KİMYASAL TEPKİMELER KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ 1– ASİT– BAZ TEPKİMELERİ 2– METAL– ASİT TEPKİMELERİ 3– AMFOTER METAL– BAZ TEPKİMELERİ 4– AKTİF METAL– SU TEPKİMELERİ 5– ANALİZ (AYRIŞMA) TEPKİMELERİ 6– SENTEZ (BİRLEŞME) TEPKİMELERİ 7– YANMA TEPKİMELERİ 8– EKZOTERMİK (ISI VEREN) TEPKİMELER 9– ENDOTERMİK (ISI ALAN) TEPKİMELER 10– YER DEĞİŞTİRME TEPKİMELERİ
KİMYASAL REAKSİYON YERİNE KİMYASAL TEPKİME DENEBİLİR Mİ? 1* Eski senelerde kimyasal reaksiyon denirdi, bir ara kimyasal tepkime tabiri kullanıldı, günümüzde daha yaygın olarak kimyasal reaksiyon denmektedir. 2* Kimyasal reaksiyon ile kimyasal tepkime eş anlamlıdır. 3* Türkçemizde reaksiyon, tepki göstermek demektir. Ancak; 1
kimyasal reaksiyondaki, “reaksiyon” kelimesinin anlamı başkadır. 4* Kimyasal reaksiyon ile kimyasal tepkime aynı anlamı taşıyor diye kimyasal reaksiyon sözcüğünden tepki göstermek, karşı koymak gibi anlamlar çıkarılmamalıdır. Anlamı başkadır. 5* Kimyadaki reaksiyon, batı dillerinden Türkçemize geçtiğinden batı dillerindeki anlamını taşımaktadır. Bu anlam şöyledir: 6* “Re”, yeniden demektir. “Aksiyon; hareket, gelişim, bir kuvvetin ortaya çıkması manalarına gelmektedir. 7* Reaksiyon, yeniden aksiyon manasınadır. “Reaksiyondan önce de aksiyon vardı. Reaksiyondan sonra da aksiyon var.” demektir. 8* Kimyasal reaksiyon yerine, kimyasal tepkime dediğimizde; önce bütün bu anlamları aklımıza getirmeliyiz. Sonra kimyasal reaksiyon yerine, kimyasal tepkime diyebiliriz. 9* Kimyacılar eskiden, kimyasal reaksiyondaki reaksiyon kelimesinin, Türkçemizdeki reaksiyon kelimesinden başka anlama geldiğini düşünmeden, “Nasıl olsa Türkçede reaksiyon ile tepki aynı anlama geliyor. Öyleyse kimyasal reaksiyon yerine kimyasal tepkime diyebiliriz.” diye demişlerdir. Günümüzde durum anlaşılınca tekrar kimyasal reaksiyon tabirine dönülmüştür.
DOĞAL KİMYASALTEPKİMELERDE GEREKLİ ŞARTLAR 1* Tepkimenin ekzotermik olması 2* Birleşme kabiliyeti olması 3* Eşik enerjisini aşabilecek gerekli aktivasyon enerjisine sahip olması 4* Birleşecek maddelerin yeterli olması 5* Uygun şartlar 2
HAYATIMIZDAKİ KİMYASAL TEPKİMELER ÇAMAŞIR SUYU VE TUZ RUHU BİRLEŞİNCE AÇIĞA ÇIKAN KLOR GAZI ÖLDÜRÜR NaOCl + 2HCl → NaCl + H2O + Cl2
MEYVE SULARINDA ETİL ALKOL YOKTUR 1* %100 doğal meyve sularında etil alkol yoktur. Meyve suyu nadiren de olsa bozunabilir. Meyve suyu bozununca, 1 mol maltozun (meyve şekeri veya malt şekeri) hidrolizi sonucu 2 mol galaktoz oluşur. C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Meyve şekeri Galaktoz Galaktoz (Malt şekeri) 2* Galaktozun fermantasyonuyla da etil alkol meydana gelir ve CO2 gazı açığa çıkar. C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2 3* Bozunan kâğıt ambalajlı meyve sularında açığa çıkan CO2 gazından dolayı kâğıt ambalajın şişmesi, etil alkolün oluştuğunun göstergesidir. 4* Doğala özdeş meyve aroması içeren meyve sularında etil alkol vardır. Bu etil alkol çözücü amaçlı ilave edilen etil alkoldür. Bu tür meyve sularının tadı ve kokusu doğal değildir. Hoş olmayan kokusu vardır. Boğazı yakar, genizde gıcık yapar. 3
ŞARAP ELDE EDİLMESİ Üzümün posası ayrıldıktan sonra kalan suyuna şıra denir. Şıra fıçılara aktarılır. Fıçının tıpası O2 gazının girmemesi gerektiğinden kapalı olmalıdır. O2 gazı girerse sirke olur. Bununla beraber tıpa, karbon dioksit gazının da çıkması için sıkı kapatılmamalıdır. 3–5 ay sonra şarap elde edilir. C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
DİSAKKARİTLERDEN KEFİR VE KIMIZ İMALİ Kefir ve kımız imalinde; sütte bulunan süt şekeri adı verilen laktoz fermente olarak etil alkole dönüşür. C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Laktoz Glikoz Galaktoz (Süt şekeri) C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
DİSAKKARİTLERDEN MUTLAK ETİL ALKOL ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMLERİ Şeker pancarından mutlak etanol elde edilir. C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6 Sakkaroz Glikoz Fruktoz (Çay şekeri) 4
C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
ÜZÜMDEN ETİL ALKOL ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMİ C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2 Glikoz
POLİSAKKARİTLERDEN MUTLAK ETİL ALKOL ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMLERİ (C6H10O5 )n + nH2O → nC6H12O6 Nişasta Glikoz C6H12O6 → C2H5OH + 2CO2
ARPADAN BİRA ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMLERİ (C6H10O5)n + nH2O → nC6H12O6 Arpa nişastası Glikoz C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
BİYOLOJİK SİSTEMLERDEKİ KİMYASAL TEPKİMELER SOLUNUM 5
C + O2 → CO2 + 94 kcal
FOTOSENTEZ 6CO2 + 6H2O + Güneş enerjisi ve klorofil → C6H12O6 + 6O2
ŞEKER PANCARININ ESAS MADDESİ OLAN SAKKAROZUN BİTKİDE OLUŞUMUNA AİT TEPKİME DENKLEMİ 6CO2 + 6H2O + Güneş enerjisi ve klorofil → C6H12O6 + 6O2 C6H12O6 + C6H12O6 → C12H22O11 + H2O Glikoz Fruktoz Sakkaroz
DİSAKKARİTLERİN SİNDİRİMİNİN TEPKİME DENKLEMLERİ C12H22O11+ H2O + Sakkaraz → C6H12O6 + C6H12O6 Sakkaroz Glikoz Fruktoz C12H22O11 + H2O + Maltaz → C6H12O6 + C6H12O6 Maltoz Glikoz Glikoz C12H22O11 + H2O + Laktaz → C6H12O6 + C6H12O6 Laktoz Glikoz Galaktoz
POLİSAKKARİTLERİN (NİŞASTA, SELÜLOZ 6
VE GLİKOJEN) OLUŞUMUNA AİT TEPKİME DENKLEMİ 6CO2 + 6H2O + güneş enerjisi + klorofil → C6H12O6 + 6O2 nC6H12O6 → (C6H10O5)n H2O + (n–1)H2O Polisakkarit
MİDE EKŞİMESİNDE KULLANILAN MİDE PASTİLLERİNİN GÖREVİNİN TEPKİME DENKLEMİYLE GÖSTERİLMESİ Mg(OH)2 + 2HCl → MgCl2 + 2H2O Al(OH)3 + 3HCl → AlCl3 + 3H2O
MİDE EKŞİMESİNDE KULLANILAN KARBONATIN GÖREVİNİN TEPKİME DENKLEMİYLE GÖSTERİLMESİ NaHCO3 + HCl → NaCl + H2O + CO2
MİDE EKŞİMESİNDE İÇİLEN MADEN SODASININ GÖREVİNİN TEPKİME DENKLEMİYLE GÖSTERİLMESİ – + (HCO3) + H → H2O + CO2
7
ÇEVRE KİMYASIYLA İLGİLİ KİMYASAL TEPKİMELAR ASİT YAĞMURU SO2 + ½O2 → SO3 SO3 + H2O → H2SO4
SULARIN ACILAŞMAMASI N2 + 3H2 ⇌ 2NH3 + 22 kcal NH3 + H2O ⇌ NH4OH Havada N2 ve H2 bulunduğu ve tepkime ekzotermik olduğu hâlde NH3 oluşmaz. Oluşsaydı sular acılaşacaktı. NH3, suları acılaştıran bir maddedir.
ENDÜSTRİYEL KİMYA İLE İLGİLİ TEPKİME DENKLEMLERİ ASİTLERİN ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMLERİ 1* SO3 + H2O ⇌ H2SO4 2* P2O5 + 3H2O ⇌ 2H3PO4 3* N2O5 + H2O ⇌ 2HNO3 6* H2 + Cl2 ⇌ 2HCl
8
METALLERİN ELDE EDİLMESİNE AİT TEPKİME DENKLEMLERİ 2Al2O3 → 4Al + 3O2 (elektroliz) HgS + O2 + yüksek sıcaklık → Hg + SO2 NiO + H2 + yüksek sıcaklık → Ni + H2O Fe2O3 + 3C + yüksek sıcaklık → 2Fe + 3CO PbO + C + yüksek sıcaklık → Pb + CO ZnO + C + yüksek sıcaklık → Zn + CO Sb2O3 + 3C + yüksek sıcaklık → 2Sb + 3CO Cr2O3 + 2Al + yüksek sıcaklık → 2Cr + Al2O3
9