Fryslan markant 2017 2 by Kees Klip vormgeving/fotografie

Fryslân

MEI 2017 PRIJS € 2,50

MARKANT

17-2

Special: Wonen in De Lege Midden Geen bevalling meer op Terschelling

www.fryslanmarkant.nl

Keert de Friese derby terug?

SPECIAAL BIER

www.uitgeverijpenn.nl

Een greep uit de inhoud ZORG 6. Heel Nederland is Sionsberg TERSCHELLING 13. Geen bevalling meer 17. Naar buiten! 18. Polderpracht met Waddengoud SPECIAL: WONEN IN FRYSLÂN - DE LEGE MIDDEN 22. De Legeaen in bloei 25. Avontuur in de Alde Feanen 29. Wandel- scootmobielroute bij Raerd SPECIAALBIER 32. Van Leffe naar Grutte Pier 35. Frysk Spesjaal Bier 38. Bier fan Fryske Grûn 40. Gedonder in de glazen 44. Bier als uitlaatklep 46. Het Leeuwarder Bieroproer In de volgende Fryslân Markant (juli 2017) de onderwerpen: • Het zwarte goud • Skûtsjesilen • Wonen in Fryslân

Rein Brandsma van Brandsma Agrarisch Vastgoed in Goënga heeft een passie voor Friese paarden. Dit is een overblijfsel uit de tijd dat hijzelf agrariër was. Hij heeft nog enkele pracht exemplaren op stal staan. In de volgende Fryslân Markant aandacht voor dit ‘zwarte goud’.

Acquisitie en ondersteuning: Eddie Ferbeek, Milja Roosjen Drukwerk: Veldhuis Media BV Redactie: Klaas Jansma, Martsje de Jong, Milja Roosjen, Geart Tigchelaar Vormgeving: Kees Klip Fotografie: Kees Klip, Tom Coehoorn www.uitgeverijpenn.nl tenzij anders vermeld

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

3 FM17-2

Colofon

Fryslân Markant is een uitgave van Uitgeverij PENN.nl James Wattstraat 4 8912 AR Leeuwarden Tel 058 284 94 10 info@uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl www.fryslanmarkant.nl www.skutsje.nl

Foto voorpagina: Kafee It Wapen Fan Fryslân Jurjen & Maaike Boonstra Rengersweg 51, 9062 EC Oentsjerk 058 - 256 17 47, info@kafee.nl

HET PARADIJS Bij alle symptomen van de ouder wordende mens heb ik nu een lichte vorm van PHPD. Dat is minder erg dan ADHD of EM, en nauwelijks te vergelijken met glutenallergie, maar wel vervelend. Pijntje Hier, Pijntje Daar. Details zal ik u besparen, maar als ik symptomen als duizeligheid, bloedneus en storingen in het hartritme noem, begrijpt u het wel. Te hoge bloeddruk, te veel stress. Last van de silent killer, zoals onlangs in de Volkskrant stond. Daardoor ben ik de afgelopen weken frequenter bij dokters en ziekenhuizen geweest dan voorheen in mijn hele leven. Wat me opviel, was de liefdevolle professionaliteit van witgejaste mannen en vrouwen. Ik vergeleek dat even met wat ik over ISIS heb gelezen en Noord-Korea, en prees mijn zegeningen. Wat een fantastische behandeling krijg je als PHPD-patiënt in dit land. Zelfs het patiëntenpasje krijg je, met een zelfgemaakte foto, gratis. Alleen voor het parkeren hoef je te be-

talen. En omdat ze zo snel en efficiënt werken, valt dat alleszins mee. Tachtig cent bij een bloedneusonderzoek met verdoving en poliepzalf is toch werkelijk een schijntje. Us mem leeft niet meer, net zo min als ús heit, dus mijn indirecte ervaring met de zorgsector dateert van voor 14 maart 2013. Dat was in Marijke Hiem, de Heerenveense instelling die al tegen de vlakte ligt. Maar ik kan niet anders dan positief getuigen als iedereen overbelaste verplegenden en verzorgenden voor de rechter sleurt. Mem leefde haar laatste jaren in het paradijs op aarde. Omdat ze dat wilde, mocht ze zelfs zes beschuiten met elk twee grote stukken kaas opeten, hoewel dat voor haar darmen bar ongezond was. Goede zorg is een onderdeel van goed wonen. En dat is de kracht van onze provincie. Meer dan een kwart miljoen hoeft het niet te kosten. Daar heb je hier een complete woning voor, in de Randstad een appartementje van 40 vierkante meters. Sikke betaalt zelfs in Enschede negenhonderd euro per maand huur voor een driekamerflat bij het Volkspark. Daar heb

je weliswaar meer ruimte dan in een tiny house bij Hurdegaryp, maar het is en blijft een gigantisch bedrag. Ik woon voor minder dan de helft in een drie keer zo groot huis, met het park op eigen erf. De aanduiding park is niet eens overdreven sinds John Jansen met steun van Caparis mijn rotzooi kundig heeft opgeruimd. Kortom: tuurlijk gun ik de zorgsector een miljard per jaar extra en hoop ik dat er binnenkort nog meer woningen worden gebouwd dan er al staan. Maar die oogst hoeft om mij niet binnengehaald te worden met uitgebreid gezeur en gekanker. We leven hier niet in het stenen tijdperk. Ook als PHPD’er heb je in dit land een vorstelijk leven. Er is, meneer Wilders, in dit land maar één grote schande, en dat is de behandeling van de Groningers na de gaswinning. Maar daar had u het in uw gejeremieer niet eens over. Met veel vertrouwen zie ik mijn eerstvolgende doktersbezoek tegemoet. Ik word vast weer liefderijk behandeld.

Klaas Jansma

Fryslân Markant staat online op www.fryslanmarkant.nl en is onder meer verkrijgbaar bij de volgende afhaalpunten: Galerie Koopmans - De Stripe 14 - Earnewâld Priuw – Nieuwe Oosterstraat 6 - Leeuwarden Afûk - Bûterhoeke 3 - Leeuwarden Tresoar - Bûterhoeke 1 - Leeuwarden Friese Producten - Snekertrekweg 37 - Leeuwarden Lektuurhal - Over de Kelders 10 - Leeuwarden Streekboer afhaalpunt regio Leeuwarden - Blokhuispoort - Blokhuisplein 40 - Leeuwarden - zaterdag 10:00 – 12:00 uur Streekboer afhaalpunt regio Heerenveen - Welkoop - Van Kleffenslaan 5 Heerenveen - donderdag 16:30 – 18:30 uur Streekboer afhaalpunt regio Sneek - Lokaal 55 - Oude Oppenhuizerweg 55 - Sneek - zaterdag 10:00 – 12:00 uur Agro Totaal - Bûterhoeke 62 - Berlikum Museum Martena - Voorstraat 35 - Franeker Museum Heerenveen - Minckelersstraat 11 - Heerenveen Museum Dr8888 - Museumplein 2 - Drachten Museum Dokkum - Diepswal 27 - Dokkum Botanische Tuin De Kruidhof - Schoolstraat 29B - Buitenpost Fogelsangh State - Kleasterwei 3 - Veenklooster Frieslandbouw Museum - Koaidyk 8B - Earnewâld IJstijdenmuseum - Schoolstraat 29c - Buitenpost Korenmolen De Hoop - Sumar Kleine Lijn - Stationsweg 29 - Blije Scherjon’s klompenmakerij en klompenmuseum - Dr. Ypeylaan 8 - Noardburgum

Klooster Claercamp Museum - Klaarkampsterwei 6 - Rinsumageast Museum It Kokelhûs fan Jan en Sjut - It Fliet 14-16 - Earnewâld Koren-, Pel- en Houtzaagmolen De Zwaluw - Mounewei 17 - Burdaard Landbouwmuseum De Brink - Kleasterwei 2 - Veenklooster Museum Ruurd Wiersma Hûs - Mounewei 6/7 - Burdaard Museum ’t Wâldhuske - Skoallewyk 10 - Houtigehage Museum ’t Fiskershúske - Fiskerspaad 4-8a - Moddergat Natuurmuseum Bruinenberg - Boppewei 14 - 9271 VH De Westereen OerKa Irene Verbeek Museum - De Buorren 8 - Winsum Kollumer Museum “Mr. Andreae" MFC Oostenburg - Oostenburgstraat 2 - Kollum Restaurant Van der Meer – Woudweg 1 - Dokkum Openluchtmuseum/Themapark "De Spitkeet" - De Dunen 3 - Harkema De Schierstins - Hoofdstraat 1 - Feanwâlden Simke Kloostermanhûs - Tsjerkebuorren 27 - Twijzel De SeedyksterToer - Zeedijk 8 - Marrum Openluchtmuseum De Sûkerei - Trekweg 8A - Damwâld Skûtsjemuseum Earnewâld - De Stripe 12 - Earnewâld Streekmuseum-Volkssterrenwacht - Menno van Coehoornweg 9 - Burgum Bezoekerscentrum ‘Terp Hegebeintum’ - Pypkedyk 4 - Hegebeintum Vlasmuseum It Braakhok - Foeke Sjoerdstrjitte 9 – Ee Puur Terschelling - Oosterend 39 - Terschelling

Tevens ontvangen alle participanten, adverteerders en belanghebbenden, passend bij de onderwerpen in deze editie, een aantal exemplaren voor eigen gebruik. Ter inzage in vele Friese bibliotheken. Kijk op www.fryslanmarkant.nl voor details. Volg ons op Facebook! 4

www.uitgeverijpenn.nl

wolkom

Afgelopen tijd is er veel geschreven en gesproken over Sionsberg. Sionsberg is daar sterker uitgekomen en staat er beter voor dan ooit! Samen met de huisartsen gaat Sionsberg het zorgaanbod verder uitbouwen. Met het vertrouwen van alle zorgverzekeraars, is zorg in Sionsberg, ook voor de toekomst, gegarandeerd!

Waar zorg een gezicht krijgt Birdaarderstraatweg 70 . Dokkum . www.sionsberg.nl

HEEL NEDERLAND IN ‘DOKKUM’ MONITORT HART, BLOED, SUIKER EN LONGEN Van Zeeuws Terneuzen tot Roodeschool, in de kop van de provincie Groningen, wonen patiënten wier hart in Dokkum wordt bewaakt. Ze hoeven er niet voor te reizen. Zelfmeting thuis en een ‘hot line’ naar noordelijk Fryslân zijn voldoende. Momenteel zit een groep hartpatiënten in het databestand van het Dokkumer medisch centrum Sionsberg. Een gewoon ziekenhuis is het niet meer, vertelt directeur drs. Peter Lalkens, academisch opgeleid als econometrist. ‘Wat wij hier doen is naast het leveren van zorg op de polikliniek, invulling geven aan ‘anderhalve lijns zorg,’ zegt hij. ‘Wij’ is een team van honderdvijftig ‘zeer betrokken’ medewerkers, die in de medische zorg een nieuw perspectief hebben gevonden dankzij een uniek initiatief van enkele plaatselijke huisartsen, sterk meelevende Dokkumers en een aantal ondernemers. Patiënten uit de omgeving worden hier poliklinisch geholpen. De mogelijkheid voor een 24 uurs opname is er niet, want verpleegd wordt in dit

www.uitgeverijpenn.nl

voormalige ziekenhuis niet meer. Dat zou te duur worden, zegt Lalkens. Het gebeurt daarom in andere medisch centra. Je wordt hier dus niet ‘opgenomen’. Als dat al nodig mocht zijn, gelden de afspraken die daarover met omliggende ziekenhuizen zijn gemaakt. Een kraamafdeling is hier ook niet. Wel is er een oogkliniek in een naastgelegen gebouw op het terrein. En zwangere vrouwen kunnen hier wel

voor controle komen, de bevalling vindt elders plaats.

MAKKELIJK EN VOORDELIG Deze situatie is ontstaan na een droevig faillissement in november 2014, waartegen honderden medewerkers van de toenmalige De Sionsberg en veel Dokkumers in opstand kwamen. Fusiepartner Nij Smellinghe in Drachten, die net fors in Sionsberg had geïnvesteerd, hield er een lelijke strop aan over. Lalkens, door Nij Smellinghe in Dokkum gestationeerd om een fusie soepel te laten verlopen, kon weer opnieuw beginnen toen er met brede steun een nieuwe start werd gemaakt. Met hulp van specialisten uit het Dokkumer en omliggende ziekenhuizen, en medewerking van huisartsen in Dokkum en wijde omgeving maakte Sionsberg onder aanvoering van de zorgondernemers Tulevski en Winter een herstart. Daarbij kreeg Dokkum ook de functie van hartbewakingscentrum voor alle CCN-instellingen (Cardiologie Centra Nederland). Patiënten uit het hele land controleren nu zelf hun bloeddruk en hartritme. In Dokkum worden de doorgeseinde gegevens bekeken. ‘Deze werkwijze heeft veel voordelen’, zegt Lalkens. ‘Het vergroot de

SIONSBERG

kwaliteit van de zorg, want je kunt de mensen centraal 24 uur per dag goed in de gaten houden. Het is goedkoper dan wanneer patiënten voor controle moeten langskomen of opgenomen moeten worden. Logistiek is het ook eenvoudiger. En het is geriefelijker voor de patiënten Heb je klachten, dan word je direct geholpen.’ Een zeer belangrijk voordeel is dat huisartsen meer tijd overhouden voor andere zorgtaken. Dokkumer huisartsen, die hun intrek in Sionsberg hebben genomen, hebben bovendien altijd een hartspecialist in de buurt om even mee te kijken als dat volgens hen wenselijk is.

DE TOEKOMST De nieuwe aanpak op basis van ‘remote control’ van Sionsberg is in principe ook toepasbaar voor diabetes- en COPD-patiënten. Dit zijn chronische aandoeningen waarbij in principe geen volledige genezing meer mogelijk is. ‘Dit wordt de toekomst in de zorg’, verwacht Lalkens. Met deze aanpak is het mogelijk dat steeds meer mensen zelfstandig thuis blijven wonen. Zo blijft de zorg betaalbaar en van hoge kwaliteit doordat patiënten zichzelf in de gaten houden. De zorg wordt direct afgestemd op de behoefte van de individuele patiënt. En de patiënt wordt intensiever betrokken bij de eigen gezondheid.

Grenzen aan de groei zijn er nauwelijks. ‘We hebben nu nog een kleine groep hartpatiënten die hier gebruik van maken. Maar het is heel gemakkelijk om op te schalen naar veel grotere aantallen, zonder dat de kosten erg omhoog gaan.’ Dit is goed nieuws voor ouderen die denken dat ze in de buurt van een ziekenhuis een woning moeten zoeken als hun gezondheid achteruit gaat. Dat hoeft niet meer als ‘hun eigen’ specialist vanuit Dokkum in de gaten houdt hoe het met ze gaat. Wat gebeurt er als de metingen een verontrustend beeld opleveren? ‘Dan proberen we er eerst achter te komen wat er aan de hand is. Bij sterke verhoging van de bloeddruk vragen we de patiënt bijvoorbeeld of er die dag iets veranderd is in het eetpatroon of dat er stress of spanning is ervaren. Dat zou misschien een afwijkende bloeddruk kunnen verklaren. Is er geen duidelijke verklaring, dan kunnen we een patiënt afhankelijk van de ernst van de klachten naar de huisarts of een ziekenhuis laten komen. In het ergste geval komt de ambulance langs om hem of haar met spoed op te halen.’

NIEUWE TECHNOLOGIE Lalkens verwacht voor de komende jaren een flinke groei voor Sionsberg. Het nu ingevoerde systeem is immers op grote schaal uit te rollen, voor steeds

meer kwalen. Want waarom zou het bloedbezinksel bij reuma niet op deze wijze geregistreerd kunnen worden, en urine bij nierproblemen? ‘En we blijven vernieuwende oplossingen zoeken’, zegt Lalkens, ‘bijvoorbeeld met nanotechnologie. Weet u wat dat is?’ Ja, dat weten we. Maar wat heeft dat met ziektes te maken? ‘Het gaat om microscopisch kleine middelen om gegevens vast te leggen of dingen te checken.’ De Nederlandse Nobelprijswinnaar scheikunde dr. Ben Feringa ontwikkelde een moleculair ‘wagentje’ om bloedvaten van binnenuit te controleren. Lalkens denkt ook aan een nieuw alternatief voor het omstreden elektronisch patiëntendossier, dat wellicht vervangen kan worden door een chip in je lichaam. ‘Je neemt dan bij wijze van spreken ongemerkt je hele medische geschiedenis mee naar elke arts of specialist waar je voor een behandeling komt.’ Nanotechnologie is ook het voortdurend toedienen van minuscule hoeveelheden medicijn. In combinatie met de meting op afstand kan de dosering snel en eenvoudig gevarieerd worden. Dat zou een goede computer al grotendeels kunnen regelen, zonder dat er nog een arts aan te pas hoeft te komen. Komt de medische wereld hier niet tegen in verzet? ‘Welnee. Integendeel’, zegt Lalkens. ‘Ze werken er enthousiast aan mee. Want ze krijgen nu de tijd om zich met hun echte werk bezig te houden. Dat is toch veel leuker. En daar zijn ze tenslotte voor opgeleid.’

FM17-2

Bent u op zoek naar een Sta-Op stoel? Dan bent u bij ons aan het juiste adres! Met een relaxfauteuil van Sta-op Stoel Friesland gunt u zichzelf of uw dierbaren een comfortabel zitmeubel waarin u zich stijlvol kunt ontspannen. Onze exclusieve modellen zijn volledig uniek! Sta-Op Stoel Friesland is onderdeel van Scootmobiel Friesland van Simon de Jong.

Bovenkruier 2 8521 MG Sint Nicolaasga

(0513) 41 96 69 06 23 56 58 43 info@scootmobielfriesland.nl

www.staopstoelfriesland.nl AMBIANT - PARKET VLOEREN

Meer dan een mooie vloer waar je niet aan voorbij loopt!

Zeilmakersstraat 3c, 8601 WT Sneek 0515-755910 info@deplankier.com www.deplankier.com

www.uitgeverijpenn.nl

FRYSLÂN CULINAIR LABEL Met het Fryslân Culinair label worden producenten van prachtige en regionale Friese producten nadrukkelijk onder de aandacht gebracht en wordt gezamenlijk promotie gemaakt. Door middel van een muurschild en een oorkonde in de winkel worden klanten geattendeerd op een aantal specialiteiten, welke verkocht worden met een Fryslân Culinair label. De producten worden in Fryslân Culinair restaurants gebruikt of verwerkt. Momenteel heeft Fryslân Culinair 25 producenten aan zich verbonden met prachtige Friese producten zoals roggebrood, dûmkes, suikerbrood, oranjekoek, Fries spek, paling, snoekbaars, Fries bier en whisky, Friese berenburg, boerenkaas, biologische groenten en rund-/ varkensvlees. Om als producent in aanmerking te komen voor het Fryslân Culinair Label dient het product te voldoen aan een aantal criteria: het wordt afgenomen door Fryslân Culinair restaurants, heeft een gastronomische waarde, is ecologisch verantwoord en sociaal (b.v. fairtrade of i.s.m. arbeidsgehandicapten).

www.fryslanculinair.nl

Ale de Jager

Oan it Swin 9 9008 SE Reduzum 0566-602039

www.praamvissenadejager.nl

Johanna Hoeve Familie van Eijden Binnendijk 57 9256 HL Ryptsjerk 0511 - 43 11 66

www.johanna-hoeve.nl/kaasboerderij

Met winkels in Franeker, St. Annaparochie, Dronrijp, Leeuwarden en Ferwert Centrale Bakkerij Edisonstraat 32

Eind 2016 is Restaurantgids ‘lekker’ verschenen. Hierin staan bijna alle Fryslân Culinair restaurants. Er staan lovende woorden in voor diverse restaurants met dit jaar een extra compliment voor De Jouster Toer. De redactie van lekker kwam tot de conclusie dat zij op de drempel van de Top-100 staan. Ook Élevé kreeg een mooie recensie en stijgt vijf plaatsen t.o.v. vorig jaar naar 59. Naast de recensies staat er ook een prachtig artikel in van o.a. Joop Braakhekke (overleden op 75-jarige leeftijd op 8 december 2016), die Friesland en zeker Fryslân Culinair een warm hart toe droeg.

8801 PN Franeker 0517 391121

www.bakkerijvdkloet.nl Kaasboerderij De Pieter Peit’s Hoeve Buitenwalweg 6-8 8895 KC Lies Terschelling T 0562 44 85 01

WWW.PIETERPEITSHOEVE.NL Hoofdstraat 5 Koudum 0514 - 521 278

Jaap Frerichs Kempenaersweg 12 8539 RS Echtenerbrug jaapfrerichs@eerlijkvlees.nl

06 53 499 740

WWW.1648PURSANG.NL FM17-2

SÛKELADE DY’T JO PAKT Ferrassend ferpakte sûkelade foar jo en jo bedriuw

FROU & FROU

Streekproducten: Reade Krobbe, Kollumer Zoete Erwt Giele Wâldbeantsjes, Dik Trom en Wâldgieltjes Verkrijgbaar bij uw supermarkt.

Sûkelade en mear  frouenfrou@gmail.com Sjoch foar ús produkten op www.facebookcom/frouenfrou Van ambachtelijk naar culinair

www.greydanus.nl

www.uitgeverijpenn.nl

FRYSKE SÛKELADE Een klein fabriekje is het, de oude melkfabriek in het Friese terpdorp Achlum. Met 3 vaste medewerkers huist Klafa Chocola sinds 1997 in dit pittoreske dorp en kan het bakstenen pand zich ‘chocoladefabriek’noemen. Jan Klaver en zijn team maken en verwerken er chocolade in alle soorten en smaken – van Bio Raw Chocola tot Hazelnootpasta’s, dipchocola en donutcoatings. Ambachtelijke producten als bonbons, repen en flikjes met of zonder vulling, met of zonder noot. Kleinschalige productie, veel handwerk Biologisch of met UTZ-gecertificeerde cacao en duurzaam geproduceerd palmvet (RSPO), dat zijn de ingrediënten waarmee Klafa zich probeert te onderscheiden. Alles wat de chocoladefabriek verlaat, is met veel kennis en vakmanschap geproduceerd. Jan en Marijke gaan het meest glimmen van trots bij de Frysse Hazzenútpasta, die met Nederlandse en Italiaanse hazelnoten wordt gemaakt én de gevulde repen en bonbons naar recept van zijn vrouw Marijke. KLAFA Chocola produceert haar eigen (chocolade) producten van ingrediënt tot het eindproduct. Naast de productie van de eigen producten, werkt KLAFA Chocola ook in loonopdracht. Ze kunnen grondstoffen/ingrediënten mengen, walsen (met Bulher vijfwals) of malen met kogelmolen (Wiener). Waarna vervolgens de producten worden opgelost en geconcheerd/ gemengd. De ingrediënten worden op deze wijze vervaardigd tot een heerlijk chocolade eindproduct.

CHOCOLADE IN DE RUIMSTE ZIN • Echte chocolade ongetempereerd voor verdere verwerking. • Bon Bons, Flikjes, repen enz op maat en op bestelling. • Imitatie chocolade (Cacaofantasie). • Biologische chocolade en chocoladeproducten • Organic Raw chocolade en Organic Raw chocoladeproducten. • Chocoladeproducten met of zonder toegevoegde suikers. • Vullingen, voor diverse toepassingen. O.a. Mocca vulling. • Boterhampasta's, Hazelnoot, Puur en meer. • Grondstoffen voor chocolade: Cacao, suiker en meer.

Monnikenweg 20 - 8806 KX Achlum Tel: 0517-642262

info@klafachocola.nl www.klafachocola.nl

Rondleidingen kunnen beperkt op afspraak worden verzorgd, met horen, zien en proeven.

FM17-2

Short-stay apartments “De Bank” Noorderhaven 110 – 8861 AR – Harlingen Reserveringen: 0517 – 870002 info@shortstaydebank.nl

www.shortstaydebank.nl

A C C O M M O D AT I E V E R H U U R

TERSCHELLING www.lenz-terschelling.nl | info@lenz-terschelling.nl

www.uitgeverijpenn.nl

001_AD_Lenz.indd 1

18-02-16 15:07

GEEN BEVALLING MEER IS ER LEVEN NA TERSCHELLING?

Voor iemand ’aan de vaste wal’ is het altijd spannend als je zegt dat je op Terschelling woont. Steevast krijg je dan de vraag hoe dat is, of dat niet saai is. Ben je er geboren? Zitten jullie elkaar niet op de lip? Kan je er alles wel krijgen? Hoe gaat het met kinderen naar school? En wat gebeurt er als je naar een ziekenhuis moet? Vervolgens wordt vaak gezegd dat ze Terschelling kennen van kamperen in hun tienertijd (ondeugend lachje), van

de weerfoto’s van Sietse Schouwstra op TV, van Oerol, van de zeehondenredder Douwe Wiegman. Van spectaculaire strandingen in het verleden (Doeksen), van de dreiging van gaswinning (actie gasTvrij Terschelling). Natuurlijk ook van de adembenemend mooie natuur en landschap en van de agrarisch-maritieme cultuur: een combinatie van boeren en jutten, van vrijbuiterij en zelfredzaamheid. Over Terschelling als vakantie-eiland gaat dit artikel niet, maar over het wonen op dit wonderschone eiland. Natuurlijk genieten de eilanders zelf ook van natuur, landschap en cul-

Hilmar Schurink tuur, maar voor hen is dat het ‘decor’ waarbinnen zij dagelijks leven. En waar zij hun werk vinden, voor 70% in het toerisme. Vaak is het eiland bewust gekozen, soms is men er van jongs af aan opgegroeid vanaf de geboorte. Nu is dat geboren worden op Terschelling wel een ‘dingetje’. Tot voor kort konden vrouwen bevallen op het eiland zelf. Dreigden er complicaties, dan werd de ‘patiënt’ met een extra veerboot of met de helikopter naar het ziekenhuis aan ‘de vaste wal’ vervoerd. Soms kwam het voor dat de bevalling onderweg aan boord plaatsvond. Toen de Waddenzee nog niet gemeentelijk was ingedeeld - tot in de jaren tachtig - moest de vader de nieuwgeborene dan opgeven bij de Burgerlijke stand in Den Haag. Maar sinds kort is bevallen op Terschelling niet meer mogelijk. Bij complicaties moet de toekomstige moeder uiterlijk binnen driekwartier in een ziekenhuis zijn waar specialistische kennis en ervaring is. Aan de wal is dat ook de norm, maar vanaf Terschelling en Vlieland is dat ook met een helikopter niet mogelijk. Er worden dus geen ‘Echte Terschellingers’ meer geboren, op de zeer vlotte bevallingen na. De jeugd kan tot en met een VMBO op Terschelling terecht, in Midsland. Daarna - en soms al eerder - gaan jongeren naar de vaste wal naar HAVO/ VWO. Vroeger woonden ze dan bij familie of bij gastouders. Tegenwoordig wordt door ouderparen ook gezamenlijk een huis of appartement gekocht

Hotel Schylge (4-sterren) van WestCord Hotels, aan de enige natuurlijke baai van Nederland, heeft een prachtig uitzicht over de haven en de Waddenzee. www.westcordhotels.nl

FM17-2

HEARTBREAK HOTEL Beleef de jaren ’50 opnieuw bij Heartbreak Hotel. Geniet van de homemade Burning Love Burgers, de dikste milkshakes en niet te vergeten: ‘De laatste koffie voor Ameland’ It’s down at the end of lonely street’. De naam zegt het al, Elvis is still alive and kicking in Oosterend op Terschelling. Het strandpaviljoen, Heartbreak Hotel, is ingericht in de stijl van de vijftiger en zestiger jaren. Ook de muziek ademt de sfeer van die jaren. Uit de boxen komen Elvis, Johnny Cash en Chuck Berry om maar een paar namen te noemen. De ligging kan niet mooier: Aan de rand van natuurreservaat de Boschplaat, een van de diamanten van het werelderfgoed. In Heartbreak Hotel kunt u het hele jaar door genieten van koffie met gebak,

de lunch of een borrel. ‘s Zomers bent u van harte welkom voor een diner aan zee. De menukaart combineert Amerikaanse en Terschellinger ingrediënten. Je vindt er de homemade Burning Love Burger XL en de Tosti Heartbreak Hotel met Terschellinger kaas. Bij snertweer wordt een heerlijke huisgemaate snert geserveerd. Vallen de mussen van het dak? Probeer eens een milkshake cranberry. Enjoy! Einde van de Badweg, Oosterend 0562 44 86 34 www.heartbreak-hotel.nl

1648 Pur Sang

1648 Pur Sang is een natuur- en biologische winkel op Terschelling, gevestigd in het mooie dorp Midsland. Wij zijn gespecialiseerd in natuurvoedingen producten en natuurlijke lichaamsverzorging. Ook hebben wij een ruime keuze in Terschellinger kazen, honing en andere eilanderproducten Tot ziens in onze winkel! 1648 Pur Sang - Oosterburen 23 8891 GA Terschelling Midsland 0562-448090 - info@1648pursang.nl www.1648pursang.nl

www.uitgeverijpenn.nl

in Harlingen of Leeuwarden. Door de week zorgt dan één van de ouders in wisseldienst voor het eten en zo. Wat ook veel voorkomt, is dat scholieren ’s morgens om zeven uur van huis gaan voor de eerste snelboot, in Harlingen naar de HAVO/VWO gaan, en dan eind van de middag de snelboot terug nemen. Ze zijn dan om kwart over zes weer thuis voor het eten. In vrije tussenuren of aan boord hebben ze dan al huiswerk kunnen maken.

ALLERLEI PETTEN De volwassenen zijn ondertussen druk met hun werk. Zoals gezegd is het toerisme de belangrijkste bron van werkgelegenheid en inkomsten. Daarom is op Terschelling nog geen sprake van ‘krimp’, zoals in grote delen van Fryslân. De meeste inwoners hebben meerdere banen, functies, rollen of ‘petten’. Zo werkt dat op eilanden. Naast het toerisme is de zeevaartschool, het Maritiem Instituut Willem Barentsz, voor de werkgelegenheid en het aanzien van Terschelling van belang. De zeevaartschool staat internationaal hoog aangeschreven. Maar ook binnen de cluster van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden staat het twistpunt met stip bovenaan. Verder is werkgelegenheid in de bouw, de landbouw (melkveehouderij en zelfkazerij) en bij overheidsdiensten als gemeente, de Betonningsdienst en Staatsbosbeheer van belang. Deze laatste organisatie is eigenaar/beheerder van 85% van het eiland: de duingebieden. Over de rest gaat de gemeente waar het de ruimtelijke ordening, de infrastructuur en sociale zaken betreft. In de vrije tijd heeft elke eilander het ook druk om de gemeenschap met z’n allen draaiende te houden. De beken-

de en noodzakelijke eilander ‘zelfredzaamheid’. Dat zit in onze genen. Dit gebeurt via verenigingen, stichtingen, Buren, vriendenclubs, spontane acties. Festivals als Oerol, Beerenloop-marathon, Fjoertoer-wandeltochten, Springtij-congressen over duurzaamheid, Sintjan’s paardrijden-onder-de-man enzovoort, enzovoort zijn niet mogelijk zonder de mogelijkheden, de kennis, de inzet en het enthousiasme van vrijwilligers. Zeker in een kleine eilander gemeenschap met hoge ambities om Terschelling als ‘bijzonder’ en ‘authentiek’ te profileren. Dan is door de beperkte bevolkingsomvang het voordeel dat iedere eilander wel een uitgebreid eilander netwerk heeft via familierelaties, werk, kroeg of club, zodat opkomende vragen of ideeën snel uitgevoerd kunnen worden. Met elkaar de schouders eronder. Dat zie je met name als er ‘van alles op het strand ligt’: dan kookt het juttersbloed en loeien de 4x4’s over het strand. Op zo’n eiland gebeurt ook wel eens

een ongeluk, of moet iemand met spoed naar het ziekenhuis. In niet-acute gevallen gaat iemand met de veerboot. Artsen en tandartsen hebben we op het eiland zelf, afgestemd op een grotere bevolking dan de 4.800 vaste bewoners. In het toeristenseizoen zijn dat er ongeveer 20.000 meer. Artsen kunnen ook scans maken en deze per e-mail verzenden en die met specialisten in Sneek of Leeuwarden bespreken. In acute gevallen komt de helikopter uit Leeuwarden om de patiënt op te halen. Voor ouderen is er zorginstelling De Stilen, met beperkte verpleegmogelijkheid. Daar is geen wachtlijst voor. Mantelzorgers en thuiszorgers doen op het eiland goed werk.

BURENPLICHT Aan alles komt een eind. Crematies vinden plaats ‘aan de vaste wal’. Maar begrafenissen gaan hier nog volgens traditie. De buren (Mienskip), georganiseerd per dorp, hebben hierin een centrale rol. Behalve op West-Terschelling nemen de buren in overleg met de familie de hele organisatie op zich, van ‘omzeggen’ van het overlijden naar de buurt, het koffieschenken, het dragen en het begeleiden van de stoet met paard en wagen. Deze indrukwekkende traditie wordt in ere gehouden. Eigenlijk draait het om het begrip leefbaarheid. Terschelling kan dan gezien worden als een soort ‘dorp’, en de Friese dorpen elk als een soort ‘eiland’. Zelfredzaamheid, door en voor elkaar, dat kunnen we van elkaar leren.

EIGEN GEMEENTE Een bijzonderheid van Terschelling en de andere Waddeneilanden is, dat ze zodanig geïsoleerd liggen dat fusie met elkaar of met vaste wal-gemeenten niet voor de hand ligt. Het lost niets op, integendeel. Dus de gemeente Terschelling heeft en houdt zijn wortels in de gemeenschap van ongeveer 4.800 inwoners. Daarvan zijn er ook nog enkele honderden tijdelijk ingeschreven als student van de beroemde Zeevaartschool Willem Barentsz. Deze situatie leidt ertoe dat alle functies die een gemeente en gemeenschap ‘draaiende’ houden uit een kleine groep inwoners gerekruteerd moeten worden. Bijvoorbeeld de 11 raadsleden en hun steunfracties. Maar dit geldt ook voor de bemensing van andere belangrijke organisaties, kerkbesturen, verenigingen, actiegroepen en dergelijke. Net als het vasteland hebben we op Terschelling te maken met vergrijzing en vertrek. Niet dat het bevolkingsaantal daalt, maar na geboorte en scholing trekt een deel van de eilander jeugd de wijde wereld in.

FM17-2

Autorijden op Terschelling Er staan tientallen elektrische Watt Cars voor u klaar! U zit bij Watt Car nergens aan vast. Gebruikt u de Watt Cars niet, dan betaalt u ook niets!

De deel voordeel auto!

Ga naar www.wattcar.nl voor duurzaam rijden!

www.uitgeverijpenn.nl

NAAR BUITEN! SKYLGE - TERSCHELLING 26 MEI ROEISLOEPENRACE De dag na Hemelvaartsdag wordt altijd de Harlingen-Terschelling roeisloepenrace gehouden. Sterke mannen en vrouwen roeien in een roeisloep van Harlingen naar Terschelling. Deze zeer zware race heeft een lengte van ongeveer 32 kilometer. Ruim 130 sloepen strijden om de felbegeerde beker. 27 MEI 2017 SAGITTA ZEILSLOEPENRACE De 36e Sagitta zeilsloepenrace op zaterdag 27 mei met ca. 15 deelnemende sloepen voor de haven van West Terschelling. Deze race is goed te volgen op de kop van de haven. 28 MEI 2017 KOFFERBAKMARKT Het dorp Oosterend nodigt alle eilanders en eilandbezoekers uit om te komen genieten van de jaarlijkse opendag. Er is een kofferbakmarkt waarbij tweede hands spullen worden aangeboden, letterlijk vanuit de kofferbak van de auto. Verder zijn er verschillende activiteiten zoals een springkussen, schapenscheren en knutselen. Lekkers is er bij de verschillende horeca en in de beide boerderijwinkels van het dorp. Van 10.30 uur tot ong. 15.00 uur.

Oerol

9 JUN 2017 - 18 JUN 2017 OEROL Tien dagen lang genieten van al het moois wat Oerol en Terschelling te bieden heeft. Het thema van Oerol is: Sence of Place. Tijdens Oerol zijn er voorstellingen, muziekoptredens en straattheateracts te zien op de meest uiteenlopende locaties in het Terschellings landschap. Het thema benadrukt de bijzondere combinatie van cultuur en natuur, die kenmerkend voor Oerol is. Kijk voor het programma op www.oerol.nl 23 JUN 2017 - 25 JUN 2017 YOGAFESTIVAL HEE Het internationale yogafestival op Terschelling is puur genieten. Onderdompelen in een ontspannen yogasfeer aan zee. Met vele vormen van yoga op schitterende buitenlocaties, inspirerende yogadocenten uit binnen- en buitenland en vooral hele enthousiaste mensen. In een prachtige omgeving ontspannen genieten van zon, zee, strand en yoga. Voor meer informatie: www.yogaterschelling.nl

Yoga festival

7 JUL 2017 - 9 JUL 2017 WESTERN Op 7, 8 en 9 juli 2017 wordt West-Terschelling drie dagen lang omgedoopt tot Western Terschelling. De straten van West-Terschelling worden tijdens dit nieuwe festival ondergedompeld in country & westernsfeer zodat het dorp volledig verandert in een sfeervol Westerndorp. U kunt tijdens het festival genieten van blue Grass en countrymuziek, en natuurlijk wordt er aan line dance gedaan. Ook zijn er prachtig uitgedoste paarden te zien, is er een gezellige westernmarkt, kunt u meedoen aan leuke westernspelen en zijn er diverse westerndemonstraties.

www.terschelling.nl

Western Terschelling

FM17-2

POLDERPRACHT MET OOSTEREND TERSCHELLING Op Terschelling bekruipt je direct een heerlijk vakantiegevoel. Pas echt bijzonder wordt het aan de oostkant van Terschelling. Hier komen strand en duin samen met de polder, de Waddenzeedijk met het buitendijkse grasland de Grië en het Europees Natuurreservaat De Boschplaat.

dorp. Dit betekent een duurzame bedrijfsvoering, kleinschalige bedrijven en toeristen deze natuur actief laten beleven. Hierdoor heeft Oosterend als eerste dorp in het gehele Waddengebied in 2015 de Waddengoud status ontvangen. Het dorp mag tevens de vlag van UNESCO Werelderfgoed Waddenzee hijsen. Fryslân Markant stelt deze ‘Waddengoud’ bedrijven aan je voor.

Het pittoreske dorpje Oosterend ligt er midden in. Ze doet mee aan ‘Polderpracht’, een project om van het weidelandschap een vogelparadijs te maken. Een walhalla voor de rust- en natuurliefhebber. Lichtvervuiling beïnvloedt de nacht op veel plekken. Niet op De Boschplaat. “In Amsterdam zijn nog maar zo’n dertig sterren te zien op een heldere nacht. Op De Boschplaat wel duizenden. De melkweg is hier nog erg goed zichtbaar. En dit willen we graag zo houden voor toekomstige generaties”, aldus Melis de Vries van Tjermelân. In 2015 werd De Boschplaat uitgeroepen tot eerste Dark Sky Park van Nederland.

LEKKER SLAPEN

WADDENGOUDDORP De bedrijven verenigd in Natuurlijk Oosterend zijn actief bezig om de bijzondere natuur rondom Oosterend te beschermen en te benutten voor het

Oosterend-De Boschplaat bij nacht. Foto: Bert Faber

www.uitgeverijpenn.nl

VAKANTIEHUIZEN OM AEST Bij binnenkomst van het dorp liggen de vakantieverblijven van ‘Om Aest’. Annemiek Waanders runt de logies en staat garant voor uitstekend gastheerschap, persoonlijke service en veel eilandkennis. (www.om-aest.op-terschelling.nl)

CAMPING EN APPARTEMENTEN ’T WAN-TIJ Bij de duinen ligt Camping ’t Wan-tij van de familie Jongsma. Een kleine familiecamping met ook vakantiehuisjes en appartementen. Met prachtig uitzicht op de Waddendijk en een winkel met verse broodjes is het een genot om er een paar weken te vertoeven (www.wantij-terschelling.nl).

VAKANTIEPARK TJERMELÂN Tjermelân is een familiepark van fa-

milie De Vries met diverse bungalows. Het park bezit een Green Key Goud. Dit is de hoogste onderscheiding voor toeristische bedrijven op gebied van duurzaamheid. Tjermelân is initiatiefnemer van het Dark Sky Park in Nederland (www.terschelling-recreatie.nl).

RESIDENTIE DICHT BIJ ZEE Liggend aan de Duinweg vind je Residentie Dicht bij zee. Een prachtige plek waar je een accommodatie kunt huren. Een ideale plek om van hier uit met de fiets Terschelling te gaan verkennen. Ook de Residentie bezit een Green Key Goud (www.dichtbijzee.nl).

APPARTEMENTENBOERDERIJ FINISTÈRE In hartje Oosterend ligt Appartementenboerderij Finistère van familie Boersma. De familie woont in het voorhuis en kan gasten snel helpen. De boerderij heeft een gemeenschappelijke tuin met speelattributen voor kinderen. (www.vakantieterschelling.eu)

CAMPING EN APPARTEMENTEN DE DUINKANT Aan het einde van het dorp zijn de camping en appartementen van De Duinkant te vinden. Een gezinscamping voor tent, caravan, camper, appartement of vakantiehuis. Ook de visbakavonden vallen in de smaak. (www.duinkant.nl)

Zonsopgang op De Boschplaat. Foto: Om Aest

WADDENGOUD een uitstekende uitrustmogelijkheid. ‘s Avonds kun je gezellig tafelen bij de open haard en genieten van Terschellinger producten. (www.deheerenvanderschelling.nl)

STRANDPAVILJOEN HEARTBREAK HOTEL

Luchtaanzicht Oosterend. Foto: Om Aest

in het 4 persoons appartement Puur Slapen van de familie Bierema. Kind en hond vriendelijke accommodatie met bedstee, afgesloten privéterras met houtgestookte hottub. (www.puur-slapen.nl)

APPARTEMENTENBOERDERIJ DE GROEDE

Met de paarden op het Noordzeestrand bij Oosterend. Foto: Puur Terschelling

BOERDERIJHUISJES ZEE EN WIND De vakantieboerderijen van Zee & Wind zijn gebouwd in Terschellinger bouwstijl, sfeervol ingericht en van alle gemakken en luxe voorzien. Rustig gelegen aan de duinrand. Je huisdier is ook welkom bij Zee en Wind. (www.zeeenwind.nl)

VAKANTIEBOERDERIJTJES SIELE SÂLT Aan het einde van het dorpje liggen de 5-sterren vakantieboerderijtjes Siele Sâlt van Meint Boonstra. De badkamers hebben een sunshower voor heerlijke ontspanning na een actief dagje. En op een regenachtige dag, kacheltje aan en films kijken op Netflix. (www.sielesaltterschelling.nl)

PUUR SLAPEN BIJ DE BOER Logeren bij de boer in Oosterend kan

Appartementenboerderij De Groede van Katja Boersma kijkt uit op de Waddendijk. De boerderij bestaat uit twaalf 4-persoons appartementen met eigen tuin. Met een gemeenschappelijke ruimte is De Groede ideaal voor een groepsuitje. (www.vakantieterschelling.eu)

LEKKER ETEN BIOLOGISCHE SCHAPENKAASBOERDERIJ DE ZEEKRAAL In de graslanden van De Zeekraal lopen zo’n 250 schapen. Van de schapenmelk maakt de familie Bakker kazen, ijs en cosmetica. En alles van biologische ingrediënten. De kazen verkopen ze via natuurvoedingswinkels, kaasspeciaalzaken en de eigen boerderijwinkel (www.dezeekraal.nl).

RESTAURANT DE HEEREN VAN DER SCHELLING Aan de hoofdweg vind je in een oude Terschellinger boerderij restaurant ‘de Heeren van Der Schelling’ van Arno en Anouschka van Veen. Overdag

Heartbreak Hotel van Cedric Hartendorp is een strandpaviljoen in de jaren 50 stijl. Elvis, de klassieke Amerikaanse burger van Terschellinger rund, maar ook typische eilander producten als kazen, cranberry’s en zeebaars vind je in dit paviljoen aan de Oosterender Badweg. (www.heartbreak-hotel.nl)

ACTIEF BEZIG VILTEN OP TERSCHELLING In Oosterend kun je workshops vilten volgen. Alie Oosterloo geeft deze workshops waar deelnemers aan de slag gaan met wol, zijde, vezels en strandvondsten. De natuur van Oosterend is een grote inspiratiebron voor Alie (Facebook: Vilten op Terschelling).

HUIFKARTOCHTEN EN PAARDRIJDEN PUUR TERSCHELLING Ontdek de natuur op een stoer Fries paard of in een comfortabele huifkar en luisterend naar de verhalen van de koetsier. Bij Puur Terschelling kun je terecht voor huifkartochten, Friese rijpaarden, wadlopen, ezelwandelingen en hoefijzergolf. (www.puur-terschelling.nl)

FIETSVERHUUR OOSTEREND Bij binnenkomst in Oosterend ligt Fietsverhuur Oosterend. Reserveer online een fiets en ze zorgen dat de fietsen voor je klaarstaan met accessoires. Ze verhuren (elektrische) fietsen, tandems, kindertandems, MTB’s, kinderfietsen en bakfietsen. Met over het hele eiland service. (www.fietsverhuur-oosterend.nl)

WWW.WADDENGOUD.NL FM17-2

www.uitgeverijpenn.nl

WONEN IN FRYSLAN Steden groeien, wereldwijd. Huizenprijzen stijgen, nieuwe projecten worden ontwikkeld. Wat doet het platteland? In de vierhoek tussen Reduzum, Jirnsum, Scharnegoutum en Sneek liggen de Legeaen. Raerd en Poppenwier, Tersoal en Gau, Sybrandabuorren en Offingawier: zelfs een hoekje Snitser Mar hoort er nog bij. Dit is, voor wie de ruimte waardeert, een paradijselijke omgeving om te wonen, groen en weids. Een prachtig stukje FryslĂ˘n is het.

Wil je een droomhuis laten bouwen in FryslĂ˘n of in andere delen van Nederland, kijk dan eens naar de inspiratiewoningen in verschillende bouwstijlen op www.blauhuis.nl

FM17-2

STILTE VOOR DE MARATHON DE LEGEAEN IN BLOEI Fascinerend door de naam en door het wezen van de streek: De Legeaen of De Lege Geaën. De ‘lage gouwen’ aan de noordkant van de Snitser Mar (het Sneeker Meer). Nu is het deel van het oorspronkelijke brede deltagebied van de laaglandbeek de Boarne die uitstroomde in de vroegere, nu ingedijkte Middelzee, en vervolgens via het Borndiep (!) tussen Ameland en Terschelling zijn weg vond naar de Noordzee. Toen zag de geografische kaart van ons Fryslân er wel een beetje anders uit dan nu. Het Friese woord leech kan op twee eigenschappen duiden: laag en leeg. Eigenlijk gelden beide voor het gebied. We treffen in deze laaggelegen streek tussen Raerd en Sneek slechts een handvol dorpen aan. Van noordoost naar zuidwest: Poppenwier, Tersoal, Sibrandabuorren, Gau en Offingawier.

Tekst en foto’s Sake P. Roodbergen

Dit agrarische gebied is befaamd door zijn rust en weidsheid. Deze twee kenmerken bepalen ook de aantrekkelijkheid voor bewoners van de streek en nieuwsgierige toeristen. Bomen treft men alleen aan langs de weggetjes, meestal aangeplante Essen (Esk). Het gaat om een gebied dat ogenschijnlijk in het koude seizoen in een soort van winterslaap belandt en zodra de temperatuur half maart boven de tien graden stijgt weer opleeft. Maar schijn bedriegt.

UIT DE WINTERSLAAP De bevolking van de dorpen staat dicht bij elkaar en ’s winters bruist de streek van culturele activiteiten en sport evenementen. De lente zorgt voor een metamorfose van het groene gebied. Wandelend of fietsend is de subtiele schoonheid het beste te ervaren. Zo’n dagtochtje kan heel goed beginnen bij de Laurentiuskerk in het

Speenkruid Het gewoon speenkruid is een laagblijvende voorjaarsbloeier die behoort tot de ranonkelfamilie. De soortaanduiding ficaria komt van het Latijnse Ficus, dat vijg betekent.

www.uitgeverijpenn.nl

centrum van het terpdorp Raerd, het eindpunt -of zo u wilt: beginpunt- van de Slachtemarathon. Even gaande in de richting van de Snitserdyk (Dearsum) komt men vrijwel meteen langs het Raerder Bosk, aan de linkerhand, beheerd door de natuurorganisatie It Fryske Gea. Restant van wat eens een State was, een stenen landhuis (stins). Langs de paden kan men genieten van bekoorlijke stinsenplanten als Holwortel (Holwoartel) en Winterakoniet (Ayttablomke). In de hoge bomen nestelen lawaaiïge grote vogels. Het gaat om Roeken en Blauwe Reigers (Ielreager), beide vogelsoorten die in kolonies broeden. De laatste zit al in februari op de eieren en is daarmee een van de vroegst broedende vogels van ons land De bermen vertonen vlak na de winter het geel van de sterretjes van het Speenkruid (Bûtergieltsje) tezamen met de Paardenbloem (Hynsteblom) en later het wit van de laagblijvende

Blauwe reiger Het is nauwelijks voor te stellen dat blauwe reigers vroeger schuwe vogels waren.Verborgen leidden ze hun leven.Tegenwoordig zijn blauwe reigers in en om elke stad te vinden en bezoeken ze vrijwel iedere tuin met een vijver op regelmatige basis. Blauwe reigers zijn echte sloot-food specialisten, maar vullen hun menu ook graag aan met mollen, muizen en grote insecten zoals sprinkhanen.Vis is echter vrijwel altijd het hoofdbestanddeel van hun eten.

lielid Waterhoen (Reidhin), een meer verborgen bewoner van rijk begroeide bermsloten, die alleen in de winter zijn schuwheid verliest, wordt minder vaak opgemerkt.

TREURIG

Meerkoet In een nest worden 5 tot 10 grijswitte tot zandkleurige eieren met bruinzwarte vlekjes en puntjes uitgebroed in een tijdsbestek van 21 tot 25 dagen. De jongen worden door beide ouders begeleid en kunnen na ongeveer 8 weken vliegen. Als er van een nest een enkel jong of geen overleeft, de jongen een gewilde prooi zijn voor reigers, meeuwen en snoeken, dan doen de ouders een volgende poging.

Kleine Veldkers (Lytse Pinksterblom) en het hoogstengelige Fluitenkruid (Piipkrûd) die beide op klei goed gedijen. In de brede vaarten tussen de graslandpercelen vertonen zich de laatste wintergasten zoals Kuifeenden (Tûfein) en ganzensoorten. Daarbij vallen de hoge aantallen zwart-witte Brandganzen (Pauguozzen) op. Vroeger een minder algemene wintergast, nu bijna even talrijk als de Kolgans (Blesgoes), de koploper onder onze winterganzen. In de kleinere bermsloten zijn de Meerkoeten (Markols) al druk bezig met het bouwen van de opvallende nesten. Zij brachten het koude seizoen door in grote wintergroepen die dan meren en kanalen bevolken. Maar nu hebben zich weer paartjes gevormd en slepen ze met het dode winterriet en afgestorven stengels van Egelskop (Dûkel) en Gele Lis (Barchjeblom). Het kleinere fami-

In hoge boomsingels rond de statige boerderijen werkt een echtpaar Ekster (akster) aan het opvallende takkennest; een huif bovenop het nest verraadt de vogelsoort. Zo’n overkapping is markant voor deze zwart-witte druktemaker, die oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië komt. ’s Winters leven Eksters niet zelden in groepen van meer dan tien bijeen. Vaak wordt ruzie gemaakt om zo’n hoog bouwsel met de Zwarte Kraai (Swarte Krie). Dat is een solitair broedende zwartrok die het evenbeeld is van de kolonievogel Roek. Friezen duiden de Zwarte Kraai vaak aan met de naam Ald-roek. Dit is ook uit de tijd dat de groene wereld van de maitiid in volle hevigheid zou moeten losbarsten. De lucht hoort in deze voorjaarsperiode vol te zijn van het veeltonige geluid van onze grote weidevogels Kievit (Ljip), Grutto (Skries), Tureluur (Tsjirk) en Scholek-

www.staatsbosbeheer.nl ster (Strânljip), tezamen met de onopvallende kleintjes Veldleeuwerik (Ljurk) en Graspieper (Piipljurk). Het is –ik kan niet anders concluderen- een treurige constatering dat deze sieraden van de agrarische groene wereld in de laatste tientallen jaren meer en meer als broedvogels verstek laten gaan. Zij kunnen blijkbaar de ontwikkelingen in het buitengebied niet meer bijbenen. Hoog boven dit alles, in het blauwe zwerk, zweeft soeverein een Buizerdpaar (Mûzebiter) die in zijn magnifieke baltsvlucht luid miauwend fraaie cirkels beschrijft, onwetend van wat zich daar beneden afspeelt.

Weidelandschap bij Raerd.

FM17-2

WONEN IN MIDDEN FRYSLAN

Sjonnema 14 te Grou Vraagprijs 324.500,= k.k. Vrijstaande woning met aangebouwde garage en tuin op het zuiden en westen. Woonoppervlak: circa 143 m2 Inhoud: circa 445 m3

Boarnsterdyk 31 te Akkrum Vraagprijs â&#x201A;¬ 159.000,= k.k. KLUSWONING Woonoppervlak: circa 120 m2 Inhoud: circa 425 m3

Gravinnewei 6 te Jirnsum Vraagprijs 139.000,= k.k. Keurige tussenwoning met 4 slaapkamers en zonnige tuin op het westen. Woonoppervlak: circa 105 m2 Inhoud: circa 341 m3

Dekamastrjitte 52 te Jirnsum Vraagprijs 235.000,= k.k. Vrijstaande woning op zeer ruime kavel. Woonoppervlak: circa 115 m2 Inhoud: circa 328 m3

www.hooghiemstermakelaars.nl 0566 650 617

www.uitgeverijpenn.nl

HET IS WEER ANDERS AVONTUUR IN DE ALDE FEANEN Geen rustelozer gebied dan de Alde Feanen. Ooievaars jagen in de omgeving op voedsel voor hun jongen. Nieuw uitgezette otters verschalken een maaltje vis. Er zijn zeearenden gespot! Deze imposante vliegende deuren hebben een spanwijdte van 2,5m. Buizerd, kiekendief en ree zijn hier al veel langer. Net als de vos en de steenmarter leven ze graag in de ruigte. Hun territorium is minstens zo groot als de klokslag, een cirkel met een straal van 5km. Tot in Sumar, Warten en Jirnsum hebben de mensen er plezier of hinder van. De Alde Feanen is het uitgeveende natuurgebied tussen Grou en Earnewâld. Het heeft een totaal oppervlak van 2300 hectare en is voor vaarverkeer verbonden met Akkrum, Drachten, Warten, Wergea en Burgum. Het Prinses Margrietkanaal loopt erlangs, de vaarweg Leeuwarden-Drachten doorsnijdt het gebied. Overal varen boten en schepen. Hier een kano, ginds een klassieke tjalk, vele kruisers, oude en nieuwe kotters en niet te vergeten skûtsjes en pramen. Huurbootjes zijn er volop, sommige met fluistermotor voor stiltegebieden. De sportieve schipper Tom Veldboom organiseert in de waterwereld rond Earnewâld zijn challenge-activiteiten

op plekken die natuurlijk ogen, maar waar mensen welkom zijn. Kunstschilder Gosse Koopmans legt evenementen vast. Fonger de Vlas leert bezoekers anders te kijken met hulp van een camera.

SPANNENDE TIJDEN Er is veel te beleven in deze wereld, waar natte, modderige, ruige en begraasde percelen elkaar afwisselen. Het heeft al eeuwen oorspronkelijk en natuurlijk geleken, maar maakte negen eeuwen geleden al spannende tijden door. Dat was in een voor Fryslân dramatische periode, met een

sterk rijzende zeespiegel en een door de landbouw inklinkend land. De ene overstroming volgde toen de andere. Rond 1175 zal het moeras zijn ontstaan langs een natuurlijke waterloop aan de westkant, later de Holstmar. Die ligt in het verlengde van Alde Wei of Sytse Maaikesleat. Een oude agrarische kern raakte ontvolkt. De mensen bouwden kerken in het latere Earnewâld en waarschijnlijk Warten. Ze konden niet bevroeden dat een half millennium (vijfhonderd jaar) later de turfwinning uit veengrond nog drastischer aangepakt zou worden. De pet- of trekgaten herinneren aan de turfwinning volgens de Gieterse methode, die hier in de achttiende eeuw werd gepraktiseerd. Toen was er al een grote hoeveelheid veen afgegraven. Petten (elders in Fryslân als potten aangeduid) zijn de oude trekgaten waar vroeger veen uit werd gebeugeld om er turf van te maken. Pet (vlg het Engelse peat) was al een oud woord voor turf voordat het met het latijnse put werd gecombineerd, volgens dr. Karel Ferdinand Gildemacher.

WATER TERUG

Earnewâld had vroeger de charme van sobere natuurbeleving. De in eenvoudig stúsjekoard geklede mensen leefden er van de visserij, rietcultuur en

FM17-2

Uitbreidingsplan Uitbreidingsplan Wiuwerter Opfeart III

Wiuwerter Opfeart I 11

impressie bouwnummer 11

Wieb Zandberg Makelaardij, Taxaties en Advies Leechein 4, 8491CL AKKRUM T: 0566 650070 M: 06 21933908

KOCHT VER info@wiebzandberg.nl

www.wiebzandberg.nl

1 impressie bouwnummer 11

VRAAG NU EEN BROCHURE AAN OF BEL: 0566 650070 Wieb Zandberg Makelaardij, Taxaties en Advies Leechein 4, 8491CL AKKRUM T: 0566 650070 M: 06 21933908 info@wiebzandberg.nl www.wiebzandberg.nl

www.uitgeverijpenn.nl

kleinschalige veehouderij. Rond 1916, toen de watersport in onze streken opbloeide, kwamen de toeristen: eerst met de zeilboot uit Leeuwarden, later uit alle windstreken. Ze bejaagden ook waterwild, waar de autochtone natuurmensen de eieren van opzochten. Dit dorp met kostbare recreatiewoningen in het groen is de laatste jaren geweldig opgeknapt. Het waterfront is fraai ingericht voor ligplaatshuurders en passanten. Het water zelf is teruggebracht in eerder drooggelegde polders. Het drong door tot in het noordwesten van het dorp, tussen Hotel Princenhof en de horecabedrijven in het centrum. Bij die polders zijn kijkhutten geplaatst om het natuurlijk leven te kunnen aanschouwen. Jan Adema verkoopt in zijn vernieuwde ruimtes heerlijke snacks en ambachtelijk bereid ijs. Uitstekende pizza’s bestel je in Porto Casa, waar nog herinneringen voortleven aan Jan en Siep. In een knappe ijswinter, als Age Veldboom met zijn vrijwilligers schaatstochten organiseert op de Jan Durkspolder, is het hier drukker dan in hartje Amsterdam.

Dicht bij het water, aan de oostkant van het dorp, staat de oude hervormde Agnuskerk, waar nu op zondag geregeld Fryske Tsjinsten plaatsvinden met altijd interessante gastpredikanten. Vlak daarbij staat het Kokelhûs fan Jan en Sjut, een oud verveners-museum. Dat sluit wonderbaarlijk mooi aan bij het Skûtsjemuseum op het bedrijventerrein, naast de galerie annex meubelmakerij van Hendrik en Anje Wester. Dat Skûtsjemuseum is een waardevolle attractie, die zonder subsidie draait. Vrijwilligers werken er, en die vonk slaat over op zesduizend bezoekers per jaar. Velen van hen komen speciaal voor de AEbelina, replica van het razendsnelle prijswinnende beurtschip uit 1861. Anderen lopen even

naar Annage, waar een hele skûtsjevloot voor de deur ligt. Dit jaar nog is aan de overkant van It Wiid, bij het complex zomerwoningen, het Frysk Lânboumuseum te zien. Dat verhuist straks naar Goutum bij Leeuwarden. Maar het bezoekerscentrum van It Fryske Gea zal voorlopig wel op deze locatie blijven, want dat hoort bij het Nationaal Park, dat dit gebied zo uniek maakt en boeiend voor bezoekers. Op veel plaatsen is het water hier zo helder dat je dikke vissen kunt zien zwemmen. Ze zijn te zwaar geworden voor hongerige aalscholvers. Op andere plekken bloeien waterlelies, of er groeit krabbescheer (ielstikel, bearzerûch).

Workshop fotografie op een skûtsje in NP De Alde Feanen zondag 7 mei 13:00 - 22:00

Heb je een spiegelreflexcamera gekocht en wil je weten hoe deze echt werkt? Dit is de leukste manier om dat in 1 dag te leren! Kosten € 95,- all in. Kijk voor alle informatie op www.fotofonger.nl of meld je aan bij bezoekerscentrum De Alde Feanen: bcdealdealdefeanen@itfryskegea.nl

FM17-2

Koumansburg 3 - 8432 PG Haule Vraagprijs € 649.000 Schittterend gelegen statige en karakteristieke woonboerderij AntonsHoeve met een nieuwe grote open schuur op een bijzonder ruime kavel van 1.57.25 hectare waarvan weiland 0.47.95 hectare in een coulissenlandschap tussen Haule en Haulerwijk.

Goeijengamieden 3 - 8628 SJ Goenga Vraagprijs € 680.000 Bijzonder landelijk wonen in deze zeer karakteristieke en sfeervolle woonboerderij met binnen twee woningen en een grote schuur.

S. van der Molenstrjitte 3 8857 BS Wijnaldum Vraagprijs € 165.500 Goed onderhouden vrijstaande eengezinswoning met garage gelegen in rustige kindvriendelijke woonomgeving.

Brandsma Agrarisch Vastgoed B.V. Goëngamieden 9 8628 SJ Goënga

0515 - 43 03 06 06 - 53 92 09 94

info@brandsmavastgoed.nl www.brandsma-og.nl

www.uitgeverijpenn.nl

Fiifgeawei 34 - 8626 GC Offingawier Vraagprijs € 625.000 Prachtige karakteristiek stelpboerderij op een bijzonder mooie locatie op kleine afstand van Sneek en het Sneekermeer met totaal ca. 1.09.80 ha grond. Deze boerderij met ruime woning en grote schuur, vrijstaande loods, carport, kleine schuur en aangrenzende percelen is een bijzondere plek om te wonen met schitterend uitzicht over de landerijen.

WANDEL- SCOOTMOBIELROUTE OM RAERD HINNE

We beginnen onze tocht in Reduzum, dat eigenlijk van oudsher Rorthahusum heette, in het Fries. De vroegere Nederlandstalige naam was Roordahuizum. Toen het dorp officieel nog zo heette, stond hier lange tijd de herberg de ‘Grutte Trije Romers’, ook bekend geworden als ‘De Drie Romers’. Op deze mooi centraal gelegen locatie werd in 1879 het Friesch Rundvee Stamboek en het Friesch Paarden Stamboek opgericht. Als herinnering aan deze historisch belangrijke locatie, in 1962 afgebroken om de Overijsselsestraatweg te kunnen verbreden, staan drie ‘romers’ of borrelglaasjes afgebeeld in het plaveisel. Jaap en Teatske Hamburg, later caféhou-

ders in Garyp, waren de laatste exploitanten. Markant aan de doorgaande weg naar het zuiden staat aan de linkerkant de Blauwe Tent, ruim honderd jaar geleden opgezet door de beweging ter bestrijding van alcoholhoudende dranken. Aan de westkant staat de windturbine, waarvan de baten jarenlang ten goede kwamen aan sociaal-culturele doelen in Reduzum. Langs de carpoolersplek, met benzinestation, loopt het fietspad onder de N354 door. De weg gaat richting Jirnsum, over het riviertje De Mûzel. Aan de oostkant ligt het oude Friens, met in het kerkje nog herinneringen aan de vroegere adellijke familie Van Sytzama, die hier een stins bezat. Voor Jirnsum markeert aan de oostkant Café De Drie Gemeenten met snackbar de oude Jirnsumersyl, vroeger een van de uitwateringsplaatsen van het oude Oostergoo. De waterloop naar de Kromme Knilles is recentelijk in ere hersteld. Er liggen mooie woonschepen in een haventje. Voor het dorp gaat het verkeer rechtsaf de Bûtlânswei op, rechtdoor over de rotonde, naar het ruilverkavelingsgebied ten noorden van de Snitsermar. We slaan rechtsaf de Albadawei op richting Poppenwier. De oude streek Flânsum laten we rechts liggen. Poppenwier (vroeger in het Nederlands Poppingawier) is een oud terpdorp, dat sinds 1931 als ‘beschermd dorpsgezicht’ is erkend. Mede daardoor is lelijke afbraak en nieuwbouw beperkt gebleven. We kunnen er een consumptie gebruiken in Eetcafé annex Cultureel Centrum De Trilker. Binnen hangt nog een oude schildering van een beurtschip op de Snitser Mar. Het rood is zodanig verbleekt dat je de

FM17-2

Wettersportbedriuw Lege Geaen, gelegen in het dorp Tersoal, is een veelzijdig bedrijf voor de botenliefhebber. www.wettersportbedriuwlegegeaen.nl

horizon dwars door het bruine zeil ziet schemeren. Een opmerkelijk gebouw in Poppenwier is de doopsgezinde schuilkerk. Deze vermaning is in de negentiende eeuw in opdracht van koopman Goslik Minderts Peekema gebouwd. Zijn woonhuis stond ervoor. De bouw is in anderhalve eeuw bijna onveranderd gebleven. Peekema nam het snel zeilende beurtschip ‘Dorp Grouw’ over van zijn broer Wiebe toen die het financieel moeilijk kreeg. Gosliks zoon Mindert Gosliks Peekema won er prijzen mee. Maar hij werd niet in de annalen vermeld, omdat hij na een doodgeboren kind, een mislukt huwelijk en een emigratie naar Amerika uit het zicht verdween. Niet hij maar zijn neef Mindert Wiebes werd meermalen als prijswinnaar vermeld. Ten onrechte dus. Hier ligt een van de oudste kronkelende zeedijken van middeleeuws Friesland, rond de oude Middelzee voor de verlanding. Naar het noorden loopt de Poppenwiersterdyk op weg naar het vroegere hoofddorp Raerd (was Rauwerd), waarvan het gemeentehuis na de gemeentelijke herindeling per 1 januari 1984 een nieuwe bestemming kreeg. Hier zwaaide in de Franse tijd de bekende uitvinder-houthandelaar-publicist Folkert Nicolaas van Loon als maire van Rauwerderhem de scepter. Boeken van zijn hand zijn nog altijd een bijdrage tot de kennis van de negentiende-eeuwse scheepsbouw in Fryslân. Hij trachtte het geheim van het perfecte ontwerp

www.uitgeverijpenn.nl

en uitstekende ‘zeilaadje’ te doorgronden. Tegenover het gemeentehuis, vlak voor de kerk, staat een monument voor de Slachtemarathon, een hardlooprace annex wandeltocht over ruim 42 km. Eens in de acht jaar vindt deze hier zijn eindpunt. De andere kant is het noordelijke uiteinde van de ‘Slachte’, bij Sexbierum. Van Raerd naar de N354 loopt de Slotsdyk. Deze is genoemd naar de stins Jongemastate, die in 1515 door rondzwervende huurlingen van de Zwarte Hoop is verwoest. Het later opnieuw opgebouwde poortgebouw staat nog te pronken in het Raerder Bosk. Daar nestelen roeken, die Raerders hun bijnaam hebben bezorgd. Daarnaar verwijst de moderne skûtsjenaam Raerder Roek bij de IFKS. Het Raerder Bosk grenst aan de N354, die naar het oosten toe zeer gevaarlijk wordt. Althans, dat is de mening van menig automobilist die hier op Tsienzerbuorren uit de bocht vloog. In de tweede helft van 2016 zouden hier al twintig ongelukken zijn gebeurd. Voor burgemeester Hayo Apotheker van de gemeente Súdwest Fryslân was dit aanleiding om te pleiten voor aanleg van een nieuwe weg tussen Leeuwarden en Sneek langs de Swette en het spoortracé. Een paar kilometer verderop ligt, na een afslag links, Reduzum al weer. Rechtsaf het dorp in vindt de reiziger de monumentale kerk en enige bedrijvigheid.

FM17-2

Geart Tigchelaar

VAN LEFFE NAAR GRUTTE PIER SPECIAALBIER IS IN, PILS IS UIT

‘Myn earste kennismakking mei spesjaalbier stiet my noch hiel goed by. It wie yn it alternative rockkafee Mukkes yn Ljouwert dêr’t in pear bandsjes spilen,’ zegt schrijver en dichter Geart Tigchelaar uit Leeuwarden. Hij was direct verkocht en dook in de rijke wereld van het speciaalbier. Sindsdien publiceert hij met enige regelmaat zijn ervaringen met op Facebook. Wij spraken hem. Een vriend die al eens meer had geproefd dan het standaard pilsje zette hem een Leffe Blond en een Leffe Tripel voor. ‘Ik dronk it noch wol as wie it pilsner en al murk ik dat nei de tiid wol,

www.uitgeverijpenn.nl

wie ik likegoed fan dy jûns ôf fuort daliks ferkocht. Yn ien klap wie ik derefter dat oan bier mei boppegêsting folle mear smaak en alkohol sit.’ Deze eerste kennismaking werd de start van een geweldige ontdekkingsreis. Eerst maar eens langs de bekendere bieren die in de supermarkten, buiten de kratjes en sixpackjes Amstel en Heineken, verkocht worden. Westmalle, Duvel, La Trappe, Affligem, Maredsous, Rochefort, er was teveel om op te noemen. ‘Stik foar stik prima bieren, dêr’t ik altiten noch fan genietsje kin.’ Maar er is meer. De collectie van de supermarkt is slechts een klein dorp in de wereld aan bieren die in de speciaalzaak te vinden zijn.

DE JETTA VOL BIER Het eerste dat in je opkomt als je denkt

aan die bierwereld is België, maar er zijn veel andere landen waar ook heerlijke bieren gebrouwen worden. Al zijn ze in de basis vaak wel geïnspireerd op Belgisch speciaalbier. ‘Doe’t ik krekt op 'e smaak brocht wie fan spesjaalbier haw ik twa kear nei ús suderbuorlju west mei fakânsje. En beide kearen kaam ik mei de âlde reade Jetta mei de kofferbak fol oan spesjaalbier wer thús. Bierkes dy’t ik nea earder yn Nederlân sjoen hie.’ En nog een stuk goedkoper ook, dan wat er in Nederland te krijgen was. De opkomst van het speciaalbier is zo snel gegaan dat je inmiddels Nederland, en zelfs Fryslân, echt niet meer uit hoeft voor een bijzonder bier. Speciaalbier is hip en happening. Een paar jaar geleden werd er in de media zelfs al bericht dat er in Nederland

Tijdens een bierproeverij in speciaalbiercafé Kafee It Wapen Fan Fryslân in Oentsjerk geniet je van ambachtelijk gebrouwen speciaalbier van eigen bodem tot Belgisch abdijbier. Foto: Kafee It Wapen Fan Fryslân, www.kafee.nl

meer brouwerijen zouden zijn dan in België. Inmiddels zijn er 450 geregistreerde brouwerijen in ons land en was er in 2016 zelfs een hoptekort. Het bewijst eens te meer dat speciaalbier Big Business is en dat er daarom een hoop liefhebbers op ingesprongen zijn. Voor een bescheiden bedrag kun je al aan een starterspakket komen en van daaruit kun je vrij simpel uitbreiden. ‘Foardatst it witst stiest faker dyn tsjettels op te wriuwen as de frou,’ grijnst Tigchelaar. Veel mensen die als hobbybrouwer begonnen, werken nu professioneel, maar hebben daarnaast nog hun ‘gewone’ werk. Ze brouwen al lang niet meer alleen nog bier naar Belgisch recept. Elke zichzelf respecterende brouwer maakt tegenwoordig ook een Indian Pale Ale (IPA), American Pale Ale en noem maar op.

STATUS VAN WIJN Zoals gezegd zit bier behoorlijk in de lift. En dan niet zozeer het pilsje, maar speciaalbier. Lange tijd werd bier als een ‘mindere’ dranksoort beschouwd, voorbestemd voor jongeren in feesttenten en boeren op de camping, bij de barbecue en tijdens een feest. Een drankje om zoveel mogelijk van in korte tijd achterover te slaan en vervolgens kruipend van ellende weer uit te kotsen. In een restaurant bestelde je zeker geen bier, maar een (dure) wijn. Tegenwoordig hebben restaurants ook meerdere speciaalbieren op de kaart staan. Aanhakend bij de smaken van de verschillende gerechten. De ene is licht en fris en laat zich goed combineren met een salade en kip. Een andere is donker en zoetig en gaat fantastisch samen met een stoofpot. Bier kan zich qua status inmiddels meten met wijn. De populariteit maakt dat (micro) brouwerijen als paddenstoelen uit de

GRUTTE PIER TRIPEL ‘Myn earste publikaasje oer in Frysk bier wie de Tripel fan de Grutte Pier Brouwerij. De jonges efter dat moaie bier hawwe net foar neat al prizen dêrfoar yn 'e wacht sleept. Ien swolch en men giet net wer werom nei Leffe Tripel. Dit is wat ik der doedestiids oer skreaun haw: Dêr wie er al. De ferneamde Grutte Pier Tripel. Noflik op it terras fan Speciaalbier Café De Markies yn it lette septimbersintsje. Alle opskuor oer it bierke is terjochte. Moai troebel goudoranje fan kleur mei in folle skûmlaach. Rûkt licht fruitich, in lêste swymke fan e simmer. Yn 'e mûle komt dat fruitige (net te swiet) hearlik mei de karakteristike bittere djipte - sa't wy dat wend binne fan in goede tripel - byinoar. In moutige ûndertoan jout it bier in geweldich ryk smaakpallet. Mei de eagen ticht waan ik my yn in kleastertún mei in kloft fleurige muontsen dy’t harre it goede libben smeitsje litte. De boeren bûten de muorren binne drok dwaande mei it ûngetiidzjen. Om koart te kriemen, in ferdomd lekker bierke dêr't ik o sa fan genietsje. En dat yn in kafee dat himelsbreed it tichtst by myn domisily leit. Wat wol in ienfâldich minske noch mear? Dat ik sis tsjoch! Frans Filius en Renze Bil van de Grutte Pier Brouwerij sleepten tijdens de World Beer Awards van 2016 een Gold Award in de wacht, als beste Tripel van Nederland. Naast de Grutte Pier Tripel hebben ze ook nog de Grutte Pier Tripel ‘van de ton’, die een extra vergisting doorgemaakt heeft met ‘Brettanomyces-gist’ in een Franse eikenhouten ton. Sinds januari is ook ‘Kracht in de Nacht’ te krijgen, een Russian Imperial Stout die een jaarlang in een cel in de Blokhuispoort heeft staan rijpen. ‘De oplage fan dit bier is beheind, ik hoopje dat se der nochris mear fan brouwe sille, want dat fertsjinnet dit bier,’ besluit Tigchelaar.

FM17-2

Na een forse verbouwing heropende biercafé De Markies in Leeuwarden half december haar deuren. De oppervlakte verdrievoudigde, het aantal taps steeg van drie naar twaalf en op fles van 100 naar 250 verschillende speciaalbieren. De Markies werd in één klap het grootste biercafé van Friesland. www.de-markies.nl

grond schieten. Er zijn uiteraard meer factoren die een rol spelen. Zo is ‘genieten’ een woord dat steeds belangrijker wordt. In ons jachtige bestaan is het goed om eens tijd voor jezelf te nemen. Daarbij past niet de vluchtigheid van een pilsje dat je in een paar slokken achterover gooit, maar ga je lekker zitten voor een mooi bier. Daar neem je de tijd voor. Je bekijkt de kleur, ruikt eraan en de eerste slok neem je heel bewust om het rijke smaakpallet te keuren. Bierdrinken is een ‘beleving’, ook zo ’n woord dat steeds vaker gebruikt wordt.

BROUWEN VOOR BROUWERS Admiraals BierBrouwerij is in 2014 gestart. Inmiddels is de brouwerij voor tientallen opdrachtgevers actief en wordt er jaarlijks ruim 100.000 liter speciaalbier gebrouwen. Hiermee is Admiraals BierBrouwerij als producent van ambachtelijke streekproducten van vaste waarde geworden voor de Friese speciaalbierwereld. De brouwerij is gevestigd aan de rand van het dorpje Aldtsjerk. Voornamelijk Friese huurbrouwers staan hier centraal. Op basis van de door hen aangeleverde receptuur worden de bieren gebrouwen door eigenaar Gerrit Admiraal. Huurbrouwers kunnen ook zelf hun bieren brouwen, met assistentie van brouwmeester Gerrit. Dat er goed werk wordt geleverd, blijkt uit de inmiddels goedgevulde prijzenkast. Zo is de bij Admiraals Bierbrouwerij gebrouwen Grutte Pier tripel door de World Beer Awards in 2015 én 2016 uitgeroepen tot de beste tripel van Nederland. Gerrit Admiraal brouwde volgens Entrée Magazine in 2015 voor De Kroon op Leeuwarden het lekkerste huisbier van Nederland: de Paddy O'Ryan Rosemary Porter. Ook de Kammeraat van deze brouwerij behaalde onlangs een gouden medaille. Er zijn mogelijkheden voor rondleidingen en proeverijen www.admiraalsbierbrouwerij.nl

Scelling bier wordt door brouwerij Terschellinger Bieren gebrouwen met gerst en tarwe van het eiland.

www.uitgeverijpenn.nl

FRYSK SPESJAAL BIER ‘OM FAN TE GENIETSJEN’

Tel hierbij op de belangstelling voor ‘lokaal’. De globalisering heeft als effect dat mensen steeds bewuster naar het eigene kijken en naar wat er dicht bij huis te krijgen is. Men zoekt iets om zich mee te identificeren, iets van zichzelf. In deze zelfde trend past ook de tegenhanger van de oprukkende industrialisering en automatisering: de liefde voor het ambachtelijke. Het uitvogelen van een recept, het brouwen, het experimenteren, het is allemaal mensenwerk. De Engelse term ‘craft beer’ is daarom heel adequaat. De passie en liefde die in het product gestoken worden, worden enorm door de hedendaagse consument gewaardeerd. Zeker als het bier van een lokale brouwer komt. Een brouwer met een gezicht, die je zomaar op een vrijdagavond kunt treffen in bijvoorbeeld speciaalbiercafé ‘De Markies’ in Leeuwarden. Het milieu speelt ook vast een rol. Er zijn genoeg bieren die niet alleen bij een lokale brouwerij worden gemaakt, maar waarin ook ingrediënten gebruikt worden uit de directe omgeving, om zo de ecologische voetafdruk te beperken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ‘Kâld Kletske Galjes’, van brouwerij De Hoge Stins uit Burgum, dat gemaakt wordt met gagelbladeren uit de kwekerij van Ida Haarsma in Sumar. Een bier dat trotse drager is van het streekkeurmerk ‘Wâldpyk’. Geart Tigchelaar verdiepte zich nog verder in de wereld van het speciaalbier toen een kennis hem vroeg vooral te schrijven over bier, toen hij een jaar in Denemarken woonde. Dat liet Tigchelaar zich geen tweemaal zeggen en zo ontstonden korte ‘besprekjes’ op Facebook, die hij schreef als hij eens lekker voor een biertje ging zitten. ‘Ik krige dêr fuortdaliks al aardichheid oan. Werom yn Fryslân woe ik mei de Fryske bieren trochgean. Fansels hie ik alris wat fan Us Heit preaun, mar der binne tsjintwurdich folle mear.’ Zijn eerste beschrijving van een Fries Bier was die van de Grutte Pier Tripel, zie het kader.

Verschillende heerlijke Friese biertjes, verkrijgbaar bij Drankenspeciaalzaak Jelle in Leeuwarden.

Dat er zo’n vijftien Friese brouwers zijn, wil niet zeggen dat je zomaar alle bieren geproefd hebt, want de meeste brouwers hebben gauw een stuk of vijf bieren in hun vaste assortiment Daar-

naast worden er dan ook nog seizoenbieren gebrouwen, zoals een herfstbok of een zomers witbiertje. Deze seizoensgerelateerdheid geeft de bieren een zekere exclusiviteit.

BROUWERS IN FRYSLÂN Alle Friese brouwers en hun bieren hier bespreken zou geen artikel maar een klein boek opleveren. Daarom kregen we van Geart Tigchelaar een lijst van brouwers, die je verder kan helpen in je ontdekkingstocht naar de geneugten van speciaalbier. • Hoge Stins • Amelander • Kleine Beer • Bierbrouwerij Schoemrakker • Koningshert • Bonifatius 754 • Reboeljebier • Brandsma • Kroon op Leeuwarden • BrouwDOK • Noarder Dragten • Diggelfjoer • Redbad Brouwerij • De Freonskip • Friese Bierbrouwerij Us Heit B.V. • Scelling Bier • Sneeker Stadsbrouwerij Meerpael • Grutte Pier Hij schrijft erbij: ‘Mei dit artikel hoopje ik datstû lykas ik entûsjast wurden bist oer spesjaalbier yn it algemien, en Frysk bier yn it bysûnder. Skop de skuon út, lis in moaie plaat op ’e spiler en plof del yn in noflike stoel. Ferras dysels en dyn smaakpapillen en dopje gau ien fan dy Fryske bierkes.’

DE BEKENDSTE SPECIAALBIERCAFÉ’S IN FRYSLÂN • Kafee It Wapen Fan Fryslân, Rengersweg 51, Oentsjerk, www.kafee.nl • De Markies, Groot Schavernek 19, Leeuwarden, www.de-markies.nl • HCR Teernstra, Van Swinderenstraat 69, Balk, www.hotelteernstra.nl • Café De Strohoed, Eewal 72, Leeuwarden, www.cafedestrohoed.nl • Café Marktzicht, Oudeweg 14, Drachten • De Hollandse Kus, Grote Buren 1, Pingjum, www.dehollandsekus.nl

FM17-2

BIERBROUWERIJ NOARDER DRAGTEN In 2012 is Noarder Dragten begonnen met brouwen van bier in de zelf gebouwde ambachtelijke brouwerij. Doordat ze alles zelf in eigen huis brouwen zijn ze in staat snel in te spelen op de markt en kunnen ze op aanvraag specials brouwen. Op dit ogenblik brouwen ze drie eigen bieren. DPA, een India Pale Ale op zijn Drachtsters dus een Drachtster Pale Ale. Een toegankelijk bitter maar zeker ook een fruitig bier met 5,3 %Vol. Alc en een mooi kopergele kleur. Bier voor alle jaargetijden. SINNEBLOND, een zwaar blond bier met de smaak van mineola en sereh (citroengras). Een volle zoete, bittere afdronk met een alcohol percentage van 7,4 %. Een mooi bier wat je koel drinkt in de zomer en iets min-

der gekoeld in de winter. MATZWART, een ondoorzichtige BlackIPA. Een vol moutig stevig bier met een verrassend fruitige smaak met tonen van chocolade en karamel. Matzwart is een prachtig biertje voor de koudere dagen en de late zomeravonden. 7,3 % Vol. Alc Een greep uit de ‘opdracht bieren’: Jouster Bierke, Poespas Bieren (Kattenkwaad) en Vlielands Rooie. Als brouwers geven ze ook bierproeverijen en workshops. Dit kan op uw locatie of op een door henzelf georganiseerde locatie.

Voor verdere informatie kijk op bierbrouwerijnoarderdragten.nl, Facebook of stuur een mailtje naar: info@bierbrouwerijnoarderdragten.nl

BIERBROUWERIJ

Tsjoch!

SPECIAALBIER CAFÉ TEERNSTRA Teernstra, het oudste hotel, restaurant, café van Balk, is gesitueerd in het centrum en gelegen aan het riviertje de Luts. Kom genieten van de huiselijke gastvrijheid! Het is heerlijk vertoeven in ons sfeervol aangeklede bruine biercafé. We schenken meer dan 190 verschillende soorten uit de fles en we hebben diverse tapkranen waaruit we wisselende bieren tappen. Weet u niet welke u moet kiezen? We bieden verschillende bierproeverijen zodat u meerdere kunt proeven! Onze gevarieerde menukaart met gerechten, die bereid worden met liefde én verse ingrediënten, zorgen keer op keer voor een smakelijke belevenis. Onder het genot van een heerlijke lunch, verwenkoffie of speciaal biertje op ons zonovergoten terras aan het water is het heerlijk genieten. HCR Teernstra Van Swinderenstraat 69 8561 AS Balk

0514 601013

www.hotelteernstra.nl 36

www.uitgeverijpenn.nl

De liefhebbers weten dat ze er snel bij moeten zijn, omdat de oplage beperkt is en de meesten willen uiteraard het nieuwste product van hun favoriete brouwers proberen. Zo maakte de Lemster brouwer Kleine Beer een tripel in het kader van het 300-jarig bestaan van de Lemster Toer. Het bier, dat ook ‘De Toer’ heette, was gebrouwen in een zeer gelimiteerde oplage, maar viel goed in de smaak en zal in de toekomst zeker nog een vervolg krijgen. In samenwerking met ‘Rock City Beers’ uit Amersfoort brouwde Kleine Beer een weizen: Dutch Summer. Ook deze bleek zo populair dat die in de zomer van 2017 opnieuw verkrijgbaar is. Brouwerij De Hoge Stins van Sytze Hoogstins uit Burgum werd bekend met zijn Kâld Kletske Blond, die in samenwerking met Mitra Burgum werd gemaakt. Inmiddels zijn ook de Kâld Kletske Hoppich en de eerder genoemde Kâld Kletske Galjes niet meer uit het assortiment weg te denken. Sytze Hoogstins houdt vast aan de Friese benamingen. ‘Wâld Bock’ en Weet in plaats van Tarwe of Wheat. Er zijn overigens meer Friese Brouwers die hun bieren een Friestalige naam geven om zich zo te onderscheiden en het streekgebondene van hun

product te onderstrepen. Denk aan de ‘Gleone Tryn’ van de Drachtsterbrouwers en het hoogblonde ‘It Lulke Wiif’ van Brouwerij De Freonskip uit Burgum, gemaakt met de smaak van wichters, de kleine pruim uit de Friese Wouden. Hoe streekgebonden wil je het hebben? De Harlinger brouwerij BrouwDOK gooit het logischerwijs op de Waddenzee, met een ‘Wad Weizen’, maar ook de Harlinger havens, met een bier als ‘Dokwerker’ en ‘Bolderbock’. Op de etiketten staan bolders en schepen. Brouwerij Brandsma zit in een jachtwerf in Rohel (Reahel). Brandsma brouwde afgelopen jaren een HefeWeizen met de smaak van vlierbessen, de ‘Japke’, en de Frysk Blonde ‘Scheepsbouwer’. Deze laatste viel onder de categorie ‘Kölsch’ bier, maar omdat die niet in de directe omgeving van Keulen gebrouwen werd, mocht het officieel deze titel niet dragen. Momenteel staat de productie van Brouwerij Brandsma stil, in afwachting van een kleinschalige brouwer die deze recepten wil brouwen. Het voert te ver om hier alle Friese brouwers en hun bieren te bespreken. Het mag duidelijk zijn dat er veel te ontdekken valt in alleen al de wereld van het Friese Speciaalbier. Zelfs Geart Tigchelaar heeft nog niet alle soorten geprobeerd. Het brouwerijgebeuren is ook bepaald geen statisch proces. De bestaande brouwers komen steeds weer met nieuwe bieren. Seizoensgebonden, een limited edition in

opdracht, of een geslaagd experiment dat mogelijk een aanvulling wordt op hun vaste assortiment. Er komen ook nog steeds nieuwe brouwerijen bij. Begin 2016 schreef brouwerij Diggelfjoer zich in bij de Kamer van Koophandel. Hun eerste bier, een tripel, werd op 4 februari 2017 gelanceerd in café Marktzicht in Drachten. ‘Suver Nuver’ heet het. De lancering hadden de heren van de brouwerij al veel eerder in gedachten, maar tijdens het vergistingsproces bleek er iets mis te zijn gegaan. Het bier was niet lekker en onverkoopbaar. Een flinke tegenslag, maar dat kan gebeuren bij een ambachtelijk proces. Het gebeurt ook gerenommeerde brouwers nog wel eens.

FM17-2

BIER FAN FRYSKE GRÛN GEART TIGCHELAAR PRIUWT

Skriuwer en dichter Geart ZWARTE RIDDER, DUNKELWEIZEN, 5,8% nen fan giel fruit en sûkers. Ek fruitich Tigchelaar fan Ljouwert is in Op de Zwarte Ridder fan Brouwerij op ’e tonge, licht mar ryk fan smaak leafhawwer fan spesjaalbier. Redbad siet wol sa’n soad druk dat mei krûdige ûndertoanen. De ôfdronk It tal soarten is ûntelber en myn tûme suver sear die trochdat de is lichtbitter dêr’t de krûdige smaak syn ‘bucketlist’ komt dan su- dop der tsjinoan kaam by it iepen him noch efkes mear jilde lit. Dit hat ver ek gjin ein oan. Spesjaal jen. Ljochter fan kleur as dat ik fer- De Kroon op Leeuwarden lang net gek foar Fryslân Markant priuwt wachte hie by in dunkelweizen. Troch fertoand. it koalsoer fansels in oeribelen soad en beskriuwt er bier fan Fryske skûm. Lekker âlderwetske moutige KÂLD KLETSKE WÂLD BOCK, HJERSTgrûn. Tsjoch! BOCK, 7,3% In bockbier makket my altyd nijsgjirrich. It Wâld Bockje fan ’e Burgumer brouwerij De Hoge Stins kin ik dus net stean litte. Sa brún fan kleur dat it hast swart is. Net in soad skûm, mar dat kin oan ús heit syn bierglês lizze. De rook is dy fan hjerstblêden mei in swymke swietichheid. Noflik prikkich op ’e tonge. Lichtswiet en de ôfdronk is justjes bitter, sa't in bockbierke heart te wêzen. Net útsûnderlik, mar gewoan lekker op in iere sneintejûn.

DOKWERKER, BALTIC PORTER, 8,5% De Dokwerker fan Brouwdok is in Baltic Porter. Sa dûnker as it fet op ’e hannen fan de havenarbeiders mei in moai tichte kraach dy’t as in skûmkop op ’e weagen lizzen bliuwt en my de strôte ynkolket. Mar net ear’t ik myn noas

Sinneblond, blond, 7,4%

Dokwerker, baltic porter, 8,5%

derboppe hongen haw. Droppich en kofje. En sa priuwt er ek, al falt it droppige yn de mûle fuort. It is benammen sterke kofje mei in swym fan puere sûkelarje. De ôfdronk is lichtbitter en wat drûch. Yn al syn ienfâld in hurde wurker dy’t net teloarstelt.

rook. Sa is er ek kwa smaak. Hy is suver wat puntich mei in dúdlike ûndertoan fan karamel. Frij licht yn ’e ôfdronk sa’t in dunkelweizen heart te wêzen, mar net sa fruitich sa’t guon wol wêze kinne. Gewoan in goed bierke, mar om it no op gelikense foet mei Redbad te setten...?

SINNEBLOND, BLOND, 7,4% De Sinneblond fan Noarder Dragten is moai goudgiel fan kleur, mar slacht sa dea as wat. Dat kin ferskate oare redenen hawwe as it bier sels. Hy rûkt hoppich en fris. Hja wolle wat eigensinniger wêze as oare bieren om der net de wenstige sinesappelskilen der yn te ferwurkjen, mar mineola. En dat priuwst! Fris en fruitich, mar troch syn 7,4% set er it lekker stevich oan dêr’t it bier body troch kriget. Mei de maitiid foar de doar is dit in poergeskikt bierke om bûtendoar te drinken.

CAMBIER, SWIER BLOND, 9%

Zwarte Ridder, dunkelweizen, 5,8%

www.uitgeverijpenn.nl

Ik as rasechte Liwwadder (ahum) moat alris in Ljouwerter bier hawwe, netwier. Fandêr de Cambier. Moai djip dûnkeroranje fan kleur, ôftoppe mei in licht skûmlaachje. Fris yn ’e noas, toa-

Double Trouble, American DIPA, 8%

DOUBLE TROUBLE, AMERICAN DIPA, 8% As leafhawwer fan IPA’s bin ik fansels benijd nei de Double Trouble fan Kleine Beer Brouwerij. Dizze is waarm dûnkerkoper fan kleur. Rûkt frissoerich nei fruit. Docht my tinken oan wichters. No, de boat is goed oan mei dit bearke. Double Trouble docht syn namme ear oan, om sa mar te sizzen. Dêr't er dy earst mei syn frissens op ’e lije side oankrûpe wol, slacht er dy gau mei syn hoppigens om ’e earen, heite. Mar noflik rûn en fol, net dat wrangige. Ik mei der wol oer.

tagong jout ta de dûnkeroranje troebelens derûnder. Ik rûk soerich fruit mei in swymke sûker. Op ’e tonge suver waarm fan de krûden. Dizze Tryn is fol en mei in ryk smaakpalet dêr’t men in djippe swolch as twa foar nedich hat om de koriander mar ek in bewyske fan sinesappel derút op te meitsjen. Lykwols binne de sûkers ek oanwêzich wêrmei’t dit bier yn de ôfdronk sêft, suver leaflik bliuwt. It waarmet siel en hert dêr’t men lang fan neigenietsje kin. Koartsein is Gleone Tryn in wakker prachtwiif/bier!

kinken. Mei de noas der wat tichterop komme ek de hopbitters der justjes boppe-út. Moai dûnkeroranje fan kleur mei in skûmlaach dy’t it kreas ôfdekt. Hy is lekker fris yn it earstoan en it krûdige karakter jout in moai lykwicht. De sûkers helpe dêr oan mei. Dêrtroch is de ôfdronk my suver earst wat te bitter, en dat sis ik net gau! Mar dat went al ridlikgau en priuw ik it mear as tsjinwicht dy’t just krêft oan it bier jout. Om it ris literêr te sizzen, in poerbêst debút fan dizze nije Fryske brouwerij, dat ûnthjit noch wat!

ACHT GULDENS, QUADRUPEL, 10% Acht Guldens, dat stie yn ’e midsiuwen foar de priis fan in fet bier. By de Dokkumer brouwerij Bonifatius 754 brouwe se in quadrupel mei deselde namme. It is sa dûnkerbrún as opdrûge bloed mei in moai krêmich skûmlaachje. Hy

It Lulke Wiif, heechblond, 7%

IT LULKE WIIF, HEECHBLOND, 7% In streekbier mei in nijsgjirrige namme is It Lulke Wiif fan Brouwerij de Freonskip. Yn it resept binne wichters ferwurke, in prommesoarte dy’t allinnich yn ’e Wâlden foarkomt. Moai heechblûn fan kleur ôftoppe mei in beskieden mar ticht skûmlaachje. Men soe it net ferwachtsje by sa'n frommeske, mar dizze rûkt wakker fruitich en suver fleurich. Mar it wiere aard komt gau nei

Reahel, American Red Ale, 6,3%

REAHEL, AMERICAN RED ALE, 6,3% Reahel fan Brouwerij Brandsma hat de kleur fan baarnde sûker en in moai bêzje skûmlaachje. Ik rûk in swymke karamel, mar it is ek frissich. Hy is aardich hoppich fan smaak, mar wat wolst as der trije hopsoarten brûkt binne. Dat jout in lekkere bittere ôfdronk en dêr hâld ik fan. Tagelyk ek wol in bytsje fris, komt ek trochdat er noflik prikkich is. Sa fris net as dat it etiket seit, yn myn optyk. Dan earder wat nutich. Mar fol fan smaak is er, in moai bierke by in snuorjend kacheltsje op in dizige sneintemiddei. Spitich dat er op dit stuit net mear makke wurdt.

Gleone Tryn, donkerblond, 8,5%

foaren. Dêr’t se op ’e tonge earst noch nei sûkerswiete wichters priuwt, komt as tsjingas al gau in hearlik sêftbittere ôfdronk om ’e hoeke dy't ’m noflik útwreidet. En mei in prikkige en straffe 7% mei dit mokkel der wêze!

GLEONE TRYN, DONKERBLOND, 8,5% Ik bin gek op gleone froulju en kâld bier, dat dit is 33 sintiliter ûnthjit fan Reboelje (Koningshert). Skûmlaach is net mear as in tin skelkje dat maklik

Suver Nuver, tripel, 9%

SUVER NUVER, TRIPEL, 9% De fruitige lucht fan dit bierke fan de gloednije brouwerij Diggerfjoer komt my fuortdaliks yn ’e mjitte by it yns-

Acht Guldens, quadrupel, 10%

rûkt swier en swiet, droppich, mei nutige ûndertoanen. De swietens hat perfoarst net de oerhân, dêr’t ik krekt efkes foar eange. Riker fan smaak as dûbels mei in swym fan anys (dêr’t dat droppige wei komt) en krûden, mar ek it rikke mout jout it bier aardich body en de sêftbittere ôfdronk bringt him wer treflik yn lykwicht. ‘Konst der wel un liiffol fan drinke!’ stiet der op it etiket. Om de smaak skoan, mar mei syn 10% is it gjin suertsjewetter. Dit bier wie eartiids frijwat djoer, mar mei de komst fan de euro is it gelokkich behoarlik yn priis sakke.

FM17-2

GEDONDER IN DE GLAZEN HET SCHENKINGSVERHAAL

Foto: Kleine Beer Lemmer

Het uitschenken van een flesje speciaalbier is niet iets wat je gedachteloos even doet. Dat doe je zorgvuldig. Alles voor een mooie en stabiele schuimkraag, zodat het koolzuur in het bier en de smaak perfect blijft. Daar komt best nog wat bij kijken. Voor het perfecte glas bier is het zaak dat de fles op de juiste temperatuur is. Dan komt het aroma het beste tot z’n recht en smaak wordt voor 70% bepaald door geur. Hoe kouder het bier, hoe minder geur er van de hop en gist vrijkomen. Een koud ingeschonken biertje heeft dus beduidend minder smaak dan één die lauw ingeschonken is. In onze mond wordt het bier verder opgewarmd, waardoor meer of andere smaakstoffen vrij kunnen komen. Dit

www.uitgeverijpenn.nl

is de reden waarom sommige bieren anders via onze mond smaken dan we met onze neus ruiken. Veel doorgewinterde bierdrinkers gaan naar verloop van tijd hun bier op een iets hogere temperatuur drinken, om de smaak nog beter te kunnen proeven en waarderen. De meest geschikte temperatuur staat over het algemeen wel op het etiket, maar je persoonlijke voorkeur bepaalt natuurlijk of je een biertje zo uit de koelkast trekt, of eerst nog even laat acclimatiseren. Over het algemeen geldt, hoe donkerder het bier, hoe hoger de optimale schenktemperatuur. Een blond of een wit bier komt het best tot z’n recht op een temperatuur tussen de 3°C en 8°C. Dat is fris, maar niet ijskoud. Radler en alcoholvrij is het lekkerst bij een graad of vier. Een pilsje

schenk je het best rond de zes graden, voor amber bier mag de temperatuur wel 8°C of 9°C zijn. Donkerdere bieren en bier van hoge gisting geniet je op een iets hogere temperatuur, waarbij de bieren met een hoge dichtheid en een hoog alcoholgehalte het best tot hun recht komen op drinktemperaturen vanaf 10 graden tot kamertemperatuur.

BIERTEMP Het lastige is natuurlijk dat de doorsnee koelkast maar op één temperatuur ingesteld kan worden. Stel deze in op de koelste temperatuur van de bieren die je erin hebt opgeslagen. Beslis welke bieren je wilt gaan drinken en haal deze tijdig uit de koelkast, om ze zo op de juiste serveertemperatuur te laten komen. Zo kom je tot de beste proefervaring.

DENK EROM! Twee vingers schuim, zo leert de beginnende barman het tappen van een pilsje. Slaat bier dood, dan verdwijnt de schuimkraag en daarmee ook de smaak. Om je biertje fris en fruitig te houden is een goede schuimkraag dus van wezenlijk belang. Dat hoeft niet per definitie een dikke laag te zijn, als hij maar stabiel is. Een mooie schuimkraag beschermt je bier tegen zuurstof, waardoor het koolzuur in het bier blijft en de smaakt intact. Van nature schuimt het ene bier meer dan het andere. Een pilsje bevat meer koolzuur en schuimt, in combinatie met de eiwitten in het bier, heftiger dan een bruin bier. In de eerste plaats zorg je voor een schoon glas, goed gespoeld met koud water. Zorg ervoor dat er geen vet van andere vaat in je afgewassen bierglas achterblijft, dus zet je glazen niet in de vaatwasser. Een niet schoongemaakt bierglas kan funest zijn voor je schuimkraag. Het glas mag trouwens ook niet te koud zijn, want dan blijft het aroma opgesloten zitten in het bier. Zonde. Je houdt het flesje in de ene hand

en het glas in de andere. Houd het glas schuin en schenk de eerste scheut langs de wand van het glas. Schenk het liefst al draaiend, zodat de hele wand van het glas met het bier in aanraking komt. Als het glas voller wordt, kun je het steeds rechter houden. Is de schuimkraag te dik naar je zin, dan schenk je weer wat meer langs de wand van het glas. Wil je juist meer schuim, dan schenk je midden in het glas.

de gist mooi evenwichtig in het laatste restje bier gaat zitten. Pas dan schenk je het bij de rest van het bier in je glas. Koel de bierflessen wel rechtop, zodat het bezinksel niet los komt van de bodem en zich mengt met de rest van het bier. Dan heb je tijdens het schenken later nog de keuze om dit alsnog met het bier in te schenken.

PERFECT BIER Denk erom dat je voorzichtig en in een vloeiende beweging schenkt, het bier mag niet klokken in de hals van de fles. Wanneer het bier kolkt, maak je de ‘fond’ los van de bodem. Dit bezinksel is de gist dat bij bieren met nagisting in de fles op de bodem van de fles ligt. Als drinker kun je ervoor kiezen dit fond wel of niet mee te schenken in je glas. Gist maakt het bier troebeler en geeft extra bitterheid aan de smaak, daarbij kan het zorgen voor winderigheid. Wil je deze bierrest ook opdrinken, schenk dan niet in één keer de hele fles uit, maar houd nog een procent of tien achter. Dit laat je ‘walsen’, waardoor

HELDER OVER BIERGLAS VAN AROMA’S NAAR BUBBELS Dat een bier per se uit het bierglas van het betreffende biermerk gedronken moet worden is vooral vanuit marketing-standpunt gewenst. Het versterkt met name de merkbeleving, noodzakelijk is het niet. Dat bepaalde biertypes beter tot hun recht komen door de vorm van het bierglas is echter absoluut waar. Bij welk biertype past nou welk glas? Met andere woorden: hoe kun je door al dat glas het bier nog zien en vooral proeven? We drinken nog niet eens zo heel erg lang bier uit een bierglas. In de veertiende eeuw dronken we bier onder meer uit houten en keramieken kroezen. Alleen de rijke mensen onder ons dronken het in die tijd uit glas. Pas in de jaren twintig van de vorige eeuw

werd het mogelijk om op grote – industriële – schaal bierglazen te produceren. Dit waren in het begin vooral de grote logge pint-mokken van dik glas. Vanaf 1950 nam de diversiteit in bierglazen toe en schreven de producenten ook specifieke eigenschappen aan het glas toe. Zo werd de buik van het ‘Artois Chalice’ glas bijvoorbeeld extra groot uitgevoerd om het bier langer koel te houden. En door de met laser geëtste bodem van het glas stegen de bubbels zo op dat ze de schuimkraag langer intact lieten… Er kwam steeds meer wetenschap in het bierglas terecht.

BIER IN VORM Dat glasvorm wel degelijk van invloed is op de aroma- en smaakbeleving van het bier daar zijn zowel wetenschappers als speciaalbierliefhebbers het over eens. Zo zijn de Belgen al iets langer dan wij Friezen gewend

« FM17-2

‘DRINK MINDER, DRINK BETER’

Drankenspeciaalzaak Jelle Voorstreek 63 8911 JK Leeuwarden T42 058 213www.uitgeverijpenn.nl 8469 www.facebook.com/Jelledranken/

Zalig bier ter herdenking van de vergeten ramp op ‘t Vlie in 1666. Gebrouwen met liefde, water en wier van Vlie. Zon schieten en overstag gaan!

www.uitgeverijpenn.nl

consequent het juiste bierglas bij het juiste bier te serveren.

PILS Pils drink je meestal uit het welbekende vaasje of fluitje. Het glas is dun en voelt heel licht aan je mond. Door het dunne glas en de strakke vorm, vormt zich sneller een schuimkraag die bovendien langer blijft staan. Ook witbieren, lichtblonde, en fruitbieren komen goed tot hun recht in een glas met een lange, slanke hals omdat deze vorm de frisheid en de schuimkraag langer vasthoudt.

tarwemout en de vaak banaanachtige geurkenmerken van de Weizen gist.

ABDIJBIEREN

WEIZEN De standaardinhoud van een Weizenglas is een halve liter, maar er zijn ook kleinere Weizenglazen verkrijgbaar. Het Weizenglas heeft een zandlopervorm: smal in het midden en bovenaan weer breder. Door de vorm kun je het schuim tot boven de rand uit laten steken. Dit staat niet alleen mooi, het versterkt bovendien het frisse aroma van de

Volmondige – vaak donkere – bieren komen beter tot hun recht in een breder en rondvormiger bierglas met een wijdere opening aan de bovenzijde. Zo’n kelk geeft meer ruimte voor de zuurstof zodat aroma’s beter vrijkomen als je een slok neemt.

BOKBIER, TRIPELS, ZWARE BLOND BIEREN EN ANDERE BIEREN MET COMPLEXE AROMA’S

blijven de aroma’s en smaken binnenboord: ze komen met extra kracht tevoorschijn zodra je een slok neemt. Door het aan de bovenkant smaller worden van het glas vormt zich een extra stevige schuimkraag. Tekst: Ulco de Jong, De Kroon op Leeuwarden, www.dekroonopleeuwarden.frl Foto’s: De Kroon op Leeuwarden Fotografie bierglazen: Imazzo Leeuwarden, www.imazzo.nl

Deze bieren laten extra goed ruiken en proeven wat ze in huis hebben in een tulpvormig glas. Door de tapse vorm

HELDER EN VETVRIJ

Als je je bier hebt ingeschonken, wil je graag dat het schuim een tijdje intact blijft. Daarvoor moet het bierglas schoon zijn: vet, zeepresten en bierschuim zijn geen vrienden van elkaar. Schuimstabiliteit heeft te maken met de oppervlaktespanning van het glas. Die moet hoog zijn want anders blijft het schuim niet plakken. Zowel vet als zeep hebben een lage oppervlaktespanning waardoor het bierschuim oplost of van het glas afdruipt. Hoe hou je je bierglas het beste schoon? Was het glas niet af met een sopje, maar in water met een scheutje azijn. En gebruik voor het afdrogen een theedoek die niet pluist. Ook de vorm van het glas speelt een rol. Brede kelkvormige glazen hebben een negatief effect op de schuimstabiliteit. De naar boven toe smal toelopende glazen – waaronder de tulpvormige glazen – houden het schuim én de aroma’s beter vast.

FM17-2

BIER ALS UITLAATKLEP BERND BEERSMA LEEFT VOOR SMAAK Bernd Beersma uit Lemmer en woonachtig in Spanga is een Bourgondiër. Hij kan eindeloos genieten van goed eten en bijzonder bier. Daarbij heeft hij een voorkeur voor lokale ingrediënten. Die liefde voor het goede leven bracht hem ertoe zelf bier te gaan brouwen in zijn eigen microbrouwerij Kleine Beer. De 39-jarige Beersma groeide net als de meeste mensen op met pils. Toen ze bij discotheek De Fuik in Lemmer een voorzichtig begin maakten met het schenken van speciaalbier kwam hij in aanraking met onder andere Belgisch en Iers bier. Palm, Westmalle, Guinness en Kilkenny; de rijke geur en smaak wekten zijn interesse. Toen hij in 2012 als kwaliteitsconsultant in de IT een presentatie had gehouden tijdens een congres in Baltimore, besloot hij nog een aantal brouwerijen in de omgeving te bezoeken. Het ene na het andere mooie bier kwam voorbij. ‘Hearlik, mar yn Fryslân hiest soks net en dus bin ik sels mar yn myn eigen keuken begongen te eksperimentearjen.’ Bij Van der Kooy in Jubbega kocht hij in eerste instantie alle ingrediënten en een installatie om thuis bier te kunnen brouwen. Hij experimenteerde met verschillende hopsoorten en gisten om nieuwe bieren te ontwikkelen. Steeds in kleine oplage, want hij had slechts een capaciteit van vijftig liter per keer.

www.uitgeverijpenn.nl

‘Mar ik ha wol in folledige fergunning, dus as ik nochris de romte krij, dan kin ik altyd noch grutter wurde.’

VOLMOUT Het eerste eigen brouwsel was blond, de basis van het bier dat uiteindelijk ‘De Beer uit Lemmer’ zou worden. Daarna volgde de ‘Double Trouble’, een Double IPA geïnspireerd op een Amerikaanse IPA. Beersma liet zijn brouwsels testen op het terras van De Fuik en kreeg goedkeurende reacties. Een marktverkenning volgde naar mogelijke andere ingrediënten. Was hij begonnen met het ‘afbrouwen’ met halffabrikaten, al snel maakte hij de overstap naar ‘vol mout’. Dus geen mout extract of siroop, maar alleen de ‘echte’ granen, zoals gerst, tarwe en haver. Lemmer werd te klein voor de ambities van Kleine Beer Brouwerij en de vraag naar de bieren steeg. Zodoende kwam Admiraal bierbrouwerij in Aldtsjerk in beeld, waar een brouwinstallatie van 1000 liter tot zijn beschikking stond. Inmiddels is Beersma weer verkast naar een grotere brouwerij. In 2016 ging er van de Kleine Beer Brou-

werij 17.000 liter de wereld in, hoofdzakelijk naar de drie noordelijke provincies. Beersma produceert niet eens zo zeer alleen voor de detailhandel en voor cafés, al vindt hij het natuurlijk prachtig om zijn eigen bieren ook in een kroeg tegen te komen. ‘Mar ik brou eins ek foar it hegere segment yn ‘e hoareka. Restaurants lykas de Jouster Toer, Het Ambacht en De Vrijheid.’ Op de etiketten van de ‘Beertjes’ staat een tip om het bier toe te passen in of bij een gerecht, want uiteindelijk ligt daar zijn ideaal. ‘Ik bin altyd mei smaak dwaande, fyn it moai om krekt efkes wat mear te dwaan mei bier.’

MEER MET BIER Vandaar ook dat er op zijn website een paar uitgewerkte recepten staan, van hemzelf, maar ook van Dinercafé De Cerck in Beilen en Wijn-, tap- en eethuis Amicaal in Grou. Bij toprestaurants als Het Ambacht in Heerenveen en Het Spijshuys in Boornbergum werken ze graag met de bieren van Kleine Beer. Zo gebruiken ze in Boornbergum de ‘LE-4’, een donkere dubbel met een zware, aardse smaak, in een jus, maar serveren ze bijvoorbeeld het lichte en frisse seizoensbier ‘Goldilocks’ bij de asperges en maken ze er ook een schuim van. Beersma spart graag met topkoks over mogelijke toepassingen van zijn

bier en over smaakcombinaties die het proberen waard lijken. Een foodblogger die bij Het Ambacht de cocktail van de ‘Beer uit Lemmer’ van de brouwer proefde en enthousiast schrijft over de tonen van gember en grapefruit in de schuimkraag, ‘dat binne foar ús de krinten yn ‘e brij’. Zijn nieuwsgierigheid naar smaak bracht hem er ook toe samen met kaasboerderij Buurvrouw Durkje een kaas te ontwikkelen met hop erin en een op basis van De Beer uit Lemmer. Een groot succes is de Double Trouble biermosterd, die hij samen met Jacob Nauta van mosterdmakerij De Wartenster maakt. Zijn enthousiasme en drive om Friese bieren te promoten leverde hem in 2015 een nominatie op voor de Gouden Pint, een prijs die wordt uitgereikt door de bierconsumentenvereniging Pint.

LIEFDE GAAT VOOR DE LITERS Tussen de bedrijven door werkt Beersma continu aan nieuwe bieren. De ‘grote drie’ van de brouwerij zijn algemeen bekend, maar in 2016 kwam hij met een vijftal nieuwe bieren, die stuk voor stuk enthousiast ontvangen werden. ‘Goldilocks’, een amberkleurige doordrinker, komt in 2017 terug, evenals het tarwebier ‘Dutch Summer’, de ‘Bockbeer’ en de tripel ‘De Toer’. ‘Dy lêste wie samar op, dêr hie ik mar fjirtich doaskes fan, mar hy sit alwer yn de gistfetten.’ Het team van de Kleine Beer hoeft niet beslist groot te worden qua productie. Beersma ziet het brouwen als uitgebreide hobby en dat moet zo

blijven, wat hem betreft. Bier als uitlaatklep naast de drukte van zijn eigen IT-bedrijf. Een of twee keer per jaar met een nieuw bier komen en daarnaast zo ’n vijftien tot twintig bierfestivals per jaar bezoeken als brouwer. Aan de slag met lokale ingrediënten om de term Frisian Craft, klein en lokaal, nog meer inhoud te geven, lijkt

hem ook goed. Zelf een kleinschalige hoptuin hebben bijvoorbeeld. Of smaakverrijkers van eigen bomen verwerken. In 2015 experimenteerde Beersma met een Winter Ale, die hij maakte met kalmoes uit de Langwarder Wielen en steranijsweg, een mooi begin voor weer een bijzonder bier.

RECEPT MET LE-4 KLASSIEKE STOVERIJ, 6 PERSONEN

De donkere LE-4 laat zich heerlijk gebruiken in stoofschotels. Op de website van de Kleine Beer Brouwerij staat het volgende recept:

2 el olijfolie, 800 g rundvlees, 2 grote uiten, 4 wortelen, 1 pastinaak, peper & zout, 1 granny smith, 2 tenen knoflook, 2 el tomatenketchup, 1 el bruine suiker, 1 el azijn, enkele takjes tijm, 2 laurierblaadjes, 100 ml runderbouillon, 1 flesje LE-4, 1 bruine boterham, 2 el grove mosterd en 1 el maïzena. Neem een ruime (stoof)pan en verwarm de olijfolie. Snij het rundvlees in ruime blokken (4 cm) en bak het vlees aan beide kanten mooi bruin. Snij de uien in grote stukken en laat ze enkele minuten meebakken. Schil ondertussen de wortelen en de pastinaak, snij ze in grote stukken en voeg ze toe aan de ui. Bestrooi met wat peper en zout en laat stoven. Schil intussen de appel, snij hem in blokjes en voeg toe aan het stoofvlees. Doe er de fijngesneden knoflook, tomatenketchup, bruine suiker, azijn, tijm en laurier bij. Breng het samen met de bouillon aan de kook en blus daarna af met de LE-4. Besmeer de boterham met de grove mosterd en leg die op het vlees. Laat de pan met deksel erop 1,5 tot 2 uur zachtjes stoven. De saus kan desgewenst nog wat ingedikt worden met water aangelengde maizena.

FM17-2

HET LEEUWARDER BIEROPROER HOE BIER EEN OORLOG UITLOKTE Eens had Fryslân de Friese Vrijheid. Een eigen rechtssysteem dat in ere werd gehouden door zowel Schieringers als Vetkopers, al waren die twee partijen het verder zelden ergens over eens. Een illegaal vat Haarlemmerbier luidde het einde in van het oude Fryslân. Ze zouden nu zware drinkers genoemd worden, de Friezen uit de Middeleeuwen. Bij gebrek aan schoon en veilig drinkwater dronken ze bier. Ook wel wei en karnemelk, maar dit was niet houdbaar. Vandaar dat de dagelijkse bierconsumptie op bijna een liter per persoon lag. Omdat bier tijdens het productieproces verhit moest worden, bevatte het minder schadelijke bacteriën dan water en was daarmee dus gezonder. Dit bier werd vaak thuis gebrouwen en bevatte nauwelijks alcohol. Pas toen de steden wallen kregen en de straten steeds nauwer werden – en iedereen steeds minder ruimte kreeg in en rondom het huis – kwamen er brouwers, maar ook bakkers. De kwaliteit van bier en brood nam daarmee toe. Zo verloor het zelf brouwen , zelfs op het platteland, steeds meer terrein.

BIER VOOR ELK VERTIER In veel steden verschenen al snel grote brouwerijen. Vooral in steden waar goed en zuiver water, het hoofdbestanddeel van bier, in de buurt te vinden was, zoals Dokkum en Haarlem. De Dokkumer brouwers hadden prima water uit de Fetse- en Bonifatiusbron tot hun beschikking. Haarlemmer brouwers betrokken hun water uit het duingebied en dat was de beste kwaliteit water die er te vinden was. Daarom was het Haarlemmer Koytbier het meest geliefd van allemaal. Het werd met scheepsladingen tegelijk door het land getransporteerd. Ook Leeuwarden kende in die tijd vele brouwerijen. Logisch, er werd bij vrijwel elke gelegenheid bier gedronken. Zo dronk men bij de geboorte ‘bernebier’ en bij de doop ‘doopbier’.

www.uitgeverijpenn.nl

Het Amelandshuis aan de Voorstreek in 1781. Beeldbank Leeuwarden

Wanneer er werd verloofd kwam er ‘lovelbier’ op tafel. En tijdens begrafenissen schonk men ‘leedbier’ of ‘troostbier’. En als er bij nieuwbouw pannen op het dak kwamen, was het tijd voor ‘pannenbier’... en zo kunnen we nog heel lang doorgaan.

BRAK BIER In de stad Leeuwarden mocht geen ander bier getapt worden dan Leeuwarder bier, dus bier dat in de stad zelf was gebrouwen uit het brakke water dat daar uit de putten kwam. Alleen in de zomer werd hier van afgeweken, als het weer dorstig maakte en de mensen meer dronken dan de stadse brouwerijen konden produceren. Op 20 april 1483 kwam er een einde aan deze regel, toen de Schieringers en de Vetkopers na een strijd van bijna een eeuw een verbond sloten. Ze spraken af elkaar in geval van oorlog te helpen en onder geen beding soldaten van buitenaf het land binnen te laten. Een andere voorwaarde bij deze overeenkomst was het recht op vrije handel. Dit gold dus ook voor de verkoop van bier. Het is heel aannemelijk dat de Leeuwarder brouwers en ook de stad zelf hiervan flinke economische schade ondervonden. Er werd namelijk ineens flink veel bier van buiten de stad geïmporteerd en daarover kon de stad

geen belasting innen. Dit was er de reden van dat het bestand in 1486 niet werd verlengd. Leeuwarden herstelde weer het verbod op het schenken van ‘vreemd bier. De plaatselijke brouwers waren er blij mee, maar veel kooplui en schippers zagen hun omzet flink kelderen.

TOCH HAARLEMMERBIER En toen kwam de zomer van 1487. Op zaterdag 23 juli, een warme dag, kregen een paar kooplieden van buiten de stad dorst. Ze kwamen terecht bij een herberg in het noordoosten van Leeuwarden. Het waren Schieringer kooplieden en hebben vast bewust een Schieringer kastelein, de Schieringers huisden aan die kant van de stad, opgezocht. En wat niet mocht, gebeurde toch: de kooplieden vroegen en kregen Haarlemmer bier. Uit een vaatje dat in de winter de stad was binnengesmokkeld. En dat nieuws lekte natuurlijk razendsnel uit. Leeuwarder bierbrouwers kwamen verhaal halen en ruzie was onvermijdelijk. Er kwamen steeds meer Leeuwarders op het tumult af en de kooplui vluchtten naar het Amelandshuis van de vooraanstaande Schieringer Pieter van Cammingha. Hij kon hun geen hulp weigeren en nog net voor de woedende Leeuwarder menigte viel de poort achter hen in het slot.

de Vetkopers weer op te pakken en werd de stad Sneek beschuldigd van medeplichtigheid. De menigte eiste uitlevering van de kooplui, maar Van Cammingha wil daar niks van weten.

EINDE VAN FRYSLÂN

In 2015 heeft Brouwerij De Kroon op Leeuwarden het Leeuwarder Bieroproer aangegrepen om een nieuwe speciaalbier te ontwikkelen: ‘Cambier’.

Het volk voor de poort nam een steeds dreigender houding aan. De roddels werden steeds heftiger. Zo zou dit een geplande actie zijn van de Schieringers om de oude strijd tegen

Het nieuws van de belegering van het Amelandhuis door de Leeuwarder Vetkopers ging door heel Oostergo en Westergo. Klokken begonnen te luiden en het nieuws werd van Schieringer stins naar Schieringer stins gebracht. Alles en iedereen greep naar de wapens en zo verzamelde zich een dag later een leger van maar liefst 8000 man bij de state Barrahuis, ten noordwesten van Wirdum, klaar om de Leeuwarders mores te leren. Het was de moeder van Pieter van Cammingha, Doedt Dekema, die met een vredesplan kwam. Het leger zou niet uitrukken mits het verbond van 1483 in ere

hersteld zou worden, inclusief het verbod op vreemd bier. Dit aanbod werd door de Vetkopergezinde Leeuwarders echter verworpen. Ze lieten zich door die Schieringers de wet niet voorschrijven. Het bleek domme grootspraak. Het Schieringer leger onder leiding van Worp Juckema sloeg op maandag 25 juli 1487 in drie aanvalsgolven de stad compleet lam. Vele Leeuwarders werden letterlijk over de kling gejaagd en de stad werd leeggeroofd. Het zou jaren duren eer de stad deze strijd te boven was. Het Leeuwarder bieroproer leidde ertoe dat Schier en Vet elkaar nog jaren lang bevochten én dat beide partijen vreemde machten in Fryslân toelieten. Uiteindelijk leidde het er zelfs toe dat de Fryske Vrijheid door de Schieringers werd verkwanseld aan Albrecht van Saksen, in ruil voor zijn bescherming tegen de Vetkopers en de stad Groningen.

BROUWERSGILDE ACTIEF IN DOKKUM BONIFATIUSBIER: VERS UIT DE BRON

In Dokkum wordt sinds kort door de jongste bierbrouwers van de stad, Berend Wouda, Frank van Dijk en Remco van Dijk, weer Bonifatiusbier gebrouwen en op de markt gebracht. Er is een Maerte Saison en ook weer een Acht Guldens te koop. Hoewel er door de huidige initiatiefnemers met een vette knipoog naar de historie wordt gekeken, is het brouwen van het nieuwe Dokkumer ‘Maerte-bier’ veel meer gestoeld op historische traditie dan de doorsnee bierdrinker zal vermoeden en is het zeker historisch verantwoord deze biersoort aan de naam van de heilige Bonifatius te verbinden. Zo wordt er bij ‘Maerte Saison’ onder notarieel toezicht authentiek water uit de Bonifatiusbron via een filterinstallatie toegevoegd. ‘Maerte Saison’ is de oorspronkelijke naam van een van de vroegere Dokkumer bieren: een zomerbier van hoge gisting met een laag alcoholpercentage. Dergelijke lichte seizoens-

bieren werden veel gedronken door arbeiders bij het werk. Achtguldenbier is de naam van een veel zwaarder, en dus duurder bier van halverwege de zeventiende eeuw. De naam Achtgulden verwijst naar de prijs voor een ton van dit bier. Er was ook nog een Vijfgulden bier, die wat lichter was, en een Drieguldenbier, dat ook wel het ‘dunne bier’ genoemd werd. Op verzoek van de huidige brouwers van het nieuwe ‘maerte bier’ doen de Dokkumer leden van de Historische Vereniging Noordoost-Friesland Warner B. Banga en Piet de Haan onderzoek naar de historie van het bierbrouwen en het Bierbrouwersgilde in hun stad. In de nabije toekomst zullen zij daarover een boek publiceren. In Dokkum is opnieuw een brouwersgilde opgericht en er wordt gewerkt aan een eigen brouwerij, waar leden van het gilde hun eigen recepten kunnen brouwen. Samen met de Historische Vereniging Noordoost Friesland en de VVV is ook een wandeling uitgezet door de biergeschiedenis van de stad.

Bierbrouwers Berend Wouda en Frank van Dijk scheppen water uit de Bonifatiusbron. Staand v.l.n.r.: Pastoor Paul Verheijen, schrijver Piet de Haan, burgemeester Marga Waanders, schrijver Warner Banga en kapelbeheerder Lammert de Hoop. (Foto: Historische Vereniging Noordoost Friesland)

FM17-2

KEERT DE FRIESE DERBY TERUG? Rijk tegen arm. ‘Gewoon’ tegen ‘tikje voornaam’. De stad tegen de provincie. Tuurlijk is het sfeertje opgeklopt. De cliché’s zijn even versleten als de grasmat na het seizoen. Maar Cambuur heeft kunstgras, en Heerenveen zoden. De derby is nog altijd een nachtmerrie voor de één en een feest voor de ander. Vierenzestig keer hebben ze tegen elkaar gespeeld. In 1990 hingen ze bij Heerenveen opgelucht het spandoek op met de tekst: ‘nooit weer Cambuur’, om het jaar erop direct weer te degraderen. Het antwoord van 058 liet 23 jaar op zich wachten, en kwam uiteindelijk op 1 mei 2013: ‘Guess who’s back’. In het Cambuurstadion staan de aftandse tribunes bol van de passie en strijd, terwijl het Abe Lenstra Stadion op zijn beste momenten de sfeer

www.uitgeverijpenn.nl

ademt van een kolkend theater, maar waar vaak ook beheerst applaus klinkt van het bioscooppubliek en dagjesvolk, gewapend met kussentjes en koffiekannen. Wat hoor je bij Heerenveen als een horde Cambuursupporters arriveert? ‘Open dag bij de Marwei zeker’. En wat zeggen ze bij Cambuur als een volle Heerenveenbus in Leeuwarden arriveert? ‘De Ankers hebben al hun relaties mee’. In 0513 staat slechts een handje vol mensen het team aan te moedigen bij de trainingen, ‘want de meesten hebben wérk’. Liever een boer uit Heerenveen dan een pauper uit DKV’, zeggen ze daar. ‘Het raakt het Thialf-publiek niet in het hart’, zegt de Cambuurfan. ‘ Bij geen enkele krachtmeting komen diepere gevoelens naar boven dan bij een derby. Spelen tegen de gehate buur, die het tegenovergestelde is van jou. Rijk tegen arm, de ‘geelblauwen’

tegen de ‘vlaggendragers’, de gewone man tegen de fatsoenlijke burger, de Kringloop tegen de Erkende Boekhandel, genot tegen passie, Jaap/Meindert Roosjen tegen Wim/Hans Anker.

DWAALLICHTEN Men kan het ook heel anders benaderen. Dan is het de verhollandste stad tegen het verstedelijkte Friese platteland. Cambuur tegen Heerenveen dus. Wellicht is deze confrontatie klein in de rest van Nederland, maar ze leeft enorm in de eigen provincie. De Friese derby is ook niet meer weg te denken uit het Nederlandse betaalde voetbal. Sinds jaar en dag splitst het gevecht om de hegemonie in deze provincie het eigenzinnige gewest in tweeën, en sportredacties blazen het vuurtje aan. Enkele jaren geleden kwamen enkele dwaallichten in dit gewest na het tellen van de sponsorcenten op het quasilumineuze idee om beide teams te la-

BESTEL NU HET DERBY-BOEK Prijs: € 16,50, 104 pagina’s, softcover met tientallen foto’s in kleur. Bijna alle teksten zijn in het Nederlands.

ten fuseren tot één FC Friesland. Dat was, zelfs als het sc Fryslân was geworden, een historisch niet te motiveren gotspe, die gelukkig geen realiteit werd. Hoe kun je twee zó verschillende clubs met twee dermate van elkaar verschillende zielen dwingen om samen te gaan? Want dwang zit er wel achter als de ambtenarij of het openbaar bestuur in geldnood iets bedenkt. De Friese derby op het hoogste niveau zou tot het verleden behoren. We zouden het op dit punt voortaan moeten doen met zeldzame manifestaties van plaatselijke rivaliteit in Sneek, Drachten of Harkema. Maar dat is letterlijk amateuristisch gedoe op basis van reiskosten-plus. Het is volstrekt onbeduidend, niet bij machte om de bloedbovendruk ook maar 5 punten te laten oplopen. Het bovenstaande illustreert dat het bij Heerenveen en Cambuur een krachtmeting betreft met een indruk-

BESTELBON

wekkende geschiedenis, die ongeacht de stand op de ranglijst van de clubs een gigantische impact heeft op veel meer dan uitsluitend de betrokken lokale bevolking. Men volgt het tot in alle uithoeken via Omrop Fryslân, waarbij aanhangers van beide clubs elkaar in sommige dorpen in evenwicht houden. Zelfs als in het verleden één van de teams een divisie lager speelde, en men in het kader van het nationale bekertoernooi tegen elkaar uitkwam, zat het stadion tot de nok toe gevuld! En wie weet maken we het binnenkort opnieuw mee, als Cambuur erin slaagt om weer vlot tot het hoogste niveau door te dringen.

DERBY-BOEK Genoeg reden om de Friese derby’s eens onder de loep te nemen en op een leesbare manier te boekstaven. Dit boek geeft een overzicht van alle gespeelde Friese derby’s op het hoogste niveau door de jaren heen. De pre-

historische ontmoetingen tussen de vv Heerenveen en de vv Leeuwarden laten we buiten beschouwing, hoewel toen, in de jaren 1920-’64, de clubs in totaal 39 keer tegen elkaar uitkwamen. Voor ons begint de geschiedenis in 1964, omdat Cambuur toen het levenslicht zag. Heerenveen had zijn plaats in het Nederlandse voetbalbestel al gevonden. Maar zuinige bestuurders van deze club hadden verzuimd hun grootste kapitaal te verzilveren. Zo spatte een gouden team rond Abe Lenstra uiteen en verdampte de steun van het gemeentebestuur – totdat Riemer van der Velde kwam. Op chronologische wijze worden alle wedstrijden uiteengezet op een manier die elke voetballiefhebber zal aanspreken: statistieken worden gevolgd door een kort verslag van de wedstrijd en daarna volgen er quotes van prominenten van Cambuur en Heerenveen. Afgesloten wordt met een leuk weetje of een grappig feitje. Om nog even echt goed in de voetbalsfeer te komen en om de derby in een juist perspectief te plaatsen, start het boek met een beknopte geschiedenis van zowel Cambuur als Heerenveen. Voor de echte fans gesneden koek, maar voor anderen die minder van het Friese voetbal weten, een leuke introductie van de Friese derby.

JA, ik bestel …….. exemplaren van ‘De Derby’. Ik betaal € 16,50 per stuk. Naam …………………………………......…....................…................... Voorletters ................................................ Straat ……………………………….................................….................. Postcode …………………............................. Woonplaats …………………………………………………....................... Telefoonnummer ...................................... Email ………………………………………................................................................................................................... IBAN .............................................................................................

Stuur mij de bestelling toe voor € 3,- extra

Handtekening

Deze bon kunt u sturen naar UitgeverijPENN.nl • James Wattstraat 4 • 8912 AR • Leeuwarden. Ook kunt u een scan of alle gegevens e-mailen naar: m.roosjen@uitgeverijpenn.nl Bestellen via www.uitgeverijpenn.nl kan ook!

FM17-2

DE KRUIDHOF CHATTEN MET PLANTEN Op De Kruidhof in Buitenpost vinden we maar liefst 17 thematuinen, elk met hun eigen unieke plantencollecties en bijzonderheden. In totaal groeien er zoâ&#x20AC;&#x2122;n 2.000 plantensoorten op ruim 3,5 ha. De tuin is intiem en prikkelt alle zintuigen. De Geneeskruidentuin van De Kruidhof heeft een bijzondere en meest uitgebreide geneeskruidencollectie van West-Europa. In de Geneeskruidentuin treft u veel oude en veelal nog gebruikte geneeskruiden aan. In deze tuin wordt nog steeds onderzoek gedaan door de Rijksuniversiteit van Groningen naar geneeskrachtige kruiden. In de grote en gratis toegankelijke verkooptuin op het terrein kunt u ruim 70 verschillende soorten (genees)kruiden aanschaffen. Vanaf 2017 is het mogelijk om met een app door de tuinen te lopen en met planten te chatten. Zo wordt een bezoek aan De Kruidhof nog interactiever. Circa tweehonderd oude fruitrassen groeien in de Fruithof. Van bij-

www.uitgeverijpenn.nl

TIPS VOOR EEN MOOIE TUIN

zondere streekrassen tot zeldzame appels en perensoorten. Het sap van de appels en peren wordt ieder jaar tijdens een groot oogstevenement geperst en wordt geschonken in het tuincafĂŠ van De Kruidhof. Landbouwgewassen die vroeger in de Friese Wouden werden geteeld, staan in de Oude Cultuurgewassentuin, en verfplanten met natuurlijke kleurstoffen in de Verfplantenborder. Maar ook de weelderige bloei van bloemen in de Muziektuin en de Vlindertuin of de geuren van de grote Keukenkruidentuin doen het hart sneller kloppen.

LEKKERE BIJENSTAL Ook de bijenstal in de Vlindertuin is een bezoek waard. Ieder jaar doet De Kruidhof mee aan de het open Imkerijweekend. Een dag voor jong en oud met proeverijen van honing, informatie over bijen en rondleidingen naar de bijenstal met de imker. Dit jaar is de open imkerijdag op zaterdag 8 juli. In 2018 doet De Kruidhof in het kader van Culturele Hoofdstad Leeuwarden en Friesland mee met een grootscheeps bijenproject. De tuin staat dan een jaar lang in het teken van bijen. Het entreekaartje voor De Kruidhof geeft ook toegang tot het IJstijdenmuseum. Hier vindt u op een beeldende manier informatie over de laatste IJstijd in Nederland. Van echte speerpunten en vuistbijlen tot botten van mammoets en fossielen. In het seizoen worden regelmatig markten, rondleidingen en workshops georganiseerd. Alle informatie hierover vindt u op www.dekruidhof.nl. De Kruidhof is in 2017 geopend van 1 april tot en met 8 oktober.

Fogelsangh State

Park & Veenkloosterbos

Het Veenkloosterbos bij Fogelsangh State nodigt uit om te wandelen en te genieten van de rijke flora en fauna. Het bos is in het midden van de 19e eeuw als een park aangelegd naar ontwerp van tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard. Sommige lanen en de zogenaamde Modderberg zijn van voor 1800 en maakten toen deel uit van een Franse tuin. Roodbaard vernieuwde het park met kenmerken van de Engelse landschapsstijl, zoals kronkelpaden, grillige vijverpartijen, een hertenkamp, een hermitage en een theehuis. Onder een van de heuvels bevindt zich een ijskelder, waarin het ijs bewaard bleef om zomers te kunnen gebruiken. Vogelsoorten Het 46 hectare grote Veenkloosterbos is in trek bij zeer veel vogelsoorten. In de hoge eiken en beuken bevindt zich een van de grootste reigerkolonies van het noorden. De ijsvogel broedt regelmatig in het bos, evenals de havik. Ieder voorjaar roept de wielewaal en is de koekoek te horen. In de drie vijvers zwemmen meerdere eendensoorten. Ieder jaar is het Veenkloosterbos een rustplaats voor de naar het zuiden trekkende houtsnippen. In de oude bomen leven verschillende spechtensoorten, uilen en boomklevers. Het bosgebied is de enige plek in de regio waar de bosuil voorkomt. Als het donker is, is zijn spookachtige roep - graag gebruikt in griezelfilms - te horen. Het bos is tijdens het broedseizoen van 15 maart t/m 15 juni niet toegankelijk.

Kolossale bomen De flora van het Veenkloosterbos is zeer divers. Het bos wordt doorsneden door zo’n tien eikenlanen. Sommige eiken zijn ouder dan 200 jaar. Nog ouder zijn de vijf kolossale beuken in het westerse bos. Hiervan werden de takken tot honderd jaar geleden regelmatig afgekapt, zodat er enorme kronen in de bomen zijn ontstaan. In de kruidlaag van het bos bevinden zich schaduwminnende planten, zoals varens en klimop. In de tijd van Roodbaard werden ook andere boomsoorten geplant, waaronder essen, paardenkastanjes, acacia’s en lindes. Om ook in de winter een aantrekkelijk park te hebben, kwamen er groenblijvende bomen, zoals hulst en thuja’s, maar ook struiken als rododendrons. Op natuurlijke wijze groeien er elzen, berken en lijsterbessen, net als de vlier, vuilboom en andere struiken. Verder komen bij de state enkele soorten stinzenplanten voor, waaronder het dubbele sneeuwklokje. In de steile taluds van de sloten en grachten groeien verschillende (korst)mossen en varens. De Swadde Langs het westerse bos en achter de Modderberg ziet de wandelaar een oud stroompje: de Swadde. Dit riviertje is historisch van groot belang geweest. Tot in de 16e eeuw was het de grens tussen het Bisdom van Münster en het Bisdom van Utrecht. Nu vormt de Swadde de grens tussen de gemeenten Achtkarspelen en Kollumerland c.a.

FM17-2

IEPENLOFTSPUL 2017 Fryslân is de provincie van de openluchtspelen, amateurtoneel in de open lucht. Geen enkel Iepenloftspul komt tot stand zonder de mienskip. Maar ook het individu is een belangrijke factor in al dat samenspel, verantwoordelijk voor het licht, geluid, décor of kostuums. Honderden vrijwilligers werken elk jaar keihard om de mooiste stukken op de planken te brengen. In Fryslân is deze vorm van theater vooral populair. In veel dorpen in die provincie is het openluchtspel of iepenloftspul een traditie. Verschillende dorpen zetten tweejaarlijks, en soms zelfs jaarlijks, een Friestalige voorstelling op de planken. Hierbij wordt veelal gebruikgemaakt van vrijwilligers uit de omgeving en sponsors. Vaak wordt het openluchtspel in de omgeving van het organiserende dorp gehouden. Bij een boerderij, kerk of weiland wordt een tribune gebouwd, een uitgebreid decor in elkaar gezet en een geluids- en lichtinstallatie geïnstalleerd. Het bekendste openluchtspel is waarschijnlijk dat van Jorwert. Oorspronkelijk georganiseerd om geld bij elkaar te krijgen voor de opbouw van de ingestorte dorpskerktoren werd het gebeuren al snel een traditie. Het wordt beschreven in het boek 'Hoe God verdween uit Jorwert' van Geert Mak. Ook de openluchtspelen van Dronrijp, Easterwierrum, Wergea, en Burgum trekken publiek uit de gehele provincie en daarbuiten.

•

OPSTERLÂN 24/05 TOT 10/06 DE LYTSE PRINS

Opsterlân

In piloat is fêstrûn yn 'e bosk fan Sparjeburd en ferdwaald yn it libben; hy sjocht troch de beammen de bosk net mear. Al dy gelearde, grutte minsken dy’t o sa goed wisten wat goed foar him wie doe’t hy noch bern wie, ha der foar soarge dat hy himsels folslein kwytrekke is. En dan ontmoet hij de Kleine Prins, die gevlucht is van zijn asteroïde met de apenbroodbomen en de mooie maar breekbare roos. De betoverende verhalen vol wijsheden die de kleine prins ten gehore brengt, nemen de piloot en het publiek mee op reis naar de sterren. Het is een voorstelling voor jong en oud. www.iepenloft-opsterlan.nl

DRONRIJP

Dronryp

52 52

www.uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl

• DATA 21/06 TOT 8/07 • MANON

Manon verhuist met haar ouders van de stad naar het platteland. De vader van Manon heeft naast een bochel op de rug ook een boerderij geërfd waar hij met het gezin wil boeren. Er blijkt concurrentie te zijn voor het daaldersplakje in de bergen. Een rijke herenboer en zijn neef saboteren de boel door de waterbron dicht te metselen. Het plan van het afgereisde gezin mislukt hierdoor dramatisch. Als na tien jaar de waarheid aan het licht komt, neemt Manon wraak op het hele bergdorpje vanwege het onrecht dat hen is aangedaan. www.iepenloftspuldronryp.frl

HET DNA VAN FRYSLÂN EASTERWIERRUM

• 20/06 TOT 01/07 • PIETJE BELL

We gaan 100 jaar terug in de tijd. Naar het rijke Rotterdam met de Maas en de Euromast. Oh nee, de Euromast stond er toen nog niet, en de rijkdom viel ook wat tegen. Het is crisis in Rotterdam, een stad zonder toekomst. De inwoners zijn arm, heit is werkeloos en mem probeert rond te komen met heitjes voor een karweitje. Gelukkig hebben ze kinderen die goedkope arbeid kunnen leveren. Pietje Bell is een van hen, maar trekt zich in alle fleurigheid niets van alle ellende aan. Hij werkt, net als de andere kinderen, in de drukkerij van 'De Zwarte Krant'. En daar beleven ze wat! www.berneiepenloftspul.nl

SNAKKERBUREN

• 05/07 TOT 16/07 • IN SEE FAN LÂN

Het verhaal gaat over de onmogelijke liefde tussen de Friese boerenzoon Sjoerd en de twintig jaar oudere Simone uit Amsterdam. Het huidige Friese platteland vormt de achtergrond van dit poëtische liefdesdrama. Simone zoekt namelijk rust en ruimte na jarenlang hard werken in de hoofdstad. Ze koopt de plaatselijke kroeg en trekt met haar puberzoon naar het platteland om hier iets voor de mienskip te kunnen betekenen. De start is voortvarend. De mensen zijn enthousiast, niet in de laatste plaats omdat ze het sociale leven redt door de overname van het café. Totdat ze Sjoerd het hoofd op hol brengt. Sjoerd is voorbestemd om het bedrijf van zijn ouders over te nemen. Dit geeft hem een beklemmend gevoel waar hij liever aan ontsnapt. De vrijgevochten Simone treft hem in het hart. Ze lijken voorbestemd, maar of de mienskip het hiermee eens is? www.iepenloftspulsnakkerbuorren.nl

•

KOLLUMERZWAAG 07/07 TOT 16/07

• TSJOENSTERS FAN IE

Er is een machtsstrijd gaande over het land van Ie. En de kwade kant lijkt de overhand te hebben wanneer er plots drie vreemdelingen aan komen zetten. Hun onverwachte bezoek stuurt alles in het honderd. Hoe kan het ook anders, want ze hebben de grote goochelaar op hun hand… Een verhaal over goed en kwaad, waaruit blijkt dat als je je hart, hoofd en moed gebruikt, het altijd weer goed komt. www.masqueradetheater.nl

JORWERT HÛN

Snakkerburen

Kollumerzwaag

• 02/09 TOT 30/09 • IT WÛNDERLIKE FOARFAL MEI DE

2017 wordt een multimediaal spektakel waarin het publiek via beelden wordt meegenomen in de wereld van een jongen met autisme. Het wonderlijke voorval met de hond in de nacht van Mark Haddon gaat over een jongen van 15 jaar met Asperger. Hij kent alle landen en de bijbehorende hoofdsteden. Hij weet alle priemgetallen tot 7507. Zijn eigen straat is een onveilige oord, totdat de hond van de buurvrouw vermoord wordt. Hij gaat de wereld in en neemt het publiek mee op zijn zoektocht naar de moordenaar. www.iepenloftspuljorwert.nl

Jorwert

FM17-2 FM17-2

53 53

www.uitgeverijpenn.nl

06 52 38 10 59

RADIO KLAAS

97.3

101.8

Radio Klaas doet in 2017 integraal verslag van SKS en IFKS. Samen met Frysk.fm, frequenties 97.3 en 101.8. Streaming via internet, skutsje.nl en facebook.

It wurdt wer spannend by de boppeste tonne! Onze vloot De Nieuwe Liefde Frans Huitema

Maurice Berend Mink

Krekt Klaas voor nieuw talent Anna van Oranje Jacob Huisman

1. Prettige radiostem? 2. Vlot in commentaar? 3. Handig met nieuwe media?

Word verslaggever bij RadioKlaas. Onze crew Klaas Jansma

Age Veldboom

Jitske Visser

Wel Fries graag. Treed op voor onze microfoon en maak kans op een onverbiddelijke carrière bij de nieuwe omroep. Bel Jitske Visser: 06 5238 1059 of mail naar jitske@radioklaas.nl

Investeer in het nieuwe medium Radio Klaas Rente 6,5% Komend seizoen verzorgt Radio Klaas verslagen van het skûtsjesilen van SKS en IFKS. Van 5 t/m 26 augustus wordt elke dag een skûtsjeprogramma uitgezonden tussen 11 en 17.30 uur. Te beluisteren via de FMetherfrequenties 97.3 en 101.8, en internet. Dankzij betaalde vaarten, commercials en de samenwerking met Frysk.FM is de nieuwe omroep nu al een bloeiende onderneming. Geschatte omzet tot nog toe €95.000,-. Resultaat €12.000,-. Na het skûtsjeseizoen worden de activiteiten

voortgezet met een studio op wielen, als RadioKlaas On the Road. De actie daarvoor moet nog beginnen. Gewenste omzet 45.000,- euro, resultaat €8.000. Benodigde investering: 25.000 euro. U kunt in dit project deelnemen in coupures van €500,- of €1.000,-. Op jaarbasis garandeer ik een rente van 6,5%. Vastgezet voor 6, 12 of 18 maanden, naar keuze. Klaas Jansma 058 284 94 12 (uitsluitend op ma. of di. ochtend).

FM17-2

samen werken.

samen werken en samen vooruit In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl