Krant van de Aarde 4-2019

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

MAGA ZI NE DE ME TE RM

Jaargang nr. 4 /

Melk

Waar we blij

Zaadteelt

AG AZ IN E.N

L

september 2019

van worde n

Meer bloem en in het lands chap

Vertrouwe n

GEZOND

Geeft vle ugels

NIEUWS OP ZN FRANS

6

Barstensvol le ven

Rode kaart en eigen doelpunt voor Frans

van kring loop

BIJLAGE

MONDIALE VOETAFDRUK

14

29 Juli was het al Earth Overshoot Day

30

Christofoor Jaarplanner 2019 - 2020

D 14

Mooie kansen op de arbeidsmarkt met Warmonderhof

D 16

Bio is mooi Demeter gaat verder

BOEKEN

naar opwa artse spira al

NATUUR

De leeuw gaat 8 ons aan het hart

OPLEIDING

SPORT

Janneke van der Meulen 26 is VEGAN

VOEDING

DEMETER

D Journaliste Jorinde Schrijver 7 gooit het roer om

SUCCESVERHAAL

De Vrijeschool bestaat 100 jaar Het is in 2019 precies 100 jaar geleden dat de eerste vrijeschool in Duitsland de deuren opende. Een eeuw later zijn er in Nederland meer dan 100 vrijescholen en staat het onderwijs in de belangstelling van steeds meer ouders en leerlingen.

Vrijescholen blijven groeien, iedereen is welkom!

Groei

De vrijeschool groeide het afgelopen jaar met 4,4% tot bijna 29.000 leerlingen, terwijl het onderwijs landelijk te maken heeft met een lichte krimp. Ruim 1.200 leerlingen méér volgen dit jaar vrijeschoolonderwijs. Ten opzichte van 2011 kwamen er ruim 8.300 leerlingen bij en sinds 2013 startten op 22 plaatsen in Nederland nieuwe locaties waar vrijeschoolonderwijs gegeven wordt. Deze groei zet de vrijeschool midden in de samenleving. Op steeds meer plekken door heel Nederland wordt vrijeschoolonderwijs aangeboden en een steeds bredere doelgroep is geïnteresseerd.

WEER

warm en droog Komende jaren steeds heter Plant een boom!

INHOUD

Waldorf 100

Op 20 september 2019 wordt in Maarssen een groot Waldorf100 Festival gehouden voor schoolteams van vrijescholen, voor ouders, oud-leerlingen, studenten en organisaties uit de vrijeschoolbeweging en het brede onderwijsveld. Dit 100-jarig jubileum is reden voor een mooi feest op een centrale ontmoetingsplaats. Met het thema ‘een traditie van vernieuwing’ staat de Vrijschool op deze dag stil bij de opdracht van het onderwijs en de opgave van de vrijeschool. Want de wereld is veranderd in 100 jaar, het Nederlandse onderwijs én de vrijeschool ook. Tijdens het festival kijken we naar de ontwikkelingen in onze samenleving.

Nieuws 6-7 | Natuur 8-9 | Transitie 10-14 Reizen 15 | Fotowedstrijd 16-17 | Beauty 18-19 Onderwijs 20-21 | Mode 22-23 | Sport 25-27 Recept 28 | Agenda 29 | Boeken 30 -31

JAARGANG 14, 2019-4, NAZOMER

Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 2,- | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT

BEKEND VAN TV De TONZON aanpak is te zien geweest in het

Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de krui-

tv-programma “Green Make Over” van

pruimte bodem en fundering. Andere soorten isolatie, zoals wol,

SBS 6. In deze afleveringen laat

purschuim en EPS (polystyreen) remmen wel de warmtestroom maar doen niets aan het uitstralende effect. Daardoor blijft 24 uur per dag

presentatrice Gwen Jansen en haar team op humoristische wijze zien wat je in één dag kan doen in en rond het huis. Tonzon

warmte aan de onderkant weglekken. Zes actieve oppervlakken van

vloerisolatie en andere slimme innovaties

het TONZON Thermoskussen reduceren de warmtestraling tot vrijwel

worden in deze afleveringen toegepast. De

nul. Het resultaat is een warmere vloer bij een lagere luchttempera-

programma’s zijn opnieuw te bekijken via

tuur. Meer comfort met minder energieverbruik.

uitzending gemist of volg na de zomervakantie de nieuwe afleveringen.

SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE

Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en zelfs soms ongezond. Door een onderdruk wordt constant

SAMEN OP WEG NAAR DUURZAAMHEID

vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebrui-

Dat ook bedrijven een steentje moeten bijdragen aan de verduurzaming zal voor iedereen duidelijk zijn. Het Activiteitenbe-

ken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit

sluit milieubeheer verplicht bedrijven en

de bodem, rekent af met muffe geuren, remt het vrijkomen

instellingen om energie te besparen. Vanaf

van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. De Bodemfolie is volledig recyclebaar.

1 juli 2019 geldt er een informatieplicht verduurzaming. TONZON heeft een aantal slimme isolerende systemen ontwikkeld waarbij duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Veel bedrijfspanden, overheidsgebouwen en andere instellingen hebben grote ongeïsoleerde oppervlakten. Dit gaat ten koste van het comfort en brengt tevens onnodige kosten met zich mee. De isolatiesystemen van TONZON zijn juist bij uitstek geschikt voor grote oppervlakken zoals vloeren en platte bedrijfsdaken.

Voor meer informatie kijk op: www.tonzon.nl of bel 053 - 433 23 91

Redactioneel

Subsidie voor vloerisolatie 40% omhoog

Vanaf 2 september kun je weer met terugwerkende kracht tot 15 augustus 2019 subsidie aanvragen voor woningisolatie in het kader van de SEEH (Subsidieregeling Energiebesparing Eigen Huis).

De subsidie voor vloerisolatie is met 40% verhoogd van € 5,- naar € 7,- per m². Deze subsidie mag worden gecombineerd met andere subsidieregelingen. Op de website: www.energiesubsidiewijzer.nl/ kun je je woonplaats invullen. De site geeft dan aan of, en zo ja welke andere subsidieregelingen er zijn en of er goedkope leningen zijn.

Op basis van ervaringen uit het verleden mag verwacht worden dat de subsidiepot snel leeg zal zijn. Wacht daarom niet te lang en vraag zo snel mogelijk kosteloos een inspectie aan van uw kruipruimte. Je krijgt dan een vrijblijvende aanbieding voor de aanpak die de warmste vloer oplevert met de hoogste besparing. De vorige subsidiepot die voor 3 jaar was bedoeld, was al binnen 1 jaar leeg.

tonzon.nl/vloerisolatie/subsidie/

Grote ecologische verschillen bij isolatiematerialen

Het isoleren van begane grondvloeren is een van de grootste energiebesparingsbronnen in de Nederlandse woningbouw. Het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) heeft een milieuvergelijking gemaakt tussen de verschillende manieren om dit aan te pakken. Daarbij is gebruik gemaakt van de gegevens uit de Nationale Milieudatabase (NMB). De milieu schaduwkosten blijken enorm van elkaar te verschillen. Een factor 100 tussen de milieukosten van de 2 meest toegepaste producten in de Nederlandse vloerisolatiemarkt mag extreem worden genoemd.

Milieubeoordeling meest ecologische vloerisolatie

Nibe: “TONZON Thermoskussens haalt de beste score in de toepassing Vloerisolatie en is daarmee het DUBOkeur 1a product. De thermoskussens onderscheiden zich t.o.v. de alternatieven mede omdat door de werking met luchtkamers relatief weinig materiaal benodigd is om de gewenste Rc-waarde te bereiken. Hoe minder materiaal, hoe lager de schaduwkosten. Daarnaast is de milieulast van het transport nihil. De luchtkussens kunnen opgevouwen vervoerd worden en nemen daardoor weinig volume in.”

De DUBOkeur-grens wordt bepaald door het product met de laagste schaduwkosten. Het TONZON Thermoskussen legt met slechts € 0,09 milieukosten per m² de lat uitzonderlijk laag. Alleen producten met schaduwkosten lager dan € 0,25 per m² kunnen daardoor in aanmerking komen voor het DUBO-keur. Geen enkel ander product kan hieraan voldoen.

Met minder CO2 meer CO2 reductie

Het aanbrengen van TONZON Thermoskussens kost niet alleen veel minder CO2 dan de andere producten waarmee het is vergeleken maar levert ook meer CO2 reductie op dankzij een andere manier van isoleren. Daarbij wordt de uitstraling van warmte door de onderkant van de vloer trapsgewijs naar vrijwel nul gereduceerd. Vloeren worden sneller warm, kunnen een hogere temperatuur bereiken en houden de warmte langer vast. Daardoor valt in de praktijk de energiebesparing hoger uit.

Daarnaast heeft het systeem nog andere voordelen waardoor het verduurzamen van woningen goedkoper, makkelijker en gezonder wordt. Bij dit systeem wordt bijvoorbeeld ook de toetreding van vocht en radon uit de kruipruimtebodem geweerd waardoor extra ventilatievoorzieningen in de woonkamer vaak niet meer nodig zijn.

2 miljoen ton CO2-reductie met TONZON vloerisolatie in Nederland?

Eerder becijferde BackHoom dat in Nederland bij

3 miljoen woningen nog vloerisolatie kan worden aangebracht. Er komen echter veel meer vloeren in aanmerking voor (extra) vloerisolatie. Van 1983 tot 1993 werden namelijk nieuwe woningen gebouwd met een vloerisolatiewaarde van slechts Rc = 1,3 m²K/W. Deze waarde is veel te laag en wordt in de praktijk vaak niet eens gehaald vanwege lekken in de isolatielaag. Van 1993 tot 2013 gold 2,5 m²K/W als minimale waarde in de nieuwbouw en pas na 2013 is 3,5 m²K/W de norm. Voor vloeren met vloerverwarming zijn deze waarden echter nog steeds niet hoog genoeg. Er lekt te veel warmte weg door uitstraling van de onderzijde van de isolatielaag naar de koudere kruipruimtebodem en funderingsmuren. TONZON Vloerisolatie is bij uitstek geschikt om dit lek te dichten zo blijkt in de praktijk.

Voor meer informatie kijk op www.tonzon.nl/factsheet

4

Voeding top 5

Renáta’s choice

Koninklijke lekkernijen voor de lunch Renáta Horenová Foto: Alex Schröder

Bij Hongaren is de lunch een zeer belangrijk onderdeel van de dagelijkse maaltijden. Het is het moment wanneer je door de weeks het meest uitgebreid eet, of je nou op je werk bent, op school of thuis.

Dit zijn 5 van mijn favoriete producten voor de lunch.

1. Lobbig door het leven

Voor mij is de mayonaise van Machandel de lekkerste mayo die bestaat en is een onmisbaar potje in mijn koelkast.

De oprichter en eigenaar Piet Glasbeek is 30 jaar geleden begonnen met het maken van deze mayonaise en is er nooit mee gestopt. Gelukkig maar! Naast meesterlijke smaken en kwaliteit heeft dit familiebedrijf oog voor openheid over hen producten en een eerlijke prijs voor de boeren. Ik smeer deze lekkere, vettige maar lobbige mayonaise op een stukje cracker en leg een plakje komkommer en een pepertje er op. Het is ook verrukkelijk in een saladedressing met sla, stukjes gegrilde groenten en verse kruiden. Smullen maar! Meer info op www.machandel.com

2. Voluit leven, voluit smokey Lima, opgericht door Pierre Gevaert in 1957, weet precies hoe je de beste Aziatische smaken kan creëren. Volgens Yin en Yang, met de overtuiging dat evenwichtig en gezond eten ervoor zorgt dat onze geest en ons lichaam in harmonie blijft en dat we ons ook beter voelen.

Shoyu staat in het Japans voor sojasaus. Boeddhistische monniken brachten de sojasaus vanuit in de 7eeuw China naar Japan. Sojasaus wordt gemaakt door middel van fermentatie. Bij fermentatie worden bacteriën, schimmels of gisten (micro-organismen) gebruikt om een ander voedingsmiddel te maken en is een van de oudste conserveringstechnieken ter wereld. Deze bijzondere sojasaus op basis van Japans kersenhout geeft een verrukkelijk rookaroma aan jouw culinaire creaties. Ik gebruik hem graag bij het bakken van een stukje courgette of aubergine, dippen van gebakken paddenstoeltjes, een dressing voor een salade of bij kippensoep met noedels en broccoli. Oneindige mogelijkheden met deze heerlijke gerookte shoyu!

Meer info op www.limafood.com

3. Hap snap weg!

Herman en Tyler hebben een tijd geleden besloten een nieuwe weg in hun leven in te slaan en tijd te maken voor hun missie: de lekkerste koekjes maken. Niet alleen de lekkerste koekjes maken, maar koekjes die bijdragen aan een betere wereld. En ze zijn niet te stoppen. Hun koekjes zijn verrukkelijk en ze dragen ook zorg voor de aarde: ze schenken 0.5% van hun omzet aan Stichting Grondbeheer. Stichting Grondbeheer helpt weer boeren die vervuilde landbouwgrond omzetten naar biodynamische landbouwgrond in Nederland. De schenking van 0,5 % van de Farm Brothers is precies de grote van 1 koekje ( 8 cm2). Mijn favoriet is de Dark Chocolate & Seasalt, maar is ook Hazelnut & Cinnamon en Ginger Lemon. Hou de brothers in de gaten want binnenkort ook twee vegan en 2 nieuwe kinder- smaken. Niet te stoppen dus! Niet te stoppen dus! Check op www.farmbrothers.com en www.makesoilmatter.com

4.

Serene levenskracht – Feel like a Samoerai

5.

It is in the name: fish forever

Dat gevoel heb ik zelf ook bij dit bijzonder krachtig mengsel: kotubuki matcha met kokosbloesemsuiker en extra vitamine D. Kotobuki matcha, de hoogste kwaliteit matcha, was de lieveling-meditatiedrank van de Samoerai en bevat de meeste antioxidanten van alle matcha’s.

De trotse eigenaren van Amanprana, Chantal Voets en Bart Maes, weten wat kwaliteit is. Ze gebruiken in hun producten ingrediënten van de hoogste kwaliteit, werken fair met hun boeren, gebruiken geen pastic verpakkingen en hebben hun kantoor duurzaam ingericht. Ik maak graag van dit mengsel een drankje met warme amandelmelk en beetje honing. Een geweldige boost voor je energie en je concentratie, zeker als je veel moet presteren of gaat sporten. Het is ook heerlijk om het over je pannenkoeken te strooien, door sladressing te husselen of mengen met geraspte kokos en hier je dadel- balletjes in te rollen. Probeer ook pure Kotobuki Matcha, Gula Java Saffraan of andere bijzondere combinaties. Door de smaken en de kleuren voel je je in het oase van paradijs! Meer info op www.amanprana.eu en www.amanvinda.eu

Toen ik jaren geleden besefte dat de zee langzaam leeg begint te raken, wilde ik alleen maar goede vis eten. Fish4ever heeft dit: duurzaam gevangen vis en op de meest duurzame manier geproduceerd, maar ook producten van de hoogste kwaliteit met verfijnde smaken. Oprichter Charles Redfern was de eerste op de wereld die met duurzaam ingeblikte vis kwam, een echte pionier. Je wordt zo blij van de manier van ondernemerschap van dit bedrijf: ethisch inkoopbeleid, volledige traceerbaarheid van vangst tot blik, goede oplossingen voor bijvangst en het vermijden van boten die mogelijk betrokken zijn bij illegale visserij. Deze verrukkelijke sardientjes leg ik op een pannenkoekje, besmeerd met mayonaise, belegd met wat tomaatjes en spinazie. De smaak van forever! Meer info en verrukkelijke recepten op www.fish4ever.blog

Redactioneel

INHOUD 4 6 8 10 13 14 15 16 18

Renata;s Choice: Voeding top 5 Nieuws op z’n Frans: Plastic is een plaag Natuur: De Leeuw, stichting SPOTS Transitie: Aardgasvrije projecten Transitie: The Conscious Farmer Transitie: Columns Reizen: De Poolse provincie Lubelskie Fotowedstrijd LandschappenNL Daans’s favourites: Zweten

D1-32 Demeter bijlage 20 21 22 25 26 28 29 30 31

Onderwijs: Waldorf100 kaars Onderwijs: Geen Wifi op school Mode: Transitie in de modewereld Sport: WK 3x3 Basketbal Sport: Wereldkampioene met een missie Recept: Vegan omelet Agenda: Fotowandelroute Lauwersmeer Boeken: Gratis een boek ontvangen!

Colofon pure en (h)eerlijke producten

Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

Jair Messias Deze krant bracht enige tijd geleden een artikel over de Franse Natuurfilm “Les Saisons”. Ik raad u aan deze tranentrekker te bekijken. De dvd is gratis voor onze abonnees. In de film is te zien hoe Europeanen in het verleden door het alsmaar groeien van de bevolking massaal oerbossen gingen kappen net zolang totdat er niets meer over was.

Tijdens mijn studie bestond mijn jaar voor een groot deel uit Zuid-Amerikanen, Afrikanen en Aziaten. Ze werkten vaak hard en hadden een drang tot presteren en overleven in een veel hardere maatschappij dan de onze. Onder hen ook de zeer ambitieuze Rodrigo, een trotse Germaans-Italiaanse Braziliaan. In niets leek hij op andere derde wereld studenten.

Rodrigo werd terug in Brazilië bankdirecteur, maar had ook hier in de Zuid-as fauna gepast. Rodrigo ontstak vorige maand op social media tijdens de G7 in blinde woede over de opmerkingen van president Macron over “zijn” president Bolsonaro.

Jair Messias Bolsonaro, zo heet hij echt. Ook zíjn grootouders kwamen uit Italië en Duitsland en hij had graag via een militaire staatsgreep aan de macht gekomen. Hij wil het oerbos met de daar levende natuurvolkeren ruilen tegen economische groei en hij is niet is gediend van Macron. In het corrupte Frankrijk staat immers nog net één voetbalveldje oerbos en daar zijn de Galliërs ook uitgeroeid. Bovendien, zo stelden zijn militaire superieuren bij zijn ontslag vast, lijdt Jair Messias aan een persoonlijkheidsstoornis en vindt hij het lastig om adviezen aan te nemen.

Maar om nu met opgeheven vinger natuurbeschermer te spelen terwijl ons Europese economische systeem incluis bevolkingsexplosie ervoor heeft gezorgd dat hier alle oerbossen gekapt zijn? Gunnen we Jair Messias dezelfde fout die onze voorouders maakten? Of moeten we toch helpen of zelfs afdwingen om dáár de afbraak van natuur wél te voorkomen?

De Krant van de Aarde wil zich gaan inzetten om herbebossing in Europa te stimuleren. Want het is de hoogste tijd om hier land terug te geven aan de natuur. En Brazilië?

Daar kunnen ze nu nog kiezen om de in ruime mate aanwezige natuur te behouden...zal ik dan toch maar bidden?

Veel leesplezier!

Albert Poutsma voorzitter stichting Dag van de Aarde

www.bio-ron.com

5

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

VERGROENING GEWASBESCHERMING

Rechts kunt u lezen hoe mij de oren worden gewassen door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (Ctbg) wegens het uitdelen van een rode kaart. Het Ctbg laat weten dat er ook goed nieuws is en daarom als goedmaker het volgende.

De Europese ministers van Landbouw bespraken in de Landbouwraad in Brussel de ontwikkeling van duurzame gewasbeschermingsmiddelen. Er zijn nu zestien werkzame stoffen als laag-risicostof toegelaten, waarvan twaalf nieuw in de afgelopen twee jaar.

Het gaat om elf micro-organismen (bacteriën en virussen) en vijf plantenextracten. Op basis van de werkzame stof kunnen gewasbeschermingsmiddelen worden ontwikkeld en ingediend. In het totaal werden de laatste twee jaar in Europa 91 aanvragen voor gewasbeschermingsmiddelen op basis van laag risicostoffen gedaan. Daarvan zijn er 75 toegelaten.

Het aantal basisstoffen steeg in dezelfde periode van elf naar twintig. Bij het Ctgb zijn zestien laag-risicomiddelen en 28 middelen op basis van een laag-risicostof toegelaten. Daarnaast zijn voor 2019 en verder al twintig aanvragen voor de Europese beoordeling van nieuwe stoffen op basis van micro-organismen en plantenextracten bekend, dat is ruim 70% van de in totaal aangemelde nieuwe stoffen. De twintig basisstoffen hebben een Europese toelating en zijn daarmee ook in Nederland te gebruiken.

Zo, dat weten we dan ook maar weer…

NEUSHOORNS LEVEREN RENTE OP

Volgend jaar komt een obligatielening voor 50 miljoen dollar op de markt om de zwarte neushoorn te beschermen tegen uitsterven. De obligatielening wordt

uitgegeven door de Zoological Society of Londen en Conservation Capital, een financieringsinstelling voor natuurbehoud. Wereldwijd zijn er nog 5500 zwarte neushoorns in leven. De obligatie investeert in maatregelen om stropen tegen te gaan en leefomstandigheden te verbeteren, zodat de populatie neushoorns weer stijgt. De vijfjarige termijnlening is aan strenge voorwaarden verbonden. Als de populatie neushoorns verder daalt neemt ook de waarde van de obligatie af. Er wordt minder rente uitgekeerd en verliest de belegger. Stijgt het aantal neushoorns, dan wordt meer rente betaald. Die wordt betaald door regeringen, natuurbeschermingsorganisaties en donateurs. Ze hoeven niet zelf te investeren in de bescherming van de neushoorn maar moeten alleen bij succes de rente betalen. Het rendement bij een stijging van het aantal dieren is een flinke winstmarge en tevens een bijdrage aan de natuur. Als de obligatielening slaagt zal deze ook worden ingezet voor andere bedreigde diersoorten. Conservation Capital denkt dat er een miljard dollar per dag nodig is om alle bedreigingen in de natuur te keren.

een internationale handelsbeurs en vindt plaats op 10 en 11 november. Meer weten: www.f-cell.de.

DE F-CELL KOMT ER WEL

Lidl opent een energiecirculaire supermarkt in Woerden waarbij de rekening voor elektriciteit op nul komt te staan. Het filiaal heeft 1.766 zonnepanelen en de heipalen worden gebruikt als warmte/ koude opslag. De restwarmte van de koeling komen van pas bij de klimaatregeling in de winkel. De keten heeft de ambitie om in 2022 volledig CO2 neutraal te bouwen. Ook in de bestaande filialen werd aardgas vervangen door een elektrische pomp. In februari werd al een groot distributiecentrum geopend met 2.700 zonnepanelen waar regenwater wordt benut om toiletten door te spoelen en het beregenen van groenvoorzieningen. De supermarktketen is terecht trots op deze voortrekkersrol.

F-cell is een internationaal evenement voor de waterstof- en brandstofcelindustrie. Het biedt een uitgebreid overzicht van internationale markten en technologische vooruitgang. Hier leggen deelnemers contacten en ontmoeten besluitvormers. Het interactieve formaat biedt een platform voor experts en nieuwkomers om duurzame zakelijke relaties aan te gaan, te bespreken en op te bouwen. De f-cel award erkent innovatieve waterstof- en brandstofcelprojecten en -technologieën en wordt toegekend door het ministerie van Milieu, Klimaat en Energie Baden-Württemberg. De f-cel bestaat uit een conferentie, interactieve workshops, een avondevenement met een prijsuitreiking en

HELSINKI GEEFT HET GOEDE VOORBEELD

In Finland praten ze niet over slimme oplossingen voor het milieu, ze doen het gewoon. Helsinki wil in 2021 ’s werelds proeftuin zijn voor de transitie naar een stad met circulaire economie, energieopwekking, emissievrije mobiliteit en duurzame bouw. Daartoe is de Helsinki Metropolitan Smart & Clean Foundation opgericht. Die stichting wacht geen politieke besluitvorming af maar steekt zelf de handen uit de mouwen. Ze streeft naar een ecosysteem met duurzame projecten die een antwoord bieden op klimaatverandering en grondstofschaarste. Dat betreft een nieuw structuur om luchtkwaliteit te meten, lokale voedselproductie en een persoonlijk CO2 handelssysteem voor mobiliteit op poten te zetten. Het model wordt Public Private Partnership for the People genoemd en wil later internationaal toepasbaar zijn.

LIDL NU AL AARDGASVRIJ

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

VIJVER VOL WATERVLOOIEN

Meestal deel ik rode kaarten uit maar nu kreeg ik er zelf een van Hans van Boven, teamleider Communicatie en Servicedesk van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). In de vorige editie ging ik in op het onderzoek van mevrouw Vijver in het Levend Lab, dat zou aantonen dat watervlooien onder natuurlijke omstandigheden 2500x gevoeliger zouden zijn voor de stof thiacloprid dan in de laboratoriumomstandigheden die gebruikt worden bij toelatingsproeven. Helaas was mijn weergave van deze kwestie op een aantal punten onjuist.

Hans van Boven laat weten: “Zo gaat het hier om een Europese stofbeoordeling waar het Ctgb geen directe invloed op heeft, het is dus niet aan het Ctgb om eventueel in te grijpen in een dergelijke kwestie. Ook is het niet zo dat de concentratie thiacloprid in oppervlaktewater 2500x hoger is, dat is namelijk niet onderzocht, mevrouw Vijver stelt dat de watervlooien 2500x gevoeliger zijn (dat geldt overigens alleen – zo laat zij zien - onder voedselarme omstandigheden).

Het belangrijkste is echter dat bij de Europese (her)beoordeling van de stof thiacloprid andere studies zijn meegenomen die veel kritischer resultaten laten zien dan de studie van mevrouw Vijver.

Die studies zullen worden betrokken bij de Europese oordeelsvorming over de stof thiacloprid in het derde kwartaal van dit jaar. Ik verwijs graag naar de toelichting op onze website https://www. ctgb.nl/actueel/nieuws/2019/05/29/briefwisseling-prof.-vijver-en-ctgb-over-thiacloprid” Waarmee nu recht wordt gedaan aan correcte informatieverstrekking.

PLASTIC IS EEN PLAAG

Mensen ‘eten’ jaarlijks tussen 70.000 en 120.000 stukjes microplastic per jaar. Wie alleen water uit flessen drinkt krijgt nog veel meer binnen, namelijk 90.000 stukje extra. Microplastic zijn minuscule deeltjes plastic die ontstaan als plastic afval fragmenteert. De plastic verpakkingen van de voedselindustrie vormen een groeiend probleem. Tijdens de Volvo Ocean Race werd het aantal plastics op 75 plekken geanalyseerd. In slechts drie monsters zat geen plastic. Het is niet bekend of en in hoeverre microplastic schadelijk is voor het menselijk lichaam. Daar wordt nu onderzoek naar gedaan. De Nederlandse startup The Great Barrier test of een bellenscherm in het water effectief is om microplastics te filteren.

Een moedige poging maar het zou nog beter zijn als wordt gestreefd naar duurzame alternatieven voor plastic verpakkingen. De wereld produceert acht miljard kilo plastic per jaar en dat neem de komende tien jaar met 40% toe.

MEER OF MINDER BOMEN?

Ontbossing bedreigt ons ecosysteem. De Braziliaanse president Bolsenaro is een hufter die het regenwoud van de Amazone wil neermaaien. Een verschrikkelijk vooruitzicht nu we weten dat er per seconde al 169 bomen worden gekapt. Daar staar tegenover dat Ethiopië en Australië miljoenen bomen willen planten. Het is maar de vraag of dit het evenwicht kan herstellen. In dat kader is er nog meer slecht nieuws want gebrek aan vocht tast het mondiale bladerdek aan. De dalende luchtvochtigheid op aarde zorgt voor verbruining van het bomengroen en tast daarmee het zuiveren van de buitenlucht aan.

Je vraagt je af wat het massaal planten van bomen voor zin heeft als de opwarming van de aarde juist

de groene longen van ons ecosysteem ondermijnt.

Het is een dilemma om wanhopig van te worden.

MICROKREDIET IN HET NAUW

Onze koningin heeft als pleitbezorgster van microkrediet een zware taak nu blijkt dat het verstrekken van microkrediet de gebruikers van de regen in de drup helpt. Dagblad Trouw onthulde dat de Acleda Bank in Cambodja microkredieten aan sloebers verstrekt en daar 18% rente op berekent. Dat tekent het failliet van deze vorm van lenen. Wie leent raakt zo steeds verder van huis. De Triodos bank heeft een aandeel van 6,5% in deze dubieuze bank en mag zich daarom wel eens achter de oren krabben. In plaats van microkrediet te geven is het aan te bevelen om boeren en kleine ondernemers een eerlijke en rechtstreekse prijs voor hun producten te betalen en dat niet aan het monopolie van de multinationals over te laten.

HUILEN OM LACHGAS

Rondslingerende patronen zijn slecht voor het milieu.

En net als ander zwerfafval irritant voor andere parken straatgebruikers. Gelukkig zijn er ook mensen die op eigen initiatief patronen opruimen om de straten schoon te houden. Rotterdammer Eric Alblas verzamelt er zo’n 4000 per week, wat deze patatbakker inspireerde om een ludieke actie te beginnen. Wie 25 patronen inlevert krijgt als beloning een gratis snack. Patronen kunnen ook worden ingeleverd bij de handelaar in oud ijzer. Patronen wegen ongeveer 30 gram per stuk, dat is 1,5 kilo per doos van 50 stuks. 1 kilo aluminium levert rond ongeveer een halve euro op. Wie een doos lege patronen opspaart krijgt er dus € 0,83 voor terug. Het recyclen van patronen kan een zakcentje opleveren maar is vooral beter voor het milieu, want het gebruik van vijf ballonnen staat gelijk aan een autorit van 75 kilometer.

8

Natuur

De leeuw gaat ons aan het hart De koning van het dierenrijk heeft een machtig imago. De leeuw wordt afgebeeld in ons nationale wapen met een zwaard. De musical Lion King trok twee miljoen bezoekers. Wij zijn dol op het roofdier. ‘Laat de leeuw niet in z’n hempie staan’ zingt het voetbalstadion als de reputatie van ons land op het spel staat. En we noemen vrouwenvoetballers leeuwinnen.

Tekst: Frans van der Beek | Foto’s BigstockPhoto

Het zou zomaar en vraag bij de Slimste Mens kunnen zijn: wat weet jij van de leeuw? Niet zoveel, blijkt uit navraag. Spijker die kennis daarom bij in deze aflevering van onze dierenserie.

De leeuw gaat de mens aan het hart. Het is een symbool van kracht want leeuwen zijn na de tijger de grootste van de katachtigen. Mannetjes wegen soms meer dan 250 kilo. Ze leven in groepen als een familie met leeuwinnen, hun welpen en andere mannelijke leeuwen. Ze zijn socialer dan andere katten. De lieve leeuw bestaat niet. Als een mannetje een troep overneemt doodt hij meestal de welpjes. Daarna bevrucht hij de leeuwinnen om zijn eigen welpjes op de wereld te zetten. Zijn brul is zo luid dat deze tot acht kilometer ver kan reiken. Zo laat hij andere troepen weten wat de positie van de zijne is. Mannetjes hebben manen, de vrouwtjes niet.

Prima moeders

Overijverig zijn ze bepaald niet. Ze sparen hun krachten door overdag tot wel twintig uur te slapen.

Vaak tot frustratie van safarigangers en dierentuin-

bezoekers die graag wat meer actie zouden zien. In het donker komen ze tevoorschijn om te jagen. Dat gebeurt overigens voornamelijk door de leeuwinnen.

Zij werken in groepen samen om grotere prooien als zebra’s te vangen. De mannetjes treden dan op als beschermheer, maar laten de dames het werk doen.

Met hun achterste tanden kunnen ze het vlees gemakkelijk in kleine stukken scheuren, kauwen er niet op , maar slikken het gelijk door.

Leeuwinnen zijn prima moeders. Ze paren enkele malen per jaar waarbij ze die periodes op elkaar afstemmen. Dat doen ze om zo de taken van het (op) voeden onder elkaar te kunnen verdelen. De welpjes kunnen drinken bij alle leeuwinnen die net hebben geworpen. Daar doen ze niet zo moeilijk over.

Bedreigde soort

De leeuwin eet ongeveer vijf kilo per dag, het mannetje nog twee kilo meer. Ze hebben dagelijks water nodig, maar in dorre streken kunnen ze een paar dagen zonder. Is er geen water dan halen ze het vocht uit de maag van hun prooi. In het wild worden ze

twaalf tot zestien jaar oud. In gevangenschap loopt dat op tot zo’n kwart eeuw. Het zijn indrukwekkende atleten. Ze halen snelheden tot tachtig kilometer per uur en maken sprongen van wel elf meter.

Net als veel andere exotische dieren wordt ook de leeuw met uitsterven bedreigd. Hun leefomgeving is beperkt tot nog maar acht procent van hun oorspronkelijke gebied. Ook de illegale jacht maakt veel slachtoffers. Zo stond de wereld van de liefhebbers van leeuwen in 2015 op z’n kop toen een tandarts uit Minnesota de held van Zimbabwe, de leeuw Cecil met voedsel uit een natuurpark lokte, het dier met een pijl uit de boog raakte, waarna het nog veertig uur zwierf en daarna met een kogel werd afgemaakt, gevild en onthoofd. De verontwaardiging was zo immens dat de tandarts moest onderduiken en zijn praktijk sluiten. Een petitie om de man te vervolgen leverde een kwart miljoen handtekeningen op.

Bijgeloof

Bescherming van dit icoon van de jungle is noodzakelijk. De populatie neemt snel af. In Afrika wordt

Natuur

9

Foto boven: Loulou Beavers Foto onder: Marlies Vermeesch-Holtmann

“Net als veel andere exotische dieren wordt ook de leeuw met uitsterven bedreigd.” het aantal leeuwen geschat op twintigduizend. We weten het niet precies. Het aantal Aziatische leeuwen is wel nauwkeurig geteld. Dat zijn er nog maar 350! Het skelet wordt gebruikt om Aziatische medicijnen van te maken wegens het bijgeloof dat de mens zo iets van de kracht van de leeuw kan overnemen. Het machtige dier staat aan het hoofd van de voedselketen in hun leefgebied en houden het ecologisch in evenwicht in stand. Dat heeft weer invloed opbossen en graslanden. Te weinig leeuwen kan die balans ernstig verstoren.

De leeuw is daarmee niet alleen het symbool van koninklijke grandeur, maar ook van de bedreigde natuur. We hebben Simba uit de Lion King in ons hart gesloten maar dat is niet voldoende. Het is de hoogste tijd om die emotie te vertalen naar daadkracht en het koesteren van hun bestaan. We mogen ze niet in hun hempie laten staan… foto leeuw cover: Chantal Mazzei

Het gaat niet goed met de leeuw, naar schatting zijn er nog maar zo’n 20.000. Er zijn dus minder leeuwen dan neushoorns en er zijn 14x zoveel Afrikaanse olifanten dan leeuwen.

En toch is het vrij onbekend dat de Koning der dieren met uitsterven wordt bedreigd.

De belangrijkste redenen van hun enorme afname is verkleining van leefgebied. Hieruit vloeit het mens/dier conflict (human wildlife conflict). Veel leeuwen worden hierbij dagelijks (illegaal) gedood. Om dit dier voor uitsterving te behoeden, is het essentieel om medewerking te krijgen van de lokale bevolking. Die vaak alleen hinder ziet in dit krachtige roofdier dat hen en hun vee (inkomstenbron) kan doden.

Dit is precies wat stichting SPOTS vanuit Nederland doet. Ze ondersteunt projecten in Afrika die samenwerken met de lokale bevolking. Daarnaast geeft ze voorlichting in Nederland. Zoals gezegd, veel mensen weten niet dat het vijf voor twaalf is voor de leeuw.

Meer informatie: www.stichtingspots.nl

10

Transitie

In deze eyecatchers wonen en werken we straks aardgasvrij Tekst Nadine Huiskes | Fotografie Sia Windig voor Vattenfall, MX Apeldoorn

Toonaangevende vastgoedprojecten in Amsterdam geven nieuw elan aan de wijken waarin ze verrijzen. Bovendien zijn de aardgasvrije projecten een voorbeeld van de aardgasvrije leefomgeving waar we in de Nederland naar toe werken. Hoe mooi kan je eigenlijk wonen en werken in een aardgasvrij en duurzaam gebouw?

De Nederlandse overheid heeft de ambitie om de gebouwde omgeving in 2050 aardgasvrij en klimaatneutraal te maken. Dit is nodig om de afspraken uit het Parijse klimaatakkoord te behalen. Daarin hebben bijna tweehonderd landen uit de hele wereld afgesproken om de wereldwijde opwarming van de aarde tegen te gaan. Dit betekent onder andere dat de uitstoot van broeikasgas CO2 in ons land flink moet worden verminderd. De gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de totale CO2-uitstoot.

aardgasvrije en klimaatneutrale woningen, kantoren en andere gebouwen. Drie landmarks uit Amsterdam beloven een voorbeeld voor de toekomstige gebouwde omgeving in Nederland te worden.

Om de klimaatdoelstellingen te halen, zijn gemeenten druk bezig om wijken van het gas af te halen.

Nieuwbouw wordt al standaard niet meer op het aardgasnet aangesloten. Woningen en andere gebouwen worden straks verwarmd met bijvoorbeeld warmtepompen of stadsverwarming. Groene stroom krijgen we van onder andere windmolens en zonnecollectoren.

“Westpoort Warmte levert hier zowel warmte afkomstig van de afvalenergiecentrale AEB Amsterdam als koude afkomstig uit het IJ”, vertelt Martin Buijck, operationeel directeur bij Westpoort Warmte.

Dit samenwerkingsverband tussen AEB Amsterdam en Vattenfall gebruikt de restwarmte van de afvalenergiecentrale voor het verwarmen van woningen en kantoorruimten in Amsterdam-Noord en -West.

De lokale CO2-reductie kwam vorig jaar uit op 58 procent in vergelijking met gasgestookte cv-ketels.

Het jaar 2050 klinkt nog ver weg, maar er wordt op allerlei plekken in ons land al volop gewerkt aan

1. Pontsteiger: verwarming en koeling uit het IJ Aan de rand van het IJ, in de klimaatneutrale wijk Houthaven, torent de bijzondere gevel van het negentig meter hoge Pontsteigergebouw boven de stad uit. In het gebouw, dat in 2018 is opgeleverd, zijn 365 koop- en huurappartementen.

De Houthaven wordt volledig aangesloten op het warmtenet, vertelt Buijck. “In 2022 zal het gebied zijn voltooid met in totaal zo’n 2.700 woningen. De ontwikkelaars wilden graag zoveel mogelijk klimaatneutraal bouwen. Aangezien 70 procent van de energievraag van deze wijk warmte- en koudegerelateerd is, betekende de keuze voor stadswarmte en -koude een enorme stap vooruit qua duurzaamheid.”

2. Community Campus Amsterdam: duurzame en betaalbare huisvesting voor studenten en starters Amstel III, een gebied tussen het Amsterdams Medisch Centrum (AMC) en de Johan Cruijff ArenA in Amsterdam Zuidoost, transformeert de komende jaren tot een stadswijk met alle openbare voorzieningen, infrastructuur en recreatiemogelijkheden die daarbij horen. Op dit moment wordt er druk gewerkt aan onder andere de Community Campus Amsterdam (ook wel bekend onder de naam OurDomain Amsterdam South East). Na oplevering in 2020 zullen hier ruim 1.550 woningen staan. Voor studenten komen 1.000 kamers beschikbaar. Wanneer zij afstuderen en aan het werk gaan, kunnen zij doorstromen

Transitie

naar een van de circa 600 goedkope vrijesectorwoningen. Op deze manier biedt de Community Campus een duurzaam concept waarbij Amsterdammers in de regio kunnen blijven wonen.

Voor het realiseren van een aardgasvrije warmtevoorziening onderzocht projectontwikkelaar Blauwhoed een warmte- en koudeopslagsysteem (WKO) en stadswarmte. Vanwege de betrouwbaarheid en duurzaamheid koos de ontwikkelaar uiteindelijk voor een aansluiting op het warmtenet. Anders dan het net van Westpoort Warmte wordt het warmtenet in Amsterdam-Zuid en -Zuidoost gevoed door restwarmte van hoge temperatuur uit de elektriciteitscentrale van Vattenfall in Diemen.

In Amstel III vormen datacenters bovendien een toekomstige, duurzame bron voor het warmtenet. Naar verwachting wordt een deel van het warmtenet in Amsterdam-Zuidoost vanaf 2021 gevoed met restwarmte uit datacenters.

3. Ricardo Residences: aardgasvrije transformatie Het Schinkelkwartier is een van de andere Amsterdamse wijken die de komende jaren worden herontwikkeld met oog voor betaalbare en duurzame woningen. De transformatie van het oude IBM-kantoor in Amsterdam-West tot 365 vrijesectorwoningen, die straks onder de noemer Ricardo Residences op de markt komen, vormt hiervan de aftrap.

Omdat de locatie buiten het bestaande leveringsgebied van Westpoort Warmte valt, wordt er over een lengte van zo’n anderhalve kilometer een nieuwe transportbuis aangelegd. Als projectleider warmte bij AEB Amsterdam is Jannis van Zanten nauw betrokken bij deze operatie. “Rond het Schinkelkwartier, in het gebied nabij de A4, bevindt zich een intensief gebruikt kantorenterrein. Daarom zorgen we ervoor dat de transportbuizen die we aanleggen een slag groter zijn, zodat we hier op een later moment makkelijk nieuwe gebruikers aan kunnen koppelen.” Door nu al leidingen aan te leggen in gebieden waar mogelijk op een later moment nieuwbouw gaat plaatsvinden, zorgt Westpoort Warmte er bovendien voor dat stadswarmte een aantrekkelijk alternatief is voor warmteen koudeopslag (WKO).

Ook op het vlak van duurzaamheid biedt stadswarmte veel voordelen. Van Zanten: “Het net van Westpoort Warmte levert gemiddeld 70 procent CO2-reductie ten opzichte van verwarming met gasgestookte cv-ketels.

In 2040 willen we 100 procent duurzaamheid hebben bereikt.” De gemeente Amsterdam heeft de ambitie om in 2040 aardgasvrij te zijn. Grote delen van de stad zullen hiervoor op collectieve netten worden aangesloten. Dankzij de ruim beschikbare restwarmte uit de stad en regio worden de groeiende netten straks voorzien van lokale, duurzame en betrouwbare bronnen. Een voorbeeld dat we misschien straks ook wel terugzien in andere steden in ons land.

11

Kwaliteitsproducten voor vrijescholen en kleuterklassen

Esp 215 ¡ 5633 AD Eindhoven ¡ Nederland T. +31 40 2645800

www.mercurius-international.com

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Transitie

The Conscious Farmer - Training Center – in ontwikkeling.

13

Aldo van Os en Mark Velders, twee partners van The Conscious Farmer

The Conscious Farmer opent haar Training Center in Duitsland

In het artikel “Voor de Aarde, een Gezonde Aarde”, gepubliceerd in deze krant van juli 2018, schreven wij over ons voornemen tot de oprichting van een onafhankelijk educatief centrum. In Sauerland (Duitsland) op tweeënhalf uur rijden van de Nederlandse grens kochten wij deze winter een prachtige accommodatie. Wij hebben het pand een nieuwe bestemming gegeven en renoveerden het deze zomer tot het beoogde trainingscentrum met daarin aandacht voor biologische, dynamische landbouw, voeding en een ‘way of life’.

Eén met de Aarde

Het motto waar we in het centrum mee werken is ‘I am the Earth’.

Die uitspraak zet ons elke dag weer letterlijk met beide benen op de grond. De aarde is niet alleen een planeet, maar een wezen binnen een groter stelsel waar we al vanaf de oorsprong één mee zijn. Als je je dat realiseert ga je fundamenteel anders om met landbouw en voeding. Het is volgens ons nu ook de tijd om die band met de aarde op persoonlijk niveau te voelen en vanuit die verbinding te werken. Dat is niet altijd eenvoudig. Het is heel gemakkelijk om eraan voorbij te gaan.

Opent nieuwe wegen

Het vraagt naast een technische, vooral ook een innerlijke transformatie. Zelf ervaren wij dat als een verruiming van ons blikveld., een vernieuwende benadering van ons werk. Op basis van een wezenlijker inzicht in de werking van de natuur in samenspel met de kosmos.

De moderne landbouw heeft ons veel gebracht, maar in vele opzichten lopen verschillende wegen dood. Verhoogde opbrengsten met een desastreuze milieubelasting, een steeds maar afnemende kwaliteit en vaak nog ongeziene gevaren voor de volksgezondheid.

Ons centrum verkent en opent nieuwe wegen in de ontwikkeling van de landbouw, maakt ze werkbaar

en breed toegankelijk. Door het delen van inspiratie, kennis, ervaring en praktisch handelen. Wij geven advies, coaching, training en stimuleren netwerken voor bedrijfsleven, overheden, onderwijs- en onderzoeksinstellingen, investeerders en consumenten.

Door ervaren ondernemers en adviseurs

De initiatiefnemers van dit project zijn wij, Aldo van Os en Mark Velders. Samen met vier andere partners, ervaren sociaal ondernemers, geven wij vorm aan dit initiatief. Aldo is een ervaren biologische teler & ondernemer. Hij helpt tuinders in binnen- en buitenland in het omschakelen van conventionele naar biologische tuinbouw, kwaliteit en productie te verhogen. Op dit moment is hij werkzaam op meerdere projecten in Nederland, Canada, de US en Mexico. Mark is een internationaal opererende Wagenings ingenieur, beleidsmaker & onderzoeker. Hij werkte aan duurzame landbouw op verschillende continenten. Op dit moment is hij actief in één van de Golfstaten om daar de voedselzekerheid duurzaam te vergroten.

ons de vrijheid de vragen te stellen die anderen misschien niet kunnen stellen en te zoeken naar antwoorden die anderen waarschijnlijk liever niet willen horen.

Open voor een breed publiek

Dit najaar starten wij de trainingen in ons centrum in Sauerland in samenwerking met lokale partners en internationale deskundigen. Wij willen onze kennis delen en verbreden door een breed publiek aan te spreken. De benodigde beweging kan alleen komen als meerdere partijen met ons mee kijken. Het wordt daarom een plek waar alle spelers uit de voedingssector samen komen: boeren en tuinders, winkeliers en pioniers, beleidsmakers, investeerders en onderzoekers, studenten en consumenten; om ervaringen uit te wisselen, elkaar te ondersteunen en initiatieven te bundelen. Voor deze beweging heb je elkaar nodig. We zijn tenslotte samen de Aarde.

Een onafhankelijk platform

Boeren en consumenten worden geïnformeerd door overheid, wetenschap en industrie. Wij merken in onze dagelijkse praktijk dat onafhankelijke informatie over duurzame landbouw en voeding schaars is. Ons centrum wordt geheel door onszelf gefinancierd en is niet gebonden aan enige instelling of leverancier. Het geeft

Voor meer informatie over ons initiatief en onze opening op Zaterdagmiddag 9 november a.s.: www.theconsciousfarmer.org Aldo van Os | +31 (0)6 8206 6012, aldo@theconsciousfarmer.org

14

Transitie

Patrick R. van Zuijlen, oprichter Dé Bedrijfsoptimalisator®/EIGEN Fundament.

Voor Bedrijfsoptimalisatie met Impact, Werkgeluk en de zielsontwaking van leiders

Betekenisvol ondernemen, de nieuwe Rijkdom voor bedrijven

Mijn vorige columns gingen over klimaatpositief ondernemen, met hogere bedrijfswinst als gevolg. Daarover kreeg ik veel vragen: ‘hoe kan dat, want betekenisvol ondernemen kost toch geld?’ In vier stappen de uitleg.

MVO Nederland noemt Betekenisvol ondernemen “De Nieuwe Rijkdom”. Winst maken ten koste van planeet en maatschappij, heeft zijn langste tijd gehad.

Stap 1: kies een spraakmakende ambitie. De Vegetarische Slager wil de grootste slager ter wereld worden, tapijtenfabrikant Interface onderneemt al jaren klimaatpositief en Kipster levert het meest duurzame ei ter wereld. Deze missies vallen op, je krijgt (media-) aandacht en je trekt nieuwe klanten.

Mogelijk heeft jouw bedrijf moeite om goed en jong personeel te vinden. Bedenk dan dat mensen graag willen werken voor een bedrijf met een gave missie. Tony’s (Cacao-keten slaafvrij) en Ocean Cleanup (Oceaan plasticvrij in 5 jaar) ontvangen veel meer open sollicitaties dan bedrijven zonder betekenisvolle ambitie.

Belangrijk, een ambitie hoeft niet per se sexy te zijn. Zo begeleiden we een groep bedrijven uit de kledingbranche om de enorme berg gebruikte kleding uit de verbrandingsovens te krijgen. Als dat lukt...

En? Welke spraakmakende ambitie heeft jouw bedrijf?

Stap 2: optimalisatie van jouw bedrijf om de spraakmakende ambitie mogelijk te maken. Mijn bedrijfsoptimalisatie-ervaring leert dat het financiële bedrijfsresultaat gemiddeld met 10-30% omhoog kan.

Naast omzetgroei de tweede financiële pijler om je bedrijf klaar te maken voor de toekomst.

Jan Juffermans, voorzitter Werkgroep Voetafdruk Nederland

29 juli was het al Earth Overshoot Day 2019 Onze Mondiale Voetafdruk groeit nog steeds!

In ruim zeven maanden tijd hebben we als mensheid het gehele natuurlijke jaarbudget van 2019 al opgebruikt. Earth Overshoot Day (EOD) viel dit jaar op 29 juli. Vanaf die datum zijn we in de fase van overshoot, ofwel de overbelasting van de Aarde, volgens de gegevens van het Global Footprint Network.

Meer airconditioning

In 2018 viel EOD nog op 1 augustus, dus dit jaar schoof de datum weer drie dagen naar voren. Eerder was er hoop op stabilisatie door het snel toenemend gebruik van duurzame energie. Maar het energiegebruik neemt helaas nog steeds toe en de klimaatontwrichting leidt tot extra uitstoot van klimaatgassen! Zo zijn er steeds meer bosbranden, ook op grote schaal in Alaska en Rusland (met veel CO2-uitstoot), en door het ontdooien van de permafrost komt het sterke klimaatgas methaan vrij.

In heel Europa was sprake van toenemende hitte en daardoor worden meer apparaten voor airconditioning aangeschaft, die energie vreten…

Bovendien gaat het met de uitvoering van het klimaatbeleid na de Parijsconferentie van 2015 (!), ook in eigen land, allemaal veel te langzaam.

CO2 rantsoeneren

Het blijkt voor ‘de politiek’ moeilijk om de noodzakelijke maatregelen te nemen, ondanks de stoere woorden van politici en deelnemers aan klimaattafels. Met de Werkgroep Voetafdruk Nederland stellen we voor om CO2 te gaan rantsoeneren op consumentenniveau. Op die manier kunnen we nog het door het Planbureau voor de Leefomgeving geschetste traject voor afbouw van de CO2-uitstoot van Nederland bereiken. Dat moet dan uiteraard wel inclusief het vliegen en de scheepvaart gebeuren. Eigenlijk moeten we gewoon stoppen met vliegen. En minder vlees en zuivel natuurlijk. Dat zijn de dingen die we van vandaag op morgen kunnen besluiten.

Stap 3: krachtige leiders met lef. Zij transformeren hun bedrijven en gaan op weg naar betekenisvolle koploper in hun sector. Nieuwe Rijkdom dus, in elke sector toepasbaar.

Stap 4: krachtige marktcommunicatie over hoe je deze ambitie realiseert.

En het werkt. Onderzoek (2007-2017) uitgevoerd door Havas Lemz bewijst dat betekenisvolle bedrijven 216% succesvoller zijn dan bedrijven met winst als hoogste doel. Ik verwacht dat op termijn deze laatste groep bedrijven bij ongewijzigd beleid vrijwel geheel zal verdwijnen.

Zo leidt betekenisvol ondernemen tot verhoogde winstgevendheid en heeft je bedrijf een veilige toekomst met continuïteit.

Ook inspireer je als koploper de gehele sector. Zo vergroot je ook jouw indirecte betekenisvolle impact. Nieuwe Rijkdom dus!

Meer info over Earth Overshoot Day: www.overshootday.org Website van de Werkgroep Voetafdruk Nederland: www.voetafdruk.eu

Reizen

15

Op de fiets door de schilderachtige steden van het Poolse Lubelskie Krakau, Warschau en misschien nog net Gdsank. Dat zijn de plaatsen waar we komen als we vanuit Nederland naar Polen reizen. Maar het uitgestrekte land in het oosten van Europa kent veel meer pareltjes dan alleen deze drie steden.

In de provincie Lubelskie ligt bijvoorbeeld Lublin, dat ook nog eens een eigen vliegveld heeft. We nemen de fiets mee en verkennen het zuidoosten van Polen.

Door: Sjors Beukeboom

De provincie Lubelskie ligt in het zuidoosten van Polen en strekt zich grofweg uit van Lublin en Kazimierz Dolny tot en met Zamosc. Het gebied kent vele leuke, kleine steden. De afstanden tussen de steden zijn met de fiets goed te doen.

Het is overwegend vlak in dit deel van Polen.

Voor monsters van klimmen zijn andere regio’s in het land meer geschikt. In Lubelskie kom je voor de relatief makkelijke parcoursen tussen de verschillende steden in het gebied.

Culturele hoofdstad

We starten in Lublin, dat een schilderachtige oude binnenstad met schitterende kerkjes heeft.

De stad bleef grotendeels behouden, ondanks dat de herinneringen van de Tweede Wereldoorlog nog merkbaar zijn. Eén van de grootste concentratiekampen van vroeger staat aan de rand van de stad en is tegenwoordig te bezoeken.

De stad, dat vroeger een actieve Joodse gemeenschap herbergde, promoot zichzelf tegenwoordig als één van de culturele hoofdsteden van Polen, met tientallen festivals door het jaar heen en allerlei andere open-air evenementen. Eén van die evenementen is de Lublin international film festival, dat het grootste internationale evenement van Polen is. Er is praktisch bijna elk weekend

(zeker in de periode mei tot en met september) wel een evenement in Lublin, variërend tussen poëtiek, kunst en muziek.

Poolse dumplings

Mocht je nou net Lublin bezoeken in een weekend waarop niks op de evenementenkalender staat, dan heb je de stad wel binnen een dag ontdekt. Wij reizen daarom door naar Kazimierz Dolny. Dit is een van de meer toeristische stadjes in het gebied.

Het is hier druk, zeker op het schitterende plein in het midden van de stad. Om bij het hotel bovenop de heuvel, achter de grote kerk in het centrum, moeten we nog een steile kasseienhelling op. Maar de spa, sauna en het bubbelbad is daarna een extra beloning.

Vanuit daar gaan we de volgende dagen door richting Zamosc. Zamosc is een pareltje in Lubelskie, maar niet per se drukker of meer toeristisch dan de andere twee steden. Ook Zamosc kent een fantastisch centrumplein, vol met gebouwen in felle kleuren en een opzienbarende kerk. Polen is weliswaar niet bekend van zijn cuisine, maar we zijn verrast over dit feit als we één van de restaurantjes op het plein bezoeken. De Poolse soepen, de pierogi z soczewica (een Poolse

variant op dumplings) en het ijs smaakt uitstekend na een paar lange fietstochten.

Net zoals in Lublin en Kazimierz Dolny is er keuze in overvloed aan barretjes, restaurantjes en andere horecagelegenheden. We maken dankbaar gebruik van het goedkope Poolse bier, dat standaard in halve liters geserveerd wordt.

Mini vliegveld

We voltooien onze ronde door Lubelskie door op het groenste vervoersmiddel ter wereld koers te zetten terug naar Lublin. Hard gaat het niet meer, mede vanwege de kleine kater die we opgelopen hebben in Zamosc. In plaats van een ervaren coureurs op een racemonsters met dunne bandjes, voelen we ons als stagiairs op hobbelpaarden.

In Lublin overnachten we nog een nacht voordat we de volgende dag met Wizz Air het vliegtuig terug naar Eindhoven pakken. De organisator van de fietstocht zegt dat 45 minuten voor vertrek ruim voldoende is om het vliegtuig te halen.

We twijfelen, zeker met fietskoffers, maar het vliegveld kent maar drie gates en is nog kleiner dan het gemiddelde in Madurodam. Er is niks te beleven, behalve dan wachten. En dan is anderhalf uur best lang.

16

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap� over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Fotowedstrijd

Winnende foto

17

Foto: Emmie Nuijen

Ten oosten van Tiel ligt de Kleine Willemswaard. Deze waard maakte lange tijd deel uit van de in 1818 aangelegde Willemspolder, genoemd naar koning Willem I. Halverwege de vorige eeuw werd deze polder door de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal in twee stukken gedeeld. In de huidige Kleine Willemswaard heeft het water weer meer vrijheid gekregen, doordat oude geulbeddingen zijn open gegraven en de zomerdijk is verlaagd. Het is een mooi voorbeeld van ruimte geven aan de natuur zoals te zien op veel plaatsen in de uiterwaarden van de grote rivieren. De Kleine Willemswaard wordt nu tijdelijk beheerd door stichting ARK, die zich inspant voor natuur-ontwikkeling en door het vergroten van de belevingswaarde mensen uit de omgeving hierbij wil betrekken. Er worden dan ook veel excursies georganiseerd, zoals hier met leerlingen van de Brede School Tiel Oost.

Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

18

Beauty

Daan’s favourites

by Studio Natuurzuiver

Daan Ooteman is holistisch huidspecialiste én voedingsdeskundige. In haar praktijk Studio Natuurzuiver werkt zij met uitsluitend 100% natuurlijke, biologische, duurzame producten. De behandelingen worden met pure aandacht gegeven en hebben huidverbetering en een ultiem wellness gevoel als resultaat.

Graag deelt zij haar favoriete producten met je op de ‘natural beauty must-have’ gadget pagina.

1.

The Ohm Collection Ohm Deo Creme Blue Lavender

Wat heerlijk! Eerst ontwikkelde The Ohm Collection overtuigend goed werkende deodorant poeders. Die zijn super functioneel en ruiken stuk voor stuk heerlijk. Maar niet iedereen zit te wachten op ‘onhandig geklooi met poeder in de oksels’. Daarop had The Ohm Collection maar 1 antwoord: Deo Dorant Crème! Veel handiger in gebruik en nog steeds super functioneel!

50 ml 24,-- verkrijgbaar bij drogisterijen en natuurwinkels of www.theohmcollection.com

2.

Erica Kruiderijen Zilver deo sensitive (roller)

Zilver deo Sensitive ondersteunt de natuurlijke functies van de huid zonder Aluin. Puur, colloïdaal zilver werkt natuurlijk tegen geurvormende bacteriën.

50 ml 6,95 verkrijgbaar bij Erica Kruiderijen en www.erica.eu

3.

Weleda Wilde Rozen Deodorant (spray)

Wilde Rozen Deodorant biedt 24 uur effectieve bescherming tegen ongewenste lichaamsgeurtjes en bevat geen aluminiumzouten. Sluit de poriën niet af en laat de natuurlijke huidfuncties hierdoor intact. Natuurlijke etherische oliën van o.a. Damascusroos en ylang-ylang geven deze deodorant een verfijnde rozengeur.

100 ml 16,49 verkrijgbaar bij drogisterijen en natuurwinkels

4.

Alka Thee Ontzurende kruidenthee

Alka Thee is samengesteld uit een optimale verhouding van 52 verschillende soorten kruiden waardoor de selectie het gehele spectrum bevat van elementen waaruit het lichaam bestaat. Door deze brede kruidenvariatie kan Alka Thee dagelijks worden gedronken om het lichaam te ontzuren.

100 theezakjes 24,95 verkrijbaar bij drogisterijen en natuurwinkels of www.alka.nl

5.

Nuud Care The Carefree Deodorant

Revolutionaire deodorant op basis van gecertificeerd micro zilver.

Uniek product omdat deze meerdere dagen werkzaam is (3 tot 7 dagen, gemiddeld 3 dagen).

Nuud Starter Pack 12,95 verkrijgbaar bij www.nuudcare.nl

Wat je over

Het is me toch wat in de zomertijd…zweetgeur to the max. Afgelopen zomer reisde ik per trein en stapte een coupé in en liep tegen een muur van intense zweetgeur aan.

Allereerst is mijn reactie ‘gadverdamme’ en natuurlijk hoe dit mogelijk is anno 2019 met zoveel producten, douches en wasmachines tot onze beschikking. Maar, mijn ervaring is ook dat er veel onwetendheid over zweten is en dan met name in het geval van een nare zweetgeur of een zure lichaamsgeur. Zweten hoort bij het lichaam, dit is gezond, nare luchtjes uitscheiden echter niet. Nu de warme temperaturen geweest zijn en velen van ons goede voornemens hebben gemaakt om ‘weer en of meer’ te gaan bewegen/sporten blijft zweten een ‘onderwerp’. Graag leg ik je in deze column uit hoe het nu zit met het gezweet en wat je kunt doen als je last hebt van transpiratiegeur en/of je kent iemand die een onprettige lijfgeur heeft.

Elk mens krijgt vanaf de pubertijd te maken met transpiratie en hoe je er dan voor kunt zorgen dat je niet onprettig naar zweet gaat ruiken wordt vanaf dan een hele zoektocht. Er is een enorme keuze aan producten te koop die je kunt gebruiken. Maar soms ga je ondanks het gebruik van een deodorant tóch naar zweet ruiken. En wat is nu het verschil tussen een deodorant en een anti-transpirant? Wat kun je verder doen behalve deo’s rollen om geen last te hebben van de nadelen van zweten? Het gebruik van een 100% natuurlijk product is mijn eerste advies en zorgen voor een goede PH-waarde van het lichaam een tweede.

Bij warme temperaturen maar ook zeker bij het sporten en actief bewegen is zweten een feit, de één minder dan de ander maar elk mens zweet. Een goed mechanisme van het lichaam zodat het kan afkoelen. Soms kunnen mensen ook zweten als ze geen actieve lichaamsbeweging hebben. Denk aan nachtzweten (vaak hormonaal) maar ook als je zenuwachtig of angstig bent kun je spontaan een zweetaanval krijgen en/of klamme handen. Allemaal normale lichaamsreacties!

Middels transpireren scheidt het lichaam ook haar afvalstoffen af, denk maar aan een dag sauna, een prachtige manier om te detoxen. Afvalstoffen kunnen dan extra goed het lichaam verlaten en daardoor is dit weldadig voor je gezondheid. Voeding heeft ook een grote invloed op de geur van transpiratie. Als je

Beauty

wilt weten zweten! een verzuurd lichaam hebt doordat de zuur-base balans verstoord is dan zal je een zurige lichaamsgeur hebben. Het lichaam ontzuren is dan mijn advies, zo krijg je weer een juiste PH-waarde. Zo zie je maar dat er ook veel processen van binnenuit van invloed zijn op het transpireren.

Groente en fruit zijn basische voeding en is het raadzaam om minimaal 500 gram groente en 2-3 stuks fruit per dag te nuttigen. Als je PH-waarde uit balans is kun je naast de voeding ook gebruik maken van een alkaliserende thee of supplementen. Je zult merken als er een goede balans is de onprettige lichaamsgeur tot het verleden behoort.

Wat kunnen we van buitenaf doen? Het is raadzaam een deodorant te gebruiken en geen anti-transpirant. Waarom?

De laatste blokkeert het transpireren waardoor je geen natte oksels krijgt. Dat lijkt prettig maar het is onnatuurlijk om dit te doen en je lichaam kan dan niet afkoelen en er blijven afvalstoffen achter. De oksels zijn ook een belangrijke plek van het lymfestelsel. Dit draineert alle lichaamsvloeistoffen en is van grote invloed op een goede gezondheid.

Een deodorant neutraliseert geurtjes maar stopt het zweten niet. Zweet zelf is geurloos het zijn vaak de bacteriën die in de okselharen en/of kleding komen en deze geven een nare geur. Raadzaam dus om je oksels te ontharen en dagelijks te douchen en een schoon shirt te dragen.

Als je over wilt stappen naar een puur natuurlijke deo kan het gebeuren dat je de eerste dagen wat ‘detox’ verschijnselen krijgt. Omdat de reguliere producten het zweten vaak tegengaan kan bij het overstappen de afvalstoffen alsnog veelvuldig het lichaam verlaten. Schrik daar niet van, het is juist een goed signaal! Een sauna bezoek kan je lichaam helpen om sneller haar afvalstoffen kwijt te raken.

Deodoranten worden ook wel genoemd in combinatie met borstkanker en dan met name door het gebruik van aluminiumzouten in het product. Gebruik ’t liefst een 100% natuurlijke deodorant dan kan er geen enkele synthetische lichaamsvreemde stof je lichaam binnen komen en behoud je een goede gezondheid. Een ander aspect om uitsluitend te kiezen voor puur natuurlijke producten is de duurzaamheid.

We spoelen veel chemicaliën door het doucheputje en plassen ook synthetische stoffen uit. Een win-win dus! Gezond voor ons én voor Moeder Aarde.

Veel plezier met jezelf in het zweet werken als je gaat sporten, als je de PH-waarde van je lichaam in balans houdt en je maakt een (h)eerlijke keuze voor een natuurlijk product zijn je transpiratiegeurtjes en/of gele vlekken in je witte T-shirts als sneeuw voor de zon verdwenen.

Groene groet, Daan Ooteman www.studionatuurzuiver.nl

19

20

Onderwijs

De Waldorf100 kaars: mensen verbinden, net als de bijen Tekst: Maxime Paulis

De Vrijeschool viert dit jaar hun 100-jarig jubileum en dat is de afgelopen maanden groots gevierd. Door het hele land organiseren vrijescholen festiviteiten om in de stemming te komen voor het eindfeest: het Waldorf100 festival op 20 september in Utrecht. Tijdens de opening van dit evenement wordt het symbolische vrijeschool vuur ontstoken: een bijzondere kaars gemaakt van bijenwas.

Leerlingen van vrijescholen zijn samen met lokale imkers en imker-initiatief Bee the Change aan de slag gegaan met het maken van de Waldorf100 bijenwaskaars. “Bijen kunnen als geen ander mensen verbinden en dat is wat ik wilde doen met deze kaars. Iets eenvoudigs met een grote impact, namelijk alle scholen met elkaar verbinden,” vertelt Rinske Kreukniet, initiatiefnemer van Bee the Change en docente in het vrijeschoolonderwijs. De honingbij staat tijdens het Waldorf100 festival centraal, omdat de vrijeschool ervan bewust is dat deze diertjes nauw verbonden zijn met mensen. Zorgt de mens goed voor de aarde, dan gaat het ook goed met de bij. Op iedere school worden nieuwe laagjes was toegevoegd. Zo groeit de kaars, net als een boom, laagje voor laagje.

Draag je steentje bij

Vrijescholen die hun steentje aan de kaars willen bijdragen kunnen zich opgeven bij Rinske. Zij heeft een groot netwerk aan imkers die graag langskomen op scholen om te vertellen over hun werk en de bijen. Daarnaast nemen zij bijenwas mee die gesmolten wordt voor een nieuwe waslaag. Rinske is ook imker en hecht veel waarde aan het welzijn van bijen. Daarom kiest ze bij dit project bewust voor imkers die natuurlijk imkeren. “Zij laten de bijen zelf hun raten bouwen en de dieren mogen zelf hun honing houden tijdens de winter,” legt ze uit. “Ook is de kwaliteit van de bijenwas beter.”

Aan de slag!

Om de kaars te trekken gebruikt Bee the Change een grote, koperen bijenwas-pan. Die wordt van school naar school gebracht om ter plekke verder te werken aan de kaars. Dit wordt binnen gedaan, om te voorkomen dat bijen afkomen op de geur van de was. “We werken natuurlijk met kinderen, en daarom is binnen werken veiliger,” verklaart Rinske. “Iedere laag is ongeveer één millimeter dik en per school worden drie lagen getrokken.” Tot nu toe hebben zo’n dertien vrijescholen meegeholpen aan het maken van de kaars en uiteindelijk zal de kaars ongeveer drie kilo wegen.

Fase 2: de wereldkaars

Zodra de Waldorf100 bijenwaskaars tijdens het festival is aangestoken, is fase 1 afgesloten. “En dan komt nóg een kaars,” verklapt Rinske. “Deze zal de hele wereld overgaan.”

Op het podium in Utrecht zal de eerste laag was van de nieuwe kaars getrokken worden.

Na het festival wordt er een rondje gemaakt langs alle scholen die om logistieke redenen niet mee konden helpen aan de eerste kaars.

“In januari gaat de tweede kaars naar Antwerpen,” vertelt ze verder. “Ik hoop dat de kaars over drie jaar weer terug is in Nederland, want dan bestaat het vrijeschoolonderwijs 100 jaar in Nederland.”

Zien, luisteren en doen op het Waldorf100 Festival: Onder het thema ‘een traditie van vernieuwing’ is een veelzijdig programma opgesteld, met inspirerende gastcolleges, voorstellingen en workshops.

Zie: ‘Noor de notenkraker’ - Een opvoering van een sprookje uitgevoerd door studenten aan de opleiding Dans/Euritmie.

Film: Down to Earth - Een familie gaat vijf jaar reizen, op zoek naar een nieuwe blik op de wereld.

Luister: Le Motat - De band maakt tegendraadse nederpop. Bandlid Tato Wesselo zat vroeger op een vrijeschool.

Gastcolleges - Bezoek bijzondere gastcolleges met televisiemaker Floortje Dessing, Olympisch snowboardster Nicolien Sauerbreij en Sophia Christina Murphy-Molt, kleindochter van de oprichter van de eerste Vrijeschool.

Doe: Workshops - Volg één of meerdere workshop(s) zoals ‘Autobiografisch schrijven’ of ‘Zinvolle beweging’.

Zie www.waldorf-100.nl voor het volledige programma.

Onderwijs

21

Geen wifi in de klassen van vrijeschool Meander in Nijmegen Tekst: Leonie Kohl

Leven zonder wifi, kun je het je nog voorstellen? De meeste mensen zijn pas op hun gemak met een goede wifi-verbinding, maar niet iedereen is fan van de onzichtbare netwerken. Blootstelling aan de straling die wifi veroorzaakt wordt niet altijd even gezond geacht. Daarom kiest vrijeschool voor basisonderwijs Meander voor een wifi-vrije school: bijzonder in deze tijd van digitale vernieuwingen. Leerkracht Jean-Pierre van Groeningen licht het toe in een interview.

Hoe kwam het dat jullie als school ervoor kozen om geen wifi-aansluitingen te maken?

“Onze school ging een verbouwing tegemoet waar ik me ook mee bezighield. Ik ben zelf een fel tegenstander van de hoge mate van straling overal. Ik heb het gevoel dat straling de asbest van de toekomst is, dat we na tien, vijftien jaar zeggen: ‘dat we dat toen niet in de gaten hebben gehad’. Gelukkig vindt de directeur van de school het ook een belangrijk onderwerp.

Er was meteen veel draagvlak, van zowel collega’s als ouders.”

Wifi en straling: hoe zit dat?

Wifi is een draadloos netwerk dat verbindingen legt door middel van radiogolven, straling dus. De frequentie van de straling – hoe sterk de straling is – wordt bij wifi veilig geacht, maar sommige mensen blijken er toch last van te hebben. Daarom kiezen zij ervoor om een wifi-vrije zone te creëren.

Wat kunnen we ons voorstellen bij wifi-vrij onderwijs?

“Het is misschien ouderwets, maar we denken dat je in het Vrijeschoolonderwijs niet alleen heel goed uit de voeten kunt zonder wifi, maar ook andere elektronica. Sommige collega’s vinden dat je de kinderen moet voorbereiden, maar persoonlijk denk ik dat de

kinderen mediawijs genoeg zijn door het gebruik van computers, tablets en smartphones buiten schooltijd.

We gebruiken zelf geen tablets en geen digiborden. We willen de kinderen in plaats van te laten consumeren in verwondering en beroering brengen. In onze school zijn er wel enkele computers met (bekabelde) internetaansluitingen, maar die gebruiken we alleen voor leerlingen met leerachterstanden, dyslexie of dyscalculie.

Mist niemand de wifi?

“In ons oude gebouw was er wel wifi en natuurlijk was het handig om tijdens vergaderingen in te loggen en de notulen uit het archief te halen. Dat missen we nu wel, maar afgelopen jaren werden we ook steeds bewuster. We vroegen ons af: ‘is dat allemaal wel nodig?’. Zonder wifi blijkt het ook prima te gaan. De leerlingen mogen sowieso geen mobieltjes bij zich dragen tijdens schooltijd. Zijn er kinderen die om een bepaalde reden bereikbaar moeten zijn, dan weet de

leerkracht ervan. Leerkrachten mogen wel gebruik maken van hun telefoon, maar je ziet het ze eigenlijk maar sporadisch doen.”

Geen wifi in de klas: een aanrader voor andere scholen?

“Wat mij betreft wel. Wij kunnen uitstekend lesgeven en boeken goede resultaten bij onze leerlingen, steeds boven het landelijk gemiddelde. Je hebt natuurlijk op verschillende plekken draagkracht nodig, wil je zoiets doorvoeren als wifi afschaffen. Wij stuitten op weinig weerstand na het besluit. Ik vind het idee dat hier geen wifi is in ieder geval heerlijk. Verder merk ik er aan mijn manier van lesgeven niets aan, het dus gaat prima! Er is nu al interesse van andere scholen die naar me toe komen en zeggen: ‘Wat interessant dat je dit vertelt, wij gaan bij onze nieuwbouw ook kijken hoe wij hier rekening mee kunnen houden’. Die bewustwording vind ik een goede zaak.”

22

Mode

Foto: Levi’s & Jacquard

Een transitie in de modewereld:

zo ziet onze garderobe er straks uit Tekst: Lynsey Dubbeld | Beeld: Foto’s Monkee Genes, Prada, Levi’s & Jacquard, Knit-O-Mat, Labfresh

Er gaan steeds meer stemmen op dat het huidige systeem van fast fashion - dat draait om trendgevoelige kleding die we massaal kopen en vervolgens weer snel weggooien - onhoudbaar is. Maar hoe ziet de kleding van de toekomst er dan uit?

Het systeem van mode is achterhaald en dreigt ten onder te gaan aan een gebrek aan innovatie. Dat stelde de toonaangevende trendforecaster Li Edelkoort in 2016 bij de presentatie van haar Anti_Fashion Manifesto. Edelkoort richtte de pijlen onder andere op de hedendaagse productie van mode. De meeste kleding wordt tegenwoordig gemaakt in lagelonenlanden, onder slechte arbeidsomstandigheden. Bovendien werkt de goedkope kleding wegwerpgedrag in de hand.

Met het anti-mode manifest raakte Edelkoort een gevoelige snaar: als een van de meest invloedrijke mensen in de sector aankondigt dat mode de langste tijd heeft gehad dan moet er wel echt iets aan de hand zijn... De boodschap van Edelkoort onderschrijft ook het werk van duurzame pioniers, die al langer pleiten voor een andere manier van kleding maken en gebruiken. Zij zetten zich bijvoorbeeld in om alternatieven te vinden voor de goedkope fast fashion die onze winkelstraten domineert. Dat doen ze onder andere door slow fashion collecties te ontwerpen, of kleding in Nederland te produceren.

Baanbrekende duurzame initiatieven proberen de manieren waarop we met mode omgaan radicaal te

veranderen, zodat de negatieve impacts op mens en milieu verminderen. Hoe ziet zo’n duurzaam modesysteem er dan uit? Drie ontwikkelingen die een beeld geven van de kleding van de toekomst.

Circulaire collecties

De Nederlandse consument koopt gemiddeld 46 nieuwe kledingstukken en schoenen per jaar. In onze kledingkast hangen gemiddeld 173 items, waarvan ongeveer een derde in het laatste jaar geen enkele keer is gedragen. We gooien ongeveer veertig kledingstukken per jaar weg, waarvan ruim de helft in de vuilverbranding terechtkomt. Dat zijn enkele cijfers uit onderzoek dat de Hogeschool van Amsterdam, Modint, Saxion, MVO Nederland, Circle Economy en Sympany enkele jaren geleden uitvoerden.

De boodschap is duidelijk: we hebben een goed gevulde kledingkast en gooien regelmatig wat weg. Een aanzienlijk deel van deze afdankertjes is geschikt voor hergebruik en recycling. Een langere levensduur van kleding heeft positieve impacts op het milieu: er worden daardoor namelijk grondstoffen uitgespaard die anders nodig zouden zijn om nieuwe items te maken.

Om die reden maken duurzame modemerken steeds meer werk van recycling. Sterker nog, ook mainstream merken omarmen het idee van hergebruik. Zelfs circulaire kleding - die wordt gemaakt zonder dat er afval bij ontstaat - raakt in opmars.

Bij uiteenlopende merken en winkels - van Levi’s en Guess tot H&M en C&A - zijn inmiddels collecties met tweedehands materialen te vinden. Sportmerk Adidas maakte een volledig recyclebare hardloopschoen en heeft toegezegd vanaf 2024 alleen nog maar recycled plastic te gebruiken. Het Britse denimlabel Monkee Genes verwerkt gerecycled polyester in de collecties om de jeans zacht en comfortabel te maken.

En het Zweedse merk Filippa K neemt deel aan een onderzoeksproject om circulaire mode te stimuleren en de transitie naar een verantwoorde modewereld te versnellen.

De uiteenlopende initiatieven wekken misschien de indruk dat er weinig systematisch aan recycling en circulariteit wordt gewerkt. Toch zijn er ook ontwikkelingen die duidelijk maken dat de modewereld

23

Mode echt bezig is met een transitie. Zo is de Europese Ellen MacArthur Foundation de drijvende kracht achter een programma om samenwerking op het gebied van circulaire mode te versterken. De ambitie van Make Fashion Circulair is om meer kleding van oude materialen te maken, nieuwe business modellen te ontwikkelen om het langdurige gebruik van materialen te stimuleren, en extra stappen te zetten om afgedankt textiel tot nieuwe must-haves te transformeren. Daarvoor doet de Ellen MacArthur Foundation onderzoeken en daagt de stichting mode-ondernemingen uit om in actie te komen. Dat lijkt te werken, want deze zomer startte het CircularID-project. Daarmee ontwikkelen grote spelers zoals H&M, Microsoft en Target een wereldwijde standaard voor communicatie over mode-items. Het doel is om een kledingstuk gedurende de gehele levensduur te voorzien van informatie over materialen (en andere data die relevant is voor recycling) en op die manier een circulaire aanpak te vereenvoudigen.

Innovatieve textielsoorten

Het gros van de kleding die op dit moment in de gemiddelde garderobekast hangt is gemaakt van katoen of polyester. In de toekomst zullen daar heel andere stoffen bijkomen. Naast oude materialen zoals hennep en brandnetels, wordt er inmiddels ook textiel gemaakt van bijvoorbeeld bananenbladen, ananas, visnetten en koffiedrab. De eerste modecollecties van zalmhuiden zijn er al (met dank aan het Zwolse merk Rokk On Rol) en textiel van paddenstoelen is in de maak (onder de noemer MycoTEX). Ook bijzonder: Monkee Genes gebruikt een speciale verftechnologie waardoor de zwarte denim langer de goede kleur houdt.

De innovatieve stoffen zijn niet alleen te vinden bij duurzame koplopers. Het Italiaanse luxemerk Prada heeft aangekondigd alle nylon de komende jaren te vervangen door een duurzaam alternatief. Daarvoor werkt het label samen met Aquafil, dat nieuwe garens maakt van oude visnetten en ander plastic afval dat uit de oceanen wordt opgediept. Onder de noemer Re-Nylon is inmiddels een eerste minicollectie met de bijzondere materialen gelanceerd.

Foto: Monkee Genes

Ander opvallend nieuws: aan leren tassen, riemen, schoenen en jassen komen straks misschien helemaal geen dieren meer te pas. Er is al leer gekweekt in een laboratorium, en gemaakt van onder andere appels en oude fietsbanden. Daarnaast neemt de kwaliteit van namaakleer toe, waardoor nep nauwelijks meer van echt is te onderscheiden. Met haar luxe collecties bewijst de Britse designer Stella McCartney, die bewust geen enkel leer gebruikt in haar collecties, als geen ander dat de mode van de toekomst best wel eens cruelty free zou kunnen zijn.

De transitie in Nederland

De duurzame ontwikkelingen in de mode-industrie zijn op steeds meer plekken zichtbaar. Ook in Nederland maken koplopers het verschil.

Foto: Labfresh

Slim schoon

Het slimste overhemd ter wereld. Dat is de belofte van de Nederlandse start-up Labfresh, die een vlek- en geurwerend, kreukvrij katoenen overhemd ontwikkelde. Het duurzame kantje zit niet alleen in het feit dat de collecties in Europa worden gemaakt van verantwoord katoen. Het idee is ook dat je een overhemd van Labfresh minder vaak hoeft te wassen. Dat scheelt een heleboel water, energie en chemicaliën. Een kwart van de ecologische voetafdruk van een kledingstuk heeft namelijk te maken met de manier waarop wij het wassen.

Vanwege de milieu-impact van ons wasgedrag wordt bij duurzaam design steeds meer rekening gehouden met de mogelijkheden om een kledingstuk lang te dragen zonder dat het in de wasmachine hoeft. De wollen t-shirts van Unbound Merino kunnen naar verluid moeiteloos een week gedragen worden voordat ze een wasbeurt nodig hebben. Wool & Prince claimt dat de scheerwollen jurk gerust honderd dagen zonder wasbeurt kan. Het kledingstuk is trouwens ook nog eens zo goed als kreukvrij, waardoor het ideaal is om mee te nemen tijdens reizen.

Zo werkt Tirza Brems van Knit-O-Mat aan de textielfabriek van de toekomst. Daarin spelen innovatieve technologieën zoals 3D-breimachines een hoofdrol. Deze aanpak, die nu zich nog in een testfase bevindt, zorgt ervoor dat hoogwaardige kleding en textiel weer in Nederland geproduceerd kunnen worden. Omdat alle items op bestelling voor de klant worden gemaakt, verwacht Brems dat de kledingstukken ook minder snel op de vuilnisbelt terechtkomen.

Een ander bijzonder Nederlands initiatief is Project Cece, een online platform dat het makkelijker maakt om duurzame mode te vinden en kopen. Drie Amsterdamse mode- en tech-ondernemers bedachten een systeem om het aanbod van een groot aantal duurzame webshops – zowel grote als kleine – op één website te verzamelen. Project Cece is er al in Nederland en Duitsland, en breidt binnenkort uit naar Engeland. Uiteindelijk is de ambitie van Project Cece om de grootste verzamelwebsite van Europa te worden met een breed, betaalbaar en compleet aanbod van duurzame mode.

Foto: Knit-O-Mat

Het kan nog gekker: Australische onderzoekers ontwikkelden recent een nanostructuur die het mogelijk maakt om vlekken uit kleding te halen met behulp van... zonlicht. Wie weet hoeven we straks dus niet eens meer na te denken over de wasmachine, maar hangen we een kledingstuk gewoon even buiten in de zon.

De toekomst dichtbij

Volgens trendwatcher Richard van Hooijdonk zijn hightech uitvindingen essentieel voor de toekomst van mode. Hij ziet bijvoorbeeld dat nanotechnologie ervoor kan zorgen dat kleding reageert op veranderingen in de temperatuur en vochtigheid van de atmosfeer en vervolgens automatisch regelt hoeveel warmte er wordt doorgelaten. Op die manier blijf je koel in de warmte en houd je het warm als het koud is. Het Deense bedrijf Xenoma bedacht al eerder een slimme pyjama voor ziekenhuispatiënten. De broek en het shirt zijn voorzien van sensoren die vitale lichaamsfuncties en bewegingen monitoren.

Dit soort slimme kledingstukken zijn dichterbij dan we misschien denken, zegt Van Hooijdonk. Hij verwijst onder andere naar de Commuter Trucker Jacket van Google. Met behulp van een app verander je deze spijkerjas van Levi’s in een touchscreen waarmee je je smartphone kunt bedienen (en je trouwens ook altijd een fietslamp onder handbereik hebt). Daarmee claimen Google en Levi’s het gebruik van smartphones in het verkeer veiliger te maken. Dat klinkt als een onvervalste win-win, toch?

Foto: Prada

Inspiratie

eigen Creëesrajteie door vleerosfe smaaardabeksieen,nbanaenetne, vvaoneilgen. to chocolade

Ideaa elk eiwlitvoor dieet.

he) thetispcartaam n y s ( n a Vrij v ffen zoals as zoetstaocesulfaam K. lose & sucra

olaat s i t iwi 100% pure weit-reaat n & co n c e

IT

93%

EIW

600 gram 35,94

600 gram 35,94

IT

80% EIW

NL-BIO-01 EU Agriculture

Royal Green Whey Protein (isolaat & concentraat) Eiwitten (proteïnen) zijn de bouwstenen van het lichaam en van groot belang.

eiwit isolaat (93% eiwit) en eiwit concentraat (80% eiwit). Aangezien eiwit

Eiwitten dragen namelijk bij tot een groei van spiermassa en zijn uiteraard

concentraat gecertificeerd biologisch beschikbaar is spreekt het voor zich dat

onmisbaar bij elk eiwitdieet. In de spijsvertering worden eiwitten afgebroken

we deze kwaliteit dan ook in haar puurste vorm leveren. Onze producten zijn

tot aminozuren. Er zijn essentiële en niet-essentiële aminozuren.

100% vrij van synthetische zoet- en smaakstoffen zoals aspartaam, sucralose of acesulfaam K.

De essentiële aminozuren kunnen niet zelf aangemaakt worden door het lichaam en moeten dus uit voeding komen. In de zoektocht naar een kwali-

Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën,

tatief eiwit product is het belangrijk te kijken naar het percentage eiwit dat

conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaak-

wordt geleverd en welke vorm eiwit. De 2 best opneembare eiwitten zijn:

stoffen. Ervaar het verschil nu!

Naturals

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

241W_adv_rg_whey_protein_2x_krant_vd_aarde.indd 1

08-07-19 14:22

Sport

25

Excentriek en intensief:

duizenden zweetdruppels op WK 3x3 basketbal Door: Sjors Beukeboom

Het oogt bijzonder, zes atleten die op een ogenschijnlijk half veld basketbal spelen. Zweetdruppels staan op hun voorhoofden en ze rennen, vliegen, draven over het kleine speelterrein. 3x3 basketbal is attractieve sport voor de kijker thuis, die op het puntje van zijn stoel moet zitten om de hoge intensiteit van het spel te kunnen volgen. Voor de atleten zelf is het fysiek uitputtend op het veld. Waar Nederland niet tot de mondiale wereldtop behoort in het ‘reguliere’ basketbal, is dat bij het 3x3 wel anders.

In juni was het Museumplein in Amsterdam het decor van de wereldkampioenschappen 3x3 basketbal. Landenteams, waaronder de Nederlandse mannen en vrouwen die tot de mondiale subtop behoren, hoopten voor eigen publiek te stunten. Goed mogelijk, want de Nederlandse vrouwen werden in 2017 op het EK derde en de mannen werden tweede op het WK van 2018.

Snel en fysiek

3x3 basketbal is een snelle sport, waarbij twee teams van drie spelers rond één basket spelen.

De speeltijd bedraagt tien minuten, al kan de wedstrijd voortijdig eindigen als een van beide teams 21 punten gescoord heeft. Schoten binnen de cirkel om de basket zijn één punt waard, buiten de cirkel garandeert twee punten.

De sport, die in 2020 voor het eerst een olympische discipline is, is een fysiek zware sport. Het tempo ligt altijd torenhoog en lichamelijk contact is niet uitzonderlijk.

Aanvallende en verdedigende fouten worden

echter bijgehouden. Tot zeven speelfouten is er niets aan de hand, maar daarna krijgt de tegenstander één vrije worp. Bij elke speelfout die na de zevende volgt, krijgt de tegenstander twee vrije worpen. Zo kan de 21 punten snel gehaald worden.

Teleurstelling

Juist die fouten zorgden ervoor dat de Nederlandse vrouwen voor de knock-outfase uit het toernooi vlogen. In een belangrijke wedstrijd tegen Hongarije maakten zij in de beginfase veel overtredingen. Dat kwam hen in de slotfase duur te staan, omdat de Hongaren meerdere vrij worpen benutten.

Loyce Bettonvil was als één van de Nederlandse speelsters actief op het Museumplein en vond de vroege uitschakeling een teleurstelling. “Erg jammer, zeker na die derde plek op het EK van 2017. We zaten in een sterke poule, met Hongarije en China die tegen elkaar de finale speelden. In de groepsfase verloren we daar nipt van.”

Toch heeft Bettonvil van het toernooi genoten. “De entourage en de sfeer op het Museumplein was

onvergetelijk. Al die extra Oranjefans, die gaven een extra boost, zeker in zo’n groot stadion die de organisatie opgebouwd had. Het was een hartstikke bijzonder WK.”

Concurrentie neemt toe

Nu al een tijdje bekend is dat 3x3 basketbal Olympisch wordt, nemen steeds meer landen het serieus. Bettonvil merkt dat ook. “Misschien was voor grote basketballanden het 3x3 basketbal eerst een ondergeschoven kindje. Nu het Olympisch is nemen steeds meer landen het veel serieuzer.”

Nederland blijft niet achter

In Nederland wordt de sport al veel langer serieus genomen. Tijdens het WK werden wedstrijden live uitgezonden en in het buitenland zijn ook steeds meer toernooien. “Het wordt steeds professioneler”, beaamt Bettonvil. “ Wij hebben Streetball Masters de grootste 3x3-competitie van Europa, bekend van de excentrieke locaties door heel het land, waar uit het niets een zandbak uit de grond wordt gestampt. Daarnaast is er sinds kort ook een Women’s World Series. Daarin is Bettonvil zelf veelvuldig te zien is.”

26

Sport

Janneke van der Meulen

Sport

27

Wereldkampioene heeft een missie:

Heel Nederland veganistisch Een broodje-aapverhaal is het, volgens Janneke van der Meulen, dat mensen vlees moeten eten voor ‘cruciale eiwitten’. Van der Meulen, regerend wereldkampioen kustroeien dubbeltwee en schrijver van meerdere voedingsboeken, spreekt zich optimistisch uit over wat volgens haar een onomkeerbare trend aan het worden is: veganistisch leven.

Door: Sjors Beukeboom

“Het is niet de vraag of we allemaal veganistisch moeten leven het is de vraag wanneer dit gaat gebeuren”, zegt Van der Meulen. Volgens haar is veganisme de snelst groeiende beweging. “Dat moet ook wel want de aarde piept en kraakt aan alle kanten.”

Niet te stoppen transformatie

Ze vergelijkt het met roken. “Nog niet zo lang geleden was dat, ondanks dat het compleet zinloos gedrag is, overal geaccepteerd. Totdat de wetenschap ontzettend veel onomstotelijk sterk bewijs had over hoe schadelijk roken is. Toen werd er ingegrepen.”

Hetzelfde gaat met vis, zuivel, eieren en vlees gebeuren. Tenminste, dat voorspelt de schrijfster van twee boeken. “Het duurt niet lang meer en dan is het eten van een broodje kaas vast nog wel mogelijk, maar het zal bizar duur zijn en je knap

lastig worden gemaakt. Net als de huidige roker zal je met medelijden worden aangekeken als je speciaal voor je broodje kaas zo’n glazen hokje opzoekt: ‘Aaah wat sneu, nog steeds verslaafd aan iets compleet zinloos.’

Volgens haar trappen we massaal niet meer in dat broodje-aapverhaal. “Dat dieren moeten sterven voor zogenaamde cruciale eiwitten, dat is een mythe. Of je het hier nou helemaal mee eens bent, of fel tegen, of het misschien zelfs wel belachelijke voorbeelden vindt, dat maakt niet zoveel uit. Het is niet meer te stoppen. We zitten met zijn allen middenin een transformatie naar een veganistische levensstijl. Biologisch en plantaardig eten zal binnenkort de norm zijn.”

Veganistisch (top)sport bedrijven

Zelf combineert Van der Meulen al jarenlang een veganistische levensstijl met haar passie roeien.

Ze is de regerend wereldkampioene kustroeien dubbeltwee. “Ik merk dat ik mij veel gezonder voel met de veganistische levensstijl. Roeien is een van de fysiek zwaarste sporten die er is. Om succesvol te roeien en te kustroeien op het hoogste niveau, moet ik in topconditie zijn. Plantaardig eten, veel fruit aangevuld met planten, helpt daarbij enorm.”

“Ik herstel sneller, maar ik ben ook fitter en sterker.

Eigenlijk alles wat ik als atleet wil! Het leuke is: Deze manier van eten is ook nog eens het beste voor de aarde. Als iedereen dit gaat doen zijn we in een klap van het klimaatprobleem af en ook heel veel welvaartziekten kunnen we dan voorgoed gedag zeggen”, aldus Van der Meulen, die twee missies heeft.

“Eentje op korte termijn en eentje op lange termijn. De eerste is mijn wereldtitel verdedigen later dit jaar. De tweede is Nederland het eerste veganistische land van de wereld maken.”

28

Vegan recept

VEGAN PADDENSTOELEN OMELET Tekst en beeld: Lisette Kreischer

Je kunt écht alles veganiseren. Zelfs een omelet! Stoere praatjes? Zeker niet. Probeer zelf maar. Heerlijk als weekendontbijt, brunch, op een broodje of bij het avondeten. Voor een onmiskenbare eismaak gebruik je kala namak, een zwavelhoudend zwart steenzout. Je kunt ook gewoon zout gebruiken, dan smaakt het wat minder eiig.

Voor 2-4 personen

INGREDIENTEN

• 250 g champignons, schoongemaakt en in plakjes • 50 ml goede kwaliteit olijfolie + extra om in te bakken • 1 teen knoflook, gepeld en fijngehakt • zwarte peper en zeezout naar smaak • 200 g kikkererwtenmeel • 1 tl bakpoeder • 1,5 tl kala namak • 500 ml water • verse bieslook

BEREIDING

• Verwarm de oven voor op 225 graden C. • Bak de champignons in een hete pan met een flinke scheut olie goudbruin. • Voeg de knoflook toe en draai het vuur vervolgens meteen uit.

• Breng op smaak met zwarte peper en zeezout.

• Meng in een kom kikkererwtenmeel met bakpoeder, kala namak en zwarte peper naar smaak.

• Voeg water en 50 ml olijfolie toe.

• Mix met een garde.

• Verhit een flinke scheut olie in een skillet of koekenpan die in de oven kan. (Je kunt ook een normale koekenpan gebruiken en de omelet overdoen op een bakplaat voordat je hem de oven in schuift.)

• Voeg als de pan heet is het beslag toe.

• Schik de champignonplakjes in het beslag.

• Draai het vuur lager en bak de omelet ca. 5 minuten.

• Haal de pan van het vuur en zet nog 10 minuten in de oven om helemaal gaar te worden.

• Bestrooi voor het serveren met wat versgehakte bieslook.

Over Lisette Kreischer | The Plant Pharmacy Lisette Kreischer is een van de grondleggers van de vegan-beweging in Nederland. Ze is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft tien succesvolle (kook)boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en haar meest recente The Plant Pharmacy. Haar liefde voor de geneeskrachtige plantenkeuken en voor al dat leeft draagt zij uit middels haar boeken, verhalen en fotografie. www.lisettekreischer.com Maartje Borst is vegan chef in hart en nieren. Sinds een aantal jaar runt zij in Amsterdam haar zaak Koffie ende Koeck waar allerlei bijzondere plantaardige lekkernijen worden geserveerd. Botanische geuren en smaken verrijken haar creaties en haar bijzondere visie op de wereld en het leven zie je terug in haar overheerlijke recepten. www.koffieendekoeck.nl Dit recept komt uit de stoere database van www.maneatplant.com. Een platform dat een voortvloeisel is uit het kookboek MAN.EAT.PLANT.. Speciaal voor dit vernieuwende werk slepen Lisette Kreischer en Maartje Borst hun messen en stookten zij het vuur hoog op om gezamenlijk eens en voor altijd aan de wereld te laten zien hoe je planten verdomd lekker kunt bereiden, voor alle gelegenheden, voor alle lekkerbekken.

Agenda

Agenda

29

Vanaf 31 augustus:

In het nieuwe Naturalis in Leiden dompelt jong en oud zich straks weer uitgebreid onder in de wonderlijke wereld die natuur heet. Negen fonkelnieuwe tentoonstellingszalen presenteren het mooiste uit de natuur en T. rex Trix. En Freek Vonk is er ook weer bij. www.naturalis.com

Tekst: Yvonne Koop

7 september

Regenerate festival op het strand van Bergen aan Zee, georganiseerd door Sea Shepherd en MUD Jeans. Met duurzame mini-workshops en twee Beach Cleanups van 2 en 3 kilometer. Aansluitend begint Sublime, een party met de Wicked Jazz Sounds DJ-set. www.mudjeans.eu www.seashepherd.nl

Fotowandelroute Lauwersmeer tot en met 29 december

Nog tot het einde van dit jaar is er ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het Lauwersmeer een bijzondere openluchttentoonstelling te bekijken.

Langs een mooie wandelroute geven noordelijke fotografen hun visie op dit prachtige natuurgebied. De beelden van de vijftien fotografen staan verspreid door het ‘Land van Juffrouw Ali’, bekend om de bijzondere flora.

Na de watersnoodramp van 1953 werd er opnieuw gekeken naar de veiligheid van de Nederlandse kustgebieden. Rijkswaterstaat besloot de Lauwerszee af te sluiten. Op 23 mei 1969 zag koningin Juliana erop toe hoe de laatste caissons afgezonken en vastgezet werden. Twee dagen later was de Lauwerszee officieel het Lauwersmeer geworden. Na de afsluiting zijn de hooggelegen zeebodems (die voordien tot het wad behoorden) droog komen te staan.

In de eerste jaren zijn grote delen hiervan vrijwel aan hun lot overgelaten, zodat veel fraaie natuur ontstond. De tentoongestelde natuurfoto’s komen hierin helemaal tot hun recht. | www.noorderlicht.com

Expo Daan Roosegaarde t/m 12 januari

In het Groninger Museum is Presence te zien: het eerste grote museale soloproject van kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde. Presence is een interactief kunstwerk dat hij speciaal voor het Groninger Museum ontwikkelde, een groot lichtgevend landschap dat door de aanwezigheid van bezoekers van vorm en kleur verandert. Roosegaarde is onder andere bekend van Icoon Afsluitdijk en internationale projecten als Waterlicht en Smog Free Tower.

De 800 m2 grote installatie bestaat uit verschillende sferen waardoor de bezoeker allerlei perspectiefwisselingen ondergaat – van groot en massief naar klein en beweeglijk, van donker naar licht. In de ene zaal tekenen futuristische bollen lijnen op de grond. Een andere zaal lijkt gevuld met lichtgevend sterrenstof, wat doet denken aan het uitzicht op een grote stad vanuit een vliegtuig. Er zijn ook ruimtes die bezoekers lijken te scannen door ze in silhouetten en patronen vast te leggen.

De interactie tussen bezoeker en kunstwerk levert steeds nieuwe beelden op. Kijken en observeren, maar vooral aanraken, voelen en bewegen zijn essentieel.

Klimaatverandering en de wens om de leefbaarheid van ons landschap te verbeteren, inspireerden Roosegaarde tot het maken van Presence. Met de sporen die bezoekers in de installatie achterlaten, die na verloop van tijd verdwijnen en plaatsmaken voor nieuwe patronen, symboliseert Roosegaarde de invloed van onze menselijke aanwezigheid op aarde.www.groningermuseum.nl

Beurs Eigen Huis Utrecht 20 t/m 22 september

Druk bezig met het (dromen) over het bouwen van een (duurzaam) huis? Of wil je je eigen huis energiezuiniger en daarmee dus klimaatneutraler maken? Op de Beurs Eigen Huis is hier volop informatie over te vinden. Van 20 tot en met 22 september staan meer dan 250 exposanten klaar om bezoekers van inspiratie, advies en tips te voorzien. Alvast een tip: neem je eigen (bouw-)tekeningen mee en schuif aan bij een van de vele architecten, klimaatexperts, kleuradviseurs, interieurarchitecten, hypotheekverstrekkers en lichtadviseurs.

Eigen Huis is een walhalla voor iedereen die wooninspiratie op wil doen of rondloopt met plannen om te gaan bouwen, verbouwen of verhuizen. Bij de exposanten kun je terecht met al je (duurzame) woonvragen. Ga voor onzichtbare zonnedakpannen langs bij Solinso of voor bijzondere isolatie van hennep bij Isohemp.

Check in bij de experts van Tiny-House store als je op zoek bent naar een kleiner huis of visiteer de stands van Strobouw Corner of Finlogs Houtbouw als deze duurzame manier van bouwen je (meer) aanspreekt. En klop aan bij Klimaatexpert. com voor onafhankelijk advies over duurzaam verwarmen, verkoelen en ventileren of bij Groener wonen voor advies over tal van mogelijkheden om bijvoorbeeld van het gas af te gaan.

Tijdens de beurs worden diverse presentaties gegeven over onder meer energiebesparing, het bouwen van een huis, de aanleg van de tuin, de ideale indeling en nog veel meer veel meer. Voor kinderen is er een Knutselplein. Hier kunnen ze twee uur lang onder begeleiding zoveel droomhuizen knutselen als ze maar willen | www.realiseerjeeigendroomhuis.nl

14 september:

Roots vogelfestival. In de nieuwe Noordwaard heb je de kans om duizenden vogels te zien en horen, waaronder de bijzondere vis- en zeearend. Met excursies door de Biesbosch en workshops en lezingen van vogelaars als Arjan Dwarshuis, Camilla Dreef, Paul Böhre en Joris De Raedt. www.rootsvogelfestival.nl

22 september:

Eerste van een serie lezingen bij De Groene Afslag, een multifunctionele ontmoetingsplek in Laren. Deze avond over Bloemen en hun bestuivers. Op 13 oktober is het onderwerp Reislust van zaden;en op 24 november Pientere planten. www.degroeneafslag.nl

5 oktober:

Stoofperenfeest. Aan de langste Stoofperenboomgaard ter wereld in Ruinerwold (6 km lang!) kun je komen perenplukken.

Op allerlei erven is er wat te doen (kramen, foodtrucks, workshops, kinderactiviteiten) en blogster Katja Staring geeft een avontuurlijke tuinrondleiding www.dailygreeninspiration.com

Vanaf 10 oktober:

Biënnale Gelderland met als thema Seelenwanderung; de complexe relatie van mens en natuur. In Arnhem wordt t/m 24 november in de openbare ruimte nieuw werk van geselecteerde kunstenaars gepresenteerd en in Nijmegen is in Museum Het Valkhof t/m 4 januari werk van dezelfde kunstenaars te zien. www.biennaalegelderland.nl

30 okt. t/m 3 nov.:

Wild Life Film Festival.

Een wildlife filmcompetitie waaraan filmmakers vanuit de hele wereld meedoen.

Tijdens het festival worden de geselecteerde films vertoond en maakt een professionele jury de prijswinnaars bekend. www.wffr.nl

30

Boeken

Boeken Christofoor Jaarplanner 2019-2020 De Christofoor Jaarplanner 2019-2020 helpt je om met de seizoenen mee te leven.

Inspirerende teksten en afbeeldingen larderen deze weekplanner. Veel schrijfruimte, kooktips, spelletjes en quotes, allemaal voor € 17,95.

De Christofoor Jaarplanner 2019-2020 | Christofoor | €17,95

De smaak van wildplukken Een vrolijke wildplukgids voor het hele gezin. Met dit boek boordevol tips en heerlijke recepten raak je verslaafd aan lekker buiten zijn en samen koken met ingrediënten uit de natuur en de tuin. Ontdek wat wildplukken zo leuk maakt, van kastanjeburgers tot framboos-muffins en hazelnoot-chocoladepasta maken. Volop inspiratie in elk seizoen.

De smaak van wildplukken | David Hamilton | KNNV Uitgeverij | € 19,95

Een opgeruimd gezin In Een opgeruimd gezin geeft Eva Jarlsdotter handige tips en trucs voor als je alle rommel in huis zat bent. Om zo thuis met het gezin, zonder rommel en chaos, optimaal te functioneren. Ze helpt je om je huis om te toveren tot een warm en gezellig thuis, vrij van frustraties en vol rust. Iedereen is gelukkiger met meer flow in huis. De inspirerende methode uit dit boek is een combinatie van Zweeds minimalisme en Japanse wijsheid. Het boek is een positief en toegankelijk pleidooi dat niet alleen herkenbaar, maar ook buitengewoon praktisch is.

Een opgeruimd gezin | Eva Jarlsdotter | Kosmos Uitgevers | € 20,00

De stem van de plant De stem van de plant van wetenschappelijk onderzoeker Monica Gagliano bewijst dat planten en bomen met elkaar communiceren en een heel eigen leven leiden. Aan de hand van vele onderzoeken en experimenten laat zij zien dat planten en bomen wel degelijk kunnen luisteren, leren, overleggen en beslissen. Ze beschikken over vaardigheden die we – volkomen onterecht – tot nu toe alleen aan onszelf en aan dieren toeschreven. En waarom zou het ook anders zijn? Het is tijd dat wij ons botanisch bewustzijn vergroten en gaan luisteren naar de plant.

De stem van de plant | Monica Gagliano | Uitgeverij AnkhHermes | € 22,50

De afvalvrije keukencyclus Koken en tuinieren zonder afval en voedselverspilling: hoe werkt het? Gooi groente- en fruitrestjes niet langer weg, maar kweek ze gemakkelijk op tot nieuwe en lekkere planten. Gewoon op je aanrecht, je vensterbank of in de tuin. Zo geniet je van altijd verse groenten en kruiden in huis, verminder je verspilling en bespaar je tijd en geld!

De afvalvrije keukencyclus | Katie Elzer-Peters | KNNV Uitgeverij | € 21,95

De Tuinjungle Tuinieren om de wereld te redden Zelfs in een piepklein tuintje kunnen honderden soorten insecten voorkomen.

Dave Goulson (Een verhaal met een angel, Geroezemoes in het gras) laat ons meekijken in de fascinerende en soms ook krankzinnige wereld van deze ondergewaardeerde helden van onze tuin. Hij neemt ons mee op visite in de composthoop, laat ons gangen graven onder ons gazon en een duik nemen in de tuinvijver. Goulson laat ons zien hoe we met maar een paar kleine aanpassingen van onze tuinen een keten van kleine natuurreservaatjes kunnen maken, waar mensen, dieren en planten in harmonie samen kunnen leven. De wereld redden begint in je eigen tuin!

De Tuinjungle. Tuinieren om de wereld te redden | Dave Goulson Uitgeverij Atlas Contact | €24,99

Colofon

31

COLOFON Gratis een boek ontvangen?

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt,

Hoogsensitiviteit als kracht In Hoogsensitiviteit als kracht geeft Carolina Bont de informatie en diepgang over hoogsensitiviteit waar een nieuwe generatie naar op zoek is. Ze presenteert dit onderwerp, dat enorm in de belangstelling staat in een nieuwe vormgeving. Dit is hét basisboek over hooggevoeligheid. Met deze bestseller brengt Carolina Bont hooggevoeligheid op een nieuwe, positieve manier over het voetlicht.

Zij leert haar lezers het beste uit hun hooggevoeligheid te halen.

Hoogsensitiviteit als kracht | Carolina Bont | Kosmos Uitgevers | € 20,00

De 22 levenslessen die vogels ons leren

In De 22 levenslessen die vogels ons leren laten Philippe Dubois en Élise Rousseau zien wat wij van vogels in hun natuurlijk omgeving kunnen leren. Ze leren ons dat we soms hulp nodig hebben van soorten die kleiner zijn dan wij. Zo geeft het boek ons een kijkje in de verassende en ontroerende levenswijsheid van vogels. Je zult ontdekken waarom de roodborst moediger is dan de adelaar en wat de noordse stern ons leert over het plezier van reizen. Ook leer je wat volgens de wilde eend en de pinguïn de beste route is om lief te hebben.

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2019 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenóva, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom.

Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans.

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels..

Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

De 22 levenslessen die vogels ons leren | Philippe Dubois en Élise Rousseau | Kosmos Uitgevers | € 15,00

Inner Spark

In Inner Spark laat Kristin Vikjord ons zien hoe jonge vrouwen om kunnen gaan met hun drukke en overweldigende bestaan. Met een gezin, baan, vrienden en familie zien ze de tropenjaren soms als een opoffering.

Kristin Vikjord vertelt hoe we deze levensfase kunnen omarmen en ook tijdens deze periode écht gelukkig kunnen zijn. Het boek staat vol yoga en mindfulness, inspiratie, eenvoudige oefeningen en leuke tips om meer rust te vinden. Het boek biedt inspiratie en steun voor alle jonge moeders en zorgt ervoor dat we ons licht en vrij kunnen voelen.

Inner Spark | Kristin Vikjord | Kosmos Uitgevers | € 22,50

September aanbieding Jaarabonnement plus dvd én boek voor €10,zolang de voorraad strekt info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393