SOY GAZLAR
1
SOY GAZLARIN KEŞFİ • Sir William Ramsay (1852-1916) ve Lord Rayleigh (1842-1919) 1898 yılında bu grubu bulmuşlardır. 1904 yılında Ramsay ve Rayleigh’e Nobel ödülleri verildi. • 1962 yılında Neil Bartlett (1932-2008) PtF6, XePtF6 bileşiklerini sentezlemiştir.
2
SOY GAZLARIN KULLANILDIĞI YERLER • He: Balon yapımında, soğutucularda, roket yakıtı olarak, anestezik gazların seyreltilmesinde • Ne: Kırmızı ışık elde edilmesinde • Xe: Araba farlarında • Rn: Kanser tedavisinde
3
ELEMENTEL HÂLDE OLAN SOY GAZLARIN HAVADA HACİMCE BULUNMA YÜZDELERİ GAZIN ADI Helyum
HACİMCE YÜZDESİ 0,0005
Neon
0,0012
Argon
0,94
Kripton
0,0001
Ksenon
0,000009 4
SOY GAZLARIN REAKSİYONLARI • Xe + 2F2 → XeF4(k) • 3XeF4 + 6H2O → XeO3(aq) + 3/2O2 + 3Xe +12HF –1 –1 • XeO3(aq) + OH (aq) → HXeO4 (aq) • 2HXeO4–1(aq) + 2OH–1(aq) → XeO6–1(aq) + Xe(g) + O2 + 2H2O
5
SOY GAZLAR YAPAY BİLEŞİK OLUŞTURUR • Soy gazlardan He (helyum), Ne (neon), Ar (argon) elementlerinin hiçbir bileşiği yoktur. Kr (kripton), Xe (ksenon) ve Rn (radon) elementleri ise özel şartlarda O 2 (oksijen) gazı ve F2 (flor) gazıyla bileşik oluştururlar. • Neden soy gazlardan ilk üçü bileşik yapmıyor da son üçü bileşik yapıyor? • Neden yalnız O2 ve F2 elementleriyle bileşik oluşturuyorlar? 6
• Elektronegatiflik; bağ elektronlarını çekme kabiliyetidir. • Elektronegatiflik, periyodik tabloda soldan sağa doğru artar. Soy gazların elektronegatifliği diğer gruplara göre yüksektir. Bununla beraber O ve F elementlerinin elektronegatifliği; Kr, Xe ve Rn’dan daha fazladır. He, Ne ve Ar elementleri için elektronegatiflik söz konusu değildir. Oksijenin elektronegatifliği 3,5, florun 4, kriptonun 3, ksenonun 2,6, radonun ise 2,4’tür. 7
• Oksijen ve florun elektronegatifliği ile son üç soy gazın elektronegatiflikleri arasında fark azdır. Bu nedenle oluşan bileşik, kovalent özelliktedir. Elektronegatifliği az olan Kr, Xe ve Rn kısmi pozitif konumunda; elektronegatifliği fazla olan O ve F ise kısmi negatif konumundadır. • Soy gaz bileşikleri, yapaydır. Araştırma amaçlı üretilmiştir. • Kullanım yerleri yoktur. • Oluşturulma reaksiyonları, endotermik olduğundan masraflıdır. 8
• Tabloda görüldüğü gibi çok farklı bileşik oluştururlar. İki element arasında çok sayıda bileşiğin meydana gelmesi; kararsızlığın ve zorla oluşturulmanın göstergesidir. • Kararsız bileşik, hemen bozunan bileşik anlamına gelir. • Soy gaz bileşikleri, ametal– ametal bileşikleri gibi adlandırılır. • Soy gazlar, havada bulunan elementlerdir. 9
KSENONUN OKSİJENLE YAPTIĞI BİLEŞİKLER • XeO3 • XeO4 • Na4XeO6 x nH2O • 2Ba2XeO6 x 3H2O
10
KSENONUN OKSİJENLE VE FLORLA YAPTIĞI BİLEŞİKLER • XeO2F2 • XeOF2 • XeOF4 • KXeO3F • (NO)2XeF8
11
KSENONUN FLORLA YAPTIĞI BİLEŞİKLER • • • • • • •
XeF2 XeF4 XeF6 XeF6 x SbF5 XeF6 x AsF5 XeF2 x 2SbF5 XeF2 x 2TaF5 12
• XeF6 x BF3 • RbXeF7 • NaXeF8 • K2XeF8 • Cs2XeF8 • Rb2XeF8
13
KRİPTON VE RADONUN FLORLA YAPTIĞI BİLEŞİKLER • KrF2 • KrF2 x SbF5 • KrF4 • RnFn
14
HER İNSAN FARKLI BİR MADEN GİBİDİR • Her insan farklı bir maden gibidir. Bazısı altın, bazısı gümüş, bazısı fosfor, bazısı toryum, bazısı bor, bazısı bakırdır; ama her insan bir madendir. Bu yönüyle her insandan olumlu yönde faydalanılabilir. • Elmasla kömür arasında bir sıçramalık fark vardır. Hazreti Ebubekir elmas, Ebucehil ise kömür gibidir. 15
• Türkiye’de altın gibi insan az olmakla beraber Allah’ın her an yoktan altın yaratacağına, maddi manevi altın rezervlerimizi arttıracağına inancımız da tamdır. • Acaba madenlerin bulunduğu ülkedeki yüzdesi ile o ülkenin insanlarının karakteri arasında bir benzerlik var mıdır? Türkiye’de altının az olması ne anlama gelmektedir? 16
ELEMENT OLARAK KULLANDIĞIMIZ DOĞAL KAYNAKLARIMIZIN BULUNDUĞU YERLER • Alüminyum; Hakkâri’de, Seydişehir’de ve Toros dağlarında bulunur. • Ülkemizdeki toryum madeni kaynakları Eskişehir–Sivrihisar– Beylikahır– Kızılcaören köyünde ve Malatya’da Hekimhan–Kulancak’tadır. 17
Titanyum Isparta’da bulunur. Altın, Hatay ve Konya’da bulunur. Bakır, Ergani ve Murgul’da bulunur. Bor; Kütahya–Emet, Balıkesir–Bandırma, Balıkesir–Bigadiç, Eskişehir–Kırka ve Bursa–Kestelek’te bulunmaktadır. • Uranyum; Ağrı dağında, Soma’da ve Van gölünde vardır. • • • •
18
ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDA ÜLKELERİN MADEN YÜZDELERİ NİÇİN FARKLIDIR? • Bir element, farklı cevherlerden elde edilebilir. Şayet herhangi bir elementin; cevherdeki yüzde içeriği azsa ve günümüz tekniğine göre henüz o cevherden elde edilmesi ucuz yolla gerçekleştirilemediyse, o kaynak yok sayılıyor. 19
• Ülkemizde çok bulunan titanyumun bir görevi de, uydu haritalarında maden kaynaklarımızı tam göstermemesidir. • Hazinelerin üstünü örtme konusu, kaynaklarımızın üstüne üşüşülmesini önlemesi açısından günümüzde önem taşımaktadır.
20