KOW Boek - Duurzame Projecten by KOW

Duurzame projecten Sustainable Projects

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 3

16-12-2008 16:00:40

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 4

21-5-2008 13:40:42

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 5

21-5-2008 13:41:57

Maquette DuBo Centrum Maquette DuBo Centre

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 6

21-5-2008 13:42:03

Voorwoord PREFACE

KOW: tien jaar duurzaam ontwerp 1998-2008

KOW: Ten Years Sustainable Design 1998-2008

Duurzaam ontwerpen lijkt een vanzelfsprekendheid te worden, die het bewustzijn van alle betrokkenen beïnvloedt. Meer dan tien jaar geleden ontwierpen we een DuBo Centrum, volledig duurzaam verantwoord. Dat was een prachtig plan, alleen was de tijd er nog niet rijp voor.

Sustainable design is becoming a commonplace practice now, one that

Eind jaren negentig volgde Nieuw Terbregge, een nieuwe woonwijk op een lastige plek in Rotterdam, dankzij de inspirerende samenwerking tussen overheid, opdrachtgever Proper Stok en ons ontwerpteam was dat een enorme sprong voorwaarts, op het gebied van duurzaamheid. Nieuw Terbregge is nog altijd een fantastisch voorbeeld van een integraal duurzaam woningbouwproject.

In the 1990’s, Nieuw Terbregge came about, a new residential neighbour-

concerns all parties in the design process. More than ten years ago, we designed the DuBo Centre, a sustainability centre, as a fully integrated sustainable design. It was the right plan, only it was ahead of its time.

hood located in a difficult area in Rotterdam. Thanks to the inspirational co-operation between the city, developer Proper Stok and our design team, this project took sustainable design an enormous leap forward. Nieuw Terbregge remains to this day, a terrific example of an integrated, sustainable residential project.

In de afgelopen jaren is duurzame ontwikkeling eigenlijk gewoon geworden. Laat het dat vooral blijven, want dan is er de meeste kans op duurzaam succes. KOW heeft geïnvesteerd in kennis en mensen. Tjerk Reijenga, oprichter van BEAR Architecten is KOW komen versterken. David Goehring, architect gespecialiseerd in duurzaamheid, heeft ons meegesleept in nieuwe kennisontwikkeling en netwerken. KOW is een samenwerking aangegaan met William McDonough + Partners, bekend van de Cradle to Cradle filosofie. Managing partner Kevin Burke gaat er in dit boek verder op in.

In recent years, sustainable design has become more or less a standard in design practice. KOW has invested in both expertise and in people. Tjerk Reijenga, founder of BEAR Architects, a renowned Dutch green architectural practice, has joined forces with KOW and strengthened it in the process. David Goehring, a specialist in sustainability, pulled us along with new developments and a new network. KOW has thus entered into ventures with William McDonough + Partners, renowned for their Cradle to Cradle philosophy. Managing partner, Kevin Burke talks about this in the fol-

KOW tien jaar duurzame projecten is een openhartig en informatief naslagwerk, met voorbeelden van aanpak en oplossingen bij stedenbouwkundige en architectonische vraagstukken in binnen- en buitenland. Onze kennis en ervaring maakt het inmiddels mogelijk om duurzaamheid in de praktijk toe te passen met een maximum ontwerpkwaliteit en originaliteit. Door een zorgvuldige afweging van keuzes vaak binnen hetzelfde budget.

lowing pages. ‘KOW 10 Years Sustainable Projects’ is an open and informative publication, with examples and solutions for urban planning and architectural questions designed for national and international application. Our knowledge and experience has made it possible to put sustainability into practice with design quality and originality.

Directie KOW

1 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 1

V o o rwo o r d - P r e fac e

21-5-2008 10:02:00

2 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 2

d UUR Z A M e p roj e c t e n - s u sta in a bl e P RO J EC T s

21-5-2008 10:02:00

Inhoud Contents 5 Cradle to Cradle 9 Green Design 15 KOW duurzaam ontwerp legenda KOW Sustainable Design Legend 17 Stedelijke planning en landschap Urban Planning and Landscape 18 Nieuw Terbregge 26 Valle Ossi 30 Park 20|20 35 Architectuur Architecture 38 ECN Petten 42 De Bolder 46 EcoZone Roomburg 50 Het Magazijn 54 The Golden Leaf 62 LTO Groeiservice 64 De Vlinder 68 De Kleine Aarde 72 Brandboxx Almere 74 MFC Skoatterw창ld 78 Le Donjon 82 Arcade Corporate Identity 84 EcoVilla 88 De Groene Kreek 92 MOMA Innovation Center 96 Yunnan Baiyao 101 Index

3 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 3

I n h o u d - Cont e nts

21-5-2008 10:02:00

4 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 4

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:02:19

Cradle to Cradle ‘Let’s Cradle!’ Als er één uitdrukking is die aangeeft dat Nederland Cradle to Cradle omarmt, is het ‘Let’s Cradle!’ wel. Deze zin, die synoniem is aan de naam van een conferentie over design in Maastricht in het najaar van 2007, is een positieve oproep tot actie in het enige land dat bereid lijkt te streven naar een Cradle to Cradle transformatie in de manier waarop we gebouwen maken en steden ontwerpen en daar misschien het voortouw bij te nemen. De Duitse chemicus Michael Braungart, die samen met mijn zakelijk partner William McDonough co-auteur is van het boek Cradle to Cradle, wijst erop dat de Nederlanders zich de ﬁlosoﬁe snel eigen maken omdat ze “de natuur nooit hebben geromantiseerd”, terwijl ze gedurende hun geschiedenis steeds hebben gewerkt aan het integreren van natuurkrachten in de structuur van hun cultuur.

‘LET’S CRADLE!’

Een uniek kenmerk van de Cradle to Cradle architectuur is dat de einddoelen makkelijk gedeﬁnieerd en duidelijk kunnen worden verwoord: “Een gebouw als een boom; een stad als een bos”. Op basisniveau is het succes van een ontwerp bereikt wanneer door menselijk ingrijpen op alle niveau’s het voorbeeld van de natuur volgen door positieve, gezonde en vernieuwende effecten te geven. Aan de architect de taak om een Cradle to Cradle ontwerp te leveren waarbij de structuren en infrastructuren meer energie leveren dan ze nodig hebben. Deze energie kan ingezet worden om o.a. het water te zuiveren en het afval te hergebruiken. In deze ontwerpen zitten indicatoren verwerkt die aangeven hoe de materialen en systemen weer kunnen worden teruggewonnen of weer veilig aan de aarde teruggegeven.

A unique attribute of a Cradle to Cradle architecture is that its end goals

If any one statement captures the Netherlands’ embrace of Cradle to Cradle, ‘Let’s Cradle!’ is it. This phrase, synonymous with the name of a design conference in Maastricht in the fall of 2007, is a positive call to action in the one country that appears uniquely prepared to pursue, and perhaps lead, a Cradle to Cradle transformation in how we make buildings and design cities. The German chemist Michael Braungart, coauthor of the book Cradle to Cradle with my partner William McDonough, points out that the Dutch readily internalize the philosophy because they “have never romanticized nature,” while working throughout their history to integrate natural forces into their culture’s very fabric.

can be readily deﬁned and clearly articulated: “A building like a tree; a city like a forest.” At a fundamental level, design success is reached when human artifacts at all scales follow nature’s example in rendering positive, healthy and regenerative effects. And so the Cradle to Cradle design assignment for architects and planners are structures and infrastructures that create more energy than they need to operate, cleanse water and waste for reuse, and celebrate the abundance of daylight, fresh air, and connectivity to the natural world. In addition, these designs weave into their very fabric indicators of how materials and systems can be recaptured and up-cycled for reuse or returned to the earth safely.

De uitdaging voor een architectenbureau dat volgens het Cradle to Cradle principe werkt, is de mindset binnen dat bureau. Dit sluit aan op de theorie van Einstein dat geen probleem kan worden opgelost door hetzelfde bewustzijn dat het heeft geschapen. Conventionele ontwerpprocessen en methodes om projecten af te leveren gelden nu niet meer en daarom is het van doorslaggevend belang om verandering door te voeren. Bij William McDonough + Partners, bevinden we ons in een voortdurende staat van ontwikkeling en verandering en toch blijven onze kernwaarden constant. We geloven dat een Cradle to Cradle architectuur op zowel kunst als wetenschap moet stoelen en terwijl het nieuwe technologieën op inventieve manieren incorporeert. Als leiders van

5 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 5

The singular challenge for an architectural practice pursuing Cradle to Cradle is the re-design of the practice itself, in alignment with Einstein’s belief that no problem can be solved by the same consciousness that created it. Conventional design processes and project delivery methods no longer apply, and the ability to embrace change is paramount. At William McDonough + Partners, we ﬁnd ourselves in a continuous state of evolution and transformation, and yet our core values remain constant. We believe that a regenerative, Cradle to Cradle architecture

C R A D L E TO C R A D L E - C R A D L E TO C R A D L E

21-5-2008 13:31:46

de duurzame design beweging zijn we wereldwijd actief en toch benadrukken we altijd dat het design ter plaatse moet aanspreken. We geloven dat architectuur vooral gaat over het creëren van een plek en een gemeenschap en dat verscheidenheid in design, die voortkomt uit het zich eigen maken van plaatselijke en regionale omstandigheden en context, noodzakelijk is. Wij steunen op een getalenteerde groep ontwerpers die gedijen in samenwerking, openheid en onmiddellijke feedback. Zo zijn wij altijd op zoek naar verschillende uitdagingen en vreemde opdrachten van eigenaren en opdrachtgevers die een verschil in de wereld willen maken. En we geloven dat het proces te midden van de relatieve chaos van ontwerpen, uiteindelijk leuk moet zijn om waardevol te zijn. En dat brengt me bij KOW… Ik begon me te realiseren dat de eigenschappen die William McDonough + Partners definiëren buitengewoon sterk overeenkomen met de verbazingwekkende ontwerpcultuur van KOW. We hebben een verwante geest in Nederland gevonden die -net zoals wij - blijk geeft van de enorme interesse voor Cradle to Cradle. KOW heeft een gevarieerde groep ontwerpleiders samengesteld, die bogen op een rijke erfenis aan technische creativiteit, innovatie en verscheidenheid in design. Onze eerste gezamenlijke ontwerpopdracht is Park 20|20, waar de Delta Ontwikkeling Groep een ambitieuze visie heeft op een volledig geïntegreerde werkgemeenschap, ontworpen volgens de Cradle to Cradle gedachte. De ontwerp uitdaging ligt in de wens om op het hoogste niveau van het Cradle to Cradle ontwerp gedachte te werken, terwijl we een praktische, economisch levensvatbare, elegante gemeenschap scheppen. Het project draagt bij aan de gezondheid en het welzijn van de werknemers door de op het milieu afgestemde gebouwen en landschappen. KOW is voor WM+P de ideale partner om mee samen te werken aan zo’n ambitieus en bijzonder project.

Kevin Burke, AIA

must be informed by both art and science, incorporating new technologies in inventive ways. As leaders in the sustainable design movement we practice globally and yet always insist on celebrating a local design response. We believe that architecture is essentially concerned with the making of place and the creation of community, and that design diversity is a necessary response that results from an internalization of local and regional conditions and context. We rely on a talented group of designers who thrive on collaboration, openness, and immediate feedback. We seek diverse challenges and strange assignments from owners and clients that are looking to make a difference in the world. And we believe that in the midst of the relative chaos of design, the process ultimately

Een Cradle to Cradle architectuur zal naar voren komen uit de verbeelding en de technische kunde van ontwerpers die kunnen dromen, ontwerpen en leveren. Wij voelen ons vereerd om deze reis samen met KOW aan te vangen, met Park 20|20 en andere projecten.

must be fun to be worthwhile. And that brings me to KOW… I’ve come to realize that the qualities that define William McDonough +

Kevin Burke

Partners are in uncanny alignment with the astonishing design culture of

6 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 6

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 13:33:54

KOW. We have found a kindred spirit in the Netherlands, just as we are responding to the overwhelming interest in Cradle to Cradle. KOW has assembled a diverse group of design leaders, who are building upon the firm’s rich legacy of technical creativity, innovation, and design diversity. Our first design assignment together is for Park 20|20, where The Delta Development Group has an ambitious vision of a fully integrated working community designed according to Cradle to Cradle thinking. The design challenge is to execute at the highest levels of Cradle to Cradle design ambition, while creating a practical, economically viable, and elegant community. The project caters to workers health and well-being, in a context of adaptive and responsive buildings and landscape. KOW provides WM+P with the ideal collaborating partner on such an ambitious, highly visible project: exceptional technical competency; an ability to coordinate a diverse team of Dutch consultants from practice and academia; a commitment to BIM and new approaches of streamlining design delivery; extensive experience with alternative means of fabrication and prefabrication; and fluency in the implementation of large scale renewable energy installations and alternative approaches to storm and wastewater. A Cradle to Cradle architecture will emerge from the imagination and

Op weg naar ‘Cradle to Cradle’- architectuur Towards a `Cradle to Cradle` architecture

technical capacities of designers who can dream, design and deliver. We are honored to embark on this journey with KOW, at Park 20|20 and beyond. Kevin Burke, AIA, is een partner en een Director of Practice bij William McDonough + Partners, een

Kevin Burke, AIA, is a partner and Director of Practice in William Mc-

internationaal erkend ontwerpbedrijf. Het 50 medewerkers tellende bedrijf heeft vestigingen in Charlot-

Donough + Partners, an internationally recognized design firm. The

tesville, Virginia, en San Francisco, California en is bekend vanwege het feit dat ze pioniers zijn op het

50-person firm has offices in Charlottesville, Virginia, and San Francisco,

gebied van ecologisch verantwoorde architectuur die gebaseerd is op de Cradle to Cradle gedachte.

California, and is known for pioneering eco-effective architecture based

Deze gedachte wordt verwoord door William McDonough en Michael Braungart in hun boek uit 2002:

in the Cradle to Cradle thinking. William McDonough and Michael Braun-

Cradle to Cradle: Remaking How We Make Things (North Point Press. Cradle to Cradle is een service

gart articulated this framework in their 2002 book, Cradle to Cradle:

merk van MBDC.

Remaking How We Make Things (North Point Press). Cradle to Cradle is a trade mark of MBDC.

7 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 7

C r a d l e to C r a d l e - C r a dl e to C r a dl e

21-5-2008 10:02:25

8 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 8

D U U R Z A M E P ROJ E C T E N - S U S TA I N A B L E P RO J E C T S

21-5-2008 13:26:29

Green Design

DuuRZAAM BOuWEN - GEÏNtEGREERD BOuWEN - SLiM BOuWEN SuStAiNABLE DESiGN - iNtEGRAtED DESiGN - SMARt DESiGN

Inleiding Maatschappelijke verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheid voor het milieu leiden tot Green Design. Het doel van Green Design is het verminderd van het gebruik van energie, water en materialen, waardoor de druk op het milieu vermindert.

inTroducTion Social and environmental responsibility leads to Green Design. The main components of green design are energy, water and materials. The goal of Green Design is to reduce the amount of energy, water and materials, which in turn reduces the impact of the proposed building on the

Behalve die rationele maatregelen is de menselijke factor van primair belang. Green Design is niet alleen een technische oplossing. De luchtkwaliteit binnenshuis, het comfort en het welzijn zijn de belangrijkste thema’s voor de mensen in de gebouwen en dit kan allemaal worden bereikt met Green Design.

environment. In addition to such rational measures, the human factor is of primary consideration. Green Design is not just a technical solution. Indoor air quality, human comfort and well-being are the most important issues

De geschiedenis van Green Building Design gaat in Nederland terug tot het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw. In deze periode formuleerde de Nederlandse regering een groen plan, het Nationaal Milieubeleid Plan (NMP), met daarin doelen voor de transportsector, de bouw en de bouwbedrijven. er werden convenanten voor de betrokken sectoren voorgesteld. Ter initiatie van deze overeenkomsten werd er op verschillende platforms gediscussieerd, waardoor men zich bewust werd van de gevolgen van de stedelijke planning, de architectuur en de bouw op het milieu. In de bouwsector werd de nadruk gelegd op water- en energiebesparing, het inzamelen en het hergebruiken van afval en het milieubewust maken van de bevolking.

for the people in the buildings and they can be achieved with Green Design. The history of Green Building Design in the Netherlands goes back to the early 1990’s. During this time, the Dutch government prescribed a green plan with targets for the transportation, building and construction industries. covenants were proposed for all sectors in these industries. To initiate these covenants, discussions were held on different platforms, the result of which was an awareness of the impact of urban planning, architecture and construction on the environment. In the building sector,

als gevolg hiervan zijn vele wetten aangepast. Het bouwbesluit heeft nu een hoofdstuk over milieu, veiligheid en gezondheid. Bij elke aanvraag van een bouwvergunning is een berekening van de energieprestatie vereist. Het directe resultaat hiervan is dat gebouwen 50% energiezuiniger zijn geworden.

the primary categories were defined in these terms: water and energy savings, the collection and recycling of waste and awareness for the environment by the population. as a result many laws were changed. Dutch building regulations now

Green Design en het bouwproces bij KOW Voor een ongetraind oog is het moeilijk om huizen die 15 jaar geleden zijn ontworpen te vergelijken met huizen van nu. Wat zijn de veranderingen met betrekking tot Green Design? Immers, een huis is vaak nog steeds een stenen huis met ramen en deuren en een plat of een glooiend dak.

have a chapter on environmental impact, risk and health. With every building permit application, an energy performance calculation is now required. The direct result of this is that buildings have become 50% more energy efficient. Facing susTainable design and The building process

De voornaamste verschillen zitten in de vele details, binnen en buitenshuis en binnen de muren van de omhulling. In het begin was energiebesparing de voornaamste drijfveer, nu zien we ook een groeiende invloed van nieuwe materiaalconcepten.

9 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 9

aT Kow To an untrained observer, comparing houses designed today to those of 15 years ago, it is hard to identify that any changes, relating to green

green design - GreeN DeSIGN

21-5-2008 10:02:43

De constructie van de omhulling, voornamelijk zichtbaar in de dwarsdoorsnede en de details van de constructie, ondergingen zeer drastische veranderingen; binnen– en buitenmuren zijn goed geïsoleerd, waarbij koudebruggen en infiltratie wordt voor komen. Per saldo leiden deze beperkingen tot volkomen nieuwe details.

design, have taken place. A house, for the most part is still usually a brick building, with windows and doors, a flat or sloped roof. The key differences lie in the many details, inside and outside the house, and within the walls of the enclosure. In the beginning, energy was the

De architecten bij KOW nemen nu hun ontwerpbenadering opnieuw onder de loep. Het menselijke comfort is een essentiële factor geworden. In woningen hebben woonkamers een relatie met de buitenruimte of de tuin. Andere ruimten worden gesitueerd in relatie met hun functie, overdag of ‘s nachts, afhankelijk van de behoefte aan daglicht en directe zoninstraling. Hierdoor wordt het gebruik van daglicht en zon geoptimaliseerd. In kantoren, scholen en in de gezondheidszorg ligt de nadruk weer meer op het gebruik van indirect daglicht en op een aanpak te voorkomen dat het binnen te warm wordt.

main reason for most of the changes. However, we now see the influence of new material concepts as well. The construction of the enclosure, mainly visible in the cross-section construction details, underwent the most drastic changes; inside and outside walls are well insulated and isolated, avoiding cold bridges and air infiltration. Ultimately these restraints lead to completely new details. Architects at KOW are re-thinking their whole design approach. Human comfort has become an essential factor in organising rooms within a

Het duurzame ontwerpproces begint met een goed omschreven groen projectprogramma. Dit programma bestaat uit twee delen:

building. In residential typology, living rooms have a relationship to the outdoor space or gardens. Other rooms are placed in regards to their function during day or night, depending on their need for daylighting

1. Directe informatie met betrekking tot het bouwprogramma, de ruimtelijke relatie, het comfortniveau in de binnenruimte, het energieverbruik, het bouwbudget en de explotatie kosten. 2. Vaststelling van de invloed van de natuur en de cultuur op de voorgestelde locatie voor het te ontwerpen bouwwerk.

and/or direct sun radiation. This has resulted in the optimisation of daylighting and useable solar radiation. In offices, schools and health care however, the emphasis is more on the use of indirect daylight and the ways to avoid over heating of indoor spaces. The sustainable design process begins with a well-defined green project

Bij KOW maakt Green Design deel uit van het ontwerpproces. Het programma van eisen en de natuurlijke potentie worden gecombineerd. De natuur voorziet van een specifieke klimaat. Iedere locatie heeft potentiële bronnen zoals het omringende landschap en de klimatologische omstandigheden. Zon, wind, lucht en regen worden als voordelen gezien. Als we het locatieklimaat en de omgeving kunnen benutten, zal de druk op het milieu zo laag mogelijk zijn. In het algemeen noemen we dit ‘klimaatbewust bouwen’ of ‘bio-climatic design’:

program. This program is organised into two parts: 1. pragmatic information relating to the building’s required spaces, their relationship to each other, the interior comfort level, energy usage, construction and operations budget; and 2. assessment of the influence of nature and culture, at the proposed location, for the proposed structure. At KOW, the Green Design process is an integrated effort. From the onset,

Stap A. Green design. Het voornaamste doel van bio-climatic design is te voorzien in ‘comfortabele’ wooncondities met een minimum aan niet-duurzame (energie) bronnen.

10 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 10

the initial shaping of the project is a simultaneous exercise combining the forces from the practical program together with the influence from

d UUR Z A M e p roj e c t e n - s u sta in a bl e P RO J EC T s

21-5-2008 10:02:43

Dit brengt de investeringen en de lopende kosten (energie) omlaag, waardoor de ecologische schade wordt verminderd.

nature. Nature defines specific climate and resources. All sites have potential resources from the surrounding landscape and the climate. The sun, wind, rain and earth itself are recognised as assets - not liabilities.

Stap B. Het doel bepalen. Dat gebeurt samen met onze opdrachtgevers. De milieubelasting van het gebouw wordt vastgesteld. Bij deze stap wordt het gebruik van energie, water en materialen voor een gebouw zowel voor de bouw als het gebruik onderzocht. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de zogenoemde ‘Trias Ecologica’:

With the conscious and careful use of these local climate-related resources, the pressure on the environment will be low. This is the starting point for the KOW Green Design process. Now that all the aforementioned parameters and local climatic assets have been

1. Verminder het gebruik van beperkte natuurlijke bronnen: energie, water en materialen. 2. Maak gebruik van hernieuwbare bronnen: zonne-energie, wind en aardwarmte. 3. Optimaliseer het gebruik van niet-hernieuwbare bronnen: hergebruik van afval.

defined, the next step is how to fully realise or materialise the project. We name this process “bio-climatic design”. The principles of bio-climatic design include: Step A. Sustainable design. The main objective of bio-climatic design is

Stap C. Bepaal het comfort niveau. Dit slaat niet alleen op temperatuur maar ook op het emotionele comfort. Comfort hangt af van een zorgvuldige toepassing en controle van: temperatuur, vochtigheid, luchtstromen en straling. Emotioneel comfort houdt verband met de directe interactie tussen mensen en gebouwen. Wat voor invloed heeft de gebruiker op het ontwerp van zijn gebouw of werkplek? Deze menselijke factor is een essentieel element voor een succesvol duurzaam bouwontwerp. Onderzoek heeft uitgewezen dat gebruikers die niet bij het ontwerp van een nieuw gebouw zijn betrokken, veel meer zullen klagen over hun woon /werkruimte dan gebruikers die wel bij het ontwerpproces waren betrokken.

to provide ‘comfortable’ living conditions while using a minimum of nonsustainable energy sources. This reduces investment and running cost (energy), a bi-product which minimises ecological damage as well. Step B. Define the goal. At KOW, this is done together with our clients. The environmental impact of the building is decreased to the defined chosen level. In this step we carefully evaluate the flow of energy, water and materials that 'go through' a building both during the construction cycle and during it’s entire lifetime. We use what is referred to as ‘Trias Ecologica’:

Green Design in detail In het Green Design proces is het noodzakelijk de juiste beslissing op het juiste moment in het proces te nemen. Dit werkt kostenbesparend, ook dat is een integraal aspect van green design. Het is belangrijk om verschillende maatregelen te combineren op een dusdanige manier dat de totale investering lager zal zijn dan de som van de aparte maatregelen. Een goed voorbeeld hiervan is het gebruik van zonneenergiesystemen als zonwering: de totale investering zal veel lager zijn dan een aparte investering in zonne-energie - en zonweringsystemen Bovendien zal de output veel groter zijn evenals de terugverdientijd. Het zonnesysteem zal energie produceren en de zonnestraling zal niet het gebouw in komen. Op deze manier wordt ook de behoefte aan koeling verminderd.

11 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 11

1. Reduce the use of limited natural resources: energy, water and materials. 2. Use renewable sources: solar energy, wind, and geo-thermal. 3. Optimise the use of non-renewables: re-use of waste. Step C. Establish the level of human comfort. This refers not only to thermal comfort but also emotional comfort. Thermal comfort depends on careful application and control of: temperature, humidity, air movement and radiation. Emotional comfort is related to the direct interaction between humans and buildings. How can a user influence the creation of his building or his working space? This human factor is an essential ele-

G r e e n d e s i g n - G r e e n d e sign

21-5-2008 10:02:43

Om deze doelen te bereiken is het zeer gewenst om al in de voorbereidende ontwerpfase na te denken over het integrale milieu ontwerp.

ment for successful sustainable building design. furthermore, research has revealed evidence that users that were not involved in the design of a new building will have more complaints about their working/living

als er in deze fase over materialen wordt nagedacht zou men aan de mogelijkheid moeten denken om een bestaand gebouw ingrijpend te verbouwen in plaats van nieuw te bouwen. en als er een nieuw gebouw wordt neergezet, te onderzoeken of bestaande materialen in plaats van nieuwe materialen gebruikt kunnen worden. een in populariteit snel groeiend concept, dat we tegenwoordig gebruiken is cradle to Cradle: ontwerpen met materialen die telkens opnieuw kunnen worden gebruikt, hebben de voorkeur boven materialen die maar één enkele bouwcyclus meegaan. Voor zulke beslissingen is het nodig de levenscyclus (Lca) te analyseren. De kennis op dit gebied is in de afgelopen tien jaar enorm toegenomen. als een materiaal gerecycled kan worden of zelfs kan worden “geupcycled”, krijgt het materiaal of het afval een economische waarde.

space than users who were involved in the design process. susTainable design in deTail In the Green Design process, it is imperative to make the right decisions, at the right time in the process. This can save costs, which in the end, must be an integral aspect of the implementation of sustainable design. It is most important to combine different measures in a way that the total investment will be lower than the total sum of the single measures. A good example of this is the use of solar systems as shading systems: the total investment will be much lower as the separate investment in shading system and solar systems. In addition, the output will be much higher as will be the return on investment. The solar system will produce

Tjerk Reijenga en David Goehring

energy and this radiant energy will not reach the interior of the building, thus reducing the need for cooling as well, a significant tertiary benefit. To achieve these goals, it is necessary to start to think about the total environmental building design in the project program during the preliminary design phase. Thinking about materials in this phase, one should be thinking of the possibility to refurbish an existing building instead of building a new one, and when building new, taking the opportunity to use existing materials instead of new materials. One needs to ask the question, is it possible to construct a building that can be easily transformed or adapted for other functions - or one that can be easily ‘de-constructed’ for future usage. a popular concept we use today is Cradle to Cradle; designing with materials that can be reused over and over again are preferred above materials that last only a single building cycle. for these types of decisions, lifecycle analysis is required. New ideas are rapidly being developed over the last ten years. If a material can be recycled or even up-cycled, the material or the waste receives an economical value.

12 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 12

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:02:44

13 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 13

21-5-2008 10:02:52

14 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 14

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:02:59

KOW duurzaam ontwerp legenda KOW SuStAiNABLE DESiGN LEGEND

De projecten zijn door KOW voorzien van een indicatieve waardering waarbij de gebouwen op genoemde onderdelen zijn vergeleken met duurzaamheidcriteria. De EPc (Energie Prestatie Coëfficiënt) factor vormt daarin het enige harde onderdeel en is verwerkt in de energietabel. De categorieën zijn:

Energie Energy

Water Water

Materialen Materials

The projects are provided with an indicative rating by KOW in which the buildings are compared with each other on sustainability criteria. The EPc (Energy Performance Ratio) factor forms the only firm component and is shown in the Energy table. The categories are:

Mobiliteit Mobility

Binnenmilieu Indoor air quality

Groen Green

Sociaal-culturele aspecten Social-Cultural aspects

* = standaard duurzaamheid ** = standaard met extra maatregelen *** = heel duurzaam **** = zeer duurzaam (op meerdere terreinen)

= standard sustainability

= standard with extra measures

De totaalscore is een gewogen gemiddelde, samengesteld uit de zeven categorieën. Grafisch in beeld gebracht middels het hieronder afgebeelde kader.

The total score is a suggested average rating, based on the mix of

*** = very sustainable **** = highest sustainability (in several areas)

* * * *

15 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 15

* *

the seven categories represented in the graphic below..

* * * *

* * *

* * * *

* *

tOtAL SCORE

* * *

Kow d u u r Z a a M o n T w e r p l e g e n da - K OW S u S Ta I N a B L e D e S I G N L e G e N D

21-5-2008 10:03:07

16 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 16

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:14

Stedelijke planning en landschap uRBAN PLANNiNG AND LANDSCAPE

Bij de stedelijke planning ligt de focus van duurzaamheid op een hoge kwaliteit van de omgeving en de mogelijkheden van efficiënt vervoer. De kwaliteit van de stedelijke ruimte wordt bepaald door de kwaliteit van de gebouwen, de landschappelijke elementen, het microklimaat en de sociale controle. Daarnaast vormen stedelijke omstandigheden als lawaai, schaduw en wind, het stedelijke profiel. Bij vele locaties, vooral in het westen van Nederland, is het water een belangrijke uitdaging. regenwater overlast is een ernstig probleem en er zijn adequate maatregelen nodig, zoals een grote bufferruimte, of oppervlakte water om het op te vangen.

High quality surroundings and efficient transportation is the focus of sustainability in urban planning. The quality of the urban space is stipulated by the quality of the buildings, the landscape elements, the microclimate and the social control. In addition urban physics such as noise, shading and wind also shape the urban profile. Many locations, particularly in the west of the Netherlands, have significant challenges with water. Storm water remains a serious problem and adequate measures are needed, like large buffer spaces, where the pressure of seasonal rising water levels can be released.

Groene zones zijn essentieel in het stedelijk ontwerp omdat die het microklimaat verbeteren. Door het binden van de stof wordt de luchtkwaliteit verbeterd, zuurstof en vochtigheid gegenereerd en ontstaat schaduw. De oplossingen voor regenwater kunnen worden gebruikt om een unieke - zeer gewenste - waterrijke omgeving te scheppen; ‘blauw + groen’ voegen waarde toe aan het onroerend goed.

Green zones are essential to the urban plan as they improve the microclimate while also improving air quality by dust-binding, generating oxygen and humidity, and producing shade. The storm water problem can be used to create unique and highly desirable water surroundings: ‘blue + green’ actually adding value to the property.

De locatie en de richting van het gebouw zijn belangrijk voor de integratie van alle vormen van opnieuw bruikbare energiebronnen. Door de juiste oriëntatie van het gebouw wordt zonne-energie toegelaten en is het gebouw beschermd tegen de koude wind in de winter, en is er schaduw en een koele bries in de zomer. Het is duidelijk dat de directe omgeving en het landschap de hoeveelheid zon, daglicht, wind en vochtigheid om het gebouw zal beïnvloeden.

The location and the orientation of the building are important for the integration of all forms of renewable energy sources. The right orientation of the building will provide the building with sunshine and protection against cold winds in winter; and with shading and a cool breeze in summer. It is clear that the direct surroundings and the landscaping will influence the amount of sun and daylight, wind and humidity around

een stedelijke omgeving met alleen steenachtige bestratingen is de slechtst mogelijke situatie voor het microklimaat. Vaak is er niet zoveel keuze, de bestaande omgeving is aanwezig en de klant of zijn architect heeft daar geen invloed op. In dat geval is er creativiteit van de architect nodig die bijvoorbeeld vijvers, waterbassins, groenfaçades en groene daken om het gebouw heen kan gebruiken om de woonkwaliteit te verbeteren en daarmee ook de directe omgeving kan beïnvloeden c.q. verbeteren.

a building. an urban situation with only concrete and stone paving is the worst possible situation for the surrounding climate. In many cases there are not so many choices, existing surroundings remain and cannot be influenced by the client or his architect. In that case, it will be the creativity of the architect who can use ponds, water basins, green façades and green

Tjerk Reijenga en David Goehring

roofs to improve the living quality around the building edges and thus influencing the immediate surroundings as well.

17 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 17

s T e d e l i j K e p l a n n i n g e n l a n d s c h a p - u r Ba N P L a N N I N G a N D L a N D S c a P e

21-5-2008 10:03:15

Nieuw Terbregge, dat tussen 1999 en 2003 gerealiseerd werd, is een woonwijk aan de rand van rotterdam net buiten de ring. In een vroege fase kwamen alle betrokken partijen overeen dat deze wijk als een voorbeeldproject van duurzaam bouwen ontwikkeld zou worden. De ambities voor Nieuw Terbregge lagen hoog voor veel aspecten van het project: architectuur, duurzaamheid, menselijk comfort en korte afstand naar recreatiegebieden en het stadscentrum. De ambities werden gehaald dankzij de inspanningen van alle deelnemers en aanvullende financiering door het Europese Thermische Programma: re_Start (renewable Strategies and Technology applications for regenerating Towns). Deze huizen zijn ontworpen om het energiegebruik in te dammen. energie wordt zowel collectief als individueel geproduceerd. Het watersysteem in het gebied zorgt voor een goede habitat voor wilde dieren en dient ook als opslag voor regenwater.

Landschappelijke impressie Rural impression

realised between 1999 and 2003, Nieuw Terbregge is a newly devel-

Het is een demonstratieproject voor duurzaam bouwen, waarbij verschillende duurzame kenmerken gemakkelijk in het plan kunnen worden herkend. er is veel aandacht voor het besparen van energie en voor het gebruik van duurzame energie. alle woonhuizen in Nieuw Terbregge zijn zeer goed ge誰soleerd. De op het zuiden gerichte raamopeningen zorgen voor passieve zonne-energie.

oped residential area at the edge of rotterdam just outside the ring. In the early stages, all parties from the community, developers and the utility companies, came together and agreed to develop this area as an 'example project' for sustainable building. The ambitions for Nieuw Terbregge were high for many aspects of the project: architecture, sustainability, human comfort, and short travel distance to recreational areas and the city centre. ambitions were met due to the efforts of all participants and additional financing by the European Thermie Program: RE_Start (REnewable Strategies and Technology Applications for Regenerating Towns). The result: sustainable buildings and energy saving measures that work through all scales of the project. The houses are designed to reduce energy consumption. energy is produced, both collective and individually. The water system in the area provides a good habitat for wildlife and is also storage for rainwater. Being an actual demonstration project for sustainable building, several sustainable features can be easily recognised in the plan. attention has been paid to energy savings and use of sustainable energy.

Waterwoningen Water residences

18 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 18

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:20

Nieuw Terbregge ***

StEDENBOuWKuNDiG MAStERPLAN & ARChitECtuuR uRBAN MAStERPLAN & ARChitECtuRE StOOPWEGGEBiED - ROttERDAM StOOPWEG AREA - ROttERDAM, thE NEthERLANDS

Stedenbouwkundig masterplan Urban Masterplan

* * * *

19 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 19

* * * *

* *

* * *

* *

* * *

tOtAL SCORE

* * *

n i e u w T e r b r e g g e - rOT T e r Da M

21-5-2008 10:03:29

De duurzame stedelijke planning komt ook tot uiting in het speciale watersysteem en de maatregelen om de bereikbaarheid met de fiets te vergroten.

all dwellings in Nieuw Terbregge have very high insulation in order to reduce energy demand. The south-orientation of most window openings provides passive solar energy. Other expressions of sustainable urban planning

Wat de andere aspecten van duurzaam bouwen betreft zijn er materialen en waterbesparingsapparatuur gekozen die goed zijn voor het milieu. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van tropisch hardhout met het fSc keurmerk, het niet gebruiken van koper, zink en lood voor goten, het niet gebruiken van producten van polyurethaan en het vermijden van het overbodige gebruik van materiaal.

are the special water system and measures to enlarge accessibility for bicycles. concerning other aspects of sustainable building environmentally sound building materials and water saving devices have been chosen. examples include the use of tropical hardwood with fSc quality mark, elimi-

Regionale en stedelijke context Nieuw Terbregge is een grootschalige nieuwe wijk vlakbij de rotte, de rivier waaraan rotterdam zijn naam dankt. er zijn in het totaal 860 woningen gerealiseerd. In de eerste fase ging het om 380 woningen zowel sociale woningbouw als koopwoningen.

nation of copper, zinc and lead for gutters, elimination of polyurethane products and unnecessary use of materials. regional and urban conTeXT Nieuw Terbregge is a large-scale new settlement near to the rotte, the

Wat het vervoer aangaat heeft de ontwikkeling een unieke en gunstige mix aan keuzes voor de inwoners. De maximum snelheid voor autoâ&#x20AC;&#x2122;s is 30 km/h.

river that gave rotterdam its name. In total 860 dwellings have been realised. Phase 1 involves 380 dwellings, a mix of social housing and houses for private ownership.

Wooneilanden Residencial islands

20 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 20

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:31

Sportvelden, autovrije zones, fietspaden en historische inspiratie (met de molen op de achtergrond) Community sport fields, auto free zones, bike paths and historic inspiration (windmill in background)

21 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 21

n i e u w T e r b r e g g e - rOT T e r Da M

21-5-2008 10:03:37

er zijn goede vervoerroutes naar en over de rotte, naar recreatiegebieden en naar het stadscentrum. Het gebied is geschikt voor fietsers en voetgangers. Er zijn innovatieve parkeeroplossingen gevonden zowel in iets wat lijkt op een gebroken straat-niveau als ook inpandig parkeren. Nieuw Terbregge heeft zijn eigen watermanagementsysteem. Het water uit de rotte wordt voordat het in het gebied komt gezuiverd door biofilters. Het regenwater van de daken en de straten wordt uit het gebied via de kanalen afgevoerd. Het regenwater van de hoofdweg loopt weg via een speciaal rioolsysteem. In het gebied worden verschillende systemen voor de productie van energie gebruikt: de meeste huizenblokken hebben een gezamenlijke gecombineerde warmtekrachtopwekking, sommige hebben ook warmtepompen en de meeste huizen hebben zonnecollectoren voor de dagelijkse vraag naar warm water.

Mini warmte kachtcentrale (WKK) Central power unit

regarding transportation, the development has a unique and convenient mix of options for its inhabitants. for autos, the maximum speed is 30 km/h. It has good transportation routes to and across the rotte river, to recreational areas and to the city centre. The area is well adapted for cyclists and pedestrians. Innovative parking solutions were found in the likes of split street level and indoor parking. Nieuw Terbregge has its own water management system. Water from the rotte is purged by helophytes before entering the area. rainwater from roofs and streets leaves the area via the canals. rainwater from the main road leaves through a special sewage system. Different systems for energy production are used in the area: most housing blocks have collective combined heat power production, some also have heat pumps, and most houses have solar collectors for domestic hot water demand. Wonen aan de Rotte Living on the Rotte River

22 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 22

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:38

Energiebesparing demonstratie In Nieuw Terbregge heeft elk deelgebied een combinatie van gezamenlijke en individuele warmte- en stroomproductie: • 41 woningen hebben een individuele zonnecollector voor DHW en voor verwarming • 32 woningen zijn geoptimaliseerd met passief zonne-energie gebruik door middel van zonnehuizen en zonnecollectoren • 38 woningen hebben WKK, een warmtepomp en zonnecollectoren • 150 woningen met WKK, gedeeltelijk met zonnecollectoren • 170 woningen hebben zonnecollectoren voor DHW als een onderdeel van het re-Start programma worden de huizen en het gebied eromheen gecontroleerd om de energie-efficiency en het comfort van de verschillende maatregelen te evalueren. De volgende onderwerpen zijn geëvalueerd: • Energiegebruik: warmte en elektriciteit • CO2-uitstoot • Comfort en de beleving van de bewoners • Warmte ophoping in de woningen • Resultaten van de combinatie van Lage Temperatuur Verwarming gecombineerd met verschillende energiebronnen • Verdeling van de verliezen van het collectieve energiesysteem • Effecten van het zonnewarmtesysteem op de opbrengsten van de zonnecollector in vergelijking tot wat een normale zonnecollector aan dagelijks warm water oplevert • De werking van innovatieve maatregelen (mini WKK-centrale, hoog rendement verwarming, warmtepompen, zonnewarmtesystemen en zonnekamers) Zonne-energie schema Solar diagram

23 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 23

n i e u w T e r b r e g g e - rOT T e r Da M

21-5-2008 10:03:42

Gebruiksaanwijzingen Om een gezond binnenklimaat te stimuleren en de belasting van het milieu laag te houden, hebben de bewoners gedurende de gebruiksfase een handboek gekregen waarin de volgende onderwerpen zijn uiteengezet:

energY-saVing deMonsTraTion In Nieuw Terbregge every component has a different combination of collective and individual heat and power production: • 41 dwellings have individual solar collector for DHW and heating • 32 optimised with passive solar energy use through sun houses and

Inrichting binnenshuis en van de tuin (verf, behang, keukenmateriaal, gebruik van duurzaam hout) • Verwarmingssysteem • Ventilatiesysteem • Heet watersysteem • Waterbesparing • Onderhoud van het huis

solar collectors • 38 have CHP, heat pump and solar collectors • 150 with CHP, partly with solar collecttors (see a.o. Island Dwellings) • 170 have solar collectos for DHW as part of the re-Start program, the houses and the surrounding area are monitored in order to evaluate the energy-efficiency and comfort of the different measures. The following topics have been evaluated:

Alle inwoners van Nieuwe Terbregge ontvangen dit handboek waarin specifieke informatie staat over de installaties en de kenmerken van hun woning. Net als bij de rest van het project hebben zowel de onroerende goed ontwikkelaar en de gemeente het handboek gefinancierd.

• Energy use: warmth and electricity • CO2-emission • Comfort and appreciation of inhabitants • Warmth accumulation of the dwellings • Results of the combination of Low Tempeature Heating in combination with different energy sources • Distribution losses of collective energy system • Effects of the solar heating system on the revenues of the solar collector compared to the yield of a normal solar collector for daily hot water • The functioning of innovative measures (mini CHP-central, high yield heating, heat pump, solar heating system and sunrooms)

Parkeren op binnenterrein View concealed parking

Autovrije zones Auto free zones

24 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 24

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:44

user Manuals In order to stimulate a healthy indoor climate and keep environmental loading low, all inhabitants received a manual in which following topics are outlined: Indoor and garden decoration (painting, wallpaper, kitchen material, use of sustainable wood) • Heating system • Ventilation system • Hot water system • Water saving • Maintenance of the house all inhabitants of Nieuwe Terbregge receive this manual containing specific information on the installations and features of their dwelling. Like the rest of the project, both the real estate developer and the municipality financed the manual.

Waterzuivering Water purification

Waterwoningen Water residences

25 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 25

n i e u w T e r b r e g g e - rOT T e r Da M

21-5-2008 10:03:49

Stedenbouwkundig ontwerp Het masterplan omvat maatregelen die de Lagune del Mort doen herleven en nieuwe kwaliteit aan het gebied toevoegen. Het plan heeft als doel het bestaande gebied te beschermen, natuurlijke waarden te versterken en de Lagune del Mort door toevoer van schoon water te herstellen. Het te bebouwen gebied, slechts 20% van het totaal, legt minimaal beslag op de natuurlijke omgeving en beperkt de verstoring van deze natuurlijke omgeving. De nieuwe bebouwing geeft ook een sterke ruimtelijke en economische impuls aan het dorp eraclea Mare. De overige 80% van het gebied wordt ‘teruggegeven aan de natuur’. een nieuw ‘Landbouwpark’ wordt intermediair tussen de nieuwe natuur en het bestaande landbouwgebied. Vier ecosystemen worden geconstrueerd: ‘landbouwparkgebied’, zoetwater ‘wetlands’, brakwater moeras en een buffer van bos langs de randen. De locatie wordt vorm gegeven rond drie bebouwde gebieden, voldoende van elkaar gescheiden om bestaande zicht-assen in het landschap te handhaven en een open corridor voor flora en fauna te behouden. De oriëntatie van de gebieden en de ontwerpen van de gebouwen zijn gebaseerd op een klimatologische aanpak. Dit is onder andere een strategie voor passief koelen. Het resultaat is een verkaveling die maximaal profiteert van zicht-assen en benutting van wind en natuurlijke ventilatie.

Haven met jachtclub Boat docks and yacht club

urban design The master plan outlines measures for revitalisation of Laguna del Mort and adding value to the region as a whole. The aim is to protect the existing landscape, reinforce natural features and clean up the water in the Laguna del Mort. The new built area, which only takes up 20% of the total available space, puts minimum pressure on the natural environment while still making a significant contribution to the urban fabric and economy of the village of eraclea Mare. The remaining 80% of the region covered by the plan is ‘given back to nature’. a new agriculture park forms a buffer zone between the revitalised landscape and existing farmland. Four new ecosystems are created: the above-mentioned agriculture park, fresh-water wetlands, a brack water marsh area and a peripheral strip of woodland. The development comprises three built areas, sufficiently far apart to preserve existing lines of sight in the landscape and to provide an open corridor for flora and fauna. The orientation of the various zones and the design of the buildings are based on climatological considerations to allow wind along the lines of sight to provide passive cooling and natural ventilation. hoTel and conVenTion cenTre The master plan aims to reinforce the economic position of eraclea Mare. The new commercial area complements the existing village well. The attractive new dwellings are intended for year-round resi-

Entreegebied Front plaza/ entrance

26 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 26

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:03:53

Valle Ossi ***

StEDENBOuWKuNDiG MAStERPLAN & ARChitECtuuR uRBAN MAStERPLAN & ARChitECtuRE ERACLEA (VENEtiË), itALiË ERACLEA (VENiCE), itALY

1 2

1. Het hoofdgebied en de haven 2. Het vissersdorp 3. Het dorp ‘Piave’ 4. Het kanaal Eraclea met ‘Casoni’

5. Het landbouw park 6. De zoetwater ‘Wetlands’ 7. Het brakwater moeras 8. Buffer van bos langs de randen

1. The main location and harbour 2. The fisher’s village 3. The village ‘Piave’ 4. The canal Eraclea with ‘Casoni’

27 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 27

5. The agricultural park 6. The sweet water ‘Wetlands’ 7. The brack water marsh 8. Buffer zone along wooded edge

* * *

* *

* * *

* * * *

* * *

tOtAL SCORE

* * *

Va l l e o s s i - e r ac L e a

21-5-2008 10:04:03

Promenade Promenade

Waterwoningen Water dwellings

Havenwoningen Harbor dwellings

28 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 28

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:04:09

Hotel en Congrescentrum Het masterplan versterkt de economische positie van eraclea Mare. Het nieuwe commerciĂŤle gebied is een goede aanvulling voor het bestaande dorp. De nieuwe woningen zijn aantrekkelijk en zijn bestemd voor permanente bewoning. De natuurlijke omgeving wordt beschermd en uitgebreid met een nieuw attractief natuurgebied. Een duurzame ontwerpbenadering is de rode draad van het project: het milieu, de levensomstandigheden, de innovatietechnologie, de bouwtechniek, de energiesystemen van de gebouwen en innovatieve faciliteiten staan centraal. Het hotel en congrescentrum worden dichtbij het centrum van eraclea Mare gevestigd. Het is omringd door commerciĂŤle ruimte (units), bars en restaurants en geschikt voor grote evenementen. Het gebied is goed bereikbaar met ruime parkeervoorzieningen en is verbonden met het bestaande dorpscentrum met zijn hotels en horeca. De aanwezigheid van grote overkappingen voor markten/beurzen en de in typologie en in grootte variĂŤrende units maken het centrum geschikt voor divers gebruik. er zijn units voor seizoensgebruik en voor permanent gebruik. De typologische mix en de grote verscheidenheid van gebruik (commercieel, toeristisch, recreatief, bewoning, enz.) vergroten de economische mogelijkheden van het gebied.

dence, while the surrounding landscape is preserved and extended by addition of the new eco-zones that add both recreational and educational value. A sustainable design approach underlies the entire project: the environment, living conditions, innovation technologies, construction, energy systems of the buildings and innovative facilities are all emphasised. The Hotel and congress centre designed with the space and facilities needed for big events, will be situated near the centre of eraclea Mare and will be surrounded by commercial units, bars and restaurants. The area has convenient access by road and ample parking space, and is linked to the heart of the existing village with its hotels, bars and restaurants. The presence of large covered areas that can be used for markets, fairs, etc., and of dwellings of various sizes and designs makes the new village centre suitable for a variety of uses. There are dwelling units for both seasonal and year-round use. The wide range of building types and applications (commercial, tourist, recreational, residential, etc.) increases the economic scope of the development.

Zomersituatie (12.00 uur) Summer time thermal diagram

29 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 29

Wintersituatie (12.00 uur) Winter time thermal diagram

Va l l e o s s i - e r ac L e a

21-5-2008 10:04:14

Massamodel Massing model

Park 20|20, Cradle to Cradle De ontwikkeling van een zeven hectare groot kantorenterrein, gelegen nabij de luchthaven Schiphol, is een nieuw project met de hoogste duurzaamheiddoelen. Opdrachtgever heeft de bedenkers van cradle to cradle (c2c), William McDonough + Partners verzocht het eerste volledige c2c project in Nederland te maken. KOW is gekozen als uitvoerende architect om WM+P bij te staan bij de realisatie van dit ambitieuze project.

parK 20|20, cradle To cradle

Het terrein waar 120.000 m2 aan kantoorruimte en winkels wordt gebouwd, zal de komende 8 jaar in verschillende fasen worden ontwikkeld.

The project is currently in finalisation of the master plan. The site, which

This office campus development (seven hectars) located near Schiphol airport is a new project with the highest sustainability goals. The developer has commissioned the authors of cradle to cradle (c2c), William McDonough + Partners to create the first fully C2C project in the Netherlands. KOW was selected as executive architects, to assist WM+P in realising this ambitious project.

will house 120,000 m2 of office and supporting commercial space, will be built in several phases over the next eight years. While some materi-

er is gestart in workshops met opdrachtgever, wetenschappers, DuBo-adviseurs en architecten. Zij hadden de opdracht duurzame maatregelen en oplossingen vast te stellen voorafgaand aan het ontwerp, inclusief een kostenoverzicht en een beeld van de effectiviteit de levenscycluskosten, energiebesparing en koolstofreductie.

als and building components have evolved to c2c, it is acknowledged

er zijn meer dan 60 aparte duurzame maatregelen geëvalueerd. Deze waren gegroepeerd in pakketten

Included in the workshop were researchers from leading universities,

that full c2c buildings might take some time to evolve, so the project team has taken the approach of create a sustainability framework of “Towards C2C”.

governmental and private foundations concerned with sustainability, along with the technical advisors and the architectural team. The task

Pakket 1. Samenhangend met het verkleinen van het volume en de massa van het gebouw, de hoeveelheid materialen, het beperken van verpakking en bouwafval, prefab bouwcomponenten.

30 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 30

was to establish sustainable measures for the project, prior to actual building design, and to forecast their effectiveness in life cycle cost, energy saving, and carbon reduction.

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:04:17

Park 20|20 ****

KANtOORPARK OFFiCE PARK BEuKENhORSt ZuiD - hOOFDDORP BEuKENhORSt SOuth - hOOFDDORP, thE NEthERLANDS

* * * *

31 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 31

* * * *

* * *

* * * *

* * *

tOtAL SCORE

* * * *

pa r K 2 0 | 2 0 - H O O f D D O r P

21-5-2008 10:04:27

Pakket 2. apparatuur om het watergebruik in de gebouwen te verminderen. Pakket 3. Oriëntatie op de zon, optimalisatie om zonnestraling in kantoren te verminderen, zonneschermen, jaloezieën, voordelen van atriums. Pakket 4. regenwatermanagement, grijs watersystemen. Pakket 5. High performance isolatie in muren, daken en ramen. Pakket 6. Lage temperaturen verwarming en koeling, warmtepompen, asfaltcollectoren, opslag van aardwarmte. Pakket 7.Verlichting en verlichting efficiency controles. Pakket 8. Warmteterugwinning, warmtewielen, faseomzetting materialen Pakket 9. Door de zon verwarmd huishoudelijk warm water, combiwarmtepomp. Pakket 10. Living Machine. afvalmaterialen omvormen tot biomassa, biofermentatie. Pakket 11. Living Machine. Grijs water/ zwart watermanagement. Pakket 12. Living Machine. elektriciteit en warmtegeneratie teruggave. Pakket 13. Duurzame energie. Kleine windturbines ter plekke, grote windturbines offsite, pv opties op het dak, verticale toepassingen, gebruik van groene stroom.

Over sixty individual sustainable measures were evaluated. These were organized into thirteen packets which the team carefully evaluated. Packet 1. related to reducing volume and mass of the building, materials, limiting packaging and construction waste, prefabrication building components. Packet 2. Water reducing devises within the buildings. Packet 3. Solar orientation, optimisation to reduce solar radiation in offices, sun louvers, blinds, benefits of atriums. Packet 4. rain water management, grey water systems. Packet 5. High performance insulation in walls, roofing, glazing. Packet 6. Low temperature heating and cooling, heat pumps, asphalt collector, geo-thermal storage. Packet 7. Lighting and lighting efficiency controls. Packet 8. Heat recovery, thermal wheels, phase change materials Packet 9. Solar domestic hot water, combi-heat pump.

eenmaal goedgekeurd werden de gegevens van elk pakket in een computermodel financieel doorgerekend. Door een belangrijke reductie van de vraag kan het gebruik van niet recycleerbare energie en het koolstofprofiel omlaag worden gebracht. Ook werd het project geëvalueerd met Green calc+ ter bepaling van de algehele duurzaamheid. In elke fase wordt het project gevolgd met verschillende meetinstrumenten, waaronder GPr, LeeD en - na ingebruikname - met meetapparatuur.

Massamodel met zonne- energie daken Massing model with solar roofs

biofermentation. Packet 11. Living Machine. Grey water/black water management. Packet 12. Living Machine. electricity and heat generation return to buildings.

Massamodel met glazen gevels Massing model with glass façades

32 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 32

Packet 10. Living Machine. Waste materials converted to biomass,

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:04:41

Packet 13. Sustainable energy. Small wind turbines on-site, large wind turbines off-site, pv options on roof, vertical applications, use of green power. Once approved, each packet’s data was then placed into a computer model to illustrate financial assets and liabilities. The conclusions revealed that through significant demand reduction, we were able to reduce non-renewable energy and carbon profile. Finally, the project was then evaluated with Green calc+ to determine it’s overall sustainability. During each phase, the project will be tracked with various measurement tools, including GPr, LeeD and post occupancy monitoring devises.

Amerikaanse en Nederlandse duurzaamheidsexperts komen samen voor een twee daagse Cradle to Cradle workshop American and Dutch sustainabilty experts gather for a two day C2C workshop

Vegetatiedak met geïntregeerde PV panelen Green roof with integrated Photovoltaic Canopy

33 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 33

pa r K 2 0 | 2 0 - H O O f D D O r P

21-5-2008 10:04:57

34 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 34

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:05:14

Architectuur Architecture

Waar stedelijke planning een belangrijk beginpunt is, bepaalt het ontwerp van het gebouw de echte duurzaamheid.

Although urban planning is an important starting point, the design of the

Oriëntatie De organisatie van de plattegronden staat in directe relatie met de oriëntatie Het zorgvuldig plaatsen van ruimten in overeenstemming met hun thermische eisen heeft belangrijke voordelen in Green Design. Woon- en werkruimten die vooral ’s ochtends of overdag worden gebruikt, kunnen aan de oost of zuidzijde worden geplaatst. Ruimten die niet voortdurend hoeven te worden verwarmd of die veel warmtecomfort nodig hebben, kunnen naar het westen worden gericht. Ruimten met warmteproducerende installaties zoals keukens en computerwerkruimten kunnen het beste aan de noordzijde geplaatst worden. Bepaalde ruimten, zoals badkamers die het hele jaar door veel temperatuur binnenshuis vragen, liever centraal in het huis. Koelere ruimten, zoals opslagruimten, aan de koude buitenranden. Bufferruimten die geen stabiele temperatuur binnenshuis nodig hebben, kunnen nuttige overgangen zijn tussen het klimaat binnen en buiten.

Orientation

building determines the real sustainability.

The organisation of the plan has a direct relationship with orientation. The careful placement of spaces according to their inherent thermal requirements has significant benefits in green design. Living and working spaces that are mainly in use in the morning or the daytime can be located on the east and south side. Spaces that do not require sustained heating or much thermal comfort can be orientated on the west. Spaces with equipment that produce heat, for example kitchens and computer workspaces, are best located on the north side. Certain spaces like bathrooms, that have a high indoor temperature demand over the year, can be centrally located inside the house. Cooler spaces like storage rooms can be on the cool perimeter of the building. Buffer spaces that do not require a stable indoor temperature can be a useful environment between the indoor and the outdoor climates.

Iedere ontwerpbeslissing moet zeer zorgvuldig worden genomen. Soms is het onmogelijk een bepaalde beslissing uit te voeren, omdat er nog andere eisen zijn zoals daglicht of het onder controle houden van het geluidsniveau. Daarom is het nuttig een hiërarchie te ontwikkelen, die bepaalt welke maatregelen de meeste (milieu)winst voor het project opleveren.

Design decisions must be made very carefully. Sometimes it will not be possible to realise a certain decision, as there may be other requirements like daylight or noise control, that limit design possibilities. In this regard, developing a hierarchy will help determine which measures will result in the greatest benefit for the project.

Materialen Hoe kan de keuze en de toepassing van materialen het green design het meest beïnvloeden? Ook hier past de aanpak van de ‘Trias Ecologica’: kan ik de hoeveelheid materialen verminderen? Kan ik recyclebare materialen gebruiken? Hoe kan ik het gebruik van niet-recyclebare materialen optimaliseren of de materialen gebruiken die het milieu het minst belasten?

Materials How can the selection and application of materials have the greatest influence on my green design? For this, we apply the concept of 'Trias Ecologica': Can I reduce the amount of materials? Can I use renewable materials? How can I optimise the use of non-renewable materials or use the materials with the lowest environmental impact?

De vermindering van de hoeveelheid materialen is het belangrijkste uitgangspunt. Veel traditionele bouwbedrijven gebruiken verschillende materialen, die handig zijn vanwege de snelheid waarmee ze kunnen worden toegepast. Dit uitgangspunt leidt

35 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 35

The most important starting point is to reduce the amount of materials. Many traditional building assemblies are predicated on sequential ap-

a r c h i t e c t u u r - A r c hit e c t u r e

21-5-2008 10:05:17

vaak tot gebouwen met overmatige loze ruimtes, waardoor de omtrek van het gebouw groter wordt. Een slimmere assemblage (slim bouwen) van een gebouw kan de kosten aanzienlijk terugbrengen en een positief netto resultaat wat betreft duurzaamheid geven. Ook kan een groen ontwerp worden gemaakt door het aantal constructiedetails te verkleinen. Dat is een kwestie van creatief denken. Een zuiver ontwerp heeft niet veel versiering nodig.

plication of various trades, made convenient for the speed of installation. This often results in buildings with excessive floor to ceiling cavities, resulting in more building perimeter. Thus smarter building assemblies can greatly reduce costs and have a net positive result in sustainability. On another level, a green design can be realised by minimising of construction details. This is a matter of creative thinking and trends. A pure design does not need much decoration.

De grootste kansen liggen bij herwinbare materialen. Deze variëren van landbouwproducten en afval tot het gebruik van bamboe voor triplex, vloeren en IPE-profielen. Materiaalkeuze wordt gemaakt volgens de Cradle to Cradle principes, waarbij bouwmaterialen deel uitmaken van een biologische of technische cyclus en bouwcomponenten dusdanig worden gefabriceerd dat toekomstig hergebruik ervan mogelijk wordt gemaakt als de gebouwen aan het einde van hun bestaan zijn.

One of the best opportunities today lies in renewable materials, as new advances in alternatives ranging from agricultural crops and waste, to the use of bamboo for plywood, flooring and I-beams. Choices in materialisation are being made following ‘Cradle to Cradle’ principles, where building materials are part of a biological or technical nutrient cycle and building components are manufactured in a way to ensure future usage

Water Er is een groeiende behoefte aan vers drinkwater. Nu wordt water in gebouwen voornamelijk gebruikt als een transportmedium. Het vervoert warmte in een verwarmingssysteem, afval in een afvoersysteem en vuil als het gebouw wordt schoongemaakt. Minder dan 10% van de vraag naar water is voor direct menselijk gebruik, zoals drinken en koken. Veel functies kunnen met minder water worden gedaan of met water van een mindere kwaliteit zoals regenwater of behandeld grijs water.

when buildings reach completion of their life-cycle. Water There is a growing need for fresh water. In actuality, water in buildings is mainly in use as a transport medium. It transports heat in a heating system, transports waste in a sewage system and transports dirt while cleaning the building. Less then 10% of the demand for water will be used for direct human use like drinking and cooking. Many functions

Energie en Systemen Green Design focust zich vooral op energie, energiebesparing, duurzame energie en efficiënt gebruik van niet duurzame energie. De voornaamste aspecten zijn: - Zonne-energie voor verwarming en warm water - Natuurlijke ventilatie voor koeling - Toepassing van zonwering en daglichttoetreding Het directe gebruik van zonne-energie of van passieve zonne-energie is de voornaamste basis voor een nieuw ontwerp. Vanwege de verandering in gebruik en de mogelijkheid om een kamer ’s nachts - na zonsondergang - te verwarmen dient het passieve principe uitgebreid te worden met actieve zonnesystemen. Een regel voor het winterseizoen is de warmtewinst overdag te maximaliseren en het warmteverlies te verkleinen.

36 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 36

can be done with less water or with water that has a lower quality level like rainwater or treated grey water. Energy and Systems The main focus for Green Design remains related to energy, energy conservation, renewable energy and efficient non-renewable energy. The main categories in responsible building design are: - Solar energy for heating - Ventilation for cooling - Shading and daylighting The direct use of solar energy or passive solar energy is the primary

d UUR Z A M e p roj e c t e n - s u sta in a bl e P RO J EC T s

21-5-2008 10:05:17

Dat betekent dat gebouwen op het zuiden of zuidoosten gericht moeten zijn om zonne-energie te ontvangen via de ramen, vooral in de ochtenduren.

basis for a new design. Because of the change in use, and the possibility of heating a room at night, after sunset, the passive principle needs to be extended with active solar systems. A rule for the winter season is to

Voor huishoudelijk warmwatergebruik, zijn in het dak geïntegreerde zonnecollectoren toepasbaar. PV (fotovoltaïsche) modules produceren elektriciteit. Behalve hun primaire functie kunnen PV systemen ook dienen als dakbedekking, gevelbekleding en als zonweringsysteem. Het is essentieel de zonne-energiesystemen vanaf het begin in het ontwerp te betrekken (BIPV = Building Integrated Photovoltaic).

maximise heat gain during the day and minimise heat loss. This means that buildings have to face south and southeast to receive solar energy through the windows, especially in the morning hours. For domestic hot water usage, roof-integrated solar thermal panels are common in the marketplace. PV (photovoltaic) solar cell modules pro-

De zomerperiode is de periode met de hoogste vraag naar elektrische energie. Dat komt voornamelijk door de mechanische koeling. De warmtelast van gebouwen kan worden verminderd door energiebesparingmaatregelen in de schil van het gebouw. De eerste stap is excessieve warmtelast veroorzaakt door apparatuur te vermijden. Computer monitors, televisie en koelkasten produceren een hoge warmtelast. Hoog rendement apparatuur als platte schermen en energiezuinige apparaten zijn een betere oplossing. De tweede stap bestaat uit het vermijden van binnendringende zonneenergie. Dit is een kwestie van de juiste gevel te ontwerpen en buiten zonneschermen te plaatsen. Een gebouw met ‘wenkbrauwen’ zal ’s zomers comfortabel zijn.

duce electricity. In addition to their primary function, PV’s can double as roofing, façade cladding and shading systems. Integration of the systems in buildings, or BIPV, is essential at an early stage of the design process. The summer period is the period with the highest electrical energy demand. This is mainly due to mechanical cooling. The heat-load of buildings can be decreased by energy saving measures in the building skin and in the various applications in the building. The first step is to avoid excessive heat load in working or living spaces. Computer monitors, tele-

Hoe effectief het daglichtontwerp ook is, vrijwel elk gebouw heeft kunstlicht ook nodig, voor gebruik ‘s nachts, voor raamloze ruimtes overdag en als een aanvulling voor het daglicht als het donker wordt. Als een daglichtsysteem energiebesparing op moet leveren, is het belangrijk dat het kunstlicht niet aangaat zolang het daglicht nog voldoende licht verschaft. Dit kan bereikt worden door eenvoudige automatische regelsystemen. Componenten van een automatisch regelsysteem kunnen bestaan uit: timers en bewegingsensoren.

vision and refrigerators produce a large heat load. High-efficiency appliances, like flat screen and appliances with energy-efficient ratings are a better solution. The second step is to avoid allowing solar radiation to penetrate into the building in the summer. This is a matter of designing the right façade and applying internal blinds or external sun louvers. A building with ‘eye-brows’ will be more comfortable in summer. No matter how effective the daylighting design is, virtually every building

Tjerk Reijenga en David Goehring

requires an artificial lighting system, especially for night time use, for windowless spaces or to supplement daylight when it falls below acceptable levels. If a daylighting system is to produce energy savings, it is important that artificial lighting is not switched on as long as daylight is providing adequate illumination. This can be reached by simple automatic control systems. Components of an automatic control system may include timers and sensors.

37 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 37

I n d e l i n g a r c h i t e c t u u r - I nt rod u c tion A r c hit e c t u r e

21-5-2008 10:05:17

Kantoor- en laboratorium renovatie Gebouw 31 Dit project geeft aan hoe de toepassing van fotovoltaïsche energie (photovoltaic, PV licht en energie) kan worden bevorderd door de integratie van een PV-systeem in de gevel en het dak van een bestaand kantoor- en laboratoriumgebouw. Het bestaande gebouw van het energie centrum Nederland (ecN) was een voorbeeld van een slecht geïsoleerd gebouw met veel koudebruggen. De zuidgevel van het gebouw is vernieuwd en daarbij voorzien van een ingenieus systeem voor zonwering door middel van lamellen, geïntegreerd met 300 m2 zonnepanelen. In het gebogen dak is nog eens 300 m2 PV geïntegreerd. Ook de klimaat installaties van het gebouw zijn vernieuwd. Het geïntegreerde PV-systeem in de gevel combineert de opwekking van energie met een goed uitzicht, een kwalitatieve verbetering van de daglichttoetreding en een daling van de warmtelast. Doordat een deel van de lamellen in positie kan worden gedraaid ontstaat een gevarieerde gevel. De gevel is goed bereikbaar omdat de zelfdragende constructie 0,80 m voor de gevel is geplaatst. Het totale PV-systeem heeft een capaciteit van 72 kWp en levert ca. 56.440 kWh per jaar. Het systeem is netgekoppeld. Door de renovatie daalt het energiegebruik in het gebouw met 75%. De resultaten, kennis en ervaring worden gebruikt om de mogelijkheden voor toepassing van PV op grotere schaal te verbeteren.

Entree Entrance

Bedienbare schermen met ingebouwde zonnepanelen Operable sun louvres with integrated PV panels

renoVaTion oF oFFice and laboraTorY space in building 31 This exemplary project shows how photovoltaic solar panels for sustainable energy generation can be built into the façade and roof of the existing office and laboratory building at the ECN Energy Research Centre in Petten, the Netherlands. The original building was a classic example of poor insulation with lots of cold bridges. The south front of the building has been renovated and provided with an ingenious system to cut down sunlight, with movable louvers powered by 300 m2 of solar panels. an additional 300 m2 of solar panels have been built into the roof. Nieuwbouw (links), renovatie (rechts) New Construction (left), Renovation (right)

38 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 38

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:05:22

ECN Petten ***

KANtOOREENhEDEN EN LABORAtORiA OFFiCE uNitS AND LABORAtORiES WEStERDuiNWEG - PEttEN WEStERDuiNWEG - PEttEN, thE NEthERLANDS

Atrium met transparante zonnepanelen op het dak Atrium with roof top transparant PV cells

* * * *

39 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 39

* * *

tOtAL SCORE

* * *

ecn - PeTTeN

21-5-2008 10:05:30

Parasol principe en serre ventilatie Solar greenhouse ventilation

Natuurlijke dag/nacht ventilatie Natural day/night ventilation

The building’s climate-control system has also been upgraded. The solar

able use of energy. The building comprises three different modules, built

panels built into the façade generate energy without impeding the view.

in a phased construction process, and is contiguous with the existing

The ingenious design also improves daylight access while reducing ther-

laboratory building that is undergoing renovation. The complex is situ-

mal load. The rotation of some of the louvers leads to an attractive vari-

ated in the dunes near the little town of Petten, not far from the North

ation in the appearance of the façade. The façade itself remains readily

Sea. The building blends in well with its environment, and is designed

accessible, since the self-supporting structure bearing the new elements

to minimise the load on this valuable ecosystem. a key feature of the

is situated 0.80 m in front of it.

design is the diagonal axis formed by the roof over the large vide sepa-

The overall solar-panel system has a capacity of 72 kWp, and delivers

rating the three new modules and the existing laboratory. The building’s

a total of about 56,440 kWh per annum. The system is hooked up to

energy rating is 0.9 (well below the maximum value of 1.6 for offices

the mains. The renovation has led to a 75% reduction in the building’s

stipulated by Dutch building regulations). The solar panels mounted e.g.

energy consumption. The experience gained in this project is being used

on the glass roof over this interconnecting space are particularly eye-

to promote the wide-scale application of solar panels to increase the

catching. The photovoltaic electricity generation system, which is hooked

sustainability of buildings.

up to the mains, has a capacity of 43 kWp. The use of translucent glass in the construction of the modules ensures ample (diffuse) lighting of

susTainable, low-energY research building (building 42)

the interior spaces and prevents overheating, thus eliminating the need

The ecN energy research centre aims to use this new multifunctional

for a climate-control system. The use of daylight is an important element

office and laboratory building to demonstrate and expand its experience

of the design. Office worksites are situated either next to the façade or

and know-how in the field of energy-efficient buildings and the sustain-

leading off one of the interior spaces lit by daylight.

40 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 40

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:05:31

Duurzaam en Energiezuinig Onderzoeksgebouw Gebouw 42 energie centrum Nederland (ecN) wil met het nieuwe multifunctionele kantoor- en laboratoriumgebouw haar kennis en ervaring op het gebied van energie-efficiënte gebouwen en de toepassing van duurzame energie tonen en vergroten. Het ontwerp van dit flexibele en modulaire gebouw bestaat uit drie modulen welke gefaseerd gebouwd worden. Samen vormen zij één geheel met het naastgelegen in renovatie zijnde laboratorium. Het complex ligt in het duingebied bij Petten. Het gebouw voegt zich in deze omgeving en houdt rekening met dit waardevolle natuurgebied. centraal in het ontwerp staat de diagonale as die wordt gevormd door de dubbele serre tussen de drie modulen en het bestaande laboratorium. De energieprestatiecoëfficient van het gebouw bedraagt 0,9 (eis bouwbesluit: maximaal 1,6 voor kantoren), hetgeen de energiezuinigheid van het gebouw aangeeft. Meest opvallend is de toepassing van PV cellen in o.a. de glazen kappen van de binnenstraten. Het netgekoppelde PV-systeem heeft een capaciteit van 43 kWp. Door toepassing van de transparante modulen worden de binnenruimten mooi en royaal (diffuus) verlicht en wordt oververhitting voorkomen. een klimaatinstallatie is daarmee overbodig. Het gebruik van daglicht is een belangrijk item in het ontwerp. Kantoorwerkplekken zijn aan de gevel gesitueerd of aan één van de lichthoven.

Lichthof Atrium / stair detaill

Lichtbuizen zorgen voor daglicht in de ruimte eronder Light tubes provide daylight in the rooms below

Zonnepanelen op het dak Roof top PV panels

41 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 41

ecn - PeTTeN

21-5-2008 10:05:37

De spectaculaire kantoortoren De Bolder (42,50 meter hoog), genoemd naar zijn vorm, staat in Schiedam aan de oever van de Nieuwe Maas. Het hoofdkantoor van Mammoet Holding B.V. is volledig industrieel gebouwd met offshore-technieken in een fabricagehal van Grootint B.V. in Zwijndrecht en vervolgens vervoerd op trailers en pontons over de Nieuwe Maas naar zijn plaats van bestemming. Door deze efficiënte bouwmethodiek zijn veel kosten bespaard en door een continue bouwproces, zonder onwerkbare dagen en met de mogelijkheid van ploegendiensten, was een uiterst snelle bouwtijd van minder dan zes maanden mogelijk. De ontwikkeling van deze innovatieve en flexibele bouwmethodiek is de aanzet voor een ruimere toepassing in de toekomst. Voor grootschalige utiliteitsbouw, maar ook voor kleinschalige woningbouwprojecten met bijvoorbeeld flexibele woonwerkruimten. Naast de bijzondere bouwmethodiek en het spectaculaire transport weerspiegelt de toren - met een van veraf herkenbare en futuristische uitstraling - de pioniersgeest van de onderneming die erin is gehuisvest.

Productie in de assemblagehal Production in the assembly hall

De Bolder (42.50 metres tall) is a spectacular office tower located in Schiedam. The building accommodates the main office of Mammoet Holding B.V. De Bolder was constructed entirely from prefab elements using offshore technologies in the factory hall of Grootint B.V. These elements were then transported on trailers and pontoon over the Nieuwe Maas to their final destination. Using this efficient construction method considerably cut costs, and a continuous construction process (without idle days and by working in shifts) made it possible to construct the building in a remarkably short time: less than six months. The development of this innovative and flexible construction method has been so successful that it will be used more often in the future: for large-scaled nonresidential buildings as well as small-scaled housing projects that might even include flexible residential/office spaces. In addition to its unique construction method and spectacular transport: the futuristic look of this landmark – visible from miles away – also reflects the progressive pioneering spirit of the company located there. Vloerconstructie Floor construction

42 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 42

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:05:41

De Bolder ****

hOOFDKANtOOR MAMMOEt hOLDiNG B.V. MAiN OFFiCE MAMMOEt hOLDiNG B.V. iNDuStRiEtERREiN ViJFSLuiZEN - SChiEDAM iNDuStRiAL AREA ViJFSLuiZEN - SChiEDAM, thE NEthERLANDS

De Bolder aan de Vijfsluizen haven ‘De Bolder’ at the Vijfsluizen harbour

* * * *

43 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 43

* * * *

* * *

tOtAL SCORE

* * * *

d e bo l d e r - S c H I e Da M

21-5-2008 10:05:50

Transport over het water Transport over water

44 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 44

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:05:51

Productie in assemblagehal Production in assembly hall

Load-out op transportbak Unloading of transport container

Passage Botlek-brug Passing under the â&#x20AC;&#x2DC;Botlekâ&#x20AC;&#x2122; bridge

Load-out gebouw naar locatie Unloading buillding to location

45 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 45

d e bo l d e r - S c H I e Da M

21-5-2008 10:05:54

Binnenmilleu Ecology & landscape zone

Wonen aan het water Dwellings along the water

Pergola met groen Green pergola

45 Woningen â&#x20AC;&#x201C; EcoZone Roomburg Leiden De woningen in de ecologische verbindingszone van de duurzame wijk roomburg, hebben energie, groen, binnenmilieu en flexibel en aanpasbaar bouwen als themaâ&#x20AC;&#x2122;s. Om de groene ruimte zo groot mogelijk te houden is gekozen voor patiowoningen. De ecozone vormt een gemeenschappelijke groengebied en heeft tevens een parkfunctie voor de wijk. De woningblokken aan de noordzijde liggen los in het groen, de zuidbebouwing vormt een wand met een opening naar de ecozone. Hoogteverschillen en het water waarborgen privacy. Uitgangspunten bij het flexibele ontwerp waren uitzicht op de ecozone en zoninstraling. De brede woningen hebben een op de zon gerichte opbouw, de woonruimten liggen rond de patio. De materialisatie contrasteert met het groen. De oranje-rode keramische elementen en de metalen roosters worden tegelijkertijd weer met de ecozone verbonden door de gevelarchitectuur met gevelbegroeiing. De frames met begroeiing zorgen voor een gelaagde gevel en hebben een zonwerende functie. achter de frames zijn de woningen eenvoudig uit te breiden. De woningen zijn energiezuinig (ePc = 0,75) en voorzien van vegetatiedak, daktuin, hout met fSc-keurmerk en vogelnestelvoorzieningen. regenwater wordt op het oppervlaktewater geloosd.

45 residences â&#x20AC;&#x201C; ecoZone rooMburg leiden The sustainable housing development planned for the roomburg neighbourhood of Leiden is divided into six theme-related zones: energy, water tower, link, history, ecology and landscape zones. The residences shown here, are situated in the ecology zone. They have been designed with special attention to energy efficiency, provision of ample green space, the interior environment and the use of flexible, adaptable construction methods. all units are designed as patio dwellings to maximise the amount of green space available. as the name indicates, the ecology zone has more green space than the rest of roomburg and provides a park-like environment. The residential blocks on the north side of the development are surrounded by green space, while the construction on the south side is terraced with a gateway that allows access to the green space. Differences in height and the presence of water ensure privacy. The objective of the flexible design was to ensure that all units have a good view of the green space and allow ample access of sunlight. The wide residences have a superstructure built facing the sun, while the residential areas are grouped round the patio. The building materials used were chosen to contrast with the surrounding green space.

46 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 46

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:06:13

EcoZone Roomburg ***

WONiNGEN EN SChOOLWONiNGEN RESiDENCES AND SChOOL-hOuSES ROOMBuRG - LEiDEN ROOMBuRG - LEiDEN, thE NEthERLANDS

Entree aan straatzijde Front entrance at street side

* * *

47 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 47

* *

* * *

* *

* * *

tOtAL SCORE

* * *

e c o Z o n e ro o M b u r g - L e I D e N

21-5-2008 10:06:23

Woningen met vegetatiedaken Residences with green roofs

48 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 48

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:06:33

The orange-red ceramic façade and the metal reinforce, and are linked to the green environment through the plant cover on the façades. The trellises which support the plants are placed some distance from the actual façades, thus giving the exterior a layered structure and providing protection against the sun. There is plenty of room for expansion of the dwellings, if required, behind the trellises. The dwelling units are highly energy-efficient, with an energy rating of 0.75, and are provided with vegetation cover on the roof and a roof garden. all of the wood used in construction has an fSc sustainable quality mark. The units are provided with bird-nesting facilities, and rainwater is collected and discharged to surface water. school-houses Vegetatiedak Green roofs

Three units are designed so that they could be used either for educational or for residential purposes. They are currently being used temporarily as a school. These units are somewhat wider than the oth-

Schoolwoningen Drie woningen zijn uitgevoerd als schoolwoning en worden tijdelijk als school gebruikt. De woningen zijn iets dieper gemaakt ten opzichte van de basiswoning. In de drie woningen zijn zes klaslokalen gehuisvest, waaronder één speellokaal, daarnaast zijn er diverse nevenruimten gerealiseerd.

ers in this zone. They accommodate six classrooms – one of which is used as a playroom – and a number of rooms used for other purposes. Like all the units in this zone, the ‘school-houses’ are designed with special attention to energy efficiency, provision of ample green space, the interior environment and the use of flexible, adaptable construction

Net als de woningen hebben ook de schoolwoningen, energie, groen, binnenmilieu en flexibel en aanpasbaar bouwen als thema. Alle lokalen hebben uitzicht op de ecozone. De materialisatie is gelijk aan die van de woningen en contrasteert aan de ene kant met het groen maar wordt tegelijkertijd weer met de ecozone verbonden door de gevelarchitectuur met gevelbegroeiing. Wanneer de lokalen niet meer nodig zijn, kan de school eenvoudig worden omgebouwd tot drie woningen door het inbouwpakket te wijzigen.

49 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 49

methods. all rooms look out on the green space. The same building materials are used as in all units in this zone, and once again these both contrast with the green area and are linked to it via the exterior plant cover on the façades. When these premises are no longer needed for school use, they can easily be converted into three residential units by changing the prefabricated interior walls.

e c o Z o n e ro o M b u r g - L e I D e N

21-5-2008 10:06:42

Het Magazijn Existing warehouse

Het Magazijn in uitvoering â&#x20AC;&#x153;Het Magazijnâ&#x20AC;? Under construction

IJsbaan in het atrium Ice skating rink in the atrium

Het gebouw, een fabrieksloods, Het Magazijn genaamd en nu de hoofdvestiging van KOW in Den Haag, stond op de nominatie om gesloopt te worden. In 1998 is het gebouw gekocht door KOW en veranderd in kantoren en werkruimtes voor creatieve beroepsbeoefenaren.

Headquarters for KOW in The Hague. This outdated warehouse and as-

Het belangrijkste duurzaamheidkenmerk betreft het zich aanpassende hergebruik. Het gebouw is geplaatst rondom een centraal 4 verdiepingen tellend atrium. In het atrium zitten dakramen met naar beneden te rollen schermen waardoor er veel daglicht is zonder ongewenste zonnestralen. Door dit centrale daglicht, krijgen de binnenin gelegen kantoorruimten die op het atrium uitkomen natuurlijk licht. Dit draagt ertoe bij dat er overdag veel minder kunstlicht gebruikt hoeft te worden.

The main sustainability feature is in adaptive re-use. The building is

sembly plant was slated for demolition. In 1998, the building was purchased by KOW and converted to professional offices. for the creative sector

planned around a central 4-story atrium. The atrium features skylights with roll-down screens to allow ample daylighting without unwanted sun radiation. As a result of this central daylighting, interior office spaces which face the atrium are afforded generous natural light. This contributes to minimising the use of artificial lights during the day and thus reduces energy consumption.

Het gebouw heeft een dubbele glazen muurbekleding gekregen. In deze glazen muursamenstelling zitten ook naar beneden te rollen rolgordijnen met een licht en temperatuursensor.

The building was given a new double glass wall enclosure. Within this glass wall assembly are also light and temperature sensor roll-down shades. These are regulated and managed by the building owners and

Het project is bestendig door het concept van Long Life-Loose fit. De in 1920 gebouwde loods is herbouwd met hoogwaardige duurzame materialen, die het gebouw een langer leven verzekeren. Door bovendien een flexibel grondplan systeem samen

50 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 50

by nature. Should an individual space require extra shading, interior sunblinds are used.

d u u r Z a M e p roj e c T e n - S u S Ta I N a B L e P rO J e c T S

21-5-2008 10:06:48

Het Magazijn ***

HUISVESTING KOW ARCHITECTUUR DEN HAAG HEADQUARTERS KOW ARCHITECTURE THE HAGUE ESPERANTOPLEIN - DEN HAAG ESPERANTOPLEIN - THE HAGUE, THE NETHERLANDS

Volledig gerenoveerd architectenbureau Fully renovated architects ofямБce

* *

51 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 51

* * * *

* *

TOTAL SCORE

* * *

H e t M AG A Z i j n - D e n H a aG

21-5-2008 10:07:45

klimaatscherm

natuurlijke ventilatie d.m.v. rooster

persrooster verhoogde vloer

natuurlijke ventilatie d.m.v. rooster

Dubbele beglazing aan de buitengevel New double glass façade

Klimaatgevel en doorsnede Air chamber and section of climate façade

met multiple tenant configuratiemogelijkheden, functioneert het gebouw volledig onder een veelheid aan verschillende condities. Een volledige commerciële keuken is geïnstalleerd en door een gesubsidieerd maaltijdprogramma is sociale integratie mogelijk, waardoor stress wordt verminderd en er banden ontstaan tussen de collega’s en de andere bewoners van het gebouw. Om het gebruik van de fiets voor het woon-werkverkeer bevorderen, zijn er douches aanwezig.

The project abides by the concept of Long Life - Loose Fit. The building, built in 1920, rescued in 1998, has been re-constructed with quality durable materials, ensuring a longer life for the building. In addition, by embracing a flexible floor plan scheme, together with multiple tenant configuration possibilities, the building fully functions under a multiplicity of different conditions. This is necessary as economic conditions change and buildings will need to adapt to the times. Already in operation for eight years, the building has made several major transitions

Een volledige commerciële keuken is geïnstalleerd en door een gesubsidieerd maaltijdprogramma is sociale integratie mogelijk, waardoor stress wordt verminderd en er banden ontstaan tussen de collega’s en de andere bewoners van het gebouw. Om het gebruik van de fiets voor het woon-werkverkeer bevorderen, zijn er douches aanwezig.

to adapt to changing tenant requirements, all without costly renovation and/or demolition. A full-scale commercial kitchen was installed and a subsidised meal program allows for social integration, relieving stress and building bonds amongst colleagues and other tenants in the building. Showers are provided as incentives for bicycle commuters.

52 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 52

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:07:57

Gedurende de winter van 2001 was het atrium veranderd in een schaatsbaan. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid bezien is de waarde daarvan misschien voor discussie vatbaar, maar de bedoeling was om te zorgen voor een vrijetijdsactiviteit voor het personeel in het nieuwe gebouw terwijl het gebouw in de weekeinden voor de gemeenschap was opengesteld. Voor dit doel was het op een energie/middelen effectieve manier gedaan. Bij KOW noemen we dit sociale duurzaamheid. Het concept is dat als een gemeenschap in een project investeert, het minder waarschijnlijk is dat het dat men in de toekomst last heeft van misdaad en vernielingen. Het gebouw beschikt ook over een hybride waterverdamping koelsysteem en een elektrisch systeem waarmee het gehele gebouw kan worden afgesloten. Met Het Magazijn heeft KOW de Stadsprijs van de gemeente Den Haag heeft gewonnen voor de duurzame renovatie en herstructurering.

Atrium Atrium

During the winter of 2001, the atrium was converted into an ice skating rink. From an energy sustainability aspect, its merits are perhaps debatable. But the intention was to provide a leisure activity for the staff in the new building, while opening up the building to the community during the weekends. To this end, it was achieved in an energy/resource effective manner. At KOW, we define this as social sustainability. The concept being that when a community invests in a project, its likelihood to become delinquent and demolished in the future is greatly diminished. The building also features recent installations such as a hybrid water evaporative cooling system and an all-building electric shut off system. Awarded the â&#x20AC;&#x153;New City Prizeâ&#x20AC;? from the city of The Hague, this highly sustainable building is the creative nerve centre for both Dutch and international design services of KOW. Kantoorverdieping Conference table

53 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 53

H e t M AG A Z i j n - D e n H a aG

21-5-2008 10:08:04

Het Golden Leaf kantoorgebouw en centrum voor de detailhandel Het is een complex van 77.000 m2 voor gemengd gebruik als kantoor en door de detailhandel. De unieke locatie is gelegen op het kruispunt van drie hoofdverkeerswegen: de Putrajaya Boulevard, een groene as die de gebouwenmassa binnendringt en de voornaamste oost-west doorgang die de rivier oversteekt.

tHe Golden leAF oFFice bUildinG And RetAil centRe

Dit kenmerk van de omgeving is geïntroduceerd als een metafoor voor het gebouw zelf: Het Gouden Blad. Het gebouw zelf is een compositie met een binnenhof. Deze ruimte, als onderdeel van het publiek domein, is een ware oase die beschermt tegen de drukte van de binnenstad. De huid van het gebouw bestaat uit een aantal lagen. Een kromlijnige structuur aan de buitenkant, genereuze zonnejaloezieën met een hogere dichtheid aan de oostelijke en westelijke puien en tenslotte het met glas gemonteerde muurdeel.

As the location is predicated on circulation, this theme was introduced

The project is a 77,000 m2 mixed use office/retail complex. The unique location is at the intersection of three main circulation flows: Putrajaya Boulevard, a green axis that penetrates the building mass, and the main east-west corridor that crosses the river.

as a metaphor for the building itself: The Golden Leaf. The building itself is a composition that includes an inner courtyard space. This space, which is part of the public realm, is a true oasis, providing sanctuary from the energy of the inner city. The building skin is comprised of a series of layers. An exterior curvilinear structure, generous sun louvers with a higher density on the east and west façades, and finally the glassassembly wall partition.

Zon, wind en licht zijn in dit ontwerp zorgvuldig ingezet om de optimale publieke ruimtes te scheppen, wat op zijn beurt in een verhoging van de productiviteit en een positieve omgeving resulteert. Het gebouw wordt geflankeerd door een tuin. Deze landschappelijke groene interventies dragen esthetisch bij aan de leefbaarheid van de ruimte. Ze moedigen de biodiversiteit aan, verminderen de luchtvervuiling en verminderen het geluid aanzienlijk.

Sun, wind and light are carefully manipulated by the design to provide optimum public spaces, which in return results in an increase in productivity and a positive work environment. The building is flanked by a garden. These green landscaped interventions contribute aesthetically to

Vooraanzicht Front elavation

54 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 54

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:08:08

The Golden Leaf *** KANTOREN EN RETAIL OFFICES AND RETAIL PUTRAJAYA - MALEISI MALEISIË PUTRAJAYA - MALAYSIA

Vogelvlucht hoofdingang Aerial view main entrance

* * *

55 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 55

* * * *

* * *

* *

TOTAL SCORE

* * *

t H e G o l d e n l e A F - P u t R a JaYa

21-5-2008 10:08:17

Om de natuurlijke sfeer van de benedenverdieping te benadrukken is er op een zeer gecontroleerde manier gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie en natuurlijk daglicht. De duurzame strategieën voor het gebouw omvatten: daglicht maximaliseren, het uitzicht naar buiten maximaliseren, natuurlijke ventilatie mogelijk maken om het aantal luchtverversingscycli te verhogen, effectieve beheersing van de atmosfeer, de binnenkomst van geluid van de bestaande omgeving verminderen en het creëren van sociale zones en werkzones die met elkaar in verbinding staan om voor de gebruiker werkbare atmosferische condities te maximaliseren.

the livability of the space. They encourage bio-diversity, reduce air pollution and significantly reduce noise. The vision of sustainability is not only for the building itself, but also for the adjacent garden zones. We start a project with a simple sequential formula: 1. Reduce demand, 2. Reduce usage, 3. Share resources and

Breedtegraad en de effecten van de zon Met een ligging op een breedtegraad van 2.5 en een lengtegraad van 101.5 staat de zon voortdurend, het hele jaar rond, hoog aan de hemel. Dit betekent dat de oostelijke en westelijke zon een dramatisch effect voor het kantoorgebouwtype hebben in termen van ongewenst direct licht en oververhitting. Jaloezieën en zonneschermen zijn essentiële elementen om deze condities wat te verzachten.

4. Apply renewal energy sources. By designing the building as resource efficient first, you can then apply lesser quantities of renewables. cliMAtoloGy With a location of 2.5 degrees latitude, 101.5 longitude, the sun remains very high in the sky all year round. Louvers and sun blinds on the east and west are essential elements to mitigate these

Zonne-energie Voor het toepassen van zonne-energie bij dit project is het meest efficiënte gebruik op het dak, plat neergelegd. Verticale toepassingen op deze breedtegraad zullen niet effectief zijn. PV panelen, de laatste polycrystalline siliconengeneratie is de technologie om elektriciteit op te wekken.

conditions. SolAR eneRGy For this project the most efficient use of solar panels will be on the roof, laid flat. Vertical applications in this latitude will not be effective. PV panels, the latest polycrystalline silicon generation is used to generate electricity. MAteRiAlS Slimbouw concept reduces the mass of the building struc-

Materialen Slimbouw. Een Nederlands concept, dat de massa van het gebouw verkleint, zal in de structuur van het gebouw gebruikt worden. Traditioneel gemetselde gebouwen met een massa van 1000 kg/m kunnen wel 30% kleiner worden gemaakt.

ture. Traditional masonry buildings have a mass of 1000 kg/m, and can

plaatselijke Materialen De Maleisische overheid eist nu al dat het merendeel van de bouwmaterialen van plaatselijke herkomst is. Het maakt deel uit van een goede fundamentele bouwpraktijk: het vermindert het CO2 effect met als bijproduct dat de plaatselijke economie gestimuleerd wordt en de kans op vertragingen in de levering van materiaal wordt verkleind. Slimbouw vloer constructiesysteem “Slimbouw” ﬂoor construction system

56 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 56

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:08:20

Sawa rijstveld watervallen in hof ecozone Sawah rice paddy water falls in courtyard ecozone

57 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 57

t H e G o l d e n l e A F - P u t R a JaYa

21-5-2008 10:08:26

cradle to cradle In het Cradle to Cradle concept, waar afval allen door mensen wordt geproduceerd kunnen materialen die in dit gebouw gebruikt worden deel uitmaken van een biologische of technische voedselcyclus. Bovendien kunnen de binnenverdelingen demonteerbaar worden gemaakt met mechanische verbindingen in plaats van de gewoonlijke gelijmde verankering. Recyclebaarheid Een grote reeks nieuwe toepassingen van gerecycled en terug gewonnen materialen zal in het bouwproces worden gebruikt zoals bij de isolatie, de buitenbekleding, de ramen en het interieur. Ventilatie en koeling De temperatuur in Putrajaya blijft hoog, gemiddeld over het hele jaar gemeten 25.5C, en dat is een constante temperatuur. Gecombineerd met een hoge vochtigheid is de noodzaak om het comfort te beheersen voor de gebruikers van het gebouw door effectieve koeling. temperatuurwisselingen Er is â&#x20AC;&#x2122;s nachts een schommeling in de temperatuur van 5 graden C die aangewend kan worden voor de overdag aan de zon blootgestelde massa en in combinatie met natuurlijke koelingtechnieken Op het niveau van de detailhandel kan natuurlijke ventilatie effectief worden aangewend. Als de voetgangerspaden schaduw hebben, zullen de aangrenzende gebieden koel genoeg zijn. indirecte verdampende koeling Een hybride vorm die heel effectief is, wordt ingezet. Mechanische systemen met de hoogste energie-efficiĂŤntie ratings worden ingezet. Een bijkomende gevolg is de opwekking van een gezonder binnenklimaat. De systemen zijn lucht tot lucht warmtewisselaars en lucht tot watercondensatoren; energie/ koolstofgebruik monitors zullen in openbare ruimtes worden neergezet. DakproďŹ el Het merendeel van de daken is groen. Dit type dak gaat tweemaal zo lang mee als conventionele daken, het vermindert de opbouw van omgevingswarmte in het gebouw en hitte-eilanden in het stedelijke gebied, het absorbeert regenwater en het vertraagt het wegstromen ervan, het bevordert de biodiversiteit en het schept een potentieel

58 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 58

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:08:29

Doorsnede van hof Section through courtyard

recreatiegebied voor de bewoners van het gebouw. Op de daken van de torens en de westelijke vleugel stellen we een integraal membraan dak/ pv cellen voor. Alle blootgestelde membraan dakbedekking zal lichtgekleurd zijn om licht en warmte te weerkaatsen.

be reduced by as much as 30%. This reduces the floor ceiling cavity, which in turn reduces building enclosure walls. locAl MAteRiAlS Malaysian code requires that the majority of building materials be local resources, reducing carbon impact, stimulating the

Alternatieve Energiebronnen Energie uit aardwarmte is gewoonlijk een kosteneffectieve maatregel voor herbruikbare energie, waarbij er gebruik wordt gemaakt van de combinatie van de grondtemperatuur - mogelijk in combinatie met grond acquifer - te gebruiken als een warmteopslag om aan de koeling van het gebouw bij te dragen.

local economy and diminishing possibility of material delays. cRAdle to cRAdle Waste is only a human concept. Materials used on this building can be part of a biological or technical nutrient cycle. Interior partitions to be de-mountable with mechanical connections, in lieu of glued anchoring. Recyclivity Recycled/reclaimed materials will be used in the building

Water Dakvijvers voor padie sawaâ&#x20AC;&#x2122;s; watervallen die in de oase van de binnentuin kletteren. Voorgesteld wordt de pieken in stormwater op te vangen ten behoeve van hergebruik in grijswater toepassingen. Opslagmogelijkheid op kelderniveau. Grijs water kan voor toiletten, irrigatie van het binnen en buitenlandschap worden gebruikt. Dit in combinatie met waterbesparende verbindingen, waterloze urinoirs en gootstenen die met een toiletgroep worden geĂŻntegreerd.

59 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 59

process. ventilAtion And coolinG The temperature in Putrajaya is on average 25.5 C, without daily fluctuations. Combined with high humidity, the main strategy for comfort control for the users of the building will be effective cooling.

t H e G o l d e n l e A F - P u t R a JaYa

21-5-2008 10:08:33

teMpeRAtURe diFFeRentiAl There is a 5C degree temperature swing during the night that can be harnessed with exposed mass and nightpurging techniques. On the retail levels, natural cross ventilation could be effectively utilized. Adjacent pedestrian walkways are shaded. indiRect evApoRAtive coolinG a hybrid of natural and mechanical cooling, will be used. Mechanical systems have been specified that have the highest energy efficiency ratings, which will aid in reducing energy consumption and create the healthiest indoor air quality. Air to air heat exchangers, air to water condensators and energy/carbon usage monitors will be displayed in public places. Ventilatie schema Ventilation diagram

RooFinG pRoFile A majority of the roofs will be green. On the roofs of the tower and the west wing, we propose integral membrane roof/ PV cells. All exposed membrane roofing shall be light coloured to reflect light and heat. AlteRnAte eneRGy SoURceS Geo-thermal energy, using a combination of the ground temperature possibly in combination with the ground acquifer to use as a heat repository to assist in cooling the building. WAteR Sawah rice paddy, roof ponds. Cascading waterfalls into courtyard oasis. We propose capturing peak storm water for reuse in greywater applications. Grey water can be used for toilets, and irrigation landscaping. Water saving plumbing fixtures, waterless urinals, sinks integrated with toilet are featured. WAllS Green walls, berming very effective for reflecting heat, absorbing sound and promoting biodiversity. It also looks beautiful, which has an overall positive impact. Regenwater opslag schema Storm water collection diagram

electRicity Maximizing daylighting into all habitable spaces has a direct effect on minimising lighting, the prime source of energy use and internal heat gain in office buildings. Other features include motion controlled lighting, low energy fixtures (non-incandescent), all-off after hours main supply switch.

60 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 60

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:08:43

Muren Groene muren die heel effectief afschermen tegen weerkaatsende warmte, geluid absorberen en de biodiversiteit bevorderen. Het ziet er ook mooi uit, wat een overall positief effect geeft. elektriciteit Het zoveel mogelijk daglicht in alle bewoonbare ruimten laten komen, heeft een direct effect op het verminderen van elektrische verlichting, de voornaamste bron van energiegebruik en op de interne warmtewinst in kantoorgebouwen. Andere instrumenten zijn bewegingsgestuurde verlichting, lage energie fittingen (niet gloeiend) en een knop voor de hoofdtoevoer die alle stroom na kantooruren afsluit. beglazing Ge誰soleerde, lage E transmissie beglazing.

Situatie waarin de groene daken en het binnenhof zichtbaar worden in de stedenbouwkundige context Plan showing green roofs and courtyard in urban context

61 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 61

t H e G o l d e n l e A F - P u t R a JaYa

21-5-2008 10:08:49

LTO or the Land en Tuinbouworganizatie, was interested in profiling their business by providing a literal green image throughout its corporate offices. To do this, KOW Interiors proposed an ambitious concept using plants as wall partitions. The plant materials were all specified by a horticulture expert and placed under special lights, on timers. They are rotated to get a variety of light conditions according to a fixed schedule. Daylighting is paramount to the success of the concept. Several innovative measures to bring light to dark areas including light tubes and other mirroring devices to reflect/ direct the sunlight. Inspiratie: doolhof tuin Inspiration: labyrinth garden

Sustainable materials were part of the concept with C2C Interface carpet

LTO (Land- en Tuinbouworganisatie) wilde in lijn met de inhoudelijke werkzaamheden letterlijk een groen imago in al hun bedrijfskantoren doorvoeren. Hiervoor heeft KOW een ambitieus concept voorgesteld waarbij planten als muurscheidingen worden gebruikt.

tiles. Healthy interiors in the form of toxin free materials are employed through the project. This office is part of a whole building renovation and thus is integrated into the larger sustainable project context.

Het plantenmateriaal was volledig door een hovenier aangelegd en onder een speciaal licht met timers geplaatst. Ze worden volgens een vast schema gedraaid om een variatie in lichtomstandigheden aan te brengen. Daglicht is doorslaggevend voor het succes van het concept. Verschillende innovatieve maatregelen zijn getroffen om donkere zones te verlichten met onder meer lichtbuizen en andere instrumenten om de zon te weerspiegelen. Duurzame materialen maakten deel uit van het concept met C2C Interface tapijttegels. Gezonde interieurs - in de vorm van toxinevrije materialen - zijn integraal gebruikt. Dit kantoor maakt deel uit van een renovatie van het gehele gebouw en het is als zodanig de eerste fase van een groter duurzaamheidproject. Verdiepingsoverzicht Floorplan

62 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 62

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:08:59

LTO Groeiservice ***

INTERIEUR INTERIOR DESIGN KLAPPOLDER - BLEISWIJK KLAPPOLDER - BLEISWIJK, THE NETHERLANDS

Verdiepingsoverzicht van duurzaam kantoor Green ofﬁce ﬂoorplan

* * *

63 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 63

* * * *

* * *

* * * *

TOTAL SCORE

* * *

lto G Ro e i S e Rv i c e - B L E I S W I J K

21-5-2008 10:09:07

Duurzaam sportcomplex De flexibiliteit van dit gebouw zit in het multifunctionele gebruik voor zowel de scholen (6 gymlokalen), sportverenigingen (2 zalen van ieder ruim 1.000 m2), tribunes voor 1.000 toeschouwers, kelder voor sportverenigingen, horeca met uitloop ruimte en dubbel gebruik van de centrale entreeruimte.

Sustainable Sports complex The commision for this project was won through a competition in which two of the other candidates were well-known builders of sports accommodations. The client, the municipality of Wageningen, selected our design on the basis of the cost of investment, the quality of the design and the annual calculated costs of operations. The contractors, SWAGRO

Het gebouw is geselecteerd en gerealiseerd vanwege de energie- en duurzaamheidaspecten. Dit zijn o.a. het energiezuinige ventilatiesysteem, warmte terugwinning uit ventilatielucht via een warmtepomp, zonnecollectoren voor ruimteverwarming en/of warm tapwater (60 m2), fotovoltaïsche panelen voor elektriciteit (2.600 m2), regenwateropvang en -gebruik in waterzuinige toiletten, waterbesparende kranen en douches, energiezuinige verlichting incl. automatische schakelingen. Het gebouw is beoordeeld door DGMR met behulp van het programma Greencalc.

Bouw from Wageningen, completed the work within budget. This multifunctional sports complex offers six gymnasium halls for use by schools, two arenas (each with a floor space exceeding 1,000 m2) for sports clubs and seating accommodation for 1,000 spectators, a basement for sports clubs, catering facilities with overflow space and a central entrance hall suitable for multiple use. The building is distinguished by excellent energy efficiency and sustainability. Key features in

De EPc bedraagt (zonder PV installatie) 0,43 voor de sporthal en 0,66 voor het totale gebouw incl. kelder en kantoren.

this field include: • the energy-saving ventilation system where heat from the ventilation air is reused with the aid of a heat pump; • 60 m2 solar energy collectors for heating and/or hot water and 2,600 m2 solar panels for photovoltaic electricity generation; • collection of rainwater and its use in the water-saving toilets; design of taps and showers for water economy; • energy-saving lighting with automatic switches to turn lights off when they are not needed. The building has been assessed for energy efficiency by DGMR Engineering Consultants with the aid of the software package Greencalc. The calculated energy rating (without taking the contribution of the photovoltaic solar panels into account) was the very low value of 0.43 EPc for the arenas and 0.66 for the complex as a whole, including basement and offices.

Klimwand Climbing wall

64 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 64

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:09:13

De Vlinder ***

DUURZAME SPORTHAL MET KLIMWAND EN KANTOREN SUSTAINABLE SPORTS COMPLEX WITH CLIMBING WALL AND OFFICES HOLLANDSEWEG - WAGENINGEN HOLLANDSEWEG - WAGENINGEN, THE NETHERLANDS

Entree onder de grote PV panelen Entrance under great photovoltaic shading canopys

* * * *

65 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 65

* * * *

TOTAL SCORE

* * * *

d e v l i n d e R - WAG E N I N G E N

21-5-2008 10:09:25

Het natuurlijk ventilatieconcept van de zonne-schoorsteen (zomer situatie) The natural ventilation concept of the â&#x20AC;&#x2DC;sun-chimneyâ&#x20AC;&#x2122; (summer situation)

Het gebouw wordt gekenmerkt door een bijzonder energiezuinig ventilatie concept. Dit is integraal onderdeel van het ontwerp. Mede door dit ventilatieconcept heeft het gebouw een transparante, enigszins technische uitstraling gekregen. Het concept is gebaseerd op natuurlijke ventilatie, middels onderdruk, die wordt verkregen in de zonneschoorsteen. De zonneschoorsteen biedt tevens de mogelijkheid om een 25 meter hoge klimwand te realiseren.

Het natuurlijk ventilatieconcept van de zonne-schoorsteen (winter situatie) The natural ventilation concept of the 'sun-chimney' (winter situation)

One of the most striking features of the complex is the highly energyefficient ventilation concept, which forms an integral part of the design. This helps to give the building a transparent, somewhat technical look. The concept is based on natural ventilation generated in the steeple-like glass 'sun chimney' that towers above the rectangular sports complex. This 'sun chimney' has the additional advantage of allowing a 25-meter climbing wall to be included in the facilities offered.

Bij de materialisatie is gekozen voor onderhoudsarme materialen zoals baksteen, aluminium en glas. Schilderwerk komt slechts in beperkte mate voor. Het gebouw is innovatief vanwege het dubbelgebruik van functies en het inventieve natuurlijke ventilatiesysteem.

Wide use is made of low-maintenance materials such as brick, aluminium and glass. There is very little paintwork in the building. The innovative character of the building is determined by the dual use of many functions and the inventive natural ventilation system.

Zonnepanelen PV panels

66 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 66

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:09:33

Klimwand in de schaduw van de PV panelen Climbing wall atrium in shade from PV panels

67 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 67

d e v l i n d e R - WAG E N I N G E N

21-5-2008 10:09:39

Nieuwbouw bezoekerscentrum, administratie en cursistenaccomodatie milieu-educatie centrum De Kleine Aarde. Het gebouwontwerp is ontwikkeld vanuit het landschap. De wandelroute over het terrein is het gebouw binnengehaald in de vorm van een glazen corridor door het gebouw heen. De corridor is het hart van het gebouw waar zich alle verkeersbewegingen en bijzondere activiteiten afspelen. Hier zijn ook demonstraties te zien van de verschillende materiaaltoepassingen. Bij de opzet van dit plan heeft de kringloopgedachte centraal gestaan. Juist bij een bezoekerscentrum vraagt dit extra uitstraling en een gemotiveerde keus voor plattegrondontwikkeling en materiaaltoepassingen. Een duurzame toekomst is gebaseerd op natuurlijke, vernieuwbare hulpbronnen met geringe milieubelasting. Zonne-energie - direct toegepast of indirect via zonnecollectoren en zonnecellen - zorgt voor warmte, warm water en elektriciteit. Door fotosynthese en de koolstofkringloop ontstaan plantaardige grondstoffen voor materialen, zoals houten spanten en natuurverven. Het thema water is zichtbaar gemaakt door een open gotensysteem in het gebouw en diverse demonstraties met water en waterbesparing.

Natuurlijke materialisatie Natural materials

conStRUction oF A neW viSitoRS centRe, oFFice SpAce And AccoMModAtion FoR people FolloWinG ReSidentiAl coURSeS At tHe enviRonMentAl edUcAtion centRe de Kleine AARde. De Kleine Aarde (‘the little earth’) is one of the oldest environmental organisations in the Netherlands. Founded in 1972 in response to the report of the Club of Rome, it is well known throughout the country through its magazine (also called De Kleine Aarde). Its ‘eco-garden’ which was started in 1973, contains many entertaining and instructive examples of an environmentally friendly way of life, and attracts many visitors each year. The new building was designed to form an integral part of the eco-garden. The path through the garden morphs into a glasssided and glass-roofed corridor where it enters the building. This corridor continues through the heart of the building, forming the nerve centre linking all internal traffic flows and special activities. Demonstrations of various environmentally friendly materials can also be viewed from the central corridor.

Entreegebied Entrance area

68 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 68

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:09:54

De Kleine Aarde ****

LANDSCHAPSARCHITECTUUR & ARCHITECTUUR LANDSCAPE ARCHITECTURE & ARCHITECTURE HET KLAVERBLAD - BOXTEL HET KLAVERBLAD - BOXTEL, THE NETHERLANDS

* * * *

69 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 69

* * * *

* * *

* * * *

* * *

TOTAL SCORE

* * * *

d e K l e i n e A A R d e - bO X t e l

21-5-2008 10:10:05

Binnenstraat Sunspace

70 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 70

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:10:12

The design strongly reflects the recycling philosophy that lies at the heart of De Kleine Aarde. In particular, the visitors centre emphasises the underlying idea of the organisation, which is reinforced by the wellthought-out ground plan and the choice of materials. A sustainable future demands innovative approaches to the use of renewable resources and the reduction of our environmental footprint. Many of these approaches are demonstrated in the new building at De Kleine Aarde. Solar energy, used directly or indirectly via solar water heating systems or photovoltaic solar panels, provides heat, warm water and electricity. Photosynthesis and the carbon cycle produce the raw materials for products ranging from wooden beams to naturally based paints. The theme of water is visualised by an open system of channels

Detail transparante PV module Detail transparent PV module

and gutters in the building and various demonstrations of the environmentally friendly use of water and smart ways of saving water.

Temperatuur schema Thermal diagram

Begane grond Ground ďŹ&#x201A;oor

71 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 71

d e K l e i n e A A R d e - bO X t e l

21-5-2008 10:10:22

Interieur Het concept van dit ambitieuze project is simpel. De bewonersruimten bevinden zich in de gebouwen die met elkaar het mode centrum in Almere vormen en waar interieurontwerp en inrichting voor de mode-industrie zijn gehuisvest. Het gehele interieur wordt gemaakt van gerecycled materiaal van de overgebleven monsters in het centrum. Het is de bedoeling dat alle toepassingen ter plekke geassembleerd en gemaakt worden. Met gebruikmaken van een zo min mogelijke hoeveelheid energie (als dat al nodig is) gedurende het proces. Alle verbindingen worden gesjord of geknoopt en zijn niet permanent van aard. Hiermee wordt een voorbeeld gegeven dat alle producten van het mode centrum hergebruikt kunnen worden en in een aantal gevallen zelfs kunnen worden gered van de vuilnisbelt.

Entree Entrance

inteRioRS This ambitious project is simple in concept. The tenant space is located within the buildings that form the fashion centre in Almere. The concept is that all of the interiors will be made of recycled materials from the excess samples in the centre. It is the intention that all applications are to be assembled and prepared on-site. With the minimal amount of energy (if any) used during the process. All connections are to be lashed or tied, not permanent in nature. The goal is to exhibit that all products from the fashion centre can be re-used and saved from being down-cycled to the landfill. Oorsprong Origins

Gebruik Usage

Her-gebruik Recycle

72 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 72

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:10:32

Brandboxx Almere ****

INTERIEUR INTERIOR DESIGN VELUWEZOOM WEST - ALMERE VELUWEZOOM WEST - ALMERE, THE NETHERLANDS

Situatie + Concept en ontwerp Situation + concept and design

* * * *

73 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 73

TOTAL SCORE

* * * *

b R A n d box x - a l M e R e

21-5-2008 10:10:56

Multi Funtioneel Centrum Skoatterwâld Dit gemengd gebruik project bestaat uit verschillende huizentypen, gezondheidszorg voor senioren, kinderdagopvang, school, sportaccommodatie, cultureel centrum en commercieel verhuurde ruimte. Het concept is gericht op volledige duurzaamheid: energiebehoud en sociale duurzaamheid. Het project is zongericht en laat middels beeldbepalende overstekken, als ware het een bladerdak, overhangende gedeelten zien die in de zomermaanden voor voldoende schaduw zorgen. Het passieve zonne energie ontwerp maakt optimaal gebruik van de orientatie richting ten opzichte van de zon, voor de verschillende functies. FSC gecertiﬁceerd hout wordt in ruime mate gebruikt, en bepalen het beeld. Het gebouw heeft oversized fundamenten, waardoor verticale uitbreiding mogelijk is. Bovendien is het gemakkelijk horizontaal uit te breiden mede door het organische ontwerp ervan. De energiebelasting van het gebouw is substantieel lager dan de EPc eisen. Dit komt door de strategie van het combineren van vele duurzame maatregelen. Het gebouw heeft vloerverwarming, die individueel beheerd kan worden en een uitgebalanceerd ventilatiesysteem. Als het op de juiste wijze wordt gebruikt hebben de bewoners het energiegebruik in eigen hand. Kamers met een agenda In de school hebben de verschillende ruimtes overdag bepaalde functies en ’s avonds andere functies. Door een verlengd gebruik van gebouwen wordt beter gebruik gemaakt van de beschikbare grond. Diversiteit van bio-klimaat wordt ook gekarakteriseerd door te zorgen voor vogelhuisjes voor zwaluwen, die de muggenpopulatie onder controle houden, zodat men optimaal kan genieten van het naastliggende water. Sociale cohesie Binnen deze nieuwe ontwikkeling zullen mensen met een handicapworden gestimuleerd om in de plaatselijke supermarkt te gaan werken. Dit soort acties roepen een groot gevoel van gezamenlijke trots op.

74 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 74

Vogelvlucht impressie Bird’s eye view

D U U R Z A M E P ROJ E C T E N - S U S TA I N A B L E P RO J E C T S

21-5-2008 13:25:51

MFC Skoatterwâld ***

MULTI FUNCTIONEEL CENTRUM MULTIFUNCTIONAL CENTRE SKOATTERWÂLD - HEERENVEEN SKOATTERWÂLD - HEERENVEEN, THE NETHERLANDS

* * *

75 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 75

* * *

* *

* * *

* * * *

TOTAL SCORE

* * *

M F c S KoAt t e RW â l d - H E E R E N V E E N

21-5-2008 10:11:10

MUltiFUnctionAl centRe SKoAtteRWĂ˘ld This mixed-use project is comprised of various housing types, health care for seniors, childrenâ&#x20AC;&#x2122;s day care, school, gymnasium, cultural centre and commercial tenant space. The project concept is to provide total sustainability: both in energy conservation and in social sustainability. The project is sun oriented and portrays generous overhangs to provide ample shading in summer months. The passive solar design makes best use of orientation for the different functions. The handsome warm design features FSC certified wood. The building has oversized foundations, which will allow for easy vertical expansion, as needs arise. In addition, due to its organic design motif, horizontal expansion is also easily achieved without seeming out of place. Groengebied Common green area

The building energy rating is substantially lower than EPc requirements. This is due to a strategy of many combined sustainable measures. The building has in-floor heating, with individual controls and a balanced ventilation system. If properly managed, the occupants control their own energy usage and will have incentive to reduce usage. RooMS WitH An AGendA In the school, the various rooms have functions during daytime hours and different functions in the evenings. Extended use of buildings permits better utilisation of land resources. Bioclimatic diversity is also featured providing bird houses for swallows, De groene rand The green edge

Het speeleiland Play island

De zitrand Play island seating

which keep the mosquito population under control, so that enjoyment of the adjacent water features are maximised. SociAl coHeSion Within this new development, the disadvantaged citizens such as persons with Down syndrome will be encouraged to work in the local supermarket. These actions evoke a greater sense of community pride.

76 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 76

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:11:21

1 6

3 5

1 2 2

1. Woningen 2. School 3. Gymzaal

77 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 77

4. Hof 5. Fysio 6. Kinderwoud

1. Residences 2. School 3. Gymnasium hall

4. Court 5. Physical Therapy 6. Kindergarten

M F c S KoAt t e RW 창 l d - H E E R E N V E E N

21-5-2008 10:11:28

‘Le Donjon’, Gouda – WNF Panda kantoor Op basis van het lage berekende energieverbruik is het kantoor van het Wereld Natuur Fonds aangemeld als Panda kantoor. Om hiervoor in aanmerking te komen moet aan de volgende eisen worden voldaan: • EPc is lager dan 1,1 (toegepast 0,6) • PV-systeem 1W/m2 (toegepast 10W/m2) • Toepassing van het Nationaal DuBo pakket Utiliteitsbouw • Toepassing van duurzaam FSC-hout • Kwalitatieve toetsing door een adviseur in ontwerp en na uitvoering.

‘Le Donjon’, Gouda – WWF Panda Office The new office building designed for the WWF in Gouda, the Netherlands, has been designated a ‘Panda office’ on the basis of its calculated energy efficiency. A building must meet the following requirements before this quality mark is awarded: • Energy rating of less than 1.1 (actual value 0.6) • Solar-panel system delivering at least 1W/m2 (actual value 10W/m2) • Use of the DuBo (Sustainable Building) Utility Construction package • Use of sustainable timber bearing the FSC quality mark

Bovenstaand programma is gerealiseerd. De uitvoering is getoetst en goedgekeurd door adviesbureau Ecofys uit Utrecht, als adviseur voor het WNF. Ook heeft het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) uit Naarden de milieukosten van het kantoor berekend met GreenCalc v.2.0. Hieruit volgde een totaalindexcijfer van 312. Ten opzichte van andere beoordeelde gebouwen is dit een zeer goede score, het kantoor is hiermee op vier na het hoogst beoordeelde gerealiseerde project in Nederland (2007)!

• Test of quality by an approved sustainable building inspector, at the design stage and after construction. The office building has been built in accordance with the above design requirements. After completion, the building was tested and approved by the Ecofys consultancy bureau from Utrecht, acting as advisors to the WWF. The Netherlands Institute for Building Biology and Ecology (NIBE) from Naarden has also calculated the environmental costs for the office with the aid of the software package GreenCalc v.2.0. This gave an overall index of 312, which compares very well with the other buildings that have been evaluated: ‘Le Donjon’ came fourth in the league table of all projects that have been built and assessed in the Netherlands. The office was built on a site in a residential neighbourhood dating from the 1930s. The municipal planning authority stipulated that the new building should match its environment well. To meet this requirement, the building was given a robust design to match the period and was built using bricks that matched those already found in the neighbourhood and with typical 1930s detailing – but subtly modified to give it a modern look. The ‘Le Donjon’ office consists of three modules combined to form a single architectural unit. All three modules were built in an identical style.

Waterbinnentuin Water courtyard

78 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 78

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:11:38

Le Donjon ***

WNF PANDA KANTOOR WWF PANDA OFFICE GRAVIN BEATRIXSTRAAT - GOUDA GRAVIN BEATRIXSTRAAT - GOUDA, THE NETHERLANDS

Binnentuin Inner courtyard

* * * *

79 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 79

* * * *

* * *

TOTAL SCORE

* * *

l e d o n j o n - G O u Da

21-5-2008 10:11:49

Entree met tocht portaal Entrance with ventilation portal

Bovenverdieping Upper level

Het kantoorgebouw is gerealiseerd op een bouwlocatie in een jaren ‘30 woonwijk. Vanuit stedenbouw werd de eis gesteld het gebouw te laten harmoniëren met de omgeving c.q. het niet te laten contrasteren met de omgeving. Om deze reden is gekozen voor een ontwerp met een robuuste uitstraling, het gebruik van baksteen dat aansluit bij de baksteen in de omgeving en een fijne detaillering. Passend in het ontwerp is voor een eigentijdse invulling van de detaillering uit de jaren ‘30 gekozen. Het kantoor ‘Le Donjon’ bestaat uit een drietal eenheden die samen één architectonische eenheid vormen. De bouwkundige uitvoering van het gebouw is voor alle drie de eenheden identiek.

Dakrand met PV Roof top PV panels

80 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 80

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:11:56

Multi functionele wand in FSC hout met natuurverf Multifunctional wall in FSC wood with natural paint

81 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 81

l e d o n j o n - G O u Da

21-5-2008 10:12:01

Bedrijfsidentiteit voor Arcade KOW werd gevraagd een nieuwe bedrijfsidentiteit voor Arcade te creĂŤren. Dit is gelukt met veel duurzaamheidkenmerken, zonder extra kosten voor de klant. De eerste maatregel was de realisatie van de logomuur. Het reliĂŤf met het bedrijfslogo is van gerecycled materiaal - samengeperst graan - gemaakt. In de gehele ruimte zijn de vloeren gemaakt van bamboe en van volledig gecertificeerd Cradle to Cradle tapijt van Interface. Deze materialen kunnen breed in het ontwerp worden ingezet: het bedrijfslogo zal ook in het tapijt worden verwerkt. De houten meubelen zijn allemaal van dezelfde mal afkomstig, waardoor ze gemakkelijk zijn te fabriceren. Simpel en elegant. Het verschepen en de opslag van de meubelen is ook eenvoudiger gemaakt omdat alle vormen in elkaar passen. Het zijn Herman Miller stoelen die volledig in overeenstemming met C2C zijn.

Studiepatroon achterwand en tapijt met bedrijfsidentiteit Concept pattern wall and carpet with corporate I.D.

Arcade Corporate Identity KOW Interiors was commissioned to create a new corporate identity for Arcade. This interior scheme is accomplished with many sustainability features, none of which incurred extra costs for the client. The first measure was the materialisation of the logo wall. The corporate logo relief is made from recycled material: pressed corn. Within the entire space, the floors are either made of bamboo or fully certified Cradle to Cradle carpet by Interface. These materials have wide design potential, as the corporate logo will be manufactured into the carpet as well. The wooden furniture is shaped from the same corner mould, making manufacturing simple. Simple and elegant. Shipping and storage of the furniture is made easier as well, as the forms nest into each other. The chairs are Herman Miller and are also rated as full C2C compliant. Impressie wachtruimte Impression reception area

82 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 82

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:12:14

Arcade Corporate Identity ***

INTERIEUR INTERIOR DESIGN ZANDEVELDPLEIN - S’GRAVENZANDE ZANDEVELDPLEIN - S’GRAVENZANDE, THE NETHERLANDS

Interieur kantoorruimte Interiors ofﬁce space

* * *

83 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 83

* * * *

* * *

TOTAL SCORE

* * *

A R c A d e c o R p o R At e i d e n t i t y - S ´ G R AV E N Z A N D E

21-5-2008 10:12:23

The EcoVilla Foundation based in Amersfoort, the Netherlands, aims to propagate and help to realise a pleasant, modern life style typified by an 80% reduction in CO2 emission and independence from fossil fuels. The EcoVilla project shows that these aims can be achieved today with the aid of existing sustainable technologies and motivated management, if we are prepared to make appropriate changes in our behaviour. The project participants also want to demonstrate that the life style required to make this possible can in fact be very agreeable, and opens up new markets in the innovative, sustainable world of tomorrow. EcoVilla is a co-operative project involving a number of dedicated partners, with KOW Architecture assuming the responsibility for the spatial design. The first concrete realisation of the EcoVilla concept, to be built in the municipality of Diemen just to the east of Amsterdam, includes a

Vogelvlucht impressie Bird’s eye view

number of different functions such as accommodation, work and recreation. It will also include a visitors centre. A number of challenging design

De doelstelling van het Ecovillaproject is het realiseren en uitdragen van een moderne, aantrekkelijke levensstijl waarbij sprake is van een vermindering met 80% van de CO2 uitstoot en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Het project toont aan dat zulke reducties nu al mogelijk zijn door gedragsverandering, het toepassen van reeds bestaande duurzame technologie en gemotiveerd management. Bovendien willen deelnemende partijen aantonen dat een nieuwe levensstijl aantrekkelijk kan zijn en nieuwe markten openstelt in de innovatieve en duurzame wereld van morgen. EcoVilla is een samenwerkingsproject van meerdere partijen waarbij KOW Architecten verantwoordelijk is voor het ruimtelijk ontwerp. EcoVilla omvat verschillende functies zoals wonen, werken, recreëren en een bezoekerscentrum. Het plan moet gerealiseerd worden in de gemeente Diemen. In EcoVilla worden verschillende stromen in balans gebracht. Zo is het ontwerpconcept voor water gericht op het vasthouden van water op de locatie, het tegengaan van verspilling en lokale zuivering van het water. Energetisch wordt het project gekenmerkt door een optimale balans van de aanwezige warmtestromen van de verschillende functies. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van ICT/domotica (electrische communicatie, afgeleid van domus (huis) en telematica) om het energieconcept slim aan te sturen. Ook wordt er gebruik gemaakt van een passief werkende kas. Naast dit concept voor stedelijk gebied is ook een meer landelijke variant mogelijk.

84 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 84

problems have to be solved in order to build the EcoVilla. For example, measures have to be devised to retain water within the building, combat waste and purify wastewater on the spot. The energy concept involves achieving an optimum balance between the heat flows associated with the building’s various functions. Wide use is made of house automation systems (domotics) and other forms of IT to permit smart control of the energy concept. The complex also includes a greenhouse allowing the inhabitants to grow much of their own food, which does not require an external power supply. The EcoVilla as currently envisioned is intended for urban use. A variant for use in the country is also possible.

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:12:26

EcoVilla ****

CO2 NEUTRALE WONINGBOUW CO2 NEUTRAL HOUSING DIEMERBOS - DIEMEN DIEMERBOS - DIEMEN, THE NETHERLANDS

EcoVilla’s achter het appartementencomplex (deze dienen als geluidsbarrière) EcoVillas behind the apartment complex (which acts as a noise barrier)

* * * *

85 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 85

* * * *

* * *

* * * *

TOTAL SCORE

* * * *

e c ov i l l A - D i e M e n

21-5-2008 10:12:33

Indoor groente tuinen Indoor vegetable gardens

Milieuvriendelijke woning Eco-friendly house

Leefomgeving in het atrium Atrium living and growing environment

86 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 86

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:12:38

Temperatuur schema (winter situatie) Winter time thermal diagram

Temperatuur schema (zomer situatie) Summer time thermal diagram

Water en groen schema Water and green diagram

87 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 87

e c ov i l l A - D i e M e n

21-5-2008 10:12:45

45 Flexibele woningen – De Groene Kreek – Oosterheem, Zoetermeer In de VINEX wijk Oosterheem, bij Zoetermeer, zijn 65 duurzame woningen ontworpen, waaronder 45 flexibele woningen. Het ontwerp van deze woningen is tot stand gekomen door intensieve bewonersparticipatie. Er zijn twee typen flexibele woningen. Eén type vormt een wand van twee- en drielaagse woningen met daarboven een energiedak (voor PV en zonnecollectoren) als verbindend element. Het andere type bestaat uit brede woningen rond binnenhoven. Beide typen kennen een basiswoning met vele uitbreidings- en keuzemogelijkheden. Houten rasters geven het kader aan waarbinnen uitbreidingen mogelijk zijn. Zo blijven de woningen een eenheid, terwijl zoveel mogelijk individuele wensen worden gerealiseerd. Eenheid is er ook in materialisatie, er is gekozen voor een naturel uitstraling van de materialen en een rustige sobere kleurstelling.

45 Flexible dWellinGS – de GRoene KReeK – ooSteRHeeM, ZoeteRMeeR Sixty-five sustainable houses, including forty-five flexible units, have been designed for the government-sponsored housing development in Oosterheem, near Zoetermeer. The design of these units involved a high level of user participation. Two types of units were designed. One consisted of two or three- storey terraced housing with an ‘energy roof’ (on which photovoltaic solar panels and solar water-heater panels can be mounted as unifying element). The other consisted of wider residences built around a central courtyard. Both types have a basic variant, which can be modified and expanded in many different ways. A wooden framework defines the space where expansion within is possible. This ensures that the housing has a uniform look while still leaving plenty of room for individual variation. The materialisation also supports the uniform appearance: the building materials chosen have a natural look and bright colours are avoided. The space between the units is kept as open as possible. The occupants have chosen to have small individual gardens to permit the creation of a large communal green space, which will be maintained in part by the occupants themselves. The housing blocks are kept auto free, and the overall layout of the development has a natural look. The dwellings are built to permit subsequent implementation of a CO2-neutral regime. Some units are provided with a heat pump, while facilities are in place for mounting photovoltaic solar panels and solar water-heater panels when required with seasonal storage of any excess energy generated.

Duurzame woningen Sustainable dwelling units

88 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 88

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:12:52

De Groene Kreek ****

WATERVILLA’S EN FLEXIBELE WONINGEN WATER VILLAS AND FLEXIBLE DWELLING UNITS OOSTERHEEM - ZOETERMEER OOSTERHEEM - ZOETERMEER, THE NETHERLANDS

Flexibele woningen en watervilla’s Flexible dwelling units and water villas

* * * *

89 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 89

* * *

* * * *

TOTAL SCORE

* * * *

d e G Ro e n e K R e e K - Z O e t e R M e e R

21-5-2008 10:13:02

Doorsnede Section

Woning met privĂŠtuin/collectief groen Residence with private garden/collective green

De ruimte tussen de woningen is zo open mogelijk gehouden. Bewoners hebben gekozen voor kleinere privĂŠtuinen ten gunste van collectief groen, dat mede door de bewoners beheerd zal worden. De hoven blijven autovrij en het gebied krijgt een natuurlijke inrichting. De woningen zijn bouwkundig voorbereid om energie nul (CO2 neutraal) te worden. Een deel van de woningen heeft een warmtepomp, en PV en thermische zonne-energie met seizoensopslag zijn direct inpasbaar.

Doorsneden diverse opties Section with multiple options

90 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 90

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:13:11

PrivĂŠ terras Private terrace/deck

91 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 91

d e G Ro e n e K R e e K - Z O e t e R M e e R

21-5-2008 10:13:17

Innovatie Centrum De Modern Group, één van de grootste projectontwikkelaars in China, heeft het initiatief genomen om het eigen hoofdkantoor te renoveren en uit te breiden met een Innovatie Centrum. Om state-of-the-art te zijn, heeft men gekozen voor een duurzaam en energie neutraal gebouw. In het ontwerp is synergie gezocht tussen het architectonische concept en het energetische concept. Het gebouw wordt omgeven door bestaande bebouwing en een nieuw appartementen complex. Het aangrenzende heuvelachtige groengebied diende als inspiratiebron. Het Innovatie Centrum volgt het dynamische landschap met heuvels en eindigt met een grote ruimtelijke ‘golf’ die oprijst uit het water. Het water scheidt gebouw en omgeving en accentueert daardoor de aanwezigheid van het gebouw. De weerspiegelingen in het water verbinden het geheel weer met elkaar. Energetisch doel is een nul-energie gebouw te maken met een comfortabel en gezond binnenklimaat. Het gebouw toont de meest recente technologieën en kan in de toekomst worden aangepast aan nieuwe inzichten op dat gebied. Water is schaars in Beijing en daarom een belangrijk thema. Water wordt opgevangen, gefilterd en hergebruikt waarmee het referentiegebruik met 80% wordt teruggedrongen. Het waterzuiveringssyteem heeft een dusdanig hoge zuivering dat het water in principe veilig is als drinkwater.

Vogelvlucht impressie Bird’s eye vieuw

innovAtion centRe The Modern Group, one of the largest developers in China, initiated the renovation of their old building/headquarters with an expansion/addition of an Innovation Centre. In order to apply state-of-the-art concepts, the choice was made to build a sustainable and energy neutral building. In the final design, there is a synergy between the architectural concept and the ecological concept. The building is located between existing buildings and a new apartment complex. The adjacent green area, consisting of five hills, led to the inspiration of the design. The Innovation Centre follows along the dynamic landscape and ends with a large, spatial ‘wave’ that rises out of the water. The water divides the building and the environment and places emphasises upon the building’s presence. This mirroring effect in the water binds the whole together. The ecological goal is to create a zero-energy building with a comfortable and healthy interior climate. The building exhibits the most recent technologies and can be adapted in the future with newer technologies. Water is an important theme in Beijing due to its scarcity. Water is collected, filtered and reused, thereby reducing reference use by 80%. The water filtration system has a high enough purification ability, which makes the water safe to use as drinking water.

Situatie Site plan

92 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 92

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:13:21

MOMA Innovation Center ****

KANTOOR & NUL-ENERGIE INNOVATIE CENTRUM OFFICE & ZERO ENERGY INNOVATION CENTRE BEIJING - CHINA BEIJING - PR CHINA

* * * *

93 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 93

* * * *

* * *

* * * *

* * *

TOTAL SCORE

* * * *

M o M A i n n ovAt i o n c e n t e R - b e i J i n G

21-5-2008 10:13:29

Functioneel groen schema Functional green diagram

Groene muren Green walls

Opsomming van duurzame aspecten Summary of sustainable features

94 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 94

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:13:38

Wintertijd schema Winter time diagram

Zomertijd schema Summer time diagram

Daglicht schema Daylight diagram

Watersysteem schema Water system diagram

95 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 95

M o M A i n n ovAt i o n c e n t e R - b e i J i n G

21-5-2008 10:14:02

Zuidgevel South façade

Noordgevel North façade

Yunnan Baiyao medicijnenfabriek Yunnan Baiyao (letterlijk ‘Yunnan wit poeder’) is een traditioneel Chinees kruidenmedicijn met goed gedocumenteerde homeostatische, pijnstillende en andere eigenschappen. De reputatie is in China vergelijkbaar met die van penicilline in het Westen. Yunnan Baiyao wordt gefabriceerd door de Yunnan Baiyao Groep in Kunming, de hoofdstad van de provincie Yunnan. Hoewel het vooral bekend is door de productie van Yunnan Baiyao, heeft de Groep haar activiteiten uitgebreid.

yUnnAn bAiyAo HeAdQUARteR And FActoRy Yunnan Baiyao (literally ‘Yunnan white powder’) is a traditional Chinese herbal medicine with well-attested homeostatic, analgesic and other properties. Its reputation in China is comparable with that of penicillin in the West. It is claimed that before its discoverer, Qu Huangzhang, came up with the formulation in 1902, he had explored his home region of Yunnan Province, south-west China, and tested hundreds of herbs that grew naturally there. The exact composition is kept a closely guarded se-

Het doel is om een nieuw duurzaam hoofdkwartier en een nieuwe duurzame fabriek te ontwerpen met de mogelijkheid om in de toekomst verder uit te breiden. De fabriek en de locatie wordt jaarlijks door duizenden belangstellenden bezocht. Om die reden is gekozen voor een aantrekkelijk ontwerp met een voorlichtend karakter.

cret. Yunnan Baiyao is manufactured by the Yunnan Baiyao Group based in Kunming, the capital of Yunnan Province, and is now available worldwide. Though best known for its production of Yunnan Baiyao, the Group has diversified into a wide range of other activities. The factory and the surrounding district attracts thousands of visitors every year, drawn by

Het belangrijkste ontwerpthema is het tonen van de rijke flora van de Yunnan Provincie op de campus van Yunnan Baiyao.

96 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 96

the fame of this ‘wonder drug’.

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:14:06

Yunnan Baiyao ***

MEDICIJNENFABRIEK EN KANTOREN PHARMACEUTICAL FACTORY AND OFFICES KUNMING YUNNAN - CHINA KUNMING YUNNAN - PR CHINA

Oostgevel East faรงade

Westgevel West faรงade

* * *

97 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 97

* * * *

* * *

* *

* * *

TOTAL SCORE

* * *

y U n n A n b A i yAo - K U N M I N G Y U N N A N

21-5-2008 10:14:18

Klimaatzones Interior climate zones

The aim of the present project is to design new, sustainable premises (head offices and factory) for the Group that offers the possibility of further expansion in the future. In view of the high level of public interest, the design must be both visually attractive and educational. The redeveloped site must give a clear reflection of the philosophy of the Yunnan Baiyao Group. The main theme of the design was therefore presentation of the rich flora of Yunnan Province on the Yunnan Baiyao campus. This means that the new company premises must look very different from a conventional production plant. The site will be converted into a

Daglicht en groene daken schema Daylight and green roof diagram

green oasis, with herb gardens, landscaping and wetlands. It will comprise both hilly and flat areas, and the vegetation cover on the roof of the buildings will help them to blend into the landscape. Apart from the

Het nieuwe bedrijfsterrein vormt een groene oase met zijn tuinen, kruidenvegetatie, natuur en ‘wetlands.’ Op de locatie komen zowel heuvels als vlak terrein voor waarbij de gebouwen met vegetatiedaken onderdeel van het landschap uitmaken. Maar het is niet alleen zicht-groen, groen is de kern van het ontwerp. De groene daken houden regenwater vast en het afvalwater wordt gezuiverd in de wetlands. In ons ontwerp wordt de ruimte niet verspild maar juist geïntensiveerd door concentratie van gebouwen en door dubbel grondgebruik. Voor de productie gebouwen is een efficiënt en flexibel systeem met toekomstige uitbreidingsmogelijkheden ontworpen.

98 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 98

green look of the campus, the whole design will be thoroughly green, i.e. environmentally friendly and sustainable. The vegetation cover of the roofs will retain rainwater, and wastewater from the site will be purified in the wetlands. Our design does not waste space, but employs it more intensively by concentrating the buildings and ‘making double use of the land’ by stacking one structure on top of another. The efficient, flexible system designed for the production premises leaves plenty of scope for future expansion.

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:14:23

De voornaamste uitgangspunten voor onze duurzame master planning strategieën zijn: 1. Aantrekkelijke groene campussen van hoge kwaliteit. 2. Gemengd gebruik, flexibiliteit en integratie van functies: • Zeer geconcentreerde kernzones en zones met weinig concentratie. • De gebouwen niet over de site verspreiden, maar de productieprocessen concentreren. • Efficiënt procesmanagement. • Open ruimte voor toekomstige ontwikkelingen. • Flexibel ontwerp van de fabriek voor aanpassing aan toekomstige veranderingen. 3. Integratie van de site en ontwerpen in overeenstemming met het Bio-klimaat: • Waar mogelijk, behoud en gebruik van het bestaande landschap. • Gebruik van plaatselijke klimaatomstandigheden (zon, wind en regen). • Breng water terug op de site. 4. Geïntegreerde benadering om het gebruik van energie en de negatieve gevolgen voor het milieu zo laag mogelijk te houden: • Verminder het interne verkeer, mede in verband met geluid en luchtvervuiling op de site. • Creëer buiten een prettig klimaat met water en tuinen. • Vermijd het warme eiland effect. • Ontwerp energie efficiënte gebouwen. • Gebruik van recyclebare energie. • Vang regenwater op en vertraag het wegstromen. • Integreer vijvers om het water op te vangen en ander wateroppervlak in het landschap. • Creëer een stromend en zelfreinigend waternetwerk 5.Ontwerp een harmonieus ecologisch landschap. • Integratie van parken, open ruimten en ecologie. • Ontwikkel natuurlijke systemen in stedelijke gebieden. • Promoot biodiversiteit. • Tentoonstelling van planten en tuinen.

99 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 99

Sustainable issues: The main premises for our sustainable master planning strategies are: 1. High quality and attractive green campus. 2. Mixed use, flexibility and integration of functions : • High density core areas and low density areas. • No spread of buildings on the site but a concentration of production processes. • Efficient process management. • Open space for future development. • Flexible design of the factory to adapt to future changes. 3. Site Integration and Bio-climatic Design : • Keep and use the existing landscape where possible. • Use of local climate conditions (sun, wind and rain). • Bring water back on the site. 4. Integrated approach to minimize energy use and negative environmental impact; • Reduce internal traffic, noise and air pollution on the site. • Create a comfortable outdoor climate with water and gardens. • Avoid heat island effect. • Design energy efficient buildings. • Use of renewable energy. • Collect rainwater and slow down runoff. • Integrate retention ponds and other water surface with the landscape. • Create a flowing and self-cleaning water network 5. Design a harmonious ecological landscape • Integration of park, open space and ecology. • Develop natural systems in urban areas. • Promote bio-diversity. • Showcase of plants and gardens.

y U n n A n b A i yAo - K U N M I N G Y U N N A N

21-5-2008 10:14:24

100 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 100

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:14:40

Index

IN ORDER OF BOOK

26. vAlle oSSi Locatie: Differentiatie:

18. nieUW teRbReGGe Locatie: Stoopweggebied - Rotterdam Differentiatie: Fase 1: 78 DuBo eengezinswoningen Fase 2: 258 woningen Parkeren: Op eigen terrein (Fase 1) 151 pp openbaar, 88 pp in parkeergarage, 36 pp op eigen terrein Ontwerp: KOW, 1998/1999 Status: Gerealiseerd (2005) Stedenbouwkundige: ir. Hans Kuiper Architect: ir. Hans Kuiper (Fase 1) Frans Dirks architect A.v.B. (Fase 2) Projectarchitect: ir. Dennis Voskuil (Fase 1) ing. Yolanda van Dongen (Fase 2) Opdrachtgever: Proper-Stok Woningen BV Location: Description: Parking: Design: Status: Urban planner: Architect: Project architect: Client:

Totaal: Ontwerp: Status: Architect: Projectarchitect: Opdrachtgever: Location: Description: Total: Design: Status: Architect: Project architect: Client:

Stoopweggebied - Rotterdam Phase 1: 78 single family houses Phase 2: 258 residential units On site (Phase 2), 151 public parking spaces (88 in carpark and 36 on site spaces) KOW, 1998/1999 Realised (2005) ir. Hans Kuiper ir. Hans Kuiper (Phase 1) Frans Dirks architect A.v.B. (Phase 2) ir. Dennis Voskuil (Phase 1) ing. Yolanda van Dongen (Phase 2) Proper-Stok Woningen BV

30. pARK 20|20 Locatie: Differentiatie:

101 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 101

Eraclea (Venetië) - Italië Totaalplan met een jachthaven, een groot aantal woningen, winkels, twee hotels, en een congrescentrum. 100.000 m2 KOW X, 2004 Ontwerp ir. Tjerk Reijenga dipl. -ing. Goran Bojcin Montresor Eraclea (Venice) - Italy Masterplan of a harbour, retail, two hotels, and convention centre. 100,000 m2 KOW X, 2004 Design phase ir. Tjerk Reijenga dipl. -ing.Goran Bojcin Montresor

Totaal: Ontwerp: Status: Architect: Uitvoerend architect: Opdrachtgever:

Beukenhorst Zuid - Hoofddorp Kantoren, conferentieruimte, retail, hotel en parkeren 100.000 m2 William McDonough + Partners i.s.m KOW Ontwerp Kevin Burke, AIA (William McDonough + Partners) David Goehring, AIA (KOW Architectuur) Delta Projectontwikkeling

Location: Description: Total: Design: Status: Architect: Executive Architect: Client:

Beukenhorst South - Hoofddorp Offices, conference spaces, retail, hotel and parking 100,000 m2 William McDonough + Partners in coöperation with KOW Design Kevin Burke, AIA (William McDonough + Partners) David Goehring, AIA (KOW Architecture) Delta Projectontwikkeling

i n d e x - I N O R D E R O F BO O K

21-5-2008 10:14:41

38. ECN Petten Locatie: Differentiatie: Ontwerp: Status: DuBo aspecten: EPc: Architect: Opdrachtgever: Aannemer:

Westerduinweg - Petten 10.000 m2 BVO 3 kantoorunits en laboratoria KOW X, 1998 Fase 1 & 2: Gerealiseerd (2001 & 2004) Fase 3 & 4: Definitief Ontwerp Realisatie Fase 3 & 4: 2008 & 2010 (zonne-)energie, water, materialen, flexibiliteit 0,6 ir. Tjerk Reijenga Energie Centrum Nederland te Petten VBK Hoorn

Location: Westerduinweg - Petten Description: 10.000 m2 BVO 3 office units and laboratory Design: KOW X, 1998 Status: Phase 1 & 2: Realised (2001 & 2004) Phase 3 & 4: Final Design Realisation Phase 3 & 4 (2008 & 2010) Sustainable elements: (sun-)energie, water, materials, flexibility EPc: 0,6 Architect: ir. Tjerk Reijenga Client: Energie Centrum Nederland in Petten Contractor: VBK Hoorn

42. De Bolder Locatie: Programma: Ontwerp: Status: Concept: Projectarchitect: Opdrachtgever: Bijzonderheden:

Industrieterrein Vijfsluizen - Schiedam 6.000 m2 kantoorgebouw KOW, 1999 Realised (2001) ir. Hans Kuiper ing. Taco Duijf Mammoet Holding BV IFD Award (2000)

Location: Description: Design: Status: Concept: Project architect: Client: Special:

Industrial area Vijfsluizen - Schiedam 6,000 m2 office building KOW, 1999 Realised (2001) ir. Hans Kuiper ing. Taco Duijf Mammoet Holding BV IFD Award (2000)

46. EcoZone Roomburg Locatie: Roomburg - Leiden Differentiatie: 42 duurzame woningen en 3 schoolwoningen Ontwerp: KOW X, 2004 Status: Gerealiseerd (2006) Architect: ir. Tjerk Reijenga Opdrachtgever: Kanters Project Ontwikkeling Location: Description: Design: Status: Architect: Client:

102 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 102

Roomburg - Leiden 42 sustainable residences and 3 school-houses KOW X, 2004 Realised (2006) ir. Tjerk Reijenga Kanters Project Ontwikkeling

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:14:41

50. Het Magazijn Locatie: Differentiatie: Parkeren: Ontwerp: Status: Concept: Projectarchitect: Opdrachtgever: Bijzonderheden:

Voormalig GIT-terrein - Den Haag 5.000 m2 kantoorruimte Op eigen terrein KOW, 1998 Gerealiseerd (2000) ir. Hans Kuiper ing. Taco Duijf BV De Verademing Nieuwe Stadsprijs Den Haag (2001)

Location: Description: Parking: Design: Status: Concept: Project architect: Client: Special:

Previous GIT-terrein – The Hague 5,000 m² office space Private parking (on site) KOW, 1998 Realised (2000) ir. Hans Kuiper ing. Taco Duijf BV De Verademing New City Award The Hague (2001)

62. LTO Groeiservice Locatie: Klappolder - Bleiswijk Differentiatie: Duurzame kantoortuin inrichting met als thema coulisselandschap; inpassing van glastuinbouw-technieken Ontwerp: KOW, 2008 Status: Definitief Ontwerp Interieurarchitect: Casper Witteman Opdrachtgever: LTO Groeiservice Location: Description: Design: Status: Interior architect: Client:

54. The Golden Leaf Locatie: Putrajaya - Maleisië Differentiatie: Kantoren en retail Totaal: 77.000 m2 Status: Prijsvraag Ontwerpteam: David Goehring, AIA (KOW Architectuur Den Haag) Amna EmirRIBA II, Neuformation Group Architects, Petaling Jaya, Malaysia Location: Description: Total: Status: Design team:

Putrajaya - Malaysia Offices and Retail 77,000 m2 International Design Competition David Goehring, AIA (KOW Architecture The Hague) Amna EmirRIBA II, Neuformation Group Architects, Petaling Jaya, Malaysia

103 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 103

Klappolder - Bleiswijk Sustainable office garden with a half open landscape theme; utilising greenhouse techniques KOW, 2008 Preliminary Design Casper Witteman LTO Groeiservice

64. De Vlinder Locatie: Hollandseweg - Wageningen Programma: Duurzame (dubbele) sporthal met kantoren, café en klimwand Ontwerp: KOW X, 2000 Status: Gerealiseerd (2002) DuBo aspecten: (zonne-) energie, water, materialen, flexibiliteit EPc: 0,43 Architect: ir. Tjerk Reijenga Opdrachtgever: SWARO, Gemeente Wageningen Location: Hollandseweg - Wageningen Description: Sustainable (double) sport gymnasium with offices, café and climbing wall Design: KOW X, 2000 Status: Realised (2002) Sustainable elements: (sun) energy, water, materials, flexible EPc: 0,43 Architect: ir. Tjerk Reijenga Client: SWARO, Gemeente Wageningen

I n d e x - I n order o f book

21-5-2008 13:25:18

74. MFC Skoatterwâld Locatie: Skoatterwâld - Heerenveen Differentiatie: Gecombineerd project met 88 (levensloop-)appartementen, 12 grondgebonden woningen, 24 psychogeriatrische zorgeen heden, kinderopvang, school, gymzaal, sociaal cultureel centrum en commerciële ruimten. Status: In uitvoering Ontwerp: KOW, 2004 Architect: ir. Hans Kaashoek Projectarchitect: ir. Harold Haverkamp Opdrachtgever: Corperatieholding Friesland

68. De Kleine Aarde Locatie: Het Klaverblad - Boxtel Differentiatie: Glazen dak met geintegreerd PV-systeem Ontwerp: KOW X, 1994 Status: Gerealiseerd (1996) Architect: ir. Tjerk Reijenga Landschaparchitect: J. Copijn Opdrachtgever: Stichting De Kleine Aarde Location: Description: Concept: Status: Architect: Landscape Architect: Client:

Het Klaverblad - Boxtel Glass roof with integrated PV-systeem KOW X, 1994 Realised (1996) ir. Tjerk Reijenga J. Copijn Foundation De Kleine Aarde

72. Brandboxx Almere (Interieur/Interior Design) Locatie: Veluwezoom-west - Almere Differentiatie: Ontwerp van de entree van het modecentrum in Almere met als concept recyclebaar/duurzaamheid Ontwerp: KOW, 2007 Status: Voorlopig Ontwerp Interieurarchitect: Casper Witteman ing. Yvette van Remundt Opdrachtgever: TCN Property Projects Location: Description: Ontwerp: Status: Interior architect: Client:

Veluwezoom-west - Almere Design of the reception/entrance of the fashion trade centre in Almere with recylable/sustainable concept KOW, 2007 Prelimary Design Casper Witteman ing. Yvette van Remundt TCN Property Projects

104 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 104

Location: Description: Status: Design: Architect: Project architect: Client:

Skoatterwâld - Heerenveen Combined project with 88 (age-in-place) apartments, 12 ground level residences, 24 assisted living residences, children’s daycare centre, school, gymnasium, social cultural centre and commercial space. Under construction KOW, 2004 ir. Hans Kaashoek ir. Harold Haverkamp Corperatieholding Friesland

78. Le Donjon Locatie: Differentiatie: Ontwerp: Status: Architect: Opdrachtgever:

Gravin Beatrixstraat - Gouda Duurzaam kantoorgebouw KOW X, 1996 Gerealiseerd (2000) ir. Tjerk Reijenga BEAR Holding Gouda

Location: Description: Design: Status: Architect: Client:

Gravin Beatrixstraat - Gouda Sustainable office building KOW X, 1996 Gerealiseerd (2000) ir. Tjerk Reijenga BEAR Holding Gouda

d U U R Z A M e p roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J E C T s

21-5-2008 10:14:42

82. Arcade Corporate Identity Locatie: Zandeveldplein - s’Gravenzande Differentiatie: Ontwerp van de nieuwe ruimtelijke identiteit van Arcade Wonen Status: Definitief Ontwerp Ontwerp: KOW, 2008 Interieurarchitect: Casper Witteman ing. Yvette van Remundt Opdrachtgever: Arcade Wonen Location: Description: Status: Ontwerp: Interior architect: Client:

Zandeveldplein - s’Gravenzande Design of the new headquarters / identity for Arcade Wonen Preliminary Design KOW, 2008 Casper Witteman ing. Yvette van Remundt Arcade Wonen

84. EcoVilla Locatie: Differentiatie: Ontwerp: Status: Architect: Projectarchitect: Opdrachtgever:

Diemerbos - Diemen CO2 neutrale woningbouw KOW X, 2006 Ontwerp ir. Tjerk Rijenga dipl. -ing. Goran Bojcin Stichting EcoVilla Amersfoort

Location: Description: Ontwerp: Status: Architect: Project architect: Client:

Diemerbos - Diemen CO2 neutral housing KOW X, 2006 Design ir. Tjerk Rijenga dipl. -ing. Goran Bojcin Foundation EcoVilla Amersfoort

Location: Description: Design: Status: Architect: Client:

Oosterheem - Zoetermeer 45 zero energy flexible houses KOW X, 2002 Realised (2006) ir. Tjerk Reijenga Rabo Bouwfonds Delft

92. MOMA Innovation Center Locatie: Beijing, China Differentiatie: Renovatie kantoor + nieuw “zero energy” innovatie centrum Status: Ontwerp Ontwerp: KOW X, 2007 Architect: ir. Tjerk Reijenga Projectarchitect: dipl. -ing. Goran Bojcin Opdrachtgever: Modern Group Beijing

105 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 105

88. De Groene Kreek Locatie: Oosterheem - Zoetermeer Differentiatie: 45 nul energie woningen Ontwerp: KOW X, 2002 Status: Gerealiseerd (2006) Architect: ir. Tjerk Reijenga Opdrachtgever: Rabo Bouwfonds Delft

Location: Description: Status: Design: Architect: Project architect:

Beijing, China Renovation office + new “zero energy” innovation centre Design KOW X, 2007 ir. Tjerk Reijenga dipl. -ing. Goran Bojcin

Client:

Modern Group Beijing

I n d e x - I n order of book

21-5-2008 10:14:42

96. yUnnAn bAiyAo KUnMinG Locatie: Kunming Chenggong Yunnan - China Differentiatie: Chinese medicijnenfabriek met kantoren, productielijnen, logistiek en bezoekerscentrum in de stad Kunming Yunnan in China. De totaal te bouwen vloeroppervlakte bedraagt 240.000 m2 met daaromheen een groene campus van 68 ha Ontwerp: KOW X, 2007 Status: Bouwvoorbereiding Architect: ir. Tjerk Reijenga Projectarchitect: dipl. -ing. Goran Bojcin Opdrachtgever: Yunnan Baiyou Group Location: Description:

Design: Status: Architect: Project architect: Client:

Kunming Chenggong Yunnan - PR China Chinese pharmaceutical factory and offices, production facilities, logistics and a visitor centre. Total square footage for the project is 240,000 m2, with a green campus totalling 68 ha KOW X, 2007 Construction in preperation ir. Tjerk Reijenga dipl. -ing. Goran Bojcin Yunnan Baiyao Group

106 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 106

d U U R Z A M e p Roj e c t e n - s u s ta i n a b l e P RO J e C t s

21-5-2008 10:14:43

KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 107

21-5-2008 10:14:56

KOW Den Haag (The Hague) Esperantoplein 19 2501 CE Den Haag/The Hague The Netherlands T +31 (0)70 346 66 00 F +31 (0)70 356 12 60 E info@kow.nl (for all divisions) KOW Amsterdam KNSM-laan 163 1019 LC Amsterdam The Netherlands T +31 (0)20 509 11 20 F +31 (0)20 509 11 21 KOW Eindhoven Klokgebouw 111 5617 AB Eindhoven The Netherlands T +31 (0)40 250 32 32 F +31 (0)40 250 32 33 KOW DDC Shanghai Rm 402, 4/F Building A, 1147 Kang Ding Road 200042 Shanghai, PR China T +86 21 312 65 518 F +86 21 613 20 922 KOW DDC Istanbul Büyükdere Cad. Maya Akar Center Kat 14, Suit 55, 34394 Esentepe / Istanbul, Turkije/Turkye T +90 212 272 22 87 © 2008 KOW Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotocopieën, opnamen of enige andere vormen, zonder voorafgaande toestemming van de KOW Groep. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. All rights reserved. No part of this book may be reproduced in any form, without written permission from the KOW Group.

KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 108

21-5-2008 10:14:56

2 KOW Duurzaam binnenwerk drukker.indd 2

d UUR Z A M e p roj e c t e n - s u sta in a bl e P RO J EC T s

21-5-2008 10:02:00

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 4

21-5-2008 13:40:42

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 5

21-5-2008 13:41:57

www.kow.nl

KOW Duurzaam omslag INTERN.indd 2

16-12-2008 16:00:32