Standpunt DATUM
21 november 2014
Opening tentoonstelling Pleisterplekken, Guislain museum Gent Toespraak kinderrechtencommissaris Dames en heren, We zijn vanavond aan het eind van de kinderrechtenweek. Elk jaar in de week van 20 november vieren we de verjaardag van het Internationale Kinderrechtenverdrag. Dit jaar was het een bijzondere verjaardag. Het Kinderrechtenverdrag bestaat immers 25 jaar. Bijna alle lidstaten van de Verenigde Naties keurden de afgelopen periode het Kinderrechtenverdrag goed. Dat is ontzettend belangrijk. Het betekent dat deze landen verplicht zijn om al hun wet- en regelgeving met het Kinderrechtenverdrag te laten sporen. Het betekent ook dat deze landen een duidelijk engagement opnemen om alle kinderen als volwaardige burgers te erkennen. Ook al valt er tot op vandaag voor te veel kinderen weinig te vieren, toch is het belangrijk om de verjaardag van het Kinderrechtenverdrag te herdenken. Jan Terlouw zei daar vorige week tijdens de 11-november lezing van het Vlaams Vredesinstituut het volgende over: “We herdenken uit respect, maar ook om niet te vergeten”. Dat geldt ook voor het kinderrechtenverdrag. Het Verdrag kwam voort uit een verontwaardiging om een bestaande toestand. Kinderen waren lange tijd niet zichtbaar. En waar ze wel zichtbaar waren, werd er vaak te weinig belang gehecht aan wat ze beleefden en te zeggen hadden. Dat geldt zeker voor die groep kinderen en jongeren die het slachtoffer waren van geweld of misbruik. Het recente onderzoek van de Commissie Samson in Nederland naar het voorkomen van seksueel misbruik in instellingen is hiervan een duidelijk voorbeeld. Het onderzoek toont heel duidelijk aan hoe kinderen die slachtoffer waren van seksueel misbruik volstrekt niet serieus genomen werden wanneer ze anderen over het seksueel misbruik vertelden. “Ze worden uitgelachen, weggehoond, niet geloofd, en krijgen in veel gevallen zelfs straf voor hun vermeende leugens, ‘vieze praatjes’ en slechte
gedachten”, zo vermeldt het rapport. De aandacht voor rechten van kinderen verschijnt in dit licht als een protest tegen het negeren en miskennen van kinderen. Het is vanuit dit protest dat we vandaag aandacht vragen voor het ‘hier en nu’ van kinderen. De kindertijd is veel meer dan een voorbereiding op het volwassen leven. Janusz Korczak, de bekende Poolse kinderarts die al bij het begin van de 20ste eeuw aandacht vroeg voor kinderen en hun rechten, formuleerde het heel helder: “Kinderen zijn toekomstige volwassenen – zegt men. Zij zijn pas in wording, ze bestaan eigenlijk nog niet helemaal, ze horen er voorlopig nog niet bij... Wat bedoelt men daar toch mee? Wij kinderen: leven wij nog niet, voelen wij dan niet, lijden wij dan niet – net als de volwassenen? En de kinderjaren: zijn die dan geen deel van het echte leven – gewoon van iedereen? Waarom willen ze ons dan laten wachten – en waarop?”.
Geachte aanwezigen, Het kind in zijn rechten respecteren, is het kind zijn integriteit respecteren. Binnen onze aandacht voor historisch geweld en misbruik, kan dit niet genoeg benadrukt worden. Integriteit is niet zo gemakkelijk te definiëren. Hoewel de term op zoveel plaatsen opduikt, is er bijzonder weinig literatuur over te vinden. De integriteit van het kind verwijst naar een zekere onaantastbaarheid van het lichaam van elk kind. De kern is dat het kind zelf mag en kan bepalen welke ingrepen het van buitenaf duldt. Dat het niet gedwongen mag worden iets anders te doen dan hij of zij zelf beoogt. Kinderen moeten voor zichzelf een comfortzone kunnen creëren waarin hun hele zijn zich op een veilige manier tegenover hun omgeving kan verhouden. Kinderen lijnen zichzelf af. En ze tekenen deze lijnen ook anders uit naargelang de omgeving waarin ze zich bevinden. Als volwassene spelen we hierin een cruciale rol. De integriteit van elk kind is een zeer kwetsbaar, broos gegeven. Eén gebeurtenis kan het kind zodanig uit zijn lood slaan dat het op korte tijd zijn veilig gewaande grond volledig voelt wegzakken. Dit betekent voor ons, volwassenen, dat we dagelijks werk moeten maken van veilige omgevingen voor kinderen. Philippe Meirieu, een Franse pedagoog, verwoordt dit heel mooi in zijn tekst “Quelle parole face à violence?”. Hij wijst op het belang van het spreken in onze relatie met kinderen. “Parler, c’est prendre le risque de se mettre en JE: JE parle”. Ik spreek, niet vanuit een voorbeeldfunctie, maar vanuit een sterke betrokkenheid op de situatie. Hij verwijst daarbij naar het prachtige verhaal van het vierjarig meisje dat niet kon slapen ’s nachts en daarom de hele tijd huilde. Haar tante vertelde haar verhalen in het donker, maar telkens de tante stopte met vertellen, begon het meisje opnieuw te huilen. Uiteindelijk wordt de tante wanhopig en vraagt ze het meisje: “Maar je moet slapen, waarom wil je niet slapen?” Waarop het meisje antwoordt: “Je ne veux pas dormir parce que je veux le soleil, et quand quelqu’un parle, il fait jour.” Het wordt dag, wanneer het woord genomen wordt. Aanhoudend stilzwijgen is voor kinderen bijzonder pijnlijk en houdt hen in het duistere ongewisse. Dit is ook de kracht van het kunstwerk Dynamic Archives van Denmark waarover het daarnet al ging. Het werk zet de toeschouwer aan om na te denken over de vraag : en jij? Zou jij ook die moed hebben te praten als je zou weten dat het iemand overkomt?
2
Dames en heren, Onze samenleving geeft vandaag steeds meer en ook steeds duidelijker signalen dat ze de integriteit van kinderen ernstig neemt. En dat ze het onaanvaardbaar vindt wanneer kinderen in hun integriteit worden gebruuskeerd. Het respecteren van de integriteit van elk kind staat sedert 2000 in de Belgische grondwet. Ook het beleid heeft hier de laatste jaren sterk op ingezet. Kijk alleen maar naar de impact van het meldpunt 1712 dat voor heel wat mensen al een belangrijk luisterend oor is geweest. Voor wat in het verleden is gebeurd, maar ook voor tot wat op vandaag gebeurt. Daarom ook is deze tentoonstelling zo belangrijk. Ze doet heden en verleden met elkaar spreken. Zodanig dat het nooit meer stil wordt.
Bruno Vanobbergen, kinderrechtencommissaris Gent, 21 november 2014
3