ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ
11. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ
Το πρώτο Δημοτικό Σχολείο Κριστάς Φώτο Δημητρίου Δ. Σκουλικάρη
το παιδί το βοηθάμε εκεί που δυσκολεύεται, δεν το τιμωρούμε για μια αδυναμία του και δουλεύουμε με τις ικανότητες του κάθε παιδιού
2012 Δημήτριος Δημ.Σκουλικάρης Διπλωματούχος Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Τοπικός Σύμβουλος Κοινότητας Κριτσάς
Δημοτικό Σχολείο Κριτσάς Λασιθίου/ Φώτο. Odyss (Οδυσσέα Σγουρού)
Το νέο Σχολείο της Κριτσάς Φώτο Δημητρίου Δ. Σκουλικάρη
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 2
Εισαγωγή Η πρόοδος και ευημερία ενός λαού αλλά ειδικότερα ο χώρος και ο τόπος που ζουν και αναπτύσσονται οι άνθρωποι, αναπτύσσουν τον δικό τους πολιτισμό, ήθη και έθιμα αλλά και προ παντός την παιδεία. Η διαπαιδαγώγηση των νέων είναι η θεμέλια λίθος για την συνέχιση της ύπαρξης του τοπικού πολιτισμού και κατ’ επέκταση του εθνικού. Η Κριτσά από της αρχαίας χρόνους από τότε που άρχισε να κατοικείται ως κυρίαρχο σημείο πάντα είχε την εκπαίδευση των νέων και νεανίδων του τόπου. Στοιχείο που αναδεικνύει τη συνέχιση αυτή είναι κατ’ αρχάς η ίδια η παιδεία που συνάντησε στην αρχαία πόλη της Λατούς που είχαν ως πρωταρχικό τους θέμα την εκπαίδευση των νέων. Κυριαρχούσε το πολίτευμα της Ευνομίας ,ήταν ένας είδος δημοκρατίας. Οι άρχοντες λέγονται Κόσμιοι με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Στα πλαίσια αυτά είχαν διαμορφώσει και τον όρκο των Λατίων που ήταν στοιχείο απαραίτητο για τους νέους για να ενταχθούν στην Διοικητική ιεραρχία της πόλης. Ρωμαϊκή Περίοδος 69 π.χ – 330 μ.χ Το 69 πχ υλοποιείται εκστρατεία των Ρωμαίων στην Κρήτη . Πολιορκούν τις πόλεις – κράτη της Κυδωνίας, της Κνωσού ,της Λύττου ,της Ελεύθερνας ,της Λάππας και της Ιεράπυτνας και δημιουργούν ως πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Κρήτης ,την Γόρτυνα . Μετά την εδραίωση της Ρωμαϊκής κυριαρχίας και την ολική πλέον κατάληψή της ,αρχίζει μια νέα φάση της ζωής που χαρακτηρίζεται από αδιατάρακτη σταθερότητα. Βυζαντινή περίοδος 330μ.χ – 824 μ.χ Όταν αργότερα αρχίζει η διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ένα από τα θέματα που προκύπτουν είναι και το καθεστώς της Κρήτης.Την διακυβέρνησή της αναλαμβάνει Βυζαντινός στρατηγός . Στην Α περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας αρχικά καταλαμβάνουν το νησί για ένα χρόνο οι Άραβες. Στη συνέχεια το 824 οι Σαρακηνοί και ιδρύουν νέα πρωτεύουσα τον Χάντακα . (Ηράκλειο)
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 3
Αραβοκρατία 830 – 961 Οι Άραβες μετά την «επανάσταση του προαστείου» αναγκάζονται να φύγουν από την Ισπανία. Καταλαμβάνουν αρχικά την Αίγυπτο και στη συνέχεια τους εκδιώκει ο Χαλίφης «Al Manum». Μετακινούνται μετέπειτα στην Κρήτη και αρχίζουν πειρατικές επιχειρήσεις Έχοντας πλημμελή επιτήρηση οι Βυζαντινοί τους δίδεται η ευκαιρία και, παραμένουν για 140 περίπου χρόνια. Το γόητρο του Βυζαντίου θίγεται γιατί χάνουν τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Αναγκάζονται τότε να πάρουν μέτρα για την επανάκτηση της Κρήτης. Β Βυζαντινή περίοδος 961-1204 Ο στόλος με αρχηγό τον Νικηφόρο Φωκά μετέπειτα αυτοκράτορα του βυζαντίου, κατορθώνει να καταλάβει τον Χάντακα . Μετά την εξόντωση των Σαρακηνών επανέρχεται στους Βυζαντινούς . Για την αναζωπυρωθεί το φρόνιμα και για να ενισχύσει το ντόπιο πληθυσμού το 1202 ο Αλέξιος Β Κομνηνός στέλνει στην Κρήτη αρχοντόπουλα παραχωρώντας τους γη και προνόμια. Η Βυζαντινή κυριαρχία τελείωσε ι το 1204 όταν οι Σταυροφόροι παραχώρησαν την Κρήτη στον Βονιφάτιο το Μομφερατικό ο οποίος στη συνέχεια την πουλά στον Δόγη της Βενετίας τον Ερρίκο Δάνδολο. Ενετοκρατία 1206 - 1669 Την ίδια περίοδο οι Γενουάτες προσπαθούν να καταλάβουν την Κρήτη. Ο Δάνδολος κατάφερε τελικά το 1212 να διώξει τους Γενουάτες και έτσι αρχίζει πλέον η μακρά περίοδος της Eενετοκρατίας. Η Κρήτη αποτελεί Βασίλειο εκτός από τα Σφακιά που δεν κατακτήθηκε ολοκληρωτικά από τους Βενετούς. Οι Κρήτες αρχίζουν το 1299 επαναστάσεις που τελικά είχαν σαν αποτέλεσμα να τους παραχωρήσουν διάφορα προνόμια. Αργότερα το 1500 οι συνθήκες αλλάζουν γιατί πλέον διαπιστώνεται ο εξελληνισμός των κατακτητών. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της παραμονής των Βενετών για αρκετά χρόνια στο νησί. Ενώ οι Βενετοί είχαν κατακτήσει την Κρήτη εντούτοις οι Κτητικοί ήταν εκείνοι που είχαν κατακτήσει πολιτισμικά τους Βενετούς. Είναι η περίοδος που οι Βενετσιάνοι ,αλλά και η ελληνική παροικία της Βενετίας προμηθεύεται πίνακες ζωγραφικής από την Κρήτη από τους
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 4
Γεώργιο Κλόντζα ( Το επίθετό του συναντάται στο Μεραμπέλλο και κυρίως στο χωριό της Κριτσάς) και τον Μιχάλη Δαμασκηνό. Οι Τούρκοι προσπαθούν από το 1333 να καταλάβουν το νησί. Υπάρχει όμως συνεργασία με τους Βενετούς για να αποτρέψουν η κατάκτηση του νησιού. Κατάφεραν τελικά να καταλάβουν το Ρέθυμνο το 1538,Το 1645 καταλαμβάνουν τα Χανιά και στη συνέχεια όλο το νησί εκτός από τον Χάντακα. Διακόπτεται οριστικά η άνθηση των γραμμάτων. Αρχίζει η πολιορκία της πόλης του Χάντακα ( Ηράκλειο) . Η αντίσταση σταδιακά αποδυναμώνεται και το φρούριο παραδίδεται τελικά στους τούρκους στις 16 Σεπτεμβρίου του 1669. Τουρκοκρατία 1669 -1830 Την περίοδο της Τουρκοκρατίας λιγοστοί ήταν εκείνοι που γνωρίζανε να διαβάζουν και να γράφουν. Μόνο σε ξέμακρα και ξεμοναχιασμένα μοναστήρια λίγοι παπάδες και καλόγεροι διάβαζαν εκκλησιαστικά βιβλία για να λειτουργούνε και απ’ αυτούς μπορούσε εκείνος που διψούσε για μόρφωση, να μάθει λίγα« κολλυβογράμματα . Σ’ ένα τέτοιο μοναστήρι απόκρυφο την Φανερωμένη ( βρίσκεται μετά το Βαθύ και κοντά στο Γουρνιά ),έστειλε την Κριτσωτοπούλα « Ροδάνθη » ο πρωτόπαπας της Κριτσάς ,να σπουδάσει, όπως αναφέρει ο Νεαπολίτης ποιητής Διαλλινομιχάλης στο επικοδραματικό του ποίημα (Η Κριτσωτοπούλα σελ.7,Δ). Η ιστορία της Κρήτης αρχίζει να διαμορφώνεται γύρω στα 1700. Μέχρι την κρητική επανάσταση του 1821 ελάχιστα ήταν τα σχολεία που λειτούργησαν στην Κρήτη. Οι Τούρκοι κατακτητές ήσαν τελείως αρνητικοί σε κάθε προσπάθεια για πνευματική πρόοδο του πληθυσμού και ειδικά του Χριστιανικού. Έτσι επικρατούσε μεγάλη αγραμματοσύνη σ' ολόκληρο το νησί. Η ανάγνωση περιοριζόταν στα παραπάνω εκκλησιαστικά βιβλία ελλείψει αναγνωστικών αλλά και γιατί βασικός σκοπός της μάθησης ήταν η προετοιμασία ιερέων και ψαλτών. Τα λίγα σχολεία την εποχή εκείνη προσπάθησαν να λειτουργήσουν θεωρήθηκαν ως «κέντρα αποστασίας και πολέμου» άμεσα απέβησαν στο κλείσιμό τους και οι δάσκαλοι υπέστησαν τρομακτικές διώξεις. Ο πόθος όμως για την εκπαίδευση ήταν άσβεστος και οι γονείς ήθελαν τα παιδιά τους να μάθουν γράμματα. Κατέφευγαν τότε σε γραμματοδιδασκάλους οι οποίοι διέθεταν στοιχειώδεις γνώσεις αλλά ήταν και οι μόνοι που μπορούσαν ,παράλληλα με τους ιερείς για να επιτελέσουν το έργο αυτό. Η εποχή που ιδρύθηκαν αυτά τα σχολεία ήταν ιδιαίτερα αρνητική για την εκπαίδευση (κaκαταπίεση του χριστιανικού πληθυσμού, ταραχές ,επαναστατικά κινήματα. Η αμοιβή τους δεν ήταν μεγαλύτερη από 100 γρόσια το μήνα. Η αμοιβή τους γίνεται επίσης με ένα σακί αλεύρι ή είδη τροφίμων. Στα μερικά χωριά η αμοιβή του ονομαζόταν «τα
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 5
Δευτεριάτικα» που δεν ήταν άλλο από μια οκά μαύρου ψωμιού. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα στην Κριτσά με βασική μόρφωση άρχισαν να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της παιδείας. Αιγυπτιοκρατία 1830 -1840
Ο Μ.ΜΑΚΡΑΚΗΣ δάσκαλος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου γράφει. «Κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας (18301840) η διοίκηση της Κρήτης επέτρεψε και βοήθησε "όσον ήτο αναγκαίον εις τη σύστασιν αλληλοδιδακτικών σχολείων της γραικικής γλώσσης". Ο Μωχάμετ Αλή κατά την πρώτη του επίσκεψη στην Κρήτη (1833) παρακίνησε τα τοπικά συμβούλια να ιδρύσουν σχολεία, δηλώνοντας ότι "είναι δίκαιον η κυβέρνηση να σώσει τον λαό της νήσου από την αμάθεια και την απώλεια και ότι να διαφωτίσει αυτόν με την γνώσιν και την μόρφωση". Ένα τέτοιο σχολείο λειτούργησε στην Κριτσά αμέσως μετά την επανάσταση του 1821. Πρώτος δάσκαλος ο Κριτσώτης Εμμανουήλ Π. Μιχ. Μπρόκος, Μπροκοδάσκαλος από το 1821 – 1836. Οι μαθητές του σχολείου αυτού κατάγονταν από την Κριτσά,τις Τάπες ,το Μαρδάτι ,τον Κρούστα ,το Χουμεριάκο και ακόμα από το Καλό Χωριό. Στο σχολείο οι μαθητές φοιτούσαν εθελοντικά. Το σχολείο ήταν ιδιοσυντήρητο και στεγάζονταν σε σπίτι που η διαρρύθμισή τους ήταν διαφορετική από αυτή των άλλων σπιτιών του χωριού. Μετέπειτα από το 1836-1848 ο Νικόλαος Αλέξης ή Καπετάνιος. Διάδοχός του ο Εμμανουήλ Σαριδάκης από τις Κορφές Μαλεβιζίου που δίδαξε από το 1848-1863. Επόμενος Δάσκαλος ο Ιωάννης Ν. Επιτροπάκης, ιδρυτής του πρώτου Σχολείου Στοιχειώδους Εκπ/σης (αλληλοδιδακτικό σχολείο) από 1836-1885, με 4 τάξεις και μισθό 3-5 γρόσια από κάθε μαθητή. Μόνο οι Έλληνες φρόντιζαν για την παιδεία η οποία συνίστατο στο να μαθαίνουν τα κοινά γράμματα και ολίγη αριθμητική ακανόνιστη. Λόγω της ελλείψεις διδασκάλων ο ιερέας φρόντιζε γι΄ αυτό. Όλα αυτά γίνονταν στο σκοτάδι και κρυφά από τους Τούρκους αναφέρει αγωνιστής του 1821 Φώτιος Χρυσανθακόπουλος – Φωτάκος. 1832. Το σχολείο της Κριτσάς αναφέρεται από τον Κ. Κοζύρη στο ημερολόγιο του . 1833. Ο Μωχάμετ Αλή κατά την πρώτη του επίσκεψη στην Κρήτη (1833) παρακίνησε τα τοπικά συμβούλια να ιδρύσουν σχολεία, δηλώνοντας ότι "είναι δίκαιον η κυβέρνησης
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 6
να σώσει τον λαό της νήσου από την αμάθεια και την απώλεια και ότι να διαφωτίσει αυτόν με την γνώσιν και την μόρφωση"
1836 Στο υποτυπώδες αυτό σχολείο μετά τον Μπρόκο δίδαξε στην Κριτσά ο Νικόλαος Εμμανουήλ Αλέξης ή Καπετάνιος, Κριτσώτης κι’ αυτός, με λίγες γνώσεις σαν τον προηγούμενο σε ιδιωτικό σπίτι και δίδαξε μέχρι το 1848 Β περίοδο της Τουρκοκρατίας 1840 -1898 Τα γεγονότα που εξελίσσονται στην Β περίοδο της τουρκοκρατίας 1840-1898 αρχίζουν να μας γνωρίζουν μέσα σε πιο πολιτιστικό περιεχόμενο ήταν υποχρεωμένη η παιδεία να αναπτυχθεί στην Κρήτη και ιδιαίτερα στην Κριτσά. 1848 Διάδοχός του Νικολάου Εμμανουήλ Αλέξη ( ή Καπετάνιος) ήταν ο Εμμανουήλ Γεωργίου Σαρειδάκης (1848-1863) από τις Κορφές Μαλεβιζίου. Ίδρυσε ένα συστηματικό και οργανωμένο Σχολειό στην Κριτσά. Στεγάστηκε σε ιδιωτικό σπίτι και εργάστηκε σ’αυτό 15 χρόνια από το 1848-1863. Για πληρωμή έπαιρνε κάθε Δευτέρα ,από κάθε μαθητή , τρόφιμα. μια οκά μαύρο ψωμί κ.λ.π. φαγώσιμα είδη, τα «Δευτεριάτικα». Παντρεύτηκε από την Κριτσά και έκαμε 6παιδιά.Τη γυναίκα του «Στεφανούλα» τη λέγανε από το επάγγελμα του άνδρα της « Κερά Δασκάλισσα». Στη μεγάλη όμως Κρητική επανάσταση του 1866 έφυγε με την οικογένειά του στη Σύρο όπου και πέθανε σε ηλικία 60 χρονών. 1850. Υποτυπώδη σχολεία λειτούργησαν μέχρι το 1850 στο νομό Λασιθίου στα μοναστήρια, Τοπλού, Φανερωμένης, Κρεμαστών, Αρετίου αλλά και στα χωριά Μίλατο, Κριτσά και Τζερμιάδων 1863 -1885. Επόμενος ο Ιωάννης Νικολάου Επιτροπάκης, μαθητής του Εμμανουήλ Γεωργίου Ψαρουδάκη που σαν έμαθε το Σχολείο της Κριτσάς,πήγε αλλού και τελείωσε τη Β τάξη του Ελληνικού Σχολείου. Σαν γύρισε στην Κριτσά διαδέχθηκε τον Σαρειδάκη στη διδασκαλική. Γνώριζε καλά τη Γραμματική και το συνταχτικό. Αυτός ίδρυσε στην Κριτσά το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως με 4 τάξεις και μισθό 3-5 γρόσια από κάθε μαθητή. Πρώτος αυτός διαίρεσε και κατάταξε τους μαθητές του σε τέσσερεις τάξεις (Α΄.,Β΄.Γ΄.,και Δ΄.).Οι μαθητές των
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 7
μεγαλυτέρων τάξεων είχαν την φροντίδα της εκπαιδεύσεως των μαθητών των μικρότερων τάξεων . Γι αυτό το λόγο το Σχολείο του λεγότανε « αλληλοδιδακτικό». Κατάρτισε το πρώτο Μαθητολόγιο και Γενικό έλεγχο βαθμολογίας των μαθητών. Σαν παιδοκομικά μέτρα εφάρμοζε τον ξυλοδαρμό,τη νηστεία,τον φάλαγγα και την γονυκλισία. Παρακολουθούσε και έλεγχε τη συμπεριφορά των μαθητών έξω από το Σχολείο. Φαίνεται ότι δίδαξε γύρω στα 20 χρόνια 1863-1885 στον καθεδρικό ναό. Από το 1875 και μετά δίδαξε ως υπάλληλος του τότε Οθωμανικού κράτους και άλλοτε δε ως ιδιωτικός υπάλληλος στο σπίτι του. Έκαμε τρείς κόρες. Την Άννα, τη Ζαμβία και τη Χαρίκλεια. Τις μόρφωσε ο ίδιος και τις έκαμε δασκάλες. Όταν για λόγους διάφορους απουσίαζε από το Σχολείο τον αναπληρούσε η Άννα. Για σχολειό χρησιμοποιούσε ιδιωτικά σπίτια και πλήρωνε για ενοίκιο 7000 χάρτινες δραχμές το χρόνο. Ένα τέτοιο σπίτι ,σχολειό, σώζεται ακόμα και σήμερα και φέρει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα, που γράφει: « Εδώ δίδαξε ο πρώτος δάσκαλος Κριτσάς Ιωάννης Επιτροπάκης». Για πληρωμή το έπαιρνε 3-5 γρόσια από κάθε γονέα ή κηδεμόνα μαθητή το μήνα. Τα τελευταία χρόνια δίδαξε μέσα στο καθεδρικό ναό της Οδηγήτριας Κριτσάς και στο ερειπωμένο σήμερα Παλιό Διδακτήριο της Κριτσάς 1866. Το γεγονός ότι το μόνο σωζόμενο στη Κρήτη ημερολόγιο επί Τουρκοκρατίας την περίοδο του 1866 ,γράφτηκε από Κριτσώτη ,αποδεικνύει ότι οι κάτοικοι της Κριτσάς παρά τον ζήλο τους στα όπλα,είχανε και μεγάλη κλίση στα γράμματα. Μετά από την επανάσταση του 1866 που επετράπη η ίδρυση σχολείων αποφασίστηκε η κατασκευή του σχολείου Κριτσάς. Οι τοπικές όμως Τουρκικές Αρχές προσπαθήσανε να ματαιώσουν τη θεμελίωση του. 1868. Ορισμένοι προύχοντες της Κριτσάς να πάνε το 1868 στην Κωνσταντινούπολη και να ζητήσουν αυτοπροσώπως από το Σουλτάνο την άδεια ανοικοδομήσεως του. Ο Σουλτάνος επέτρεψε αλλά με τον όρο,το Σχολικό κτίριο να φέρει σαν διακριτικό γνώρισμα της τουρκικής κυριαρχίας εξωτερικά πέτρινο περίζωμα ( διάζωμα) πάχους 0,12 μ πλάτους 0,10 μ και σε ύψος 1,65 μ από το έδαφος. 1870-1875 .Επί της εποχής του και ιδίως κατά τα έτη 1870-1875 ο Εμμανουήλ Ν.Πάγκαλος ή Γραμματικομανώλης δώρισε οικόπεδο έκταση 150 τμ και κτίστηκε το παλιό διδακτήριο με δαπάνες της κοινότητας και προσωπική εργασία. Το πρώτο και το παλαιότερο διδακτήριο της Κριτσάς κτίστηκε πλησίον της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας. Η εκκλησία βρίσκεται σε καίριο σημείο ,κτισμένη δίπλα το παλιό σχολείο ( του 19ου αιώνα) και σ’ένα από τα μαρτυρούμενα αρχιτεκτονικά μεσαιωνικά κτίσματα της Κριτσάς στη συνοικία Μποτσανό. Σήμερα την περιστοιχίζουν ο παιδικός
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 8
σταθμός, το νηπιαγωγείο ( παλιό σχολείο),το δημοτικό και το γυμνάσιο. Δεν έχομε ακριβή χρονολογία ανεγέρσεως της εκκλησίας αλλά είναι μάλλον του 18ου19ου αιώνα. Σύμφωνα με πληροφορίες του Νικολάου Αποστολάκη και Ιωάννη Ν.Σγουρού το διδακτήριο ιδρύθηκε την εποχή του Γενικού Διοικητή Κρήτης « Ρεούφ Πασά» ο οποίος ήταν φιλοπρόοδος Είχε καταλάβει τα κοινοτικά βοσκοτόπια του νησιού και τα παραχώρησε πάλι στις Κοινότητες. Τα δώρισε στις διάφορες κοινότητες από τα έσοδα των οποίων κτίστηκαν πολλά παρόμοια εκπαιδευτήρια. Ένα διακριτικό γνώρισμα που είχαν τα κτίσματα της εποχής εκείνης είναι ένα λαξευτό περίζωμα από πέτρες πάχους 8-10 εκατοστών, στη μέση περίπου του ύψους των τοίχων ,γύρω από το κτίριο, που δήλωνε την δουλεία και την υποτέλεια των χριστιανών στους Τούρκους. Στα σχολεία αυτά απαγορευότανε η διδασκαλία της Ελληνικής Ιστορίας ,ασμάτων και μαθητών γενικά που μπορούσαν να εξυψώσουν το εθνικό φρόνημα των μαθητών. 1872 . Εξ αιτίας όμως των πολεμικών γεγονότων που ακολουθήσανε,καθυστέρησε η ανοικοδόμησή του και μόνο το 1872 περατώθηκε. Στο κτίσιμο του βοήθησε η Κοινότητα και οι φιλοπρόοδοι Κριτσώτες με εισφορές και προσωπική εργασία.Είχε μια μεγάλη αίθουσα διαστάσεων 8χ14 μέτρων εσωτερικά.
1872. Όπως αναφέρει στην δημοσιευθείσα άλλοτε πραγματεία του ο Ζαχαρίας Λιανάς ,που φοίτησε σ' αυτό,ήταν το καλύτερο σχολικό κτίριο της τότε εποχής στη Κρήτη. Το σχολείο λειτούργησε το 1872 ως μονοθέσιο με 60 περίπου μαθητές για να εξελιχθεί αργότερα σε δύο σχολεία (Αρρένων και Θηλέων) με 400 και πλέον μαθητές. Μεταξύ των πρώτων φοιτησάντων στο ιδρυθέν σχολείο ήσαν οι:
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 9
Ζαχαρίας Λιανάς. Ιωσήφ Μπετούρας.Ηλίας Κοζύρης.Ηλίας Παγκαλος. Ιωάννης Πάγκαλος (Παπαγιαννιός).Ιωσήφ Γ.Πάγκαλος Νικόλαος Μασσάρος Γεώργιος Π"Ιωάννης Πάγκαλος. Γεώργιος Π"Νικολαου Πάγκαλος. Κωνσταντινος Φουρνιωτάκης.Αθανάσιος Κλώντζας.Νικ.ΤζώρτζηςΔημ Π" Ν,Πάγκαλος .Νικόλαος Δετοράκης. Γεώργιος Σαρειδάκης Αντώνιος Τζανόπουλος. .Μιχαήλ Ταβλάς. Ρούσσος Αλέξης. Γεώργιος Κ.Σκύβαλος. Γεώργιος Φιρφιράκης. Νικόλαος Επιτροπάκης. Ιωάννης Κουταντος. Θεοφανης Πάγκαλος. και πλείστοι άλλοι διαπρέψαντες είτε ως επιστήμονες,είτε ως μεγαλέμποροι στον Άγιο Νικόλαο,είτε ως πρόκριτοι της κωμόπολης. Ιδιαίτερη δράση όπως αναφέρει ,σημείωσαν Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Λιανάς (Απόφοιτος των θεολογικών Σχολών Αθηνών και Λειψίας),Πρωθιερέας των Ανακτόρων επί βασιλέων Γεωργίου Α ',Κωνσταντίνου Α',και Αλεξάνδρου,Δ/ντης της Ροζαρίου Σχολής και Γενικός Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου. Ιωσήφ Μπετούρας ιατρός και επί σειρά ετών βουλευτής στη Κρητική Βουλή. Γεώργιος Παπά Σταύρος Πάγκαλος από του πρώτους δικηγόρους του Νομού. Εμμανουήλ Παπαιωάννη Πάγκαλος Φαρμακοποιός εγκατασταθείς στην Αλεξάνδρεια. Γεώργιος παπά Νικολάου Πάγκαλος διδάσκαλος Αντώνιος Περάκης Δάσκαλος Θεοφάνης Πάγκαλος Ζωγράφος Ρούσσος Αλέξης Δήμαρχος παλαιού Δήμου Κριτσάς Νικόλαος Κοζύρης οπλαρχηγός εγκατασταθείς στη παχειά Άμμο. Στο πρώτο σχολείο διδάχθηκαν επίσης τα πρώτα γράμματα οι: Ιωάννης Ταβλά Πρωτοδίκης Νικόλαος Ταβλάς άλλοτε Πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου, Ζαχαρίας Ταβλάς ιερέας και διδάσκαλος, Κωνσταντίνος Κοκκίνης Διδάσκαλος, Εμμανουήλ Περάκης Νομίατρος, Γεώργιος Ηλ.Πάγκαλος Καθηγητής Μικροβιολογίας, Γεώργιος Ν. Τζώρτζης Κατ' επανάληψη βουλευτής Φλωρίνης, Ιωάννης Ηλ Κοζύρης Καθηγητής Αμερικανικού Πανεπιστημίου, Κωνσταντίνος Δαβράδος Στρατηγός εα, Μιχαήλ Σγουρός Στρατηγός εα, Νίκος Ιωσήφ Πάγκαλος Δ/ντης χειρουργικής κλινικής Αθηνών, Ιωάννης Τζωρτζης Δικηγόρος, Γεώργιος Πέτρου Πάγκαλος δικηγόρος, Παύλος Πάγκαλος γυμνασιάρχης Εμμανουήλ Ταβλάς Γυμνασιάρχης ,Παπά Νικ.Πάγκαλος επί 40 αιτία πρωθιερέας Αγίου Νικολάου.,Εμμανουήλ Σκύβαλος επί 15 ετία Δήμαρχος Αγίου Νικολάου Μιχαήλ Λιανάς Συνταγματάρχης Χωροφυλακής,Γεώργιος Δετοράκης Αντισυνταγματάρχης,Εμμανουήλ Στ. Μοδάτσος Αντισυνταγματάρχης,Ιωάννης Κλώντζας Ταγματάρχης,Μιχαήλ Κουτάντος επισμηναγός,Γεώργιος Μιαούλης Μοίραρχο,Ιωάννης Αρχαύλης Αντισυνταγματάρχης,Γεώργιος Αποστολάκης Συνταγματάρχης εα,και πλείστοι άλλοι εκλεκτοί σήμερα επιστήμονες.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 10
Β Στο Παρθεναγωγείο δίδαξαν οι 1.Χαρίκλεια Επιτροπάκη,απο την Κριτσά ,απόφοιτος της σχολής του Πατέρα της στη Κριτσά Ιωάννη Νικολάου Επιτροπάκη.,2.Ζωή Φουντουλάκη ,από την Αθήνα ,πτυχ. Διδασκάλισα.,3.Σοφία Γιαννίση,απο την Αθήνα,πτυχ.Β/θμια Διδ/σσα Αρσακείου Αθηνών ( 1900-1902).,4.Γαρυφαλιά Γ.Παγκάλου, από την Κριτσά ,πτυχιούχος Διδ/σσα Αρσακείου Αθηνών.Υπηρέτησε στο Παρθεναγωγείο από το 1900 έως 1929 και μετά την μεικτοποίηση των Σχολείων στο 6/τάξι Δημοτικό Σχολείο Κριτσάς ,μέχρι το 1952,που συνταξιοδοτήθηκε.Δραστήρια και ενεργητική.Σύζυγος του Διδασκάλου Γεωργίου Νικολάου Πεδιαδίτη,σε ενέργειες του οποίου οφείλεται η ανέγερση το σημερινού περίλαμπρου 8/διου Διδακτηρίου τηςΚριτσάς,που θα δούμε παρακάτω. 5.Μαρά Βόλου, από την Αθήνα.πτυχιούχος διδασκάλισσα.,6.Δέσποινα Γεωργίου Ταβλά,απο την Κριτσά,απόφοιτος ανωτέρου Παρθεναγωγείου Ηρακλείου ( 19061910).,7.Καλλιόπη πάπα Ιωάννου Παγκάλου,από την Κριτσά,απόφοιτος του ανωτέρω Παρθεναγωγείου Νεαπόλεως.Υπηρέτησε στο Παρθεναγωγείο της Κριτσάς και μετά στο 6/τάξιο μεικτό Δημοτικό Σχολείο.Σύζυγος του Διδασκάλου και Ιερέα της κωμοπόλεως Ζαχαρία Ταβλά ,που θα δούμε παρακάτω.Αναστασία Φαϊτάκη,απο την Νεάπολη,πτυχιούχος Διδασκάλισσα.Υπηρέτησε στο Παρθεναγωγείο και κατόπιν στο 6/θέσιο Σχολείο Κριτσάς. 1873 Ιδρύεται το πρώτο σχολείο στον Άγιο Νικόλαο και στεγάστηκε σε οίκημα που με εισφορές οικοδόμησαν οι κάτοικοι του χωριού – Μαντράκι. 1874 Ιδρύεται η Εκπαιδευτική εταιρεία και ανατίθεται η οργάνωση και η εποπτεία των σχολείων .Η συντήρησή τους ανατίθεται στις κατά τόπους δημογεροντίες που ενίσχυε η Δημογεροντία Λασιθίου που είχε ως έδρα τη Νεάπολη.Πρώτος δάσκαλος ήταν ο αγωνιστής Μανώλης Καζάνης ή Καραμανώλης.Πέθανε το 1914 και τον διαδέχθηκε ο Παπά Εμμανουήλ Σταματάκης.Το σχολείο βρισκόταν απέναντι από το Ρεξ και φοιτούσαν 45 μαθητές. Οι τύποι των πρώτων σχολείων, τα οποία ιδρύθηκαν από την εκπαιδευτική εφορεία ήταν οι εξής:( Ο Μ.ΜΑΚΡΑΚΗΣ είναι δάσκαλος, εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου) 1) Αλληλοδιδακτικά Σχολεία (τετρατάξια) Ήταν τα πρώτα που ιδρύθηκαν από το 1869. Σε αυτά οι ικανότεροι και οι εξυπνότεροι μαθητές δίδασκαν υπό την καθοδήγηση και εποπτεία ενός μόνο δασκάλου τους τελείως αγράμματους ή αδύνατους μαθητές 2) Δημοτικά Σχολεία Αρρένων (πεντατάξια). Συγχρόνως με τα αλληλοδιδακτικά ιδρύθηκαν στις κωμοπόλεις του νομού Λασιθίου όπου υπήρχε μεγαλύτερη οικονομική ευχέρεια, Δημοτικά σχολεία με 5 τάξεις
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 11
3) Ελληνικά Σχολεία τριτάξια Σχολαρχεία λειτούργησαν στις 4 κωμοπόλεις του νομού Λασιθίου (Νεάπολη, Ιεράπετρα, Σητεία και Βιάννο) 4) Παρθεναγωγεία πεντατάξια (δηλ. Δημοτικά σχολεία θηλέων με 5 τάξεις). 1876 . Παράλληλα με το Δημοτικό Σχολείο λειτούργησε από το 1876 και έπειτα, Ελληνικό Σχολείο, πού λειτουργούσε σε ιδιωτικό σπίτι και σ’ αυτό διδάξανε. α. Ιωάννης Τιτιμιχελής ,από τη Μεσσαρά ,απόφοιτος Γυμνασίου. β. Νικόλαος Μπίστης Μηνιώτης,απόφοιτος κατωτέρων τάξεων του Γυμνασίου. γ. Εμμανουήλ Καροφυλάκης ,από τον Κρούστα ,απόφοιτος του τότε Γυμνασίου και που αργότερα σπούδασε Φιλολογία.κ.ά 1878 Με τη σύμβαση της Χαλέπας (1878), που δημιουργούσε καθεστώς ημιαυτόνομης επαρχίας διευρύνθηκαν τα προνόμια και ιδρύθηκαν περισσότερα σχολεία. ιδίως επί διοικητού Κρήτης Ι. Φωτιάδη (1878-1885). 1881 Ψηφίζεται από τη Γενική Συνέλευση των Κρητών ο "νόμος περί παιδείας" που τέθηκε σε εφαρμογή τον Ιούνιο του 1881 και ίσχυσε ως το 1898. Ο νόμος προέβλεπε υποχρεωτική βασική εκπαίδευση και για τα δύο φύλα και ίδρυση Δημοτικών σχολείων όπου συγκεντρώνονταν 30 μαθητές και Ελληνικού (Σχολαρχείου) όπου συγκεντρώνονταν 80 μαθητές. Παρά τις προαναφερόμενες προσπάθειες τα ποσοστά του αναλφαβητισμού είναι ιδιαίτερα υψηλά . Σύμφωνα με αυτήν την απογραφή ο μέσος όρος του αναλφαβητισμού στην Κρήτη ανερχόταν για τους μεν χριστιανούς στο 81,8% για τους άνδρες και στο 96,5% για τις γυναίκες. Για τους Οθωμανούς ήταν 80,8% και 88,25% τόσο σε επίπεδο νομού όσο και νησιού. Τα αντίστοιχα ποσοστά στο Ν. Λασιθίου ήταν για τους Χριστιανούς 77% για τους άνδρες και 98% για τις γυναίκες. Η ίδρυση των παραπάνω Σχολείων ανέβασε τον αριθμό των μαθητών από 7.800 το 1860 στις 13.971 το 1881 Η διαφορά υπέρ των Τούρκων παρατηρείται «επειδή το πλείστον μέρος του χριστιανικού πληθυσμού ανήκει εις τας αγροτικάς τάξεις, τουναντίον δε το πλείστον μέρος του τουρκικού πληθυσμού κατοικεί εν ταις πόλεσιν, εν αις ο αριθμός των εν τοις σχολείοις φοιτώντων είναι πάντοτε μεγαλύτερος» . (Ο Μ.ΜΑΚΡΑΚΗΣ είναι δάσκαλος, προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄ βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου)» 1884-1885 Τα μαθητολόγια που σώζονται σήμερα στο Δημοτικό Σχολείο αρχίζουν από το 18841885.Απο αυτό μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμες πληροφορίες για την εκπαίδευση,την κοινωνία,τις πολιτικοοικονομικές συνθήκες της εποχής,τους αγώνες
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 12
του λαού μας.Σ’ αυτά υπάρχει καταγραμμένη μέρος της ιστορικής μας ταυτότητας (Γ.Ι.Περάκης δάσκαλος). 1885-1886 . Στο μαθητολόγιο του σχολείου 1885-1886 υπάρχουν τα εξής στοιχεία. Μαθητές. Α τάξης 56 μαθητές.Η ηλικία των μαθητών της τάξης ήταν. Πέντε (5) μαθητές πέντε ( 5 ετών ).Είκοσι τρείς μαθητές (23) έξι (6) ετών. Δεκατρείς μαθητές (13) επτά (7) ετών. Δέκα (10) μαθητές οκτώ (8) ετών. Ένας (1) μαθητής εννέα (9) ετών. Τέσσερις (4 )μαθητές δέκα (10) ετών. Προήχθησαν οι δεκαεννέα (19) μαθητές. Έμειναν στην ίδια τάξη οι τριάντα τέσσερις (34) μαθητές. Απεφοίτησε ( διέκοψε τη φοίτηση ) ένας (1) μαθητής.Χωρίς στοιχεία ένας (1) μαθητής. Μαθητές Β Τάξης 18 μαθητές.Η ηλικία των μαθητών της τάξης ήταν Ένας (1 ) μαθητής επτά (7) ετών. Τρείς (3) μαθητές οκτώ (8) ετών. Πέντε (5) μαθητές εννέα (9) ετών. Έξη (6) μαθητές δέκα (10 ) ετών. Δύο (2) μαθητές έντεκα (11) ετών. Ένας ( 1) μαθητής δώδεκα (12) ετών3.Προήχθησαν οι δέκα τρείς (13) μαθητές. Έμειναν στην ίδια τάξη τρείς (3).Οι δύο ένεκα απουσιών. Απεφοίτησαν ένας () μαθητής. Απεβίωσε ένας ( 1 ) μαθητής. Μαθητές Γ τάξης Οκτώ (8) μαθητές .Η ηλικία των μαθητών της τάξης ήταν. Τέσσερις (4) μαθητές δώδεκα (12) ετών. Τρείς (3) μαθητές δέκα (10) ετών. Ένας (1) μαθητής εννέα (9) ετών. Προήχθησαν τρείς (3), απεφοίτησαν τέσσερις (4),δεν προσήλθε στις εξετάσεις ένας (1). Μαθητές Δ Τάξης. Δώδεκα (12) μαθητές.Η ηλικία των μαθητών της τάξης ήταν. Ένας (1) μαθητής δέκα (10) ετών. Πέντε (5) μαθητές έντεκα (11) ετών. Έξι (6) μαθητές δώδεκα (12) ετών. Προήχθησαν οκτώ (8) μαθητες,έμειναν στην ίδια τάξη τρείς (3) και απεφοίτησε ένας (1) μαθητής. Μαθητές Ε Τάξης. Δεκατέσσερις (14) μαθητές.Η ηλικία των μαθητών της τάξης ήταν. Ένας (1) μαθητής δέκα (10) ετών. Τρεις (3) μαθητές έντεκα (11) ετών. Τέσσερις (4) μαθητές δώδεκα (12) ετών. Τέσσερις (4) μαθητές δεκατριών (13) ετών. Ένας (1) μαθητής δεκατεσσάρων (14) ετών. Ένας ( 1) μαθητής δεκαέξι (16) ετών. Προήχθησαν τρείς (3) μαθητές, απεφοίτησαν έξι (6) . Οι πέντε (5) άνευ λαγουδίνα (1) μαθητής «μη δυνάμενος να αγοράσει βιβλία»,δύο μαθητές δεν προσήλθαν στις εξετάσεις και χωρίς στοιχεία ένας (1) μαθητής και ένας (1) μαθητής « απεβλήθη δια κακήν του διαγωγή».
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 13
Τα Μαθητολόγια της Δημοτικής Σχολής Κριτσάς χρησίμευαν ,όπως διαβάζουμε στο κεφάλαιο Ιστορικά κείμενα –ενθυμήσεις που ο δάσκαλος Γ.Ι Περάκης συγκέντρωσε φαίνεται να χρησίμευαν και σαν ιστορικά ημερολόγια .Μέσα σ’αυτά εγίνετο και η καταχώρηση ορισμένων ιστορικών γεγονότων. 1889 . Με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση επιφανών χριστιανών κατοίκων του νησιού είχαν ιδρυθεί 318 Χριστιανικά Δημοτικά Σχολεία σε ολόκληρη την Κρήτη. Η φοίτηση στα Ελληνικά σχολεία ήταν τριετής και στα Γυμνάσια τετραετής. Οι μαθητές που τέλειωναν το δημοτικό Ελληνικό και Γυμνάσιο εγγράφονταν στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Παρά τις αντίξοες συνθήκες ο χριστιανικός πληθυσμός θα οργανώσει την εκπαίδευσή του σε καλύτερες βάσεις θα ξεπεράσει τα πολλά εμπόδια και ωθούμενος από τις πολιτικοκοινωνικές δυνάμεις ευνοϊκότερων συνθηκών θα κατορθώσει να μειώσει το ποσοστό του αναλφαβητισμού (τουλάχιστον στον αντρικό πληθυσμό) σε αρκετά ικανοποιητικό για την εποχή επίπεδο ποσοστό μείωσης 22,44% για τους άνδρες και 11,45% για τις γυναίκες κατά την εικοσαετία 1880-1900. Ραγδαία ήταν και η αύξηση των μαθητών που έφθασε τις 33.536 το 1898. Η Μονή πλήρωνε συνδρομές υπέρ των σχολείων στη Δημογεροντία Ηρακλείου στην οποία υπαγόταν η Δημογεροντία Λασιθίου. Τα σχολεία συντηρούνταν από ιδιωτικές συνδρομές και τα εκκλησιαστικά κτίσματα. Οι μισθοί των δασκάλων εξαρτώντο από τις σπουδές και τις ικανότητες τους και κυμαίνονταν από 2 μέχρι 5 χιλιάδες γρόσια το χρόνο. Η εποχή που ιδρύθηκαν τα παραπάνω σχολεία ήταν ιδιαίτερα αρνητική για την εκπαίδευση (καταπίεση του χριστιανικού πληθυσμού, ταραχές, επαναστατικά κινήματα). Παραθέτουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα από το Μαθητολόγιο του Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς στο οποίο αναφέρονται τα εξής: Με τη σύμβαση της Χαλέπας (1878), που δημιούργησε καθεστώς ημιαυτόνομης επαρχίας διευρύνθηκαν τα προνόμια και ιδρύθηκαν περισσότερα σχολεία ιδίως επί διοικητού Κρήτης Ι. Φωτιάδη (1878-1885). Τα εκκλησιαστικά βιβλία αντικαθίστανται από αναγνωστικά γραμμένα σύμφωνα με τις παιδαγωγικές αρχές της εποχής. Ακόμη ιδρύθηκαν Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι και αναπτύχθηκε ζωηρή πνευματική κίνηση με τη δημιουργία βιβλιοθηκών και την έκδοση εφημερίδων (Ο Μ.ΜΑΚΡΑΚΗΣ είναι δάσκαλος, προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄ βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου) 1889.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 14
Το κτίριο του πρώτου Σχολείου της Κριτσάς χωρίστηκε , με δαπάνη της εκκλησιαστικής Επιτροπής ,με πέτρινο μεσότοιχο σε δύο αίθουσες. Ο διαχωρισμός αυτός ήταν απαραίτητος γιατί τότε και για πρώτη φορά το Σχολείο θα λειτουργούσε σαν 2/τάξιο. Με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση επιφανών χριστιανών κατοίκων του νησιού είχαν ιδρυθεί 318 Χριστιανικά Δημοτικά Σχολεία σε ολόκληρη την Κρήτη. Η φοίτηση στα Ελληνικά σχολεία ήταν τριετής και στα Γυμνάσια τετραετής. Οι μαθητές που τέλειωναν το Δημοτικό, Ελληνικό και Γυμνάσιο εγγράφονταν στο Εθνικό Πανεπιστήμιο (Ο Μ.Μακράκης είναι δάσκαλος,προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου) 1896-1897 ΜΑΘΗΤΟΛΟΓΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ Σήμερον εκίνησαν υπέρ τα 100 παλικάρια υπό την οδηγία διαφόρων καπεταναίων δια την Ιεράπετρον αφού πρώτον συναθροίστηκαν εις την Παναγία και εψάλη παράκλησις και ευλογήθη η κατά πρώτον υψωθείσα Ελληνική σημαία υπό Ιωαννης.Ν Κοντογιάννης. Αλλά καθοδόν άλλα πληροφορηθέντες ετράπησαν εις Σητείαν. 17-18 ώρα 6 νυκτός 3/97 Ανεχώρησεν ο Ιωαν.Ν.Ταβλάς οπλαρχηγός Κριτσάς δι' Αθήνας προς ζήτησιν όπλων και πολεμοφοδίων άγων μεθ'εαυτού και τινά Οθωμανίδα αιχμάλωτο κατά την σφαγή Σητείας διεσώθη εκ του θανάτου. Ταύτη μετά την εν Αθήνας μετάβαση της ανέλαβε και εμβάπτισε πλούσια της χήρα επονόμασαν αυτήν Όλγα. 10-11 ώρα νυκτός Γ/97 Κυριακή Σαμαρείτιδος Ηλθεν εις Μίλατον Ατμόπλοιο φέρον 800 Μαρτίνια και 200 όπλα Σασεπώ υπό την οδηγία Γ.Κοκκίνη εκ Νεαπόλεως.Αλλά δυστυχώς καίτοι οι Κριτσώται ειδοποιηθέντες έτρεξαν δεν πρόφτασαν να πάρουν ειμή 6-7 Μαρτίνια και περί τα 20 Σασεπά και τινας λόγχας. Εκ των 300 σάκων αλεύρου τα οποία ωσαύτως εξεφορτώθησαν εκεί υπό του Ατμόπλοιου δεν κατορθώσαμε να πάρωμεν ουδέν.Μεταξύ όμως των 6-7 Μαρτινίων άτινα κατορθώσαμε να πάρωμεν ήτο και το ιδικόν μου και τούτο τουλάχιστον με ικανοποίησε. Εις το Μαθητολόγιον Δημοτικής Σχολής Κριτσάς.1896-1997 εις την θέσιν " παρατηρήσεις " γράφεται:Διαλυθέντων εν απάση τη Νήσον των σχολείων,ένεκα της επαναστάσεως, αναγκάζομαι κι'εγώ να κηρύξω την διάλυσιν του Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς μετατρέπων τούτον ιδιωτικόν ότε οι γονείς των φοιτώντων μαθητών θα υποχρεούνται να πληρώνωσι δίδακτρα επι ιδιαιτέρα συμφωνία δι'έκαστον.Εν Κριτσά τη 1η Φεβρουαρίου 1897 Ο διδάσκαλος - Νικόλαος Γεωργ.Ταβλάς 1898
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 15
Η εκπαίδευση γενικεύτηκε στο νησί με την ίδρυση της Κρητικής πολιτείας που συστάθηκε το 1898. Τη χρονιά αυτή το νησί απαλλάσσεται από τον τουρκικό ζυγό αποκτώντας αυτονομία με τη δική του βουλή και διοίκηση. Ανάμεσα στους νόμους και τα διατάγματα που ψηφίζονται για την οργάνωση του διοικητικού του μηχανισμού, την εξυγίανση του τόπου και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής του ντόπιου πληθυσμού, εξέχουσα θέση κατέχουν αυτά που αφορούν στην οργάνωση και τον εκσυγχρονισμό της παιδείας. 1899 Με την ψήφιση από την κρητική βουλή, τον Απρίλη του 1899 σημαντικών διατάξεων του Συντάγματος εκπληρώνονται οι πόθοι και τα οράματα ολόκληρων γενεών. Σύμφωνα με αυτές τις διατάξεις του καθιερώνεται η υποχρεωτική παιδεία και για τα δύο φύλα. Εντυπωσιακή είναι και η αύξηση των στατιστικών δεδομένων της εκπαίδευσης σχολείων, δασκάλων, μαθητών δαπανών και άλλων μεγεθών της εποχής. Ο χωρισμός των δύο φύλλων διήρκεσε μέχρι το 1929 Για τα σχολικά έτη από του 1899- 1940 το σύνολο των μαθητών και μαθητριών ήταν περίπου 13000-14000 . Οι δαπάνες για την παιδεία από 406.193 δρχ. το 1900 αυξήθηκαν σε 805.749 δρχ. το 1910. Δάσκαλοι διορίστηκαν εκτός από απόφοιτοι Γυμνασιακών τάξεων, απόφοιτοι σχολαρχείων και ορισμένοι απόφοιτοι τετραταξίων δημοτικών. Κατά την περίοδο αυτή λειτουργούν δύο τύπου δημοτικών σχολείων τα κατώτερα (τετρατάξια) και τα ανώτερα η πλήρη (εξατάξια). Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουμε τα ημιγυμνάσια με τρεις τάξεις, στα μικρά επαρχιακά κέντρα, τα πλήρη εξατάξια γυμνάσια στα αστικά κέντρα του νησιού και τα ανώτερα παρθεναγωγεία, τριτάξια των Χανίων, Νεάπολης και το πεντατάξιο Παρθεναγωγείο του Ηρακλείου.(Ο Μ.Μακράκης είναι δάσκαλος, προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου)Όταν όμως άρχισε η μόρφωση περισσοτέρων κοριτσιών,γύρω στα 1899-1900, λειτούργησε στην Κριτσά ,αποκλειστικά για κορίτσια ,ξεχωριστό Σχολείο « Παρθεναγωγείο» .Το Παρθεναγωγείο στεγάστηκε σε ιδιωτική κατοικία και το ενοίκιο πλήρωνε μέχρι το 1912 η ενοριακή επιτροπή. Λειτούργησε πρώτα σαν 2/τάξιο και αργότερα 3/τάξιο. 1900-1907 Τη χρονική περίοδο αυτή με στοιχεία που κατ έκτιμηση μπορούν να βρεθούν στα Σχολικά Ημερολόγια υπολογίζονται σε 23.344-24.344 μαθητές. 1900. Οι Διδάσκαλοι που υπηρέτησαν στα Σχολεία Κριτσάς από το 1900 μέχρι το 1929 ,είναι.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 16
1.Γεώργιος Παπανικολάου Πάγκαλος ,από την Κριτσά,απόφοιτος Γυμνασίου ,2. Εμμανουήλ Τάβλας, απο τη Βουλισμένη, απόφοιτος Γυμνασίου.,3. Εμμανουήλ Σηφάκης, απο το Χουμεριάκο,απόφοιτος Γυμνασίου.,4.Ιωάννης Ροβίθης ,από το Βραχάσι,πτυχιούχος Διδασκαλείο Ηρακλείου.,5.Κωνσταντίνος Ζωγραφάκης ,από την Νεάπολη,απόφοιτος Β΄ τάξεως 4/ταξίου Γυμνασίου.,6.Κωνσταντίνος Πλατάκης ,από το Βραχάσι,τριτοβάθμιος Διδάσκαλος του Διδασκαλείου Ηρακλείου.Υπηρέτησε στην Κριτσά το 1910 έως 1917,με δικαιοδοσία Επιθεωρητή των Σχολείων Βρυσσών ,Χουμεριάκου ,Λιμνών ,Μέσα και Έξω Λακωνίων, Παρθεναγωγείου Κριτσάς, Κρούστα, Πρίνας και Καλού Χωριού.,7.Γεώργιος παπα Νικολάου Πάγκαλος από τα Λακώνια,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος.,8.Κωνσταντίνος Νικολάου Κοκκίνης, από την Κριτσά,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος.,9.Αναστάσιος Γεωργίου Περάκης ,από την Κριτσά ,απόφοιτος Διδασκαλείου Ηρακλείου.,10.Ελένη Ιωσήφ Παγκάλου ,από την Κριτσά, απόφοιτος Ανωτέρου Παρθεναγωγείου.,11.Ιωάννη Φραγκιαδάκης από τη Σφάκα Σητείας,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος.,12.Μιχαήλ Γεωργίου Σηφάκης ,από τη Φουρνή ,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος (1908-1910).,13.Ζαχαράς Καμαράτος ,από τη Νεάπολη,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος ( 1909-1911).,14.Μιχαήλ Γεωργίου Σγουρός ,από την Κριτσά ,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος.,15.Αντώνιος Χουρδάκης,απο το Νικηθιανό ,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος.,16.Ιωάννης Κωνσταντίνου Κλώντζας ,από την κριτσά,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος , 17.Κωνσταντίνος Ιωάννου Ταβάς,απο την Κριτσά,πτυχιούχος Δημοδιδάσκαλος. 18.Κωνσταντίνος Τριανταφιλλίδης,απο τις Ποταμιές – Πεδιάδας. Πρωτοβάθμιος Δημοδιδάσκαλος. (1921-1922). 19.Γεώργιος Νικ.Πεδιαδίτης ,από τις Λίμνες.Υπηρέτησε συνεχώς στην Κριτσά από τις 20 Οκτωβρίου 1921 μέχρι 23 Σεπτεμβρίου 1950. 1900. Το Σχολείο έγινε 4/τάξιο και οι ανάγκες επιβάλανε να κτιστεί παράπλευρα και άλλο ισόγειο σχολικό κτίριο με άλλες δύο αίθουσες. Και αυτό με δαπάνες και πάλι της Κοινότητας και προσωπική εργασία των κατοίκων. 1903. Με νόμο ιδρύεται στο Ηράκλειο παιδαγωγική σχολή, το τριτάξιο διδασκαλείο και στη Μονή Αγ. Τριάδας των Χανίων ιεροδιδασκαλείο, γεγονός που συνέβαλε αποφασιστικά στην ποιοτική και ποσοτική βελτίωση της εκπαίδευσης στην Κρήτη. 1909-1910 Στο νησί της Κρήτης τα σχολεία από 523 το 1899-1900 αυξήθηκαν σε 656 το 19091910. 1910 .
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 17
Με τοπικούς πόρους κι με την επίβλεψη και μέριμνα της δραστήριας Διδασκάλισσας Γαριφαλιάς Γεωργίου Παγκάλου,άρχισε να κτίζεται κοντά στον ιερό ναό του Αγίου Παντελήμονα,ιδιόκτητο Παρθεναγωγείο με τρείς αίθουσες. «Οι δαπάνες για την παιδεία από 406.193 δρχ. το 1900 αυξήθηκαν σε 805.749 δρχ. το 1910. Δάσκαλοι διορίστηκαν εκτός από απόφοιτοι Γυμνασιακών τάξεων, απόφοιτοι σχολαρχείων και ορισμένοι απόφοιτοι τετραταξίων δημοτικών. Κατά την περίοδο αυτή λειτουργούν δύο τύπου δημοτικών σχολείων τα κατώτερα (τετρατάξια) και τα ανώτερα η πλήρη (εξατάξια). Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουμε τα γυμνάσια με τρεις τάξεις, στα μικρά επαρχιακά κέντρα, τα πλήρη εξατάξια γυμνάσια στα αστικά κέντρα του νησιού και τα ανώτερα παρθεναγωγεία, τριτάξια των Χανίων, Νεάπολης και το πεντατάξιο Παρθεναγωγείο του Ηρακλείου. (Ο Μ. Μακράκης είναι δάσκαλος, προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄ βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου)» 1911. Η νεοδιορισθείσα τότε δασκάλα Γαρυφαλλιά Παγκάλου φρόντισε και έκτισε με δαπάνη της Ενοριακής Επιτροπής κοντά στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα Παρθεναγωγείο με τρείς αίθουσες . Τελείωσε φαίνεται στα 1912 και στέγασε το 3/τάξιο Παρθεναγωγείο Κριτσάς.Το κτίριο πουλήθηκε προ 20 ετών σε ιδιώτη. Το Παρθεναγωγείο διατηρήθηκε μέχρι το 1929 εποχή που η εκπαίδευση των δύο φύλων έγινε μικτή 1912 . Το 4/ταξιο Αρρεναγωγείο ,εξ’ αιτίας της αυξήσεως των μαθητών ,άνω των 200 ,προήχθη σε « Ανώτερο Δημοτικό Σχολείο « με 6 τάξεις και 6 δασκάλους,ο διευθυντής του οποίου είχε και Επιθεωρητικά καθήκοντα και Επιθεωρούσε τα Σχολεία Κρούστα,Λακωνίων,Καλού Χωριού κ.λπ., που υπαγότανε στη Σχολική Περιφέρεια της Κριτσάς. Ο χωρισμός των σχολείων κράτησε μέχρι το 1929 που έγινε η εκπαίδευση μικτή των δύο φύλων. Ένωση Κρήτης με την Ελλάδα. 1913 Μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων υπογράφεται η συνθήκη του Λονδίνου και έτσι πραγματοποιείται η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ο Σουλτάνος παραιτείται από τα τυπικά του δικαιώματα στις 17.5.1913 και επισήμως στι1 31.5.1913.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 18
Η επίσημη ανακήρυξη της Ένωσης πραγματοποιείται στις 1.12.1913 και υψώνεται στο Φρούριο των Χανίων παρουσία του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθερίου Βενιζέλου η Ελληνική σημαία. 1914. Η νομοθεσία της Κρητικής πολιτείας σε εκπαιδευτικά θέματα ίσχυσε ως το 1914. Έκτοτε εφαρμόστηκε και στην Κρήτη η κοινή γενική εκπαιδευτική πολιτική και νομοθεσία του Ελληνικού Κράτους. (Ο Μ.Μακράκης είναι δάσκαλος, προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου) 1920 . Το αρχείο του Σχολείου πριν από το 1920 χρονικό διάστημα ήταν κατεστραμμένο. 1925. Ιδρύεται το Γυμνάσιο του Αγίου Νικολάου. Οι μισθοί των δασκάλων εξαρτιόνταν από τις σπουδές και τις ικανότητες τους και κυμαίνονταν από 2 μέχρι 5 χιλιάδες γρόσια το χρόνο. Η εποχή που ιδρύθηκαν τα παραπάνω σχολεία ήταν ιδιαίτερα αρνητική για την εκπαίδευση (καταπίεση του χριστιανικού πληθυσμού, ταραχές, επαναστατικά κινήματα). 1929. Είναι το έτος πού αποφασίζεται ο χωρισμός των σχολείων . Η εκπαίδευση μέχρι εκείνη την εποχή ήταν μικτή των δύο φύλων. 1929. Το Παρθεναγωγείο που λειτούργησε στο οίκημα που είχε κατασκευασθεί στον Άγιο Παντελεήμονα χρησιμοποιήθηκε μέχρι το 1929 εποχή που η εκπαίδευση των δύο φύλων έγινε μικτή Κατά γενικές ομολογίες γερόντων κατοίκων της κωμοπόλεως ,που άκουσαν ή έζησαν εκείνη την εποχή ,ήταν άνθρωποι ολοκληρωμένοι, αυστηροί ,σεβαστοί και αξιοπρόσεχτοι. Τύχαιναν της αγάπης και της απόλυτης εμπιστοσύνης των γονέων στο έργο τους.» Δάσκαλε ,το κρέας δικό σου και τα κόκαλα δικά μας» του λέγανε. Τις γνώσεις της εποχή τους «Γραμματοδιδάσκαλοι» τις μεταλαμπαδεύσανε στους μαθητές τους με απομνημόνευση και μέσα σε περιβάλλον αυστηρής πειθαρχίας. Ξέφυγαν σιγά σιγά για διδαχή από τα εκκλησιαστικά βιβλία και χρησιμοποίησαν αναγνωστικά και βοηθητικά βιβλία,κυρίως μορφωτικού και ηθικοπλαστικού περιεχομένου, γραμμένα στην άκρα καθαρεύουσα. 1929 . Αλλά ας δούμε μετά το δάσκαλο Ιωάννη Νικολάου Επιτροπάκη ,ποιές δασκαλικές αρχές διδάξανε στα παραπάνω Σχολεία της Κριτσάς μέχρι το 1929. Στο Αρρεναγωγείο διδάξανε.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 19
1.Νικόλαος Νικολετάκης από τις Αρχάνες ,με γνώσεις Σχολαρχείου. Δίδαξε στο Αρρεναγωγείο δύο χρόνια. 2.Γεώργιος Νικολαΐδης ,από την Αθήνα.Απόφοιτος Διδασκαλίου.Δίδαξε πρώτος στην Κριτσά Γυμναστική και Ωδική και συστηματοποίησε τη διδασκαλία όλων των μαθημάτων.Εφάρμοσε εποπτική διδασκαλία και εφοδίασε το Σχολείο με ευρωπαϊκές έγχρωμες εικόνες Παλαιάς-Καινής Διαθήκης-Ζωολογίας και Φυτολογίας. 3.Νικίας Φραγκούλης,απο τη Κάλυμνο.Απόφοιτος Γυμνασίου. 4.Γεώργιος Πέτρου Βριώνης ,από τη Παλιά Ελλάδα.Απόφοιτος Γυμνασίου. 5.Νικόλαος Χριστίδης ,από τις Αρχάνες ,απόφοιτος της Α τάξεως 4/ταξίου Γυμνασίου ( 1878-1881). 6.Κωνσταντίνος Τσαμπραλάκης ,από τη Νεάπολη,απόφοιτος της Β τάξεως 4/ταξίου Γυμνασίου. 7.Εμμνουήλ Διαλυνάς ,από τη Νεάπολη απόφοιτος της Β τάξεως 4/ταξίου Γυμνασίου. 8. Εμμανουήλ Δρακωνάκης,απο τη Φουρνή ,απόφοιτος μιας των τάξεων του 4/ταξίου Γυμνασίου. 9.Ζαχαρίας Ανδρέου Λιανάς, απο τη Κριτσά ,απόφοιτος Γυμνασίου .Αργότερα σπούδασε στη Γερμανία Θεολογία.Εγινε Αρχιμανδρίτης και Διευθυντής Ιερατικών Σχολών του Κράτους. 10. Γεράσιμος Ζαχαρίου Τραντάς,απο την Κριτσά ,απόφοιτος Σχολαρχείου. 11.Μιχαήλ Θεοδώρου ,από το Βραχάσι, απόφοιτος Σχολαρχείου. 12.Εμμανουήλ Κρητσωτάκης ,από το Χουμεριάκο, απόφοιτος Διδασκαλείου Αθηνών. 13. Εμμανουήλ Γεωργίου Καληωράκης,από τις Λίμνες,απόφοιτος 4/ταξίου Γυμνασίου. Συνυπηρέτησε με τον Εμμ.Κρητσωτάκη. 14.Γεώργιος Χλαμπουτάκης ,από τη Κριτσά,απόφοιτος Γυμνασίου. 15.Ιωάννης παπά Εμμανουήλ Περάκης ,από την Κριτσά απόφοιτος Γυμνασίου. Δίδαξε στην Κριτσά δύο σχολικά έτη .Το σχολικό έτος 1887-1888 μαζί με τον Γεώργιο Γρηγορίου Χλαμπουτάκη και το σχολικό έτος 1888-1889 με τον αρχιμανδρίτη και αργότερα Διευθυντή Ιερατικής Σχολής Άρτας, Ζαχαρία Ανδρέου Λιανά. 16.Νικόλος Γεωργίου Ταβλάς,απο την Κριτσά ,απόφοιτος Β τάξεως 4/ταξίου Γυμνασίου. Μαθητολόγιο Νικολάου Γεωργίου Ταβλά υπάρχει στο Αρχείο του Σχολείου.Είναι καλογραμμένο και φέρει γραμμένους 51 μαθητές. Στην τελευταία σελίδα του γράφει. «Διαλυθέντων εν πάση τη Νήσου των σχολείων,ένεκα της επαναστάσεως , αναγκάζομαι κι’εγώ να κηρύξω την διάλυση του Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς μετατρέπων τούτο εις ιδιωτικό ΟΤΕ οι γονείς των φοιτώντων μαθητών θα υποχρεώνονται να πληρώνουν τα δίδακτρα επί ιδιαιτέρω συμφωνία δι’ έκαστον.» 1934. Αρχίζει η ανέγερση του σημερινού νέου διδακτηρίου τύπου 8/ταξίου . 1940,
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 20
Το διδακτήριο αποπερατώθηκε το 1940 με δαπάνες του Κράτους και με προσωπική εργασία των κατοίκων,στοίχισε δε συνολικά 1.500.000 προπολεμικές δραχμές τη δαπάνη του οποίου εκτός από την κρατική αρωγή και την προσωπική εργασία των κατοίκων Συνέβαλε επίσης και ο έρανος που δημιουργήθηκε τόσο το εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.Η κατασκευή του νέου σχολείου οφείλεται την προσωπική συμβολή του κ.Γεωργίου Πεδιαδίτη. Ενώ ετοίμαζαν τα εγκαίνια του διδακτιρίου,κυρήχθηκε ο πόλεμος του 1940. Το διδακτήριο στη συνέχεια καταλείφθηκε από Ιταλούς ,Γερμανούς και μετά την αποχώρηση τους από τις ανταρτικές οργανώσεις Ε.Α.Μ και Ε.Λ.Α.Σ.Για τα Σχολικά έτη 1940 41 μέχρι και του 1976-77 είναι 10.344 μαθητές και μαθήτριες. Με ακρίβεια κατά τα Σχολικά έτη έχει ως εξής
1940-41 1941-42 1942-43 1943-44 1944-45 1945-46 1946-47 1947-48 1948-49 1949-50 1950-51 1951-52 1952-53 1953-54 1954-55 1955-56 1956-57 1957-58 1958-59
402 332 335 340 346 325 340 336 323 317 305 303 310 307 321 305 299 313 306
1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77
299 277 256 233 224 228 224 223 212 201 199 196 187 173 179 180 187 180
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 21
1951. Στο ΦΕΚ 142/16.5.51 ,τεύχος Γ αναφέρεται η ίδρυση το 2ο μικτό 2/ταξιο Δημοτικό Σχολείο που λειτούργησε με 65 μαθητές ,λόγω της αυξήσεως των μαθητών του Δημοτικού σχολείου.μέχρι το 1969-1970 και συστεγαζότανε με το 6/ταξιο Σχολείο στο ίδιο διδακτήριο ,το οποίο είναι τώρα τριώροφο με 12 αίθουσες. Το διδακτήριο στοίχισε συνολικά 1.500.000 προπολεμικές δραχμές στη δαπάνη του οποίου εκτός από τη Κρατική Αρωγή και της προσωπικής εργασίας των κατοίκων συνέβαλε και έρανος που διενεργήθηκε τόσο στο Εσωτερικό όσο και στο Εξωτερικό. Τα επόμενα χρόνια του 1959,1960,1961 και 1962 Λειτούργησε στην Κριτσά ,μέσα στις αίθουσες του Β΄. Δημοτικού Σχολείου ,ένα Πειραματικό Σχολείο για ελαφρώς ανώμαλα κι καθυστερημένα παιδιά. Συμπτυχτήκανε τα δύο συστεγαζόμενα Α΄και Β΄Δημοτικά και επιλέχθηκαν με διάφορα κριτήρια οι καθυστερημένοι για διάφορες αιτίες μαθητές όλων των τάξεων. Βρέθηκαν καμιά εικοσαριά. Αυτοί οι Μαθητές στις δύο αίθουσες του Πειραματικού , μια διδασκαλίας και ή άλλη εργαστηριακή, εκπαιδευόταν με ιδιαίτερη στοργή και φροντίδα από τον Διδάσκαλο Γεώργιο Ι.Περάκη κα τον Επιθεωρητή Γεώργιο Ορφανουδάκη, εποπτικά,με τη χρησιμοποίηση σχετικών βοηθημάτων(Ν.Εξαρχοπούλου,Κ.Καλαντζη,Ρ.Ιμβριώτου,ΣτΜαρκέτου,Γ.Βασδέκη κ.λ.Παιδαγωγών και με τη βοήθεια όλων των Παιδαγωγικών μέσων ( DECROLY, MONTESSORI και FRONBEG) Ο χωρισμός αυτός των μαθητών αποσκοπούσε στο να εργαστεί το Δημοτικό Σχολείο πιο άνετα και πιό αποδοτικά και το Πειραματικό Σχολείο να προσφέρει κάτι πιο απλό και πιο θετικό στα παιδιά,που υστερούσαν με ειδική αγωγή. Ανάπτυξη κινητιότητας, δεξιοτήτων, παρατηρητικότητας , καλλιέργεια αισθήσεων κ.λπ.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 22
1961 ιδρύθηκε το συνοικισμό Μαρδάτι 1/τάξιο Δημοτικό Σχολείο ,με 11 μαθητές, γιατί μέχρι τότε τα παιδιά του Μαρδατίου πηγαινοερχότανε στο Σχολείο της Κριτσάς πεζά,απόσταση 5 χιλ.. Στεγάστηκε σε ιδιωτικό σπίτι, αλλά χρόνο με χρόνο οι μαθητές του λιγοστεύανε και έτσι το 1970 έφτασε να έχει 4 με 5 μαθητές. Κρίθηκε ατροφικό και καταργήθηκε και οι μαθητές του Μαρδατίου ξαναγύρισαν στο Δημοτικό Σχολείο της Κριτσάς.. 1969 . Το μικτό 2/ταξιο Δημοτικό σχολείο συστεγάστηκε στο ίδιο διδακτήριο ,το οποίο είναι 3όροφο με 12 αίθουσες. 1970 . Το 2ο αυτό μικτό 2/τάξιο Δημοτικό Σχολείο λειτούργησε μέχρι το 1969-1970 και συστεγαζότανε με το 6/ταξιο Σχολείο στο ίδιο διδακτήριο ,το οποίο είναι τώρα τριώροφο με 12 αίθουσες. Το διδακτήριο στοίχισε συνολικά 1.500.000 προπολεμικές δραχμές στη δαπάνη του οποίου εκτός από τη Κρατική Αρωγή και της προσωπικής εργασίας των κατοίκων συνέβαλε και έρανος που διενεργήθηκε τόσο στο Εσωτερικό όσο και στο Εξωτερικό. 1972 εξ αιτίας της πτώσεως του αριθμού των μαθητών του,κάτω των 180 ,το υποβιβάζεται σε 5/θέσιο αλλά με το νέο Νόμο 309/1976 προάγεται σε εξαθέσιο ,και έτσι λειτουργεί μέχρι σήμερα. 1974. Αυτό κατεδαφίστηκε τελευταία ,το 1974 και στη θέση του κτίζεται σήμερα το «Αγροτικό Νηπιοτροφείο». Τα δύο αυτά γειτονικά σχολικά κτίρια στέγαζαν « το Αρρεναγωγείο» ,γιατί μόνο αγόρια φοιτούσαν σ ‘αυτό. Ας σημειωθεί ,ότι για λόγους εντελώς εθιμοτυπικούς,μέχρι την εποχή εκείνη .ελάχιστα κορίτσια φοιτούσαν στα Σχολεία. 1977.
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 23
Το Γυμνάσιο Κριτσάς λειτούργησε για πρώτη φορά το σχολικό έτος 1977-1978 .Η εγκύκλιος της ιδρύσεως που προέβλεπε να φοιτούν σ΄ αυτό οι μαθητές του δημοτικού Διαμερίσματος Κριτσάς ( Κριτσά, Τάπες, Μαρδάτι, Ρούσα Λίμνη) και του Δημοτικού Διαμερίσματος του Κρούστα. Ο πρώτος Διευθυντής που οργάνωσε και λειτούργησε το σχολικό έτος 1977-1978 το Γυμνάσιο ,ήταν ο αγαπητός σε όλους φιλόλογος καθηγητής Νικόλαος Γιατζάκης, ο μετέπειτα Διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου. Στεγάστηκε και φιλοξενήθηκε επί σειρά ετών στο διδακτήριο του Δημοτικού Σχολείου και κατόπιν απέκτησε ιδιόκτητο κτίριο μέσα στον αύλειο χώρο του Δημοτικού Σχολείου. Πέρασαν απ’αυτό αξιόλογοι Διευθυντές γίγαντες όπως έχουν αποκληθεί ,ο Νικόλαος Γιατζάκης , ο Ανδρέας Λογγάκης , ο Σταύρος Αρακαδάκης,ο Δημήτριος Κοζύρης και τελευταία ο Σταύρος Σημαιάκης. Ο αριθμός των μαθητών τα τελευταία χρόνια παραμένει σταθερός,γύρω στους 60 ,και αυτό είναι ενθαρρυντικό σε σχέση με άλλα επαρχιακά Γυμνάσια του Νομού μας,όπου οι αριθμοί των μαθητών είναι μικρότεροι,με εξαίρεση το Γυμνάσιο Κουτσουρά Ιεράπετρας. 1994 1994 (Αποφ.81/94 -Πρακτ.10/94)µ Το Κοινοτικό Συμβούλιο Κριτσάς ενέκρινε την υπ' αριθ. 164/94 μελέτη που συνέταξε η ΤΥΔΚ Λασιθίου για την " Επισκευή Δημ. Σχολείου Κριτσάς" προϋπολογισμού δαπάνης 1.810.120 δρχ. Το έργο ανατέθηκε στο Θεόδουλο Πασχαλίδη, Πολιτικό Μηχανικό ΕΔΕ, κάτοικο Ηρακλείου. Το 1995 ο Πρόξενος της Ελλάδος στο Χιούστον - Τέξας ΗΠΑ ,στέλνει ευχαριστήρια θερμά για τη συμμετοχή του Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς και για την βοήθεια στην έκθεση ζωγραφικής, που οργανώθηκε εφέτος στο,στα πλαίσια του 19ου Φεστιβάλ Εθνών, από το Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαιδεύσεως σε συνεργασία με το Προξενείο. Το θέμα της έκθεσης ήταν «Σκηνές καθημερινής ζωής στην Ελλάδα ή τοπία της χώρας» Από το Δημοτικό Σχολείο Κριτσάς συμμετείχαν: Τζανάκη Δέσποινα, Λάπας Αλέξανδρος, Τζανάκης Γεώργιος, Καπαράκη Εμμανουέλα, Μαστορή Σοφία, Κουτάντου Καλλιόπη, Κοκκίνης Παρασκευάς,Κοκκίνη Μαρία,Καμπανού Σοφία,Παγκάλου Καλλιόπη,Μπρόκου Μαρία ,Βάρδα Μαρία, Κοκκίνης Αντώνιος, Ανδρουλάκης Εμμανουήλ, Σκουληκάρη Ιωάννα , Φουζίνα Αργυρώ, Καμπανού Γαρυφαλιά. Στην επιστολή του που απευθύνει στα παιδιά τονίζει: «Θέλω να ξέρεις ότι η αφοσίωσή σου, η συμμετοχή και η υποστήριξή σου στον αγώνα να προβάλουμε την Ελλάδα στο εξωτερικό έχει εκτιμηθεί ιδιαιτέρως .Η ζωγραφική που μας έστειλες ήταν θαυμάσια και παρουσιάζει εξαίρετο ταλέντο για την ηλικία σου. Η έκθεση έγινε στο Μουσείο Παιδιών του Χιούστον και ήταν ανοιχτή
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 24
τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο 1995. Σε παρακαλώ να μεταφέρεις τους πλέον εγκάρδιους χαιρετισμούς στους γονείς σου και στους δασκάλους σου και να τους ευχαριστήσεις και αυτούς εκ μέρους μου. Με ιδιαίτερη εκτίμηση -Νικόλαος Κανέλλος Πρόξενος της Ελλάδος» Στους Δασκάλους του Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς και στους μαθητές του αξίζουν θερμά συγχαρητήρια. Γεγονότα όπως αυτά είναι σημαντικά για όλους μας και ιδιαιτέρα για τα παιδιά που θα πρέπει να προβάλλονται. Πιστεύω ότι έτσι βραβεύουμε και εμείς την προσπάθεια όλων σας για αυτό που αθόρυβα κάνετε στο χωριό. Το αναμνηστικό Δίπλωμα που δόθηκε στο Δημοτικό Σχολείο Κριτσάς
ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 25
1821 Πρώτο υποτυπώδες σχολείο στην Κριτσά 1821-1836 Δάσκαλος ΠαπαΜιχαήλ Μπρόκος ( Μπροκοδιδάσκαλος) από την Κριτσά 1836 – 1848 Δάσκαλος Νικόλαος Εμμανουήλ Αλέξης ή Καπετάνιος από την Κριτσά 1848-1863 Δάσκαλος Εμμανουήλ Γεωργίου Σαρειδάκης από Κορφές Μαλεβιζίου. 1863-1895 Δάσκαλος Ιωάννης Νικολάου Επιτροπάκης. 1866 Μετά την επανάσταση επιτρέπεται η ίδρυση των σχολείων. 1868 Μετάβαση προυχόντων της Κριτσάς στην Κωνσταντινούπολη,για άδεια ανοικοδόμησης του σχολείου. 1869 Ανέγερση μεγαλοπρεπούς κτιρίου 1871 Αποπεράτωση του μεγαλοπρεπούς κτιρίου.(καθυστέρησε λόγο των πολεμικών γεγονότων) 1872 το σχολείο λειτουργεί ως μονοθέσιο ε 60 μαθητές Τούτο αργότερα εξελίσσεται σε δύο σχολεία ( αρρένων και θηλέων ) με 400 και πλέον μαθητές. 1889 χωρίζεται η αίθουσα του διδακτηρίου χωρίστηκε με πέτρινο μεσότοιχο. 1900 Το σχολείο γίνεται 4/τάξιο και κατασκευάζεται άλλο ένα διδακτήριο. 1900 λειτουργεί στην Κριτσά μόνο για κορίτσια « Παρθεναγωγείο» σε ξεχωριστό σχολείο σε ιδιωτικά σπίτια,πρώτα σαν 2/τάξιο και μετά σαν 3/τάξιο 1912 κτίζεται το Παρθεναγωγείο στον Άγιο Παντελεήμονα με τρείς αίθουσες. 1929 Η εκπαίδευση των δύο φύλλων είναι τώρα κοινή. 1951 Ιδρύεται το 2ο μικτό 2/τάξιο Δημοτικό Σχολείο (μέχρι το 1969-1970) και συστεγαζότανε με το 6/τάξιο σχολείο.. 1974.κατεδαφίζεται το κτίριο που έγινε το 1900 και κτίζεται το Αγροτικό νηπιοτροφείο. Σε άρθρο του ο Αρχιτέκτων Οδυσσέας Σγουρός καταγράφει τις σκέψεις του για το σχολείο της Κριτσάς .Φοίτησε εκεί από το 1965 έως το 1971. Τρία βιώματα σε τρεις εποχές Κοινός τόπος το «μοντέρνο» και οι αντοχές του Τρία δημοτικά σχολεία …Στην Κριτσά Λασιθίου κοντά στον Άγιο Νικόλαο, τον τόπο που μεγάλωσα και τέλειωσα το δημοτικό, στα Πευκάκια στην Αθήνα (του Δημ.Πικιώνη/1931-32) όπου σπούδασα στην Αρχιτεκτονική και τη ζωή της μεγάλης πόλης, στην οδό Καλλισπέρη κάτω από την Ακρόπολη (του Π.Καραντινού/1932),όπου με βγάζουν καμιά φορά τα βήματά μου όταν βρεθώ στο Ηρώδειο σ’ αυτές τις μικρές σύντομες επισκέψεις στο κλεινόν άστυ, που εξακολουθώ πάντα όταν τα καταφέρνω να βάζω στο προσωπικό μου ημερολόγιο…
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 26
Τι κοινό έχουν μεταξύ τους; Στη δική μου συνείδηση και μνήμη, στη δική μου αντίληψη για το κτισμένο και τη λειτουργία του δημόσιου κτιρίου, αντιπροσωπεύουν τρεις διαφορετικές χρονικά αλλά ουσιώδεις –αν και καταγωγικά όχι απομακρυσμένες- εμπειρίες, που δεν παύουν να ασκούν πάνω μου εκτός από επιρροή και μια κρυφή γοητεία…
Δημοτικό σχολείο Κριτσάς Λασιθίου/ φωτο. odyss Κριτσά 1965-1971… Μαθητής στο δημοτικό σχολείο, ένα ολότελα μοντερνιστικό κτίριο που είχε αράξει σαν παλιό υπερωκεάνιο στην άκρη του οικισμού, νωρίς ήδη από το 1938,ως απόρροια κι αυτό ενός μακρόπνοου προγράμματος (σχολικών κτιρίων) που ξεκίνησε η δεύτερη κυβέρνηση Βενιζέλου, με υπουργό παιδείας το νεαρό τότε Γ.Παπανδρέου, αναγκαίο βήμα για τη στοιχειώδη οργάνωση των εκπαιδευτικών μηχανισμών του αστικού εκσυγχρονισμού του μεσοπολέμου που διακόπηκε βίαια από δικτατορίες. πολέμους και εμφυλίους που σημάδεψαν τον τόπο οριστικά… Τα χρόνια της πρώιμης επαφής με τους θεσμούς της σχολικής εκπαίδευσης. Με τα βήματα μιας πρώτης διαφυγής στη γνώση και τη γοητεία μιας ατέρμονης περιήγησης, η αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας – ίσως- εμείς έτσι το προσλαμβάναμε τότε, που θα μας έφερνε σ΄ επαφή με θαυμαστούς καινούριους κόσμους… Η δασκάλα μου των τριών πρώτων χρόνων λεγόταν Ελευθερία (!). Μας έμαθε τα πρώτα γράμματα με το αναγνωστικό «του Πέτρου και της Έλλης».αυστηρή και δίκαιη, συστηματική και αδέκαστη ακόμη και με τους «καλούς» μαθητές για τους οποίους δεν είχε κανένα δισταγμό να κάνει επίδειξη αυστηρότητας χρησιμοποιώντας πολλές φορές και την οδυνηρή αμυγδαλόβεργα και βεβαίως φέρνοντας στην τάξη ως παρατηρητή και τη μικρή Σοφία, την κόρη της, που διαβολικά προτιμούσε μόνο εμένα μόνιμα για συγκάτοικο στο ίδιο θρανίο… Το δημοτικό σχολείο της Κριτσάς ευτυχώς υπάρχει ακόμη εκεί… Με μια ενδιαφέρουσα ισορροπία μνημειακών επιλογών (κύρια είσοδος με φαρδιά κλίμακα με φοίνικες ,ολοφάνερα μεγάλο μέγεθος σε σχέση με τα κυρίαρχα μεγέθη γύρω) και
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 27
μοντερνιστικών πλαστικών και τυπολογικών στοιχείων (όγκος κλιμακοστασίου με μακρόστενο κατακόρυφο συνεχή φεγγίτη, μεγάλα ανοίγματα στο νότο, καθαρή γεωμετρική φόρμα) αποτελούσε μόλις ολοκληρώθηκε σημείο αναφοράς και τοπόσημο ολόκληρου του ιστορικού ιστού του οικισμού, εμπλουτίζοντάς τον με μια δυναμική λειτουργική πολεοδομική παράμετρο ιδιαίτερα ευδιάκριτη και εμβληματική μέχρι σήμερα. Είναι δύσκολο να γκρεμίζεις σχολεία και εκκλησίες,ίσως… Διαφορετικά η κτιριακή στρωματογραφία του τόπου μας θα΄χε γίνει από καιρό φτωχότερη με τη σύγχρονη μανία «ανανέωσης» και απόλυτης αξιοποίησης κτισμάτων, αδόμητων εκτάσεων και τοπίου, με τη διάθεσή τους στην αδηφαγία μιας ολότελα εκχυδαϊσμένης και μαζικής οικιστικής υπερπλήρωσης που ξεπερνά απολύτως τη φέρουσα ικανότητα των τόπων μας και έχει από καιρό καταστρέψει με κάθε τρόπο το περιβάλλον και το φυσικό τοπίο, μετατρέποντας τα πάντα σε μια τεράστια ταμειακή μηχανή…
.Πικιώνης /Σχολείο στα Πευκάκια (1931-32) Αρχιτεκτονική Σχολή ΕΜΠ…Αθήνα 1977-1983…Πέμπτο εξάμηνο ,1979, επίσκεψη στα Πευκάκια στο σχολείο του Πικιώνη… Μια ενότητα κτισμάτων αρθρωμένη με το μοναδικό τρόπο της ανταπόκρισης σε μια φιλική και αντϊιεραρχική ανθρώπινη κοινότητα, με κλίμακες οικείες και αναφορά στους δεσμούς των μικρών μαθητών με τις αναλογίες και τη λογική της κοινοτικής συνεύρεσης και της διαφορετικότητας. Η τάξη – μονάδα με τη δική της αυλή, ένας κόσμος ολόκληρος και αυτόνομος, μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου πραγμάτων… Με τον ήλιο και τον αγέρα να κυκλοφορεί ελεύθερα, με την ιεραρχική προσέγγιση του σχολείου-μνημείου να καταλύεται επιδεικτικά, με τη διάθεση της αρχιτεκτονικής – του μοντερνισμού – να συμβάλει με το δικό της εμπνευσμένο τρόπο στη διατύπωση μιας κτισμένης αλληγορίας, στη διαμόρφωση ενός δημόσιου χώρου που ανταποκρίνεται θετικά στο αίτημα για μια οργάνωση του κοινού βίου μέσα από την ελπίδα και τις προσδοκίες που εξέφραζε το πολιτικό όραμα εκείνης της περιόδου… Θυμάμαι το Δημήτρη Αντωνακάκη και τη Μπούκη Μπαμπάλου, δασκάλους και πολίτες ταυτόχρονα , να μας ξεναγούν , ένα σμάρι νεαρά φοιτητούδια, στις μορφές και το σχήμα ενός νεωτερικού Αρχιτέκτονα – στην αρχή – που δεν δίσταζε να
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 28
μετασχηματίζει μαζί με όλη εκείνη την ηρωική γενιά του μεσοπολέμου , το αίτημα για το ξεπέρασμα της υπανάπτυξης σε κτισμένο τοπίο συμβάντων δεμένων με τις πραγματικές ανάγκες της ανθρώπινης κοινότητας. Ο Δημήτρης και η Μπούκη ,τριάντα χρόνια μετά, εξακολουθούν πάντα να διδάσκουν με την επιμονή, το ήθος και τη δημιουργική τους κατάθεση, πως η Αρχιτεκτονική είναι μια υπόθεση που οφείλει να υπηρετεί τους ανθρώπους και δεν έχει σχέση μόνο με τις ικανότητες και το ταλέντο αλλά κυρίως με τις επιλογές και τις προτιμήσεις μας…
Π.Καραντινός/Σχολείο στην οδό Καλλισπέρη & Καρυάτιδων (1932) Οδός Καλλισπέρη…Καλοκαίρι 2007…Παράσταση στο Ηρώδειο. Σταθμεύοντας εκεί κοντά (δίπλα σχεδόν στο γιαπί του νέου μουσείου της Ακρόπολης) βρέθηκα χωρίς να το καταλάβω να περιεργάζομαι κάτω από το φως του φεγγαριού , τη φιγούρα και το στιβαρό σχήμα ενός άλλου εμβληματικού κτιρίου που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση πάντα… Του σχολείου του Πάτροκλου Καραντινού… Στην αρχή δεν είχα ακριβώς καταλάβει που είχα βρεθεί. Μετά ξαφνικά μέσα μου είπα «ναι, αυτό είναι»... Το κτίριο λουσμένο από τη λάμψη της σελήνης να στέκει πάντα εκεί χρόνια μετά, μετασχηματίζοντας με το λεξιλόγιο του έπους του μοντερνισμού, το δίδαγμα και την αναλογία του σηκού του Παρθενώνα, διαρκούς μνημείου και ακατανόητου ίσως ακόμη για πολλούς μορφώματος και επιτομής μιας ανώτερης συνείδησης του «πραγματικού», σε γεωμετρική αφαιρετική και ποιητική διατύπωση ενός αυτόνομου και λειτουργικά αυτονόητου κτιριακού οργανισμού που δεν φοβάται τη σύγκριση και τον αληθινό διάλογο με τις απώτερες και τις πρόσφατες αρχιτεκτονικές αποθέσεις που το περιβάλλουν… Αυτά σκεφτόμουν και μειδιούσα παρακολουθώντας την πρόσφατη συζήτηση για τη σχέση του γειτονικού νέου μουσείου με τον Παρθενώνα που για να γίνει φαίνεται πειστική οφείλει να κατεδαφίσει γύρω της όλο το αρχιτεκτονικό απόθεμα της περιοχής …Καραντινός-Τσουμί 1-0 3 σχολεία, μνήμες μιας "γενναίας" εποχής, μιας καθοριστικής συμβολής της μοντέρνας Αρχιτεκτονικής στην υπηρέτηση του οράματος ενός τόπου κι ενός κόσμου που δεν δαπανά τα πάντα στην τερατώδη κατανάλωση
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 29
των πόρων που δανείστηκε από τις επόμενες γενιές, αλλά προσπαθεί με τρυφερότητα σχεδόν και με γνώση να υπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπων χωρίς να αγνοεί την ιστορία και τη μνήμη, το ουσιαστικό που διαρκεί και το ριζοσπαστικό που ανοίγει καινούριους δρόμους, αυτό που επαναθεμελιώνει ηθικά κάθε μέρα την ίδια την ύπαρξή μας… Η Αρχιτεκτονική ως μέρος ενός συλλογικού εγχειρήματος που θεωρεί πως ο κοινός μας βίος μπορεί να μετασχηματίζει ανόθευτα την ταυτότητά του σε δημόσια εικόνα όσο είναι σε θέση να κατακτά μια ανώτερη κοινή συνείδηση που ανασυνθέτει όλα τα ερεθίσματά μας… Odyss 3.05.08 ODYSS =ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΜΒΕΙ Ή ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΟΥΝ ΤΟ ΣΠΑΡΑΓΜΟ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΣΕ ΔΙΑΦΥΓΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ.Ο "ΑΛΛΟΣ" ΜΕΣΑ ΜΑΣ ΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΒΗΜΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΕΝΟΣ ΑΠΡΟΣΜΕΝΟΥ ΕΣΩΤΕΡΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΟΣ ΚΑΙΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΠΟΥ "ΘΕΤΕΙ ΕΝ ΕΡΓΩ" ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΑΣ ΑΛΗΘΕΙΑ.
Διεύθυνση του Σχολείου Κριτσάς Οδός Γ.Πεδιαδίτη Τ.Κ. : 72051 Κριτσά Άγιος Νικόλαος Λασιθίου ΤΗΛ.: 2841051211 ΦΑΞ: 2841089376 e-mail: mail@dim-krits.las.sch.gr
Βιβλιογραφία 1.Ραντολόγια του Γεωργίου Ι Περράκη Δασκάλου. 2. Μ.ΜΑΚΡΑΚΗΣ είναι δάσκαλος,προϊστάμενος εκπαιδευτικών θεμάτων στη διεύθυνση Α΄βάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου 3. www.inout.gr 4. www.madeincreta.gr- Η Εκπαίδευση στην Κρήτη πριν την Ένωση 5. www.dardanosnet.gr -Αντώνης Χουρδάκης-Πολιτεία Υπό Αναίρεση, τόμος 1-Η εκπαίδευση στην Κρήτη πριν την ένωσή της με την ελεύθερη Ελλάδα-Εκδόσεις: Gutenberg phdtheses.ekt.gr -6.Η εκπαίδευση στην Κρήτη 1898-1913: η ιστορία της εκπαίδευσης στους Δήμους Αρκαλοχωρίου και Βιάννου Ηρακλείου κατά την περίοδο της κρητικής πολιτείας
Η Ιστορία του Σχολείου της Κριτσας
Σελίδα 30