VreedenHoff aan de Vecht Eenieder die weleens langs de Vecht tussen Loenen en Nieuwersluis loopt of rijdt zal het zijn opgevallen: het monumentale smeedijzeren inrijhek van VreedenHoff, met daarachter de achttiende-eeuwse buitenplaats. Het prachtige huis is omgeven door een landschappelijk park en vlakbij het kleine inrijhek staat een theehuisje. VreedenHoff heeft de intrigerende uitstraling van een andere wereld en een andere tijd. Het lijkt onbereikbaar, zelfs als de poort openstaat. Toch is het dat niet, want u wordt nu uitgenodigd om het huis en de bijgebouwen van binnen te bekijken, tot in de kleinste details. Sinds de aanleg in 1749 is het buitenhuis voorbeeldig ingericht en onderhouden door de opeenvolgende eigenaren. Na een uitbundig begin, waarvan veel achttiende-eeuws stucwerk nog getuigt, is de buitenplaats in de eeuwen erna steeds aan de tijd aangepast. De eigenaren waren in de gelegenheid om een beroep te doen op uitstekende architecten, vakmensen en leveranciers, wat heeft geleid tot een uitmuntend bewaarde staalkaart van eeuwen interieurkunst. De huidige bewoner en auteur van dit boek, Anthony Lisman, beschrijft het huis met kennis en passie, van de entree tot het kleinste kamertje. Jeroen van de Water illustreert dit verhaal met vele honderden foto’s. Niet eerder is een historische buitenplaats zo uitgebreid in beeld gebracht. Alle reden dus om eens achter het fraaie inrijhek te kijken.
Stokerkade cultuurhistorische uitgeverij
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL
Anthony Lisman Jeroen van de Water
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
2
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
Tekst Anthony Lisman Fotografie Jeroen van de Water
INHOUD
4 Voorwoord
De koepelkamer • 90
11
De zaal • 98
De rode kamer • 108
Het trappenhuis • 116
Inleiding
16 DE TOEGANG
126 De eerste verdieping
De gang • 127
Het grote inrijhek • 18
Het kabinet • 130
Het kleine inrijhek • 24
De hoofdslaapkamer • 132
De grote badkamer • 136
De kleedkamer • 142
Het portaal aan het eind van de gang • 150
De boekenkamer • 154
26 HET BUITENHUIS
De voorgevel • 29
De kleine slaapkamer • 160
De zuidgevel • 32
De kleine badkamer • 164
De achtergevel • 42
De logeerkamer • 168
De noordgevel • 48
172 Het souterrain
De gang • 173
De keuken • 176
De bijkeuken • 186
52 De bel-etage
Het trappenhuis • 189
De gang • 53
De hout- of brandstoffenkelder • 193
De groene kamer • 62
De wc • 194
De entree van de zuidgevel • 70
De mangelkamer • 198
De garderobe • 72
De dienstingang • 200
De wc • 74
De provisiekelder • 201
Het liftkamertje • 77
De wijnkelder • 202
De blauwe kamer of eetkamer • 78
De knechtskamer • 203
De serre • 84
50 HET INTERIEUR
206 De zolder
266 BRUGGEN &
Het trappenhuis • 207
TUINSIERADEN
De benedenzolder • 209
De kamer van de juffrouw • 212
De bruggen • 268
De dienstbodenkamers • 214
Het rozenprieel • 269
De dienstbodenbadkamer • 216
De zonnewijzer • 269
De bovenzolder • 218
De tuinbeelden • 270
Op het dak • 220
De stenen tuinvazen • 272
De ijzeren tuinvazen • 274
De tuinbanken • 276
222 Het sierstucwerk
Het achttiende-eeuws stucwerk in de gang
van de bel-etage • 224
Het achttiende-eeuws stucwerk in de zaal • 230
Het achttiende-eeuws stucwerk in de koepelkamer • 232
279 De auteur en de fotograaf
Het plafond uit 1927 in de rode kamer • 234
280 Noten
Het plafond van de gang op de eerste verdieping • 235
283
Verklarende woordenlijst
Het plafond van de boekenkamer • 237
284
Literatuurlijst
286 Register
238 Het hang- en sluitwerk
De fournituren • 254
256 DE BIJGEBOUWEN
De theekoepel • 257
De tuinmanswoning en de werkschuur • 261
Het kassenpark • 262
De garage en de kennel • 263
288 Colofon
26
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
Het huis dat Pieter Trip tussen 1749 en 1753 liet bouwen is van het type dubbel woonhuis en opgemetseld met vechtformaat (210 x 100 x 40 mm) bakstenen in kruisverband. Op de hoeken kwamen bloklisenen. Het telt de volgende verdiepingen: souterrain of onderhuis – dat zich half bovengronds bevindt – de bel-etage, de eerste verdieping en een dubbele zolderverdieping. Op belangrijke onderdelen ziet het huis er nu uitwendig anders uit dan toen het in de achttiende eeuw werd gebouwd. Dit is het gevolg van aanpassingen die in het bijzonder de eigenaren mr. Hendrik Nicolaas Tonis (1750-1821) na 1787 en vooral mr. Frederik Hendrik Göbel van Aalst (1848-1927) rond 1907 lieten uitvoeren. Om dit verschil goed te kunnen opmerken is in 1994 een schaalmodel van het huis gemaakt aan de hand van een aquarel uit 1863 en een aantal foto’s die rond die tijd zijn genomen.10 Zo heeft Tonis destijds alle schuiframen die een kleine roedeverdeling hadden, met uitzondering van de vier van de achtergevel, laten vervangen door ramen met grotere glasvlakken. Zulke ramen waren vanaf het derde kwart van de achttiende eeuw in de mode. Ook liet hij het huidige snijraam boven de voordeur aanbrengen dat kenmerken van de Lodewijk XVI-stijl draagt. Hier zullen bij Trip wel kleine rechthoekige ruiten hebben gezeten. In plaats van paneeldeuren er onder kwamen de huidige met glas, die samen met het snijraam meer daglicht in de achterliggende gang toelaten. Dat het een huis is uit de Lodewijk XV-periode is bijvoorbeeld aan de voorgevel zichtbaar door ornamentiek in zandsteen boven het snijraam. Toen mr. Göbel van Aalst VreedenHoff in 1905 kocht was het huis uitwendig vrijwel nog zo als het schaalmodel toont, met als enig verschil dat de schuiframen van Pieter Trip aan de achterzijde inmiddels door zogenaamde empireramen waren vervangen.
Het buitenhuis
het buitenhuis
27
32
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL. VreedenHoff aan de Vecht
de zuidgevel Het rondom vervangen van de donkere gevelramen door de huidige naar binnen draaiende Franse stolpramen, gaf samen met de eveneens licht geschilderde persiennes het buitenhuis een vrolijker aanzien. Nog meer dan de andere gevels onderging de sobere zuidgevel onder invloed van bouwmeester Lorrie een ware metamorfose. Hier kwam een serre met terrassen, geheel opgetrokken uit Euville, een Franse kalksteen, en voorzien van zuilen en pilasters van rood marmer. Ook bracht Lorrie aan deze zijde nog een tweede ingangspartij naar de bel-etage, een balkon op de eerste verdieping, een aantal uitloopdeuren naar de terrassen en een extra dakkapel aan.
HET BUITENHUIS
De serrepartij uit 1908 is in de achttiende-eeuwse bouwstijl van het huis vormgegeven. Omdat de nogal kwetsbare natuursteen in het nabije verleden lange tijd niet goed behandeld werd (lag er sneeuw dan werd volop met zout gestrooid) moesten omstreeks 1985 een aantal zwaar beschadigde balusters met bovenstukken en traptreden vervangen worden. Om het grote kleurverschil tussen de oude en nieuwe natuursteen te maskeren is de steen na het herstel behandeld met Keim, een minerale verf, in de kleur van de nieuwe stukken.
33
52
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
de bel-etage A De gang B De groene kamer
I
C De entree van de zuidgevel D De garderobe
G H J
F zuidgevel
C E
trappenhuis
D A
B
K
E De wc F Het liftkamertje G De blauwe kamer of eetkamer H De serre I De koepelkamer J De zaal K De rode kamer
entree
HET INTERIEUR De bel-etage
de gang
53
56
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
De gang van de bel-etage geeft onder andere toegang tot twee kamers links en twee kamers rechts, de tuinzaal of koepelkamer aan de achterkant van het huis en de trap naar de eerste verdieping. Links
Aan het plafond hangt een vergulde ganglamp in Lodewijk XVI-stijl. Om de ketting waaraan deze hangt uit het zicht te houden is er een strook stof omheen gewikkeld.
HET INTERIEUR De bel-etage
Rechts
Onder de trap naar de eerste verdieping hangt een elektrische bel aan een metalen jugendstil wandarmatuur. Volgens overlevering zou deze eens in verbinding hebben gestaan met de trekbel aan het grote inrijhek.
57
74
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
de wc
HET INTERIEUR De bel-etage
Links
De wc is toegankelijk vanuit de kleine vestibule. Op de vloer ligt de marmersoort Arabescato Piana uit Italië. Boven
Het waterreservoir van de wc-pot doet z’n werk naar behoren als het vriendelijke verzoek wordt opgevolgd. Tijdens de grote restauratie van het huis, tussen 1907 en 1909, werd het ‘Sanitair Technisch Bureau N.V. Th. van Heemstede Obelt’ uit Amsterdam, dat een filiaal te Den Haag had, door de Haagse architect J.P.J. Lorrie ingeschakeld. Deze onderneming belastte zich met het verzorgen van ‘Sanitaire Goederen, Centrale Verwarming en Warmwatervoorzieningen’. Toen VreedenHoff in 1927 in eigendom van een Amsterdammer kwam werd voor nieuwe aanpassingen weer contact opgenomen met de firma Van Heemstede Obelt, nu echter direct met het hoofdkantoor in de hoofdstad.22 Deze gebloemde wc-pot, die hier tussen 1907 en 1908 geplaatst is, is aan de binnenzijde met ‘Th van Heemstede Obelt-Amsterdam’ gemerkt. Op briefpapier van Van Heemstede Obelt uit 1927 staat vermeld dat zij ‘Hoofdagenten voor Nederland van de firma Shanks & Co Ltd. Barrhead bij Glasgow’ zijn, de patenthouders (al in 1899) van zulke wc-potten.23
75
84
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
de serre De in 1908 aangebouwde serre kan van de blauwe kamer afgesloten worden door een dubbel stel schuifdeuren. Daarvan zijn twee deuren voorzien van houten panelen en de twee andere bezet met glas. Het snijwerk rond de toegang tot de blauwe kamer is gehoogd met goudverf. Het schilderstuk is ook van de Haagse kunstschilder Johannes Stortenbeker. Voor de serre ligt een overdekt halfrond terras en ernaast een rechthoekig.
HET INTERIEUR De bel-etage
85
108
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
de rode kamer Deze kamer staat in verbinding met de zaal wanneer de schuifdeuren openstaan en is ingebracht in 1927 naar ontwerp van de architect Th. van Braningen (1881-1961) uit Den Haag in neo-Lodewijk XV-stijl.34 Vanouds waren de wanden rondom voorzien van een achttiende-eeuws behangsel met voorstellingen van ‘Chinese’ landschappen.35 Het behangsel was vervaardigd door de schilder Asuerus Remmers, die ook voor de zaal wandbeschilderingen leverde. Op 8 april 1752 kreeg Remmers ƒ 647,– uitbetaald ‘voor behangsels tot 2 kamers.’36
HET INTERIEUR De bel-etage
Boven de gangdeur bevindt zich een dessus de porte of bovendeurstuk met een vrolijk tafereel door Otto Gustav Adolf Kriens (1873-1930) uit Den Haag.
109
182
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
HET INTERIEUR Het souterrain
Linkerpagina
Tot ver in de twintigste eeuw is hier veel gekookt op het fornuis, op petroleumstellen en met gasflessen. Nadat het daarbij eens is misgegaan, is dit bord hier aan de muur gekomen. Eronder hangt een glazenspuit waarmee, toen er nog geen waterleiding bestond, buiten waswater vanuit een emmer tegen de ramen gespoten kon worden. Rechterpagina
De kasten en laden doen ruim honderd jaar na hun plaatsing nog steeds naar behoren dienst.
183
232
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
het achttiende-eeuws stucwerk in de koepelkamer Ook met het koepelplafond toonde de uit Italië afkomstige stukadoor Giacomo (Jacobus) Bollina aan dat hij zijn vak verstond. Hij ontving voor al zijn werk op VreedenHoff van opdrachtgever Pieter Trip op 29 juni 1751 ƒ1.100,–.59 In dit plafond zijn vier vazen opgenomen waaraan nog geen duidelijke betekenis is toe te schrijven.
HET INTERIEUR Het sierstucwerk
233
254
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
de fournituren
HET INTERIEUR De fournituren
Pagina 253 en linkerpagina
In twee handelscatalogi voor fournituren uit 1914 en 1930 – met honderden voorbeelden – die zich in het huisarchief van VreedenHoff bevinden, zijn veel fournituren te vinden die in het huis zijn toegepast, waaronder koperen koordtrekkers voor gordijnen, schilderijrozetten, portrethaakjes en raamgarnituren.65
haken rechtstreeks in de muur te bevestigen. Daarom zijn de haken boven in het houten raamwerk geschroefd en hangen de schilderijen daar met koorden aan. Om die wat ontsierende haken uit het zicht te houden zijn er strikken of rozetten (cache clou) van verguld koper overheen geschoven. Links- en rechtsonder
Boven
De wanden van de meeste kamers zijn met stof bekleed dat op een houten raamwerk is gespannen. Hierdoor is het niet mogelijk voor het ophangen van schilderijen
Veel kleinere schilderijen en miniaturen hangen aan portrethaken die in de stof zijn vastgezet.
255
258
EEN BUITENPLAATS IN DETAIL VreedenHoff aan de Vecht
Het dak van dit achtzijdige houten gebouwtje op gemetseld fundament, is bekleed met lood.
Boven
In het houten snijraam boven de toegangsdeuren is een strik aangebracht. Dit is een aanwijzing dat de theekoepel in de tijd van Lodewijk XVI is gebouwd. Links en rechterpagina – linksboven
Ook de balusters, de leuningen en de zitbankjes op de hardstenen stoep zijn van hout, evenals de siervaas op het dak.
DE BIJGEBOUWEN
Rechtsboven
Onder
Het in 1987 naar honderd jaar oude foto’s vervaardigde schaalmodel laat nog de vaste houten panelen boven de ramen zien waarachter zich omlaag te schuiven panelen bevonden.66 Deze zijn in 1908 ook vervangen door ramen.
De ingemetselde hardstenen gedenkplaat geeft aan dat de eerste steen op 12 december 1776 is gelegd. De tekst luidt letterlijk : ‘Carolina Justina Huydekoper Heeft Den Eersten Steen Tot Dit Tuynhuys Gelegt Op Den 12 Van Wintermaand 1776’. 67
259