W I L D VA N N AT U U R
PARADIJSELIJKE NATUUR, DUIZELINGWEKKENDE DIVERSITEIT ERIK COOMAN
VLINDERS Van alle levende wezens zijn de insecten het meest bedreigd en staan ze het dichtst bij massale uitroeiing. Het lugubere bewijs merk je tijdens een autorit in volle zomer, als je voorruit schoon blijft. Kevers en vlinders, twee van de grootste groepen insecten, hebben het zwaar te pakken. En laat nu net vlinders behoren tot de meest aaibare soorten. Onweerstaanbaar voor jong en oud. Hun levenscyclus, de hele vlinderecologie tout court, zijn fascinerend en nog niet helemaal doorgrond. De symbolische en culturele impact is verreikend. In de kunsten zijn vlinders niet weg te denken, van oude meesters tot chansonniers.
DAG- ÉN NACHTVLINDERS Dagvlinders hoef je nog nauwelijks voor te stellen. Atalanta’s, dagpauwogen, koninginnenpages, … ze staan op ons netvlies gebrand, en veel mensen die niet bepaald grote natuurliefhebber zijn, kunnen er best veel over vertellen. Nachtvlinders daarentegen zijn een heel onderschatte groep. Die is veel soortenrijker, en ook de moeite waard. Maar ja, ze hebben nog altijd de perceptie tegen. We associëren ze met motten, die het op onze garderobe hebben gemunt. We motten ze niet! En toch, deze nachtdiertjes zijn een immense groep die ’s nachts actief op zoek gaan naar nectar, en een onvoorstelbare rol hebben in de bestuiving en het totale voedselnetwerk (ondermeer als prooi voor vleermuizen).
IMAGO BUILDING Voor je imago moet je wat over hebben. Vlinders kunnen erover meespreken. Voor ze dit volwassen (imago) stadium bereiken, zijn ze doorheen drie stadia gegaan, met vaak spectaculaire gedaantewisselingen (metamorfoses). Uit een minuscuul eitje ontwikkelt zich een rups die dan gaat verpoppen, wat dan resulteert in een volwassen vlinder. In die eindfase zijn vlinders het best gekend en geliefd. Van rupsen is geweten dat ze enorm veel (vr) eten, dat ze vaak aan het eind van hun rupsbestaan duizenden keren groter en zwaarder zijn dan een rupsje dat net uit het ei is gekropen. Rupsen vervellen dan ook meermaals. Je zou voor minder! Ze groeien zo uit hun kleren, zouden huismoeders zeggen. Al die opgeslagen energie moet de evolutie naar pop en imago mogelijk maken. En bovendien, een volwassen vlinder eet nog nauwelijks. Zowat alles wat het diertje nodig heeft (vliegen, partner zoeken, zich voortplanten) heeft het als rups bij elkaar gegeten.
GEEN POP, MAAR PURE ROCK-’N-ROLL De metamorfose in het popstadium is effenaf wonderlijk. Bij de verpopping en ontpopping, en dan vooral de zichtbare aspecten, kunnen we nog volgen. Maar wat zich in-
18
•
tern afspeelt, de chemische en de biologische processen, daar moeten wij passen. Trouwens, nu pas wordt door wetenschappers precies in kaart gebracht en beschreven wat daar gebeurt. Soms start de chemische ontmanteling van de rups meteen na de verpopping; soms overwintert of overzomert de rups vooraleer dit proces aanvangt. Wat daarna nog overblijft, ontwikkelt, vanuit embryonale celdeling tot het imago: vleugels, ogen, antennes, roltong, vliegspieren, poten. Het magische van de metamorfose ligt voor de wetenschappers vooral in de controle over de vorming van de verschillende eigenschappen. Er is vakliteratuur beschikbaar, maar of je dat verteerbaar en laagdrempelig uitgelegd krijgt?
DE DRIE V’S VAN VLINDER VOEDSEL Zorg voor bloeiende planten en bomen, als bron van nectar en stuifmeel. Zorg voor de nodige waardplanten (vb. lang gras en brandnetel). VEILIGHEID Vorstvrije plekjes voor overwinterende vlinders (houtschuurtje, rommelhoekje). Beschutting ook om zich te kunnen opwarmen in de zon, of om te schuilen tot het weer beter wordt. VOORTPLANTING Zonder voortplanting, geen nieuwe generaties. In 2019 was dit pijnlijk duidelijk door de dramatische terugval van de dagpauwoog, als gevolg van de droge zomer van 2018. Er was toen geen voedselaanbod meer omdat de brandnetels er verdroogd bij stonden. Meer info en tips voor meer vlinders in je tuin: www.natuurpunt.be/ vlinders-je-tuin
WEETJES WATERAFSTOTEND De vleugels van vlinders dienen niet alleen om te vliegen; ze stoten ook water af. Die vleugels hebben vouwen en een vetlaagje en die stoten waterdruppels zelfs sneller af dan het fameuze lotusblad, dat als extreem hydrofoob bekend staat. Dat is wetenschappers in de luchtvaartsector al langer opgevallen: ze kunnen er bijvoorbeeld uit leren om ijsvorming op vleugels tegen te gaan. WEERSVOORSPELLINGEN We zijn verknocht aan weersvoorspellingen. Helaas zijn voorspellingen op lange termijn niet erg betrouwbaar. Om te illustreren dat het minste en geringste wat zich voordoet enorme gevolgen kan hebben, is er een mooie metafoor bedacht, het vlindereffect: de vlinder die in het
