เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เกรียงไกร สักติ
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง เกรียงไกร สักติ
2 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
ภาพถ่ายทางอากาศพระธาตุเจดีย์ชเวดากอง เมืองย่างกุ้ง ประเทศเมียนมาร์ซึ่งเป็นรูปแบบ ของทรงเจดีย์พม่าที่มีขนาดใหญ่มีความโดดเด่น (โดยคุณมนตรี ปัญญาฟู )
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 3
เจดีย์ทรงพม่า คือ เจดีย์ที่สร้างขึ้นโดยจำ�ลองแบบองค์ประกอบที่สำ�คัญ ของเจดีย์ทรงกลมแบบพม่า ซึ่งเป็นเจดีย์ที่มีรูปแบบเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของพม่า สันนิษฐานว่าเจดีย์แบบพม่าในเขตจังหวัดลำ�พูนที่เหลืออยู่ ในปัจจุบันได้สร้างขึ้น ประมาณปลายพุทธศตวรรษที่ 24 ถึง พุทธศักราช 2460 โดยชาวพม่าที่เข้ามาทำ� กิจการค้าไม้ในเขตภาคเหนือตอนบนรวมถึงจังหวัดลำ�พูน เจดีย์ที่สร้างขึ้นจึงมีรูปแบบ เป็นเจดีย์ทรงพม่าซึ่งส่วนที่แสดงถึงความแตกต่างระหว่างเจดีย์ทรงพม่าในจังหวัด ลำ�พูนกับเจดีย์ทรงพม่าแท้ คือ สัดส่วนของเจดีย์ที่มีสัดส่วนยืดสูงขึ้นตามรูปแบบของ การสร้างเจดีย์ในจังหวัดลำ�พูน เชื่อว่าเกิดการผสมผสานระหว่างงานฝีมือช่างชาวพม่า กับงานช่างท้องถิ่นในจังหวัดลำ�พูน ก่อให้เกิดเจดีย์ทรงพม่าที่มีเอกลักษณ์เฉพาะในเขต จังหวัดลำ�พูนและในขณะเดียวกันเจดีย์ทรงพม่าได้ส่งรูปแบบหรือศิลปกรรมประดับ ตกแต่งองค์ประกอบบางส่วนให้กับเจดีย์ในลำ �พูนที่สร้างขึ้นในช่วงหลังพุทธศักราช 2440 เป็นต้นมา ทั้งกลุ่มเจดีย์ทรงกลมและทรงปราสาทซึ่งจัดว่าเป็นเจดีย์ที่มีการ พัฒนารูปแบบที่มีลักษณะเป็นแบบพื้นถิ่น คติการสร้างพระสถูปเจดีย์บรรจุจึงมีส่วน สัมพันธ์กันด้วย คือถือว่าพระธาตุเจดีย์เป็นศูนย์กลางของจักรวาลสำ�คัญและยิ่งใหญ่ กว่าทุกสิ่งทุกอย่างแม้แต่เทวดาและเหล่าอมนุษย์ทั้งหลายที่ว่ามีอิทธิฤทธิ์ก็ยังด้อยกว่า พระธาตุซึ่งเปรียบเสมือนกายที่สองของพระองค์ ในจังหวัดลำ�พูนพบเจดีย์ทรงพม่าใน เขตอำ�เภอป่าซางที่มีการจำ�ลองแบบและองค์ประกอบใกล้เคียงกับเจดีย์ทรงพม่าแท้ เหลืออยู่จำ�นวน 10 องค์ ซึ่งมีส่วนประกอบสำ�คัญในแต่ละส่วนดังนี้
4 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์วัดป่าตาล ตำ�บลม่วงน้อย จังหวัดลำ�พูน แสดงองค์ประกอบของเจดีย์ในอำ�เภอป่าซางที่มีความเก่าแก่
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 5
องค์ประกอบส่วนฐานของเจดีย์ทรงพม่าคือ ส่วนที่มีลักษณะเป็นฐานสี่เหลี่ยม ที่รองรับชั้นย่อเก็จของเจดีย์ พบทั้งฐานเขียง หรือฐานบัวควํ่าที่มีอยู่เพียงชั้นเดียว หรือ ซ้อนกัน 2 ชั้น บนชั้นฐานสี่เหลี่ยมเป็นที่ตั้งของเจดีย์จำ�ลอง หรือรูปปั้นสิงห์ที่มุมทั้งสี่ หรือที่กลางด้านทั้งสี่ทิศเป็นที่ตั้งของซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปที่ก่อยื่นออกมาจาก ส่วนเรือน องค์ประกอบส่วนเรือนธาตุ ประกอบด้วยชั้นฐานบัวควํ่ามีลูกแก้วย่อเก็จซึ่ง เป็นแบบเฉพาะของพม่า หรือชั้นฐานบัวลูกแก้วย่อเก็จ โดยชั้นฐานนี้จะซ้อนลดหลั่น ขึ้นไป 2 - 3 ชั้น ส่วนบนของฐานแต่ละชั้นมีการประดับกลีบบัวและที่มุมทั้งสี่ของ แต่ละชั้นเป็นที่ตั้งของเจดีย์จำ�ลองขนาดเล็ก หม้อน้า หม้อดอกไม้ ประติมากรรมรูป คนครึ่งสิงห์ เทวดา กินนร กินรี เป็นต้น ถัดจากชั้นย่อเก็จขึ้นไปเป็นชั้นแปดเหลี่ยม ซึ่งเป็นรูปแบบของฐานบัวลูกแก้วหรือฐานบัวควํ่ามีลูกแก้ว โดยชั้นแปดเหลี่ยมที่ตั้ง อยู่บนฐานพบทั้งการวางมุมหรือด้านของชั้นแปดเหลี่ยมออกมาทางรูปด้านของเจดีย์ ถัดจากชั้นแปดเหลี่ยมเป็นชั้นกลมซึ่งมีการประดับด้วยกลีบบัวควํ่าและกลีบบัวหงาย รองรับองค์ระฆังซึ่งมีลักษณะตรงและส่วนปลายผายออกมาก และมีการประดับด้วย เข็มขัดรัดกลางองค์ระฆัง องค์ประกอบส่วนยอด ส่วนยอดอยู่ถัดจากองค์ระฆังขึ้นไป เริ่มจากปล้องไฉน ชั้นกลีบบัวควํ่าและบัวหงายกลีบยาวและมีเส้นแบ่งกลาง เป็นชั้นที่ คั่นระหว่างปล้องไฉนและปลียอดที่อยู่ถัดขึ้นมาเป็นส่วนบนสุดของส่วนยอด
6 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์ทรงพม่าในอำ�เภอป่าซาง จังหวัดลำ�พูน เจดีย์วัดท่าต้นงิ้ว
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่า เป็นเจดีย์ขนาดเล็ก มีความกว้าง ของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 4.90 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วน ประมาณ 2:3 เจดีย์ก่อด้วยอิฐฉาบด้วยปูนทั้งองค์ เน้นรูปทรงสูงอย่างชัดเจน เกิด จากการซ้อนชั้นของฐานที่มีส่วนท้องไม้ยืดสูง การซ้อนฐานทั้ง 3 ชั้น จึงเน้นความสูง มากกว่าความกว้างการซ้อนชั้นลดความสูงลงน้อยองค์ระฆังมีขนาดใหญ่ลวดลายปูน ปั้นที่ประดับติดกับองค์เจดีย์เป็นการประดับกลีบบัวขนาดเล็กบนฐานของเรือนธาตุ ทุกชั้นโดยรอบ โดยฐานหน้ากระดานกลมรองรับองค์ระฆัง หรือฐานบัวปากระฆังมี การประดับกลีบบัวควํ่าบัวหงายที่หน้ากระดานบนจำ�นวนมากเพื่อรองรับองค์ระฆัง กลม ซึ่งมีขนาดใหญ่ และมีเส้นเข็มขัดคาดกลางด้านล่างประดับด้วยลายกลีบบัว ขนาดใหญ่ ส่วนบนประดับกลีบบัวขนาดเล็กโดยรอบ ส่วนยอดเจดีย์ประดับชั้นบัวควํ่า บัวหงายกลีบยาวเป็นปูนปั้นระหว่างปล้องไฉนกับปลียอด
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 7
เจดีย์วัดฉางข้าวน้อยใต้ องค์ที่ 2
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 9.00 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 3:4 เจดีย์ก่อด้วย อิฐฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดกลาง เน้นรูปทรงกว้าง โดยการซ้อนชั้นของฐานที่ เน้นความกว้างทุกชั้นซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป โดยฐานเป็นการย่อเก็จ แบบพม่า คือ ย่อ เก็จตื้นและกว้าง ทำ�ให้สามารถซ้อนฐานลดหลั่นกันได้มากถึง 3 ชั้น การซ้อนฐานแปด เหลี่ยม และฐานกลมมีพื้นที่รองรับองค์ระฆังมากขึ้น ส่วนการประดับซุ้มประดิษฐาน พระพุทธรูป และปูนปั้นแบบลอยตัวรูปแบบต่างๆ ที่มุมฐานแต่ละชั้นทำ�ให้เจดีย์มีรูป ทรงที่ขยายทางกว้างมากขึ้น
8 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์วัดฉางข้าวน้อยใต้ องค์ที่ 1
จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์ทรงปราสาทซึ่งฐานระฆังมีระเบียบการซ้อนชั้นของฐาน ระฆังเช่นเดียวกับเจดีย์ทรงปราสาทแบบพม่า คือ ฐานย่อเก็จ ฐานแปดเหลี่ยม และ ฐานกลมตามลำ�ดับ เพื่อรองรับองค์ระฆังกลม ความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 4.74 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 3:7 เจดีย์ก่อสร้าง ด้วยอิฐฉาบด้วยปูนทั้งองค์ เจดีย์มีขนาดเล็กจึงเพิ่มความสูงขึ้นโดยพื้นที่รองรับของ องค์ประกอบแต่ละส่วนมีความกว้างพอดีกับส่วนที่ต่อขึ้นไป ส่วนเรือนธาตุได้ยืดสูง ขึ้นและฐานระฆังทั้ง 3 ชั้นมีความสูงไล่เลี่ยกัน องค์ระฆังจึงมีขนาดเล็กเจดีย์ประดับ ตกแต่งส่วนเรือนธาตุด้วยเทวดาปูนปั้นที่มุมทั้งสี่ เรือนธาตุ 3 ด้านเจาะซุ้มประดิษฐาน พระพุทธรูป โดยเรือนธาตุด้านทิศตะวันออกเชื่อมต่อกับวิหาร มีการประดับลวดลาย ปูนปั้นที่ซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปทั้ง 3 ด้าน
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 9
เจดีย์วัดกอม่วง
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 8.10 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 2:3 เจดีย์ก่ออิฐ ฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดกลาง เน้นรูปทรงสูง เกิดจากฐานที่มีส่วนท้องไม้ยืดสูง และลดหลั่นกันขึ้นไปอย่างต่อเนื่องรองรับองค์ระฆังกลมขนาดเล็กการประดับตกแต่ง เจดีย์ด้วยปูนปั้นแบบลอยตัวรูปแบบต่างๆ ที่มุมฐานแต่ละชั้นทำ�ให้เจดีย์มีรูปทรงที่ ขยายทางกว้างมากขึ้นปูนปั้นแบบลอยตัวที่ประดับตามมุมและด้าน บนฐานเจดีย์ชั้น ต่างๆคือ บนฐานสี่เหลี่ยมเป็นที่ตั้งของรูปสิงห์ที่มุมทั้งสี่ ส่วนกลางด้านประดับรูปผู้ วิเศษซึ่งภาษาพม่าเรียกว่า Zaw – gyi มีลักษณะนั่งชันเข่า มีไม้กระบองพาดไหล่ สวม หมวกยอดแหลมและสวมกางเกงคลุมเข่า บนฐานย่อเก็จชั้นที่ 1 ประดับเจดีย์จำ�ลอง ขนาดเล็กที่มุมทั้งสี่ และกลางด้านทั้งสี่ รวม 8 องค์ มีลักษณะเป็นฐานหน้ากระดานมี ท้องไม้โค้งเข้าหน้ากระดานบนประดับกลีบบัวรองรับองค์ระฆังกลม ต่อด้วยปล้องไฉน เป็นวงซ้อน 4 วง ชั้นบัวควํ่าบัวหงายกลีบยาวและปลียอดตามลำ�ดับ บนฐานย่อเก็จชั้น ที่ 2 ประดับรูปคนมีลำ�ตัวเป็นสิงห์ทั้งสี่มุมส่วนกลางด้านทั้งสี่ประดับรูปกินรีในท่าร่าย รำ� บนฐานย่อเก็จชั้นที่ 3 ประดับรูปเทพนม ที่มุมทั้งสี่และกลางด้านทั้งสี่และบนฐาน แปดเหลี่ยมประดับหม้อดอกไม้ไหวขนาดเล็กที่มุมทั้งแปด
10 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
บนฐานย่อเก็จชั้นที่ 1 ประดับเจดีย์จำ�ลองขนาดเล็กที่มุมทั้งสี่ และกลางด้านทั้งสี่ รวม 8 องค์ มีลักษณะเป็นฐานหน้ากระดานมีท้องไม้โค้งเข้าหน้ากระดานบนประดับ กลีบบัวรองรับองค์ระฆังกลม ต่อด้วยปล้องไฉนเป็นวงซ้อน 4 วง ชั้นบัวควํ่าบัวหงาย กลีบยาวและปลียอดตามลำ�ดับ บนฐานย่อเก็จชั้นที่ 2 ประดับรูปคนมีลำ�ตัวเป็นสิงห์ ทั้งสี่มุมส่วนกลางด้านทั้งสี่ประดับรูปกินรีในท่าร่ายรำ� บนฐานย่อเก็จชั้นที่ 3 ประดับ รูปเทพนม ที่มุมทั้งสี่และกลางด้านทั้งสี่และบนฐานแปดเหลี่ยมประดับหม้อดอกไม้ ไหวขนาดเล็กที่มุมทั้งแปด ส่วนที่ 2 เป็นลวดลายปูนปั้นที่ประดับติดกับองค์เจดีย์ เป็นการประดับกลีบบัวขนาดเล็กบนฐานย่อเก็จทั้ง 3 ชั้นโดยรอบ โดยฐานหน้า กระดานกลมรองรับองค์ระฆัง หรือฐานบัวปากระฆังการประดับกลีบบัวควํ่าบัวหงาย ที่หน้ากระดานบนจำ�นวนมาก ส่วนยอดเจดีย์ประดับชั้นบัวควํ่าบัวหงายกลีบยาวปูน ปั้นระหว่างปล้องไฉนกับปลียอด ซึ่งมีการตกแต่งตั้งแต่องค์ระฆังถึงปลียอดด้วยการ ลงรักปิดทองทั้งหมด
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 11
เจดีย์วัดดอนตอง
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 6.90 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 2:3 เจดีย์ก่ออิฐ ฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดเล็ก มีรูปทรงสูง ที่เกิดจากการซ้อนฐานย่อเก็จขึ้นไป 3 ชั้น ซึ่งเป็นฐานสูงเนื่องจากการยืดส่วนท้องไม้ ส่วนฐานแปดเหลี่ยม ฐานกลม และ องค์ระฆังเป็นฐานเตี้ยมีขนาดเล็กลงอย่างชัดเจนและมีพื้นที่รองรับองค์ระฆังน้อย องค์ระฆังมีขนาดเล็กและปากระฆังผายออก ลวดลายปูนปั้นที่ประดับติดกับองค์เจดีย์ โดยส่วนฐานลูกแก้วของฐานย่อเก็จชันที่ 1 – 3 ประดับลายปูนปั้นกลางลูกแก้วแต่ละ ด้านเป็นลายทรงสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนบนฐานทุกชั้นประดับกลีบบัวขนาดเล็กโดย รอบ โดยฐานหน้ากระดานกลมรองรับองค์ระฆังหรือฐานบัวปากระฆังมีการประดับ กลีบบัวควํ่าบัวหงายที่หน้ากระดานบนจำ�นวนมาก เพื่อรองรับองค์ระฆังกลม ซึ่งมี ขนาดเล็ก และมีเส้นเข็มขัดคาดกลางส่วนล่างเส้นประดับกลีบบัวขนาดใหญ่ ส่วนบน ประดับกลีบบัวขนาดเล็กโดยรอบส่วนยอดเจดีย์ที่ชั้นกลมรองรับปล้องไฉนประดับ กลีบบัวขนาดเล็กโดยรอบเช่นกัน และการประดับชั้นบัวควํ่าบัวหงายกลีบยาวปูนปั้น ระหว่างปล้องไฉนกับปลียอด
12 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์วัดดอนหลวง
จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์ทรงปราสาทซึ่งมีฐานระฆังมีระเบียบการซ้อนชั้นของ ฐานระฆังเช่นเดียวกับเจดีย์แบบพม่า คือ ฐานย่อเก็จ ฐานแปดเหลี่ยม และฐานกลม ตามลำ�ดับ เพื่อรองรับองค์ระฆังกลม ความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 4.90 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 1:2 เจดีย์ก่อสร้างด้วยอิฐฉาบ ปูนทั้งองค์ เจดีย์มีขนาดเล็กที่มีความกว้างของฐานน้อย แต่องค์ประกอบทุกส่วนต่อ ซ้อนกันขึ้นไปโดยขยายความกว้างเต็มพื้นที่ ไม่เน้นความสูงของเจดีย์ การประดับ ตกแต่งเจดีย์ด้วยเจดีย์จำ�ลองซึ่งมีลักษณะเป็นแท่นสี่เหลี่ยมมีหน้ากระดานบนซ้อน ลดหลั่นกันขึ้นไป 3 ชั้น โดยหน้ากระดานตกแต่งด้วยกลีบบัวขนาดเล็กโดยรอบทุก ชั้น ชั้นล่างมีลายกลีบบัวควํ่าที่มุมทั้งสี่ ส่วนยอดมีลักษณะคล้ายดอกบัวตูมขนาดเล็ก โดยเจดีย์จำ�ลองมีลักษณะคล้ายกับส่วนยอดของซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปของเจดีย์ แบบพม่า
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 13
เจดีย์วัดป่าตาล องค์ที่ 1
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 11.17 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 4:5 เจดีย์ก่อ อิฐฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดใหญ่ เน้นรูปทรงกว้าง โดยการซ้อนฐานแต่ละชั้น ได้ขยายความกว้างของฐานซึ่งเป็นฐานเตี้ยที่มีการย่อเก็จตื้นและกว้าง 3 ชั้น รองรับ ฐานแปดเหลี่ยมและฐานบัวปากระฆังที่มีความกว้างทำ�ให้พื้นที่รองรับองค์ระฆังกว้าง องค์ระฆังมีขนาดใหญ่และสูงขึ้นโดยสัดส่วนขององค์ระฆังและส่วนยอดมีความสูงใกล้ เคียงกับฐานที่ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป ประดับปูนปั้นรูปลาตัวสิงห์ 2 ตัวมีส่วนหัวเป็น คนที่มุมทั้งสี่ และบนฐานย่อเก็จชั้นที่ 3 ประดับหม้อดอกไม้ไหวขนาดเล็กที่มุมทั้งสี่ ที่กลางด้านทั้งสี่ประดับรูปเทพนม มีการประดับกลีบบัวควํ่าบัวหงายที่หน้ากระดาน จำ�นวนมาก เพื่อรองรับองค์ระฆังกลมซึ่งมีขนาดใหญ่และมีเส้นเข็มขัดขนาดเล็กคาด กลางองค์ระฆัง โดยส่วนล่างเข็มขัดเป็นลายเขียนสีรูปสามเหลี่ยมหยักโค้งส่วนบน ประดับกลีบบัวขนาดเล็กโดยรอบ
14 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์วัดหนองเงือก
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 6.20 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 2:3 เจดีย์ก่อด้วย อิฐฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดเล็ก เน้นรูปทรงสูง เนื่องจากฐานชั้นล่างของเจดีย์ มีขนาดเล็ก ความสูงของเจดีย์เกิดจาการซ้อนฐานย่อเก็จแบบตื้น ลดหลั่นกันขึ้นไป 3 ชั้น โดยแต่ละชั้นเป็นฐานสูง ส่วนฐานแปดเหลี่ยม ฐานบัวปากระฆังกลมที่ต่อเนื่องขึ้น ไปเป็นฐานเตี้ยรองรับองค์ระฆังมีขนาดเล็ก สันนิษฐานว่าเจดีย์ได้รับรูปแบบการยืด ฐานย่อเก็จจากกลุ่มเจดีย์อื่นๆที่สร้างขึ้นในช่วงเดียวกัน
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 15
เจดีย์วัดสะปุ๋งน้อย
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์แบบพม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 5.02 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 1:2 เจดีย์ก่ออิฐ ฉาบปูนทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดเล็ก เน้นรูปทรงยืดสูงมาก เนื่องจากฐานชั้นล่างของ เจดีย์มีขนาดเล็ก เจดีย์จึงมีข้อจำ�กัดในการขยายขนาดในทางกว้างทำ�ให้องค์ประกอบ แต่ละส่วนมีลักษณะยืดสูงขึ้นโดยยังคงจำ�นวนและองค์ประกอบของเจดีย์แบบพม่าไว้ ครบถ้วน ต่างกันเพียงรูปทรงของเจดีย์ที่ยืดสูงขึ้น ซึ่งสันนิษฐานว่าอาจได้รับรูปแบบ การสร้างเจดีย์ที่ยืดสูงมาจากเจดีย์กลุ่มอื่นที่สร้างขึ้นในช่วงเวลาเดียวกัน
16 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
เจดีย์วัดสันกำ�แพง
มีรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเจดีย์พม่ามีความกว้างของฐานชั้นล่างสุดกว้าง 9.20 เมตร เปรียบเทียบกับความสูงของเจดีย์เป็นสัดส่วนประมาณ 5:6 เจดีย์ก่ออิฐฉาบปูน ทั้งองค์ เป็นเจดีย์ขนาดกลาง ที่มีรูปทรงสูง เนื่องจากการซ้อนชั้นของฐานที่มีส่วนท้องไม้ ยืดสูง แต่ละชั้นมีความสูงใกล้เคียงกัน แต่ฐานเจดีย์มีลักษณะผายกว้างทำ�ให้สัดส่วนของ เจดีย์มีลักษณะคล้ายสามเหลี่ยมด้านเท่าและการประดับปูนปั้นแบบลอยตัว รูปแบบ ต่างๆที่มุมฐานแต่ละชั้นทำ�ให้เจดีย์มีรูปทรงที่ขยายทางกว้างมากขึ้น
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 17
ศิลปกรรมประดับเจดีย์พม่า
ศิลปกรรมในการตกแต่งและนิยมใช้ในพื้นที่ของเจดีย์ทรงพม่า แบ่งพื้นที่การ ตกแต่งออกเป็น 2 ส่วนคือ องค์เจดีย์และบริเวณรององค์เจดีย์ องค์เจดีย์ ประกอบด้วย งานศิลปกรรมที่นิยมสร้างคือ ซุ้มคูหาประจำ�ทิศและองค์ระฆัง - ซุ้มคูหาประจำ�ทิศ นิยมสร้างไว้ทั้ง 4 ด้าน ในชั้นของฐานปัทม์ชั้นแรก มี 2 ลักษณะคือ แบบซุ้มคูหาที่ประดิษฐานพระพุทธรูปไว้ภายใน ดังที่ปรากฏที่ เจดีย์ วัดท่าต้นงิ้ว เจดีย์วัดฉางข้าวน้อยใต้องค์ที่ 1 – 2 เจดีย์วัดสะปุ๋งน้อย เจดีย์วัดดอน หลวงและอีกแบบไม่มีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูป ดังปรากฏใน เจดีย์วัดป่าตาลองค์ ที่ 1 เจดีย์วัดสันกำ�แพง เจดีย์วัดดอนตอง ซุ้มคูหาสร้างเป็นแบบกรอบสามเหลี่ยมทรง สูง ด้านข้างสร้างเสาประดับกลีบบัวไว้ด้านบนและล่างของเสา ส่วนบนกรอบซุ้มนิยม สร้างเป็นลวดลายเครือเถา โดยเฉพาะเครือเถาองุ่น ซึ่งเป็นลักษณะศิลปะพม่าได้รับ จากยุโรป (อังกฤษ)
ซุ้มพระเจดีย์วัดสะปุ๋งน้อย ตำ�บลม่วงน้อย จังหวัดลำ�พูน
18 เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง
- เจดีย์ทิศ เจดีย์มุม เป็นองค์ประกอบสำ�คัญในเจดีย์ทรงพม่า ลักษณะของ เจดีย์ตั้งอยู่บนฐานกลมและสี่เหลี่ยม ลักษณะทางสถาปัตยกรรมของเจดีย์นั้นมีองค์ ประกอบแบบเดียวกับเจดีย์ประธาน การประดับนั้นนิยมประดับไว้บริเวณมุมทั้ง 4 ด้านบนชั้นฐานเขียง -หม้อนํ้าดอกเป็นสัญลักษณ์ทางสถาปัตยกรรมที่แสดงถึงการเคารพบูชา พระบรมธาตุ ข องเจดี ย์ น อกจากนั้ น ยั ง แสดงถึ ง การอุ ด มไปด้ ว ยผลบุ ญ ในการมา นมัสการเจดีย์ หม้อนํ้าดอกสร้างแบบหม้อทรงกลม นิยมประดับด้วยช่อดอกไม้ที่ทำ� จากการฉลุแผ่นโลหะทองแดงผสมดีบุก คล้ายช่อดอกไม้ไหว หม้อนํ้าดอกนี้ประดับไว้ มุมทั้ง 4 ของชั้นฐานปัทม์ - ตัวนรสิงห์ เป็นสัตว์ในความเชื่อของชาวพม่า ซึ่งเชื่อว่าตัวนรสิงห์นี้จะทำ� หน้าที่ดูแลเจดีย์และศาสนสถาน ตัวนรสิงห์มีรูปแบบครึ่งคนครึ่งสิงห์ นิยมประดับไว้ ในมุมทั้ง 4 ของชั้นบานปัทม์
เจดีย์ทิศ หม้อน้ำ�ดอก เจดีย์วัดสะปุ๋งน้อย
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง 19
อารยธรรมล้ำ�ค่า ถิ่นป่าซาง
เจดีย์พม่าถิ่นป่าซาง เกรียงไกร สักติ 530310102 ภาษาไทย © 2556 ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สงวนลิขสิทธ์ พิมพ์ครั้งแรก กรกฎาคม พ.ศ.2556 จัดพิมพ์โดย ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิท ออกแบบโดย เกรียงไกร สักติ ออกแบบโดยใช้ฟอนท์ TH Sarabun New ขนาด 16 pt. ขอขอบคุณ คุณมนตรี ปัญญาฟู เจ้าของภาพหน้า 2
ยาลัยเชียงใหม่