικές αδυναμίες των δομών παγκόσμιας, ευρωπαϊκής και εθνικής διακυβέρνησης. Βασικό συστατικό των οργανώσεων και «κινητήριος μοχλός» για τη συνέχιση και επέκταση των δραστηριοτήτων τους είναι ο εθελοντισμός. Ο εθελοντισμός δεν είναι απλά μια συμπεριφορά. Είναι στάση ζωής που ενστερνίζεται ιδιαίτερες αξίες, όπως είναι η αλληλεγγύη, η κοινωνική συμμετοχή και δικαιοσύνη. Οι εθελοντές με τη στάση τους και τις δράσεις τους προωθούν θετικές στάσεις και αντιλήψεις για διάφορα κοινωνικά ζητήματα, στον σεβασμό, στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα συνανθρώπων τους που βιώνουν δύσκολες στιγμές. Ποιος όμως μπορεί να γίνει εθελοντής; Και για ποιο λόγο να διαθέσει τον ελεύθερό του χρόνο για να συμμετάσχει σε μια εθελοντική δράση; Οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται προς όφελος της κοινωνίας για ποιο λόγο έχουν ανάγκη από εθελοντές; Ποια η συμβολή τους στη δημιουργία μιας ισχυρής Κοινωνίας των Πολιτών; Πώς μια οργάνωση, ένας σύλλογος ή ένα κίνημα μπορεί να δημιουργήσει ομάδες εθελοντών και με ποιο τρόπο είναι σκόπιμο να τους εκπαιδεύσει ώστε να συμβάλλουν αποτελεσματικά και αποδοτικά στο έργο της οργάνωσης;
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
1
Εθελοντισμός και Σύγχρονη Κοινωνία
Σκοπός και επιμέρους στόχοι Σκοπός του πρώτου κεφαλαίου είναι να επιχειρήσει να αναδείξει το ζήτημα του εθελοντισμού, να αποσαφηνίσει έννοιες του κινήματος και να επισημάνει την αξία που έχει ο εθελοντισμός στη σύγχρονη κοινωνία και στην περίοδο της κρίσης. Αυτό θα συμβεί επιτυγχάνοντας: 1. Μια αποτελεσματική εισαγωγή στην έννοια και τις αρχές του εθελοντισμού 2. Μια επισήμανση των αρχών και αξιών του εθελοντισμού 3. Μια ανάδειξη της αξίας του εθελοντισμού ως μέρος μιας ισχυρής κοινωνίας των πολιτών
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα 1. Να κατανοήσουν το φαινόμενο του εθελοντισμού στις σημερινές διαστάσεις του 2. Να διαχωρίσουν τις εθελοντικές δράσεις από άλλες παρόμοιες δράσεις 3. Να αναγνωρίσουν τη δυναμική που μπορεί να αναπτύξει ο εθελοντισμός ως μέρος της Κοινωνίας των Πολιτών απέναντι στην τοπική κοινωνία, αλλά και την εθνική και παγκόσμια διακυβέρνηση
Λέξεις- Κλειδιά •
Εθελοντισμός
•
Κοινωνία των Πολιτών
•
Κοινωνική προσφορά
•
Κρίση
•
Κοινωνία
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
1.1 Προσέγγιση του Εθελοντισμού Όσο και αν προσπαθήσει κανείς, δεν μπορεί εύκολα να αποδώσει την έννοια του εθελοντισμού με τρόπο μονοσήμαντο και στατικό. Ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου η κρίση των τελευταίων χρόνων δεν είναι μόνο οικονομική και κοινωνική, αλλά και κρίση θεσμών και φορέων διακυβέρνησης και η οποία έχει επιφέρει σωρεία μεταβολών σε αντιλήψεις, νοοτροπίες και στάσεις ζωής. Ο εθελοντισμός δεν παύει να είναι ένα δυναμικό φαινόμενο το οποίο εξελίσσεται συνεχώς. Φυσικά ως μορφή συνεισφοράς προϋπήρχε στην περίπτωση της Ελλάδας μέσω του θεσμού των αμφικτιονιών. Ένας θεσμός ο οποίος αποτελούσε το θρησκευτικό και πολιτικό σύνδεσμο των Ελλήνων στην αρχαία Ελλάδα. Όταν οι αμφικτιονίες έχασαν το θρησκευτικό τους χαρακτήρα, εξελίχθηκαν σε μια προσπάθεια να ρυθμιστούν οι σχέσεις μεταξύ των πόλεων της Ελλάδας καθώς κατά τη διάρκειά τους σταματούσαν όλες οι εχθροπραξίες. Οι πράξεις αυτές πραγματοποιούνταν εθελοντικά και δεν προβλεπόταν αμοιβή για τα μέλη. Για το λόγο αυτό χαρακτηρίστηκαν ως η πρώιμη μορφή του εθελοντικού κινήματος. 1.1.1
Ορισμός Εθελοντισμού- Χαρακτηριστικά Εθελοντή
Η Ευρωπαϊκή Χάρτα για τα δικαιώματα και τις ευθύνες των εθελοντών του European Youth Forum, ορίζει τον Εθελοντή ως το άτομο που εκτελεί δραστηριότητες που ωφελούν την κοινωνία με ελεύθερη βούληση. Αυτές οι δραστηριότητες διεξάγονται για ένα μη κερδοσκοπικό σκοπό, ωφελώντας την προσωπική ανάπτυξη του εθελοντή, ο οποίος προσφέρει το χρόνο και την ενέργειά του για το γενικό καλό χωρίς οικονομική ανταμοιβή. Η δραστηριότητα πραγματοποιείται για έναν μη κερδοσκοπικό σκοπό και δεν αντικαθιστά την αμειβόμενη εργασία. Με βάση τον παραπάνω ορισμό, ως εθελοντισμός μπορεί να θεωρηθεί ένα «κοινωνικό κίνημα» με στόχο την εθελούσια και ανιδιοτελή προσφορά, το συλλογικό συμφέρον, την κοινωνική παρέμβαση και την κοινωνική ευημερία. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO, 2011) έχει προτείνει τον ακόλουθο ορισμό. Η εθελοντική εργασία περιλαμβάνει παροχή υπηρεσίας ή ανάληψη δραστηριότητας χωρίς την καταβολή αμοιβής προς όφελος της κοινότητας και προσώπων (εξαιρουμένων των συγγενών και των μελών της οικογένειας). Αναλυτικότερα: Αφορά εργασία/απασχόληση, δηλαδή συμβολή στην παραγωγή αγαθών ή παροχή υπηρεσιών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα (ως εργασία, ο εθελοντισμός συνυπολογίζεται στη συνολική παραγωγή), Είναι εργασία μη αμειβόμενη, δηλαδή διενεργείται χωρίς μισθό/απολαβές ή κάποια άλλη ισοδύναμη αποζημίωση, Είναι μη υποχρεωτική, δηλαδή είναι απόρροια ελεύθερης επιλογής και όχι νομικής υποχρέωσης ή άλλου είδους καταναγκασμού, Είναι άμεση ή έμμεση, με την άμεση να αναφέρεται στην παροχή εργασίας προς όφελος άλλων νοικοκυριών και με την έμμεση να αναφέρεται στην παροχή εθελοντικής εργασίας μέσω σχετικών μη κερδοσκοπικών ή άλλων συναφών οργανώσεων οι οποίες βοηθούν τα νοικοκυριά, Δεν περιλαμβάνει τη μη αμειβόμενη εργασία προς όφελος μελών του ιδίου νοικοκυριού (αποκλείεται δηλ. ο “οικογενειακός εθελοντισμός”), και Δεν Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
περιορίζεται σε ένα συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο, αλλά ο εθελοντισμός μπορεί να παρέχεται στις ΜΚΟ, στους κρατικούς/ κυβερνητικούς φορείς, στις επιχειρήσεις κ.ά.. Μια δεύτερη προσέγγιση ορίζει τον εθελοντισμό ως την αξιοποίηση του ελεύθερού μας χρόνου και τη διοχέτευση της ενέργειας μας για ένα καλό σκοπό. Μέσα από τη συμμετοχή σε οργανώσεις που προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική αλληλεγγύη, που προάγουν τον αθλητισμό και τον πολιτισμό, που υπερασπίζονται το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την υγεία, που προστατεύουν το περιβάλλον και κινητοποιούν τους νέους σε εναλλακτικές διεξόδους για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, οι εθελοντές εξελίσσουν το υφιστάμενο γνωσιακό τους υπόβαθρο και αναπτύσσουν νέες δεξιότητες και ικανότητες. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι σκοπός του εθελοντή δεν είναι το κέρδος με την έννοια της αγοράς εργασίας, αλλά το κοινωνικό όφελος με απώτερο στόχο το συλλογικό συμφέρον. Ο εθελοντής μέσα από την προσφορά του συμβάλλει στην παροχή «αγαθών και υπηρεσιών» ώστε να μπορέσει να καλύψει το έλλειμμα που δημιουργείται πολλές φορές είτε λόγω της κρατικής αδιαφορίας είτε της κρατικής αναποτελεσματικότητας ή ακόμη και της απροθυμίας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να πραγματοποιήσει επενδύσεις σε τομείς κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών. Όπως αναφέρεται σε σχετική μελέτη (Widjaja, 2010), ο εθελοντής είναι το υποκείμενο εκείνο το οποίο προσφέρει εθελούσια ανιδιοτελώς χρόνο, δεξιότητες, γνώσεις και ενέργειας με στόχο την ικανοποίηση των αναγκών που το κοινωνικό σύνολο έχει ανάγκη. Συνεπώς, αν επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ του εθελοντή (Carpenter & Myers, 2007), θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ενδεικτικά πως ο εθελοντής, είναι σημαντικό να συνδυάζει χαρακτηριστικά και ιδιότητες όπως:
Να προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες του Να είναι συγκροτημένη προσωπικότητα με οργανωτικές δεξιότητες Να διαθέτει συνέπεια ως προς τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει Να έχει θέληση για διαρκή μάθηση και εκπαίδευση Να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες Να έχει υψηλό αίσθημα ευθύνης και δη κοινωνικής Να διαθέτει κοινωνική συνείδηση Να λειτουργεί με συνεργατικό πνεύμα και αλληλεγγύη
1.1.2
Αξίες και αρχές Εθελοντισμού
Οι βασικές αρχές της εθελοντικής εργασίας που είναι σκόπιμο να πρεσβεύει ο εθελοντής είναι:
Η εθελοντική εργασία προσφέρεται εθελοντικά με βάση τα προσωπικά κίνητρα και τις
επιλογές των εθελοντών Η εθελοντική εργασία είναι άμισθη Ο εθελοντισμός προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Ο εθελοντισμός σέβεται τα δικαιώματα, τον πολιτισμό και την εξιοπρέπεια των ανθρώπων Ο εθελοντισμός είναι ένας θεμιτός τρόπος με τον οποίο μπορούν όλοι οι πολίτες να
συμμετέχουν στις δραστηριότητες της κοινωνίας τους Ο εθελοντισμός δεν είναι υποκατάστατο της αμειβόμενης εργασίας Οι εθελοντές δεν αντικαθιστούν τους αμειβόμενους εργαζόμενους Οι διάφορες μορφές εθελοντικής εργασίας είναι εξίσου προσβάσιμες σε όλους, ανεξάρτητα από τη φυλή, τις θρησκευτικές και πολιτικές τους πεποιθήσεις, καθώς και την κοινωνική και
οικονομική τους θέση Η εθελοντική εργασία πρσοφέρεται με δεοντολογία και πάντοτε με σεβασμό στην αξιοπρέπεια
του ατόμου Η εθελοντική εργασία προωθεί την πρωτοβουλία, το αίσθημα ευθύνης, τη δημιουργικότητα, την κοινωνική συμμετοχή
1.2 Ο Εθελοντισμός Σήμερα Η αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και του κοινωνικού ιστού, η αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας
σε συνδυασμό με τις αδυναμίες της αγοράς και των κρατικών μηχανισμών έχουν
δημιουργήσει πρόσφορες συνθήκες για την ανάπτυξη εθελοντικής δράσης σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Φυσικά κάτι τέτοιο δε συνεπάγεται σε καμία περίπτωση ότι η αναγνώριση της συμβουλής τους θα πρέπει να ερμηνεύεται ως άλλοθι της πολιτείας. Σε καμία περίπτωση ο εθελοντισμός δεν θα πρέπει να αποτρέπει τους πολίτες από το να διεκδικούν τα δικαιώματά τους τόσο από το κράτος όσο και τους επίσημους θεσμούς του. Εκείνο το οποίο μπορεί να επιτύχει ο εθελιοντισμός στη σημερινή συγκυρία είναι η αναμόρφωση και ενδυνάμωση της κοινωνίας μέσα από τις συνεχείς δράσεις προς όφελος του συλλογικού συμφέροντος. Παλαιότερα η έννοια του εθελοντισμού ήταν συνδεδεμένη αποκλειστικά και μόνο με την έννοια της προσφοράς. Σήμερα κάτω από τις επικρατούσες συνθήκες, ο εθελοντισμός τείνει να εξελιχθεί σε βασικό συντελεστή δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου, ο οποίος μπορεί να δημιουργήσει προστιθέμενη αξία στην οικονομία. Από τον πατριωτικό φιλανθρωπικό και τοπικό εθελοντισμό με τις μη χρηματικές ανταλλαγές που κυριαρχούσε στις παλαιότερες γενιές έχουμε περάσει σε ένα πολυδιάστατο-οικουμενικό, ανθρωπιστικό και οικολογικό εθελοντισμό με αυτονομία δράσης από την αγορά και κράτος που ωστόσο λειτουργεί συμπληρωματικά και καλύπτει τα κενά της οικονομίας. Ο εθελοντισμός σήμερα δεν είναι μόνον συναίσθημα αλληλεγγύης, αλλά λογική διαδικασία με ανταποδοτικότητα στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας. Δεν αναγνωρίζεται πλέον μόνο ως πράξη φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης σε εκδηλώσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως κυρίως συνέβαινε σε κοινωνίες του παρελθόντος, αλλά και ως θεσμική δραστηριότητα που παράγει και διαδίδει διαρκή αγαθά στον πολιτισμό, στο περιβάλλον και στην κοινωνική μέριμνα, Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
ως χώρος που αναπτύσσει του ανθρώπινου πόρους και συνθέτει και εμπλουτίζει το κοινωνικό κεφάλαιο. Στη σημερινή εποχή ο εθελοντισμός δρα εποικοδομητικά στο κοινωνικό στερέωμα, αφού προάγει την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην προάσπιση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων και ενδυναμώνει την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η χώρα μας διαθέτει διαχρονικά ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμού που θεωρεί ότι ο εθελοντισμός είναι σημαντικός, με ειδικότερη έμφαση στα επιμέρους πεδία εθελοντισμού να αναφέρονται στο περιβάλλον (50% έναντι μέσου όρου 2% στην ΕΕ-27), στην κοινωνική αλληλεγγύη και ανθρωπιστική βοήθεια (43% έναντι 37% στην ΕΕ- 27) και στην υγειονομική φροντίδα (36% έναντι 32% στην ΕΕ-27). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι με βάση τα συγκριτικά στοιχεία 2010-2011, η αύξηση του ποσοστού εκείνων που θεωρούν τον εθελοντισμό σημαντικό για την υγειονομική φροντίδα (+14%), είναι σχεδόν διπλάσια από την αντίστοιχη ποσοστιαία αύξηση στην ΕΕ-27. Το στοιχείο αυτό ενδεχομένως είναι δηλωτικό των αναφυόμενων αναγκών υγειονομικής φροντίδας για σημαντικό τμήμα του πληθυσμού που λόγω ανεργίας απώλεσε την ασφαλιστική υγειονομική κάλυψη αλλά και της ανάδυσης ενός κύματος των φτωχών εργαζόμενων που, παρότι απασχολούμενοι, αδυνατούν να ανταπεξέλθουν σε βασικά πάγια έξοδα. Τα παραπάνω στοιχεία αναφέρονται μόνο στον οργανωμένο εθελοντισμό, δηλαδή τον τυπικό εθελοντισμό που λαμβάνει χώρα μέσω ή δια μέσου σωματείων, ιδρυμάτων, αστικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών, ποικίλων ΜΚΟ. Υπάρχει όμως και η συμμετοχή σε άτυπα δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης, σε δραστηριότητες και πρωτοβουλίες ομάδων είτε για αυτοβοήθεια είτε για στήριξη ευάλωτων ατόμων και σε ποικίλες κοινωνικές δραστηριότητες που κείνται πέρα από την οικογένεια και το νοικοκυριό και ασφαλώς πέρα από το κράτος και την αγορά. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας της ΓΓΝΓ για το 2011, ποσοστό 78,3% των εθελοντών στον τυπικό τομέα εθελοντικής εργασίας δηλώνει ότι συμμετέχει και σε άτυπες μορφές εθελοντικής εργασίας. Το αντίστοιχο ποσοστό μεταξύ των μη εθελοντών είναι 43,4%. Συνολικά, το 46,8 του πληθυσμού έρευνας της ΓΓΝΓ δηλώνει συμμετοχή σε άτυπες μορφές εθελοντισμού, όπως η παροχή υπηρεσίας-εργασίας, η εισφορά σε χρήμα, η συμμετοχή σε κοινότητες πολιτών και αυτοδιαχειριζόμενες θεματικές δράσεις, η συμμετοχή σε κινηματική δράση. Με λίγα λόγια, ο εθελοντισμός σήμερα αποτελεί επιτακτικό αίτημα και ανάγκη της κοινωνίας.
1.3 Εθελοντισμός και Κοινωνία των Πολιτών Στο παρακάτω χωρίο, o μεγάλος Περικλής στον λόγο του προς τους συμπολίτες του Αθηναίους, υπογραμμίζει με τον πλέον εύγλωττο τρόπο, εξαίροντας την εθελούσια συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, ότι «αν η πόλη έχει καλώς στο σύνολό της, ωφελεί περισσότερο τους πολίτες, παρά αν ευτυχεί μεν ο καθένας από τους πολίτες χωριστά, ενώ κλονίζεται στο σύνολό της. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος, Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
και αν ευτυχεί ατομικά, παρ’ όλ’ αυτά καταστρέφεται μαζί με την πατρίδα του, αν αυτή καταστραφεί, αν δε στην αντίθετη περίπτωση ο ίδιος δυστυχεί, ενώ η πατρίδα του ευτυχεί, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να διασωθεί». Η κυρίαρχη σχολή σκέψης στη χώρα μας θεωρεί ότι η κοινωνία πολιτών είναι ατροφική, συμπιεσμένη μεταξύ ενός υπερτροφικού κράτους και των προνομιακών συνομιλητών του (κόμματα, συνδικάτα). Τίθεται, επομένως, ένα ποιοτικό κριτήριο (αυτονομία έναντι κράτους και κομμάτων) για την αξιολόγηση της ατροφίας της κοινωνίας πολιτών, χωρίς να παραγνωρίζεται και η αδυναμία επακριβούς ποσοτικής αποτίμησης μιας ισχυρής κοινωνίας πολιτών. Οι δράσεις εθελοντισμού και η αύξηση της συμμετοχής των νέων σε αυτές αποτελούν ένα ουσιαστικό βήμα της μετάβασης της κοινωνίας σε κοινωνία υπεύθυνων πολιτών, στην οποία οι πολίτες από απλοί χρήστες ή κριτές των δρώμενων γίνονται υπεύθυνοι και συνειδητοποιημένοι πολίτες του κόσμου με ενεργή συμμετοχή, με ορμητήριο τις εθελοντικές δράσεις, στη διαμόρφωση ενός ποιοτικού μέλλοντος για τους ίδιους και τις επόμενες γενιές. Η αυξανόμενη ανάπτυξη κοινωνικών πρωτοβουλιών και δράσεων αλληλεγγύης φαίνεται να θέτει εκ νέου υπό εξέταση την άποψη περί ατροφικής κοινωνίας πολιτών στη χώρα μας. Η ανάληψη πρωτοβουλιών από οργανώσεις και οργανισμούς με διαφοροποιημένη θεσμική μορφή αλλά και η ευρεία παρουσία άτυπων συσσωματώσεων/συλλογικοτήτων που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό ορατότητας στη δημόσια σφαίρα λόγω της εξάπλωσης της χρήσης του διαδικτύου. Και όταν λέμε «κοινωνία των πολιτών» εννοούμε τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο κράτος και την αγορά. Εννοούμε, με άλλα λόγια, μια κοινωνική περιοχή στην οποία δεν παρεμβαίνει το επίσημο κράτος με τους θεσμούς του, ούτε η ιδιωτική πρωτοβουλία με την έννοια της αμιγούς επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ταυτόχρονα, σε ό,τι αφορά στους πολίτες η κοινωνία των πολιτών προϋποθέτει «πολιτικά υποκείμενα με υψηλό βαθμό αυτονομίας στον προσδιορισμό κατά τον προσδιορισμό των συλλογικών τους συμφερόντων» (Σημίτη, 2002:177). Οι εθελοντικές οργανώσεις, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, οι μη κερδοσκοπικές συνεταιριστικές ομάδες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι αποτελούν μέρος της κοινωνίας των πολιτών, συγκροτώντας ουσιαστικά τον τρίτο πυλώνα ανάπτυξης στις δυτικές κοινωνίες. Ο Νίκος Μουζέλης αποδίδει τον όρο ως «έναν «ενδιάμεσο» χώρο μεταξύ κράτους και αγοράς: (…) έναν αυτοκυβερνώμενο κοινωνικό χώρο, αποτελούμενο από θεσμούς, ομάδες, οργανώσεις οι οποίες λειτουργούν και κατά του άκρατου ατομικισμού της αγοράς και κατά του κρατικού αυταρχισμού» (Μουζέλης,1997) Μέσω της κοινωνίας των πολιτών επιτυγχάνεται: α) η καλλιέργεια ενός εναλλακτικού ηθικού και αξιακού συστήματος, β)διαμόρφωση κουλτούρας ελέγχου και κοινωνικής λογοδοσίας (μέσω της πίεσης που ασκείται προς τους θεσμούς τα όργανα της δημόσιας διοίκησης), γ) η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων, απαλλαγμένων από τη γραφειοκρατική ασφυξία του κρατισμού, δ) η ενεργός συμμετοχή των πολιτών σε δραστηριότητες όπως η παροχή βοήθειας σε απόρους και ορφανά, Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
η αιμοδοσία, η φροντίδα των ηλικιωμένων, η προστασία του περιβάλλοντος, κ.ά., ε) η ενθάρρυνση της συλλογικής εργασίας, στ) η ανάπτυξη μιας καθολικής συνείδησης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων, ζ) η προστασία σημαντικών κοινωνικών αγαθών τα οποία είτε έχουν εγκαταλειφθεί από το κράτος, είτε ο ιδιωτικός τομέας δεν ενδιαφέρεται να αναλάβει.
Α ΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Το Κεφάλαιο 1 εξοικειώνει τον αναγνώστη με την έννοια του εθελοντισμού και της εθελοντικής δραστηριότητας. Αναδεικνύει τη βασική διαφορά του εθελοντισμού του σήμερα με το χθες, ενώ ταυτόχρονα επισημαίνει τις βασικές αρχές και αξίες του εθελοντισμού. Παράλληλα, ο αναγνώστης αποκτά ενημέρωση για τη σημασία του εθελοντισμού ως μέρους της Κοινωνίας των Πολιτών στην ενίσχυση της λογοδοσίας, τη μείωση της γραφειοκρατίας, την ανάπτυξη μιας νέας κουλτούρας στην κοινωνία.
ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 1. 2. 3. 4.
http://www.youthforum.org/assets/2014/04/YFJ-VolunteeringCharter-EL.pdf http://scholarship.claremont.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1015&context=cmc_theses http://www.snf.org/media/3069921/ELIAMEP-Report.pdf http://www.niu.edu/user/tj0bjs1/papers/hsk05.pdf
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Κεφάλαιο 1: Εθελοντισμός και Σύγχρονη Κοινωνία 1. Με βάση την εμπειρία σας να περιγράψετε τα κίνητρα που σας ώθησαν στη συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις. Αν δεν έχετε ανάλογη εμπειρία, περιγράψτε τους λόγους για τους οποίους δεν έχετε αναπτύξει μέχρι σήμερα εθελοντική δράση 2. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία σχετικά με τη θετική συμβολή της «κοινωνίας των πολιτών», να εκθέσετε την άποψή σας σχετικά με το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών στη σύγχρονη εποχή σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. 3. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Αναπτύξετε περαιτέρω τον προβληματισμό σας για το εάν ο εθελοντισμός συμβάλλει ώστε οι κρατικές δομές εξουσίας να αποφεύγουν τις ευθύνες τους απέναντι στους πολίτες Ο εθελοντισμός δεκάδων πολιτών απαντά στην συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους Έναν μικρό θρίαμβο της κοινωνικής αλληλεγγύης πάνω στα αποκαΐδια του κοινωνικού κράτους γνωρίζει τον τελευταίο μήνα η Θεσσαλονίκη. Το Κοινωνικό Ιατρείο, που ξεκίνησε με Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
πρωτοβουλία ενός πυρήνα γιατρών, εξελίσσεται σε μια δομή που εξυπηρετεί καθημερινά εκατοντάδες ασθενείς και υποστηρίζεται από δεκάδες άλλους. Στεγασμένο στον 1ο όροφο που παραχώρησε το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης στο κτίριό του στην Αισώπου 24 (καλύπτοντας και το κόστος ηλεκτρικού, θέρμανσης), το Ιατρείο λειτουργεί από τις 7 Νοεμβρίου, τις εργάσιμες μέρες. Ο στόχος είναι να καλύψει πρωτίστως τις ανάγκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ανασφάλιστων πολιτών, που αυξάνονται με δραματικούς ρυθμούς. Περίπου 40 οδοντίατροι και 30 γιατροί υποειδικοτήτων στελεχώνουν καθημερινά τις βάρδιες σε ξεχωριστά ιατρεία: οδοντιατρικό (πολλαπλές βάρδιες πρωί, μεσημέρι και απόγευμα), γενικής ιατρικής (κάθε απόγευμα), νευρολογικό, ψυχιατρικό και παιδιατρικό (δύο ή τρεις μέρες την εβδομάδα). Η γραμματειακή υποστήριξη, για ραντεβού με τους γιατρούς (…), στελεχώνεται επίσης από περίπου 20 εθελοντές πολίτες. Στον ίδιο χώρο έχει οργανωθεί φαρμακείο στελεχωμένο από 4-5 φαρμακοποιούς. Τις προμήθειές τους σε περισσευούμενα φάρμακα προσφέρουν πολίτες και φαρμακοποιοί που παραλαμβάνουν τέτοια υπόλοιπα από τους πελάτες τους. Ένα από τα πιο θετικά μηνύματα του πρώτου μήνα λειτουργίας της δομής ήταν οι πολλαπλασιαστικοί ρυθμοί αύξησης της προσφοράς, χάρη στη θερμή υποστήριξη του εγχειρήματος από την κοινωνία της πόλης. Σωματεία, συνδικάτα, συλλογικότητες και μεμονωμένοι αλληλέγγυοι καλύπτουν τις ανάγκες σε εξοπλισμό, αναλώσιμα κ.ά. Το ίδιο διάστημα, στον αρχικό πυρήνα της πρωτοβουλίας προστέθηκαν επιπλέον περίπου 20 συνεργαζόμενοι ιδιώτες γιατροί που δέχονται, επίσης χωρίς αμοιβή, περιστατικά που χρειάζονται εξειδικευμένες διαγνώσεις και θεραπείες, τις οποίες δεν μπορεί να προσφέρει το Ιατρείο. Το πόσο μεγάλη ανάγκη ήρθε να καλύψει το εγχείρημα αποτυπώνεται στη διαπίστωση ότι ήδη όλα τα ιατρεία είναι γεμάτα. Στην οδοντιατρική περίθαλψη τα περισσότερα περιστατικά (50-60%) αφορούν μετανάστες. Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, όμως, αναζητούν κυρίως Έλληνες που έχασαν τελευταία τις δουλειές και την ασφαλιστική 9 τους κάλυψη, άνθρωποι, οι περισσότεροι ηλικίας 50-60 ετών, αλλά και πάρα πολλοί νέοι. (.…) Παρόλο που ανάλογες δράσεις αναπτύσσονται στο πλαίσιο κι άλλων πρωτοβουλιών, η ομάδα της Θεσσαλονίκης τονίζει με έμφαση ότι δεν αποτελούν ΜΚΟ αλλά «μια κινηματική πρωτοβουλία» και πως δεν κάνουν φιλανθρωπία αλλά αλληλεγγύη σε έναν αγώνα για το δικαίωμα των ασθενών σε δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Κατά το διάστημα που έστηναν το Κοινωνικό Ιατρείο, πλην του Εργατικού Κέντρου, αναζήτησαν υποστήριξη και στο Δήμο Θεσσαλονίκης και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. (…) Πηγή: Αγ .Μπουμπούκα, 11/12/2011, Ο Εθελοντισμός δεκάδων πολιτών απαντά στη συρρίκνωση του κράτους, Ελευθεροτυπία
2
Πολιτικές Ανάπτυξης Εθελοντών Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Σκοπός και επιμέρους στόχοι Σκοπός του δεύτερου κεφαλαίου είναι να επιχειρήσει να αποσαφηνίσει τις πολιτικές μέσω των οποίων είναι εφικτή η ενδυνάμωση του εθελοντικού κινήματος και η περαιτέρω ανάπτυξη εθελοντικών ομάδων. Αυτό θα συμβεί επιτυγχάνοντας: 1. Μια ανάλυση των κινήτρων για την ανάπτυξη των εθελοντικών δράσεων 2. Επεξήγηση των πολιτικών που εκπονούνται για την ανάπτυξη εθελονικτών κινημάτων 3. Παράθεση των πρακτικών που ακολουθούνται για την ανάπτυξη εθελοντικών ομάδων
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Να γίνει διάχυση της πληροφόρησης για δυνητικούς τρόπους δημιουργίας εθελοντικών κινημάτων και ομάδων.
Λέξεις- Κλειδιά
Κίνητρα Αξία εθελοντισμού Πάρκα Εκπαιδευτικά Προγράμματα Opinion Makers
2.1 Κίνητρα για την ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων και εθελοντικής συμμετοχής Είναι γεγονός πως ως βασικές αιτίες για την έλλειψη εθελοντικής διάθεσης είναι η κουλτούρα που διέπει ένα λαό, τα συστημικά και δομικά εμπόδια, καθώς και οι ατομικές δυσκολίες. Και οι τρεις συνιστώσες αποτελούν υπολογίσιμα μεγέθη τα οποία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε. Από την άλλη ωστόσο, τα σύγχρονα δεδομένα στην κοινωνία, την οικονομία, αλλά και οι νέες εξελίξεις στον τρόπο επικοινωνίας (μέσα κοινωνικής δικτύωσης) εμφανίζουν τάση ενδυνάμωσης του κοινωνικού ρόλου του εθελοντισμού, δημιουργώντας σε σύγκριση με το παρελθόν καλύτερες προϋποθέσεις. Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι ο εθελοντισμός δεν πρέπει να ταυτίζεται με άλλες παρεμφερείς δράσεις, όπως είναι οι χορηγίες, οι αγαθοεργίες, οι δωρεές και η φιλανθρωπία. Βασικό κίνητρο του εθελοντισμού είναι η ηθελημένη προσφορά μέσω της συμμετοχής σε μια συλλογική δράση. Κίνητρα για τη συμμετοχή δεν μπορούν να θεωρηθούν ο οίκος, η ελεημοσύνη, η μεταθανάτια αναγνώριση. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο εθελοντισμός μπορεί να αρχίζει από βαθιά Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
προσωπικά κίνητρα όπως είναι η θέληση για ανιδιοτελή προσφορά και να καταλήγει σε προσωπικές επιδιώξεις για ενίσχυση των δεξιοτήτων και γνώσεων. Εύλογα όμως τίθεται το ερώτημα: Για ποιο λόγο να ασχοληθεί κάποιος με τον εθελοντισμό; Ποια τα κίνητρα που μπορούν να ωθήσουν στο να γίνει κάποιος εθελοντής; Σε πρόσφατη μελέτη με τίτλο «Motivation behind volunteerism» (Widjaja, 2010), έγινε προσπάθεια δημιουργίας βασικών μοντέλων μέσω των οποίων επιχειρείται μια συστηματοποίηση των κινήτρων αυτών. Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, το πολυδιάστατο μοντέλο (Clary et al 1998) στηρίζεται σε ορισμένα στοιχεία τα οποία μας κινητοποιούν. Πιο συγκεκριμένα τα στοιχεία αυτά είναι: κοινωνικά κριτήρια, αξίες, αντιλήψεις, καριέρα, αίσθημα αυτοπροστασίας και αυτοβελτίωσης.
Α ξί ε ς
Κ α ρι έρ α Α ίσ θ η μ α α υ το π ρ ο σ τα σ ί ας
Αντ ιλ ή ψ ει ς Α ίσ θ η μ α α υ το β ε λτ ίω σ η ς
Στην πραγματικότητα, τα κίνητρα αυτά δεν είναι άλλα από την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να αποκτήσει νέες εμπειρίες και γνώσεις, να αναπτύξει τις κοινωνικές του δεξιότητες, να αποκτήσει διακριτή κοινωνική ταυτότητα, να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμησή του, να βοηθήσει το συνάνθρωπο. Πέραν ωστόσο των κινήτρων αυτών, δεν πρέπει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μια ξεχωριστή οντότητα με τη δική του προσωπικότητα, ψυχο-διανοητική συγκρότηση και με διαφορετική ιεράρχηση των έμφυτων αναγκών που προααναφέρθηκαν. Σε άλλες μελέτες (Randle & Dolnicar, 2009, (Handy & Katz, 2008) επισημαίνται ότι η εθελοντική δράση για να μπορέσει να ενεργοποιήσει τους πολίτες να έχουν συμμετοχικό και παρεμβατικό ρόλο, να
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
αυτενεργούν, να προσφέρουν και να λειτουργούν συλλογικά, είναι αναγκαίο να έχουν κάποια κίνητρα. Ως τέτοια μπορούν να θεωρηθούν:
η έμφαση στην ανάγκη των εθελοντών για βελτίωση των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των
ικανοτήτων τους η αξιοποίηση του εθελοντισμού ως μέσου για την ενίσχυση της επαγγελματικής προοπτικής η αναγνώριση της προσφοράς και του έργου του εθελοντή η έμφαση σε αρχές, αξίες και οράματα που οφείλει να έχει η εθελοντική δράση η κοινωνική αναγνώριση της αλληλεγγύης ως θεμελιακής αξίας της κοινωνικής ζωής η ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων από τον εθελοντή η ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης η ανάδειξη και η διάχυση των αποτελεσμάτων της δράσης του εθελοντή η έμφαση στο συλλογικό χαρακτήρα της δράσης.
Στατιστικά πάντως αποδεικνύεται πώς οι νέοι εμπλέκονται περισσότερο σε δράσεις που αφορούν την ενίσχυση του επαγγελματικού τους υπόβαθρου και την εξέλιξη των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους, ενώ άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δραστηριοποιούνται περισσότερο σε δράσεις που αφορούν ιδεολογία, παράδοση, αξίες. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα (Houle et al, 2005), πολλοί αναπτύσσουν εθελοντική δράση λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων, προσωπικών βιωμάτων ή ακόμη και βαθύτερων προσωπικών αναγκών.
2.2 Πολιτικές Διείσδυσης Εθελοντισμού Όπως αναφέρει ο A. Gorz « Η έξοδος από τη σημερινή κρίση της κοινωνίας πρέπει να αναζητηθεί σε περισσότερες ανταλλαγές που δεν κυριαρχούνται ούτε από το χρήμα ούτε από τη διοίκηση, αλλά θεμελιώνονται σε δίκτυα αυτοβοήθειας εθελοντικής, αυτοοργανωμένης αλληλεγγύης και στην ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών». Σε μια περίοδο όπου είναι ορατή η κρίση αξιών, η ανάπτυξη του εθελοντισμού συνιστά μια σύγχρονη αναγκαιότητα. Πώς όμως διασφαλίζεται η διείσδυση της αντίληψης και της αξίας του εθελοντισμού στην κοινωνία; 2.2.1
Ανάδειξη ωφελειών από τον εθελοντισμό
Ο εθελοντισμός συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη συγκρότηση μιας συνεκτικής κοινωνίας μέσα από διαδικασίες όπως η δημιουργία στενών κοινωνικών δεσμών, η ανάπτυξη του «κοινωνικού κεφαλαίου» και του κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών, η ένταξη και η ενίσχυση των κοινωνικά ευπαθών ατόμων και ομάδων, η υπεράσπιση και η στήριξη των κοινωνικά αδυνάτων (Penner, 2004). Ταυτόχρονα, μέσω του εθελοντισμού τονώνεται η αυτοπεποίθηση κοινωνικών ομάδων που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα είχαν την ευκαιρία να αποδείξουν ότι είναι κοινωνικά χρήσιμες και άξιες της εμπιστοσύνης και της αποδοχής του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Για παράδειγμα, η συμμετοχή ατόμων με ειδικές ανάγκες ως εθελοντών τονώνει την αυτοπεποίθησή τους και τούς καθιστά ενεργούς πολίτες. Σε άλλη περίπτωση, ο εθελοντισμός των νέων βάζει βαθιά τα Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
θεμέλια για την ενεργό και αποτελεσματική συμμετοχή τους στα κοινά ως πολίτες του αύριο. Επιπροσθέτως, η συμμετοχή των ατόμων της τρίτης ηλικίας σε εθελοντικές δραστηριότητες τους ενισχύει ψυχοσωματικά, αναπληρώνοντάς το κενό που δημιουργεί είτε η έλλειψη του εργασιακού τους περιβάλλοντος, είτε η απουσία της οικογένειας με τον τρόπο που την είχαν στο παρελθόν (Randle & Dolnicar, 2009) – (Handy & Katz, 2008). Σε πολλές χώρες με μεγάλες ομάδες περιθωριοποιημένων ομάδων (λόγω φτώχειας, ανεργίας, κοινωνικού αποκλεισμού και μετανάστευσης) έχει παρατηρηθεί ένα σημαντικό ποσοστό αποστροφής και αδιαφορίας των ομάδων αυτών για την εθελοντική δράση, γεγονός που εξηγείται λόγω της έλλειψης πληροφόρησης, οργανωτικών δομών και διαδικασιών προβολής των στόχων και αξιών του εθελοντικού κινήματος. Αξίζει επίσης να επισημανθεί πως ο επικουρικός ρόλος του εθελοντισμού στη λειτουργία του κράτους βοηθά σημαντικά στη βελτίωση της απόδοσης των δημόσιων υπηρεσιών (εκπαίδευση, υποδομές, φροντίδα ηλικιωμένων και παιδιών, απόρων και αστέγων) ενώ προωθεί στην πράξη την κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή συμβάλλοντας στην εξασθένιση της περιθωριοποίησης (κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής). Είναι σημαντικό να επισημάνουμε την ιδιαίτερη συμβολή που μπορεί να έχει η ανάπτυξη του εθελοντισμού στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αφού σύμφωνα με σύγχρονα στοιχεία η συμβολή του στο Α.Ε.Π. μιας χώρας μπορεί να φτάσει έως και 15%. 2.2.2
Ρόλος σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Είναι γεγονός πως το σχολείο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια των αντιλήψεων, των απόψεων και των πεποιθήσεων των παιδιών, αλλά και στη σταδιακή υιοθέτηση μιας νέας κουλτούρας. Τα τελευταία χρόνια είναι ιδιαίτερα θετικό το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερες μαθητικές κοινότητες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και υλοποιούν δράσεις που προάγουν τον εθελοντισμό. Στην εξέλιξη αυτή έχουν διαδραματίσει και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο πολλές οργανώσεις οι οποίες υλοποιούν στοχευμένα και κατόπιν έγκρισης από το καθ΄υλην αρμόδιο Υπουργείο (Υπουργείο Παιδείας) εκπαιδευτικά προγράμματα. Στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι η διεύρυνση της γνώσης, η εξοικείωση με έννοιες όπως εθελοντισμός, ευαισθητοποίηση, αλληλεγγύη, περιβαλλοντική συνείδηση, η ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως συνεργατικό και ομαδικό πνεύμα, υπευθυνότητα, διάθεση για προσφορά κτλ. Τέτοια προγράμματα υλοποιούνται στο ΚΕΑΝ- Κύτταρο Εναλλακτικών Αναζητήσεων Νέων (Planetbook, Σχολικός Λαχανόκηπος, γνωριμία με την ιστορία, τα φυτά και τις λίμνες του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης), τα οποία έχουν ως βασικό στόχο την ενημέρωση των παιδιών γύρω από περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα, την ενίσχυση της επαφής με το φυσικό περιβάλλον, την ανάδειξη της σημασίας της προστασίας της φύσης, καθώς και την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης και προσφοράς. Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Επιπρόσθετα, διαπιστώνεται σε πολλά σχολεία η δημιουργία ενός «προσωπικού βιογραφικού» του μαθητή από τα πρώτα χρόνια στο σχολείο μέχρι το Λύκειο, όπου ο εθελοντισμός και η κοινωνική προσφορά τείνουν να καταλαμβάνουν σημαντική θέση. Ως συνέπεια ολοένα και περισσότεροι μαθητές από μικρές μέχρι μεγαλύτερες ηλικίες εξοικειώνονται με την έννοια του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης και συστήνουν δικές τους ομάδες εθελοντισμού υπερασπίζοντας βασικές αρχές, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η άρση του κοινωνικού αποκλεισμού, η αποδοχή της διαφορετικότητας κ.α. Στο πλαίσιο αυτό ο ρόλος των εκπαιδευτικών αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία δεδομένου ότι καλούνται οι ίδιοι μέσα από το έργο τους να ενισχύσουν τον εθελοντισμό στους κόλπους της σχολικής κοινότητας και να καταστήσουν από νωρίς τα παιδιά εθελοντές του σήμερα και του αύριο. 2.2.3 Τα
Προώθηση εθελοντισμού μέσω opinion makers
τελευταία χρόνια έχει γίνει αισθητή η τάση για ενίσχυση και υποστήριξη των κοινωνικών
κινημάτων που υπερασπίζονται την υγεία, την αξιοπρέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η υποστήριξη αυτή προέρχεται πολλές φορές από opinion makers οι οποίοι λόγω της αναγνωρισιμότητάς τους και της δημοφιλίας τους καταφέρνουν να προσελκύσουν μεγάλη μερίδα ατόμων προς την κατεύθυνση του εθελοντισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεγάλη αθλητική ομάδα της Μπαρτσελόνα η οποία πριν από χρόνια φόρεσε φανέλα με το logo της Unicef μεταδίδοντας το μήνυμα της ανάγκης για προσφορά και στήριξη. Ένα άλλο παράδειγμα είναι γνωστοί καλλιτέχνες οι οποίοι γίνονται πρεσβευτές του έργου ιδρυμάτων και οργανώσεων επιτυγχάνοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο πολλαπλασιαστικά οφέλη για την ίδια την οργάνωση, αφού μέσα από τη δική τους «φωνή» ακούγεται η «φωνή» των ανθρώπων που χρειάζονται εθελοντές και ανθρώπους να στηρίξουν την προσπάθειά τους. Η λογική του «καλού παραδείγματος» δείχνει να βρίσκει σταδιακά ανταπόκριση στην κοινωνία. 2.2.4
Εθελοντισμός στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης
Ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις, πολυεθνικές σε μεγαλύτερο βαθμό και ΜΜΕ σε μικρότερο, έχουν θέσει στο επίκεντρο της στρατηγικής τους την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Ενώ βασικός στόχους τους είναι η εμβάθυνση της σχέσης τους με την ίδια την κοινωνία, στην πραγματικότητα μέσα από τις πολιτικές που ακολουθούν στο πλαίσιο της ενίσχυσης της εταιρικής κοινωνικής τους ταυτότητας, γίνονται πολλαπλασιαστές του μηνύματος για την ενίσχυση του εθελοντισμού. Με αυτόν τον τρόπο Μη κυβερνητικές Οργανώσεις αποκτούν την ευκαιρία να προάγουν το έργο και να «επικοινωνήσουν» τις ανάγκες τους μέσα από τη συνεργασία με επιχειρήσεις που δρουν για το συλλογικό συμφέρον. Η ενδυνάμωση των ΜΚΟ και άλλων σωματείων ή συλλόγων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την υλοποίηση συγκεκριμένων προγραμμάτων Ε.Κ.Ε επιτυγχάνοντας παράλληλα την προβολή του έργου τους και την απόκτηση εξωτερικών και άτυπων εθελοντών για την οργάνωσή τους.
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
2.2.5
Ευρωπαϊκά- Διεθνή Προγράμματα για Εθελοντισμό
Είναι θετικό ότι σε ευρωπαϊκό, αλλά και διεθνές επίπεδο υπάρχουν προγράμματα τα οποία κινητοποιούν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες να δραστηριοποιηθούν στον εθελοντισμό εμπλουτίζοντας ταυτόχρονα τις εμπειρίες, τις γνώσεις, τις δεξιότητές τους. Ως τέτοια μπορούν να αναφερθούν τα προγράμματα που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Erasmus +, του προγράμματος για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη νεολαία και τον αθλητισμό το οποίο παρέχει τη δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα κινητικότητας και ανταλλαγής νέων, ενώ μέσα από την Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία (ΕΕΥ) παρέχονται διεθνή εθελοντικά προγράμματα που έχουν ως στόχο οι εθελοντές να εκτελέσουν την υπηρεσία τους σε ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό στους τομείς της τέχνης, της ψυχαγωγίας, του αθλητισμού, της αναπηρίας, του περιβάλλοντος, του πολιτισμού κ.α. Το Κύτταρο Εναλλακτικών Αναζητήσεων Νέων- ΚΕΑΝ έχοντας θέσει στο επίκεντρο των δράσεών την ενίσχυση του εθελοντισμού, συμμετέχει ενεργά και συστηματικά σε κοινοτικές πρωτοβουλίες που δημιουργούν προϋποθέσεις για μεγαλύτερη συμμετοχή ιδίως των νέων σε προγράμματα εθελοντισμού. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ΚΕΑΝ έχει συμμετάσχει και έχει υλοποιήσει σε συνεργασία με άλλους φορείς το πρόγραμμα “EuropeAid Special MVP Mobility Volunteerism Participation” το οποίο αφορούσε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρίες, καθώς και τα οφέλη του εθελοντισμού για την ενσωμάτωσή τους στην τοπική κοινωνία. Μια άλλη περίπτωση είναι αυτή της συμμετοχής του ΚΕΑΝ στο έργο «MVP- Movement Volunteers for Parks», στόχους του οποίου ήταν η έρευνα, η ανταλλαγή και η διάδοση της τεχνολογίας στην Ε.Ε. για την ανάπτυξη του εθελοντισμού σε αστικούς και περιαστικούς χώρος πρασίνου, με έμφαση στα αστικά πάρκα στις ευρωπαϊκές πόλεις.
2.3 Πρακτικές Ανάπτυξης Εθελοντικών Ομάδων Η κινητοποίηση και ενεργοποίηση των μελών της τοπικής κοινωνίας αποτελεί αναμφίβολα μια διαδικασία η οποία απαιτεί στοχευμένες παρεμβάσεις και συλλογικές προσπάθειες. Από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανώσεις και συλλόγους της περιοχής, σχολεία αλλά και μεμονωμένους πολίτες οι οποίοι επιδιώκουν να ενταχθούν σε έναν φορέα που να τους εκφράζει. Σε μια τέτοια περίπτωση, όταν αναπτύσσονται συνέργειες και συλλογικότητες, ο εθελοντισμός γίνεται το κοινό σημείο «επαφής» ανθρώπων που μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, τα ίδια οράματα, την κοινή ανάγκη για προσφορά και αλληλεγγύη. Στις περιπτώσεις της κινητοποίησης εθελοντών και ενίσχυσης του εθελοντικού ρεύματος, η διαδικασία που ακολουθείτει είναι αμφίδρομη. Bottom up αλλά και top down. Στην περίπτωση του bottom up, οι ίδιοι οι πολίτες και η κοινωνία των πολιτών μπορούν να αποτελέσουν μοχλούς κινητοποίησης των ίδιων των τοπικών φορέων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
αποτελεί το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης στο οποίο έχουν συστηματική παρουσία εθελοντικές οργανώσεις με στόχο τη διαφύλαξη του πάρκου και την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης σε παιδιά και ενήλικες. Στην περίπτωση αυτή, η ίδια η τοπική κοινωνία έχει τη δυνατότητα να γίνει μέρος των εθελοντικών οργανώσεων και να συμμετάσχει ενεργά σε δράσεις καθαρισμού και δενδροφύτευσης που πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα στο Πάρκο. Στην περίπτωση της up down διαδικασίας, υπάρχουν πολλά παραδείγματα τα οποία μπορούν να αναφερθούν και τα οποία αναδεικνύουν τον πολλαπλασιαστικό ρόλο και το όφελος που μπορεί να ενέχει η ανάπτυξη τοπικών εθελοντικών δράσεων και προγραμμάτων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πάρκο Boston Emerald Necklace φορέας διαχείρισης του οποίου είναι το Emerald Necklace Conservancy. Ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με αποστολή την προστασία, την αποκατάσταση, τη διατήρηση και την προώθηση των πάρκων. Η βιωσιμότητα του πάρκου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα εθελοντικά προγράμματα που υλοποιούνται εντός του Πάρκου, όπως είναι η Συνεαταιριστική Πρωτοβουλία Συντήρησης Emerald Necklace, η Νεανική Καλοκαιρινή Πράσινη Ομάδα και το πρόγραμα νέων ηγετών. Τα προγράμματα αυτά αφορούν την εισαγωγή στην επιστήμη των φυτών και του εδάφους, σε τεχνικές συντήρησης και στην καλλιέργεια ανθοκομικών φυτών και λαχανικών, την εκπαίδευση νέων που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία στις κατευθύνσεις της προστασίας της φύσης, της αρχιτεκτονικής τοπίου των περιβαλλοντικών επιστημών και τη δημιουργία έμπειρων ηγετών για τη στελέχωση του πάρκου. Ως ομάδα εθελοντών συμμετέχουνπέραν άλλων- κρατούμενοι από το Σωφρονιστικό Κατάστημα της Μασαχουσέτης. Ιδιαίτερα στην τελευταία περίπτωση είναι αισθητή η προσπάθεια ενσωμάτωσης μέσα από τον εθελοντισμό, ανθρώπων περιθωριοποιημένων που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι άνθρωποι αυτοί δεν εντάσσονται απλά στην κοινωνία, αλλά ταυτόχρονα αισθάνονται και οι ίδιοι σημαντικοί και παραγωγικοί, δεδομένου ότι επιτελούν ένα κοινωνικό έργο προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Ένα άλλο παράδειγμα εθελοντισμού σε αστικό πάρκο είναι αυτό του Nord Milano στην Ιταλία. Στο πάρκο αυτό οι εθελοντές παρέχουν πληροφόρηση στους επισκέπτες για τις διατάξεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, καταλογίζουν τις παραβάσεις των σχετικών διατάξεων, συνδράμουν τις υπηρεσίες στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, ενώ συμβάλλουν και οι ίδιοι στην προστασία του περιβάλλοντος μέσα από τη συμμετοχή τους σε δράσεις καθαρισμού του πάρκου. Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι για να γίνει κάποιος εθελοντής στο πάρκο παρακολουθεί ειδικά διαμορφωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα ανά διετία, ενώ ταυτόχρονα υποχρεούνται να πρσοφέρει εθελοντική εργασία για τουλάχιστον 10 ώρες ανά μήνα.
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Το Κεφάλαιο 2 αναδεικνύει τα κίνητρα και τα οφέλη τα οποία συμβάλλουν στην ενίσχυση και ενδυνάμωση του εθελοντικού ρεύματος, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στην εξοικείωση με γνώσεις, πολιτικές και επιτυχημένες πρακτικές που εντείνουν τη συμμετοχή των πολιτών στον εθελοντισμό. Εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα τα οποία υλοποιούνται σε ευρωπαϊκό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, πρωτοβουλίες συλλογικών φορέων οργάνωσης, αλλά και τοπικών φορέων αυτοδιοίκησης αποτελούν σημαντικούς παραάγοντες για την ενδυνάμωση των εθελοντικών οργανώσεων.
ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 1. http://www.kean.gr/web/mvp/mvp? p_p_id=101_INSTANCE_3LBh&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_co l_id=column1&p_p_col_pos=1&p_p_col_count=2&_101_INSTANCE_3LBh_delta=5&_101_INSTANCE_3L Bh_keywords=&_101_INSTANCE_3LBh_advancedSearch=false&_101_INSTANCE_3LBh_an dOperator=true&cur=2 2. http://socialactivism.gr/index.php/thesmisi/1029-ethelontismos-koinoniko-kefalaio 3. http://pelopas.uop.gr/~volunt/pdfs/volunteer_4.pdf 4. http://www.snf.org/media/3069921/ELIAMEP-Report.pdf ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. Δραστηριότητα 1:Με βάση την εμπειρία σας στη δική σας οργάνωση, ποια θεωρείτε τα σημαντικότερα εμπόδια στην ανάπτυξη εθελοντικής δράσης στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας; 2. Δραστηριότητα 2: Στο Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης έχει αναπτυχθεί από το 2010 Δίκτυο Εθελοντών με τη συμμετοχή των περιβαλλοντικών οργανώσεων που συμμετέχουν στο Πάρκο. Η λειτουργία του Δικτύου βασίστηκε στη χρηματοδότηση, αλλά σήμερα λειτουργεί με ιδίους πόρους δημιουργώντας ένα σύστημα εθελοντισμού με στόχο την αστική ανάπλαση και τη διαφύλαξη του Πάρκου. Πως αξιολογείτει την Πρακτική αυτή; Καλή ή κακή; Έχετε διαπιστώσει παρόμοιες πρωτοβουλίες στη χώρα ή αλλού; 3. Δραστηριότητα 3: Έχει διαπιστωθεί πως η συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις στη φάση της τρίτης ηλικίας συμβάλλει αποφασιστικά σε αυτό που αποκαλούμε «ενεργός γήρανση»(active ageing). Πώς αντιλαμβάνεστε την ενεργό γήρανση; Συμφωνείτε με τη συγκεκριμένη στάση ζωής;
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
3
Πρακτικές Εκπαίδευσης Εθελοντών
Σκοπός και επιμέρους στόχοι Σκοπός του τρίτου κεφαλαίου είναι η ανάδειξη πρακτικών εκπαίδευσης των εθελοντών. Αυτό θα συμβεί επιτυγχάνοντας: 1. Επισήμανση της αναγκαιότητας και χρησιμότητας της εκπαίδευσης των εθελοντών 2. Επεξήγηση τρόπων και μεθόδων εκπαίδευσης 3. Ανάδειξη πρακτικών εκπαίδευσης εθελοντών
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Ο αναγνώστης να αντιληφθεί τη σημασία και τα οφέλη της εκπαίδευσης των εθελοντών για την οργάνωση, καθώς και να υιοθετήσει ή ανακαλύψει νέους τρόπους εκπαίδευσης εθελοντών.
Λέξεις- Κλειδιά
Εκπαίδευση Εθελοντών Δεξιότητες Προφίλ Οργάνωσης Μέθοδοι Εκπαίδευσης Πρακτικές Εκπαίδευσης
3.1 Εκπαίδευση εθελοντών Στη σημερινή εποχή όπου η ανεργία αγγίζει υψηλά επίπεδα και η ανασφάλεια λαμβάνει κυρίαρχη θέση, κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος η προσφορά της ονομαζόμενης μη επίσημης εκπαίδευσης, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη στον ευρωπαϊκό χώρο και αρχίζει σιγά σιγά να κερδίζει έδαφος και στη χώρα μας. Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατόν να βρίσκουμε πάντα τον τέλειο και έμπειρο εθελοντή με τις πλέον κατάλληλες δεξιότητες, θα πρέπει να αξιολογήσουμε τους υποψηφίους μας βάσει των απαιτούμενων προσόντων. Η πρόσθετη εκπαίδευση είναι η επιλογή μας.
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Κανείς δε διαθέτει τις δεξιότητες που απαιτούνται κάθε φορά παρά μόνον αν έχει ξανασχοληθεί σχετικά και ακόμα και τότε δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η εμπειρία τους είναι αυτή που ψάχνει η οργάνωση. Είναι σκόπιμο ο εθελοντής είτε να διαθέτει είτε να αποκτήσει σχεδόν όλες τις δεξιότητες που κρίνονται αναγκαίες για την αποτελεσματική διεκπεραίωση του έργου που θα του ανατεθεί. Το ζήτημα όμως που τίθεται είναι: σε ποιούς τομείς μπορούμε να παρέχουμε εκπαίδευση; Η εκπαίδευση μπορεί να αφορά:
Ενημέρωση για το έργο/ ταυτότητα και κουλτούρα της οργάνωσης: πλήρης κατανόηση του Έργου, των στόχων, των δραστηριοτήτων, των σκοπών και των επιδιωκόμενων
αποτελεσμάτων Διαπολιτισμική εκπαίδευση: το εργαλείο εκείνο που είναι σχεδιασμένο να προωθεί και αναπτύσσει μεγαλύτερη κατανόηση των διαφόρων τύπων κουλτούρας στις σύγχρονες κοινωνίες, μεγαλύτερη ευχέρεια επικοινωνίας ανάμεσα σε ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες, πιο ευέλικτη στάση απέναντι στην κοινωνική ποικιλότητα στην κοινότητα όπου διαβιούμε και μεγαλύτερη δυνατότητα συμμετοχής στην κοινωνική διάδραση και την
αναγνώριση των κοινών προβλημάτων Δυναμική ομάδας: πώς δουλεύει η οργάνωση σε ομάδες συνεργασίας, πώς ανταποκρίνονται τα μέλη της στις ιδιαιτερότητές της, πώς προωθείται η δουλειά και το έργο προκειμένου να
υπάρξει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα Επίλυση συγκρούσεων: πώς χτίζονται οι σχέσεις μιας ομάδας (εργασίας) με τέτοιο τρόπο που να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και με ποιο τρόπο αποκλιμακώνεται η ένταση που επιφέρει η έντονη αλληλεπίδραση. Όταν υπάρχουν διαφορές, πώς αυτές
αντιμετωπίζονται; Διοργάνωση εκδηλώσεων: κατηγοριοποίηση, μεθοδολογία και τρόποι αντιμετώπισης προβλημάτων, αναζήτηση κατάλληλων χώρων, εκμάθηση εργαλείων για επιτυχημένες
εκδηλώσεις, ΜΜΕ. Επικοινωνία/ γλώσσα του σώματος: σημασία του σωστού μηνύματος για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, κίνηση και στάση απέναντι στον ωφελούμενο, τον πελάτη, τον χορηγό, τον μετανάστη, το άτομο με ειδικές ανάγκες, σεβασμός στην ιδιαιτερότητα του καθενός, αποφυγή λαθών που μπορεί να οδηγήσουν στην προσβολή. Φυσικά δεν μπορούν να παραβλεφθούν οι επτά (7)τεχνικές επικοινωνίας με το ακροατήριο : κοίταγμα στα μάτια, εμφάνιση, γλώσσα-μη
λέξεις, χιούμορ, σώμα, κίνηση, χειρονομίες. Διαχείριση αλλαγής: θεωρία και πράξη γύρω από τις επιδιωκόμενες αλλαγές στη ζωή των ωφελουμένων, διαδικασία αφομοίωσης της διαφοράς, σύνθεση νέας εικόνας/οράματος για
την επαγγελματική ζωή Ενσυναίσθηση: Η ενσυναίσθηση αναφέρεται στην προσπάθεια κάποιου να τοποθετήσει τον εαυτό του στη θέση του άλλου. Η ικανότητα αυτή πρέπει να συνοδεύεται από έλεγχο των συναισθημάτων, χρυσή τομή ανάμεσα στην απόσταση και την εγγύτητα σε σχέση με τον
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
ενδιαφερόμενο. Έτσι προωθείται η αυτονομία του ατόμου και η ενεργοποίηση των δεξιοτήτων
επίλυσης προβλημάτων που αυτό διαθέτει. Προφορική παρουσίαση/ δημόσιος λόγος : πώς απευθυνόμαστε σε κοινό, πώς πείθουμε, πώς γινόμαστε κατανοητοί, πώς λύνουμε απορίες, εξηγούμε, ενημερώνουμε, πληροφορούμε, πώς παραπέμπουμε αλλού όταν δεν γνωρίζουμε άμεσα την απάντηση, πώς αντιμετωπίζουμε το άγχος της επαφής πρόσωπο με πρόσωπο. Χρειάζονται εκπαίδευση οι εθελοντές ενώ έχουν συγκεκριμένο προφίλ; Παρακάτω παρατίθεται ένα ευέλικτο, περιεκτικό και σύντομο πρόγραμμα προσανατολισμού και βασικής εκπαίδευσης. Ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να το προσαρμόσει στις δικές του ανάγκες.
Ενδεικτικό πρόγραμμα προσανατολισμού και βασικής εκπαίδευσης εθελοντών 1. Ιστορικό του Δικτύου, του Έργου και του προγράμματος εν γένει 2. Αποστολή, όραμα, πλαίσιο της δομής 3. Στόχοι του Έργου 4. Παρελθούσα, τρέχουσα δουλειά και προγράμματα / υπηρεσίες. 5. Μελλοντικοί στόχοι σε χρονοδιάγραμμα 6. Ομάδες κοινού που εμπλέκονται 7. Οργανωτική δομή 8. Πολιτική, διαδικασίες, τρόποι επικοινωνίας 9. Πηγές χρηματοδότησης 10. Υποχρεώσεις και δικαιώματα εθελοντών 11. Προνόμια εθελοντών 12. Λεπτομέρειες πρακτικής φύσης 13. Ξενάγηση στο χώρο εργασίας 14. Συστάσεις με τους ανθρώπους με τους οποίους θα συνεργαστεί ο εθελοντής. 15. Ειδική κατάρτιση Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει το ενδεχόμενο ο εθελοντής να αδυνατεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κατάρτισης για λόγους πχ. Έλλειψης χρόνου, πιεσμένου προγράμματος, διαφορετικού
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
προσανατολισμού δουλειάς. Στην περίπτωση αυτή οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε τις εκπαιδευτικές ανάγκες του εθελοντή.
3.2 Πρακτικές Εκπαίδευσης Εθελοντών Στην ενότητα αυτή θα γίνει αναφορά σε πρακτικές εκπαίδευσης εθελοντών, οι οποίες όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με τις ανάγκες και το πλαίσιο λειτουργίας της κάθε οργάνωσης. 3.2.1
Οργάνωση «Πρωτοβουλία για το Παιδί»
Στην οργάνωση «Πρωτοβουλία για το Παιδί» το πρόγραμμα εκπαίδευσης των εθελοντών γίνεται κατά περιόδους και διακρίνεται σε γενική εκπαίδευση και ειδική εκπαίδευση και επιμόρφωση. Η γενική εκπαίδευση παρέχεται σε όλους τους ενδιαφερόμενους με ομιλίες, παρακολούθηση ημερίδωνσυνεδρίων γενικού ενδιαφέροντος, ενημερώσεις στα σπίτι. Τη γενική εκπαίδευση παρέχουν ψυχολόγοι, κοινωνική λειτουργός, παιδαγωγοί και ομιλητές σε Ημερίδες και Συνέδρια. Η ειδική εκπαίδευση παρέχεται από όλους τους προαναφερόμενους, καθώς και από ειδικούς σε βιωματικά σεμινάρια. 3.2.2
Σώμα Εθελοντών Σαμαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
Στο Σώμα Εθελοντών Σαμαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού υπάρχει ξεχωριστό τμήμα Σχολής Εκπαιδευτών.
Από την Σχολή Εκπαιδευτών προκύπτουν οι
Εθελοντές Εκπαιδευτές όλων των ειδικοτήτων, οι άνθρωποι δηλαδή, που εξασφαλίζουν την ποιοτική και αξιόπιστη εκπαίδευση των Εθελοντών Σαμαρειτών, Εθελοντών Ναυαγοσωστών και Εθελοντών Διασωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Τόσο η εκπαίδευση των εκπαιδευτών όσο και η πιστοποίησή τους, ακολουθούν τα πιο αυστηρά κριτήρια που υπάρχουν διεθνώς, ενώ το πτυχίο που λαμβάνουν μετά από αξιολόγηση έχει διάρκεια τα πέντε έτη. Οι Βασικές Ειδικότητες Εκπαίδευσης που παρέχονται στη Σχολή Εκπαιδευτών είναι οι ακόλουθες:
Εκπαιδευτής Διάδοσης: Εκπαιδεύουν του Δόκιμους Σαμαρείτες στα απαραίτητα μαθήματα ιστορίας και δεοντολογίας του Διεθνούς Κινήματος του Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου. Εκπαιδεύουν πολίτες στα ερυθροσταυρικά ιδεώδη, μπορούν να εκπαιδεύουν αξιωματικούς και υπαξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο
Εκπαιδευτής Πρώτων Βοηθειών και Καρδιοαναπνευστικής Αναζωογόνησης: Εκπαιδεύουν τους Εθελοντές Σαμαρείτες όλων των ειδικοτήτων στην παροχή Πρώτων Βοηθειών και την Καρδιοαναπνευστική Αναζωογόνηση (CPR/AED). Επίσης υλοποιούν τα Προγράμματα Εκπαίδευσης Πρώτων Βοηθειών για Πολίτες.
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Εκπαιδευτής Ναυαγοσωστικής : Εκπαιδεύουν πολίτες που επιθυμούν να ακολουθήσουν το επάγγελμα
του
Ναυαγοσώστη,
εκπαιδεύουν
στις
Πρώτες
Βοήθειες,
και
την
Καρδιοαναπνευστική Αναζωογόνηση τους Εθελοντές Σαμαρείτες - Διασώστες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, όπως και τους Διασώστες του ΕΕΣ με ειδικότητα τη διάσωση στο υγρό στοιχείο.
Εκπαιδευτές Ειδικών Αντικειμένων
Εκπαιδευτές Εκπαιδευτών
Η πιστοποίηση παρέχεται από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, διεθνείς οργανισμούς, και άλλους Εθνικούς Συλλόγους ΕΣ και ΕΗ ανάλογα με τις ειδικότητες. 3.2.3
Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στον Ερυθρό Σταυρό
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα διεξάγεται όλο το χρόνο και γίνεται μια φορά την εβδομάδα για τρεις τρεις(3) ώρες. Για να συμμετάσχει κάποιος στο παρόν πρόγραμμα εκπαίδευσης θα πρέπει να:
είναι κάτοχος απολυτηρίου Λυκείου ή ισότιμου τίτλου σπουδών είναι μεταξύ 18 και 60 ετών διαθέτει καλή ψυχική υγεία εκδηλώνει ενδιαφέρον και αγάπη για τους ανθρώπους και κατανόηση για τα προβλήματά
τους διαθέτει ικανότητα συνεργασίας και προσαρμογής στους στόχους και το έργο των κοινωνικών υπηρεσιών
Στο πρόγραμμα εκπαίδευσης επισημαίνονται ταυτόχρονα οι λόγοι (job description) για τους οποίους ο Ερυθρός Σταυρός χρειάζεται εθελοντές:
Συντροφιά – συμπαράσταση –συναισθηματική στήριξη και κινητοποίηση ευάλωτων ομάδων Οργάνωση ομάδων δημιουργικής απασχόλησης Οργάνωση εορταστικών –ψυχαγωγικών εκδηλώσεων σε ιδρύματα οργάνωση ημερήσιων εκδρομών και εξόδων στην κοινότητα Διευκόλυνση των ευάλωτων συνανθρώπων μας στην πρόσβαση τους σε υπηρεσίες υγείας,
ασφαλιστικούς και άλλους οργανισμούς Κάλυψη πρακτικών ζητημάτων μοναχικών ατόμων Συμμετοχή σε προγράμματα Θεραπευτικής Ιππασίας και Κολύμβησης
Οι εθελοντές μέσω των προγραμμάτων εκπαίδευσης, εξειδίκευσης και επιμόρφωσης αναπτύσσουν δεξιότητες, αποκτούν γνώσεις, εμπειρίες, διευρύνουν τα ταλέντα και τις ικανότητές τους προσφέροντας ανιδιοτελώς κάτω από την ομπρέλα ενός Παγκόσμιου Εθελοντικού Οργανισμού προς όφελος των πλέων ευάλωτων ομάδων πληθυσμού.
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών
Το εθελοντών στο πλαίσιο της συμμετοχής τους σε μια οργάνωση, ένα σύλλογο, ένα κίνημα. Γίνεται αναφορά σε βασικές πτυχές που είναι σκόπιμο να ακολουθούνται στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, ενώ καταγράφονται ενδεικτικές πρακτικές εκπαίδευσης εθελοντών. Κεφάλαιο 3 εξοικειώνει τον αναγνώστη με την έννοια και τη σημασία της εκπαίδευσης των ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 1. http://blogs.sch.gr/kyriakou/files/2012/06/egxeiridio_ethelontismos.pdf 2. http://www.sxediastinpoli.gr/ethelontismos/ennoia-ethelontismou 3. http://www.gonis.org.gr/index.php?pN=%CE%A3%CF%8D%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE %B3%CE%BF%CF%82&txtWebPageID=387
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Δραστηριότητα 1: Για ποιους λόγους –κατά τη γνώμη σας- είναι αναγκαία η εκπαίδευση των εθελοντών; Δραστηριότητα 2: Περιγράψτε τις μεθόδους και τις πρακτικές εκπαίδευσης που υλοποιείτε στην οργάνωση που δραστηριοποιείστε. Υπάρχουν πιστεύετε περιθώρια βελτίωσης; Δραστηριότητα 3: Κατά τη γνώμη σας οι εθελοντές πρέπει να αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τα αμειβόμενα μέλη της οργάνωσης;
Πολιτικές και Πρακτικές Ανάπτυξης & εκπαίδευσης Εθελοντών