ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΤΣΑ
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ « ΓΑΙΔΟΥΡΟΤΡΥΠΑ» στην ΚΡΙΤΣΑ Gaidroupotripa cave to Kritsa
Κριτσά 2015 Δημήτρης Δημ.Σκουλικάρης Διπλ.Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Τοπικός Σύμβουλος κοινότητας Κριτσάς
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
1
Περιεχόμενα
1.Περιγραφικό Σημείωμα 2,Το Σπήλαιο « ΓΑΙΔΟΥΡΟΤΡΥΠΑ» 3.Θέση – προσπέλαση 4.Βιβλιογραφική ανασκόπηση 5.Περιγραφή 6.Πρόσθετα στοιχεία – παρατηρήσεις 7.Σπήλαια της Κρήτης 8.Την αξιοποίησή της περιμένει « Γαιδουρότρυπα» «ένα σημαντικό Σπήλαιο στην Κριτσά Του Νίκου Τρανταά 9.Τα Σπήλαια της Κριτσάς 10.Φωογραφικό υλικό του σπηλαίου 11.Οι θεραπευτικές ιδιότητες των σπηλαίων 12.Βιβλιογραφία - Πηγές:
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ « ΓΑΙΔΟΥΡΟΤΡΥΠΑ» Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
2
Περιγραφικό Σημείωμα Το σπήλαιο " Γαϊδουρότρυπα". Βρίσκεται στο δρόμο προς το Οροπέδιο του Καθαρού έξη (6) χιλιόμετρα από την κωμόπολη της Κριτσάς Κατά τον σπηλαιολόγο Paul Fause η Γαϊδουρότρυπα ήταν το άντρο της Ευκλεεστάτης που λατρευόταν στην αρχαία ΛΑΤΩ. Έχουν γίνει έρευνες και σχετική χαρτογράφηση για να γίνει επισκέψιμο.
Gaidroupotripa A unique cave Half way on the road from Kritsa to Katharo is "Gaidroupotripa" or "Donkey Hole". It is a remarkable geological feature with interesting fauna, and is one of the 40 explored caves in Crete
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
3
Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία Κρήτης- Τμήμα Κρήτης
Στα 44 χρόνια λειτουργίας του Τμήματος, έχουν ερευνηθεί και χαρτογραφηθεί πάνω από 2000 σπήλαια και βάραθρα κυρίως της Κρήτης, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας και του εξωτερικού. Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας διασώζονται τοπωνύμια και αρχαιολογικές θέσεις, καταγράφεται η πανίδα των σπηλαίων και εντοπίζονται οι κίνδυνοι και οι απειλές για το σπηλαιοπεριβάλλον. 2.Σπήλαιο «Γαϊδουρότρυπα»
Η αποστολή για την εξερεύνηση και χαρτογράφηση του Σπηλαιοβαράθρου « Γαιδουρότρυπα» πραγματοποιήθηκε μετά από αλληλογραφία που είχαμε από την κοινότητα της Κριτσάς, στα πλαίσια του προγράμματος «Απογραφή των σπηλαίων και βαράθρων της Κρήτης, που διεξάγεται από το τμήμα Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας ( Ε.Σ.Ε) Η μελέτη του βαράθρου πραγματοποιήθηκε στις 21.1.1992 .Την αποστολή αποτελούσαν τα μέλη του Τμήματος Α.Βελιδάκη, Ι. Νάθενας,Α.Παπαδάκης,Σ.Πατραμάνης , Α.Στάμου και ο γράφων. Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στον Πρόεδρο κ.Α.καρύδη και τον Αντιπρόεδρο κ.Ι. Σιγανό της Κοινότητας Κριτσάς για το ενδιαφέρον τους και την θερμότατη φιλοξενία που μας επεφύλαξαν.
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
4
3. Θέση – προσπέλαση Το Σπηλαιοβάραθρο « Γαιδουρότρυπα» βρίσκεται έξη χιλιόμετρα νότια της Κριτσάς , 200 μ δεξιά του δρόμου που Οδηγεί στο Οροπέδιο Καθαρό. Η ευρύτερη περιοχή ονομάζεται « Πατερογιώργη»από το όνομα του πρώην ιδιοκτήτη που δώρισε την περιοχή στην Κοινότητα Κριτσάς.
4. Βιβλιογραφική ανασκόπηση O P.Faure σε αδημοσίευτο χειρόγραφό του υποστηρίζει ότι οι στίχοι 59 και 60 της επιγραφής από τον Άγιο Νικόλαο Μεραμπέλλου ( αριθ.207,111/110 π.χ) είναι πολύ πιθανόν να αναφέρονται στην Γαιδουρότρυπα αν και επισημαίνει ότι το ιερό σπήλαιο ( Άντρο της Ευλεεστάτης) ,δεν είναι ακόμη γνωστό (Faure 1972,Πλατάκης 1973 & Πλατάκης 1981). Σπήλαια βάραθρα υπάρχουν άφθονα στην ευρύτερη περιοχή της Κριτσάς ,δεδομένου ότι τα πετρώματα είναι ασβεστολιθικά. Ο Πλατάκης ( 1975) αναφέρει έντεκα σπήλαια ,μεταξύ των οποίων και την Γαιδουρότρυπα. Τ ην τελευταία ,την αναφέρει και στο άρθρο του για τα ιζωώνυμα σπήλαια της Κρήτης ( πλατάκης 1977). Στα πλαίσια του προγράμματος « απογραφή των σπηλαίων και βαράθρων Κρήτης» λάβαμε από την Κοινότητα τα σχετικά πρωτόκολλα με επτά σπήλαια και έξι βάραθρα ( Αρχείο απογραφής Κρήτης Ε.Σ.Ε αριθ. πρωτ. 55) Εκτός από την Γαιδουρότρυπα έχουν εξερευνηθεί είκοσι εννιά ακόμη βάραθρα κυρίως στο οροπέδιο του καθαρού ( Soulier et al,1986). Το βαθύτερο από αυτά είναι 91 μέτρα.
5. Περιγραφή Η είσοδος είναι εγκατακρημνησιγενής δολίνη διαμέτρου 10 μέτρων. Κατεβαίνουμε από το νότιο σημείο της εισόδου που είναι και το χαμηλότερο. Το δάπεδο είναι γεμάτο από ογκόλιθους. Στην βορειοανατολική πλευρά του δαπέδου ,υπάρχει μια ελαφρά κατηφορική στοά μήκους πέντε μέτρων. Δυτικά βρίσκεται η είσοδος της γαλαρία. Το μέσο βάθος σ’ αυτό το σημείο είναι 9 μ.Ακολουθεί μια αίθουσα μήκους 14 μέτρων ,μέσου πλάτους 7 μέτρων και μέσου ύψους 3 μέτρων.Στη βορειοδυτική πλευρά είναι πεσμένο ένα πολύ μεγάλο σταλαγμιτικό σύμπλεγμα ( συγκολλημένες κολώνες) μεγίστου μήκους έξη, μεγίστου πλάτους τριών και ύψους τεσσάρων μέτρων.Την αίθουσα διασχίζει μέχρι κατακόρυφου βάθους 14 μ ένα πρόσφατα διαμορφωμένο μονοπάτι. Ακολουθεί μια μακρόστενη γαλαρία μήκους τριάντα – έξη ,μέσου πλάτους πέντε και μέσου ύψους τεσσάρων μέτρων.Για την εύκολη προσπέλασή της ,στην αρχή, έχουν διαμορφωθεί σκαλοπάτια με πέτρες του σπηλαίου. Η αίθουσα αυτή έχει αρκετό σταλαγμιτικό διάκοσμο ,που όμως είναι ανενεργός.Στο τέλος της αίθουσας αυτής το Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά 5
σταλαγμιτικό υλικό είχε σχεδόν φράξει την συνέχεια του σπηλαίου αφήνοντας μια μικρή οπή. Σήμερα είναι πλέον διευρυμένη αφήνοντας ένα πέρασμα πλάτους 0,40 μ και ύψους 1 μ..Μετά το πέρασμα οδηγούμαστε σε μια μικρή αίθουσα μήκους οκτώ και πλάτους τεσσάρων μέτρων. Το δυτικό τοίχωμα της αίθουσας αυτής έχει δημιουργηθεί από σταλαγμιτικό υλικό αφήνοντας ένα πέρασμα πλάτους ενός μέτρου.Ακολουθεί μια κατακόρυφη κατάβαση δέκα μέτρων για να βρεθούμε σε μια αίθουσα μήκους δεκαέξι ,πλάτους έξη και ύψους δεκαπέντε μέτρων. Ο σταλαγμιτικός διάκοσμος είναι αρκετά ανεπτυγμένος αν και ανενεργός. Το δάπεδο της αίθουσας αυτής έχει αρκετές πέτρες και ογκόλιθους που έχουν ξεκολλήσει.Στο δυτικότερο σημείο της αίθουσας ,υπάρχει ένα στενό πέρασμα προς τα κάτω που οδηγεί σε ένα μικρό θάλαμο διαστάσεων 7 χ 4 μέτρα και ύψος οροφής 1 μέτρο.Το δάπεδο είναι εξ’ ολοκλήρου αργιλώδες. Στη βόρεια πλευρά του δαπέδου υπάρχει μια μικρή απροσπέλαστη τρύπα από την οποία διαφεύγουν τα νερά που συγκεντρώνονται εδώ. Το σημείο αυτό είναι το βαθύτερο του σπηλαιοβαράθρου, εβρισκόμενο σε σαράντα μέτρα βαθομετρική διαφορά από την είσοδο. Το συνολικό μήκος του σπηλαιοβαράρθρου είναι περίπου 100 μέτρα.
6.Πρόσθετα στοιχεία – παρατηρήσεις Οι ασβεστόλιθοι στους οποίος είναι διανοιγμένη η Γαιδουρότρυπα ανήκουν στην σειρά Τριπόλεως. Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
6
Αν κρίνουμε από την ποιότητα και τον όγκο των σταλαγμιτικών, παρ’ όλο που σήμερα – και άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα – είναι ανενεργά ,το σπηλαιοβάραρθρο αυτό είναι μεγάλης ηλικίας. Η θερμοκρασία στο βαθύτερο σημείο είναι 13ο C και η σχετική υγρασία 85%. Παρά την επισταμένη επιφανειακή έρευνα που έκανε η αρχαιολόγος της αποστολής κ.Α.Βελιδάκη δεν προέκυψαν στοιχεία που να δείχνουν ότι υπήρξαν κατά το παρελθόν ανθρώπινες δραστηριότητες στην Γαιδουρότρυπα. Στην πρώτη αίθουσα ,κοντά τον πεσμένο ογκόλιθο, βρήκαμε ένα κρανίο από αρσενικό κρητικό αίγαγρο ( αγρίμι,Capra aeqaqrus cretica) .Είναι γνωστό ότι το αγρίμι ζούσε ,σε όλους τους ορεινούς όγκους της Κρήτης μέχρι προ εκατό τουλάχιστον χρόνια. Σήμερα φυσικοί πληθυσμοί, ζουν μόνο στα Λευκά Όρη. Το εύρημα δεν ήταν απολιθωμένο. Φωτογραφήθηκε και επανατοποθετήθηκε στη θέση που το είχαμε βρεί. ‘Εγινε βιολογική δειγματοληψία. Παρατηρήθηκαν λίγα άτομα νυχτερίδων ( Rhinoloplus hiposideros). Στην είσοδο υπάρχουν πολλοί ιστοί αραχνών της οικογενείας Angelenidae. Από τα βαθύτερα σημεία του βαράρθρου συλλέχθηκαν μαλάκια (Lindbergia sp) ,διπλόποδα ( Acanthopetalum),ισόποδα ( Shizidium perplexum). Είναι γνωστό ότι στην ευρύτερη περιοχή πριν από τουλάχιστον 15.000 χρόνια ζούσαν νάνοι υποπποπόμοι και γι’ αυτόν το λόγο αν και η περιοχή δεν έχει ακόμη εξερευνηθεί επαρκώς θεωρείται μεγάλης παλαιοντολογικής αξίας ( Dermitzakis & de Vos,1987 ). Σήμερα διατρέχουν άμεσο κίνδυνο καταστροφής. Είναι πολύ πιθανό μια μελλοντική παλαιοντολογική ανασκαφή στο σπήλαιο να δώσει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία
7. ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 1.Σπήλαιο " Γκουβερνέτο" Μονή Κυβερνείο (Γκουβερνέτο) στην τοποθεσία Αυλάκι Χανίων σε υψόμετρο 800μ. 2.Σπήλαιο Γερανίου Ρεθύμνου Κάτω απο τη Γέφυρα " Κυανής ακτής " Γερανίου ( 6 χιλ. από το Ρέθυμνο). Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
7
3.Σπήλαιο " Μελιδονίου" ή " Γεροντοσπηλια" 4.Σπήλαιο τσ' Ασφέντου Σφακιών Κρήτης Στο χωριό Ασφέντου Σφακιών σε υψόμετρο 750 μ.στην τοποθεσία Σκορδουλάκια. 5." Ιδαίον Αντρον" Ανωγείων Μυλοποτάμου 6.Σπήλαιο Αγίας Παρασκευής Σκοτεινού Στο χωριό Σκοτεινό και 21,5 χλμ.απο το Ηράκλειο. 7.Σπήλαιο Ειλειθυϊας Ηρακλείου Κρήτης Στην τοποθεσία Κοπράνα,ή Μεφεζέ Πεδιάδας 9 χλμ. απο Ηράκλειο προς Επισκοπή. 8.Λαβύρινθος Γόρτυνος Ηρακλείου Κρήτης Βρίσκεται σε απόσταση μιας ώρας Β.Α απο τα ερείπια της αρχαίας πόλης. 9.Σπήλαιο " Μιλάτου " Λασιθίου 10.Σπήλαιον " Δικταίον Αντρον" Λασηθίου. Βρίσκεται στη βορεινή πλευρά του όρους Δίκτη. 11.Σπήλαιο " Πελεκητά" Κάτω Ζάκρου Βρίσκεται μια ώρα με τα πόδια απο την Κάτω Ζάκρο. 12." Σπηλιάρα" ή Μεταξόσπηλο Μυλοποτάμου Βρίσκεται στην τοποθεσία Λατζιμά Αγγελιάνων. 13.Μαραθόστηλο Μαργαρίτας Μυλοποτάμου Βρίσκεται στη νότια πλευρά του ορεινού όγκου Μαραθοκεφάλα σε υψόμετρο 60 μ. 14.Ατζιγκανόσπηλος Αδριανού Μεραμπέλλου Βρίσκεται στη θέση Κουκίστρες κοντά στο χωριό Αδριανός.
8.Την αξιοποίηση της περιμένει το « Σπήλαιο της Γαϊδουρότρυπας»
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
8
9.ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ Αρκετά σπήλαια, ανεξερεύνητα .όμως ακόμη από τους σπηλαιολόγους, υπάρχουν σ’ όλη τη γύρω περιφέρεια, όπως η Κουφάλα Θεολόγου, της Καλογριάς η Τρύπα, της Ανεζίνας, των Σκατρίδων, της Γούβας,του Κατσουλογιώργη κ.λ.π.
10 Φωτογραφικό υλικό του σπηλαίου Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
9
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
10
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
11
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
12
11.Οι Θεραπευτικές ιδιότητες των Σπηλαίων Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
13
12.Βιβλιογραφία - Πηγές Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
14
Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (ΕΣΕ) Δελτίο Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας - Τόμος XXII«Τα σπήλαια της Ελλάδας», Άννα ΠετροχείλουΕλευθέριος Πλατάκης 1910-1986 Γεννήθηκε στο Βραχάσι του Λασιθίου και ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση στο Βραχάσι και στη Νεάπολη. Το 1928 ξεκίνησε τις πανεπιστημιακές του σπουδές στο τμήμα Φυσικής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου και πήρε πτυχίο το 1933. Παράλληλα με τις σπουδές του στο Φυσικό παρακολούθησε και μαθήματα της Φιλοσοφικής σχολής, γιατί τον ενδιέφερε να μάθει καλά - εκτός άλλων - την Ελληνική και τη Λατινική Πλατάκης, Ε. 1977. Ζωώνυμα σπήλαια της Κρήτης. Κρητολογία (4): 57-64. Πλατάκης, Ε. 1977. Ονόματα σπηλαίων της Κρήτης σχετικά με θρύλους και παραδόσεις. Κρητολογία (5): 165170.Ε. 1973. Ονόματα σπηλαίων της Κρήτης δηλωτικά των διαστάσεων αυτών. «Λειμωνάρειον» προσφοράς εις τον καθηγητήν Ν.Β. Τωμαδάκη. Αθηνά ΟΓ- ΟΔ': 267-280. Πλατάκης, Ε. 1973. Οστά ανθρώπου και άλλων θηλαστικών εκ του σπηλαίου «Μικρό Κατωφύγι» Σητείας. Πρακτικά Γ' Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (1): 232- 248. Πλατάκης, Ε. 1973. Σπήλαια και άλλαι καρστικαί μορφαί της Κρήτης. Τόμος Α, σσ 414. Ηράκλειον Κρήτης 1 Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, Τμήμα Κρήτης Οδός 1770, Αριθ. 3 και Ψαρομηλίγκων, 712 02 ΗΡΑΚΛΕΙΟ, ΚΡΗΤΗ Τηλ. & Fax: +30 2810 341039, e-mail: info@esecrete.gr.
Σπήλαιο « Γαϊδουρότρυπα» στην Κριτσά
15