Brosura vodata kako lokalen obnovliv izvor na energija by Reevolucioner

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

REGIONALEN CENTAR ZA ZASTAPUVAWE-DEL^EVO

www.rcz.delcevo.org.mk DEL^EVO JUNI 2013

VODATA KAKO LOKALEN OBNOVLIV IZVOR NA ENERGIJA

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

REGIONALEN CENTAR ZA ZASTAPUVAWE-DEL^EVO

www.rcz.delcevo.org.mk

Координатор: Тони Стоименовски Избор на материјали: Ивана Димитровска Превод и Лектура: Валерија Соколова Дизајн: Кирчо Анастасов Во брошурата се користени материјали и фотографии од : - Архивата на РЦЗ Делчево - Веб страната http://energetskaefikasnost.info/

CIP-Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ Скопје 502.17:352:(497.734) Примероци 500 Енергетска ефикасност:општина Делчево – Делчево: Регионален центар за застапување, 2013. - 34 стр. ; 23 см ISBN 978-608 -65004-0-5 а) Животна средина – Делчево(општина) – Брошури COBISS.MK-ID 77739706

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

DEL^EVO JUNI 2013

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

REGIONALEN CENTAR ZA ZASTAPUVAWE-DEL^EVO

www.rcz.delcevo.org.mk

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

DEL^EVO JUNI 2013

Содржина

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Содржина........................................................................................4 Вовед...............................................................................................5 За проектот......................................................................................6 Енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија...........7 За имплементирачката организација............................................8 За донаторот....................................................................................8 За партнерите.................................................................................8 Водата како обновлив извор..........................................................9 За хидро енергијата........................................................................9 Хидрографија................................................................................10 Предност на малите хидроцентрали ..........................................10 Состојба на проектот пред и после.............................................11 Препораки.....................................................................................13 Научени лекции............................................................................13 Анекси поврзани со проектот.............. ........................................14 Листа на национално законодавство..........................................14 Листа на ЕУ директиви.................................................................16 Еко календар.................................................................................19 Како да пристигнете до с.Тработивиште, Делчево ......................20

ВОВЕД Брошурата „Водата како локален обновлив извор на енергија“ има за цел да ја прикажеме состојбата пред и после воведувањето на водата како обновлив извор на енергија во селото Тработивиште. Активностите се одвиваа во регионот на Општина Делчево, поточно во с. Тработивиште. Здружението Регионален центар за застапување од Делчево со помош на партнерот општина Делчево и Глобален еколошки фонд програма за мали грантови до март 2013 реализираше серија на активности/ акции за добивање на електрична енергија од вода. Во рамките на преземените активности реализирани се две обуки на тема енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија кои беа наменети за членови на здружението Регионален центар за застапување од Делчево како и за заинтересирани страни т.е претставници од локални институции и општината. Во соработка со партнерите заменето е дел од јавното осветлување во с.Тработивиште и поставени се диодни светилки кои треба да функционираат врз основа на произведената електрична Набавени се и вградени 650 метри бетонски и ПВЦ канали чија функција е побрзо и поефикасно доведување на водата до поставеното динамо т.е дрвено коло. Направено е и динамо, дрвено коло и објект во кои е сместена целокупната опрема. Вака добиената електрична енергија доведува до намалување на емисијата на СО2, стакленички гас кој е главен виновник за промена на климата. Со користење на обновлив извор на енергија се добива и заштеда на финансиски средства од буџетот на општината, кои ќе може да се искористат за други еколошки локални активности. Со содржината на брошурата сакаме да го пренесеме нашето искуство во подготовката и изведувањето на предвидените и непредвидените акции и активности, како и користењето на придобивките од позитивните резултати. Исто така, ќе направиме напор да ги претставиме и заклучоците до кои дојдовме за кои искрено се надеваме дека ќе ги прифатите такви какви што се, директни и фактографски. На крај си дозволуваме да пренесеме нашите препораки кои сметаме дека се валидни затоа што се засновани на нашето скромно искуство. Брошурата исто така има за цел промоција на село Тработивиште и општина Делчево како заедници кои преку низа на мерки и активности вложуваат огромни напори за зачувување

-3-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-2-

Содржина

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-3-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-2-

на животната средина. Промоција на вредностите и можностите со кои располага село Тработивиште. Брошурата нуди информации и за позначајните законски норми и други регулативи кои се поврзани со заштитата на животната средина и обновливите извори на енергија.

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Климатски промени (КП) џ Со имплементација на проектот во село Тработивиште, општина Делчево намалена е емисијата на СО2 за 6.649.60 кг. СО2 џ Во делот на климатските промени применети се две нови локални политики и тоа заменети се постојаните живини светилки со лед диоди и на дел од јавното осветлување во с.Тработивиште напојувањето е од искористувањето на дел од водите на река Желевица за производство на електрична енергија преку инсталација на динамо за производстви на електрична енергија. Меѓународни води (МВ) џ Развиена е една нова технологија со имплементацијата на проектот и се применети две нови политики за рационално искористување на водите од река Желевица за наводнување и за производство на електрична енергија. Индикатори за намалување на сиромаштвото џ Производство на 2-3kw часови електрична енергија. џ Од проектот директно и индиректно благодет имаат околу 200 домаќинства. џ Од проектот директно и индиректно благодет имаат околу 650 индивидуи. џ Вкупна монетарна вредност на проектот е 2 800000 денари. Индикатори за овозможување џ Во активностите на проектот се вклучени две граѓански здруженија џ Од резултатите на проектот е оформено едно ново граѓанско здружение џ Во проектните активности директно беа вклучени четири жени

-5-

ЗА ПРОЕКТОТ Производство на електрична енергија од вода е прв проект во регионот и проект кои е произлезен од иницијатива и партиципативно учество на жителите на Делчево и село Тработивиште. Во селото Тработивиште во четириесетите години од изминатиот век постоело динамо за производство на електрична енергија употребувајки ја водата како потенцијал. Тоа динамо било донесено и инсталирано од страна на германската војска за време на втората светска војна. Динамото користело вода од реката Желевица и истото било инсталирано во една од селските воденици во селото Тработивиште. Селото Тработивиште благодарение на ова динамо и благодарение на водата која поминувала низ селото било меѓу првите електрифицираните села во овој дел од Република Македонија. Со електрификацијата и со индустријализацијата на регионот динамото и водениците во селото Тработивиште заминале во историјата. Проектот кој што се реализира во село Тработивиште „преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина“ има за главна цел да произведува електрична енергија од водата како обновлив извор на енергија и да обезбеди електрична енергија за јавното о с ветл у ва њ е во с ел о Тработивиште.

Слика бр.1:Објект за коло и динамо

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-4-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-5-

Слика бр.1:Објект за коло и динамо

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-4-

Слика бр.3:Новоизграден канал во с.Тработивиште

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.2:Новоизграден канал во с.Тработивиште

Проектот се изведе во една мала рурална заедница на 10 км од градот Делчево-с.Тработивиште. Во ова село започнувајќи од крајот на 2009 па до ноември 2010 се спроведе процес на „Зелена агенда Тработивиште“ каде локалното население како и институциите од општината, а координирани од РЦЗ Делчево го спроведоа процесот кој беше предвиден. Во самиот процес беа вклучени повеќе од 50 претставници од локалната заедница и преку разгледување на постоечката и расположлива документација, трендови, локални вредности и потреби беа донесени приоритети. Еден од приоритетите веќе беше имплементиран и тоа фонтана со чешма и уредување на селскиот плоштад. Финансиските средства за процесот како и за имплементација беа обезбедени од Милеуконтакт Холандија а кофинансирани од Општина Делчево. Како втор поголем приоритет во с.Тработивиште беше производство на електрична енергија од старото динамо кое постоело во селото пред 60 години и го снабдувало селото со струја за улично осветлување. Водејќи се од потребата за заштеда на енергија и од интересот на локалното население за еден проект од областа на енергетска ефикасност ние како здружение со Општина Делчево потпишавме меморандум за разбирање каде јасно и недвосмислено беа определени правата и обврските од овој проект односно каде дел од заштедата ке се реинвестира во обновливи извори на енергија во делот на енергетска

ефикасност во с.Тработивиште. За да се стави во функција старото селско динамо потребно беше негово репарирање, реконструкција на просторијата како и обнова на селскиот „јаз“-канал за вода која го придвижува колото и динамото и која помага во производството на електрична енергија. Со имплементација на овој проект се доби електрична енергија за јавното осветлување во с.Тработивиште, притоа водата се искористи како потенцијал за добивање на ел.енергија, и се добија количини на вода од селскиот јаз за наводнување на дворните површини при што беа ангажирани дел од невработените лица во локалната заедница со цел запазување на социјалниот ефект. Ќе се обезбеди заштеда на електрична енергија од буџетот на општината, ќе се намали емисијата на СО2 честички во воздухот и ќе се обнови еден објект кој со своето работење ќе придонесе за развој на посетители и туристи во с.Тработивиште. Покрај главната активност беа спроведени и неколку други активности и тоа едукација на млади кадри средношколци и студенти на тема енергетска ефикасност и е подготвен пропаганден материјал за подигање на свеста на граѓаните за користење на водата како обновлив извор на енергија. ГЕНЕРАЛНА ЦЕЛ: Превземање на енергетско-ефикасни мерки со цел намалување на загадувањето на животната средина особено со стакленички гасови. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ: 1. Намалување на емисијата на јаглерод двооксид од јавното осветлување во с.Тработивиште 2. Намалување на трошоците за енергија во јавното осветлување во Општина Делчево 3. Теоретска и практична обука на локалното население за енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија. Со имплементацијата на овој проект здружението Регионален центар за застапување презеде и низа на мерки и на активности кои не беа предвидени со самиот проект т.е произлегоа како потреба при самата имплементација.

-7-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-6-

Слика бр.3:Новоизграден канал во с.Тработивиште

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.2:Новоизграден канал во с.Тработивиште

-7-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-6-

џ Преземени

џ џ џ џ џ

се дополнителни геодетски активности за определување на нивелацијата на теренот за поставување на бетонските канали. Преземени се додатни активности за земјен ископ машинско и рачно во зависност од потребата на самиот терен. Изградени се две ревизорни шахти. Изграден е објект по примерот на стара воденица за сместување на опремата-динамото. Изработено е дрвено коло кое ќе го движи водата и ќе служи за производство на електрична енергија. Наместо планираните натриумови, поставени се диодни светилки за јавно осветлување.

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

За Имплементирачката организација Здружението на граѓани Регионален Центар за застапување (РЦЗ) е формирано к ак о резултат на трансформација на Центарот за поддршка на невладини организации-Делчево. Основано во октомври 2006, со седиште во Делчево. РЦЗДелчево е непрофитна, невладина и непартиска организација основана со слободно здружување на граѓаните претставници на НВО, претставници на бизнис секторот и претставници на локалната власт, со цел да се продолжи со основната функција која ја имаше ЦП НВО-Делчево, зајакнување на граѓанското општество. Во своето седумгодишно постоење има имплементирано повеќе од 10 проекти во областа на животната средина, има организирано голем број на семинари, обуки и работилници за подигање на јавната свест во микро регионот Пијанец-Малеш. Регионалниот центар за застапување е членка на повеќе национални и европски мрежи каде со свое учество дава огромен придонес за зачувување на животната средина и руралниот развој преку активно вклучување на младите. Ја користиме оваа прилика да се заблагодариме на донаторот на овој проект Глобален Еколошки Фонд Програма за Мали Грантови како и на нашите партнерски организации општина Делчево, Месната заедница од село Тработивиште, Јавното комунално претпријатие „Брегалница“ Делчево и ангажираните привремено невработени лица, и претставниците на бизнис секторот од Делчево кои дадоа огромна поддршка за навремена и квалитетна завршница на овој проект.

За Донаторот Глобалиот Еколошки Фонд-ГЕФ (Global Environment Facility) обезбедува финансиска помош за државите во развој и за државите со економии во транзиција за покривање на зголемените трошоци во врска со заштитата и управувањето со глобалната животна средина. ГЕФ Програмата за Мали Грантови (ПМГ) е: џ корпоративен дел од ГЕФ; џ спроведувана од УНДП во име на трите спроведувачки агенции на ГЕФ – Програмата за Развој на Обединетите Нации (УНДП), Светска Банка и Програмата за животна средина на Обединетите Нации (УНЕП) – и џ извршувана од Канцеларијата за Проектни Услуги на Обединетите Нации (УНОПС). Уште од самиот почеток во 1992, ГЕФ ПМГ преку поддршката на здруженија на граѓани (ЗГ), промовира основна акција за адресирање на глобалните грижи во областа на животната средина. ПМГ има за цел да доведе до глобални еколошки користи во централните области на ГЕФ: · Зачувување на биолошката разновидност · Заштита на меѓународните води · Ублажување на климатски промени · Спречување на деградација на земјиштето (примарно обезшумување и ерозија) · Отстранување на неразградливите органски загадувачи (НОЗ) преку локални пристапи За Партнерот Општина Делчево се наоѓа во крајниот североисточен дел на Република Македонија, во подножјето на планината Голак (Чавка -1524 m), непосредно до бугарската граница на оддалеченост од само 10 km. На исток е заградена со планината Влаина, на север со Осоговските и на југ со Малешевските планини. Сместена е во котлината Пијанец и распослана по горниот тек на реката Брегалница. Поголемиот дел од населените места на општина Делчево, се наоѓаат во Пијанечката Котлина, а помал број по разграноците на Осоговската Планина. Општината со нејзината поширока околина се протега на следните координати: џ 41º 58' северна географска ширина и 22º 46' источна

-9-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-8-

џ Преземени

џ џ џ џ џ

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-9-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-8-

географска должина, на надморска височина од 630 метри. Високата планинска котлина Пијанец, се наоѓа на надморска височина од 576-650 m- се простира во должина на околу 15 km а во широчина 4-5 km. На север и североисток, од коритото на Брегалница, котлината се издига со благи ридови што претставуваат врска помешу Осоговските и Малешевските планини и вододелницата на реките Струма и Вардар. Од југ, котлината е заградена со ридот Бејас Тепе, од југозапад со планината Голак. На север во должина од 30 km постепено се издигаат голите ридчести падини на југоисточните делови на планината Осогово. Овој дел го носи името Осоговија. Преку Долините на реките Брегалница и Желевица, Пијанец на југ е поврзан со повисоката Малешевска Котлина, а на запад по долината на Брегалница со многу пониското Кочанско Поле. На исток преку планинскиот пресек Арнаутски Гроб, Пијанец е поврзана со Благоевградската Котлина во Пиринска Македонија. Општина Делчево на југ се граничи со општините Пехчево и Берово, на запад со општината Виница, на северозапад со општината Македонска Каменица, а на исток и североисток со Република Бугарија. Општината претставува важна алка на источномакедонската магистрала, која ги поврзува сите поголеми населби во овој дел на земјата, а понатаму и со делови од територијата на соседна Бугарија. Практично, Делчево лежи на еден многу важен крстопат преку кој во напореднички правец води најкусата врска меѓу долината на реката Вардар од една, и долината на реката Струма од друга страна. Административно гледано, градот Делчево е седиште на општината Делчево која има уште 22 населенo местo. Општината Делчево до 1996 година зафаќаше површина од 589 km² или 2,3 % од територијата на државата. Со новата територијална поделба на Република Македонија, од општина Делчево е издвоена општината Македонска Каменица, така што таа денес зафаќа територија од 423 km² . Покрај општинскиот центар Делчево, во општината има и 21 селска населба. По големина на територија и број на население, општината се вбројува во помалите општина во Република Македонија. Водата како обновлив извор на енергија Водата е супстанца, чиишто молекули се составени од атоми на

водород и кислород и е важна за сите познати форми наживот. -11Водата се јавува во течна агрегатна состојба, но таа има и цврста состојба (мраз) и гасна агрегатна состојба (водни испарувања или пареа). Водата покрива 71% од површината на планетата Земја. На Земјата, најчесто се наоѓа во океаните и другите големи водни тела, со 1,6% вода под површината во водоносни слоеви и 0,001% во воздухот како пареа, облаци (оформени од цврсти и течни водни честици кои лебдат во воздухот) и кондензација. Океаните содржат 97% од површинската вода, глечерите и поларните ледени капи 2,4% и другите површински води како реки, езера и езерца 0,6%. Многу мала количина од Земјината вода се содржи во биолошките тела и во вештачки изработените производи. За хидро-енергијата Хидроенергијата е најмногу експлоатиран обновлив извор на енергија во Република Македонија. Просторот во Република Македонија, според конфигурацијата на теренот и климатските услови, е предодреден за искористување на проточните води од реките, преку изградба на брани и формирање на поголеми и помали акумулациии. Со потенцијалните хидроцентрали во Република Македонија може да се покрие 10% до 20% од целата побарувачка на електрична енергија. Со оглед на ограниченоста н а п р и р од н и те р е с ур с и во Ре п у бл и к а М а к ед о н и ј а , искористувањето на хидропотенцијалот е од витално значење за развојот на електроенергетскиот сектор и државата во целост. Во развојните планови на АД ЕЛЕМ голем акцент се става на изградба на нови хидроенергетски објекти, како и на ревитализација на постојните хидроелектрани. Денес, од целокупниот хидро потенцијал, технички се користи само 26,6%. Законската рамка за обновливи извори на енергија во Р. Македонија, ја сочинуваат: џ Закон за енергетика џ Стратегија за развој на енергетиката џ Стратегија за искористување на обновливи извори на енергија џ Поттикнување на искористувањето на обновливи извори на енергија џ Правилник за обновливи извори на енергија Повластени тарифи

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-10-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-10-

Хидрографија Главна водена артерија на општина Делчево е реката Брегалница, која е и најголема притока на реката Вардар. Десни притоки на реката Брегалница се: Желевица, Даштица, Репница, Граштица, Ѕвегорска Река и Габровчица. Леви притоки се: Лошана, Петрашевец и Чифличка река. Вкупнатa површина на сливот на река Брегалница изнесува 742,5 km2, со просечна надморска височина на сливот 1000 m. Средногодишниот проток на профилот кај Разловци изнесува 6,3 m3/s. Вкупниот годишен просечен проток на Брегалница на профилот “Калиманци” изнесува 264 000 000 m3. Значаен потенцијален хидрографски објект во општината е брана Лошана, со зафатнина од 1 400 000 m3 вода, кај селото Разловци која е во завршна фаза и од оваа година ќе започне нејзиното полнење. Оваа акумулација главно ќе се користи за комплетно решавање на проблемот на водоснабдување во општина Делчево, а дел и за наводнување на Делчевското поле (300 ha). Друг значаен изграден хидрографски објект во општината претставува акумулација Петрашевец со зафатнина од 180 000 m3 вода, која се користи за наводнување на обработливите површини низводно од Браната. Според европските директиви, до 2020 година во секоја европска членка дури 20 проценти од производството на електрична енергија треба да биде од обновливи извори. На овој начин помалку се загадува животната средина. Според државната стратегија за енергетика, Македонија располага со технички потенцијал на хидроенергија за производство на околу 5.500 гигават-часови електрична енергија годишно. Од овој потенцијал досега се изградени хидроелектроцентрали со вкупна инсталирана моќност од 580 мегавати со просечно производство од околу 1.500 гигаватчасови, што претставува 27 отсто од расположливиот потенцијал. На територијата на општина Делчево и во поширокиот микро регион Пијанец-Малеш нема производство на електрична енергија од вода со мали турбини. Овој проект е пионерски зафат и добра можност да се иницира населението да размислува за искористување на водата како обновлив извор на енергија посебно во регионите каде има доволно количини на вода а електричната мрежа е слабо развиена или воопшто не е развиена.

Предности на малите хидроцентрали Малите хидроцентрали се едни од најрентабилните и сигурни енергетски технологии кои овозможуваат производство на чиста електрична енергија. Главните предности на малите хидроцентрали над ветерот, брановите и сончевата енергија се: џ Висока ефикасност (70 - 90%), далеку најголема од сите енергетски технологии; џ Висок фактор на капацитет (најчесто >50%), споредено со 10% за сончевата и 30% за ветерната енергија; џ Високо ниво на предвидливост, кое се менува со годишните врнежи; џ Ниска стапка на промена; производството зависи донека-де од ден за ден (не од минута во минута); џ Добра поврзаност со побарувачката, т.е. производството е најголемо во зима; џ Тоа е долготрајна и цврста технологија; џ Системите може да се конструираат да траат 50 и повеќе години; џ Исто така не ја уништува животната средина; џ Малите хидроцентрали во повеќето случаи се речни водотеци, или со други зборови било која брана или преграда која е мала, најчесто рибарска брана, каде има малку или нема воопшто вода. Затоа малите речни водотеци ги немаат негативните последици на животната средина како што е случајот со големите хидроцентрали. Состојба на проектот пред и после Имплементацијата на проектот „Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина“ започна во февруари 2012 година и официјално заврши во март 2013 година. Пред започнувањето на проектот се соочивме со потребата на локалното население да добие постојани вади за порационално искористување на водите од р.Желевица но и квалитетно осветлување и динамо и воденица по примерот на старото динамо и воденица од четириесетите години на минатиот век. Преку сликите можат да се видат дел од активностите кои беа преземени од страна на здружението Регионален центар за застапување заедно со општина Делчево.

-13-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-12-

-13-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-12-

-15-

-14Слика бр.5:Состојба пред поставување на каналите

Слика бр.10: Дел од затворен канал с.Тработивиште

Слика бр.11: Диодна светилка Слика бр.4:Набавка на бетонски канали во с.Тработивиште

Слика бр.6: Изградба на канали

Слика бр.13: Изграден објект за динамото со коло

НАУЧЕНИ ЛЕКЦИИ Слика бр.7: Изградба на канали

Слика бр.8: Дел од нов изграден канал во с.Тработивиште

Слика бр.9: Дел од нов изграден канал во с.Тработивиште

Со имплементација на проектните активности во село Тработивиште зајакнати се капацитетите на педесетина млади членови на Регионалниот центар за застапување од Делчево; Подготвена е и испечатена брошура во 500 примероци која е наменета за промоција на проектот и село Тработивиште и за добивање на основни знаења од обновливите извори на енергијавода; Вклучено е локалното население во донесување на одлуки на локално ниво и решавање на локални проблеми односно зачувување на вредностите Директно се вклучени четири жени во проектните активности; Во проектот се ангажирани лица од социјално ранливи категории и невработени лица; Воспоставена е соработка со бизнис секторот; Во реализацијата на целокупните активности главен партнер беше локалното население и месната заедница од село Тработивиште;

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.12: Изградба на објект за динамото

-15-

-14Слика бр.5:Состојба пред поставување на каналите

Слика бр.10: Дел од затворен канал с.Тработивиште

Слика бр.11: Диодна светилка Слика бр.4:Набавка на бетонски канали во с.Тработивиште

Слика бр.6: Изградба на канали

Слика бр.13: Изграден објект за динамото со коло

НАУЧЕНИ ЛЕКЦИИ Слика бр.7: Изградба на канали

Слика бр.8: Дел од нов изграден канал во с.Тработивиште

Слика бр.9: Дел од нов изграден канал во с.Тработивиште

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.12: Изградба на објект за динамото

Партнер во проектните активности и стручен соработник без кој не е возможна имплементација на таков проект беше општина Делчево; Производството на електрична енергија од вода е исплатлива инвестиција која има повеќекратни ефекти.

Слика бр.14: Изградба на затворен канал

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.15: Изградба на објект за динамо со коло

ПРЕПОРАКИ За имлементација на инфраструктурни проекти неопходна е изработка на техничка документација и директна вклученост на општинската администрација во целокупните активности; Многу важен фактор во целокупните активноси на терен е локалното население и вистинската потреба на населението од проектот и активностите кои се превземаат; Вклученоста на локалното население во директната имплементација на проектот е еден од клучните фактори за успешен проект; При имплементација на вакви и слични проекти посебно внимание треба да се обрати на потребното време за имплементација на проектот како и планирањето на активностите во кое годишно време се изведуваат од аспект на поволни временски услови; Максимално да се искористува водата како потенцијал за производство на електрична енергија посебно на локации каде

водата ја има во доволни количини;

-17-

АНЕКСИ ПОВРЗАНИ СО ПРОЕКТОТ Локација: с. Тработивиште , општина Делчево На 9 km југоисточно од Делчево под Средна и Беаз Тепе, таму каде од исток завршуваат ограноците на Влаина, а од запад ограноците на Голак, во горниот дел на Пијанечката котлина, од десната страна на реката Желевица, а во близина на нејзиниот слив во Брегалница, на надморска височина од 650 m се наоѓа најубавата пијанечка населба, божјиот дар на Пијанец - село Тработивиште. Од југ е оградено со реката Желевица, од север со суводолката Даштица, а од запад со Брегалница. За него постои убавата народна поговорка „Под вода, под два Бога“. Добрата местоположба, убавото поле и богатството со вода овозможиле атарот на Тработивиште да биде населен уште од најстарите временски периоди. Денешното Тработивиште е средновековна населба. Благодарејќи и на својата убава положба, тоа е природен, економски, политички и културен центар на еден дел од Пијанец. Кон него припаѓаат: Вирче, Стар и Нов Истевник, Разловци, а во не така далечно минато и село Панчарево. Сите историски настани што во минатото се случувале и низ кои поминувал Пијанец биле тесно поврзани и не го одминувале Тработивиште. Тоа било значајна раскрсница на патиштата кои го поврзувале Пијанец со Малеш и Солун. Таков е патот од Осоговските Планини и Мородвис, како и Велбужд, Царево Село, Тработивиште кон Малеш и Солун. Во времето на владеењето на српскиот владетел Милутин (1282- 1321) Пијанец влегува во состав на Српската држава. Тработивиште тогаш е гранично место меѓу Византија и Србија. Границата од Голак минувала кај Тработивиште а од таму кон Влаина и Струма. Занимање Добрите климатски и почвени услови овозможиле жителите на Тработивиште да се занимаваат со земјоделие и сточарство. Се одгледуваат сите житни и градинарски култури, а покрај нив се развило и овоштарство и лозарство. Од овошните дрвја

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-16-

Слика бр.14: Изградба на затворен канал

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Слика бр.15: Изградба на објект за динамо со коло

водата ја има во доволни количини;

-17-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-16-

-19-

најзастапена била сината слива. Постоеле голем број на фурни за печење на сливата. Како печена од трговците се носела на пазарите во Серез, Солун, Ќустендил и други места. Скоро секое семејство во минатото сеело лен и коноп, и се одгледувала и свилена буба. Се изработувало ленено и конопско платно, но и се точела и свила од свилената буба и се ткаело прекрасно свилено платно за свадбен и дарови. Исто така важен фактор за штедење на енергија претставува и енергетската класа на уредот кој што се купува без разлика дали е тоа бела техника или пак сијалица. Откако се воведе класификацијата на енергетски класи, која ги дели уредите на класи од А до G, односно A (оптимален), B (одличен), C (добар), Е (просечен), F (слаб) и G (лош) степен на ефикасност, производителите сè повеќе вложуваат во развојот на енергетски ефикасни уреди. Целта на енергетските класи, кои според Правилникот за означување на енергетската ефикасност на куќните апарати треба да ги имаат сите електрични фрижидери, замрзнувачи, машини за перење алишта, машини за миење садови, електрични шпорети, клима уреди и сијалици за домаќинство, е да се информира купувачот за тоа колку ефикасно се искористува електричната енергија кај одреден уред. За илустрација, машината за перење од класа А троши 8% помалку енергија од онаа со ознака B, додека разликата помеѓу класите B и C изнесува дури 17%. Уредите и расветните тела од А класа трошат и до 45% помалку енергија од истите уреди од D класа. Машините за перење алишта покрај енергетската ефикасност, имаат и ознаки за ефикасност на перење (потрошувачка на вода), како и ознака за ефикасност на сушење (центрифугирање), како на пр. ААА,АBB итн.

Слика бр.16: Фарадеевото динамо

Динамо Динамото е првиот електричен генератор способен за доставување на електрична струја за индустријата. Ова е генератор со кој се добива еднонасочна струја. Овој генератор се состои од ротор и статор. Роторот е подвижниот дел кој се движи во внатрешноста на статорот. Краевите на роторот, завршуваат со два полупрстени кои се вртат заедно со рамката до кои допираат четчињата. Полупрстените заедно со четчињата, претставуваат исправувач на струјата наречен колектор. Тие служат индуцираната наизменична струја во динамото да ја исправат во еднонасочна.

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-18-

-19-

Слика бр.16: Фарадеевото динамо

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-18-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

Листа на национална законска регулатива 1. Закон за животната средина(Службен весник на Република Македонија бр. 53/05, 81/05 24/07, 159/08 и 83/09); 2. Уредба за определување на проектите и за критериумите врз основа на кои се утврдува потребата за спроведување на постапката за оцена на влијанијата врз животната средина (Службен весник на Република Македонијабр.74/05); 3. Правилник за содржината на барањата што треба да ги исполнува Студијата за оценка на влијанието на проектот врз животната средина (Службен весник на Република Македонија бр. 33/06); 4. Уредба за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапката за оценка на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето (Службен весникна Република Македонија бр. 153/2007); 5. Уредба за содржината на извештајот за стратегиска оценка на животната средина (Службен весник на Република Македонија бр.153/2007); 6. Уредба за критериумите врз основа на кои се донесуваат одлуките дали определени плански документи би можеле да имаат значително влијание врз животната средина и врз здравјето на луѓето (Службен весник на Република Македонија бр.144/2007); 7. Уредба за учество на јавноста во текот на изработката на прописи и други акти, како и планови и програми од областа на животната средина (Службен весник на Република Македонија бр. 147/2008); 8. Закон за просторно и урбанистичко планирање (Службен весник на Република Македонија бр. 51/05; измени 137/07 и 24/08пречистен текст, 91/09); 9. Правилник за стандарди и нормативи за планирање на просторот (Службен весник на Република Македонија бр.69/99); 10. Правилник за поблиска содржина, размер и начин на графичка обработка на урбанистичките планови (Сл. весник на Република Македонија бр.78/06 и 140/07) ; 11. Закон за градење (Службен весник на Република Македонија бр. 51/05); 12. Законот за квалитет на амбиенталниот воздух (Службен

весник на Република Македонија бр. 67/04; измени 92/07); 13. Правилник за критериумите, методите и постапките за оценување на квалитетот на амбиенталниот воздух (Службен весник на Република Македонија бр. 67/04); 14. Уредба за гранични вредности на нивоа и видови на загадувачки супстанции во амбиенталниот воздух, прагови на алармирање, рокови за постигнување на граничните вредности, маргини на толеранција за гранична вредност, целни вредности и долгорочни цели (Сл. весник на Р. Македонија бр. 22.06.2005); 15. Закон за водите (Службен весник на Република Македонија бр.87/08 и 06/09, 161/09); 16. Уредба за класификација на водите (Службен весник на Република Македонија бр. 18/99 год.); 17. Уредба за категоризација на водотеците, езерата, акумулациите и подземните води (Службен весник на Република Македонија бр. 18/1999,71/99); 18. Правилник за методологијата за проценката на речните сливови(Службен весник на Република Македонија бр.148/09); 19. Закон за отпад (Службен весник на Република Македонија бр. 68/04; измени 71/04; 22 107/07, 102/08 и 134/08); 20. Листа на отпади (Службен весник на Република Македонија бр. 100/05); 21. Закон за заштита од бучава во животната средина(Службен весник на Република Македонија бр. 79/2007); 22. Закон за хемикалии (Службен весник на Република Македонија бр.113/07); 23. Закон за заштита на културното наследство (Службен весник на Република Македонија бр. 20/04; измени 115/07); 24. Закон за заштита на природата (Службен весник на Република Македонија бр. 67/04; измени 14/06; 84/07); 25. Закон за благосостојба на животните (Службен весник на Република Македонија бр. 113/07); 26. Закон за благосостојба на растенијата (Службен весник на Република Македонија бр.25/98; 06/00); 27. Закон за заштита на растенијата (Службен весник на Република Македонија бр.25/98; измени 06/00); 28. Закон за енергетика (Службен весник на Република Македонија бр.63/06; 36/07); 29. Конвенција за заштита на мочуриштата што се од меѓународно значење како живеалишта на водните птици

-21-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-20-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-21-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-20-

(Рамсар, 1971), ратификувана 1977 година; 30. Конвенција за заштита на светското културно и природно наследство (Париз, 1972), ратификувана 1974 година; 31. Конвенција за меѓународна трговија со загрозени видови дива флора и фауна (Вашингтон, 1973), ратификувана 1999 година; 32. Конвенција за заштита на миграторните видови диви животни (Бон, 1979), ратификувана 1999 година; 33. Конвенција за заштита на дивиот свет и природните живеалишта во Европа (Берн, 1979), ратификувана 1997 година; 34. Договор за заштита на лилјаците во Европа (Лондон, 1991), ратификуван 1999 година (Амандман на Договорот ратификуван 2002година); 35. Договор за заштита за африканско-азиските миграторни видови птици (Хаг, 1995), ратификуван 1999 година; 36. Базелска конвенција во врска со контролата врз прекуграничните загадувачи со опасен отпад и неговото депонирање (Базел, 1995),ратификувана 1997; 37. Конвенција за заштита на биолошката разновидност (Рио де Жанеиро, 1992), ратификувана 1998; 38. Конвенција за пристап до информации, учество на јавноста во одлучувањето и пристап до правдата за прашања поврзани со животната средина (Архус, 1998), ратификувана 1999 година; 39. Конвенција за оцена на прекуграничните влијанија врз животната средина (Еспо, 1991), ратификувана 1999 година; 40. Европска конвенција за предел (Фиренца, 2000), ратификувана 2003 година 41. Рамковна директива за вода (2000/60/EC), дополнета со Одлуката 2455/2001/EC; 42. Директива за урбани отпадни води (91/271/EEC), дополнета со Директивата 98/15/EC и Регулативата (EC) 1882/2003; 43. Директива за нитрати (91/676/EEC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003; 44. Директива за вода за пиење (98/83/EC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003; 45. Директива за површинска вода за апстракција (75/440/EEC),

-23-

Листа на ЕУ Директиви релевантни за планскиот документ 1. 2-ра дополнета со Директивите 79/869/EEC и 91/692/EEC (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2007); 2. Директива за вода за капење (2006/7/EC); 3. Директива за испуштање на опасни супстанции во водите (76/464/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC и 2000/60/EC (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2013, освен Чл. 6, кој беше отповикан на 22.12.2000); 4. Директива за можно искористување на милта од пречистителни станици (86/278/EEC); 5. Директива за мерење на квалитетот на водата за пиење (79/869/EEC), дополнета со Директивите 81/855/EEC, 91/692/EEC, и Регулативата (EC) 807/2003 (ќе биде отповикана со Рамковната директива за води (2000/60/EC) од 22.12.2007); 6. Директива за подземни води (80/68/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC; 7. Директива за испуштања на жива од хлороалкалните индустрии(82/176/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC; 8. Директива за испуштања на кадмиум (83/513/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC; 9. Директива за други испуштања на жива(84/15/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC; 10. Директива за испуштања на HCH(84/491/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC; 11. Директива за опасни супстанции од Листа еден (86/280/EEC), дополнета со Директивите 88/347/EEC, 90/415/EEC и 91/692/EEC; 12. Директива за вода за риби (78/659/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC и Регулативата (EC) 807/2003; 13. Рамковна директива за отпад (2006/12/EC); 14. Директива за опасен отпад 91/689/EEC, дополнета со 94/31/EC; 15. Директива за депонии (99/31/EC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003; 16. Директива за отпадни масла (75/439/EEC), дополнета со Директивите 87/101/EEC, 91/692/EEC и Директивата 2000/76/EC;

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-22-

-23-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-22-

17. Директива за PCB/PCT (96/59/EC); 18.Директива за рестрикција на опасни супстанции (2002/95/EC), дополнета со Одлуката 2005/618/EC, 2005/717/EC, 2005/747/EC и 2006/310/EC; 19. Студија за можностите за регулација на реката Брегалницa (мини акумулации, каскади, брани)** 20. Рамковна директива за квалитет на амбиентен воздух (96/62/EC), дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003; 21. Директива (1999/30/EC) за гранични вредности на сулфур диоксид, азот диоксид и азотни оксиди, суспендирани честички и олово во амбиентниот воздух, дополнета со Одлуката 2001/744/EC; 22. Директива за бензен и јаглерод моноксид (2000/69/EC); 23. Директива за озон во амбиентиот воздух 2002/3/EC; 24. Директива 2004/107/EC за арсен, кадмиум, жива, никел и полициклични јаглеводороди во амбиентниот воздух; 25. Директива за вода за риби(78/659/EEC), дополнета со Директивата 91/692/EEC и Регулативата (EC) 807/2003; 26. REACH Политика и директиви на ЕУ за хемикалии; 27. Регулатива за супстанции кои го осиромашуваат озонскиот слој ((EC) 2037/2000), дополнета со Регулативите (EC) 2038/2000, 2039/2000, 1804/2003 и 2077/2004, и одлуките 2003/160/EC и 2004/232/EC; 28. Директива за оценка на влијанието врз животната средина (85/337/EEC), дополнета со директивите 97/11/EC и 2003/35/EC; 29. Директива за стратегиска оценка на животна средина (2001/42/EC); 30. Директива за пристап до информации за животната средина (2003/4/EC); 31. Директива за учество на јавноста во однос на изготвување одредени планови и програми и дополнување на Директивата за учество на јавноста и пристап до правда (2003/35/C); 32. Директива за интегрирано спречување и контрола на загадувањето (96/61/EC) дополнета со Директивата 2003/35/EC и Директивата 2003/87/EC и Регулативата (EC) 1882/2003 33. Директива СЕВЕСО II - за контрола на хаварии со опасни супстанции (96/82/EC), дополнета со Директивата 2003/105/EC и Регулативата (EC) 1882/2003; 34. Директива за испарливи органски соединенија од растворувачи (1999/13/EC), дополнета со Регулативата (EC)

1882/2003 и Директивата 2004/42/EC; 35. Директива на Советот 94/63/EC за контрола на емисии на испарливи органски соединенија (ВОК) што се резултат на чување бензин и негова дистрибуција од терминали до бензински пумпи дополнета со Регулативата (EC) 1882/2003; 36. Одлука 2000/479/EC за имплементација на Европски регистар на емисии на загадувачи (EPER)/Регулатива (EC) 166/2006 за имплементација на Европски регистар на ослободувања и трансфер на загадувачки супстанции; 37. Директива за зачувување на природните живеалишта и дивата фауна и флора (92/43/EEC), дополнета со Директивите 97/62/EC и 97/266/EC; 38. Директива за диви птици 79/409/EEC), дополнета со Директивите 81/854/EEC, 85/411/EEC, 91/244/EC, 94/24/EC и 97/49/EC, и Регулативата (EC) 807/2003; 39. Регулатива за загрозени видови ((EC) 338/97), дополнета со Регулативите (EC) 938/97, 2307/97, 2214/98, 1476/99, 2724/2000, 1579/2001, 2476/2001, 1497/2003, 1882/2003, 834/2004, 252/2005 и 1332/2005; 40. Регулатива за мониторинг на шуми (EC) 2152/2003; 41. Директива за оценка и управување со бучавата во животна средина (2002/49/EC); 42. Директива за бучава од моторни возила (92/97/EEC), дополнета со Директивата 92/97/EC; 43. Директива за бучава од опрема што се користи на отворено (2000/14/EC).

-25-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-24-

-25-

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

-24-

-26-

Скопје

Grcija

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

(последниот петок од ноември – Fur Free Friday) џДЕКЕМВРИ

Srbija

крзно

Село Тработивиште е лоцирано на самиот регионален пат Делчево- Берово на само 10 км од градот Делчево, од главниот град Скопје е оддалечено 175 км. За да се пристигне до село Тработивиште со автомобил се потребни околу 150 минути. Поврзано е со автобуски превоз 4 пати дневно и да се пристигне до с.Тработивиште потребни ви се околу 200 минути.

Bugari

џФЕВРУАРИ 2- Ден на мочуришните подрачја џМАРТ 20- Светски ден без месо (кликни и прочитај повеќе) 21- Светски ден за заштита на шумите 22- Светски ден за заштита на водите 23- Светски ден на метерологијата џАПРИЛ 7- Светски ден на здравјето 22- Ден на планетата Земја 24- Светски ден за заштита на лабораториските животни џMAJ 15- Интернационален ден на акции за климата 24- Европски ден на парковите 31- Светски ден за борба против пушењето џЈУНИ 5- Светски ден за заштита на животната средина 8- Светски ден на океаните 17- Светски ден за борба против сушите и поплавите џАВГУСТ 16- Ден на напуштените животни (3. недела од август) џСЕПТЕМВРИ 16- Светски ден за заштита на озонската обвивка 22- Европски ден без автомобили 26- Светски ден за чисти планини џОКТОМВРИ 2- Светски ден на домашните животни 4- Светски ден за заштита на животните 16- Ден за здрава храна џНОЕМВРИ 28- Интернационален ден за борба против трговијата со

КАКО ДА ПРИСТИГНАМ ДО СЕЛО ТРАБОВИШТЕ, ДЕЛЧЕВО

Albanija

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

ЕКО КАЛЕНДАР

-26-

Скопје

Grcija

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

(последниот петок од ноември – Fur Free Friday) џДЕКЕМВРИ

Srbija

крзно

Bugari

КАКО ДА ПРИСТИГНАМ ДО СЕЛО ТРАБОВИШТЕ, ДЕЛЧЕВО

Albanija

Преку енергетска ефикасност до енергетски ефикасна општина MKD/SGP/OP5/CC/11/11

ЕКО КАЛЕНДАР