KARRANTZA ETA LANESTOSA
Kokapena KARRANTZA
Karrantza (ofizialki Valle de Carranza/Karrantza Harana) Bizkaiko udalerria eta izen bereko harana da. Bizkaiko udalerririk zabalena da eta Enkarterriko eskualdearen mendebaldean dago kokatua El Municipio de Karrantza está sito en el interior vizcaino, siendo junto con Lanestosa el municipio más occidental de la geografía vasca linda con Cantabria, Burgos, Trucios, Artzentales y Lanestosa. El acceso a Karrantza es posible tomando la carretera de Balmaseda, estando a unos 90 minutos de Bilbao. Además, en la A8 a la altura de Colindres se puede tomar el desvío hacia Ramales de la Victoria, este camino aunque más largo en kilómetros es más rápido ya que buena parte de la distancia se cubre por Autovía.
Mugakideak Karrantzak muga egiten du: - Iparraldean Guriezo haranarekin (Kantabria). - Hegoaldean Mena Haranarekin (Burgos). - Ekialdean Turtziozekin eta Villaverde Turtziozekin (Kantabria). - Mendebaldean Lanestosarekin, Soba haranarekin, Ramales de la Victoriarekin eta Rasinesekin (Kantabria).
LANESTOSA
Lanestosa Bizkaiko mendebaldean dagoen udalerri mugakide txikia da, Enkarterrin dagoena. Izan ere, Euskal Herrian mendebaldeen dagoen udalerria da. Es una de las primeras villas fundadas en Bizkaia. Es el municipio de menor extensi贸n de toda la provincia de Bizkaia, ocupando apenas 1,2 kil贸metros cuadrados. Est谩 situada en un estrecho valle dominado por fuentes pendientes que desciende de las cumbres de La Mortera y
Peña del Moro y bañada por el río Calera, a una altitud media de 289 metros sobre el nivel del mar. En su estructura urbana se pueden apreciar aún los más destacados elementos de la época medieval y sus gentes se esfuerzan por conservar el carácter intemporal que la diferencia de todas las demás. Distancias: · Bilbao: 65 Km · Vitoria: 113 Km · Donostia: 178 Km Para llegar a Lanestosa: 1. Autobús de Ansa: Línea Lanestosa-Bilbao. 2. Por carretera: se puede llegar: - Desde Karrantza: cogiendo las carreteras locales BI- 3622 o la BI-3629. - Desde Cantabria o Burgos por la carretera nacional N-629.
Natura
KARRANTZA IBAIA
Bizkaiko mendebaldeko ibaiak Karrantza ibaia eta Calera ibaiaren zati txiki bat dira; horiek biek Asonen ura jasotzen dute, Kantabriako mugaldeetan. Karrantza ibaiak luzeran 15 km ditu; 122 km²-ko azalerako azpiarroa du, eta bi ibaik bat egitearen ondorioz eratu da: Cuadro ibaia, Mesada mendizerratik (1.140 m) eta Ordunte edo Balgerri menditik (1.104 m) datorrena, eta Escaleras, Burgueùotik (1.037 m) datorrena. Ubidearen behealdean, eskumaldetik, Armaùonetik (855 m) jaisten diren Callejo eta Seco ibaiekin bat egiten du.
Karrantza ibaiak ibar handia eta zabala eratzen du, eta arro hau Kadagua eta Agueratik bereizten duten Ordunte mendiek inguraturik dago. Cotobasero eta Valnera mendizerrak Caleraren mugakideak dira. Ibaiaren ardatz nagusia erdialde batean nabarmentzen da, hor hainbat ibaik bat egiten baitute. Conchan La Presako, Cuadroko eta Escaleraseko ibaiek egiten dute bat eta Mayor ibaia eratzen dute. Mayor ibai horrek, hortik distantzia laburrera, Karrantza izena hartzen du.
Paisaia Karrantza Bizkaiko Enkarterrietan dago, Cantabria eta Burgos artean. Karrantzako paisaia iparmendebaldeko altxorra da: harkaitzak, mendiak eta larreak, benebenetako baserri-inguru batean. Saien koloniak ikus ditzakegu, eta bai kobazuloak ere, Pozalaguakoak besteak beste. Halaber, Animalien eta Fauna Iberiarraren Zuzperketarako Karpineko Parkeko instalazioetan hainbat motatako basa animaliak daude ikusgai. Karrantza Haraneko herrietako paisaiaren bereizgarriak dira, betetik, iraganeko nobleen etxetzarrak, eta bestetik, baserri soil ikusgarriak. http://sites.google.com/site/kontxaeskola/gure-herri orrialdean Karrantzako paisaiari buruzko agazki batzu topatuko duzue.
Landarediaa Karrantza muestra una gran biodiversidad vegetal, conservando un importante patrimonio
forestal de bosque autóctono que se distribuye a lo largo y ancho de su geografía. Bosques de encina, haya y roble, enclavados en parajes de singular belleza, a los que suman pequeños ecosistemas de ribera poblados de abedules, acebos, alisas, castaños, chopos, frenos, etc. Los pastizales, brezales y argomales, formaciones herbáceas y arbustivas asociadas al carácter pastoril de la zona, dominan el paisaje vegetal de las cumbres que circundan el Valle. Los encinares se asientan principalmente en la zona norte del Valle, destacando el roquedal de Sopeña. Los hayedos cubren principalmente las laderas de los Montes de Ordunte y Sierra Mesada, destacando por su extensión y belleza los de Rebedules y la Boheriza (La Calera), Saltipiñia y Balgerri (Lanzas Aguadas) y Linares (Pando). Entre los robledales sobresale el bosque de La Moradilla (La Cerca). En el Valle la diversidad florística es abundante, sobresaliendo por su alto interés botánico la zona sur-occidental de los Montes de Ordunte, lugar de ubicación de la turbera cobertor del Zalama y los trampales higroturbosos de Salduero. A lo largo de todo el Valle los bosques y prados ofrecen una importante riqueza micológica, donde se puede recolectar una amplia variedad de hongos y setas.Los encinares se asientan principalmente en la zona norte del Valle, destacando el roquedal de Sopeña. Los hayedos cubren principalmente las laderas de los Montes de Ordunte y Sierra Mesada, destacando por su extensión y belleza los de Rebedules y la Boheriza (La Calera), Saltipiñia y Balgerri (Lanzas Aguadas) y Linares (Pando). Entre los robledales sobresale el bosque de La Moradilla (La Cerca). En el Valle la diversidad florística es abundante, sobresaliendo por su alto interés botánico la zona sur-occidental de los Montes de Ordunte, lugar de ubicación de la turbera cobertor del Zalama y los trampales higroturbosos de Salduero.
Fauna Karrantzan basoko fauna anitza da. Ugaztunen artean, esate baterako, katazuria, katagorria, erbinudea, orkatza, lepazuria, basakatua, basurdea, otsoa, lepahoria, azkonarra eta azeria aurki ditzakegu. Eguneko hegaztien artean, alimontxea, aztorea, sai arrea, belatza, belatz handia eta zapelatz arrunta dira ohikoenak. Eta gauekoak, berriz, hontz handia, urubia, hontz zuria eta mozoloa. Bestalde, txoririk arruntenak kaskabeltza, erroia, txantxangorria, mika eta durdula dira. Gainera, hainbat saguzar espezie daude, kobetan bizileku egokia topatzen dute eta. Anfibioen artean, arrabio arrunta eta gailurretako uhandrea, besteak beste, ikus ditzakegu Haran honetan. Narrasti nagusienak Schreiber muskerra eta horma-sugandila dira. Azkenik, behi montxina eta pottoka ia egoera basatian bizi dira urte osoan zehar Haranaren inguruko mendietan. Bertako arrazen katalogo zabal hau aurpegi horia zein beltza duen Karrantzako ardiek eta Villano arrazako txakurrek osatzen dute. Azken horiek, normalean, behi montxinak harrapatzeko erabili ohi dituzte gune honetako abeltzainek.
Historia KARRANTZA Karrantza haranean hainbat eta hainbat monumentu megalitiko daude, gizakiaren lehenengo aztarnak Erdi Paleolitokoak direlarik, K.a. 35.000 urte ingurukoak. Ventalaperrako kobazuloan (Molinar auzoan) idatzitako grabatuak bestela Goi Paleolitokoak dira, K.a. 25.000 urte inguruan egindakoak eta 1904an aurkitu zituztenak.
Bestela, Erromatar Inperioaren aztarna nagusiak La Zorra de Tocornaleko leizean (Soscaño auzoan) topatutako III. mendeko txanponak dira, eta herria Carrantia izenarekin aipatzen da hist lehen aldiz VIII. mendean. Garai hartan, Asturiasko erregea Alfonso I.ak lurralde hauek kristautu zituen eta horrela lehenengo elizak eta kontzejuak sortu zituzten: Ahedo, Ibáñez edo Biañez, San Esteban, Sierra eta Soscaño. Karrantza errepublika moduan eratu zuten, eta XIII. mendea arte ez zuen Bizkaiarekin bat egiten hasi, Diego Lopez V.a Harokoa jaunaren garaian. Hala ere, hurrengo mendeetan erakunde propioak mantendu zituzten karrantzarrek eta Avellanedako (Sopuerta) Juntetxearen aginduei jarraitzen zieten. Azkenik, XVIII. mendeko hasieran batasun osoa sortu zuten beste eskualde bizkaitarrekin.
Azken mendeetan, tradiziozko jarduerak izan diren nekazaritza eta abeltzaintzarekin batera industria oso apala izan zuen haranak. Ondorioz, XIX. mendeko bigarren erdialdean migrazio mugimendu handiak egon ziren Karrantzatik beste leku batzuetara. Romualdo Chavarri indianoak azkenik trenbidea ekartzea lortu zuen eta berarekin batera industria eta ekonomia suspertu.
LANESTOSA Lanestosak 1287ko ekainaren 6an jaso zuen hiribildu titulua —artean herriak Fenestrosa edo Finestrosa izena zeukan— Bizkaiko jauna zen Diego Lopez Harokoaren eskutik. Bizkaiko jaunaren asmoa, Gaztelatik itsasorako bidean jada existitzen zen biztanlegoa batu eta sendotzea. Los Tornosetik zeharreko bidea aspalditik izan zen Burgosetik zetorren merkataritzako igarobidea.
1556. urteko irailaren 26an Carlos V.a Espainiako erregea Laredon zegoen, bere erregetzak berrogei urte irauna zen eta bere erretiroa Yusteko monastegian egiteko asmoa zeukan. Horretarako bidaia hasi zuen monastegira iristeko "Ruta de Carlos V" izenaz ezagutuko zen bidaiari ekinez. Bidai hura, Ason ibaiaren urak igoz eta Lanestosa zeharkatuz egin zuen. Erregea monastegian hil zen 1558. urteko irailaren 21ean. Lanestosako biztanleriaren jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza izan da betidanik, garai bateko merkataritzak pixkanaka garrantzia galdu du eta jarduera berriak agertu dira, landaturismoa, besteak beste. Lanestosaren erdigunea, Erdi Arotik datozen etxeek osatzen dute, eta bere horretan mantendu da, mendeak igaro diren arren.
Arkitektura
Testigos de las guerras de banderizos han sido las casa-torre, construcciones de carácter militar y símbolo del poder de las clases nobles, levantadas en lo sitios más estratégicos del Valle. Edificios que, apaciguados los enfrentamientos, fueron perdiendo su primigenio aspecto defensivo. Las casas-torres del Campo (San Esteban) y la de Sangrices corresponden a este tipo de edificaciones que, pese a mantener algunos elementos originales, han llegado hasta nuestros días muy alteradas.
Interesante es el conjunto de construcciones de corte palaciego, caracterizadas por formas perfectamente proporcionadas, que comenzaron a construirse en el siglo XVII. El palacio de Prieto de Ahedo (Ranero) muestra un edificio en estilo barroco.
Palacio de Angulo (Manzaneda de Ibáñez). Data de principios del siglo XVIII y es uno de los edificios de corte palaciego clasicista más destacables. Palacio de Villapaterna (La Lama). Edificación que sigue el esquema clasicista que domina toda la tradición palaciega vizcaína del siglo XVIII. Los palacios de Portillo (El Callejo) y Pando son los edificios más representativos de una nueva tipología que aparecerá a lo largo del siglo XVIII, reproduciendo los rasgos estructurales de las casonas de la Montaña, caracterizadas por las portaladas con acceso en arcos de medio punto, frecuentes igualmente en los palacios rurales del resto de Bizkaia.
Geografía MUGAK Karrantza Bizkaiko udalerririk zabalena da.
Karrantzak muga egiten du: - Iparraldean Guriezo haranarekin (Kantabria). - Hegoaldean Mena Haranarekin (Burgos). ● Ekialdean Turtziozekin eta Villaverde Turtziozekin (Kantabria).Mendebaldean Lanestosarekin, Soba haranarekin, Ramales de la Victoriarekin eta Rasinesekin (Kantabria). ●
AUZOAK
Haranak 52 auzo txiki eta sakabanatu ditu. Auzorik populatuena Ambasaguas da (499 biztanle 2007an). Auzo honetan Karrantzako tren geltokia dago. Concha auzoan (376 bz.), berriz, udaletxea eta eskola dago. Beste auzoei dagokienez, : 1. Haranak 49 auzo ditu, baina horiek ondorengo hamasei kontzeju edota parrokietan biltzen dira: Ahedo, Aldeacueva, Bernales, Biañez, La Calera del Prado, Lanzas Agudas, Matienzo, Pando, Presa, Ranero, San Ciprian, San Esteban, Sangrices, Santecilla, Sierra eta Soscaño. Bestalde, Haraneko erdiguneko Kontxa auzoan dago udalerriko administrazio-gunea.
DEMOGRAFIA Karrantza XX. mendearen bigarren erdialdetik biztanle asko galdu ditu.Adibidez: ● 1900 - 4.237 biztanle
2004 - 2.884 biztanle
MENDIAK ETA IBAIAK Mendi-multzo izugarri batek biltzen du Harana eta multzo horretan, mendi izaera argia ematen duten tontor latz eta garaiak daude. Horrela, Ordunteko mendikatearen eta Mesada mendilerroaren hegoaldean 1.000 metro baino gehiagoko hainbat altitude daude. Horien artean aipatzekoa da Zalamaren tontorra (1.335 m); Bizkaiko erliebeko altuenetako bat, hain zuzen ere. Horretaz gain, La Maza de Gumadernia (1.198 m), El Fraile (1.104 m), La Maza de Pando (1.018 m) eta el Burgueño (1.037 m) ere badaude. Mesada mendilerroan, Zalamatik ipar-mendebalderantz abiatuta Monte grande (1.108 m),
Salduero (1.121 m), Pe単alta (1.140 m) eta Saltipi単ia (1.054 m) tontorrak daude. Hegoaldean mendebaldeko muturrean, ostera, Ubal mendilerroa dago eta bertan Cotobasero (824 m) gailurra dago. Haraneko ekialdean, Escrita eta Fuentefria mendizerrak daude. Azken horretan, Arma単on (855 m) mendia ikus dezakegu. Gainera, Arma単onetik mendikateak aurrera egiten du Raneroko haitzetaraino. Haitz horiek Haraneko iparraldean daude eta horien artean, Karlista punta (737 m) altxatzen da. Bukatzeko, mendebaldean Mazo (720 m) eta Moro (829 m) gailurrak daude. Gune geografiko zabal honetan hainbat ur korrontek amildegi estuetan aurrera egin, eta ur-jauzi ugariez lagunduta, Mayor eta Calera ibaiak sortzen dituzte. Eta horiexek dira, hain zuzen ere, Karrantzako lurrak ureztatzen dituzten ibairik nagusienak.
Mapa ikusi nahi baduzu klikatu hemen
Gastronomia
GASTRONOMIA
Karrantzako ohituretan errotuta dagoen gastronomiak askotariko sukaldaritza du ezaugarri, eta jaki gehienak Haranak berak ekoizten dituen produktuak erabiliz egin ohi dira. Izan ere, bertako ortuek hainbat barazki eta lekale ematen dituzte; piperrak eta babarrun gorriak, kasurako. Bi produktu horiek, zapore paregabeko behi- eta ardi-aziendetako okel bikainekin eta txerria hiltzetik eratortzen diren produktuekin antzinako tradizioko jakiak egiten dira: babarrunak osagarri guztiekin, porrusalda, txuleta piperrez lagunduta, ardi- nahiz ahategisatuak eta txerri-belarriak lukainka-piperrez egindako saltsa gorrian, alegia.
Bestalde, intxaurrak eta sagarrak dira fruiturik nagusienak. Horrela, sagarrei esker artisau eran egindako sagardo gozoa egiten da. Idiazabal jatorri-deitura duen gazta ere ospe handikoa da eta Karrantza arrazako ardi-esne gordinaz egiten da. Txilar-eztia marroi ilun kolorekoa zein zapore sendokoa da eta duela mende askotatik Haranean sustraituta dagoen erle-ohiturako produktua da. Bazkalondoak ohikoak diren arroz-esne, esne frijitu, eztiz lagundutako txigorki, Cuscaro-talo eta sagar erreek osatzen dituzte.
Jaiak KARRANTZA
EGUTEGIA San Isidro 15 de Mayo San Ignacio, Ambasaguas 31 de Julio Andra Mari, Soscaño 8 de Septiembre Virgen del Suceso 18 de Septiembre: Irailaren 18an El Sucesoko Ama Birjinaren omenezko jaiak ospatzen dituzte auzoan, herri osoko jai nagusiak direnak. Bertan, erromeria eta zezenplazan ekitaldiak egiten dituzte ● San Miguel, Ahedo 29 de Septiembre ● Santa Teresa, El Callejon 15 de Octubre ● ● ● ●
KARRANTZAKO JAI ETA OHITURAK El ciclo festivo, presenta una variada oferta a lo largo del año, siendo numerosas las fiestas que se celebran en cada una de las parroquias y barrios del Valle en honor a su santo o patrón. Aparte de las numerosas fiestas de los barrios podemos destacar San Isidro. Día festivo que se celebra en Concha el 15 de Mayo en honor a San Isidro Labrador, donde se organizan diversos actos, entre los que destacan los campeonatos o exhibiciones de deporte rural.
Destacamos también la festividad de Nuestra Señora del Buen Suceso (Patrona del Valle de Karrantza). Fiesta de gran tradición que se celebra el 18 de septiembre en el santuario que lleva su nombre. Los festejos se suceden a lo largo del día en las campas del suceso, con comida popular, concursos gastronomitos, danzas, romería y la tradicional corrida de toros en la plaza situada junto al santuario. Conciertos de Música de Karrantza. Festival de acceso gratuito que se celebra a mediados de julio, en el auditórium natural de la antigua cantera de Pozalagua (Ranero) En este festival han participado músicos de la talla de Kepa Junkera, Oskorrí, Mikel Urdagarin, Gontzal Mendibil, Susana Seivane ……
Feria agrícola: feria de artesanía y productos agrícolas que se celebra el primer fin de semana de octubre en la plaza de Concha.
LANESTOSA
Arku-dantza edo Danza de Varas Lanestosan, abuztuaren 5ean, Elurretako Ama Birjinaren egunean. Irudiak: Ainhoa Larrañaga. Edizioa: Eire Vila. Dantzan.com, Lanestosa, 2005-08-05.
http://dantzan.com