Architectuur in België
Dis–array 266
juni / juli 2017
BEL € 12,50 – INT € 19,50
A 266 Dis–array juni / juli 2017
In the Picture 5
Op wandel door een coworkingruimte Aslı Ciçek
8 Oppositiefiguur François Gena 12
Deinze wordt meer stad Bart Tritsmans
16
Toen faience nog wit was Mathias Bouet
21
Huis zonder muren Christophe Le Gac
Zoom Out
actueel
26
Woonprogramma zegeviert voor het eerst op Mies van der Rohe Awards Louis De Mey
28
Existentiële verkavelingen Pieter T’Jonck
30 Ultima voor Paola Viganò Lisa De Visscher boek 30
Highway X City Claire Pelgrims
Fundamenten 33 Edito Pieter T’Jonck
34 Werken in het post-‘Playboy’-tijdperk Joep Gosen 40 Donkere kamers in het pretpaleis Pier Vittorio Aureli 44 Huiselijkheid is de nieuwe zakelijkheid Dieter Van Den Storm 47 Er is hoop voor het kantoor Tine Hens 51 Ommekeer bij de overheid Pieter T’Jonck en Guillaume Vanneste 53 This is MAD Gerlinde Verhaeghe 56 Creatieve miserie Pieter T’Jonck 59 ‘De media zijn een ecosysteem geworden’ Pieter T’Jonck
Zoom In 66
Veranderlijke werkplekken Interview met Doorzon Interieur architecten, afgenomen door Fredie Floré
Debat 72
Overwerkt en onderbetaald? Een rondetafelgesprek Antoine Wang
Guests 79
10 jaar Cellule architecture Thomas Moor
Product News 84
Bureaumeubelen, verlichting, afwerking en ruwbouw
This is MAD Het gebouwencomplex van MAD Brussels zit in een nieuw jasje. En dat is alle tinten wit, dankzij de architecten en ontwerpers van V+ en ROTOR. De werkplekken en meubels hebben op advies van LA FABRIKA dan weer alle kleuren van de regenboog. Een in alle opzichten gelaagd project, dat je niet in één keer leest.
zichtbare materialen in witgradaties lijkt oneindig te zijn. Anders dan het generische en smetteloze wit van het modernisme, recupereerden Rotor en V+ een diversiteit aan materialen in wittinten. Het is een dunne laag tussen detail en textuur, die onthult, dan weer verhult. V+ spreekt zelf van een Dirty White Cube.
Dirty White Cube How do you know I am MAD? Het herbestemde gebouwencomplex van het MAD (Brussels Fashion and Design Platform) kreeg door de architecten en designers van V+ en Rotor een tweedehandskleed op maat. In de hal aan de Graanmarkt, en ook op het dakterras zijde Papenvest, staan voor de feestelijke opening boompjes met witte bloesems en linten van Bas Smets. Pam & Jenny stonden in voor de grafiek. Boven beide ingangen zijn, in wit neonlicht, spreuken uit Alice in Wonderland te lezen: THIS IS MAD en WE’RE ALL MAD HERE. Een grillige enfilade van ruimtes – hoog en laag, binnen en buiten – doorkruist het bouwblok en zorgt inderdaad voor een wonderlijke ruimtelijkheid. Wit zet de toon. Wanden, schrijnwerk, plafonds, zelfs de vloeren zijn wit. Het wit maakt oud en nieuw tot één geheel. Doorgaans verdwijnen witte muren naar de achtergrond, tot een blinde vlek in het voorbijlopen. In het MAD wordt men zich daarentegen bewust van witnuances. Wit is hier niet neutraliserend, zuiverend of verhullend ingezet. De wanden zijn dan wel allemaal (min of meer) wit, maar het wit werkt als een filter die de expressiviteit van een erg divers materialenpalet tot uiting brengt. Het beeld is tegelijk krachtig en fragiel. Een witte verflaag over gladde tentoonstellingswanden en ruwe bakstenen, wit spuitbeton, wit granulaat in gepolijst beton, witte mozaïektegeltjes, witte kunststof noppenvloer, glanzende witte marmeren treden, witgelakte stalen balustrades, gebroken wit marmoleum et cetera. De lijst aan
Kleurobjecten La Fabrika trad op als artistiek adviseur voor de inrichting van de werkplekken van het MAD, zeg maar als curator van de vaste collectie meubilair. De agenda achter het geselecteerd meubilair is de promotie van Brussels design. “Alle ontwerpers zijn 100 procent Belgisch, en 95 procent Brussels”, zegt Kelly Claessens van La Fabrika. Zij koos – in tegenstelling tot de architecten – wel voor kleur, “zonder overdaad, maar we zijn er ook niet bang voor. Het is leuk om een canvas te hebben om mee te werken.” Van roestkleurige bureaubladen en oud-roze eenzits, tot petrolgroene en elektrisch blauwe kastjes, tot het volledig kleurenpalet Alu-chairs van Muller Van Severen. Voor elk van de drie werkingspolen van het MAD werd een kleurpalet opgemaakt voor de selectie van het meubilair. De afwerking van de meubels werd afgestemd op de nuances van elke ruimte. De werkruimtes ademen verschillende atmosferen en karakteristieken, eigen aan een bestaand pand. De designmeubels die La Fabrika kiest, zouden net zo goed passen binnen een huiselijke sfeer. Van home office naar office home? Zo vindt men op de werkvloer zitbanken; tuinbanken van Lucile Souflet in drie groentinten op het dakterras, maar ook houten banken van Jean-François d’Or en Julien Renault in de overlegruimtes. Samen op de bank zitten, laat minder formele onderlinge verhoudingen toe. De canapé in het kantoor van CEO Alexandra Lambert, een ontwerp van ateliers J&J, doet denken aan een dagbed. In de loft hangt de Still-lamp van Nathalie Dewez, voor het raam hangen wit-groene Nuée-gordijnen
266
Fundamenten
53
266
Fundamenten
54
Terras MAD Š La Fabrika
Bureaus © La Fabrika
Lounge © La Fabrika
MAD coworking © La Fabrika
Directiekantoor © La Fabrika
van Verilin. Zachte texturen worden ingezet op de werkplek; de deurtjes en de top van de kastjes zijn gestoffeerd en de Radar-bureaustoelen van Sylvain Willenz werden afgewerkt met stof van Raf Simons voor Kvadrat. “Dat maakt net weer dat huiselijkere. Het geeft voor ons ook de subtiele hint naar de combinatie van mode en design”, vertelt Kelly Claessens. De coworkingruimte is voorzien van schoolse stoelen. De tafeltjes met roze poten van PJ Mares voor Serax zorgen voor een onverwacht kleuraccent. De combinatie van kleur, textiel en design brengt een speelse en huiselijke atmosfeer op de werkvloer: “Dit is vrolijk. Het is allemaal niet te serieus.” Voor La Fabrika lag de uitdaging in het creëren van een coherent interieur uit een erg divers aanbod van Brussels design. Dit sluit aan bij de aanpak van V+, dat het ontwerp omschrijft als “een dosering, tussen spektakel en domesticiteit”.
Het zoeken naar eenheid in diversiteit en de Brusselse boodschap die het MAD brengt, zit vervat in het getransformeerd gebouwencomplex. Het is een gelaagd project dat je niet in één oogopslag leest. Zo stelt Alexandra Lambert: “Het is een gebouw, waarbij men telkens wanneer men opkijkt, een nieuwe verrassing ontdekt.” Het MAD vraagt om meer dan één bezoek. You must be MAD or you wouldn’t have come here.
266
Gerlinde Verhaeghe
Fundamenten
55
A 267 Dis–cours Tot in de jaren 1960 schreven talloze toonaangevende architecten traktaten waarin ze definieerden wat voor hen goede architectuur was. Sindsdien zijn zulke teksten een zeldzaamheid. Net zoals architecten die niet enkel bouwen maar ook aan architectuurkritiek doen. Architectuurboeken zijn er genoeg: elk zichzelf respecterend bureau geeft er wel een uit over zijn eigen projecten. Maar dat is nog geen architectuurtheorie of -kritiek. Zijn we die kunst verleerd? Wie bedrijft ze nog in België? En hoe verhouden deze auteurs zich tot de traditie? Is er nog wel nood aan? Welke uitgevers wagen er zich nog aan? We zoeken het uit in A 267.
Abonnementen
Colofon
Architectuur in België verschijnt 6 keer per jaar. Een jaarabonnement kan op elk gewenst moment ingaan en kost € 65 (BE). Een studentenabonnement kost € 49 (BE).
ARCHITECTUUR IN BELGIË tweemaandelijks tweetalig tijdschrift
Hoe abonneren? Koop een abonnement online via onze website: www.a-plus.be/shop.
JAARGANG 44 (2017) N°3
Vragen over abonnementen: Ernest Allardstraat 21/3 — B-1000 Brussel Enkel via mail naar abonnement@a-plus.be www.a-plus.be verkooppunten IN BELGIË
issn 1375-5072
REDACTIE Hoofdredacteur: Pieter T’Jonck Adjunct-hoofdredacteur: Lisa De Visscher Eindredactie Nederlands: www.controltaaldelete.be Eindredactie Frans: Benoît Francès Production Coordinator: Grégoire Maus Vertaling: Marina Festré, Alain Kinsella, Wouter Meeus
antwerpen — Copyright bookshop www.copyrightbookshop.be — Art shop Muhka www.muhka.be
VORMGEVING Dear Reader,
brussel — Librairie d’architecture CIVA www.civa.be — Tropismes www.tropismes.be — Wiels www.wiels.com — Cook & Book www.cookandbook.be — Librairie Candide www.librairiecandide.be — Librairie Peinture Fraiche www.librairiepeinturefraiche.be
DRUKKERIJ Die Keure, Brugge
kortrijk — Theoria Boekhandel www.theoria.be gent — Copyright Bookshop www.copyrightbookshop.be luik — Librairie Pax www.librairiepax.be diest — Boekhandel Grote Markt Grote Markt, Diest verkooppunten IN HET BUITENLAND rotterdam — Nai Boekverkopers www.naibooksellers.nl
font Plain
REDACTIECOMMISSIE Arlette Baumans, Olivier Bastin, Francis Catteeuw, Adrien Verschuere, Agnieszka Zajac Voorzitter Ward Verbakel REDACTIEADRES Ernest Allardstraat 21/3 — 1000 Brussel redactie@a-plus.be www.a-plus.be IS EEN PUBLICATIE VAN ICASD VZW Informatiecentrum voor Architectuur, Stedenbouw en Design VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Philémon Wachtelaer Ernest Allardstraat 21/3 — 1000 Brussel COPYRIGHT ICASD De verantwoordelijkheid voor de gepubliceerde artikels berust uitsluitend bij de auteurs. Alle rechten voor het (zelfs gedeeltelijk) reproduceren, vertalen of herwerken zijn voorbehouden voor alle landen. RAAD VAN BESTUUR ICASD Voorzitter: Philémon Wachtelaer Vicevoorzitter: Chantal Vincent Secretaris: Geert De Groote Leden: Olivier Bastin, Dag Boutsen, Sylvie Bruyninckx, Maarten Delbeke, Paul Dujardin, Brigitte Gouder de Beauregard, Pierre Van Assche, Piet Van Cauwenberghe, Eddy Vanzieleghem, Ward Verbakel PROGRAMMERING Coördinatie: Marie-Cécile Guyaux Projectcoördinatie: Roxane Le Grelle COMMUNICATIE Shendy Gardin PUBLICITEITSREGIE MEDIA Rita Minissi, rita.minissi@mima.be Tel +32 (0)2 332 37 82 Ernest Allardstraat 21/3 — 1000 Brussel ADVERTEERDERS Bega, Biennale agora, Bim/ibge, Bozar, Bticino, Cassina, Design september, Duravit, Ecobat construct, Eternit, Finstral, Giacomini, Hewi, Holcim, Ibic, Kawneer, Koraton, Neolith, Pfleiderer, Renson, Gaint gobain glass, Sedus, Vai/ulg, Velux, Vk group, Wienerberger, Wilkhahn
oplage 2016: 14.800 exemplaren Zaal der planeten, gravure van Erik Desmazieres, voor het kortverhaal “La Bibliothèque de Babel” door Jorge Luis Borges Brussel, kantoor van afgifte Brugge X — PB733
266
Colofon
96