Jak zmienia się mózg podczas praktyk uważności
Stanisław Radoń
Plan
Problematyka metanaukowa i możliwość rewolucji poznawczej (uważność i neurofenomenologia)
Multidyscyplinarność jako konieczność
Uważność a procesy uwagowe, poznawcze, emocjonalne i behawioralne
Zmiany strukturalne mózgu (grubość istoty białej, szarej, mieliny)
- zmiany degeneracyjne a neuroplastyczność - uważność jako cecha
Zmiany funkcjonalne
- Integracja wertykalna - Synchronizacja hemisferyczna - Charakterystyka sieciowa aktywności mózgowej
Dynamika zmian (poziomy medytacji)
Wnioski:
- Uważność jako transdiagnostyczna transterapia - Paradygmat ekspercki - Neurofenomenologia jako epistemologicznie akceptowalna nauka
MYŚLĘ WIĘC CIERPIĘ
Default mode mind wandering
Hasenkamp, W. (2012). Mind wandering and attention during focused meditation
Brefczynski-Lewis, i in. (2007). Neural correlates of attentional expertise in long-term meditation practitioners
Emocje
Dor-Ziderman, Y., Berkovich-Ohana, A., Glicksohn, J., Goldstein, A. (2013). Mindfulness-induced selflessness: a MEG neurophenomenological study
PROBLEMY
Problemy ogólne
Czy to ludzki mózg (aktywność neurofizjologiczna różnych jego obszarów) kształtuje myślenie, czy też mózg stanowi narzędzie, dzięki któremu poznajemy świat?
Czy wiedza to wyraz projekcji podświadomych dążeń podmiotu, czy też funkcjonalna reakcja mózgowa na rzeczywistość?
Czy religijność to ewolucyjny skutek adaptacyjnych zachowań rodzaju ludzkiego, czy też indywidualny proces rozwojowy?
Czy mistycy rzeczywiście słyszą coś i widzą kogoś, czy to tylko daleko idące analogie albo zwykłe omamy i halucynacje?
Doświadczenia duchowe
Istotą poznania jest open monitoring moment-by-moment (receptywność zamiast aktywności)
Uważność to receptywność
- koncentracja dopiero wstęp (tj. tylko 3 sekundowe kotwiczenie myśli naprzemiennie z monitorowaniem doznań) - modlitwa to monolog
Nic nie mówię, tylko kocham – Św. Teresa z Lisieux na łożu śmierci
Elementami towarzyszącymi wyższemu poznaniu jest equanimity (spokój = pustka, Noc, ogołocenie zmysłów, Nada)
Brak nadzwyczajnych bodźców (pozytywnych lub negatywnych)
Multidyscyplinarność Nauki ścisłe, humanistyczne i filozoficzne (3 zobiektywizowane drogi do prawdy) - psychologia behawioralna i poznawcza Artystyczny wgląd w doznania podkorowe (kluczowa rola podświadomości) - psychoanaliza i psychologia dynamiczna Mindfulness: receptywność otwarta na rzeczywistość (Drugiego) - Trzecia fala terapii poznawczo-behawioralnej Nonreferential compassion - duchowość (religijny aspekt doktrynalny) - psychologiczny wymiar motywacyjny Psychoterapeutyczna neutralność – terapie zorientowane na klienta
Rewolucja metanaukowa
FAKTY: - Zmiany struktury i funkcji mózgu (degeneracja, śmierć) wpływają istotnie na umysł - Praktyka uważności wpływa na strukturę (istota szara, biała i mielinizacja) i funkcje mózgu WNIOSKI: - rozum (mózg) to samoorganizujący się system, w którym o pojawieniu się nowego stanu decyduje aktywacja całego systemu (nie części) - świadomość warunkuje funkcjonowanie mózgu tj. „niematerialny” umysł kształtuje „materialny” mózg (synchronizacja dalekich regionów mózgu i neuroplastyczność mózgu) Konieczność wypracowania nowego paradygmatu (Walach, 2014, 13): - Ontologia nie kolidująca z założeniami empiryzmu, która umożliwi dostęp do doświadczeń wewnętrznych, - Epistemologia (weryfikacja, które z doświadczeń wewnętrznych dostarczają nam realny wgląd w rzeczywistość, a które nie)
UWAŻNOŚĆ
Publikacje
Black, D.S. (2014). Mindfulness-based interventions: An antidote to suffering in the context of substance use, misuse, and addiction. Substance Use & Misuse, 49(5): 487-491
Światowa rewolucja
Baza PsychInfo obejmuje 2 221 pozycji (artykuły, książki, dysertacje), które zawierają słowo kluczowe mindfulness (Glomb, Duffy, Bono, Yang, 2011)
Jest ponad 11 000 publikacji od 1957 (PsycINFO, Medline, PubMed, Cochrane - Glomb, Duffy, Bono, Yang, 2011)
Szerokie zastosowanie kliniczne: depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenie paniczne, bordeline, obsesyjno-kompulsyjne, bulimia, schizofrenia, Alzheimer, ADHD, nowotwory, chroniczny ból, szkoła, wojsko, upośledzeni
W Stanach Zjednoczonych znajduje się ponad 300 centrów medycznych, w których stosuje się różne treningi uważności
Typy medytacji • Focussed attention – oddech, mantra, krótkie zdanie, chodzenie, joga, body scan – potocznie medytacja • Open monitoring – totalna a-zmysłowa receptywność, ogołocenie zmysłów, pustka, nada – właściwa kontemplacja • Nonreferential compasion – orientacja wertykalna, system doktrynalny, system motywacyjny, allocentryzm, uczynki, moralność – potocznie rozmyślanie
Default mode mind wandering
Hasenkamp, W. (2012). Mind wandering and attention during focused meditation
Myślenie (test Stroopa)
Malinowski, P. (2013). Neural mechanisms of attentional control in mindfulness
Wrażliwość i reaktywność Amygdala Signal Change
1
SP_PostMBSR SP_PreMBSR
0.8 0.6 0.4 0.2 0 1.5
3
4.5
6
7.5
* ** 9
10.5
12
13.5
15
16.5
18
19.5
21
22.5
24
25.5
27
-0.2
-0.4 -0.6
React 12s
Breath-Focus 12s
Rate 3s
Goldin, P. R., Gross, J. J. (2010). Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) on Emotion Regulation in Social Anxiety Disorder
Ból
MP – MNF Practice, CT – Control, a – antycypacja bólu, b – elektryczny szok Gard, T., Holzel, B. K. i in (2012). Pain Attenuation through Mindfulness is Associated with Decreased Cognitive Control and Increased Sensory Processing in the Brain
Zmiany psychologiczne
Uważność koreluje istotnie ze wszystkimi czynnikami osobowościowymi (Wielka Piątka):
Najsilniej i negatywnie z neurotycznością (r=-0,41, SD=0,11),
Pozytywnie z sumiennością (r=0,32, SD=0,18).
- ugodowością (r=0,22, SD=0,18), - otwartością na doświadczenia (r=0,15, SD=0,07) - ekstrawersją (r=0,12, SD=0,10). WNIOSKI: Ponieważ czynniki osobowościowe mierzone przy pomocy Kwestionariusza Costy i McCrae są uwarunkowane biologicznie (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności), dlatego wysokie korelacje świadczą o stabilności zdolności do uważności (jeśli mocno korelują z cechami osobowościowymi Wielkiej Piątki, to znaczy, że są słabo podatne na zmiany).
Mechanizmy uważności
Acting with awareness – świadoma obecność: świadomość tego, co się robi (przeciwieństwo funkcjonowania jak na „automatycznym pilocie”),
Nonjudging – nieosądzająca i nieoceniająca obserwacja myśli, emocji i wrażeń sensualnych
Nonreactivity – niereaktywność: zdolność do doświadczania nieprzyjemnych wewnętrznych fenomenów bez nieproduktywnych ruminacji (postawa współczucia wobec siebie i innych)
Describe - umiejętność zdystansowanego oglądu przewijających się przez świadomość elementów doświadczenia wraz ze zdolnością do ich nazywania (labeling),
Observe – umiejętność odczuwania wszelkich odczuć zmysłowych związanych a aktywnością mięśni, organów i części ciała.
ZMIANY STRUKTURALNE
Zmiany strukturalne mózgu w ciągu życia
Casey, B.J., Jones, R.M., & Hare, T.A. (2008). The adolescent brain. Annals of the New York Academy of Sciences, 1124, 111-126
Grubość kory Lazar 2005 FA
1
Morfometria voxelowa (voxel-based morphometry, VBM) Istotne różnice p.i.=0,01 w grubości kory mózgowej: 1) wyspa, 2) pola Brodmanna (BA) 9/10, 3) kora somatosensoryczna, 4) kora słuchowa. Lazar, i in. (2005) Meditation experience is associated with increased cortical thickness
Grubość kory Lazar 2005 FA
Badania porównawcze zaawansowanych w medytacji N=20 (koncentracja) – grupa kontrolna N=15 (bez doświadczenia lub joga).
Największe - związane z wiekiem - spadki grubości kory mózgowej obserwowane w korze przedczołowej oraz pola Brodmanna 9 i 10
Największe różnice pomiędzy grupami w wyspie (interocepcja, procesy autorefleksji: co dzieje się we mnie, jak to rozumiem) i polach Brodmanna 9 i 10 (łączenie emocji i poznania, co jest szczególne przydatne w sytuacjach stresowych).
Wniosek: można zatrzymać zmiany degeneracyjne poprzez praktykę medytacji
Istota szara – Pagnoni 2007 Zen Morfologiczne wzrosty w szarej strukturze (badania porównawcze zaawansowanych w Ze N=13 do naiwnych N=13)
Największe zmiany w skorupie(putamen) tj. części prążkowia, strukturze odpowiedzialnej za procesy uwagowe
Wnioski: regularna praktyka medytacyjna posiada charakter neuroprotektywny oraz redukuje spadki właściwości kognitywnych związanych z wiekiem
Pagnoni G, Cekic M. (2007) Age effects on gray matter volume and attentional performance in zen meditation.
Pagnoni, Cekic (2007)
Vestergaard-Poulsen 2009 – istota szara - OM Największe zmiany w rdzeniu przedłużony tj. rdzeniomózgowiu (medulla oblongata) - system autonomiczny poprzez sensory ciała, serca i oddychania - System parasympatyczny (kontrola mięśni sercowych, muskulatury, oddychania, wnętrzności płaciku ciemieniowy górnym, dolnym i wrzecionowatym (superior, inferior i fusiform gyrus) - Samoświadomość, pamięć większa koncentracja bilateralna w przednim móżdżku (anterior cerebellum), - móżdżek dostaje informacje z wielu ośrodków mózgu, szybko je analizuje i odpowiednio moduluje: - odgrywają ważną rolę percepcji sensorycznej, koordynacji i kontroli ruchu, oraz regulacji emocji i poznaniu - W konsekwencji móżdżek decyduje o zdrowym funkcjonowaniu osoby
Istota szara - OM
Vestergaard-Poulsen (2009) Long-term meditation is associated with increased gray matter density in the brain stem: badania porównawcze morfometria voxelowa (voxel-based morphometry, VBM); zaawansowani w medytacji tybetańskiej N=10 i naiwni N=10
Hölzel 2011 MBSR Badania podłużne (przyczynowość) pre- post 8tygodniowego MBSR – N=16 (grupa kontrolna oczekująca na kurs N=17) Zmiany neurofizjologiczne w szarej istocie: - skrzyżowanie skroniowo-potyliczne (temporo-parietal junction TPJ) odgrywa zasadniczą rolę w świadomym doświadczaniu siebie (jedności siebie), rozpoznawaniu potrzeb i intencji innych osób a ponadto kultywowaniu współczucia wobec innych . - tylna kora zakrętu obręczy tzw. stara kora (cingulate cortex – PCC) bierze udział w ocenianiu ważności pojawiających się bodźców dla podmiotu oraz ich integracji z autobiograficzną pamięcią - móżdżek (cerebellum) a zwłaszcza tylna jego część i tzw. robak (vermis), które odgrywają ważną rolę percepcji sensorycznej, koordynacji i kontroli ruchu, ale – co ważniejsze w procesach związanych z medytacją – w regulacji emocji i poznaniu. W konsekwencji móżdżek decyduje o zdrowym funkcjonowaniu osoby
Hölzel (2011) Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density
Hรถlzel 2011
Tang 2012 - istota biała
Badanie: integratywny trening umysł-ciało (integrative body– mind training IBMT)
Obrazowanie tensora dyfuzji (diffusion tensor imaging, DTI)
Wskaźnik anizotropii frakcjonowanej (fractional anisotropy FA) mierzy rozrost włókien łączących komórki nerwowe (biała struktura)
Założenie: zdrowa istota biała ma wysoką wartość FA, zwłaszcza w ciele modzelowatym.
Zaobserwowano zmiany gęstości istoty białej w wielu obszarach po 2 i 4 tygodniach, p<0,05
Tang 2012 FA fractional anisotropy - wskaĹşnik anizotropii frakcjonowanej RD radial diffusivity â&#x20AC;&#x201C; dyfuzja promienista AD axial diffusivity - Dyfuzja osiowa
Zmiany po 4 tygodniach
Tang 2012
Dyfuzja osiowa - zmiany po 2 tygodniach p=0,05
Wpływ uważności
Hipokamp (hippocampus) - modulacja pobudzenia, wrażliwości, regulacji emocji , zdolność remodelowanie synaps i generowanie nowych neuronów
Wyspa (insula) - świadomość sensoryczną (odczuwanie wrażeń cielesnych), empatia i samoświadomość
Skrzyżowanie skroniowo-potyliczne (temporo-parietal junction - TPJ) – samoświadomość, rozpoznawaniu potrzeb i intencji innych osób (współczucie).
- depersonalizacja, out-of-body experiences,
Tylna kora zakrętu obręczy tzw. stara kora (cingulate cortex – PCC) ocena ważności bodźców dla podmiotu oraz ich integracja z autobiograficzną pamięcią
Móżdżek (cerebellum) a zwłaszcza tylna jego część i tzw. robak (vermis) percepcja sensoryczna, koordynacji ruchu, regulacja emocji i poznanie, jakość życia (well-being)
Miejsce sinawe (locus coeruleus) - synteza i uwolnienie neurotransmiterów
- noradrenaliny (kontrolą zachowania, modulowanie pobudzenia, regulacja odpowiedzi na bodźce zewnętrzne, selektywna-szeroka uwaga) - serotoniny (procesy regulacji nastroju i lęku)
Zmiany degeneracyjne
Z wiekiem następuje degeneracja połączeń neuronalnych (zwłaszcza istoty szarej)
Degeneracja neurologiczna może być zatrzymana dzięki treningom uważności (Brefczynski-Lewis, Lutz, Schaefer, Levinson, Davidson, 2007),
Zjawiska neuroplastyczne nasilają się pomiędzy 5 dniem i 3 miesiącami intensywnego treningu uważności (Vago, Silbersweig, 2012)
Większe zmiany obserwowane są u osób medytujących ponad 15 lat
- istotnie lepsze funkcjonowanie procesów uwagi (pobudzenie, kierowanie, angażowanie i uwolnienie) - poprawione metakognitywne monitorowanie
WNIOSKI:
- specyficzne ćwiczenia fizyczne wywołują zmiany w połączeniach neuronalnych a - specyficzne ćwiczenia mentalne prowadzą do zmian w połączeniach neuronalnych wpływając na procesy informacyjne i zachowania człowieka Slagter, H. A., Davidson, R. J., Lutz, A. (2011). Mental training as a tool in the neuroscientific study of brain and cognitive plasticity. Frontiers in Human Neuroscience 5(17): s. 187–202.
Efektywność zmian
Badania neurologiczne dowodzą, że mózg jest plastyczny strukturalnie i funkcjonalnie jako skutek doświadczeń,
Paradygmat ekspercki: kierowcy taxi z dużym doświadczeniem mają istotnie powiększony tylny hipokamp (przestrzenna reprezentacja środowiska)
Krótka praktyka: ćwiczenia gry na fortepianie po 2 godz. przez 5 dni wywołują wzrost pierwotnego obszaru ruchowego, odpowiadającego za reprezentację mięśni palców
Mentalna praktyka: nie tylko ćwiczenia, ale samo wyobrażenie ćwiczeń wywołuje podobne zmiany (neurony lustrzane).
WNIOSKI:
- mózg podlega ciągłym zmianom jako reakcja na każdy bodziec (motoryczny, asocjacyjny, sygnał nagrody, planowanie działanie, i świadomość) - Plastyczność mózgu to rozwijająca się w ciągu życia wewnętrzna właściwość systemu nerwowego jako obligatoryjna konsekwencja wszystkich aktywności neurofizjologicznych, włącznie z praktykami mentalnymi.
Wnioski Osoby zaawansowane w praktyce medytacji:
różnią się istotnie pod względem struktury mózgu w stosunku do nowicjuszy oraz stosujących relaksację,
mogą dowolnie i bezbłędnie reprodukować specyficzne zdolności w doświadczeniu,
potrafią o wiele trafniej opisywać subiektywne doświadczenia a te opisy pomagają naukowcom identyfikować, definiować oraz interpretować zjawiska medytacji,
produkują nowe „jakości umysłowe” w zakresie stanu (świadomość ciała, relaksacja, kontrola emocji, itd.) i cechy (trwałe zmiany neuronalne)
Lutz, Dunne, Davidson (2005) Meditation and the Neuroscience of Consciousness. W: Zelazo i in. (Red.) Cambridge Handbook of Consciousness
ZMIANY FUNKCJONALNE
Fale mózgowe: Delta
Stany wegetatywne i głęboki sen (4 stadium NREM)
δ są najwolniejsze pomiędzy 1- 4 Hz (1-4 impulsy na 1 sek.) – na obrazie 2Hz)
Największa amplituda (ok. 100 µV)
Normalnie u dzieci i dorosłych podczas snu oraz podczas wykonywania ciągłych zadań
Patologia: efekt subkortykalnych i głębokich lezji (anatomiczne zmiany mózgowe na skutek urazu lub choroby)
Theta
Śpiączka
θ - pomiędzy 4 a 8 Hz
Uwaga, pamięć, stany hipnagogiczne (trans, hipnoza, śnienie w 1. i 2. stadium NREM)
Normalnie wyższe u dzieci oraz podczas drzemania u dorosłych i młodzieży
Związana z hamowaniem procesów myślowych, emocjonalnych i behawioralnych (wysokie impulsy występują u osób, które usiłują zahamować odpowiedzi)
Patologia: skoncentrowane subkortykalne lezje
Beta
Wykonywanie zadań (aktywność mentalna)
Mniejsza amplituda związana z koncentracją, myśleniem konwergencyjnym, wykonywanie zadań, uczeniem się, pracą,
β - bardzo nieregularne
Częstotliwość pomiędzy 13 a 30 Hz
Najmniejsza amplituda - poniżej 30 µV Rozmieszczone symetrycznie, głównie frontalnie
Alfa
Relaksacja, odpoczynek, default mode, mind wandering (zamknięte oczy)
α – między 8 a 13 Hz
Amplituda 30-100 µV
Lokalizacja: tylne regiony mózgu po obu stronach (wyższa amplituda w dominującej hemisferze)
Związane z hamowaniem kontroli (blokowanie fal alfa występują wraz z otwarciem oczu)
Gamma
ŚWIADOMOŚĆ (wola, sumienie, moralność, twórczość, miłość, medytacja, doświadczenia mistyczne, itd.)
Najszybsze (ponad 32Hz do 100Hz)
Zwiększona aktywacja podczas rozpoznawania obiektów,
Podobne fluktuacje w odległych strukturach mózgu (synchronizacja hemisferyczna oraz wertykalna)
Przekaz informacji jest najbardziej efektywne na poziomie 40 Hz, podczas którego wrażenia sensoryczne są dekodowane w żywe doświadczenie (multiplexing, High Definition TV).
Falowa struktura m贸zgu
Stany pobudzenia
Stan relaksacji
- wysoka aktywacja neurofizjologiczna (wykonywaniu zadań - 5% energii) - Obszary zaangażowane: Default Mode Network – DMN: środkowa kora przedczołowa (medial prefrontal cortex – mPFC), kora przedniej części zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex – ACC), kora tylnej części zakrętu obręczy (posterior cingulate cortex- PCC), – kluczowe procesy: uczenia się, konsolidacji pamięci i plastyczności mózgu
Stan czuwania
- Aktywacja w czasie ok. 100-200 milisekund od pojawieniu się bodźca - Obszary zaangażowane: kortykalny, subkortykalny i autonomiczny (kora przedniej części zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex – ACC) i obszary przyległe - szczególną rolę do spełnienia ma miejsce sinawe (locus coeruleus), które stanowi źródło neuromodulatorów pnia mózgu i odgrywa kluczową rolę w przełączaniu stanów
Poziomy świadomości
Stan śpiączki (sen, anestezja, epilepsja, schizofrenia, VS i MCS)
- lokalnie podobne nasilenie fal delta i theta - podwyższona aktywacja DNM
Stan wegetatywny:
- lokalne podobieństwo oscylacji 1-30 Hz (świadome czuwanie i przyjmowanie pierwszej pespektywy), - stosunkowo dobrze zachowana aktywacja sieci alfa (funkcjonowanie wyższych funkcji kognitywnych) - podwyższona aktywacja całego DMN (relatywnie wyższa samoświadomość niż CS),
Stan minimalnej świadomości:
- przewaga procesów integracji dystalnej nad lokalnymi procesami różnicującymi (globalność przekazywanej informacji), - przewaga aktywacji fal alfa nad delta i theta (dobry wgląd w procesy podświadome), - spadek aktywacji DMN podczas wykonywania zadań (zdolność przerwania procesów introspekcyjnych - intencjonalne zaangażowanie w procesy zadaniowe)
Specyfika uważności Aktywacja neurofizjologiczna różni się od wszelkich innych znanych form aktywności mentalnej jak np. relaksacja, marzenia dzienne, hipnoza, działania celowe, trening sportowy, symulacja komputerowa, itd. (Lutz, i in., 2004; Siegel, 2007; Slagter, Davidson, Lutz, 2011) - integracja sieci uwagowej, pamięciowej i systemu kontroli; - hemisferyczna integracja korespondujących obszarów z obu półkul; - podwyższona bilateralna synchronizacja w czołowych, ciemieniowych i skroniowych obszarach mózgu - synchronizacja wertykalna pnia mózgu, obszarów limbicznych oraz kory mózgowej - wzmożona aktywność neuronów lustrzanych - W zachowaniu ludzi medytujących dostrzegalna zdolność stosowania nabytych umiejętności w nowych i nietrenowanych sytuacjach (trening fizyczny i symulacyjny kształtuje sprawności w znanym i wytrenowanych sytuacjach).
Stopnie uważności
Faza wczesna (cel: redukcja koncentracji uwagi na zewnętrznych bodźcach)
- spadek aktywności uwagowej bocznej części kory przedczołowej lateral prefrontal cortex i kory ciemieniowej parietal cortex) a wzrost aktywności kory przedniej części zakrętu obręczy anterior cingulate cortex ACC
Faza średniozaawansowana (cel: nabycie umiejętności radzenia sobie z wędrówką myśli)
- Wzrost aktywacji sieci uwagowych: boczne części kory przedczołowej lateral prefrontal cortex – lPFC i kory ciemieniowej parietal cortex - uświadamianie sobie wędrówki myśli, kierowaniem uwagi i jej podtrzymywanie
Zaawansowane stadium medytacji (cel: wzrost efektywności przy spadku zapotrzebowania energetycznego)
- Dominacja układy parasympatycznego powiązana ze wzmożoną aktywacja kory przedniej części zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex – ACC), lewej części wyspy (left insula) i prążkowia (striatum)
- Wzmocniona aktywacja układu autonomicznego powiązana z aktywacją kory przedniej części zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex – ACC) i prążkowiem (striatum) - Zaangażowanie autonomicznego systemu nerwowego skutkuje automatyzacją funkcji i zachowań (np. u wybitnych sportowców).
Optymalna integracja
W stanie uważności występuje optymalna synchronizacja wertykalna i hemisferyczna
Hiper-synchronizacja występuje u pacjentów z epilepsją, zaburzeniami dysocjacyjnymi, schizofrenią, OCD, zespołem Tourreta, kobiet, homoseksualnych mężczyzn, osób opętanych,
Umiejscowienie hiper-synchronizacji:
- epilepsja i schizofrenia: płat skroniowy temporal lobe (kora nowa) - dysocjacyjne zaburzenie tożsamości : hipokamp (system limbiczny)
Symptomy patologicznej hiper-synchronizacji:
- Negatywne jak w depresji (pesymistyczne i dziwne myśli, spłycony afekt, dezorganizacji myślenia i mowy, speech, fugi)
- Pozytywne (halucynacje, urojenia, straszne głosy, które komentują, oceniają, zachowania osoby, dyskutują o jej moralności, grzechach, czynach)
Mózg = całe ciało
Opis reakcji widzów na pokaz filmu dot. koncertu niepełnosprawnego muzyka, który miał poranione ręce
Oglądający koncert: pełnosprawni muzycy
Oglądający mocno rezonowali (prezentacja poranionych rąk muzyka)
Reakcja paniki „ucieleśnionego poziomu neuronalnego” (Embodied simulation), czyli systemu neuronów lustrzanych.
WNIOSKI:
- Praktyki mentalne wywołuje zmiany w aktywacji neurofizjologicznej mózgu - proces myślenia w dużym stopniu zależy nie tylko od procesów sensorycznych i motorycznych, ale także bardziej kompleksowych aktywności mentalnych, takich jak skoncentrowana uwaga czy mentalne naśladowanie - Umysł to nie tylko mózg, ale i całe ciało!
Wilson, (1998). The hand: How its use shapes the brain, language, and human culture Gallese, V. (2003). The roots of empathy: The shared manifold hypothesis and the neural basis of intersubjectivity. Psychopathology 36: 171–180. Gallese, V. (2008). Empathy, embodied simulation, brain: Commentary on
REORGANIZACJA SIECIOWA
Watts, Strogatz (1998). Collective dynamics of 'small-world' networks. Nature 393, 440-442:
Sieć małych światów
Zbyt wielka liczba dalekosiężnych skrótów generuje dużą liczbę zakłóceń i błędów
- regularna (ordered) – prawie wszystkie lokalnie są powiązane - losowa (random) - prawie wszystkie lokalne i odległe są powiązane
- bezskalowa (scale free - zróżnicowane liczba lokalnych i dystalnych połączeń (Facebook, Twitter, AQQ) - nietypowe bezskalowe (sieci kryminalne np. gangi młodzieżowe, dealerzy narkotyków, organizacje terrorystyczne)
Sieci małych światów mają dużo połączeń lokalnych a niewiele dystalnych,
WNIOSEK: jakość propagacji informacji zależy od optymalnego wykorzystania właściwości małych światów sieci mózgowej
Niezmienność globalnej topologii
Podobna w różnych stanach świadomości (relaksacja, stany wegetatywne, śpiączka, stany minimalnej świadomości) oraz zasadniczo nie zmienia się podczas stanów medytacyjnych
Właściwości globalne podobne do stanu relaksacji (średnia arytmetyczna relaksacja – stan medytacyjny)
- właściwości małych światów = 3,1 - 3,0 - Usieciowienie = 0,58 - 0,57 - maksymalna modularność = 0,50 - 0,49; - globalna efektywność = 0,32 - 0,33 - globalne zapotrzebowanie na energię = 56,1 mm - 54,6 mm
Wzrost globalnej integracji oraz lokalnej dyferencjacji
Zmiany globalne w stanach medytacyjnych:
- Spadek średniej długości ścieżki (p= 0,001), - Wzrost współczynnika usieciowienia (p=0,007) - Wzrost efektywności lokalnej i globalnej (p=0,05)
WNIOSEK: podczas medytacji kluczową rolę mogą odgrywać dwa odmienne mechanizmy:
- zwiększona efektywność obustronnego przesyłu informacji (skrócenie ścieżek, wzrost globalnej integracji) - optymalizacja globalnej jakości przesyłu informacji (wzrost poziomu lokalnej dyferencjacji - wyższy współczynnik gronowania - lepsza efektywność lokalna).
Zmiany odległych połączeń
Wzrost:
- ilości funkcjonalnych połączeń odległych od siebie struktur (16.5% - medytacja; 14.2% - stan relaksacji; t(17) = 2,55; p = 0,02) - długości (63,6 mm - medytacja; 56,9 mm - stan relaksacji; t(17) = 2,74; p = 0,01)
Wzrost podłużnych i poprzecznych połączeń (29,2% medytacja; 30,7% - stan relaksacji; t(17) = 3,02; p = 0,01)
WNIOSEK: stanach medytacyjnych dochodzi do istotnej reorganizacji sieciowej o typie małych światów:
- zwiększona synchronizacja odległych obszarów (wzrost liczby i długości odległych połączeń oraz częstotliwości aktywacji neurofizjologicznej) - zwiększona hemisferyczna dyferencjacja (spadek nasilenia synchronizacji międzypółkulowej) - warunkiem wystąpienia wyższych stanów świadomości jest występowanie optymalnego poziomu integracji oraz dyferencjacji przestrzennej
Reorganizacja elementów centralnych
Pierwotne obszary sensoryczne (kora motoryczna, optyczna i słuchowa) przestają być centralne
Sieć uwagowa (wzgórze - thalamus) i sieć stanu domyślnego DNM staja się centralne.
WNIOSKI: stany medytacyjne wiążą się z:
- wycofaniem zaangażowania procesów uwagi z zewnętrznego świata oraz przeniesieniem ich na świat wewnętrzny (osłabienie pierwotnych obszarów sensorycznych)
- zwiększonym nasileniem czujności, orientacji oraz kontroli wykonawczej - wzrostem poziomu introspekcyjności oraz wglądu w siebie
Specyfika uważności
Dominacja fal alfa zwłaszcza w przednich częściach mózgu (pogłębiony wgląd, kontrola nad dostępem do podświadomości, zdolność integracji nieświadomego materiału),
Kluczowa rola aktywacji najszybszej sieci gamma umożliwiająca integrację wszystkich struktur umysłowych („wyższa świadomość”),
Kompleksowość przekazu informacji (synchronizacja pnia mózgu, obszarów limbicznych oraz kory mózgowej; integracja sieci uwagowej, pamięciowej i systemu kontroli
Globalnie zróżnicowana struktura rozprzestrzeniania się aktywności falowej (różne konfiguracje aktywacji neurofizjologicznych w różnych strukturach mózgu),
Hemisferyczna integracja korespondujących obszarów z obu półkul; wzmożona aktywność neuronów lustrzanych),
Specyficzna typologia aktywacji hemisferycznej (podwyższona bilateralna synchroniczność w czołowych, ciemieniowych i skroniowych obszarach mózgu).
WNIOSKI
Stany medytacyjne różnią się istotnie od innych stanów form aktywności mentalnej (np. relaksacja, marzenia, hipnoza, trening sportowy, symulacja komputerowa)
Podczas stanów medytacyjnych dochodzi do bardzo intensywnej reorganizacji sieciowej:
- węzłów centralnych i ich powiązań (funkcjonalne połączenia) - ilości, jakości, orientacji połączeń odległych podłużnych i poprzecznych oraz częstotliwości ich aktywacji
Obserwowane podczas stanów medytacyjnych zmiany zdają się sprowadzać do dwóch przeciwstawnych procesów:
- lokalna dyferencjacja (krótsze długości ścieżek, silniejsze zgronowanie, większa efektywność lokalna, niska liczba poprzecznych powiązań łączących hemisferycznie podobne obszary) - integracja odległych obszarów (większa efektywność globalna, zwiększona synchronizacja odległych połączeń, większa częstotliwości aktywacji neurofizjologicznej, większa liczba i długość podłużnych powiązań).
Xue, S. W., Tang, Y. Y., Tang, R., Posner, M. I. (2014). Short-term meditation induces changes in brain resting EEG theta networks. Brain and Cognition, 87,
Vago i Silbersweig (2012)
Vago (3 stany)
Narracyjne Self (NS) - odzwierciedla autobiograficzne rekonstrukcje, które podmiot tworzy w oparciu o interpretację własnej przeszłości albo dokonując projekcji na przyszłość (por. Christoff i in., 2011),
Fenomenologiczne Self (FS) – świadomy obecnego momentu rdzeń self (Damasio, 1999) - najbardziej dostępne świadomości („self-jako-podmiot”),
Doświadczeniowe Self (DS) odpowiada za prymarne sensopercepcyjne (nieświadome) przetwarzanie informacji „fizykalne self” (James, 1890) - „proto-self” (Damasio, 1999).
Vago, D. R., Silbersweig, D. A. (2012). Self-awareness, self-regulation, and selftranscendence (S-ART): a framework for understanding the neurobiological mechanisms of mindfulness
4. Stan medytacyjny
Nararcyjne self:
- spadek nasilenia procesów wędrowania uwagi (mind wandering) - spadek nasilenia reaktywności na dystraktory - zmniejszenie nasilenia procesów elaboracji i ruminacji, - zwiększona wydajność systemu uwagowego
- poprawa dostępności do zasobów pamięci - wzrost kontroli wolicjonalnej,
Fenomenologiczne self:
Silbersweig
- ponowna dysocjacja sieci interoceptywnych ze strukturami oceniającymi
- ułatwiony dostęp do przeciętnie nieświadomych zasobów uwagowych - łatwość przechodzenia z postrzegania się jako podmiot na przedmiot,
Doświadczeniowe Self
- dostęp do zasobów pnia mózgu oraz systemu limbicznego i integracja w korze mózgowej - spadek nasilenia wskaźników lęku i depresji u ludzi uważnych (Farb i in., 2010)
Dor-Ziderman (2013)
Dor-Ziderman i 3 stany Narrative self-awareness SuperEgo Minimal self-awareness Ego
Selfless mode of awareness Id?
Dor-Ziderman, Y., Berkovich-Ohana, A., Glicksohn, J., Goldstein, A. (2013). Mindfulness-induced selflessness: a MEG neurophenomenological study
Emocje
Dor-Ziderman, Y., Berkovich-Ohana, A., Glicksohn, J., Goldstein, A. (2013). Mindfulness-induced selflessness: a MEG neurophenomenological study
EEG
NS vs. MS gamma
MS vs. SL beta
WNIOSKI METANAKOWE
Komplementarność systemów
Komplementarność systemów mentalnych i fizykalnych oznacza maksymalną niekompatybilność wchodzących w korelację systemów
- pojęcia kompatybilne (biel i czerń) mogą dać się zredukować jeden do drugiego, ponieważ oba są ulokowane w tym samym systemie konceptualnym - pojęcia komplementarne są ortogonalne (analiza czynnikowa: Varimax – rotacja ortogonalna; Promax – rotacja skośna)
System mentalny posiada specyficzne drogi dotarcia do rzeczywistości (ontologicznie poprawna ekspresja realności),
System mentalny nie potrzebuje organów sensualnych do bezpośredniego kontaktu ze światem, choć go wykorzystuje (system fizykalny – potrzebuje). Walach, H. (2014). Towards an Epistemology of Inner Experience
Paradygmat ekspercki
Wykorzystanie nowych strategii do badań mózgu ekspertów (wybitni sportowcy, artyści, osoby uważne) może przyczynić się do zmian w paradygmacie klinicznym z modelu psychopatologicznego na model ekspercki
Neurofenomenologia: udane próby wykorzystania materiału subiektywnego (Schleiermacher, Gadamer, 1993; Louchakova, 2005). Na gruncie psychologii odkrycia Francisco J. Vareli, 1996
Wywiad wywołujący (elicitation interview - Bitbol, Petitmengin, 2013; Petitmengin, 2006) – uzyskiwaniu informacji zwrotnych ze strony uczestników badań (interpretacji neurofizjologicznych danych)
Brak tych informacji zwrotnych (Desbordes, Negi, 2013) stanowi
Bitbol, M., Petitmengin, C. (2013). A defense of introspection from within. Constructivist Foundation, 8, 269–279. Desbordes, G., Negi, L. T. (2013). A new era for mind studies: training investigators in both scientific and contemplative methods of inquiry. Petitmengin, C. (2006). Describing one’s subjective experience in the second person: an inter- view method for the science of consciousness.