ALDEHİTLER VE KETONLAR ALDEHİTLERİN VE KETONLARIN ORAN FORMÜLÜ 1* Aldehitlerin ve ketonların genel formülleri (oran formülleri); CnH2nO’dur.
ALDEHİTLERİN VE KETONLARIN FONKSİYONEL GRUBU 2* Aldehitlerin fonksiyonel grubu formildir. 3* Formil grubu, karbonil grubu da içerir. 4* Karbonil grubuna bir tane hidrojen atomu bağlanmışsa formil grubu olur. 5* Aldehit ve ketonlar yapılarında karbonil grubu bulunduran bileşiklerdir. 6* Ketonların fonksiyonel grubu karbonildir.
ALDEHİTLERİN ADLANDIRILMALARI 7* Aynı C sayılı alkanların sistematik adının sonuna –al eki getirilerek adlandırılırlar. 8* Ya da kendilerinden türeyen aynı C sayılı organik asitlerin özel adlarının sonundaki ik asit sözcüğü yerine aldehit kelimesi getirilerek okunur.
ALDEHİTLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ 9* 1) Küçük moleküllü üyeleri sıvıdır. Hidrojen bağı 1
içermediklerinden aynı sayıda karbon taşıyan alkollerden ve karboksilli asitlerden daha düşük sıcaklıkta kaynarlar. Dört karbonluya kadar olanlar dışında suda çözünmezler. Küçük moleküllü olanların keskin ve tahriş edici kokuları vardır. Büyük moleküllü olanlar güzel kokuludur. Karbonil grubunun özelliğinden dolayı polar yapılı maddelerdir. 10* 2) Homolog sıra oluştururlar. 11* 3) Aldehitler bir derece yükseltgenerek karboksilli asitleri oluştururlar. 12* 4) Aldehitler indirgendirler. NH3’lü AgNO3 çözeltisinden (Tollens ayıracı) Ag+1’i metalik Ag’ye indirgerler (Gümüş aynası). Bu tepkime aldehitlerin ayıracıdır. 13* 5) Fehling çözeltisinden Cu+2’yi Cu+1’e indirgerler. Bu tepkime de aldehitlerin ayıracıdır. 14* 6) Yanma ürünleri CO2 ve H2O’dur. 15* 7) Yapılarında çift bağ bulunduğu için katılma tepkimesi verirler (H2, NH3, HCN, NaHSO3 ve H2O ile katılma tepkimesi verirler. Genelde bu katılma ürünleri kararsızdır.
ALDEHİTLERİN ELDE EDİLMESİ 16* 1) Primer (birincil) alkollerin bir derece yükseltgenmesinden aldehitler elde edilir. 17* 2) Uçtaki karbonda iki halojen taşıyan alkanlar (alkil dihalojenürler) H2O ile tepkimeye sokulursa aldehit elde edilir. 18* 3) Karboksilli asitlerin indirgenmesinden aldehit elde edilir. 19* 4) Birincil alkollerin dehidrojenasyonu ile aldehit elde edilir. 20* 5) Asit klorürlerden aldehit elde edilir.
FORMALDEHİDİN KULLANILDIĞI YERLER 1* Kimya laboratuvarlarında deneylerde kullanılır. 2* Biyoloji laboratuvarında ölü hayvanların muhafazasında % 2
40’lık çözeltisi kullanılır. Bu çözelti formol ya da formalin adıyla bilinir. Formaldehit dezenfektandır. 3* Bakalit; formaldehit ve fenolün kondenzasyon ürünüdür. nFormaldehit+(n+1)Fenol→Bakalit+nH2O 4* Yapay reçine çözeltisi, formaldehit içerir. Yapay reçine çözeltisinin kullanıldığı başlıca yer laminant imalidir. 5* Laminant, yapay reçine çözeltisi emdirilmiş kâğıtların sıcak presle basınç altında sıkıştırılmasıyla elde edilir. 6* Formaldehit, etken maddesi hekza metilen tetramin olan ürotropin adındaki böbrek ilacının elde edilmesinde ham madde olarak kullanılır. Ürotropin, idrar yolları enfeksiyonlarında kullanılan bir idrar yolları antiseptiğidir. Ayrıca diüretik (idrar söktürücü) etkisi de vardır. 7* Formaldehit bebe şampuanlarının, birçok kişisel bakım ürününün, banyo köpüklerinin ve bazı aşıların terkibine girer.
FORMALDEHİDİN ZARARLARI 1* Kanserojen bir sıvıdır. 2* Kaynama noktası düşüktür. Bu nedenle daha çok solunum aracılığıyla zararını gösterir. 3* Formaldehide kısa süreli ve düşük dozda maruz kalınınca göz, burun ve boğazda yanma, solunum güçlüğü, nefes darlığı, öksürük, gözde sulanma ve tahriş oluşabilir. 4* Hassas kişilerde yorgunluk, uyuklama, baş ağrısı ve baş dönmesine sebep olabilir. 5* Formaldehide uzun süreli ve düşük dozda maruz kalma ise astım, deri döküntüsü, çeşitli alerjik reaksiyonlar, egzama gibi hastalıklara yol açabilir. 6* Sahte rakıda etil alkol yerine metil alkol kullanılır. Metil alkol karaciğerde formaldehide yükseltgenir. Sahte rakı içince insanda körlüğe sebep olan, hatta insanı öldüren madde 3
formaldehittir. 7* Sigaranın yapısında bulunur. 8* Formaldehidin yüksek etkilinim riski altında bulunan başlıca gruplar; laminant üretiminde veya yapay reçine imalatında çalışan işçiler ile bazı sağlık elemanı, eğitim görevlisi ve öğrencilerdir. 9* Tutkal olarak doğal çam reçinesi kullanılabilir. Doğal çam reçinesinde formaldehit bulunmaz.
KETONLARIN ADLANDIRILMALARI 21* Aynı sayıda karbon taşıyan alkanların sistematik adının sonuna –on eki getirilir (sistematik adlandırma). 22* Ya da alkil grupları okunduktan sonra sonuna keton kelimesi getirilir (özel adlandırma).
KETONLARIN SINIFLANDIRILMALARI 23* Aynı alkil grubu içeren ketonlar simetrik (basit), farklı alkil grubu içeren ketonlar asimetrik (karışık) olarak adlandırılır.
KETONLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ 24* 1) Polar yapıda olduklarından küçük moleküllüleri suda çok çözünür. Molekül büyüdükçe çözünürlük azalır. Hidrojen bağı içermediklerinden kaynama noktaları aynı sayıda karbon içeren alkol ve karboksilli asitlerden düşüktür. 25* 2) Homolog sıra oluştururlar. 26* 3) Ketonlar yükseltgenmez. 27* 4) Ketonların aldehitlerden en önemli farkı indirgen olmamalarıdır. Bundan dolayı NH3’lü AgNO3 çözeltisinden Ag metalini açığa çıkartamadıkları gibi, Fehling çözeltisinden Cu+2’yi de indirgeyemezler. 4
28* 5) Ketonlar bir derece indirgenirse sekonder alkolleri oluştururlar. 29* 6) Çift bağ taşıdıklarından katılma tepkimesi verirler. Aldehitler konusu slaytlarındaki katılma tepkimeleri ketonlar için de geçerlidir. Ayrıca alkollerle de katılma tepkimesi verirler. 30* 7) Aynı sayıda karbon taşıyan ketonlar aldehitlerle izomerdirler. En küçük keton 3 karbonlu olduğundan metanal ve etanalın izomeri olan keton yoktur. 31* 8) Ketonların yanma ürünleri CO2 ve H2O bileşikleridir. 32* 9) Aseton kondenzasyon reaksiyonu verir. Kondenzasyon reaksiyonu küçük moleküllerin birleşerek büyük bir molekül ve yanında daha küçük bir molekül oluşturmasıdır. 33* 10) Ketonlar organik maddeleri çözmede kullanılırlar.
KETONLARIN ELDE EDİLMELERİ 34* 1) Sekonder (ikincil) alkollerin bir derece yükseltgenmesinden ketonlar elde edilir. 35* 2) Molekül yapısında ortada bulunan karbonda iki halojen taşıyan alkanlar (alkil dihalojenürler) ile NaOH çözeltisi karıştırılırsa keton hidrat verir. Bu keton hidrattan H2O çıkarılırsa keton elde edilir. 36* 3) Alkinlere H2O katılması ile keton elde edilir. 37* 4) Organik asitlerin metal tuzlarının ısıtılması sonucu keton elde edilir. Yan ürün olarak kireç taşı açığa çıkar.
5