ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟ ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ (ΠΑΛΙΟΥΦΡΑΝΤΖΙ) Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή. Είναι γνωστά τα της Μάχης του Σπερχειού. ΒΙΒΛΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ (ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ). Στο σημερινό χωριό Φραντζί υπάρχει ένας θρύλος, σύμφωνα με τον οποίο: Όταν τελείωσε η Μάχη, ο Νικηφόρος Ουρανός, ανέθεσε, σε έναν Γραμματικό από αυτούς που τον συνόδευαν στην εκστρατεία - να συντάξει το ιστορικό της Μάχης. Το όνομα του Γραμματικού αυτού ήταν Φραντζής, Ο Νικηφόρος Ουρανός έμεινε κατενθουσιασμένος από το περιεχόμενο του ιστορικού και, για τον ανταμείψει, του χάρισε μίαν μεγάλη έκταση γης πλησίον του Χώρου, στον οποίο έγινε η Μάχη. Ο Φραντζής έκτισε, μέσα στη δωρηθείσα έκταση, έναν οικισμό. Ο οικισμός κτίσθηκε σε θέση, όπου προϋπήρχε άλλος αρχαίος οικισμός, αγνώστου ονομασίας. Στον οικισμό που έκτισε, ο Φρανζής, έδωσε το όνομα «Φραντζί». Ένας εκτεταμένος ερειπιώνας, στη θέση του οικισμού αυτού, επιβεβαιώνει την ύπαρξή του. Σε κάποιο άγνωστο χρόνο, στο πρόσφατο παρελθών, κτίσθηκε το σημερινό χωριό Φραντζί και, προς αντιδιαστολή των ονομασιών, ονόμασαν, τα ερείπια του παλιού οικισμού, «Παλιοφρανζί» (Παλιουφφραντζί). Ο ερειπιώνας που υπάρχει στη θέση του Παλιοφραντζί είναι εκτεταμένος, γεγονός που σημαίνει ότι, ο εκεί οικισμός, ήταν πολύ μεγάλος. Η λάκκα του Παλιοφραντζί και η θέση του ερειπιώνα του φαίνονται στην επόμενη φωτογραφία. Νο 1:
Φωτ. Νο 1: Η λάκκα του «Παλιουφραντζί» και η θέση του ερειπιώνα.
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ» Από την περιοχή του τοπωνυμίου το μικρότερο μέρος, το Δυτικό προς την Παναγία, ανήκει στην Κωσταλεξιώτικη περιοχή. Το υπόλοιπο, το Ανατολικό, ανήκει στη Φραντζιώτικη περιοχή. Στη Φραντζιώτικη περιοχή υπάρχει και ο ερειπιώνας του οικισμού. Τούτο σημαίνει ότι, η ευθύνη για την έρευνα σχετικά με τον οικισμό, ανήκει σε κάποιον Φραντζιώτη και όχι στον υποφαινόμενο που είμαι Κωσταλεξιώτης. Απ’ ό,τι πληροφορήθηκα δεν υπάρχει κάποια σχετική έρευνα από Φραντζιώτικης πλευράς. Παρά ταύτα από μία πρόχειρη επιφανειακή έρευνα που έκαμα, όταν επισκέφτηκα στην περιοχή (το 2000), συγκέντρωσα κάποια ευρήματα, τα οποία θεωρώ σκόπιμο να τα παρουσιάσω στη συνέχεια: Τεμάχιο λίθινης Αξίνας1: Πρόκειται για ένα λίθο με ελλειψοειδή μορφή, ο οποίος είναι λειασμένος κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να καταλήγει σε μία κοφτερή ακμή. Ο λίθος είναι σπασμένος και το πίσω μέρος του δεν υπάρχει. Χρονολογείται στους προϊστορικούς χρόνους με μεγαλύτερη πιθανότητα να ανήκει στην Πρώιμη ή τη Μέση εποχή του Χαλκού ή και τη Νεολιθική, ακόμη, Περίοδο, δηλαδή πριν από 5.000 χρόνια από σήμερα2. Στις επόμενες φωτογραφίες, Νο 2 και Νο 3, παρουσιάζονται δύο όψεις του τεμαχίου της αξίνας:
Φωτ. Νο 2: Η πλάγια της αξίνας. Στο κάτω μέρος φαίνεται η κοφτερή ακμή της.
1
Φυλάσσεται στη ΙΔ΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Σημειώνεται ότι όλες οι αναφερόμενες αρχαιολογικές πληροφορίες προέρχονται από τη ΙΔ΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Επί πλέον: Νεολιθική Περίοδος: Η αρχαιότερη νεολιθική περίοδος ανάγεται στην 6 η χιλιετία π.Χ. και τελειώνει, για τη χερσαία Ελλάδα, την τρίτη χιλιετία π.Χ., Πρώιμη Εποχή Χαλκού: Αρχίζει από το τέλος της Νεολιθικής Εποχής και τελειώνει το 2000 π. Χ., Μέση Εποχή Χαλκού: Αρχίζει το 2000 π. Χ. και τελειώνει το 1600 π Χ. 2
2
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ»
Φωτ. Νο 3: Η κοφτερή ακμή της αξίνας. Δύο αγνύθες3: Στην επόμενη φωτογραφία, Νο 4, φαίνονται οι δύο αγνύθες, που βρέθηκαν εκεί,:
Φωτ. Νο 4: Οι αγνύθες
3
Αγνύθες = Υφαντικά βάρη. Φυλάσσονται στη ΙΔ΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Για τις Αγνύθες ιδέ και τοπωνύμιο «Παναΐα» (Παναγία) (ΠΡΟΣΘΗΚΗ 11).
3
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ» Είναι δυνατό να χρονολογηθούν από την Κλασσική έως τη Ρωμαϊκή Περίοδο. Παρόμοιες κωνικές αγνύθες, από αυτές που εκτίθενται στο σταθμό του ΜΕΤΡΟ του Συντάγματος στην Αθήνα, χρονολογούνται τον 4ο αιώνα π. Χ. Βάση μελαμβαφούς (βαμμένου με μελανό χρώμα) σκύφου.5 Ο Σκύφος ήταν είδος αρχαίου ποτηριού, το σημερινό τάσι ή καυκί. Είχε δύο «αυτιά», ήταν ευρύστομος και ήταν διακοσμημένος με γλυπτές παραστάσεις. Η ύλη από την οποία κατασκευάζετο, ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση, αυτού που τον χρησιμοποιούσε (από ξύλο, κεραμίδι, άργυρο, χρυσό). Χρονολογείται στην ύστερη Κλασσική μέχρι την Πρώιμη Ελληνιστική Περίοδο. Στις επόμενες φωτογραφίες, Νο 5 και Νο 6, φαίνονται οι δύο όψεις (εξωτερική - εσωτερική) της βάσεως. 4
Φωτ, Νο 5: Η κάτω όψη της Βάσης του Σκύφου
Φωτ. Νο 6: Η εσωτερική όψη της Βάσης του Σκύφου
Ένας ολόκληρος Ροδιακός Σκύφος φαίνεται στην επόμενη φωτογραφία, Νο 7:
4
Κλασσική Περίοδος: 480 – 323 π.Χ., Ελληνιστική Περίοδος από 323 π. Χ. έως 146 π. Χ., Ρωμαϊκή Περίοδος: 146 π. Χ. – 330 μ. Χ.. 5 Φυλάσσεται στη ΙΔ΄. Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.
4
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ»
Φωτ. Νο 7: Ροδιακός Σκύφος. Διάφορα αντικείμενα της Κλασσικής έως και Ρωμαϊκής Περιόδου, φαίνονται στις επόμενες φωτογραφίες Νο 8, Νο 9 και Νο 10:
Φωτ. Νο 8: Σιδερένιο κοπίδι (σκαρπέλο) για την επεξεργασία ξύλου
Φωτ. Νο 9: Χειροποίητα καρφιά διαφόρων μεγεθών
5
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ»
Φωτ. Νο 10: Πριόβολος (αριστερά) και στουρναρόπετρα (δεξιά)
6
Από τα ανωτέρω ευρήματα αποδεικνύεται ότι, το τοπωνύμιο «Παλιουφραντζί»,7 κατοικήθηκε, πιθανόν, από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι τους νεωτέρους χρόνους. Άρα, ο Φραντζής, όπως προαναφέραμε, έκτισε τον οικισμό του επί προϋπάρχοντος αρχαίου οικισμού. Κατά επιβεβαιωμένες μαρτυρίες στη βόρεια πλαγιά ενός χαμηλού υψώματος, που βρίσκεται στο νότιο μέρος της λάκκας του παλιοφραντζί, υπάρχουν κάποιες πολύ μεγάλες πέτρες, που δημιουργούν την 6
Ο πριόβολος (Ίσως να προέρχεται από τη λέξη πυριόβολος = π’ριόβολος = πριόβολος) ήταν κατασκευασμένος από ατσάλι. Η στουρναρόπετρα είναι είδος πυριτόλιθου. Και τα δύο αυτά κομμάτια, μαζί με ένα μικρό κομμάτι ίσκας, τα χρησιμοποιούσαν για το άναμμα φωτιάς (Η ίσκα είναι ένα είδος μύκητα, ο οποίος αναπτύσσεται στους κορμούς δέντρων. Τέτοια ίσκα θυμάμαι που μάζευα από τον κορμό κερασιάς). Το άναμμα της φωτιάς γίνονταν ως εξής: Κρατούσαμε τη στουρναρόπετρα με τον αντίχειρα και το δείκτη του αριστερού χεριού. Επάνω από τη στουρναρόπετρα και στη δεξιά άκρη της τοποθετούσαμε ένα μικρό κομμάτι ίσκας και τη σφίγγαμε, με τον αντίχειρα, επάνω στην στουρναρόπετρα. Με το δεξί χέρι πιάναμε τον πριόβολο, με τον αντίχειρα και το δείκτη, από το μέρος που ενώνονται τα δύο άκρα του. Στη συνέχεια χτυπούσαμε τον πριόβολο, επάνω στην στουρναρόπετρα, κατά τέτοιον τρόπο ώστε, το ευθύγραμμο και πλατύ μέρος του, να γλιστρήσει, με δύναμη, επάνω σ’ αυτή. Αυτή η τριβή πριόβολου και στουρναρόπετρας προκαλούσε σπίθες. Οι σπίθες αυτές κολλούσαν επάνω στην ίσκα και την άναβαν. Η ίσκα σιγόκαιγε βγάζοντας καπνό. Με κατάλληλο τρόπο, η φωτιά της ίσκας, μεταδίδονταν σε ξηρά φρύγανα, τα οποία, φυσώντας τα, άναβαν και δημιουργούσαν φλόγα φωτιάς. Πριν από τα φρύγανα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν «γκαβαλίνες» (κοπριά αλόγου, μουλαριού ή γαϊδάρου). Το άναμμα φωτιάς, με πριόβολο, αναβίωσε κατά τη διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής, λόγω του ότι δεν ήταν δυνατό να υπάρξουν σπίρτα, την εποχή εκείνη, στην αγορά. 7 Επισημαίνεται ότι το όνομα του οικισμού δεν είναι «Παλιουφραντζής», αλλά «Παλιουφραντζί», σύμφωνα με τον ίδιο κανόνα που και η ονομασία του χωριού μας δεν είναι Κωσταλέ ξης, αλλά Κωσταλέξι.
6
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ (ΠΑΛΙΟΦΡΑΝΤΖΙ» αίσθηση λειψάνων ενός τείχους. Δεν κατέστη δυνατό να προσεγγιστούν, οι πέτρες αυτές, λόγω των πολλών και μεγάλων πουρναριών και παλιουριών που τις έχουν καλύψει. Ίσως, στο μικρό αυτό λόφο, να υπήρχε κάποιος πύργος, στον οποίο διέμενε ο άρχοντας της περιοχής. Από το μέγεθος του ερειπιώνα του οικισμού και από το είδος και το πανάρχαιο ορισμένων από τα ευρήματα, τα οποία, επαναλαμβάνεται, συγκεντρώθηκαν από μία πρόχειρη επιφανειακή έρευνα (Πιστεύω ότι κάτω από την επιφάνεια του ερειπιώνα κρύβονται πολλές εκπλήξεις), μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι, ενδεχομένως, να υπήρχε, εκεί, μία από τις χαμένες πόλεις των Οιταίων. Την ίδια άποψη μπορούμε να διατυπώσουμε και για το «Παλιό Χωριό», στη θέση Ροδιά, που καταστράφηκε από το σεισμό, σύμφωνα με το γνωστό θρύλο του Κωσταλεξίου, ο οποίος αναλύεται στο ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ (ΚΩΣΤΑΛΕΞΙ – ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ). Μία ερώτηση είναι το πότε και πως καταστράφηκε ο ανωτέρω οικισμός. Δεν υπάρχουν πληροφορίες περί αυτού. Το πιθανότερο είναι να καταστράφηκε από το σεισμό, που κατέστρεψε το «Παλιό Χωριό», του Κωσταλεξιώτικου θρύλου (μαζί και τα Μοναστήρια της Κωσταλεξιώτικης Παναγίας και του Φραντζιώτικου Αϊ Λιά, όπως αναλύεται στο προηγούμενο βιβλίο).
7