1 το οροπέδιο του καθαρού η γη του και η ιστορία του στο πέρασμα των αιώνων by kritsa

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ

ΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ Η ΓΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ THE PLATEAU KATHARO OF KRITSAS

Δημήτρης Δημ.Σκουλικάρης Αθήνα 2011 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.Μια ΙΣΤΟΡΙΑ 2. Για την κυριότητα του καθαρού Όρους προηγήθηκαν συνεχείς αγώνες των κατοίκων 3.Ο εκφοβισμός και οι φυλακίσεις των προκρίτων της Κριτσάς. 4.Οι διαφορές των κατοίκων του Κρούστα και του Οροπεδίου Λασιθίου για την κυριότητα εδαφών στο Καθαρό Όρος 5.Ο τρόπος λειτουργίας και η Εκμετάλλευση του καθαρού Όρους. 6.Μετάφραση των Τουρκικών εγγράφων του αρχείου της Δημοτικής Κοινότητας της Κριτσάς. 7.Εγγραφο 44 – Η Μετάφραση του Τουρκικού εγγράφου ( Φιρμάνι) που αναφέρεται στην κυριότητα του οροπεδίου του Καθαρού όρους. Ελληνικά έγγραφα που αναφέρονται στο Οροπέδιο Καθαρού Όρους. 8.Πρακτικό της συνεδρίασης του Αγρονομικού Συμβουλίου ( 2 Μαρτίου 1977). 9.Βουνά και Βουνοκορφές 10.Τουστική Διαδρομή 11.Πώς βλέπει το Οροπέδιο του Καθαρού Όρους ο Γιώργος Αφορδακός. 12.Αποφάσεις των Κοινοτήτων Συμβουλίου της Κριτσάς που αναφέρεται σε θέματα λειτουργίας και Συντήρησης του Οροπεδίου Καθαρού Όρους 13.Αποφάσεις των κοινοτικών Συμβουλίων που αναφέρονται σε θέματα λειτουργίας και διαχείρισης του Οροπεδίου Καθαρού Όρους. Κοινοτικού κτήματος του Οροπεδίου στον Όρος Καθαρό. 14.2002 - Πρακτικό 3/2002 –Απόφαση 7 ΘΕΜΑ Τρόποι –Μέθοδοι και για την επίσημη αναγνώριση από την Πολιτεία ,της Κοινοτικής περιουσίας του Καθαρού όρους στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κριτσάς. 15.2002 Απόφαση 13/2002 Απόφαση 13 .ΘΕΜΑ 1ον Συζήτηση –πρόταση για τις προδιαγραφές ανέγερσης νέων κτισμάτων στο Καθαρό όρος ( εξ αναβολής) 16.ΛΑΚΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΔΗ – ΚΑΔΗ ΜΕΙΤΑΝΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ 17.Η πανίδα και η Χλωρίδα του Οροπεδίου Καθαρού 18.Έκθεση που έγινε στις 11.7.1940 από τον Εμμανουήλ Ν. Τζανόπουλο Πρόεδρο Κοινότητας Κριτσάς Για το Οροπέδιο του Καθαρού. Η παραπάνω έκθεση έγινε στις 11.7.1940 .Υπεγράφη από τον Πρόεδρο της Κοινότητος Κριτσάς Εμμανουήλ. Νικ. Τζανόπουλο Αριθ.Πρωτ.1165-23.9.1959 19.Περί του διτελούς Βακουφίου του Οροπεδίου Καθαρού Όρους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Οροπέδιο Καθαρό είναι ένα τοπίο που σε οδηγεί στον τελικό σκοπό των πνευματικών σου αναζητήσεων. Βρίσκεσαι σε απόλυτη απόσταση από τον εξωτερικό παράγοντα με τη δραστηριοποίηση του νου ,της αίσθησης και της θέλησης που μπορούν να σε φέρουν σε μια κατάσταση ενατενιστικής αυτοσυγκέντρωσης. Ο τόπος ,ο χώρος και η θέα δημιουργούν μια κατάσταση ηρεμίας και μακαριότητας. ΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ανήκει στον ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΟΙΚΙΣΜΟ της Κοινότητας ΚΡΙΤΣΑΣ του Δήμου ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ σύμφωνα με το ΦΕΚ 59413/11/1978 ΚΗΡΥΞΗ/ΜΕΤΑΒΟΛΗ.Η Κριτσά καθιερώνεται ως διατηρητέο μνημείο το οποίον υπάρχουν χαρακτηριστικά δείγματα παράδοσης και Αρχιτεκτονικής και που είναι συνδεδεμένα με τις μνήμες και την ιστορία του χωριού . Είναι ένας μικρός ορεινός οικισμός της Κοινότητας Κριτσάς. Το 1961 (καθαρόν το ) απογράφεται με 0 κατοίκους όπως το 1971 και το 1981. Μόνο το 1991 έχει 4 κατοίκους .Το τοπωνύμιο από το γνωστό ομώνυμο οροπέδιο, μάλλον εδαφολογικής προέλευσης.

Το Οροπέδιο του Καθαρού βρίσκεται 16 χιλιόμετρα από την Κριτσά, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων. Η έκταση του είναι 60.000 περίπου στρέμματα, από τα οποία τα 40.000 είναι καλλιεργήσιμα Μια σημαντική παρέμβαση έχει γίνει στο χώρο της πλατείας του Αβελιακού.. Φτιάχτηκε ένα μικρό, αλλά κομψό θεατράκι, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα τους καλοκαιρινούς μήνες. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 4 Πληθυσμός 2001 7 Μεταβολή 1991-2001 75,00% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 4,29% Πληθυσμός 20021 Με ημερομ 1991-2001 13 Πληθυσμός 2021 εκτίμηση μελέτης 13 Παραδοχή Β ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 140 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ

ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Εγκεκριμένο όριο 329,62 Επέκταση 0,00 Σύνολο 329,62 Πληθυσμός 1991 4 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 7 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 13 κάτοικοι ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Π.3.1.-24 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [0] το Καθαρόν [7] ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]

Στο Οροπέδιο ισχύει ένα μοναδικό ιδιοκτησιακό καθεστώς το οποίο ξεκινά από την εποχή της αποχώρησης των Τούρκων από τη περιοχή. Είναι γνωστή η ιστορία της διεκδίκησης του Καθαρού από τους Κριτσώτες και τους Λασηθιώτες! Σύμφωνα με αυτήν, ο Αγάς (;) προκειμένου να φανεί δίκαιος, θέλησε να μάθει ποιοι ζουν πιο κοντά στο Καθαρό, οι Κριτσώτες η οι Λασηθιώτες; Έκανε λοιπόν την ερώτηση «Όταν λαλούν οι κοκόροι το πρωί, ποιος τους ακούει πιο καθαρά;» Οι Κριτσώτες φρόντισαν ώστε να πληροφορηθεί ότι αυτοί είναι που ακούν κάθε πρωί τα κακαρίσματα. Έτσι, το Οροπέδιο κατέληξε στους Κριτσώτες. Πληροφοριακά να σας πω ότι από το Καθαρό (περιοχή Σταυρού) περπατώντας δυτικά είμαστε πάνω από το Οροπέδιο του Λασηθίου σε 45 λεπτά! ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Του ορίζοντα βάραινε η αντάρα και ξαφνικά αρχίζει η καταιγίδα. Συνηθισμένο φαινόμενο που συναντάς όταν ανεβαίνεις αυτά τα υψόμετρα. Οι κεραυνοί σμίγανε με την ησυχία της νύχτας ,με το τραγούδι των τριζονιών και τις κραυγές των αρπακτικών πτηνών. Την προηγούμενη νύχτα έκανε πολύ κρύο. Ο καιρός τώρα πήγαινε για χιόνι. Ανάσα λαχανιασμένη έβγαινε ,τα φώτα μακριά στη πόλη και στη θάλασσα παρέα που σου κρατούν .Το φόβο της νύχτας μακριά κρατούν. Στη κορυφή τα δένδρα του δάσους της Κριτσάς με ιδιαίτερο χρώμα και σχήμα. Σχήματα που παίρνουν από τον άνεμο και τη προσπάθεια των κατσικιών να ζητούν τη τροφή τους σκαρφαλώνοντας πάνω σ’ αυτά. Αυτά τα αλλόκοτα σχήματα που συναντάς, συχνά επιτείνουν την ανασφάλειά σου και στο μυαλό του οδοιπόρου περνούν σκέψεις πολλές ,αφού διαβαίνουν τον ίδιο δρόμο του Διγενή και των γιγάντων. Σύννεφα μολυβένια που σκοτεινιάζουν τον ουρανό και που σου παγώνι το μεδούλι. Αρχίζει να χιονίζει εδώ

ψηλά στα ορεινά. Ένα αλλόκοτο συναίσθημα σε διαπερνούσε περπατώντας μέσα τη χιονοθύελλα που μόλις άρχιζε. Εδώ θυμάσαι τα λόγια του Γκουγκάρα « Δεν υπάρχει δρόμος με βουβές πέτρες ούτε σπίτι χωρίς αντίλαλο». Λίγο πιο πέρα ακούγεται ένα ανεπαίσθητο τρίξιμο. Η νύχτα είναι γεμάτη με σκοτεινούς όγκους και σκιές σκοτεινές. Καμιά τους όμως δεν έχει σχέση με το ανθρώπινο σχήμα. Η χιονοθύελλα έχει επιδεινωθεί . Περπατούσανε σταθερά στο τσουχτερό κρύο. Καθώς ανεβαίνανε το μονοπάτι σκοντάψανε σε κάτι ακαθόριστο. Σκύβουνε μαζί για σιγουριά και βλέπουνε το άψυχο κορμί ανθρώπου ντυμένου με ρούχα παραλλαγής. Η ανησυχία τους κυριεύει . Δεν μπορούνε να καταλάβουνε πως και γιατί βρίσκεται εδώ δίπλα στο μονοπάτι που κάθε μέρα και νύχτα πολλοί το διαβαίνουν. Αφού διαπιστώσανε ότι ήτανε νεκρός και βοήθεια δεν μπορούσε να δοθεί συνεχίζανε το δρόμο. Συναισθήματα μικτά . Δεν μπορείς να καταλάβεις πως βρέθηκε εκεί και τι σκοπό είχε. Το μόνο που έπρεπε από εδώ και πέρα να κάνουνε ήταν να συνεχίσουνε μπροστά αλλά με περισσότερη προσοχή και ασφάλεια. Στο μυαλό τους συνεχώς ήταν το ερώτημα πως και γιατί βρέθηκε εδώ. Που πήγαινε; Μόνος του βέβαια δεν ήτανε. Κάποιος ήταν μαζί του. Τι συνέβη μεταξύ τους; Τον είχαν πυροβολήσει στο κεφάλι. Συνεχίσανε με βήματα γοργά αλλά προσεκτικά τον ανηφορικό δρόμο προσπαθώντας μέσα από το μονοπάτι να φτάσουνε στις στροφές του Δάμακα. Εκεί θα νιώθανε περισσότερα ασφάλεια. Αργότερα ίσως θα μπορούσανε να έχουνε κάποιο στοιχείο για το τι ακριβώς συνέβη. Υπήρχε η πιθανότητα ο άλλος που θα ήταν μαζί να συνεχίζει και αυτός την ίδια πορεία για να φτάσει κάπου. Που όμως; Ο φόβος όμως τους είχε κυριεύσει .Άρχισαν να πιστεύουν ότι ήταν ασφαλείς στο οροπέδιο. Δεν αναφέρανε το γεγονός πουθενά ούτε στο Σταθμό της Χωροφυλακής στο Καθαρό. Περνώντας από το Αβδελιακό ό σταθμός της Χωροφυλακής βρισκόταν εκεί σε ένα νοικιασμένο σπίτι. Διακριτικά ρωτούνε στο καφενείο μήπως πέρασε κάποιος καινούργιος από εκεί. Πράγματι κάποιος ξένος , φαινόταν από τον τρόπο που μιλούσε Αγγλικά και σπαστά Ελληνικά. Σταμάτησε για λίγο στο καφενείο. Απ’ ότι μάθανε τον λέγανε Τζώνυ. Βγαίνοντας ο Τζώνυ και πριν πάρει την ανηφόρα για να εντοπίσει το σπίτι του Ερμόλαου όπως τους είπε προχώρησε στην εκκλησία του Αφέντη Χριστού εκεί στο Αβδελιακό .Μια μικρή εκκλησία όπως όλες πάνω στα βουνά του Καθαρού ,πάνω από εκατό χρόνια κτισμένη.

Ο Τζών μπήκε στην κρύα ,υγρή και σκοτεινή εκκλησιά και κανείς άλλος θόρυβος δεν τάραξε τη γαλήνη του ιερού αυτού χώρου. Προχώρησε στο βάθος αριστερά του ναού και παρατηρούσε συνεχώς σαν κάτι να ήθελε να βρει. Παρέμεινε αρκετό χρόνο πράγμα που παραξένεψε τους ντόπιους στο καφενείο γιατί δεν έμοιαζε ούτε για τουρίστας επισκέπτης ,αλλά ούτε και παθιασμένος χριστιανός..Ήταν προβληματισμένος γιατί το εσωτερικό της εκκλησιάς είχα αλλάξει .Και πράγματι κατά καιρούς από την υγρασία που υπήρχε ο παππάς έκανε επιδιορθώσεις .Εντόπισε τελικά το σημείο όπου με το σουγιά που είχε μαζί του κατάφερε να βγάλει το επίχρισμα του τοίχου και στη συνέχεια μια μικρή τετράγωνη πέτρα. Εδώ υπήρχε κάτι. Αυτό διαπίστωσε και ο νεωκόρος όταν στο πανηγύρι ήρθε να ανοίξει και να την ετοιμάσει την εκκλησία. Το σημείωμα που βρήκε μέσα σε μια δερμάτινη μικρή θήκη ήταν γραμμένο σε ένα μαλακό χαρτί που πάνω του είχε διάφορες γραμμές κάτι που έμοιαζε σαν τοπογραφικό και στο πλάι ένα σημείο του σταυρού. Μετά σημειωμένη μια γραμμή οδηγούσε στο βουνό . Υπήρχε καί το σημείο που έγραφε τη λέξη σπηλιά . Αφού βγήκε έξω ήσυχα και ήρεμος κάθισε στο πεζούλι και αφού σιγουρεύτηκε ότι κανένας άλλος δεν τον ακολουθεί φεύγει και αφού πέρασε έξω από το σπίτι του Οδυσσέα προχώρησε πάνω προς το βουνό. Τι θα μπορούσε να κάνει κάποιος ξένος αυτή την εποχή πάνω στο Καθαρό σε υψόμετρο 1200 μ; Αλλά και που να φαντασθεί κανείς τι είχε προηγηθεί στο μονοπάτι στις Τάπες πάνω από το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Φλέι; Η ζωή στο βουνό δεν είχε αλλάξει σε τίποτα από την προπολεμική ζωή. Αυτό τον βοηθούσε στην ανίχνευση του βουνού αφού τίποτε από δένδρα και σημεία να έχουν αλλάξει. Αυτό που έπρεπε να κάνει ήταν να ανασκαλέψει τη μνήμη του και να βρει σημάδια άλλων καιρών . Έπρεπε να βρει τουλάχιστον το σπίτι του Ερμόλαου. Εδώ

τα ίχνη του χάνονται και κανείς δεν ήξερε που πήγε και τι έκανε. Πέρασαν χρόνια πολλά και μάθαμε όταν πια τα πάντα είχαν ηρεμήσει στη χώρα και η ζωή κυλούσε ήσυχα και ομαλά μια μικρή ιστορία που ίσως αυτή να μπορούσε να ξεδιαλύνει τις απορίες που κάποτε είχαμε. Την περίοδο που η Κρήτη είχε κατακτηθεί από τους Γερμανούς ,ένα κλιμάκιο των Άγγλων είχε έλθει και στην περιοχή το Καθαρού για να βοηθήσει τους συμμάχους αλλά και την Κρητική αντίσταση. Το αρχηγείο της ομάδας των Ελλήνων και Άγγλων βρισκόταν σε κάποια σπηλιά στα βουνά του Καθαρού. Τι είχε συμβεί ; Γνωρίζουμε σήμερα ότι για την στήριξη της αντίστασης οι Άγγλοι έστελναν κυρίως κιβώτια με λίρες που τα πέταγαν από με αλεξίπτωτα από αεροπλάνα που έρχονταν από τη Μέση Ανατολή. .Την ευθύνη της παραλαβής των κιβωτίων είχαν οι Άγγλοι. Σε κάποιες παραλαβές τα αλεξίπτωτα κατά τους Άγγλους είχαν πέσει σε περιοχές που υπήρχαν Γερμανικά περίπολα. Έτσι πάντα υπήρχαν απώλειες. Ο χρόνος έδειξε ότι δύο Άγγλοι από την Ομάδα αυτή μάλλον γνώριζαν πολλά. Φαίνεται λοιπόν ότι μέσα σε σπηλιά του Καθαρού , είχαν κρύψει ένα μικρό θησαυρό που είχαν καταφέρει να κρατήσουν, όπως έγινε και σε πολλά άλλα σημεία της χώρας. Ο πόλεμος τελείωσε και όλοι γύρισαν στον τόπο τους. Τα χρόνια όμως πέρασαν και είκοσι χρόνια αργότερα αποφάσισαν επιστρέψουν πίσω προσπαθώντας να εντοπίσουν το σημείο. Η περιοχή δύσκολη και ακόμη δυσκολότερος ο εντοπισμός της σπηλιάς. Οι πληροφορίες λένε ότι ό ένας ,πιθανώς αυτός που συνέχισε, εντόπισε στο καθαρό ένα μητάτο που κάποτε πήγαινε. Αφού βρήκε τον παλιό του ‘Ελληνα συναγωνιστή με σπαστά ελληνικά που του είχε μάθη άλλοτε ο Τζώνυ, έτσι τον γνώριζαν την εποχή του πολέμου, του λέει. Άκουσέ με προσεκτικά. Ο Ερμόλαος βυθισμένος στη σκέψη του προσπαθεί να συνειδητοποιήσει ακόμα ποιος είναι .Τον παρακολουθεί και τον εξετάζει προσεκτικά προσπαθώντας να επαναφέρει στη μνήμη του την φυσιογνωμία .Τα χρόνια πέρασαν και η ηλικία δεν βοηθά και πολύ σ’ αυτό, και αρχίζει να προσπαθεί να ξαναφέρνει παλιές εικόνες. Δεν είναι όμως και σίγουρος. Ακόμα περιμένει να ακούσει αυτά που θα του πει. Ο Τζώνυ αντιλαμβάνεται αμέσως ότι δεν τον αναγνώρισε ,είχαν περάσει είκοσι χρόνια, και αρχίζει να καταστρώνει κάποιο σχέδιο στο μυαλό του για να μη δημιουργήσει υποψίες. Έπρεπε να φτάσει στο στόχο του χωρίς προβλήματα. Έπρεπε να ενεργήσει πριν προλάβουν να εντοπίσουν το πτώμα του παλιού συντρόφου του που άφησε πίσω του στο μονοπάτι. Θέλει να πάρει τις πληροφορίες που θέλει όσο γίνεται πιο γρήγορα .Το μέρος που βρίσκεται γνωρίζει ότι στη Μινωική εποχή αλλά και προγενέστερα ακόμα αν και δεν υπάρχουν στοιχεία που να μας το επιβεβαιώνουν .Έχοντας μελετήσει για την επίσκεψη που θα έκανε έμαθε αρκετά στοιχεία για το Οροπέδιο του Καθαρού άρχισε για να αποκτήσει την

επαφή που ήθελε να του μιλάει για το Καθαρό πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο δεν θα δημιουργούσε υπόννειες για ότι στη συνέχεια θα του ζητούσε.Καί άρχισε την ιστορία του .Το Καθαρό ,αποτελούσε ένα ζωντανό κύτταρο ζωής στην περιοχή. Η μόνη μαρτυρία ύπαρξης του χώρου και τη σημασία του Οροπεδίου έρχεται από την ανακάλυψη των παλαιοντολογικών ευρημάτων. Είναι τα στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη μιάς πλούσιας πανίδας και χλωρίδας και βρίσκουμε ακόμα και σήμερα. . Από πουθενά όμως μέχρι σήμερα δεν προκύπτει ότι στο Οροπέδιο κατοικούσαν μόνιμα άνθρωποι. Αρχικά αρχίζει να εμφανίζεται την εποχή της καθόδου των Δωριέων και την εποχή που καταστράφηκε ο Μινωικός πολιτισμός. Αποτέλεσμα της καταστροφής ήταν η δημιουργία ανεξάρτητων πόλεων – κρατών με ανεξάρτητη διοικητική και οικονομική παρουσία. Αυτό βέβαια διαμόρφωσε στο νησί τις πόλεις – κράτη, γύρω από τις οποίες αναπτύχθηκαν οι τοπικές κοινωνίες. Όταν όμως άρχισε η αναζήτηση περισσότερων προϊόντων και αγαθών καθώς και η προσπάθεια επιβουλής η μία στη άλλη και άρχισαν οι εσωτερικές έριδες και έτσι οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν τρόπο ζωής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Το αποτέλεσμα ήταν οι πόλεμοι μεταξύ των Κρητικών πόλεων – κρατών . Μια από αυτές που δημιουργείται στην περιοχή είναι η πόλη της Λατώ που βρίσκεται σήμερα έξω από το χωριό της Κριτσάς. Τα όριά της συμπεριλαμβάνουν και την περιοχή του Καθαρού.

Η Λατώ ήταν κατασκευασμένη και προστατευμένη με βάσει τη Δωρική και Αχαϊκή πολεοδομική φιλοσοφία Παρόλη όμως την πολεοδομική της μορφή ικανή να αντιμετωπίζει επιθέσεις που κατά καιρούς δεχόταν ήταν αναγκασμένο μέρος της κοινωνικής ζωής να μεταφέρεται στα βουνά και κυρίως στο Οροπέδιο ου Καθαρού. Ακόμα και σήμερα σώζονται τα Μινωικά μονοπάτια της εποχής εκείνης που συνέδεαν την πόλη της Λατούς με τους Ορεινούς όγκους. Αυτό το μονοπάτι χωρίς βέβαια να το γνωρίζει είχε πάρει και ο Τζώνυ για να ανέβει στο βουνό. Δεν γνώριζε πλέον ότι το ίδιο μονοπάτι χρησιμοποιούσαν και σήμερα αλλά χρησίμευε τώρα ως μονοπάτι για την εξερεύνηση της περιοχής. Οι συνεχείς επιθέσεις στην Λατώ και οι πόλεμοι

μεταξύ των τελικά δεν κατάφεραν να κρατήσουν την πόλη. Οι κάτοικοι φεύγουν και μετακινούνται. Δεν υπάρχουν στοιχεία που και πως μετακινήθηκαν. Ένα μεγάλο τμήμα των κατοίκων θα πρέπει να ζούσε στην Κριτσά και κάποιο άλλο στο οροπέδιο του Καθαρού χωρίς όπως αυτό να αποδεικνύεται με έγγραφα ή μαρτυρίες. Το οροπέδιο αυτό βρίσκεται σε υψόμετρο 1200 μέτρα και οι πλαγιές του επεκτείνονται μέχρι της υψηλότερης κορυφής της Δίκτης " Λάζαρος" (ύψους 2155 μέτρα).Την περιοχή διεκδικούσαν από την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι της Κριτσάς αλλά και κάτοικοι από τις γύρω περιοχές του Κρούστα και του Οροπεδίου Λασιθίου. Την διεκδικούσαν όμως και οι Χανιαλήδες του Ηρακλείου. Αποτέλεσμα όλης αυτής της συζήτησης ήταν να πεισθεί ο Ερμόλαος να τον πάρει και να τον πάει στην σπηλιά που ήταν κοντά στη σπήλιά του αρχηγείου της κατοχής. Τον άφησε να περιμένει και αφού μπήκε με σκοπό να την ξαναδεί τον πήρε και γυρίσανε στο Λάγουρο . Κοντα στη πηγή τον άφησε και πήρε το δρόμο για να γυρίσει πίσω. Ο Τζόνυ όμως θα πρέπει να ξαναγύρισε πίσω μόνος του πια και γνωρίζοντας που πάει. Αργότερα ανακαλύφθηκε το πτώμα .Ήταν άγγλος υπήκοος. Οι έρευνες δεν απέδωσαν τότε αλλά το μυαλό όλων πήγε πίσω τον καιρό που ό Άγγλος ο Τζώνυ είχε επισπευτεί το Καθαρό. Τότε όλοι συνδύασαν την δολοφονία με της λίρες της κατοχής. Για την κυριότητα του Καθαρού προηγήθηκαν συνεχείς αγώνες των κατοίκων . «Μετά την κατοχή της Κρήτης από τους Ενετούς ,περιήλθε στη κατοχή ενός φεουδαρχία Ενετού ο οποίος είχε σαν θερινό ενδιαίτημα μετά της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας το διαμέρισμα Άγιος Γεώργιος, Χειροκουμάδια, Περβόλα Μελιτίνο όπου έκτισε υδρόμυλους και καλλιεργούσε κήπους δένδρα καρυδιές, αμυγδαλιές ,αχλαδιές κ.λ.π. Μετά την υπαγωγή του νησιού στους Τούρκους οροπέδιο περιήλθε στην κατοχή αυτών και συγκεκριμένα στη κατοχή του γενιτσάραγα Ηρακλείου Χανιαλή, δοθέντος ότι η Κρήτη μετά την υποταγή περιήλθε στη κατοχή Τριών μεγάλων οικογενειών των Μπετρίδων, Χανιαλίδων και Ιτζιτάρηδων οι όποιοι μοίρασαν τις μεγάλες εκτάσεις του νησιού,τον Ομαλό στα Χανιά στους Πετρίδες, στους ευρισκομένους στο Ηράκλειο Χανιαλήδες της οροσειράς Γιούχτα Αρχανών και δείκτης όπου το Οροπέδιο του καθαρού και στους Ιτζιτάρηδες την οροσειρά της Σητείας. Μετά την πάροδο των χρόνων ,οι αδελφοί Χουσεϊν Μπιν και Ισμαήλ Μπίν, εδώρησαν το Οροπέδιο του Καθαρού στην Κοινότητα Κριτσάς. Για το σκοπό αυτό εκδόθηκε αυτοκρατορικό διάταγμα Φιρμάνι από της Α.Αυτοκρατορικής μεγαλειότητας του σουλτάνου, με τον όρο κάθε κάτοικος της Κριτσάς θα νέμεται μόνο επί του Οροπεδίου, χωρίς δικαίωμα μεταβιβάσεως ούτε σπιθαμής γης εκ τούτου εις ουδένα. Μετά τυχόν αποδημία εις το χωρίο Κριτσά του κατοίκου, ούτος έχανε κάθε δικαίωμα

επί του οροπεδίου, είχε δε το δικαίωμα νομής κληρονομικώς δικαιώματι μεταβιβαζόμενο στους κληρονόμους του κλήρου του, ανέλαβε δε η Κοινότητα την πληρωμή 4.000 οκάδων σιταριού υπέρ των δωρητών και διαδόχων των, οίτινες δωρητές μεταβίβασαν το δικαίωμα εις τέμενος του σουλτάνου στο Ηράκλειο Χουνουκιάρ τζαμι,το οποίο ευρίσκετο εκεί όπου σήμερα υπάρχει το Μουσείο. Το κτήμα ήτο διτελές εις το εν Ιεράπετρα εφκάφιον διοικούμενο υπό του μουφτή Ιεραπέτρας εισπράττοντας τα διτελή δικαιώματα. Αργότερα το τέλος των 4.000 οκάδων σιταριού μετεβλήθη σε 400 οκάδες ελαίου για να χρησιμεύση προς λειτουργία των κανδηλών του ανωτέρω τέμενους και η Κοινότητας έκτοτε μετά την μεταβολή της πληρωμής του είδους εκπλήρωνε 400 οκάδες ελαίου και 25.000 άσπρα (καλεμιέ παρασί) δια του ύψους, δηλαδή ,δικαιώματα γραφής, για τις εκδιδόμενες αποδείξεις πληρωμής υπό του αρμοδίου εφκαφίου. Σε κάποια εποχή ηγέρθη έρις μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς και Λασηθίου για κάποια τοποθεσία. κλήθηκε ο καδής να δικάσει σε ποιόν ανήκε,αλλά έπεσε θύμα δολοφονίας και το μέρος όπου φονεύθηκε ονομάστηκε του Καδή ο Λάκκος ή Καδί Μεϊντανί.Οι Λασηθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα και οι κάτοικοι της Κριτσάς αφού κατέβαλαν αποζημίωση έγιναν κύριοι του Λάκκου ο οποίος έκτοτε ονομάζεται του Καδή ο Λάκκος ή Καδή μεϊντανί. Η Κοινότητα διατηρεί χώμα με το αίμα αναμεμιγμένο σε βώλο στα γραφεία της και είναι το αίμα του φονευθέντος ιεορίκου. Ορίζεται από οροσειράς Βουρλιά και δέτη Καδή,λάκκος Καράβια,Καθάριο Λάκκος, Παραθύρι,Λεκανίδα,Πατσούρου κορυφή, μονοδένδρι ,Κοτσιφανερό, χαλασμένη Κορυφή, Σταυρού Σελί, Ανεφολάκκους. Στις διάφορες επαναστάσεις οι κληρονόμοι Χανιαλή έλαβαν γνώση του αυτοκρατορικού Φιρμανίου φυγάδευσαν αυτό από τα αρχεία του εφκαφίου εις το ευρισκόμενο στην Κωνσταντινούπολη εφκάφιο της Ρούμελης και έτσι η κοινότητα αφού έχασε τον τίτλο κατοχής ,κινδύνευσε να χάσει το κτήμα, από τους διαδόχους του Χανιαλή οι οποίοι έγειραν αξιώσεις. Ξέροντας ότι είχε χαθεί το Φιρμάνι διεκδικούσαν το Οροπέδιο και οι κάτοικοι υπέστησαν τα πάνδεινα γιατί δεν επιθυμούσαν να χάσουν το δικαίωμα που τους ανήκε αδιαμαρτύρητα. Μακρόχρονοι και σκληροί αγώνες διεξήχθησαν μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς, οι πρόκριτοι των οποίων ρίφτησαν στις φυλακές Ηρακλείου από τους Χανιαλήδες για πεισθούν και να δηλώσουν ότι εγκαταλείπουν το κτήμα. Την μεγάλη εβδομάδα εγκάθειρκτοι και κατόπιν διαμαρτυρίας στου προξένους των μεγάλων δυνάμεων Αγγλία,Γαλλία Ρωσίας, αποφυλακίστηκαν αφού συνεχιστεί ο δικαστικός αγώνας. Μετά την πάροδο αρκετών ετών ο ομοχώριος Νικόλαος Αποστολάκης με κάποιον Προβιοδάκη μουσουλμάνο, ανεκάλυψαν ότι το φιρμάνι του Καθαρού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη . Ύστερα από την πληροφορία αυτή ζήτησε και συντάχθηκε πληρεξούσιο από τους κατοίκους από τον συμβολαιογράφο Μύρωνος

Νιωτάκη . Μετά από σχετική εντολή μετέβη στα Χανιά ενήργησε δια του Γενικού Διοικητού και έφερε το φιρμάνι στη Κριτσά. Έληξε έτσι ο μακροχρόνιος αγώνας για την ανεύρεση του φιρμανιού μεταξύ της Κριτσάς και Χανιαλήλων. Μετά την επανάσταση του 1866 ο Ρεούφ πασάς, άνδρας προοδευτικός και φιλόμουσος, ήθελε να ρυθμίσει το ζήτημα της στοιχειώδους μορφώσεως των Χριστιανικών παιδιών της Κρήτης και καθόρισε όπως τα θέρετρα των επικοινωνούντων οροσειρών,Ομαλού,Γιούχτα,Δείκτης,Σητείας,χρησιμευόντων ως βοσκοτόπων καταβάλλονται και χρησιμοποιούνται για την ανέγερση σχολείων υπό, ένα ρυθμό τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο κτίριο με λίθινο διάζωμα σημείο υποτέλειας των κατοίκων καθ' ο είχαν δικαίωμα περιορισμένο της στοιχειώδους μορφώσεως αλλά όχι και απόλυτο ελευθερία. Τοιούτον σχολικό κτίριο σώζεται σήμερα στη Κριτσά με το λίθινο διάζωμα. Κατά τους μετέπειτα χρόνους διάφοροι βοσκοί σιγά σιγά κατέλαβαν τις οροσειρές αυτές.Κατέστησαν τις οροσειρές κτήμα τους ,διατήρησαν δε μόνο κοινόχρηστο τόπον το Οροπέδιο του Καθαρού,ο Γιούχτας Αρχανών και ο Ομαλός Χανίων.Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης η Βουλή των Κρητών εψήφισε τον υπ' αριθ 170 νόμο και υπήγαγε υπό το κράτος τούτου την Διοίκηση των ανοργάνωτων Κοινοτήτων,διοικουμένων υπό τριμελούς επιτροπής εκλεγομένων υπό των κατοίκων εις ους ανήκον οι κοινόχρηστοι εκτάσεις σωματείων Δημοσίου Δικαίου. Το 1904-1905 η Κοινοτική Επιτροπή Κριτσάς καταβάλλουσα τα οφειλόμενα,ελευθέρωσε το Καθαρό από το εφκάφιον Ιεράπετρας αφού κατέβαλε έκαστον ζώο 0,40 κατά κεφαλή δικαιώματα για την απαλλαγή του κτήματος εκ βακουφικής υποχρεώσεως. Κατά τον χρόνο αυτόν επιμέλεια του τότε Βουλευτού Κριτσάς Μπετούρα,το σχετικό φιρμάνιο μεταφράσθηκε από τον Αβράμ εφέντη Λευκόχειρος, διακεκριμένου Τουρκομαθούς και κυρώθηκε υπό της Α.Β.Υ του Πρίγκηπος Γεωργίου.Έτσι η Κοινότητα διατηρεί έκτοτε το σχετικό φιρμάνι στο πρωτότυπο και σε επίσημο μετάφραση. Το 1925 μετά την έκταση εις τας Ν. Χώρας του Νόμου Δ.Ν 2, η διοίκηση του οροπεδίου περιήλθε στη νέα Κοινότητα την διεπομένη από τον παραπάνω Νόμον, καταργηθείσης της μέχρι της εποχής εκείνης Κοινότητας της διεπομένης υπό του Νόμου 170 της Κρητικής πολιτείας περί ανοργάνωτων Κοινοτήτων. Τοιαύτη η ιστορία και η περιγραφή του Οροπεδίου Καθαρού που αποτελεί σπουδαίο πνεύμονα ζωής και παραγωγής για τους κατοίκους της Κριτσάς.Σ' αυτούς ανήκει από μακρού χρόνου η νομή τούτου, και η παντός είδους γεωργική εκμετάλλευση χωρίς να αποκτά δικαίωμα κατοχής ουδείς των κατοίκων επί τούτου, καθ' οιανδήποτε τρόπον, ούτε δι 'οιανδήποτε εκμετάλλευση. Για τη διατήρηση της ιστορίας του σπουδαίου τούτου Κοινοτικού κτήματος για την κωμόπολη της Κριτσάς συνετάχθη η ανωτέρω έκθεση ώστε οι μελλοντικές γενεές να γνωρίζουν τον τρόπον και το πως επετεύχθη η κυριότητα του οροπεδίου. Το οροπέδιο αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα της ζωής

του πληθυσμού της κωμοπόλεως και πηγή σπουδαία του Κοινοτικού Προϋπολογισμού. (πηγή Βικιπαίδεια) » Ο εκφοβισμός και οι φυλακίσεις των προκρίτων της Κριτσάς Οι πρόκριτοι της Κριτσάς που είχαν μεταβεί κατά καιρούς στη Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσουν τους εμφανιζόμενους ιδιοκτήτες Χανιαλήδες, κρατήθηκαν για πολύ καιρό στις φυλακές της Κωνσταντινουπόλεως και τα μπουντρούμια του Ηρακλείου. Είναι χαρακτηριστικό τα έγγραφο που υπάρχουν και που προσδιορίζουν τη χρήση και την ιδιοκτησία του Καθαρού όρους Στην Ιστορία Κριάρη βρίσκουμε ότι οι Χανιαλήδες ήσαν αιμοβόροι αγάδες του Ηρακλείου Εμφανίστηκαν να διεκδικούν τα οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού τα οποία κατά τη κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους. Οι εκτάσεις είχαν δοθεί σαν δώρο στον πρόγονό τους αρχηγό των γενιτσάρων. Η παράλογη αυτή αξίωση επέφερε μεγάλη αναστάτωση. Υπόμνημα από τη Γενική συνέλευση που συνήλθε στις 14 Μάιου 1866 στη θέση Μπουτσουνάρια Χανίων υποβλήθηκε στο Σουλτάνο Εκεί συνήλθαν οι αντιπρόσωποι του Χριστιανικού λαού της Κρήτης Στην συνέλευση αυτή παρέστη από την Κριτσά ο Κων/νος Κοζύρης. Εκεί έγινε ειδική μνεία για τις αυθαιρεσίες των Χανιαλήδων όπου οι εγκαλούμενοι Κριτσώτες και Λασιθιώτες υπέστησαν όχι λίγα δεινά και έξοδα για να υπερασπίσουν το δίκαιό τους . Για το θέμα του Καθαρού ασχολήθηκε κατ' επανάληψη και το Συμβούλιο του Μεγάλου Κάστρου όπως φαίνεται από την εξής περικοπή του Ημερολογίου: 14.Μαϊου 1835,έδωσα του Μανωλιού Αλεξάκη (ασφαλώς του Αλεξομανώλη) τα σνέθια ( έγγραφα) κομμάτια 16 του Αοριού του Κριτσώτικου, παρόντος και του παπά Κλώντζα". Το Έγγραφο 1 με ημερομηνία 22.2.1886 μας γνωρίζει την παραλαβή 18 εγγράφων που αποδεικνύουν την κυριότητα του Καθαρού όρους. Τα έγγραφα αυτά παραδόθηκαν στον Παπά Εμμανουήλ Πόθο για ασφάλεια.

Το θέμα βέβαια εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να δημιουργεί αμφιβολίες για το ιδιοκτησιακό του Καθαρού, αλλά η ανεύρεση αυτών των εγγράφων θα ήταν το στοιχείο για να είχε επιλύσει το θέμα οριστικά. Οι αιμοβόροι Χανιαλήδες δεν θέλησαν να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις του εν λόγω Συμβουλίου. Οι διαφορές για το ιδιοκτησιακό των κατοίκων του Κρούστα και του Οροπεδίου Λασιθίου. Σύμφωνα με την παράδοση στην οριστική ρύθμιση της διαφοράς μεταξύ Κριτσωτών και Λασιθιωτών συνετέλεσε και ο φόνος από αγνώστους ,ενός τούρκου δικαστή (Καδή). Αυτό έγινε όταν ο δικαστής πηγαίνοντας στο Καθαρό για να διενεργήσει αυτοψία της διαμάχης μεταξύ των Κριτσωτών και των κατοίκων του οροπεδίου Λασιθίου. Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου μετά το γεγονός αυτό ,απεφάσισε να μεταβεί επί τόπου για να ανακαλύψει τους ενόχους και να επιβάλει τις προβλεπόμενες κυρώσεις. Λέγεται ότι ενώ προχωρούσε έφιππος με τη συνοδεία του από τη Κριτσά προς το Καθαρό, εμφανίσθηκε μπροστά του ένας λαγός, τον οποίον οι γρήγοροι και ορεσίβιοι Κριτσώτες κατόρθωσαν να πιάσουν ζωντανό. Το γεγονός αυτό προξένησε μεγάλη εντύπωση στο Τούρκο Πασά ο οποίος ως στρατιωτικός εκτίμησε την " σβελτοσύνη" των Κριτσωτών. Φθάνοντας στον τόπο που είχε σκοτωθεί ο Τούρκος δικαστής ,μη έχοντας νομικά ερείσματα για την επίλυση του προβλήματος, εφάρμοσε την εξής πρωτότυπο μέθοδο. Ρωτά τους εκπροσώπους των Λασιθιωτών αν όταν φωνάζουν οι πετεινοί του Καθαρού ακούγονται από τα χωριά του οροπεδίου Λασιθίου. Οι εκπρόσωποι των Λασιθιωτών απαντούν αρνητικά. Η ίδια ερώτηση υποβάλλεται και στους εκπροσώπους των Κριτσωτών . Αμέσως απαντούν ότι πράγματι ακούγονται και μάλιστα ευκρινέστατα από την Κριτσά τις φωνές των πετεινών του Καθαρού,( ψέματα βέβαια αφού το Οροπέδιο απέχει πλέον των 12 χιλιομέτρων από τη Κριτσά και σε απόσταση τετραπλάσια από τα χωρά του Λασιθίου). Ο Τούρκος διοικητής τότε αποφάσισε τότε το Οροπέδιο να παραχωρηθεί οριστικά στη Κριτσά, η οποία και θα υποστεί όμως τις συνέπειες για το φόνο του Καδή. Δεν είναι εξακριβωμένο αν η παράδοση αυτή είναι πράγματι ή αληθινή. Πάντως γεγονός είναι ότι για πολλά χρόνια η Κοινότητα Κριτσάς πλήρωνε τζαερέ (πρόστιμο) στο Βακούφι του Ηρακλείου ένα σημαντικό ποσό ετησίως για το Οροπέδιο του Καθαρού. Για όλα αυτά θα παραθέσουμε παρακάτω ορισμένα από τα έγγραφα αυτά στην τουρκική γλώσσα άλλα ταυτόχρονα και την μετάφρασή τους που καταδεικνύουν την βεβαιότητα ότι η περιοχή ανήκε μετά την οθωμανική κυριαρχία στους Τούρκους ,αλλά την καλλιέργεια της συνεχώς έναντι αμοιβής είχαν την αποκλειστική χρήση μόνο οι κάτοικοι του χωριού της Κριτσάς Η περιοχή όπου σκοτώθηκε ο Τούρκος δικαστής ονομάζεται ακόμη και σήμερα " του Καδή ο

λάκκος",στα γραφεία δε της Κοινότητας σώζεται το φιρμάνι ( διάταγμα) δια του οποίου το οροπέδιο παρεχωρείτο οριστικά στην Κοινότητα της Κριτσάς. Σώζεται επίσης και το αίμα του Καδή

Κατά την παράδοση ο Πασάς ήταν και από άλλους λόγους επηρεασμένος υπέρ της Κριτσάς, είχε δε προειδοποιήσει τους προκρίτους για την ερώτηση που θα έκανε. Η απόφαση όμως αυτή δεν αποκλείεται να οφείλεται στα κεκτημένα δικαιώματα των Κριτσωτών δοθέντος ότι από τους αρχαιότατους χρόνους το οροπέδιο του Καθαρού υπάγετε στο Κράτος της αρχαίας Λατούς. Ο Γάλλος ιστοριοδίφης στην έρευνά του αναφέρει ότι ατό 193 π.Χ τα όρια της Λατώ ,άρχιζαν από τις εκβολές του Ξεροπόταμου ο οποίος χύνεται στη θάλασσα ανατολικά της γέφυρας Φρουζή, από εκεί ανέβαιναν στα υψώματα όπου σήμερα είναι η Μονή της φανερωμένης, περνούσαν από το χωριό Μεσελέροι ,βόρεια της Καλαμαύκας, τρία χιλιόμετρα βόρεια από τα Μάλια και από την κορφή Σκαφιδάρα ( 1673 μ) ανέβαιναν στην υψηλότερη κορφή της Δίκτης « Λάζαρος» ( 2.155 μ) και δυτικά του Οροπεδίου Καθαρού από την τοποθεσία « Φαζή πέτρα» και «Σταυρός» κατέβαινε στην κοίτη του ποταμού Χαυγά που εκβάλει προς το οροπέδιο του Λασιθίου. Από εκεί από τη Χαράδρα Μέσα και Έξω Ποτάμων, του χωριού Αδριανού, Λιμιώτικης Κεφάλας, των Χωριών Λουσέστο, Καλού Λάκου και της κορυφής του όρους Οξά, κατέβαινε βόρεια του χωριού Ελληνικά και κατέληγαν προς τη θάλασσα από τη πλευρά του ακρωτηρίου. Ο τρόπος της Λειτουργίας για την εκμετάλλευση της γης του Καθαρού. Η πεδινή έκταση του Οροπεδίου ανέρχεται στις 60.000 περίπου στρέμματα από τα οποία μόνο τα 15.000 στρέμματα περίπου καλλιεργούνται με σιτηρά, κηπευτικά ,αμπέλια και υπάρχουν πολλά οπωροφόρα δένδρα κυρίως μήλα και αχλάδια. Η υπόλοιπος έκταση καθώς και οι γύρω από την πεδιάδα κατάφυτοι πρίνοι, ασφένδαμοι και αγριαχλαδιές που χρησιμεύουν για τη βοσκή των ποιμνίων Η κυριότητα του Οροπεδίου ανήκε και ανήκει στην Κοινότητα της Κριτσάς, αλλα κάθε

Κριτσώτης μπορεί να καλλιεργήσει όση έκταση θέλει καταβάλλοντας ένα μικρό ποσό για τα παραγόμενα προϊόντα στην Δημοτική Κοινότητα της Κριτσάς. Ο τρόπος λειτουργίας του Οροπεδίου καθορίσθηκε από Κανονισμό που ισχύει από το 1975 ( Απόφαση της τότε Κοινότητας Πρακτικό υπ.αριθ.11/1975 και αριθμός απόφασης 112/1975 . Περί ψηφίσεως κανονισμού λειτουργία Κοινοτικού Καταστήματος Καθαρού Όρους»

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΘΑΡΟΥ ΟΡΟΥΣ ΤΟΥ 1975 ΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ: Από το πρακτικό της υπ.αριθ.11/1975 συνεδρίασης του Κοινοτικού Συμβουλίου Κριτσάς. Αριθμός αποφάσεως 112/1975: Περίληψης " Περί ψηφίσεως κανονισμού λειτουργίας Κοινοτικού Καταστήματος Καθαρού Όρους". Εν Κριτσά και τω Κοινοτικώ Καταστήματι σήμερον την ογδόη (8ην) του μηνός Οκτωβρίου του χιλιοστού εννεακοσιοστού εβδομηκοστού πέμπτου έτους (1975) ημέρα της εβδομάδος Τετάρτη και ώρα 17.00 συνήλθε εις τακτική συνεδρία το Κοινοτικό Συμβούλιο Κ ρ ι τ σ ά ς κατόπιν της υπ.αριθ.1564/3.10.1975 εγγράφου προσκλήσεως του Προέδρου αυτού επιδοθείσης εις ένα έκαστον των Κοινοτικών Συμβούλων,συμφώνως τω άρθρω 91 του Δημοτικού και Κοινοτικού κώδικος.Αφού διεπιστώθει ότι υφίσταται νόμιμος απαρτία δεδομένου επί συνόλου 9 μελών ευρέθησαν παρόντα 8 ήτοι: Παρόντες 1.Εμμανουήλ Αντ.Μυλωνάκης 2.Αντώνιος Ε.Κοκκίνης 3.Νικόλαος Ι.Σγουρός 4.Δημήτριος Μακράκης 5.Εμμανουήλ Μ.Σγουρός 6.Ιωάννης Ε.Διαλλυνάς 7.Ιωάννης Ν.Σγουρός 8.Γεώργιος Μ.Μαστορής Απόντες 1. Ιωάννης Γ.Κοκκίνης (όστις δεν προσήλθεν καίτοι νομίμως κληθείς προς τούτο) Ο Πρόεδρος εκήρυξε την έναρξι της συνεδριάσεως και εισηγούμενος το όγδοο θέμα της ημερησίας διατάξεως εξέθεσε ότι: Έθεσε υπόψη του Συμβουλίου το σχέδιο Κανονισμού Λειτουργίας του Κοινοτικού Κτήματος Καθαρού και κάλεσε το Συμβούλιο όπως αποφασίσει σχετικώς. Το Συμβούλιο μετά μακράν διαλογική συζήτησιν λαβών υπόψη του: 1) τας οικείας Διατάξεις του Δημοτικού και Κοινοτικού κώδικα κυρωθέντος δια του Ν.Δ/τος 2888/1954. 2) τας τοιαύτας του Ν.Δ/τος 31/1968 " περί προστασίας της περιουσίας των οργανισμών της τοπικής αυτοδιοικήσεως και ρυθμίσεων ετέρων συναφών θεμάτων. 3) τας ομοίας του Β.Δ/τος της 26-4/14-5-55 " περί Δημοτικού και Κοινοτικού Κτηματολογίου και 4) την επιτακτικήν ανάγκην της ευρύθμου λειτουργίας του Κοινοτικού Κτήματος Καθαρού. Αποφασίζει

Ψηφίζει Ειδικό Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοτικού Κτήματος Καθαρού έχοντος ως ακολούθως: ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ Άρθρο 1ον: Η Κοινότητα Κριτσάς τυγχάνει κύριος κάτοχος νομεύς και ιδιοκτήτης ακινήτου περιουσίας κειμένης εις Οροπέδιο Καθαρού Όρους συνολικής εκτάσεως 60.000 στρεμμάτων επεκτεινόμενης μέχρι των διοικητικών ορίων Κοινοτήτων Οροπεδίου Λασιθίου-Μαλλών-Χριστού κλπ, περιελθόντος αυτή από των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Άρθρο 2ον: Ουδείς Δημότης ή Ετεροδημότης δύναται να αξιώσει δικαιώματος κυριότητος ή τι άλλο,πλήν του τοιούτου της νομής ,εν ουδεμία δε περιπτώσει θεμελιώνεται δικαίωμα χρησικτησίας, ανεξαρτήτως του χρόνου νομής και εν περιπτώσει διαδοχής. Άρθρον 3ο: Δικαίωμα νομής του Κοινοτικού Κτήματος έχουν αποκλειστικώς και μόνον οι Δημότες της Κοινότητος Ακρίτσας κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος. Άρθρον 4ον Ουδέν απολύτως άμεσο ή έμμεσο δικαίωμα νομής επί κτήματος κατέχουν οι καθ' οιονδήποτε τρόπον απωλέσαντες την ιδιότητα του Δημότη, καταστάντες ετεροδημότες ανεξαρτήτως του γεγονότος του τόπου γεννήσεως και παραμονής αυτών, μέχρι της ημερομηνίας καθ' ην κατέστησαν ετεροδημότες. Άρθρον 5ον: Άπαντα τα κατεχόμενα πάσης φύσεως ακίνητα υπό ετεροδημοτών περιέχονται και πάλιν εις την Κοινότητα δυναμένης να διαθέσει εις τους Δημότες αυτής των στερουμένων τοιούτων εις το Κοινοτικό Κτήμα.Εν περιπτώσει μη εθελούσιας αποχωρήσεως εκ του Κοινοτικού Κτήματος τίθενται εις ενέργεια ( μετά πάροδο μηνός από της κοινοποιήσεως του ειδοποιητηρίου εγγράφου της Κοινότητος) η διαδικασία του Πρωτοκόλλου Διοικητικής αποβολής επί τη βάσει της προς τούτο ισχυούσης Νομοθεσίας. Άρθρον 6ον: Δημότες ή ετεροδημότες οι καθ'οιονδήποτε τρόπον εις ουδεμία χρήση ή καλλιέργεια προέβησαν επί των υπό την νομή αυτών ακινήτων ή κτισμάτων,πέρα της δεκαετίας από του ισταμένου έτους ουδέν δικαίωμα νομής έχουν του λοιπού, του ακινήτου ή ακινήτων περιερχομένων εις την Κοινότητα δυναμένης να διαθέσει τα ως είρηται ακίνητα κατά την κρίσιν ταύτης,κατά προτίμηση δε εις τους στερούμενους τοιούτων Άρθρον 7ον:

Εν περιπτώσει υφισταμένης ανάγκης μεταβιβάσεως του κατεχομένου ακινήτου αύτη ενεργείται αποκλειστικώς και μόνον με την έγκριση του Προέδρου της Κοινότητος τη υποβολή πάντοτε υπό των ενδιαφερομένων υπευθύνου δηλώσεως ( άρθ. 105) . Οίκοθεν νοείται ότι η ως άνω μεταβίβαση ισχύει εις περίπτωσιν υπάρξεως Α.βαθμού συγγενείας μεταξύ του επιθυμούντος την μεταβίβαση και του προς όν η μεταβίβαση. Τυχόν μεταβίβαση ετεροδημότη εις Δημότη εν ουδεμία περιπτώσει επιτρέπεται. Άρθρον 8ον Επί περιπτώσεως διαδοχής λόγω θανάτου το ακίνητο ή τα ακίνητα περιέρχονται αυτοδικαίως εις τους έχοντας Α.Βαθμό συγγενείας μετά του αποβιώσαντος ή της αποβιωσάσης πάντοτε τη υποβολή της εν άρθρω 7ω του παρόντος δηλώσεως.μη υπάρξεως δε τοιούτου βαθμού συγγενείας τα υπό την κατοχή του αποβιώσαντος ή της αποβιωσάσης ακίνητα περιέρχονται εις την Κοινότητα δυναμένης να διαθέσει ταύτα κατά την κρίσιν ταύτης. Αρθρο 9ον: Απαγορεύεται αυστηρώς η κατάληψη εκτάσεως ή κτίσματος εις το Κοινοτικό Κτήμα των παραβατών διωκομένων ποινικής, αποβαλλομένων εν συνεχεία του κτήματος. Άρθρον 10ον : Απαγορεύεται απολύτως η καθ'οιονδήποτε τρόπον κατάληψη ακινήτου γενομένου υπό ετέρου δημότη ή γενικώς η καθ'οιονδήποτε τρόπον αλλαγή των πραγμάτων του Κτήματος άνευ εγκρίσεως της υπηρεσίας της Κοινότητος.Ο πράτων τούτο διώκεται ποινικώς αποβάλλεται δε εν συνεχεία του κτήματος. ΑΝΕΓΕΡΣΙΣ ΑΓΡΟΙΚΙΩΝ Άρθρο 11ον: Άπαντα τα πάσης φύσεως αναφυόμενα θέματα σχέση εχόντων με τας μέχρι τούδε ανεγερθείσας αγροικίας ή υπό ανέγερση" οικίας" ρυθμίζονται ως ακολούθως: 1.-Απασαι αι μέχρι τούδε ανεγερθείσες αγροικίες- οικίες εις το

Κοινοτικό Κτήμα

υπόκεινται εις το τέλος εκδόσεως αδείας καθοριζομένου τούτου εις το ποσόν των χιλίων ( 1.000 ) δραχμών βεβαιουμένου ει τους οικείους καταλόγους φορολογιών Κοινότητος. 2.-Καθορίζει την υπό παραχώρηση έκταση ανεγέρσεως αγροικίας εις το Κοινοτικό Κτήμα εις 60 m2 μετά των βοηθητικών χώρων οριοθετούμενης της υπό παραχώρηση εκτάσεως υπό αρμοδίας επιτροπής οριζόμενης δι' αποφάσεως του Προέδρου Κοινότητος. 3.-Εις ακτίνα 100 m2 πέριξ των Κοινοτικών Αποθηκών δεν υφίσταται όριο εις m2,εφ'όσον πρόκειται περί αγροικιών και μόνον. Άρθρον 12ον: Επί περιπτώσεως ανεγέρσεως αγροικίας εις το Κοινοτικό Κτήμα δέον όπως τηρείται απαρεγκλίτως η κατωτέρω διαδικασία. 1.Υποβολή αιτήσεως υπό του

ενδιαφερομένου εις την Κοινότητα. 2.Τήρησις της διατάξεως του άρθρου 11 παρ 2 και 3 του παρόντος κανονισμού.3.Καταβολή τέλους αδείας ανεγέρσεως αγροικίας καθοριζομένου εις το ποσόν των χιλίων (1.000) δραχμών καταβαλλομένου δια τριπλότυπο οίκοθεν σημειώματος της Κοινότητος προς το Δημόσιον Ταμείο Αγίου Νικολάου.4 Έγκρισης της αρμοδίας προς τούτο τεχνικής υπηρεσίας.5.Απόφασις Κοινοτικού Συμβουλίου εγκρινομένης υπό της Νομαρχίας Λασιθίου.6.Απο της περαιώσεως της ως άνω νομότυπου διαδικασίας δύναται να ποιήσει ο αιτών ή η αιτούσα έναρξη των εργασιών. Άρθρον 13ον: Οιανδήποτε παράβαση των άρθρων 11 και 12 του παρόντος συνεπάγεται ποινική δίωξη και αποβολή εκ του κτήματος.Οίκοθεν νοείται ότι αι ως άνω διατάξεις έχουσα εφαρμογή επί Δημοτών και μόνον. Άρθρον 14ον: Η απόστασης δομήσεως αγροικιών καθορίζεται εις οκτώ (8) μέτρα. Άρθρον 15ον: Εξαιρούνται παντός τέλους τα εκ λίθων προχείρως κατασκευασμένα καταλύματα. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΙ Άρθρον 16ον: Απαντά τα πάσης φύσεως θέματα σχέση εχόντων με τας καλλιέργειας επί του Κοινοτικού Κτήματος ρυθμίζονται ως ακολούθως: 1.-Καθορίζεται ως έκτασης καλλιέργειας δενδροφυτειών εις στρέμματα πέντε. 2.-Απασαι και μέχρι τούδε υφιστάμεναι αχλαδιές εις το Κοινοτικό κτήμα παραμένουν εις την ιδιοκτησία της Κοινότητος. 3.-Οι νεοφυτευόμενες αχλαδιές στις καλλιεργησίμους εκτάσεις ανήκουν ως προς την νομή εις τους καλλιεργητές υπό την προϋπόθεση της υποβολής δηλώσεως εις την υπηρεσία της Κοινότητος. 4.-Οιανδήποτε καλλιέργεια πέριξ των ορεινών ποιμνιοστασίων εις ακτίνα 50 m2 και δια τα πεδινά εις ακτίνα 30 m2 απαγορεύεται. 5.-Απασαι αι χορτονομές ανήκουν εις την ιδιοκτησία της Κοινότητος,υποχρεουμένων των καλλιεργητών όπως εντός τριών ημερών απομακρύνουν τα προϊόντα και υποπροϊόντα ( Δεμάτια κλπ). Άρθρον 17ον: Επί τω σκοπώ της καταγραφής των αχλαδέων συνιστώνται τρείς ( 3) επιτροπές οίτινες θα επιληφθούν του έργου των άμα τη νομιμοποιήσει της παρούσης. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Άρθρον 18ον:

Επί καλλιεργουμένων εκτάσεων και εις ακτίνα 15 m2 (κήποι, αμπέλια) απαγορεύεται η βοσκή των ζώων. Άρθρον 19ον: Όλες αι διαβάσεις των ζώων καθορίζονται δια νεωτέρας Α.Κ.Σ. Άρθρον 20ον: Καθορίζει τας εισόδους εισαγωγής των ζώων εις τας θερινές βοσκάς Καθαρού ως ακολούθως.1.Δάμακα και Καμπιά - Σταυρό Λασιθίου 2.Τυχόν εισαχθησόμενα ζώα δ' ετέρων εισόδων θεωρούνται ως αυθαιρέτωςΕισαχθέντα. ΤΕΛΙΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Άρθρον 21ον: Από της κατά Νόμο εγκρίσεως του παρόντος Κανονισμού η υπηρεσία της Κοινότητος όπως προβεί εις την σύνταξη Μητρώου εις ό δέον να αναγράφονται τα κάτωθι: 1.Oνοματεπώνυμον Νομέως-2.Κατεχόμενη έκτασις-3.Τοποθεσία-4.Αγροικία m2. Εις το εν λόγω Μητρώον θα συμπεριληφθούν άπαντα τα ακίνητα τα οποία ευρίσκονται εντός του Κοινοτικού Κτήματος. Άρθρον 22oν: Όλες οι προϊσχύουσες αποφάσεις πάσης φύσεως επί του ιδίου αντικειμένου από της ισχύος του παρόντος Κανονισμού καταργούνται. Η παρούσα απόφαση έλαβε αύξοντα αριθμόν 112/1975 Ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Εμμανουήλ Αντ.Μυλωνάκης : Ο ΓραμματεύςΜιχαήλ Εμμ.Ταβλάς : Τα Μέλη Αντώνιος Κοκκίνης- Νικόλαος Σγουρός- Δημήτριος Μακράκης- Εμμανουήλ Μ.Σγουρός- Ιωάννης Εμμ.Διαλυνάς- Ιωάννης Ε.Σγουρός- Γεώργιος Μαστορής. Σύμφωνα με τον κανονισμό οι κήποι ,τα αμπέλια και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις κληρονομούνται από τους γονείς στα παιδιά χωρίς καμιά ενόχληση της κυριότητας. Μόνο για τις χέρσες εκτάσεις μπορεί να καλλιεργήσει κάποιος όση έκταση θέλει χωρίς να ενοχληθεί από κανένα. Το ιδιοκτησιακό καθεστώτος υπάγεται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, από την οποία οι κάτοικοι της Κριτσάς μπορούν να το νοικιάζουν τμηματικά για να το καλλιεργούν, χωρίς όμως το δικαίωμα να το πουλήσουν ή να το μεταβιβάσουν σε ξένους. Για τη βοσκή των αιγοπροβάτων η Κοινότητα εισπράττει το χρόνο ένα ποσό κατά κεφαλή που καθορίζεται ύστερα από απόφαση της Δημοτικής Κοινότητας Κριτσάς η οποία στη συνέχεια θα πρέπει να εγκριθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αγίου Νικολάου όπου και ανήκει η Κοινότητα. Ένα άλλο στοιχείο που καθιστά το Οροπέδιο Καθαρού ιδιαίτερο είναι και το γεγονός ότι πριν από εξήντα χρόνια βρέθηκαν απολιθώματα μαμούθ και άλλων αγρίων ζώων (παλαιοντολογικά λείψανα). Η περίφραξη των αγροκτημάτων του Καθαρού όρους

Σήμερα για τη διατήρηση της ιδιοκτησίας οι κάτοικοι κατέφυγαν αυτοβούλως στον καθορισμό των ορίων της ιδιοκτησίας του Κοινοτικού κτήματος.Για να το επιτύχουν κατασκεύασαν την περίφραξη του αγροτικού κυρίως τεμαχίου. «Η κατασκευή της περίφραξης καταλήγει στην καταστροφή του Κοινοτικού πλαισίου αξιοποίησης των αγροτικών γαιών (διανομή των κοινοτικών γαιών και λειβαδιών( και το τέλος της από κοινού εκμετάλλευσης των καλιεργουμένων εκτάσεων Η περίφραξη των αγροτεμαχίων καθορίζει τα όρια της ιδιοκτησίας και ενθαρύνει τους ιδιοκτήτες να βελτιώνουν τις γαίες τους με τον εμπλουτισμό του εδάφους (πηγή S.Berstein &P.Milza Ιστορία της Ευρώπης μετάφραση Α.Κ Δημητρακόπουλος Αλεξάνδρεια ,Αθήνα 1977,τομ» Στους μετέπειτα καιρούς χρόνους διάφοροι βοσκοί σιγά κατέλαβαν τις οροσειρές αυτές και τις έκαναν κτήμα τους , Ως κοινόχρηστος τόπος διατηρήθηκε μόνο το Οροπέδιο του Καθαρού, ο Γιούχτας Αρχανών και ο Ομαλός Χανίων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης η Βουλή των Κρητών εψήφισε τον υπ' αριθ 170 Νόμο και υπήγαγε υπό το κράτος τούτου την Διοίκηση των ανοργάνωτων Κοινοτήτων, διοικουμένων υπό τριμελούς επιτροπής εκλεγομένων υπό των κατοίκων εις ους ανήκον οι κοινόχρηστοι εκτάσεις σωματείων Δημοσίου Δικαίου. Το 1904-1905 η Κοινοτική Επιτροπή Κριτσάς καταβάλλουσα τα οφειλόμενα, ελευθέρωσε το Καθαρό από το εφκάφιον Ιεράπετρας αφού κατέβαλε έκαστο ζώο 0,40 κατά κεφαλή δικαιώματα για την απαλλαγή του κτήματος εκ βακουφικής υποχρεώσεως.Κατά τον χρόνο αυτόν επιμέλεια του τότε Βουλευτού Κριτσάς Μπετούρα, το σχετικό φιρμάνι μεταφράστηκε από τον Αβραάμ εφέντη λευκόχειρος, διακεκριμένου Τουρκομαθούς και κυρώθηκε από την Α.Β.Υ του Πρίγκηπος Γεωργίου. Έτσι η Κοινότητα διατηρεί έκτοτε το σχετικό φιρμάνι στο πρωτότυπο και σε επίσημο μετάφραση.Το 1925 μετά την έκταση στις Νέες Χώρες του Νόμου Δ.Ν 2, «η διοίκηση του οροπεδίου περιήλθε στη νέα Κοινότητα την διεπομένη από τον παραπάνω Νόμο, καταργηθείσης της μέχρι της εποχής εκείνης Κοινότητας της διεπομένης υπό του Νομού 170 της Κρητικής πολιτείας περί ανοργάνωτων Κοινοτήτων.Τοιαύτη η ιστορία και η περιγραφή του Οροπεδίου Καθαρού που αποτελεί σπουδαίο πνεύμονα ζωής και παραγωγής για τους κατοίκους της Κριτσάς. Σ' αυτούς ανήκει από μακρού χρόνου η νομή τούτου, και η παντός είδους γεωργική εκμετάλλευση χωρίς να αποκτά δικαίωμα κατοχής ουδείς των κατοίκων επί τούτου, καθοιονδήποτε τρόπον, ούτε οιανδήποτε εκμετάλλευση.Για τη διατήρηση της ιστορίας του σπουδαίου τούτου Κοινοτικού κτήματος για την κωμόπολη της Κριτσας συνετάχθη η ανωτέρω έκθεση ώστε οι μελλοντικές γενεές να γνωρίζουν τον τρόπον και το πως επετεύχθη η κυριότητα του οροπεδίου.Το οροπέδιο αποτελεί

σημαντικότατο παράγοντα της ζωής του πληθυσμού της κωμοπόλεως και πηγή σπουδαία του Κοινοτικού Προϋπολογισμού» Τα παλαιοντολογικά ευρήματα του Καθαρού Απολιθώματα και Ψευδοαπολιθώματα (από τη Μελέτη της Ιωάννας Κοκκαλάκη –Ο Θαυμαστός Κόσμος των Απολιθωμάτων «Τα απολιθώματα είναι λείψανα ή οι μάρτυρες των ζώων ή των φυτών που διατηρήθηκαν με φυσικό τρόπο. Περιλαμβάνουν σκελετούς Δεινοσαύρων έως πολύ μικρά φυτά και ζώα που φαίνονται μόνον με το μικροσκόπιο. Σε απολιθώματα μετατρέπονται τα σκληρά μόνο τμήματα των ζώων και των φυτών όπως τα οστά, τα δόντια, τα όστρακα, το ξύλο. Μπορεί να μην διαφέρουν από το πρωτότυπο ή μπορεί να έχουν αντικατασταθεί από ορυκτό. Ένας τρόπος απολίθωσης πραγματοποιείται όταν εξ αιτίας χημικών μεταβολών αντικαθίστανται κάθε οργανικός ιστός ή υλικό του τού φυτού ή του ζώου από ανόργανα άλατα ,μόριο προς μόριο, όπως για παράδειγμα, όταν οι ιστοί ενός κομματιού ξύλου αντικαθίστανται από οπάλιο (οπαλίωση).Φυτά και ζώα έχουν διατηρηθεί ακόμη σε τύρφη, πίσσα, πάγο και ήλεκτρο δηλ .το ρετσίνι παλιών δένδρων ενώ συχνά τα απολιθώματα βρίσκονται σε δύο τμήματα: εάν το ζώο, μετά τον εγκλεισμό του στο πέτρωμα , διαλυθεί, αφήνει ένα κενό χώρο, ο οποίος μπορεί να γεμίσει με ίζημα και να χρησιμοποιηθεί έτσι ο πυρήνας. Ακόμη μπορούν να απολιθωθούν αυγά, πατημασιές, τρώγλες. Για την μελέτη των απολιθωμάτων έχει δημιουργηθεί ειδική επιστήμη, η Παλαιοντολογία, η οποία έχει ήδη αποδείξει ότι η ζωή εμφανίστηκε στη γη πριν από 3500 εκατ. χρόνια». Ο ιστορικός Ψιλλάκης ασχολούμενος με την Νησοποίηση της Κρήτης, την οποία εμφανίζει ενωμένη άλλοτε με την Ηπειρωτική Ελλάδα και τους πρώτους κατοίκους αυτής, τονίζει ότι οστά ανήκουν σε προκατακλυσμιαίου ζώου κατά τα φαινόμενα σε ιπποπόταμο , βρέθηκαν στα Όρη Δίκτη ,απολιθώματα δε βρίσκονται στο Μουσείο Αθηνών. Τα παραπάνω βεβαιούν ότι τα απολιθώματα που βρίσκονται στο οροπέδιο Καθαρού ανήκαν σε ιπποπόταμο. Η συνάντηση 23.07.2008 ήλθε ως συνέχεια του ζητήματος που ετέθη και μέσα από την ΑΝΑΤΟΛΗ για την τύχη των πολύ σημαντικών απολιθωμάτων νάνων ιπποπόταμων, ηλικίας πλέον των 500.000 ετών, που βρέθηκαν στη θέση «Ανάσκαμα», στο Οροπέδιο Καθαρού και ανασκάφηκαν πριν από 10 χρόνια από επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών με επικεφαλής τον κ. Δερμιτζάκη.

Ο Καθηγητής, ως Λασιθιώτης και ο ίδιος, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος για το θέμα, το οποίο διατηρεί στην επικαιρότητα, ασκώντας πιέσεις προς πάσα κατεύθυνση ώστε να διασφαλιστεί η προστασία και ανάδειξη των σπάνιων παλαιοντολογικών ευρημάτων του Καθαρού. Πριν λίγες μέρες έδωσε συνέντευξη στο μεγάλο τηλεοπτικό δίκτυο CNN και την περασμένη Κυριακή το επιστημονικό ένθετο «Βήμα - Science» της εφημερίδας «Το Βήμα», δημοσίευσε τρισέλιδο άρθρο του κ. Δερμιτζάκη με πλούσια εικονογράφηση για τα απολιθώματα ζώων στην Κρήτη, με ευρεία αναφορά στα παλαιοντολογικά ευρήματα του Καθαρού. Στο άρθρο του αναφέρει, μεταξύ άλλων: «Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι η επιστημονική σημασία του Οροπεδίου Καθαρού, στο Λασίθι Κρήτης, είναι μεγάλη. Για το σκοπό αυτό αποφασίσαμε τη δημιουργία ενός μικρού τοπικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Τα απολιθώματα από το Οροπέδιο Καθαρού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον εμπλουτισμό των συλλογών του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποφασίσαμε όμως να τα αφήσουμε έτσι ακριβώς βρέθηκαν στη θέση τους. Με τον τρόπο αυτό οι επισκέπτες θα μπορούν να τα δουν πρωτευόντως και να παρατηρήσουν δευτερευόντως τους σκελετούς μιας ολόκληρης αγέλης μικρών και μεγάλων ζώων, στη θέση όπου πέθαναν. Επίσης θα μπορούν να δουν πως τα απολιθώματα βρίσκονται στη γη και πως διεξάγεται μια παλαιοντολογική ανασκαφή. Δίπλα στην ανασκαφή θα υπάρχουν συναρμολογημένοι οι σκελετοί όλων των ζώων που έζησαν στην περιοχή πριν από 540.000 ως 14.000 χρόνια πριν. Με τον τρόπο αυτό τα ευρήματα θα γίνουν προσιτά στο ευρύ κοινό και οι επισκέπτες θα συνειδητοποιήσουν τις διαδοχικές αλλαγές του περιβάλλοντος που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ιστορίας της γης. Κάθε τόπος, κάθε κοινωνία, ορίζεται από την ιστορική και την πολιτιστική κληρονομιά της. Από τις ρίζες της. Μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μας είναι και αυτό το περίεργο φαινόμενο της ύπαρξης ιπποπόταμων στο Καθαρό κατά το παρελθόν. Η χώρα μας καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση του παρόντος και του μέλλοντος, αξιοποιώντας τη λαμπρή κληρονομιά της καθώς και τις ευνοϊκές κλιματικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές συνθήκες της,

δημιουργώντας έτσι, τις κατάλληλες συνθήκες προόδου και ανάπτυξης στον τομέα της Παιδείας και της Επιστήμης, στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης. Η επιστημονική έρευνα αποτελεί βασικό παράγοντα ευημερίας και ο ρόλος της ενισχύεται σημαντικά και διαρκώς στην πάροδο του χρόνου. Πεποίθησή μας είναι ότι μπορεί να συμβάλει, μεταξύ άλλων, και μέσα από την προβολή του γεωλογικού και του παλαιοντολογικού πλούτου της χώρας μας, όχι μόνο στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην τουριστική αναβάθμιση, οικονομική ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών.» Αναπαράσταση του ενδημικού νάνου ελέφαντα της Κρήτης από το Μουσείο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Αναπαράσταση του νάνου ιπποπόταμου από το Μουσείο Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Καθαρού Όρους της Κριτσάς Λασιθίου και πίσω το περίγραμμα του σημερινού απογόνου του

ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΠΑΟΝΤΟΛΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ Από τον Αρχιέκτονα Οδυσσύα Σγουρό

Το τοπογραφικό διάγραμμα από τη μελέτη του Αρχιτέκτονα Οδυσσέα Σγουρού για το Παλαιοντολογικό Μουσείο στο Οροπέδιο Του Καθαρού Όρους της Κριτσάς

Γενική Διάταξη από τη Μελέτη του Αρχιτέκτονα Οδυσσέα Σγουρού για το Παλαιοντολογικό Μουσείο του Οροπεδίου Καθαρού Όρους της Κριτσάς Φωτογραφία από το Περιοδικό Κρητικό Πανόραμα (Νοεμ-Δεκ.2007)

Κάτοψη Α΄. Ορόφου από τη Μελέτη του Αρχιτέκτονα Οδυσσέα Σγουρού για το Παλαιοντολογικό Μουσείο του Οροπεδίου Καθαρού Όρους της Κριτσάς

Κάτοψη Β΄. Ορόφου από τη Μελέτη του Αρχιτέκτονα Οδυσσέα Σγουρού για το Παλαιοντολογικό Μουσείο του Οροπεδίου Καθαρού Όρους της Κριτσάς

Κάτοψη Δώματος από τη Μελέτη του Αρχιτέκτονα Οδυσσέα Σγουρού για το Παλαιοντολογικό Μουσείο του Οροπεδίου Καθαρού Όρους της Κριτσάς

Λεπτομέρεια των απολιθωμένων ευρημάτων

Φωτογραφία από το Περιοδικό Κρητικό Πανόραμα (Νοεμ-Δεκ.2007)

Φωτογραφία Από την Εφημερίδα Ανατολή.

Φωτογραφία από τις εργασίες ανασκαφής των απολιθωμάτων του Οροπεδίου Καθαρού Όρους. Παλαιοντολογικές ανασκαφές στο Οροπέδιο του Καθαρού Palaeontological fieldwork done by Dutch-Greek teams Retrieved on 2008-08251966. Απολιθώματα που συλλέχθηκαν από Πλειστοκαίνου Hippopotamus creutzburgi και της χελώνας στο Καθαρό λεκάνη, Κριτσά, Κρήτη. Εκσκαφείς: Dr G.J. Boekschoten (GIUU), Δρ Ρ.Υ. Sondaar (GIUU). Αυτό το είδος του ιπποπόταμου χαρακτηρίζεται από νανισμό και περισσότερων επίγειων τρόπο βαδίσματος. Επισκιάζονται ζώα είναι χαρακτηριστικές για τα νησιά, και βρίσκονται σε νησιά της Μεσογείου του Πλειστόκαινου (1,8 Ma - 10.000 χρόνια από σήμερα). Ένα από τα είδη που μειώνονται σημαντικά σε μέγεθος είναι η Hippopotamus της Κρήτης. Τα πόδια της να προσαρμόζονται με το βραχώδες έδαφος της Κρήτης. Η ανασκαφή οδήγησε σε ένα άρθρο από τους ανασκαφείς Boekschoten, GJ & Ρ.Υ. Sondaar (1966): Η Πλειστόκαινο του Καθαρού Basin (Κρήτη) και Hippopotamus του. Bijdragen tot de Dierkunde 36, 8: 17-44

1982. Ανασκαφή του Καθαρού λεκάνης, Κριτσά, Κρήτη. Εκσκαφείς: Dr J. De Vos (ΝΜΜ), R. Van Zelst (ΝΜΜ), και ο Δρ Γ. Θεοδώρου (HGPUA). Στο οροπέδιο του Καθαρού, κυρίως Hippopotamus creutzburghi βρίσκεται, η οποία έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός νησιώτικου ιπποπόταμου: επισκιάζονται και με μια πιο όρθια στάση των ποδιών του. Η μελέτη της μετακίνησης της παρούσας ιπποπόταμος οδήγησε σε ένα άρθρο από Spaan, Α. (1996). Hippopotamus creutzburgi: Η Περίπτωση της Κρητικής Hippopotamus. Σε: Reese, D.S. (επιμ.). Πλειστόκαινο και Ολόκαινο Πανίδα της Κρήτης και πρώτοι άποικοι του. Μονογραφίες στην Αρχαιολογία World, Προϊστορία Press, 28: 99-110. 2001, Σεπτέμβριος. Ανασκαφή και την προετοιμασία της Hippopotamus site στη λεκάνη Καθαρού , Κριτσά, Κρήτη. Εκσκαφείς: Γ. Λύρας (υποψήφιος διδάκτορας, HGPUA), J. Α. De Visser (υποψήφιος διδάκτορας, ΖΜΑ), Δρ A.A.E. Van der Geer (HUL), Δ. Τσουρού (υποψήφιος διδάκτορας, HGPUA), Δρ Μ. Μερτζάνη (ΤΕΙ Αθήνας), Δρ Δερμιτζάκης. Σε αυτή την περιοχή ένα πλήρες κοπάδι του Κρητικού νάνος ιπποπόταμος creutzburgi βρέθηκε, και να προετοιμαστεί ώστε να γίνει ένα μουσείο στην περιοχή . Ο στόχος αυτής της προετοιμασίας είναι να δείξει στους επισκέπτες μια παλαιοντολογική ανασκαφή, και το ταφονομία αυτού του Hippopotamus site. Η ιδέα είναι να προετοιμάσει τα απολιθώματα από τις καιρικές συνθήκες επιρροές (παγετό το χειμώνα, ζέστη το καλοκαίρι, καιρού, τον άνεμο και το νερό), και να οικοδομήσουν μια στέγη πάνω τους, παρόμοια με εκείνη στα Μάλια (Κρήτη, Μινωικό) ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ του αρχείου του Δημοτικού Διαμερίσματος Κριτσάς. Η εργασία της μετάφρασης των Τουρκικών εγγράφων που υπάρχουν στο αρχείο του Δημοτικού Διαμερίσματος Κριτσάς ,έγινε το Μάρτιο του 2008 με μέριμνα του Τοπικού Συμβούλου του Διαμερίσματος Κριτσάς Δημήτρη Σκουλικαρη του Δημητρίου Διπλωματούχου Μχανολόγου - Ηλεκτρολόγου Μηχανικού, χωρίς καμμία οικονομική επιβάρυνση του Δημοτικού Διαμερίσματος.Η μετάφραση έγινε από τον κ.Μποσνάκ Σαμπρί του Ιεροδιδασκαλίου Κομοτηνής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ.Μοσνάκ Σαμπρί καθώς και τον Διευθυντή κ Παπαγεωργίου Νικόλαο για την βοήθεια την οποια μας έδωσαν ώστε να μεταφραστούν τα τουρκικά αυτά 45 έγγραφα. Ευχαριστώ επίσης τον Θανάση Χατζηβασιλείου που μένει στην Κομοτηνή και που μας βοήθησε για να ολοκληρωθεί η μετάφραση Μερικά από τα έγγραφα δεν μπόρεσαν να μεταφραστούν, λόγω της παλαιότητας αλλά ήταν στο ίδιο πνεύμα και των υπολοίπων. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 1 Ο Νικολής πλήρωσε στο Τζαμί Σερίφ, για λογαριασμό του Οικισμού ΚΡΙΤΣΑΣ, της Κοινότητας Μιραμπέλου, 77 γρόσια για ενοίκιο βοσκότοπου, για το έτος 1258 (με το δικό μας ημερολόγιο 1258+585=1843) - 4/ 4ου / 1259 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 2

Ο Νεμπή Αγά πλήρωσε στο Τουρκικό Δημόσιο 163,20 γρόσια για ενοίκιο θερινού βοσκοτόπου για το έτος 1262 - 7/10ου /1263 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 3 Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1260 για το βοσκότοπο ιδιοκτησίας του Βακουφιού του Τζαμιού, 114 οκάδες και 50 διρχέμια (γραμμάρια) λάδι. 17/4 ου / 1261 ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ Νο 4 Οι κάτοικοι του χωριού Αγιολόρτης, του Χάνδακα (Ηράκλειο) Βασίλης γιός του Νικολή και Γιάννης γιός του Κασούλη και από την Κριτσά οι Παπαμανώλης, Παπαγιάννης, Γιώργος και άλλοι συμφώνησαν να πληρώνουν ο καθένας 155 οκάδες λάδι το χρόνο για ενοίκιο βοσκότοπου και μανδριών για κατσίκια ιδιοκτησίας του Βακουφίου του Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν, πράγμα που το αποδέχθηκε. Το λάδι όμως δεν συγκεντρώθηκε και δεν παραδόθηκε στο Συμβούλιο διαχείρισης του Βακουφίου που είναι οι : Μεχμέτ Αφέντης, Οσμάν Αχμέτ, Μπεκίρ γιός του Χασάν, Γιώργος Κουρής, Τζάνη Ισπανάρο και άλλοι. Υπεύθυνος για τη συγκέντρωση και παράδοση ήταν ο Βασίλης γιός του Νικολή που δεν το παρέδωσε. Αλληλοκατηγορούνται οι κάτοικοι και ο Βασίλης Η καταγγελία έγινε τον 1ο μήνα του 1219 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 5 Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1261 για το βοσκότοπο ιδιοκτησίας του Βακουφιού του Τζαμιού, 111 οκάδες και 100 διρχέμια (γραμμάρια) λάδι. Η παράδοση έγινε στην αποθήκη του Τζαμιού. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 6 Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1262 για το βοσκότοπο ιδιοκτησίας του Βακουφιού του Τζαμιού, 108 οκάδες και 200 διρχέμια (γραμμάρια) λάδι. Η παράδοση έγινε στην αποθήκη του Τζαμιού. ΑΠΟΔΕΙΞΗ (7) Το κείμενο είναι δυσανάγνωστο. ………μόνο 300 οκάδες λάδι παραδόθηκαν στο Σουλτάν Τζαμί………. ΡΗΤΡΑ Ν0 8 Το κείμενο είναι δυσανάγνωστο. Αναφέρεται σε έγγραφο «ΡΗΤΡΑ» δηλαδή κανόνα που ορίζει ο Κατής (Ιεροδικαστής). Το συγκεκριμένο πρέπει να αφορά την τακτοποίηση των συνόρων των κτημάτων ανάμεσα σε δύο κατοίκους. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 9 Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1255 για το βοσκότοπο ιδιοκτησίας του Βακουφιού του Τζαμιού, 2.025 γρόσια ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 10

Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1261 για το βοσκότοπο, 273 γρόσια και 10 παράδες. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 11 Ο Νικολής και τα παιδιά πλήρωσαν για ενοίκιο του έτους 1260 για βοσκότοπο , 115 οκάδες λάδι και 350 δράμια. Η πληρωμή έγινε το 1261. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 12 Το χωριό ΚΡΙΤΣΑ του Δήμου Μιραμπίλας πλήρωσε για ενοίκιο του έτους 1251 για το βοσκότοπο ιδιοκτησίας του Βακουφιού του Τζαμιού και παρέδωσε στην Διαχειριστική Επιτροπή 450 οκάδες λάδι.Δωδέκατος μήνας του 1252 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 13 Ο Νικολής παρέδωσε 35 οκάδες λάδι για ενοίκιο (δεν αναφέρει για πιο λόγο) για λογαριασμό του χωριού Κριτσά του Δήμου Μιραμπίλας.20 του όγδοου μήνα του 1262. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 14 Ο Νικολής παρέδωσε 80 οκάδες και 200 δράμια λάδι για ενοίκιο του έτους 1259 για λογαριασμό του χωριού Κριτσά του Δήμου Μιραμπίλας 20 του όγδοου μήνα του 1262 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 15 Ο Μπαλαμπάνης πλήρωσε 725,5 γρόσια για ενοίκιο βοσκότοπου για το έτους 1261 για λογαριασμό του χωριού Κριτσά του Δήμου Μιραμπίλας ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 16 Ο Νικολής παρέδωσε 57 οκάδες και 350 δράμια λάδι στη Βακουφική αποθήκη για λογαριασμό του χωριού Κριτσά του Δήμου Μιραμπίλας 8 του πέμπτου μήνα του 1262 ΡΗΤΡΑ Νο 17 Αναφέρεται σε έγγραφο «ΡΗΤΡΑ» δηλαδή κανόνα που ορίζει ο Κατής (Ιεροδικαστής). Το συγκεκριμένο αφορά τα χωράφια δύο κατοίκων της Κριτσάς που ο ένας ζητούσε να πάρει πρόσωπο από 6τον άλλο χωρίς αποδεικτικά στοιχεία. ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Νο 18 Είναι συμβόλαιο ενοικίου για το βοσκοτόπι που ανήκει στα Βακούφια του Τζαμιού του χωριού Κριτσά. Και αναφέρει ότι σε εκτέλεση αυτού του συμβολαίου παραδόθηκαν 405 γρόσια στο βακούφι για το έτος 1259

Στο επάνω μέρος έχει αναλυτικό

Λογαριασμό. ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Νο19 Είναι συμβόλαιο ενοικίου για το βοσκοτόπι που ανήκει στο Βακούφι του Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν του χωριού Κριτσά. Αναφέρει ότι σε εκτέλεση αυτού του συμβολαίου παραδόθηκαν 623 γρόσια από τον Μανωλάκη για το έτος 1262

ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Νο 20α Είναι συμβόλαιο ενοικίου για το βοσκοτόπι που ανήκει στο Βακούφι του Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν του χωριού Κριτσά για το 1296 αντί του ποσού των 2.138 γροσιοα το χρόνο. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο (20β) Δεν μπόρεσε να το διαβάσει. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο (21) Είναι αίτηση για το δικαστήριο και αναφέρεται στη διαμάχη μεταξύ των χωριών Κριτσάς και Κούσιας. Εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος της Κριτσάς είναι ο Πανωχιζόλης και Δικαστικός κλητήρας ο Αλή Φεχμέ. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο (22) Δεν μπόρεσε να το διαβάσει. Αναφέρεται στο 1249 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο (23) Απόδειξη παράδοσης τηλεγραφήματος. ¨Ότι ο Αλοσγολάκης από Κάντια έστειλε τηλεγράφημα στην Ρεβιντία στις 9 του μήνα 1292 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 24 Ότι το 1265 η Κριτσά πλήρωσε στο Βακούφι 25 γρόσια και 15 παράδες για ενοίκιο του έτους 1262. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 25 Ότι η Κριτσά πλήρωσε στο Βακούφι 900 οκάδες λάδι για ενοίκιο βοσκότοπου για το έτος 1276. ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Νο 26 Είναι συμβόλαιο ενοικίου για βοσκοτόπι του χωριού Κριτσά για τέσσερα χρόνια από το 1287. Το ενοίκιο για τα τέσσερα χρόνια είναι 350 οκάδες λάδι. ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ Νο 27 Τόμος 52 – Αρχείο 11 Είναι συμβόλαιο ενοικίου για βοσκοτόπι του χωριού Κριτσά για τα χρόνια από το 1308 έως 1309. Το ενοίκιο είναι 900 οκάδες λάδι και 2.000 γρόσια. Το υπογράφουναπό πλευράς Κριτσάς ο Παπανικόλας και από πλευράς Βακουφίου ο Γιουσούφ. Η ισοτιμία των νομισμάτων είναι: Λίρες Αγγλίας :………………. Οσμανικές λίρες :……………. Γαλλικά Φράγκα : 107 αντιστοιχούν με 3.531 γρόσια Μετζίτια : 22 αντιστοιχούν με 3 Γαλλικά Φράγκα 67 γρόσια 20 παράδες 1 δεκάρα 20 παράδες ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 28 Είναι ΑΠΟΔΕΙΞΗ αλλά δεν μπόρεσε να την διαβάσει

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 29β Είναι καταγγελία που έγινε από τον εκπρόσωπο της Κριτσάς Παπαμανώλη και αφορά την καταπάτηση χωραφιών κατά την περίοδο του 1296 από τους κατοίκους του χωριού Κρούστα . Τα χωράφια είναι του Βακουφίου του Τζαμιού και βρίσκονται στη θέση ΚΑΔΙ ΜΕΪΝΤΑΝ. Σαν μαρτυρες υπογράφουν οι: Ιμάμ Μεχμέτ Αφέντης Αχμέτ γιός του Πασά Ο Σούμπασης (Νεροφύλακας) Βελή Ντισταράκης Κώστας Νταμιώλης κ.λ.π. Η καταγκελία αναφορά έγινε το 1297. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 30 Ενοικίου της Κριτσάς για το 1266 ότι πλήρωσε στο Βακούφι του Τζαμιού του Σουλτάν Μεχμέτ Χαν της Περιφέρειας Κάντιας, 450 οκάδες λάδι για ενοίκιο βοσκότοπου. . ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 31 Ενοικίου του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα για το 1250 ότι πλήρωσε 450 οκάδες λάδι για ενοίκιο βοσκότοπου. 17 12ου μήνα του 1252 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 32 Ενοικίου του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα ότι πλήρωσε ο Νικολίτσας για λογαριασμό τους 58 οκάδες και 300 δράμια λάδι για ενοίκιο βοσκότοπου, στο Βακούφι του Τζαμιού 16 4ου μήνα του 1262 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 33 Ενοικίου του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα ότι πλήρωσε 450 οκάδες λάδι για ενοίκιο βοσκότοπου, στο Βακούφι του Τζαμιού του Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν. 24 4ου μήνα του 1278 ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΛΗΤΗΡΑ Νο 34 Δεν διαβάζεται καθαρά αλλά μάλλον αναφέρεται στην αύξηση του ενοικίου (οκάδες λάδι) για ένα χωράφι του Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν, Βακούφι του Τζαμιού της Κάντιας. Έτος 1268 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 35 Δεν διαβάζεται . Η ημερομηνία του είναι 14 του 1ου μήνα του 1198 ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ Νο 36 Είναι καταγγελία που έγινε από τους εκπροσώπους της Κριτσάς : Παπαστεφάνη Παπαμηνάκη Φραγκομηνάκη

και αφορά την καταπάτηση βοσκότοπου και χωραφιών που έσπειραν με κριθάρι κατά το έτος 1139 από τους κατοίκους του χωριού Άγ. Κωνσταντίνος . Τα χωράφια είναι του Βακουφίου του Σερίφ Σουλτάν Μεχμέτ. Σαν μαρτυρες υπογράφουν οι: Ιμάμ Μεχμέτ Αφέντης ΑΓΩΓΗ Νο 37 Αγωγή κατά των κατοίκων του χωριού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλας της επαρχίας Λασιθίου. Πρόεδρος του Πρωτοδικείου είναι ο Χουσεήν Μπεσμή και μέλη ο Σαλή Σουτκάν και ο Χαράλαμπος Πρακάκης Γραμματείς είναι ο Χασάν Σιακήρ και ο Ζαρκονάκης. Η Αγωγή αναφέρεται στη διαμάχη μεταξύ των χωριών Κριτσάς και Κρούστας για καταπατήσεις χωραφιών στην Κτηματική περιοχή της Κοινότητας Μιράμπιλας όπως αυτά αναφέρονται στο φιρμάνι της 16 του 4ου μήνα του έτους 950. Σύμφωνα με το άρθρο 33 της παρούσης αγωγής και παρουσία του Προϊσταμένου των Βακουφίων Μουσταφά Σερίφ Αφέντη, οι ενάγοντες Γεώργιος Γερούδης και Γεώργιος Ροκόκης κάτοικοι του χωριού Κρούστα, και οι εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι του χωριού Κριτσά, Παπαμανώλης, Γιώργος Χατζημιχάλης, Μιχάλης Κιρκίρης, στις 23 του 9ου μήνα του έτους 1296, μαζεύτικαν να εξετάσουν την αίτησηαγωγή των κατοίκων της Κρούστας που έγινε στις 13 του 8 ου μήνα του έτους 1296. Τα σύνορα της υπό εξέταση περιοχής είναι η τοποθεσία ΚΑΘΑΡΟ, ΙΣΠΙΛΑΡΑ και ΚΗΠΟΛΗ. Η ΠΕΡΙΟΧΉ ΑΥΤΉ ΞΕΚΙΝΆΕΙ ΑΠΌ ΤΟΝ Δημόσιο δρόμο προς το μέρος της Κριτσάς και……..(αναφέρει τα σύνορα στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Κριτσά και Κρούστα). Η Κριτσά παραβίασε τα παραπάνω σύνορα και η Κρούστα διαμαρτύρεται διότι παρά τις πολλές προσφυγές στο κράτος οι Κριτσιότες δεν υποχώρησαν με αποτέλεσμα τη διαμάχη των χωριών. Μετά από δικαστική έρευνα διαπιστώθηκε ότι η περιοχή αυτή ήταν μοιρασμένη σε τρία ίσα μέρη όσον αφορά στα χωράφια, αμπέλια, δένδρα, βασκοτόπια, στα χωριά Κριτσά, Κρούστα και Κηπόλη. Επίσης η έρευνα έδειξε ότι όλα αυτά τα κτήματα ήταν κρατικά και οι κάτοικοι δεν είχαν τίτλους κυριότητας. Οι Κρουστιανοί όμως ισχυριστήκαν ότι έχουν μάρτυρες ότι τα χωράφια ήταν δικά τους. Οι εξουσιοδοτημένοι της άλλης πλευράς (σ.μ. Κριτσά) ισχυρίσθηκαν ότι τα χωράφια του ΚΑΘΑΡΟΥ μέχρι τη ΣΤΑΥΡΟΣΟΥΛΑ είναι δικά τους από τη μέρα που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη. Από τις καταθέσεις τους και από το άρθρο 1175 του κτηματολογίου όμως προκύπτει ότι τα κτήματα είναι κοινόχρηστα για όλα τα χωριά. Επίσης οι κάτοικοι της Κριτσάς ισχυρίζονται ότι λόγω χρήσης πάνω από 50 χρόνια έχουν το δικαίωμα της χρησικτησίας η οποία όμως δεν ισχύει για τα δημόσια

κτήματακαι έτσι το Δικαστήριο δεν το θεωρεί ισχυρό στοιχείο σύμφωνα με τα άρθρα 1661 και 102. Έτσι για τα κτήματα που κατέχουν τώρα θα πρέπει να καταβάλουν ενοίκιο 450 οκάδες λάδι. Αναφέρονται πάλι σύνορα περιοχής, Από τα χωράφια της Κρούστας μέχρι την Πυροβολόπετρα επάνω πηγαίνοντας από τον κεντρικό δρόμο για Πρινόγια και την κορυφογραμμή από Λαγκόζια και από εκεί ευθεία στους μεγάλους βράχους και από Κηπούλη προς τα επάνω στο μεγάλο βράχο και από κει στο ρέμα που τους χωρίζει, αυτά είναι της Κριτσάς, και τα ενοίκια πληρώνονται στο Βακούφι του τζαμιού του Σουλτάν Μεχμέτ της Κάντια. Μετά από τα σύνορα αυτά και μέχρι τη θέση Καντί Μεϊντάν πηγαίνοντας από την κορυφογραμμή από το Καραβοσκάκι μέχρι τα Κακοκεφαλγιανά και μέχρι την Κηπόλη και την κορυφογραμμή Κρινολαγκόζια και από κει ευθεία στα μεγάλα βράχια στην Κηπόλη και το μεγάλο βράχο και από κει στο ρέμα και από την κορυφογραμή στο χωριό Κρούστα είναι μέρη των Βακουφίων. Τα υπόλοιπα από πυροβολόπετρα ευθεία επάνω μέχρι τον κεντρικό δρόμο στο Πουνάρ και από την κορυφογραμμή μέχρι τα Κρινολαγκόζια και από κει στην Κηπόλη στο μεγάλο βράχο και από κει είναι της Κρούστα 27 του 8ου μήνα του 1919 (σύγχρονη) 1334 (Εγκήρας)

Τίθενται Υπογραφές Ο Δ/ντης του Ιεροδικείου………. Κ.λ.π.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 38 Ενοικίου του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα ότι πλήρωσε στις 28 του 2 ου μήνα του1306, ο εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Ακτιβαλάκης 3.319 γρόσια και 130 παράδες για τα έτη 1304 και 1305 Ισοτιμία νομισμάτων : 3.319 γρόσια = 107 Γαλλικά Φράγκα και 31 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 39 Ότι ο Μπουλούκμπασης Νικολής πλήρωσε για λογαριασμό του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα 95 οκάδες και 100 δράμια λάδι ανοίκιο για το βασκοτόπι του Βακουφίου του Τζαμιού για το έτος 1261. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 40 Ότι ο Μπουλούκμπασης Νικολής πλήρωσε για λογαριασμό του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα 122 οκάδες λάδι ανοίκιο για το βασκοτόπι του Βακουφίου του Τζαμιού για το έτος 1262. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 41

1οςμήνας … … 170 και 300 2ος μήνας …… 175 και 0 3ος μήνας…… 155 και 0 4ος μήνας …… 166 και 200 5ος μήνας

158 και 200

6ος μήνας …… 28 και 200 7ος μήνας ………7 και 200 8ος μήνας …… 38 και 100 Τα παραπάνω ποσά πλήρωσε το χωριό Κριτσά για ενοίκιο Βοσκοτόπου στο Βακούφι του Τζαμιού για 8 μήνες για τα έτη 1253 , 1254 4 του 4ου μήνα του έτους 1255 ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 42 Ότι ο Μιναβάκης πλήρωσε για λογαριασμό του οικισμού Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα 450 οκάδες λάδι ανοίκιο για το βασκοτόπι του Βακουφίου του Σουλτάνου για το έτος 1279. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 43 Δεν διαβάζεται ΕΓΓΡΑΦΟ Νο 44 Η μετάφραση του φιρμανιού που αναφέρεται στην κυριότητα του Οροπεδίου καθαρού Όρους. Είναι το μεταφρασμένο από τον Μπεκίρογλου Μετάφραση απο την οθωμανική (παλαιά τουρκική) γλώσσα. Σ.Σ μεταφραστού Προηγείται εισαγωγή στην αραβική γλώσσα με κολακευτικά επίθετα προς τους Νομάρχη και Καδή (δικαστή) της Κανδιέ (Ηρακλείου),το δε κυρίως κείμενο έχει ως εξής. Όταν θα φθάσει (εις χείρας σας) το υψηλό αυτό φιρμάνι, ας γίνει γνωστό ότι ο υπουργός Βακουφίων κ.Χαφούζ Ισά Αγά, έχει στείλει έγγραφο προς την εξοχότητά μου στο οποίο αναφέρει ότι, ενώ δεν θα έπρεπε να υπάρχει καμιά ξένη παρέμβαση (εισβολή) όσον αφορά τις γαίες κι τα οροπέδια, με τα γνωστά τους όρια, που βρίσκονται στην περιοχή του χωρίου Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπέλου της Επαρχίας Λασιθίου της νήσου Κρήτης που ανήκουν στα βακουφικά του αειμνήστου Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν και κατέχονται ,από παλαιά, δυνάμει βακουφικών τίτλων υπό την μορφήν της διπλής μισθώσεως. Ήδη ορισμένα ξένα άτομα μπήκαν παράνομα ( εισέβαλαν) σ΄ αυτά (τα κατέλαβαν),και παρά τις μέχρι τώρα επανειλημμένες διαταγές μου προς τον αρμόδιο επιθεωρητή (για την έξωσή τους) ,οι διαταγές μου αυτές δεν έτυχαν εφαρμογής, με αποτέλεσμα να συνεχισθεί η κατοχή τους από τους εν λόγω ξένους.

Επειδή κατόπιν της γενομένης αιτήσεως από τους Μεχμέτ,Μουσταφά και Ισμαήλ ,με την οποία ζητείται τα ξένα άτομα αυτά να προσαχθούν ενώπιον της εξοχότητάς σας, αν δεν συμμορφωθούν και πάλι στις παρούσες διαταγές μου, για την έξωσή τους. Επειδή όταν ανατρέχουμε στα παλαιά βιβλία του Ταμείου του Κράτους μου, βρίσκουμε ότι είχαν εκδοθεί και προγενέστερες διαταγές μου ως φιρμάνι κατόπιν της αιτήσεως των ειρημένων ,η εφαρμογή των οποίων είχε ανατεθεί στον αρμόδιο επιθεωρητή. Ήδη παρουσιάσθηκε ενώπιον του Ιεροδικείου ο Μεχμέτ του Χασάν ,ως πληρεξούσιος των ειρημένων Μεχμέτ ,Μουσταφά και Ισμαήλ τέκνων του Χουσεϊν, κατοίκων της επαρχίας Κανδιέ (ηρακλείου) και ανέφερε, με την ιδιότητά του αυτή, οτι οι ανωτέρω (εντολείς του) είναι ( νόμιμα) κάτοχοι από κοινού ,κι υπό την μορφήν της διπλής μισθώσεως, δυνάμει τίτλων αλλά και άλλων επισήμων εγγράφων και διαταγών, των ως άνω γαιών και οροπεδίων που ανήκουν στο βακούφιο (ίδρυμα) του Ιερού Τεμένους που βρίσκεται στην επαρχία (πόλη) Κανδιέ ( Ηράκλειο) και αναγέρθηκε από τους ανωτέρω ,και τα οποία (ακίνητα) βρίσκονται στη θέση «Τουρλού» που είναι γνωστή και σαν « χώρος καδή» της περιοχής του χωρίου Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπέλου της Επαρχίας Λασιθίου της νήσου Κρήτης, που ορίζονται (γύρωθεν): Ξεκινώντας από τον γκρεμό , φθάνουμε στη Χαλαουρακάκη, εκείθεν ,ακολουθώντας τα βουνά , φθάνουμε ,από το Μπαδουβαρουλίνο μέχρι την Μοτόζη ( ή Μοκόζη),εκείθεν δε από το Καναπόλακο ,που είναι απέναντι από την ως άνω τοποθεσία, ακολουθώντας τις κορυφές των βουνών, φθάνουμε στη Ζάγιο, εκείθεν, από την τοποθεσία « Φώκιες» φθάνουμε στην Κακοκηγιλιά, εκείθεν, ακολουθώντας την κορυφοσειρά των βουνών ,φθάνουμε στο στενό « Εμίρμποη»,εκείθεν (συνέχεια) μέχρι να φθάσουμε στο Ασιρμαλή, και εκείθεν, από την τοποθεσία Πρασίρι μέχρι το Κορμιπατσόρ ,και εκείθεν απο την Μεσημεριά στη Κοτσιφόρα,και μετά από την τοποθεσία Φόγια μέχρι την Μουλαζηιμιγιέ, και απ’εκεί μέχρι την Πυροβολόπετρα, που είναι κι το τελευταίο σημείο, η συνολική έκταση των οποίων ανέρχεται στα πεντακόσια(500) στρέμματα περίπου, και τα οποία (γαίες και οροπέδια) ανήκουν στα Βακουφικάτου Σουλτάνου Μεχμέτ Χαν που αφιερώθηκαν κατά την κατάκτηση της νήσου Κρήτης, και έκτοτε εκμισθώνονται σύμφωνα με τους όρους της αφιερώσεως, με τον όρο τα έσοδα αυτών να δαπανώνται υπέρ του ως άνω Ιερού Τεμένους, και δη για το άναμμα των καντηλίων του, τα οποία έσοδα θα είναι τετρακόσια πενήντα (450) βακιέ-δογάν που θα προέρχονται από την ετήσια εκμίσθωσή τους. Και ενώ ο τρόπος αυτός της κατοχής, με την μορφήν διπλής μισθώσεως ,συνεχίσθηκε να εφαρμόζεται μέχρι πρότινος από τους ειρημένους εντολείς μου, έναντι του ετησίου μισθώματος των τετρακοσίων βακιέ-δογατζίν, αυτοί (οι εντολείς) πέρα του μισθώματος αυτού, έδωσαν ως αύξηση και τρείς χιλιάδες

(3.000) ακτσέδες (λίρες) προς όφελος κι για την ενίσχυση του Βακουφίου ,και έτσι τα κατείχαν απο κοινού. Ορισμένοι ξένοι όμως ,παρά τις κατ΄ έπανάληψη εκδοθείσες μέχρι τώρα διαταγές μου (στο θέμα αυτό),ήτοι το βακουφικό τίτλο, το φερμάνι μου με ημερομηνία του μηνός Ρετζέπ του έτους χίλια τριακόσια είκοσι τέσσερα ( καθ΄ ημάς 1809 μ.χ),καθώς άλλα τρία φιρμάνια με διάφορες χρονολογίες, και ζητήθηκε η έξωσή τους, αυτοί δε ενεργούντες αντιθέτως, εξακολουθούν να τις παραβιάζουν ( τις διαταγές) αναφορικά με τις ως άνω γαίες και τα οροπέδια. Επειδή είχε προηγηθεί, στο θέμα αυτό ,η έκδοση άλλου φιρμανιού μου με ημερομηνία είκοις οκτώ Σιαμπάν του έτους χίλια διακόσια είκοσι οκτώ ( καθ ημάς 1813 μ.χ),κατόπιν αιτήσεως του πρώην επιθεωρητού Μαχμέτ Ζεκή και με την φροντίδα του τέως υπουργού Βακουφίων Μεχμέτ Ανμπέρ Αγά, παρά ταύτα ,όμως οι ξένοι αυτοί συμμορφώθηκαν προς τις διαταγές των φιρμανιών μου αυτών. Ήδη εκδόθηκε στο θέμα αυτό το παρόν ( φιρμάνι μου) ,στις διαταγές του οποίου η υπακοή ( η συμμόρφωση) είναι υποχρεωτική, και μόλις περιέλθει ( εις χείρας σας),διατάσσω συμμόρφωση προς τις διαταγές του καθώς και των προηγουμένων τοιούτων όπως αναφέρω ανωτέρω, και αξιώνω όπως παρεμποδισθεί κάθε ξένη παραβίαση (κατάληψη) των ως ανω γαιών και οροπεδίων ,οι δε παραβάτες να εξωθούν (βίαια) απ’ αυτά ,επ’ απειλή της προσαγωγής τους ενώπιον της εξοχότητας μου στην αντίθετη περίπτωση, για να δικασθούν παρουσία και του επιθεωρητού βακουφίων. Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η εφαρμογή (διαταγών μου) είναι υποχρεωτική, ότι δεν θα επιτρέψετε διαφορετική ενέργεια, κι ότι πρέπει να μείνετε πιστοί στο έμβλημά μου. 15 του μηνός Σαφέρ του έτους 1232 Εγείρας ( καθ΄ ημάς 1817 μ.χ) Βεβαιούται σύμφωνα με το άρθρο 53 του κώδικα περί Δικηγόρων ότι η παρούσα μετάφραση, γενομένη υπ΄εμού ,αφορά το συνημμένο έγγραφο που έχει συνταχθεί στην οθωμανική (παλιά τουρκική ) γλώσσα. Κομοτηνή 26.6.2001 Ο μεταφράσας Δικηγόρος ΑΔΕΜ ΜΠΕΚΗΡΟΓΛΟΥ Λ.ΗΡΩΩΝ 7 ΤΗΛ 26261 ΑΦΜ 014474879 ΔΟΥ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Επικυρούται το γνήσιο της υπογραφής του ως άνω Αδέμ Μπεκήρογλου παρ’ εφέταις δικηγόρου στο πρωτοδικείο Ροδόπης Κομοτηνή 2.7.2001 Ο πρόεδρος του δικηγορικού Συλλόγου Ροδόπης. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Νο 45 Ότι ο οικισμός Κριτσά της Κοινότητας Μιραμπίλα πλήρωσε 450 οκάδες λάδι για τα έτος 1286 ενοίκιο για βοσκότοπο του Βακουφίου του Τζαμιού του Σερίφ Σουλτάν Μεχμέτ. 2ος μήνας του έτους 1286 Σημείωση

Σε όλες τις χρονολογίες (έτος εγγίρας) προστίθενται 585 έτη ώστε να αποδοθεί η κατά το Γρηγοριανό ημερομηνία. Ελληνικά Έγγραφα που αναφέρονται στο Οροπέδιο Καθαρού Όρους. Έγγραφο Νο 3α 4.11.1880 Πρόκειται για μετάφραση αποσπάσματος Αυτοκρατορικού Φιρμανιού περί του Καθαρού όρους που καθορίζει τα σύνορά του.

Έγγραφο Νο ( 4.1) 27.3.1881

Έγγραφο Νο 5 3.12.1881 Πρόκειται για διαμαρτυρία των κατοίκων της Κριτσάς εναντίων Μαρτζάκου και Μιχαήλ Καλογρήδιδων κατοίκων Μαλών για ξερίζωμα άγριου ελαιόδεντρου που αποτελούσε όριο στη θέση Κοτσιφονερό. Αυτό έγινε διότι εκκρεμούσε αγωγή και δεν μπορούσαν να προβούν σε άλλο ένδικο μέσο.

Έγγραφο Νο 7 Πρόκειται για πρακτικό συνεδρίασης σχετικό με την διαφορά Κριτσάς και Κρούστα για τα σύνορα του Καθαρού.

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ Α.- ΚΡΙΤΣΑ – ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ – ΡΩΜΑΝΟΥ –ΚΡΟΥΣΤΑΣ – ΠΡΙΝΑ – ΚΑΛΟ ΧΩΡΙΟ Β.-ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΚΡΙΤΣΑ – ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ - ΚΡΟΥΣΤΑ – ΚΡΙΤΣΑ Από τις αξιολογότερες διαδρομές για ποδηλάτες ,με πολλές εναλλαγές στη βλάστηση και τεράστια ποικιλία σπάνιων ειδών από την παγκοσμίου ενδιαφέροντος χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Το οροπέδιο ΚΑΘΑΡΟ ,τρίτο σε έκταση στην Κρήτη ,παρουσιάζει ενδιαφέροντα μεγάλης σπανιότητας . Ξερολιθικά κτίσματα παραδοσιακής Κρητικής αρχιτεκτονικής .απολιθώματα νάνων ιπποποτάμων,ελεφάντων και θαλασσίων οστράκων ,δάσος κυπαρισσιών,πρίνων και άλλων αειθαλών και φυλλοβόλων δένδρων. Ολόκληρη η διαδρομή ΚΡΙΤΣΑ-ΚΑΘΑΡΟ-ΚΡΟΥΣΤΑ είναι γεμάτη ενδιαφέροντα . Πολύ πριν τα χωριά Κρούστα,Πρίνα μέχρι το Καλό Χωριό ολόκληρα δάση ορεινής και παραθαλάσσιας πεύκης,δίνουν μοναδικές αποχρώσεις του πράσινου τοπίου. Τα αρχαιολογικά ,σπηλαιολογικά ,Βυζαντινού και άλλα μνημεία, συμπληρώνουν αυτή την καταπληχτική διαδρομή,που είναι μια από τις αξιολογότερες της Κρήτης. Πως βλέπει το Οροπέδιο του Καθαρού ‘Όρους ο Γιώργος Αφορδακός Κρίθηκε σκόπιμο να παρουσιάσουμε αποσπάσματα από τη δημοσίευση άρθρου του Γιώργου Αφορδακού που μας δίνει μια πλήρη εικόνα το τι είναι αυτή η περιοχή του Καθαρού πού εξακολουθεί να παραμένει στο πέρασμα των αιώνων η ίδια όταν από την περίοδο της Μινωικής εποχής κυρίως οι Αιγύπτιοι εισάγουν ξυλεία κυρίως από κυπαρίσσι και που ήταν οι πρώτοι σοβαροί λόγοι της καταστροφής των Κρητικών Δασών. ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΚΡΙΤΣΑ – ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ , ΔΑΣΟΣ ΚΡΙΣΑΣ – ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ(Μια σπανίου φυσικού, ιστορικού , αρχαιολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος ,ενότητα χάνεται). Αθήνα 21 Αυγούστου 1995 Του Γεωργίου Αφορδακού-Ιδρυτικό μέλος Ομίλου Υπεραποστάσεων Κρήτης -Μέλος της Εθνικής Ομάδας Στίβου (Μαραθωνίου δρόμου και Υπεραποστάσεων--Μέλος της Εταιρείας Προστασίας της Ελληνικής Φύσης-Μέλος της Greenpeace -Μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας. Οι Αρχαίες μαρτυρίες μιλούν για μια Κρήτη δασοσκεπή απ'άκρου σ'ακρον.Απο την Μινωική κιόλας εποχή οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εισάγουν κρητική ξυλεία και κυρίως κυπαρίσσι του Μίνωα,γνωστό για τις αντισηπτικές του ιδιότητες. Η κάθοδος διαφόρων φυλών - Αχαιών και Δωριέων - η πίεση και μετακίνηση προς τα ορεινά των Μινωϊτών (ορεινοί Μινωικοί οικισμοί) με την ταυτόχρονη γεωργική και

κτηνοτροφική εκμετάλλευση της γης - την αποψίλωση και εκχέρσωση των δασών,ήταν οι πρώτοι σοβαροί λόγοι της καταστροφής του δασικού παράδεισου της Κρήτης. Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Ενετοί και Τούρκοι ως και οι δυνάμεις του άξονα στα μέσα του αιώνα μας σε συστηματική δασική εκμετάλλευση -εξαγωγή ξυλείας, κατασκευή πλοίων, πυρπόληση και αλόγιστη χρήση για τις καθημερινές ανάγκες ,έδωσαν τη χαριστική βολή στις γόνιμες παραλιακές ζώνες στην αρχή, μα κυρίως στους μεγάλους ορεινούς όγκους της Κρήτης ( Λευκά όρη, Ψηλορείτη,Αστερούσια όρη,Δίκτη). Το Δάσος της Κριτσάς ,με τους μνημειακού μεγέθους πρίνους, ασφεντάμους, αζιλάκους, αργουλίδες (άγριες ελιές),τα λιόπρινα ,την αμπελιτσά (abelicea - ενδημικό δένδρο της Κρήτης),το κυπαρίσσι του Μίνωα (όπως και το πυραμιδικό και πλάγιο) σε συγκεκριμένη ζώνη και σε σχεδόν οριοθετημένη υψομετρική συγκέντρωση, είναι το μοναδικό στην Ανατολική Κρήτη ( Δάσος),μαζί με τα αντίστοιχα του Ασκύφου και της Σαμαριάς που συγκροτούν συγκεντρωτικούς πυρήνες κυπαριόδασους - σε ολόκληρη την Κρήτη -και που δείχνουν πως επικρατούν και αποτελούν τους τελευταίους εναπομείναντες κυπαρισσώνες από τα Αρχαία Μινωϊκά δάση του είδους τους (απέχει περίπου 200 χιλ) .από το κοντινότερο προς τα δυτικά - του Ασκύφου στο Νομό Χανίων. Τα δάση Κυπαρισσιού - Κριτσάς ,Ασκύφου και Σαμαριάς - είναι τα μοναδικά που διαθέτουν μεμονωμένα δένδρα που πλησιάζουν τις προϋποθέσεις και τις προδιαγραφές φυσικών μνημείων για άμεση προστασία ( ύψος,διάμετρος κορμού,πολυδιακλάδωση-χαρακτηριστικό των αναβλαστικών ικανοτήτων του κυπαρισσιού του Μίνωα α) παρά τις υλοτομίες των υψηλοτέρων και με μεγαλύτερη διάμετρο τώρα και αιώνες για διάφορες χρήσεις και κατασκευές (στέγαση, άντληση νερού,οικιακά σκεύη). Επικεντρώνοντας το θέμα μας στη οριοθετημένη δασική περιοχή μεταξύ ΚριτσάςΦαραγγιού, Δάσους Κριτσάς - Αλοδας (Τσίβης : 1500 μ) μπορούμε να κάνουμε παρατηρήσεις απ'όπου εξάγονται απογοητευτικά συμπεράσματα. Το δάσος απλώνεται σ' 'ένα φυσικότατο κόρφο,ιδανικά προσανατολισμένο στην Ανατολή και ευνοημένο ,λόγω των ορεινών όγκων ( ΒΑ,Δ,ΝΔ) από αρκετές ετήσιες βροχές,έχει μείνει εγκαταλειμμένο τώρα και 10 ετίες στην ανελέητη καταστροφική εκμετάλλευση μιας μειοψηφίας - που έχουν άμεση σχέση με το χώρο - συνεχίζοντας αδιάκοπα την καταστροφή τόσους...αιώνες από γενιά σε γενιά. Ένα ιδιαίτερου φυσικού κάλους τοπίο έχει αφεθεί στην τύχη, στις ορέξεις και στο (α)φιλότιμο των παραπάνω ατόμων: στην αδιαφορία τόσο των κρατικών φορέων

οποιασδήποτε βαθμίδας,όσο και των δημοτών (Κριτσωτών) που κατέχουν την αδιανέμητη κυριότητα της περιοχής. Το 40% του κτηνοτροφικού δυναμικού του Νομού Λασιθίου που εκπροσωπεί η κτηνοτροφική τάξη της Κριτσάς και που παραμένει σχεδόν εξ ολοκλήρου για πολλούς μήνες κάθε χρόνο στη δασική περιοχή οι αίγες - (που όλοι γνωρίζουν σε παγκόσμια κλίμακα για τη συμμετοχή τους στην καταστροφή κάθε είδους βλάστησης -παραμένουν στο δάσος σχεδόν όλο τον χρόνο) έχουν κυριολεκτικά αποψιλώσει και τείνουν να εξαφανίσουν εντελώς ,τη χαμηλή βλάστηση - σπάνια είδη χλωρίδας ( ορχιδέες ,πεόνιες, αμπελίτσες, χαμολιές κ.λ.π) ενώ πολλά αλλά έχουν χρόνια να βλαστήσουν και αναγνωρίζονται μόνο από έμπειρο μάτι από το μόνιμα άφυλλο ρίζωμά τους. Ακόμα και τα ψηλότερα δένδρα δεν είναι δυνατόν να ξεφύγουν από την αιγοβοσκή με την τοποθέτηση σκάλας για να είναι εύκολο το σκάλωμα των αιγών ή το κόψιμο με αλυσοπρίονο πολλές φορές των μεγάλων κλώνων - κυρίως πρίνων. Η ελεύθερη αιγοβοσκή χιλιάδων αιγών σε σχετικά μικρή για τον αριθμό τους έκταση,μαζί με την υλοτόμηση με αλυσοπρίονα ( κατά μήκος της οδικής διαδρομής Κριτσάς -Οροπεδίου Καθαρού και των διακλαδώσεών της για της κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις) τη χρήση και μεταφορά προς πώληση των ξύλων με αγροτικά αυτοκίνητα μεγάλου κυβισμού στην ευρύτερη περιοχή ( Ιεράπετρα, Οροπέδιο Λασιθίου). Ποτέ δεν έχουν επιβληθεί οι κυρώσεις του νόμου παρότι έχουν προκύψει αποδεικτικά στοιχεία για συγκεκριμένα άτομα οι υποθέσεις έχουν αποσιωπηθεί ενώ,τα ίδια άτομα συνεχίζουν προκλητικά και απροκάλυπτα - εκ του ασφαλούς - το καταστροφικό τους έργο. Είναι καθολική απαίτηση η παραδειγματική τιμωρία και η πρακτικά εφαρμογή της δασικής νομοθεσίας για να σταματήσει το κούρσεμα - κυριολεκτικά - της " Πιο αγαθής και απλόχερης " από τη φύση τύχης της περιοχής μας - ενός μοναδικού δάσους. Η ανεξέλεγκτη κατασκευή κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων και περιφράξεων σε εκτάσεις πολλών στρεμμάτων πυκνής βλάστησης αποτελούν μόνιμη πληγή σε πολλές περιπτώσεις μέσα στο κέντρο του δασικού πυρήνα όπου, και επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να δημιουργήσουν πρόσβαση με κτηνοτροφικούς δρόμους που πρόσφατα με την ανοχή των άμεσα επιφορτισμένων για τη δασική προστασία παραγόντων τείνει να εμφανιστεί σαν δρόμος δήθεν δασοπυρόσβεσης πυροπροστασίας, και ο οποίος βέβαια πρέπει να περάσει ακριβώς από τις παράνομες – σύμφωνα με την δασική νομοθεσία - και τη μοναδικότητα της περιοχής - κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις.

Η διάνοιξη δασικού δρόμου στην καρδιά του δάσους (δασικού πυρήνα),αποσκοπεί και μόνο στην κτηνοτροφική εκμετάλλευση, προηγούμενες προσπάθειες διάνοιξης δρόμου από άλλη κατεύθυνση δεν καρποφόρησαν λόγω (ευτυχούς) αντίδρασης ιδιοκτητών των δασικών εκτάσεων.Η υλοποίηση του παραπάνω σχεδίου θα αποτελέσει την αρχή της καταστροφής από την υλοτόμηση ) όπως στον οδικό άξονα Κριτσάς - Καθαρού) εφόσον θα παρέχει τη δυνατότητα προσέγγισης στα αγροτικά αυτοκίνητα και τη χρήση της ταχύτατης καταστρεπτικής λύσης του αλυσοπρίονου. Η ευρύτερη περιοχή ,Φαράγγι - Δάσος Κριτσάς - Καθαρό,πρέπει να σταματήσει να αντιμετωπίζεται - πρώτιστα - σαν κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης περιοχή ( ζώνη κτηνοτροφική ) όπως γίνεται έως σήμερα και έχει σαν αποτέλεσμα την ταχύρυθμη καταστροφή και αποψίλωση της από τη μοναδική και σπάνια βλάστηση τόσο για τον ευρύτερο Κρητικό και Ελληνικό χώρο, όσο και σε παγκόσμια κλίμακα - σε περιπτώσεις ενδημικών ειδών ( Αμπελίτσα - Abelicea , Κυπαρίσσι του Μίνωα κ.λ.π). Η διάνοιξη του δασικού δρόμου λόγω της μορφολογίας του εδάφους ( μεγάλη κλίση, ασταθές διολισθαίνον έδαφος) του ξεριζώματος πολλών δένδρων ( κυπαρισσιών και πρίνων ) και η καταστροφή πολλών άλλων από την πτώση των βράχων κατά τη διάνοιξη τραυματισμός της άριστης αισθητικής του τοπίου δημιουργία μικροκλιμάτων και η συσσώρευση άλλων απρόβλεπτων προβλημάτων ( δημιουργία νέων κτηνοτροφικών μονάδων) δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι όλα συγκλίνουν προς την τελική καταστροφή. Ας σημειωθεί ότι η μέχρι σήμερα αλόγιστη εκμετάλλευση και ο χαρακτηρισμός κτηνοτροφικής ζώνης καλύπτονταν από το πέπλο της άγνοιας ή της υποτίμησης της περιοχής από το Υπουργείο Γεωργίας, Περιβάλλοντος, Γενικής Γραμματείας Δασών,Τοπικής Δασικής Υπηρεσίας ,Κοινότητας Κριτσάς,κατάσταση για την οποία ευθύνονται κυρίως οι δύο τελευταίοι φορείς (τοπικό δασαρχείο ,Κοινότητα Κριτσάς).Ακόμα και σ παλιότερα συγγράμματα ενεργητικότατων δασολόγων ( Αστέριος Ζάχαρης,Τάσος Στεφάνου) ούτε καν αναφέρεται ,λόγω του απόκεντρου ( αν και κοντά στον οδικό άξονα) της περιοχής. Τα πρώτα δημοσιεύματα για τα ξεχωριστού φυσικού κάλους και ενδιαφέροντος δάσους με τη συγκέντρωση τόσων προϋποθέσεων ( χλωρίδας, πανίδας, αρχαιολογικού, σπηλαιολογικού, παλαιοντολογικού, ενδιαφέροντος ) είδαν το φώς μόλις πριν 1 1/2 χρόνο σε εφημερίδες και περιοδικά ( Αργώ,Κόσμος και Τουρισμός,Κρήτη,Στιγμές -

Ηρακλείου ,Κορφές - Ορειβατικού Αχαρνών) και μέσω ραδιοφωνικών εκπομπών " Ράδιο Κρήτη' - Ηράκλειο και άλλων αθηναϊκών εντύπων. Παλαιότερες αναφορές γινόταν μέσα από δικαστικές περιπέτειες μεταξύ γεωργών κτηνοτρόφων,παρανομίες παράκαιρης βοσκής και παράνομος υλοτόμησης που είχαν και σαν θετικό αποτέλεσμα την κατοχή ειδικής άδειας από τον ενδιαφερόμενο που έπρεπε βέβαια να κατέχει και κυριότητα έστω και αδιανέμητης έκτασης,για υλοτομία. Αποτελεσματικές είχαν υπάρξει εκείνη την περίοδο οι επιβλέψεις των δασικών υπαλλήλων και αγροφυλάκων.Τα τελευταία 20 χρόνια η μεν επίβλεψη δασικών υπαλλήλων απουσιάζει , η δε αγροφυλακή βρίσκεται στο στάδιο διάλυσης. Αυτή είναι ακριβώς η περίοδος που έγινε και γίνεται μέχρι τώρα,η μεγάλη και εγκληματικού βαθμού καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος - πράσινου. Ελπίζουμε η τελευταία κινητοποίηση της Τοπικής Δασικής Υπηρεσίας των αξιόλογων Πνευματικών Ιδρυμάτων της χώρας του Πανεπιστημίου Κρήτης και Θεσσαλονίκης, της Νομαρχίας, της Κοινότητας και του Γυμνασίου Κριτσάς ,καθώς και τοπικών εθελοντικών πρωτοβουλιών να αποδώσει άμεσα καρπούς και να αλλάξει εκ βάθρων το παλιό και έως τώρα επικρατούν εγκληματικό για το περιβάλλον - και τη φυσική κληρονομιά μας - καθεστώς. Άμεσος στόχος η αποτροπή διάνοιξης του (βαπτισμένου ) δασικού δρόμου Δασοπυπροστατευτικού δήθεν χαρακτήρα,που προβλέπεται να κοστίσει πάνω από 80.000.000 δρχ. Ίσως οι βιοτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής τις προηγούμενες του 1960 δεκαετίες και κυρίως της κατοχής να δικαιολογούσαν κάποια αθέμιτη και ανάρμοστη δασική εκμετάλλευση. Υλοτομία,ξυλοκάρβουνα κ.λ.π., εν τούτοις εκείνη την περίοδο υπήρχε συγκεκριμένος έλεγχος από τη δασική υπηρεσία ( ειδική άδεια για κοπή και χρήση ξυλείας - δοκαριών, μεσοδοκιών ,στύλων, φιαλωμάτων κ.λ.π) όπως αναφέραμε παραπάνω. Μόνο η επιτήρηση εκ μέρους της Δασικής Υπηρεσίας, συγχρόνως με την ενεργοποίηση εθελοντών για φύλαξη και επιμόρφωση ,η πολύ προσεγμένη και προμελετημένη αξιοποίηση του δάσους, ώστε να μην διαταραχθεί η ήρεμη χωρίς τραυματισμούς και ενοχλήσεις φυσική ανάπτυξή του θα δημιουργήσουν κλοιό προστασίας και συγχρόνως θα καταστεί ωφέλιμη πηγή αναψυχής , πόλος έλξης και διαφήμισης για τη σπάνια φυσικού παραδοσιακού και πολιτιστικού κάλλους και ενδιαφέροντος ενότητα, Καθαρού - Δάσος, Φαράγγι Κριτσάς ( το Φαράγγι της Κριτσάς πρέπει να είναι το δεύτερο σε μήκος φαράγγι της Κρήτης - πάνω από 13 χιλιόμετρα - μετά το φαράγγι στης Σαμαριάς - 17 χιλιόμετρα – και ίσως το πιο ιδιόρρυθμα προσανατολισμένο Β προς Ν λόγω της πίεσης των Ευροαφρικανικών

πλακών):με πιο ποικίλη δενδρώδη βλάστηση και χλωρίδα γενικά).Στο πέρασμά του αφήνει δεξιά και αριστερά πλήθος από άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία (σπηλαιοβάραθρα εξερευνημένα και μη, ξερολιθικά ζεγόσπιτα, ξερολιθικές Μαοϊκού τύπου στρογγυλές υδατοδεξαμενές στέρνες, πολύχρωμες σταλακτικές απορροές, ολόκληρες συστάδες από αργουλίδες - αγριελιές, ενώ καταφύονται κατά μήκος του σχεδόν όλα τα είδη της υψηλής βλάστησης της ευρύτερης ζώνης,εκτός της Αμπελιτσάς ( abelicea) που ενδημεί σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Κοντά στην έξοδό του - με τα κατακόρυφα τοιχώματα παρουσιάζει το στενότερο σημείο από τα φαράγγια της Κρήτης - πλάτος λιγότερο από 1,5 μέτρο. Τα αρχαιολογικά πάρκα και ο χαρακτηρισμός σε ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και εθνικών δρυμών άλλων περιοχών ωχριούν μπροστά στο πολυποίκιλο της παραμελημένης αυτής περιοχής που θα σωθεί μόνο αν αλλάξει η ανθρώπινη συμπεριφορά και απομακρυνθεί η πραγματική μάστιγα,ο υπ 'αριθμόν ένα εχθρός κάθε είδους βλάστησης η ΑΙΓΑ ( είμαστε η μοναδική Ευρωπαϊκή χώρα ,που έχουμε ελεύθερη αιγοβοσκή -πράγμα που έχει σταματήσει ακόμα και η Αλβανία ). Η αιγοτροφία στην Ελλάδα και ειδικά στην Κρήτη επιδοτείται κατά παράβαση και μετά από καταστρατήγηση του κοινοτικού κανονισμού- της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι ακαθόριστο πόσες χιλιάδες αίγες υπάρχουν σχεδόν μόνιμα για όλο το χρόνο στη δασική αυτή περιοχή. Μόνο η άμεση αξιοποίηση των μεσαιωνικών και αρχαιότερων Μινωικών μονοπατιών και καλντεριμιών που διασχίζουν ακόμα και σήμερα σχεδόν ατόφια (όπου δεν πέρασαν αγροτοκτηνοτροφικοί επιδοτούμενοι δρόμοι) το δάσος και προσεγγίζουν άμεσα και εξ επαφής το χώρο, με την ταυτόχρονη διαμόρφωση χώρων αναψυχής ( καθιστικών, τραπεζών, ξυλοκατασκεύαστων υπαίθριων οργάνων γυμναστικής,παιδικών χαρών,διαμόρφωση φυσικών πηγών) που θα το καταστήσουν επισκέψιμο και πόλο έλξης ευχάριστης φυσικής ζωής για πεζοπόρους,ορειβάτες και ειδικότερα σχολεία από την εγγύτερη περιοχή - επισκέψεις συνδυασμένες με περιβαλλοντική επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση για την προστασία της φύσης και τη δημιουργία συνείδησης που να αποτρέπει ανάρμοστη συμπεριφορά στα ζωογόνα φυσικά αγαθά,θα αποδειχθούν σωτήρια. Το Ευρωπαϊκό ορειβατικό μονοπάτι Ε4 που διασχίζει όλη την Ευρώπη έχει χαραχθεί να διασχίσει το συγκεκριμένο αξιόλογο φυσικού ενδιαφέροντος άξονα: Σελάκανο Καθαρό - Δάσος και Φαράγγι Κριτσάς και αποσκοπεί συν τοις άλλοις στην αμεσότερη προστασία του - που θα πηγάζει από τη συχνή ανθρώπινη

παρουσία,αποτρέποντας τα αρνητικά σημεία της σημερινής εγκατάλειψης του δάσους στους ανεξέλεγκτους καταστροφείς του. Ζητούμε την άμεση παρέμβαση των αρμοδίων υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης για τη διάνοιξη και απελευθέρωση του χώρου από τις παράνομες περιφράξεις ( έχουν δημιουργηθεί με στύλους από κομμένα δασικά δένδρα) που καθιστούν αδύνατη τη διάπλαση του Μονοπατιού Ε4 και ως εκ τούτου την επίσκεψη σε πολλά σημεία του δάσους( τουλάχιστον 10 περιφράξεις έχουν τοποθετηθεί κάθετα μόνο στην κατά μήκος πορεία του φαραγγιού, ενώ άλλες έχουν τοποθετηθεί κατά μήκος ή κάθετα σε παλαιά Μινωικά καλντερίμια και μονοπάτια στην πορεία Κριτσά - Καθαρό, χρησιμοποιώντας για στήριξη στις πέτρες από τα σκαλοπάτια των καλντεριμιών, καταστρέφοντας και κλείνοντας χωρίς κανένα έλεγχο μια οδική διαδρομή εκατοντάδων ή και χιλιάδων χρόνων. Οι παραπάνω ενέργειες προστασίας θα έχουν θετικότατο αντίκτυπο στην τόνωση της τουριστικής κίνησης στην ευρύτερη περιοχή – τουριστική ζώνη (κόλπου Μεραμπέλλου-Ιεράπετρας -Σητείας,Μαλίων -Χερσονήσου) από ομάδες επισκεπτών φυσιολατρικού ενδιαφέροντος, πράγμα που διευκολύνεται και από την εγγύτητα των περιοχών αυτών ( 35 χλμ μέσος όρος),επίσης θα αποτελέσει την αρχή για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού στο Ανατολικό συγκρότημα της Δίκτης-Οροπεδίου Καθαρού. Θα αποκομίσουμε ευμενέστατα σχόλια για την υποδειγματική προστασία του φυσικού πολιτιστικού περιβάλλοντος και δη του κρητικού που παρουσιάζει παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ο ενιαίος χώρος στον οποίο αναφερθήκαμε αναλυτικά απαιτεί άμεση, πρακτική και ουσιαστική προστασία κατοχυρωμένη και εξασφαλισμένη με συγκεκριμένους και καθορισμένους νόμους και θεσμούς. Η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά μας αλλοιώνεται, αλλοτριώνεται και καταστρέφεται με ταχείς ρυθμούς. Η απραξία και η απάθεια όλων μας - ιδιωτική και κρατική - για τα συμβαίνοντα, έχει φτάσει σε όρια που απειλούν και αφήνουν πολλές φορές ερωτηματικά για την αναγνώριση της εθνικής μας ταυτότητας, η ανοχή μας είναι το ίδιο εγκληματική γιατί ενθαρρύνει τη συνέχιση μιας επικίνδυνα νοσούσας κατάστασης. Πρέπει να αναρωτηθούμε που πάμε, να αναγνωρίσουμε και να συνειδητοποιήσουμε από ποιούς προγόνους προερχόμαστε ή θέλουμε τέλος πάντων, να υπερηφανευόμαστε ότι καταγόμαστε, να αναλάβουμε επί τέλους έστω και σαν απλές ( ζωικές ) οντότητες τις υποχρεώσεις μας.

Το φυσικό μας περιβάλλον και η πολιτιστική κληρονομιά, το παρελθόν και το παρόν για να έχουν μέλλον δεν αντέχουν άλλο στην εξαργύρωση των δικαιωμάτων μας απέναντί τους. Το χρέος μας πρέπει να καταβάλλεται άμεσα, διαφορετικά οδηγούμε εκ του ασφαλούς το παρελθόν και το παρόν όχι στο μέλλον αλλά στο τέλος. Οι σοφοί και διανοούμενοι της εποχής μας, αποφάνθηκαν ότι οι Μινωτής και οι Βουσμάνοι της Αφρικής είναι οι μοναδικοί αρχαίοι λαοί που αγάπησαν και αγκάλιασαν τόσο στοργικά το φυσικό περιβάλλον, μια εκτίμηση, ένα θαυμασμό ,ένα θαυμασμό που εκδήλωναν καθημερινά μέσα από τις παραστατικότατες καλλιτεχνικές και κυρίως ζωγραφικές δημιουργίες που μας άφησαν - μέσα από την ίδια τη ζωή και την συμπεριφορά τους. Αν θέλουμε οι ρίζες μας να κρατούν από τους αυτόχθονες Κρήτες - Μινωϊτες ,οι οποίοι είχαν κοιτίδα τους αυτό τον κοσμοξακουσμένο τόπο πρέπει να συμπεριφερθούμε ανάλογα: με αγάπη, φροντίδα, θαυμασμό και εκτίμηση, αλλιώς αυτός ο τόπος δεν μας σηκώνει και δεν μας ανέχεται. Αυτή η καταγωγή ( από θαυμαστούς και δημιουργικούς προγόνους που ύμνησαν και σεβάστηκαν τη γη που τους γέννησε, τους γαλούχησε και τους έθρεψε),δεν μας ταιριάζει. Η προσωπική μας προσφορά δεν τελειώνει σε ότι αυτοεξυπηρετεί τα ατομικά μας συμφέροντα και μόνο, αλλά και από το δόσιμο της θέλησής μας-ψυχή και σώμα - σε τέτοιο βαθμό που να συμβάλλει στην αναβάθμιση και όχι στην υποβάθμιση του τόπου - της πατρίδας. Η προστασία των ( απαραίτητων) φυσικών και ζωτικών στοιχείων ταυτίζεται απόλυτα με την ατομική και κοινωνική μας ευτυχία ,την ευδόκιμη κοσμική μας παρουσία. Ελπίζουμε στην πρακτική και ουσιαστική προσφορά καθώς και την ευαισθησία όλων των αρμοδίων κρατικών και μη φορέων και κυρίως: Των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, των Κρατικών υπηρεσιών ,των Τοπικών φορέων ,του ντόπιου στοιχείου, από την ανταπόκριση του οποίου εξαρτάται η εφαρμογή των θετικών παρεμβάσεων και η σωτηρία της αξιόλογης αυτής περιοχής. Συντάκτης Γιώργος Αφορδακός

Αποφάσεις των κοινοτικών Συμβουλίων που αναφέρονται σε θέματα λειτουργίας και διαχείρισης του Οροπεδίου Καθαρού Όρους. Κοινοτικού κτήματος του Οροπεδίου στον Όρος Καθαρό. Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες για τον καθορισμό του ιδιοκτησιακού θέματος του καθαρού γνωρίζοντας πως ιδιοκτήτης του Οροπέδιο του Καθαρού από το 1925 είναι οριστικά είναι η Κοινότητα Κριτσάς. Για την λειτουργία του τα Κοινοτικά Συμβούλια κατά καιρούς προσπάθησαν να δώσουν ερμηνείες και δυνατότητες ώστε η λειτουργία στο Καθαρό να βρίσκεται μέσα στους όρους που αναγκάστηκε να λειτουργήσει . Τα Κοινοτικά συμβούλια τόσο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας άλλα και μετά το 1913 οπότε και η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα προσπαθούσαν να διαχειριστούν την ιδιοκτησία. Αργότερα είναι ενοικιάζοντας την έκταση ,είτε με την διαχείριση από την ίδια εξακολούθησε να διατηρεί την κυριότητα η οποία και παραμένει μέχρι σήμερα. Η εκμετάλλευση γίνεται πάντα με τους όρους και τις αποφάσεις των Κοινοτικών Συμβουλίων. 2002 - Πρακτικό 3/2002 –Απόφαση 7 ΘΕΜΑ Τρόποι –Μέθοδοι και για την επίσημη αναγνώριση από την Πολιτεία ,της Κοινοτικής περιουσίας του Καθαρού όρους στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κριτσάς. Λόγω της μέγιστης σπουδαιότητας του θέματος ο Πρόεδρος ( Αντώνης .Ν.Καρύδης) έδωσε το λόγο, κατά σειρά, σε όλους τους Συμβούλους, προκειμένου να τοποθετηθούν για το Καθαρό όρος. Πράγματι το τοπικό Συμβούλιο σε πλήρη απαρτία, λόγω της υψίστης σημασίας και σπουδαιότητας του θέματος, αφού επεσήμανε για πολλοστή φορά την

αδιαμφισβήτητη και αδιαπραγμάτευτη επί σειρά αιώνων ,ιδιοκτησία του Καθαρού όρους και μετά από πολύωρη συζήτηση ,ΟΜΟΦΩΝΑ διατύπωσε τα παρακάτω, από τα οποία διαφαίνεται ότι η διατύπωση του θέματος ήταν λανθασμένη. Το Καθαρό όρος άπαξ δια παντός ,θα πρέπει να γνωρίζουν όλοι, αποτελεί επί σειρά αιώνων ,ένα αναπόσπαστο τμήμα της περιουσίας της πρώην Κοινότητας Κριτσάς και νυν Δημοτικό Διαμέρισμα Κριτσάς, το οποίο ανελλιπώς το διαχειρίζεται ,χωρίς να ενοχληθεί ή να αμφισβητηθεί από κανέναν απολύτως. Το Καθαρό όρος, το πλήρωσαν οι Κριτσώτες ,σε αυτούς ανήκει και αυτοί το νέμονται και γι αυτά υπάρχουν πολλά αποδεικτικά στοιχεία στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κριτσάς. Η εν κρυπτώ , σε ανύποπτο χρόνο , ενέργεια του Δασαρχείου Λασιθίου, να χαρακτηρίσει μια πολύ μικρή έκταση γης του καθαρού όρους ,ως αναδασωτέα έκταση, γιατί δήθεν ανήκε στο δημόσιο, χαρακτηρίζεται, όπως προφορικά και γραφτά διαμαρτυρηθήκαμε, ως αυθαίρετη, ύποπτη, ανεξήγητη και εντελώς αδικαιολόγητη ,γι αυτό το Δημοτικό Διαμέρισμα δια μέσου του Δήμου, έχει προσφύγει στη δικαιοσύνη. Επισημάνθηκε επίσης προς γνώση όλων ,ότι απ’ οπουδήποτε και απ οποιονδήποτε αμφισβητηθεί το κατοχυρωμένο ,επί σειρά αιώνων δικαίωμα μας επί της ιδιοκτησίας του καθαρού όρους, θα συναντήσουν συμπαγή, ομόθυμη και δυναμική αντίδρασή μας , με όλα τα μέσα και τους τρόπους. Καλούμε Την διεύθυνση Δασών να αποσύρει άμεσα τις άνομες, άδικες και παράλογες διεκδικήσεις. Την Περιφέρεια Κρήτης ,τη Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Λασιθίου, την ΤΕΔΚ Λασιθίου και τους Βουλευτές του Νομού μας, να πάρουν θέση και να προβούν άμεσα στις απαραίτητες προβλεπόμενες για την περίπτωση ενέργειες για την ηθική και πρακτική στήριξη του δίκιου μας. Επιπρόσθετα δηλώνουμε ρητά και κατηγορηματικά, εκφράζοντας και το περί δικαίου αίσθημα των κατοίκων της Κριτσάς, ότι εάν δεν αποσυρθούν άμεσα οι διεκδικήσεις του Δημοσίου, η αντίδρασή μας θα είναι άμεση και με κάθε τρόπο. Μας πνίγει το δίκιο και δεν θα δεχθούμε επουδαινεί και με κανένα τρόπο να ανοίξουν παράθυρα και ίσως αργότερα πόρτες για την αμφισβήτηση των δικαιωμάτων μας. Ο Δήμος παρακαλείται για την ανάλογη εκδήλωση ενεργειών του. Η απόφαση αυτή πήρε αύξοντα αριθμό 7/2007 2002 Απόφαση 13/2002 Απόφαση 13 .ΘΕΜΑ 1ον Συζήτηση –πρόταση για τις προδιαγραφές ανέγερσης νέων κτισμάτων στο Καθαρό όρος ( εξ αναβολής) Ο Πρόεδρος έδωσε το λόγο στον Τοπικό Σύμβουλο Μιχάλη Ατσαλή ο οποίος ως εκπρόσωπος της τριμελούς επιτροπής που είχε ορισθεί από το τοπικό Συμβούλιο,

για την εισήγηση του θέματος, ανέπτυξε με κάθε λεπτομέρεια τις απόψεις της επιτροπής και κατέθεσε γραπτές προτάσεις. Επί των προτάσεων παρουσία και εκπροσώπων των φορέων του Δημοτικού Διαμερίσματος ,έγινε πολύωρη συζήτηση ,αντηλλάγησαν απόψεις ,κατατέθηκαν συμπληρωματικές προτάσεις και στη συνέχεια διατυπώθηκαν ΟΜΟΦΩΝΑ τα παρακάτω. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΜΕΤΟΧΙΩΝ ( ΑΓΡΟΙΚΙΩΝ) ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΟ ΟΡΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΡΙΤΣΑΣ. 1.Υποβολή αίτησης από τον ενδιαφερόμενο στο Δημοτικό Διαμέρισμα στην οποία θα επισυνάπτονται α. Σκαρίφημα στο οποίο θα απεικονίζονται. (1) Η έκταση του αγροτεμαχίου στο οποίο θα κτιστεί το μετόχι. (2) Η τοποθεσία που βρίσκεται. (3) Η ακριβής θέση του μετοχιού επί του αγροτεμαχίου. (4) Το σχήμα και οι διαστάσεις του κτίσματος (5) Τα στοιχεία ( ονοματεπώνυμο – επάγγελμα ) όλων αυτών που συνορεύουν περιμετρικά με το αγροτεμάχιο. (6) Οι ακριβείς αποστάσεις απ’ όλους τους γειτονικούς κοινόχρηστους χώρους ( Δρόμους, ποταμούς, ρυάκια, ποτιστήρια, δεξαμενές, εκκλησίες κ.λ.π) και ότι άλλο ενδεχομένως ζητηθεί από το Δημοτικό Διαμέρισμα. β Υπεύθυνη δήλωση του Ν.1599/86 στην οποία θα αναφέρονται τα παρακάτω. (1) Έχω την αποκλειστική νομή του αγροτεμαχίου στο οποίο ζητώ να κτίσω το μετόχι. (2) Θα εφαρμόσω επακριβώς τις τεχνικές προδιαγραφές που καθορίζονται από τη σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. (3) Δεν πρόκειται να δημιουργήσω κανένα απολύτως πρόβλημα στους γειτνιάζοντες ή σε περάσματα, καθώς επίσης και σε πάσης φύσεως κοινόχρηστους ή κοινωφελής χώρους ( δρόμους, ρυάκια, ποταμούς, δεξαμενές, πηγές, εκκλησίες κλπ). ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΦΡΑΦΕΣ 1.Τα κτίσματα θα είναι αποκλειστικά ισόγεια, χωρίς υπόγειο ή όροφο. 2.Η επιφάνεια του κτίσματος ,θα είναι 80 τ. μ το ανώτερο, συμπεριλαμβανομένων και των βοηθητικών χώρων .Σε εξαιρετικές περιπτώσεις και ΜΟΝΟ ως προς την έκταση και τη χρήση του κτίσματος, πέραν της καθοριζομένης επιφάνειας και με μέγιστη απόκλιση τα 30 τα .μ ,ο ενδιαφερόμενος θα υποβάλει επιπρόσθετα συμπληρωματική αίτηση και θα αιτιολογεί πλήρως και με κάθε λεπτομέρεια τους λόγους για τους

οποίους ζητά την υπέρβαση της καθοριζόμενης επιφάνειας. Για την εκτέλεση η μη της υπέρβασης ,θα λαμβάνεται σχετική απόφαση από το Τοπικό Συμβούλιο. 3.Το τελείωμα της τοιχοποιίας θα είναι από πέτρα και μάλιστα την παραδοσιακή του καθαρού ή της ευρύτερης περιοχής της Κριτσάς. 4.Το τελείωμα της στέγης θα είναι με το παραδοσιακό δωματόχωμα ή κεραμίδι άσπρο. 5.Αν η στέγη είναι επίπεδη μέγιστο ύψος του κτίσματος ,θα είναι τα 3 μέτρα. Αν γίνει επικλινή στέγη με κεραμίδια το μέγιστο ύψος θα είναι 4,20 μ με την προϋπόθεση ότι το χαμηλότερο σημείο της στέγης δεν θα υπερβαίνει τα 3 μέτρα. 6.Τα κουφώματα θα είναι από ξύλο ή απομίμηση ξύλου. 7. Η απόσταση των ορίων του κτίσματος και τυχόν βόθρου από πηγές, ρυάκια, ποτιστήρια και γενικά από πόσιμο νερό ,θα είναι τουλάχιστον 100 μέτρα. 8.Η ελάχιστη του κτίσματος από τα όρια του αγροτεμαχίου μέσα στο οποίο κτίζεται και των γειτονικών αγροτεμαχίων θα πρέπει να είναι 2,5 μέτρα. Εξαιρούνται τα υπάρχοντα καταλύματα που θα αναστηλώνονται ως έχουν. 9.Στα υπάρχοντα ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη ( γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος) ή άλλες πηγές θορύβου από συσκευές για την εξυπηρέτηση των κτισμάτων, η στάθμη θορύβου πρέπει να είναι μικρότερη από τη μέγιστη επιτρεπομένη για τις κατοικημένες περιοχές. Αυτό ισχύει άμεσα και για τα υπάρχοντα κτίσματα. 10. Απαγορεύεται η κατάληψη οποιουδήποτε κοινόχρηστου χώρου και η παρεμπόδιση οποιουδήποτε κοινωφελούς δραστηριότητας από οποιαδήποτε κατασκευή. 11.Χρόνος αποπεράτωσης του κτίσματος μέχρι πέντε χρόνια. ΛΟΙΠΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 1.Εάν κάποιο από τα κτίσματα δεν κατασκευασθεί με τις παραπάνω τεχνικές προδιαγραφές θεωρείται εκτός του κανονισμού. 2.Στα εκτός κανονισμού κτίσματα επιβάλλεται πρόστιμο 300 Ευρώ και κάθε χρόνο διπλασιάζεται το πρόστιμο του προηγούμενου, μέχρι να αποκατασταθεί το κτίριο όπως ορίζεται παραπάνω. 3.Στα υπάρχοντα κτίσματα θα ισχύσουν οι ίδιες προϋποθέσεις με τα νέα και οι ιδιοκτήτες θα πρέπει μέχρι 31.12.2010 να τα εναρμονίσουν με τον τρόπο κατασκευής των νέων, διαφορετικά θα θεωρηθούν εκτός κανονισμού και θα υποστούν συνέπειες με τα νέα ,μετά την παραπάνω ημερομηνία. 4.Στα προϋπάρχοντα κτίσμα ,επιτρέπεται να δοθεί παρέκκλιση μετά από απόφαση του Τοπικού Συμβουλίου, στις παρακάτω συγκεκριμένες περιπτώσεις. α. Προϋπάρχοντα διώροφα για τη διατήρηση του ορόφου. β. Διάφορα ως προς την επιφάνεια του κτίσματος.

Γ. Για κουφώματα διαφορετικά του ξύλου ή της απομίμησης ξύλου μπορούν να παραμείνουν, αφού βαφούν στο χρώμα κυπαρισσί. 5.Εάν υπάρξει μια πιο συγκεκριμένη και πληρέστερη πρόταση για το σχήμα και τον τρόπο κατασκευής των κτισμάτων, που να συμφωνεί με τις βασικές προαναφερθείσες τεχνικές προδιαγραφές, μπορεί μετά από απόφαση του Τοπικού Συμβουλίου, να συμπεριληφθεί συμπληρωματικά στην παρούσα απόφαση. 6.Αρμόδιο όργανο για τον έλεγχο του κτίσματος και των λοιπών προδιαγραφών καθώς και της έναρξης εργασιών είναι το Τοπικό Συμβούλιο ή Επιτροπή συγκροτηθείς προς τούτο, σε συνεργασία με τον εκάστοτε επιβλέποντα. Πάντοτε βέβαια υπό την αίρεση της ψήφισης του νέου διαχειριστικού κανονισμού του Καθαρού όρους. Αυτονόητο είναι ότι μετά την εφαρμογή της απόφασης του Τοπικού Συμβουλίου καταργείται η υπ΄αριθ. 510/2000 απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου ΜΟΝΟ σε ότι αφορά την ανέγερση κτισμάτων. ΛΑΚΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΔΗ – ΚΑΔΗ ΜΕΙΤΑΝΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ Έπειτα από μακρά διαμάχη μεταξύ των Λασιθιωτών και Κριτσωτών ,για την κυριότητα και νομή του Καθαρού, αποδόθηκε το οροπέδιο στους Κριτσώτες. Πολλοί δικαστικοί αγώνες έγιναν και αρκετά έγγραφα και φιρμάνια, στην Ελληνική και Τουρκική γλώσσα ,κρατούνται με επιμέλεια στο Αρχείο της Κοινότητας που μας φανερώνουν, πόσο σοβαρά απασχόλησε το ζήτημα του καθαρού, τα ους τούρκους δικαστές. Μεγάλα οικονομικά οφέλη είχαν από την εκμετάλλευση του Καθαρού και οι Λασιθιώτες και οι Κριτσώτες. Ο αγώνας ήταν σοβαρός ,και ο τούρκος δικαστής (Καδής) για να βγάλει σωστό και δίκαιο φιρμάνι, έκαμε πολλές ερωτήσεις στους αντίδικους. Η παράδοση διατηρεί τα παρακάτω στοιχεία που έδωσαν βαρύτητα και κύρος στην απόφαση. Ο Καδής ρώτησε. 1.Εάν,όταν κράζουνε οι πετεινοί στο Καθαρό, ακούγονται από το Λασίθι , ή από την Κριτσά. 2.Εάν ,όταν σκότωσαν τον Καδή (προκάτοχό του δικαστή ) στα σύνορα μεταξύ Καθαρού -Λασιθιού, την μπαλοθιά (εκπυρσοκρότηση) του τουφεκιού ακούσανε οι Λασιθιώτες ή Κριτσώτες κ.λ.π

Όλοι οι Λασιθιώτες ,που ήσαν στη δίκη ,από φιλαλήθεια βεβαίωσαν πως, μήτε οι πετεινοί ακούγονται από το Λασίθι, όταν κράζουνε στο Καθαρό ,μήτε τη μπαλοθιά ακούσανε ,όταν σκότωσαν τον Καδή. Οι Κριτσώτες όμως( δασκαλεμένοι όμως από την Κριτσώτισσα καπετάνισσα Μαρία, που ήρθε σε μυστική συνεννόηση με τις Τουρκικές αρχές) βεβαίωσαν πως, όταν κράζουν οι πετεινοί στο Καθαρό ακούγονται καθαρά από την Κριτσά και όταν σκότωσαν τον Καδή άκουσαν την μπαλοθιά από την Κριτσά και ντελόγο κακόβαλαν. Ο Δικαστής τότε σκέφτηκε και έκρινε πώς,η απόσταση Κριτσάς- Καθαρού είναι μικρότερη από την απόσταση Λασιθίου- Καθαρού και επομένως το Οροπέδιο ανήκει στην Κριτσά. Έτσι έληξε η δίκη και το Καθαρό τελικά κερδήθηκε από τους Κριτσώτες. Ο Καδής που σκοτώθηκε, προκάτοχος του Καδή που απέδωσε το Καθαρό στους Κριτσώτες, έπεσε θύμα δολοφονίας ,όταν σε μια φιλονικία για κάποια τοποθεσία του Καθαρού, επήγε ο ίδιος να λύση τη διαφορά επί τόπου, μεταξύ Κριτσωτών και Λασιθιωτών και να αποδώσει δικαιοσύνη. Το μέρος που σκοτώθηκε ονομάστηκε Καδή Λάκκος ή Καδή Μειντάνι. Οι Λασιθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα. Οι Κριτσώτες όμως εκπλήρωσαν την αποζημίωση που τους όρισαν και έτσι με τον τρόπο αυτόν έγιναν κάτοχοι του Λάκκου, που από τότε ακούγεται ως Καδή Λάκκος ή Καδί Μεϊντάνι. Η Κοινότητα της Κριτσάς διατηρεί χώμα, με αίμα ζυμωμένο, σε βώλο, στα γραφεία της. Είναι από το Λάκκο εκείνο που δολοφονήθηκε ο Καδής και ζυμωμένο με το αίμα του σκοτωμένου.

Η πανίδα και η Χλωρίδα του Οροπεδίου Καθαρού Στην ορεινή περιοχή " Δάμακας" και " Ανεφολάκους" μεταξύ της Κριτσάς και του Καθαρού υπάρχει και το μεγαλύτερο δάσος της Κρήτης με πρίνους και ασφένδαμους. Εδώ η χλωρίδα ανήκει στο μεσογειακό βασίλειο. Στον ορεινό του όγκο κατάφερε να ζήσει ο μοναδικός στον κόσμο Κρητικός Αίγαγρος ( Capra aegagrus – cretica) .Το αγρίμι με την επιβλητική του εμφάνιση διασχίζοντας τα κακοτράχαλα βουνά του Καθαρού. Σ’ αυτό το περιβάλλον κατάφεραν να ζήσουν και ο Κρητικός σκαντζόχοιρος ( Acomus mimus) και ο γυπαετός (Gypaetus varvatus) μοναδικός στον κόσμο. Από οικοσυστημική άποψη είναι πλούσιο σε πανίδα και σε χλωρίδα. Λαγοί, Ζουρίδες, Αγριόγατοι , Ασβοί κ.λ.π. είναι μερικά μόνο από τα άγρια ζώα που συνιστούν την τοπική πανίδα όσο αναφορά τα θηλαστικά. Πέρδικες, Μπεκάτσες , Τσίχλες, Αγριοπερίστερα, Γαρδέλια είναι τα πουλιά που συναντούνται συχνότερα στις βουνοκορφές και στον κάμπο του Καθαρού. Κοντά σ' αυτά θα πρέπει βέβαια να προστεθούν τα Γεράκια και οι Βιτσίλες από την οικογένεια των αρπακτικών. Στο Οροπέδιο του Καθαρού ζουν επίσης πολλά ερπετά όπως η Κρητική Οχιά, το Λιακόνι, η Σαύρα κ.λ.π. Όσον αφορά τη χλωρίδα, πληθωριστική είναι η παρουσία των Πρίνων και των Λιόπρινων, ενώ στα ακάλυπτα μέρη φύονται μικροί θάμνοι όπως Αστιβίδες, Αγκαραθιές Θρίμπες κ.λ.π.. Αγριολούλουδα συναντά κανείς σε μεγάλη αφθονία και ποικιλία: Παπαρούνες, Μαχαιρίδες,, Ορχιδέες κ.λ.π. Έντονη είναι ακόμα η παρουσία αρωματικών βοτάνων όπως Ρίγανη, Δίκταμος κ.λ.π.( Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση) Το Οροπέδιο του Καθαρού με το υπέροχο κλίμα, τα άφθονα δάση και τα περίφημα φρούτα και κτηνοτροφικά προϊόντα, είναι το " Νταβός " της Κρήτης και αποτελεί ιδεώδη τόπο για την ανάπτυξη του ορεινού Τουρισμού. Έγγραφα που οδηγούν στην χρήση της της του Καθαρού από τους Κριτσώτες αφού η Κοινότητα αρχικά κατέβαλε ένα ποσό για την χρήση της γής.Τη αυτή την χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια οι κάτοικοί της Κριτσάς. Το οροπέδιο του Καθαρού, πολύ εύφορο και αρκετά μεγάλο, βρίσκεται δυτικά της κωμοπόλεως, σε απόσταση 19 περίπου χιλιόμετρα και σε υψόμετρο 1.150 μέτρα. Είναι ιδιοκτησία της Κοινότητος(Κοινοτικό)και εξ αιτίας του υγιεινού του κλίματος αποτελεί άριστο τόπο για παραθερισμό. Έχει πολλές οροσειρές Βουρλιά και Δέτης, Καδή Λάκκος, Καράβια, Καθάριος Λάλλος,Παραθύρι,Λεκανιδα,Πατσούρου-Κορφή ,Μονοδένδρι, Κοτσυφονερό, Χαλασμένη-Κορφή,Σταυρού-Σέλι και Ανεφολάκκους. Γεωργίου Ιωάννου Περάκη Διευθυντού Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς Ραντολόγια Αθήνα 1972 Σελίς 152-153

Πρίνος, κατσοπρίνι (Quercus coccifera) Συνήθως θάμνος, ύψους μέχρι 2 μέτρα και σπάνια μεγάλο δένδρο ύψους 10-15 μέτρα με πυκνά κλαδιά και φύλλα άφθονα, ωοειδή, σκληρά, χνουδωτά- αγκαθωτά, σκουροπράσινα και από τις δύο πλευρές , 1,5-4 εκατοστά μήκος. Η περιφέρεια του φύλλου φέρει κυματοειδείς κολπώσεις ή δόντια αγκαθωτά αλλά μπορεί να είναι και λεία. Βελανίδι μεγαλύτερο, με λέπια κυπέλλου απλωτά, αγκαθωτά

Έκθεση που έγινε στις 11.7.1940 από τον Εμμανουήλ Ν. Τζανόπουλο Πρόεδρο Κοινότητας Κριτσάς Για το Οροπέδιο του Καθαρού. Η παραπάνω έκθεση έγινε στις 11.7.1940 .Υπεγράφη από τον Πρόεδρο της Κοινότητος Κριτσάς Εμμανουήλ. Νικ. Τζανόπουλο Αριθ.Πρωτ.1165-23.9.1959 Το Οροπέδιο Καθαρού μήκους 10χιλιομέτρων και εύρους 15 από της κορυφής Πατσούρου μέχρι Λάκκο Καδή, αποτελείται από κοιλάδες περικλειόμενες γύρω από σειρές βουνών και ορέων, κείται προς το Β.Δ μέρος της Κριτσάς και Ν.Α της Επαρχίας Λασιθίου, απέχει δε από την κωμόπολη της Κριτσάς 16 χιλιόμετρα και από την επαρχία Λασιθίου 10 χιλιόμετρα. Μετά την κατοχή της Κρήτης από τους Ενετούς ,περιήλθε στη κατοχή ενός φεουδάρχη ενετού ο οποίος είχε σαν θερινό ενδιαίτημα μετά της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας το διαμέρισμα Άγιος Γεώργιος, Χειροκουμάδια, Περβόλα Μελιτίνο όπου έκτισε υδρόμυλους και καλλιεργούσε κήπους, δένδρα, καρυδιές, αμυγδαλιές ,αχλαδιές κ.λ.π

Μετά την υπαγωγή του νησιού στους Τούρκους, το οροπέδιο περιήλθε στην κατοχή αυτών και συγκεκριμένα στη κατοχή του γενιτσάραγα Ηρακλείου Χανιαλή, δοθέντος ότι η Κρήτη μετά την υποταγή περιήλθε στη κατοχή τριών μεγάλων οικογενειών των Μπετρίδων, Χανιαλίδων και Ιτζιτάρηδων οι οποίοι μοίρασαν τις μεγάλες εκτάσεις του νησιού. Τον Ομαλό στα Χανιά στους Πετρίδες, στους ευρισκομένους στο Ηράκλειο Χανιαλήδες της οροσειράς Γιούχτα Αρχανών και δείκτης όπου το Οροπέδιο του Καθαρού και στους Ιτζιτάρηδες την οροσειρά της Σητείας. Μετά την πάροδο των χρόνων ,οι αδελφοί Χουσεϊν Μπιν και Ισμαήλ Μπίν, δώρισαν το Οροπέδιο του Καθαρού στην Κοινότητα Κριτσάς. Για το σκοπό αυτό εκδόθηκε αυτοκρατορικό διάταγμα Φιρμάνι από της Α. Αυτοκρατορικής μεγαλειότητας του σουλτάνου, με τον όρο κάθε κάτοικος της Κριτσάς θα νέμεται μόνο επί του οροπεδίου, χωρίς δικαίωμα μεταβιβάσεως ούτε σπιθαμής γης εκ τούτου εις ουδένα. Μετά τυχόν αποδημία εις το χωρίο Κριτσά του κατοίκου,ούτος έχανε κάθε δικαίωμα επί του οροπεδίου, είχε δε το δικαίωμα νομής κληρονομικώς δικαιώματος μεταβιβαζόμενο στους κληρονόμους του κλήρου του, ανέλαβε δε η Κοινότητα την πληρωμή 4.000 οκάδων σιταριού υπέρ των δωρητών και διαδόχων των,οίτινες δωρητές μεταβίβασαν το δικαίωμα στο τέμενος του σουλτάνου στο Ηράκλειο ( Χουνουκιάρ τζαμι),το οποίο ευρίσκεται εκεί όπου σήμερα υπάρχει το Μουσείο. Το κτήμα ήτο διτελές εις το εν Ιεράπετρα εφκάφιον διοικούμενο υπό του μουφτή Ιεράπετρας εισπράττοντας τα διτελή δικαιώματα. Αργότερα το τέλος των 4.000 οκάδων σιταριού μετεβλήθη σε 400 οκάδες ελαίου για να χρησιμεύσει προς λειτουργία των κανδηλών του ανωτέρω τεμένους και η Κοινότητας έκτοτε μετά την μεταβολή της πληρωμής του είδους πλήρωνε 400 οκάδες ελαίου και 25.000 άσπρα(καλεμιέ παρασί) δια του ύψους, δηλαδή ,δικαιώματα γραφής, για τις εκδιδόμενες αποδείξεις πληρωμής υπό του αρμοδίου εφκαφίου. Σε κάποια εποχή ηγέρθη έρις μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς και Λασιθίου για κάποια τοποθεσία. Κλήθηκε ο καδής να δικάσει σε ποιόν ανήκε, αλλά έπεσε θύμα δολοφονίας και το μέρος όπου φονεύθηκε ονομάστηκε του Καδή ο Λάκκος ή Καδί Μεϊντανί.Οι Λασιθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα και οι κάτοικοι της Κριτσάς αφού κατέβαλαν αποζημίωση έγιναν κύριοι του Λάκκου ο οποίος έκτοτε ονομάζεται του Καδή ο Λάκκος ή Καδή Μεϊντανί. Ορίζεται από οροσειράς Βουρλιά και Δέτη Καδή, Λάκκος Καράβια, Καθάριο Λάκκος, Παραθύρι, Λεκανίδα, Πατσούρου κορυφή, Μονοδένδρι, Κοτσιφανερό, χαλασμένη Κορυφή,Σταυρού Σελί, Ανεφολάκκους. Στις διάφορες επαναστάσεις οι κληρονόμοι Κανελή έλαβαν γνώση του Αυτοκρατορικού Φερμανιού φυγάδευσαν αυτό από τα αρχεία του Εδαφίου εις τον ευρισκόμενο στην Κωνσταντινούπολη εδάφιο της

Ρούμελης και έτσι η Κοινότητα αφού έχασε τον τίτλο κατοχής, κινδύνευσε να χάσει το κτήμα, από τους διαδόχους του Χανιαλή οι οποίοι έγειραν αξιώσεις. Ξέροντας ότι είχε χαθεί το Φιρμάνι διεκδικούσαν το Οροπέδιο και οι κάτοικοι υπέστησαν τα πάνδεινα γιατί δεν επιθυμούσαν να χάσουν το δικαίωμα που τους ανήκε αδιαμαρτύρητα. Μακρόχρονοι και σκληροί αγώνες διεξήχθησαν μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς,οι πρόκριτοι των οποίων ερρίφθησαν στις φυλακές Ηρακλείου από τους Χανιαλήδες για πεισθούν και να δηλώσουν ότι εγκαταλείπουν το κτήμα. Την μεγάλη εβδομάδα εγκάθειρκτοι και κατόπιν διαμαρτυρίας στου προξένους των μεγάλων δυνάμεων Αγγλία,Γαλλία Ρωσίας, απεφυλακίσθησαν αφού συνεχίσθηκε ο δικαστικός αγώνας. Μετά την πάροδο αρκετών ετών ο ομοχώριος Νικόλαος Αποστολάκης με κάποιον Προβιοδάκη μουσουλμάνο, ανακάλυψαν ότι το φιρμάνι του Καθαρού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη .Ύστερα από την πληροφορία αυτή ζήτησε και συντάχθηκε πληρεξούσιο από τους κατοίκους από τον συμβολαιογράφο Μύρωνος Νιωτάκη .Μετά από σχετική εντολή μετέβη στα Χανιά ενήργησε δια του Γενικού Διοικητού και έφερε το φιρμάνι στη Κριτσά. Έληξε έτσι ο μακροχρόνιος αγώνας για την ανεύρεση του φιρμανίου μεταξύ της Κριτσάς και Χανιαλήλων. Μετά την επανάσταση του 1866 ο Ρεούφ Πασάς,ανδρας προοδευτικός και φιλόμουσος, ήθελε να ρυθμίσει το ζήτημα της στοιχειώδους μορφώσεως των Χριστιανικών παιδιών της Κρήτης και καθόρισε όπως τα θέρετρα των επικοινωνούντων οροσειρών,Ομαλού,Γιούχτα, Δείκτης, Σητείας, χρησιμευόντων ως βοσκοτόπων καταβάλλονται και χρησιμοποιούνται για την ανέγερση σχολείων υπό, ένα ρυθμό τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο κτίριο με λίθινο διάζωμα σημείο υποτέλεια των κατοίκων καθ' ο είχαν δικαίωμα περιορισμένο της στοιχειώδους μορφώσεως αλλά όχι και απόλυτο ελευθερία. Τοιούτον σχολικό κτίριο σώζεται σήμερα στη Κριτσά με το λίθινο διάζωμα. Κατά τους μετέπειτα χρόνους διάφοροι βοσκοί σιγά σιγά κατέλαβαν τις οροσειρές αυτές. Κατέστησαν τις οροσειρές κτήμα τους ,διατήρησαν δε μόνο κοινόχρηστο τόπον το Οροπέδιο του Καθαρού,ο Γιούχτας Αρχανών και ο Ομαλός Χανίων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης η Βουλή των Κρητών εψήφισε τον υπ' αριθ 170 Νόμο και υπήγαγε υπό το κράτος τούτου την Διοίκηση των ανοργάνωτων Κοινοτήτων, διοικουμένων υπό τριμελούς επιτροπής εκλεγομένων υπό των κατοίκων εις ους ανήκον οι κοινόχρηστοι εκτάσεις σωματείων Δημοσίου Δικαίου. Το 1904-1905 η Κοινοτική Επιτροπή Κριτσάς καταβάλλουσα τα οφειλόμενα, ελευθέρωσε το Καθαρό από το εφκάφιον Ιεράπετρας αφού κατέβαλε έκαστον ζώο 0,40 κατά κεφαλή δικαιώματα για την απαλλαγή του κτήματος εκ βακουφικής υποχρεώσεως. Κατά τον χρόνο αυτόν επιμέλεια του τότε Βουλευτού Κριτσάς Μπετούρα, το σχετικό φιρμάνιο μεταφράσθηκε από τον Αβραάμ εφέντη λευκόχειρος, διακεκριμένου Τουρκομαθούς

και κυρώθηκε υπό της Α.Β.Υ του Πρίγκηπος Γεωργίου. Έτσι η Κοινότητα διατηρεί έκτοτε το σχετικό φιρμάνι στο πρωτότυπο και σε επίσημο μετάφραση. Το 1925 μετά την έκταση εις τας Ν.Χώρας του Νόμου Δ.Ν 2, η διοίκηση του οροπεδίου περιήλθε στη νέα Κοινότητα την διεπομένη από τον παραπάνω Νόμον, καταργηθείσης της μέχρι της εποχής εκείνης Κοινότητας της διεπομένης υπό του Νόμου 170 της Κρητικής πολιτείας περί ανοργάνωτων Κοινοτήτων. Τοιαύτη η ιστορία και η περιγραφή του Οροπεδίου Καθαρού που αποτελεί σπουδαίο πνεύμονα ζωής και παραγωγής για τους κατοίκους της Κριτσάς. Σ' αυτούς ανήκει απο μακρού χρόνου η νομή τούτου, και η παντός είδους γεωργική εκμετάλλευση χωρίς να αποκτά δικαίωμα κατοχής ουδείς των κατοίκων επί τούτου, καθ'οιανδήποτε τρόπον, ούτε οιανδήποτε εκμετάλλευση. Για τη διατήρηση της ιστορίας του σπουδαίου τούτου Κοινοτικού κτήματος για την κωμόπολη της Κριτσας συνετάχθη η ανωτέρω έκθεση ώστε οι μελλοντικές γενεές να γνωρίζουν τον τρόπον και το πως επετεύχθη η κυπριώτης του οροπεδίου. Το οροπέδιο αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα της ζωής του πληθυσμού της κωμοπόλεως και πηγή σπουδαία του Κοινοτικού Προϋπολογισμού. πώς επετεύχθη η κυριότητα του Οροπεδίου. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΙΤΕΛΟΥΣ ΒΑΚΟΥΦΙΟΥ ΤΟΥ ΟΡΟΠΕΔΙΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ΟΡΟΥΣ –Πηγή Βικιπαδεια . Βακούφιο διτελές ( Ιδζαρετεινλού) του Καθαρού Τα βακούφια διακρίνονται σε. Εκείνα που εκπληρούν τον κοινωφελή χαρακτήρα τους για τα οποία τα έταξε αυτός που τα αφιέρωσε και χρησιμοποιούνται ως τεμένη ,σχολεία κλπ και τα προσοδοφόρα αφιερώματα ( μουστεκαλατ) που με τα έσοδά τους συντηρούνται τα ευαγή ιδρύματα Επειδή ο θεσμός ήταν άγνωστος στο μουσουλμανικό δίκαιο κάθε αφιερωτής διόριζε εφόρους επιστάτες ( μουτεβελήδες) ώστε να διαχειρίζονται το αφιέρωμα τόσον αυτοί όσον και οι απόγονοί τους και οι οποίοι υπόκειντο σε έλεγχο από τους ιεροδίκες ( καδής) . Στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε το Υπουργείο των Βακουφίων (Εβκάφ ναζαρετή) ώστε τα βακούφια να υπάγονται σε ενιαίο σύστημα διοίκησης και εποπτείας. Τα βακούφια από άποψη διαχείρισης και διοίκησης είναιΤα μασβουντά τα οποία διοικούνται απο το Υπουργείο και Τα μουλχακά ή προσηρτημένα τα οποία διοικούσαν οι ίδιοι οι έφοροι ( μουτεβελίδες) και που ήταν στην άμεση εποπτεία του Υπουργείου. Τα προσοδοφόρα βακούφια διακρίνονται. Σε κτήματα των καθιδρυμάτων εκμισθούμενα απο αυτά για ορισμένο χρονικό διάστημα και με απλό μίσθωμα ( το λεγόμενο βραχιδελή ή μονομελή)Στα επιφανειακά ( μουτακαλή) έναντι ετησίου τελέσματος (εδαφονομίου) υπέρ του καθιδρύματος Τα λεγόμενα διτελή (ιδζαρετεινλού) κτήματα

βακουφικά παραχωρηθέντα σε ιδιώτες για να νέμονται ως επικαρπία ( μουτεσσαρήφ).Το άρθρο 12 της ελληνοτουρκικής συνθήκης των Αθηνών του 1913 ώρισε ότι όλα τα βακούφια που βρίσκονται στις νέες (βραχιδελή ,μουτακαλή και ιδζαρετεϊντλού) είτε είναι αυτά είναι μαζβουτά είτε μουλχακά θα διοικούνται απο την μουσουλμανική κοινότητας της Ελλάδος όπου προϊστανται μουφτήδες ( Νόμος 2345/24.6.1920).Με το πρωτόκολλο της 4/16 Ιουνίου 1830 της γενομένης στο Λονδίνο συνδιασκέψεως των προστάτιδων δυνάμεων τα βακούφια που δεν ανήκουν στις νέες χώρες και βρίσκονται σε εδάφη που κατέχει η Ελλάδα αυτά περιέρχονται στην Ελληνική Κυβέρνηση. Όσα δε Βακούφια βρίσκονται ακόμη σε κατεχόμενο από τους Οθωμανούς χώρες που πρόκειται να προσαρτηθούν στην Ελλάδα και ήσαν υπό την επικαρπία τούρκων ιδιωτών θα εξεποιούντο ελευθέρως υπο των επικαρπωτών αυτών τούρκων ιδιωτών θα εξεποιούντο ελευθέρως υπο των επικαρπωτών αυτών.Για την εκποίηση των βακουφικών κτημάτων έχει προνοήσει η ελληνοτουρκική σύμβαση των Aθηνών το 1837 (03.09) για την θηβα και το.1844 (18.02) για την Ευβοια. Για τα βακούφια της θεσσαλιάς το 1881(02.07)Και στην Κρήτη επι τουρκοκρατίας υπήρχαν πολλά βακουφικά κτήματα ,περί τούτου δε προβλέπει το άρθρο 107 του κρητικού συντάγματος ,οπου βακουφικά κτήματα οποιασδήποτε ακατηγορίας τα κατεχόμενα απο ιδιωτών ή σωματίων ή άλλων νομικών προσώπων καθίσταντα κτήματ πλήρους ιδιοκτησίας στα χέρια των κατόχων και των καθολικών ή ειδικών διαδόχων αυτών Οσα δε βακουφικά κτήματα ανήκαν εις το εβκάφιον και κατείχοντο απο αυτά εξακολουθούν να παραμένουν σεβαστά. Οπως είναι ευνόητο η στην Λωζάνη υπογραφείσα Ελληνοτουρκική σύμβαση περί ανταλλαγής πληθυσμών περιλαμβάνει και τα εναπομείναντα στην Κρήτη βακούφια τα οποία διαχειρίζεται ήδη ως ανταλλάξιμα η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ( σελίς 828 Ελευθερουδάκης Τόμος 2) «Το Πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους (γνωστό και ως Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830) υπογράφτηκε από τις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία στις 3 Φεβρουαρίου του 1830. Ήταν η πρώτη επίσημη, διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός. Αρχικά οι τρεις αυτές μεγάλες δυνάμεις επέλεξαν για ηγεμόνα της Ελλάδος τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σαξ Κόμπουργκ (ο οποίος έγινε αργότερα Βασιλιάς του Βελγίου), ο οποίος δε δέχτηκε.( πηγή Βικιπαιδεια ).

ΚΟΡΥΦΗ ΛΑΖΑΡΟΣ – ΜΑΔΑΡΑ ΔΙΚΤΗΣ

Κωδικός περιοχής GR4320010 Τύπος JΓεωγραφικό μήκος 25ο 30 22 Γεωγραφικός πλάτος 35ο 06 33.Βρίσκεται στο Νομό Λασιθίου στη Διοικητική Περιφέρεια Κρήτης.Έχει Μέσο Υψόμετρο(m) Έκταση ( ha) 10896 Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της κεντρικής Κρήτης. Περιλαμβάνει την οροσειρά της Δίκτης (2.148 m), τις κορυφές Λάζαρος (2.048 m) και Αφέντης Χριστός (2.005 m) και το οροπέδιο του Ομαλού και Καθαρού. Σχεδόν ολόκληρη η περιοχή καλύπτεται από βουνά και φαράγγια. Το οροπέδιο του Καθαρού καλλιεργείται και ένα μικρό μέρος της περιοχής έχει αμπελώνες. Ο Πρίνος του Εγγλέζου Ο πρίνος αυτός με αρκετά μεγάλη διάμετρο έχει μια χαραμάδα στο πλάι που μέσα εκεί οι Άγγλοι την Κατοχή που βρίσκονταν στο Καθαρό σε συνεργασία με τις ομάδες αντίστασης είχαν κρύψει ένα ασύρματο και πολλές φορές έμεναν και εκεί μιας και ήταν σαν μικρό δωμάτιο. Αρκετοί αντάρτες την εποχή της αντίστασης όταν καταζητούντο από τους κατακτητές χρησιμοποιούσαν τη θέση αυτή σαν καταφύγιο Το μέγεθος του κορμού και η θέση του έσωσε πολλές ζωές.

Ο πρίνος του Εγγλέζου

Βιβλιογραφία

www.afipnisis.gr www.dwdekatheon.org- Νάνοι ελέφαντες Οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης www.explore-crete.gr www.greekpaleo.net -Ευρήματα και μουσεία στην Ελλάδα www.kpeneapolis.gr www.psysika.lasithinet.gr www.tovima.gr Ανατολή Εφημερίδα , Κείμενα και δημοσιεύσεις Ανυψατάκης Αντώνης Οικολογική Ομάδα Σητείας-Λασίθι στην Πλώρη- Νομαρχιακή κίνηση – Οροπέδιο Καθαρού Όρους. Αφορδακός Γεώργιος -Ιδρ. μέλος Ο.Υ. Κρήτης - Εθν. Ομ. Στίβου -Ε. Π. Ελλην. Φύσης - Greenpeace - Δ. Αμνηστίας. Βάρδας Εμμανουήλ ,Μαθηματικός Γυμνασίου Κριτσάς Δερμιτζάκης Μιχάλης του Δ είναι καθηγητής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας, τ. αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Καρύδης Αντώνης τέως πρόεδρος Κοινότητας Κριτσάς Κοζύρης Δημήτριος ,Φιλόλογος Διευθυντής του Γυμνασίου Κριτσάς Κοκκαλάκη Ιωάννα ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ Παπαχριστοπούλου Γ ,υπεύθυνη για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στα Σχολεία του Νομού Περάκη Γεώργιος του Ιωάννου Δασκάλου τ.Δ/ντου - Ραντολόγια Περάκης Γεώργιος του Ιωάννη Διευθυντού Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς Σαρρή Μαρία - ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΗ ΚΡΗΤΗ ΖΟΥΣΑΝ……(NANOI). Σγουρός Οδυσσέας Αρχιτέκτων και μελετητής κ του παλαιοντολογικού Μουσείου Καθαρού Σιγανός Ιωάννης τέως Πρόεδρος της Κοινότητας Κριτσάς Ταβλά Εμμανουήλ του Μιχαήλ Καθηγητού Τζανόπουλος Εμμανουήλ του Νικολάου τέως πρόεδρος της Κοινότητας Κριτσάς Τραντά Σοφία 2.Μασσάρου Αικατερίνη 3.Παγκάλου Πηνελόπη 4.Σγουρού Τραντάς Γεώργιος ,Πρόεδρος του Πολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Κριτσάς, Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Τραντάς Νίκος Σ Δημοσιογράφος

Βιβλίο Ταβλά Εμμανουήλ του Μιχαήλ Καθηγητού