ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΣΑΣ
21. ΛΑΤΩ η ΕΤΕΡΑ O Αρχαιολογικός χώρος
Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι-Γαλλία
2015 Δημήτριος Δημ.Σκουλικάρης Διπλωματούχος Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Τοπικός Σύμβουλος Κοινότητας Κριτσας
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 1
ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ Σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια υπάρχουν αρχαιολογικές θέσεις. Το ενδιαφέρον για την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων αρχίζει να εκδηλώνεται αμέσως μετά την ελληνική επανάσταση και όταν αρχίζει πλέον η σύσταση του Ελληνικού κράτους. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας οι Τούρκοι παραχωρούν άδειες σε αρχαιολόγους κρατών που η Μεγάλη πύλη είχε σχέσεις αλλά και μόνο για μελέτη και έρευνα. Αυτή όμως την εποχή αρκετοί από αυτούς προσπαθούν να αποκομίσουν κέρδη και επιχειρούν χωρίς αυτό να γίνει αντιληπτό την μεταφορά των αρχαίων εκτός της Ελλάδος Με αυτό το πρόσχημα οι διάφοροι προσπαθούν και επιτυγχάνουν να απομακρύνουν τα αρχαία αντικείμενα προς ίδιον όφελος και όχι για την ανάδειξη της εθνικής κληρονομιάς των Ελλήνων Η Ανασκαφική δραστηριότητα αρχίζει από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αρχίζει από την ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία ,την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Το ενδιαφέρον στρεφόταν κυρίως προς τις θέσεις των κλασικών χρόνων. Ο αποστολές των ξένων αρχαιολογικών σχολών ξεκινούν από εντοπισμένους ήδη αρχαιολογικούς χώρους όπως οι Δελφούς και η Δήλος που την έρευνα πραγματοποιεί η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, καθώς και την Ολυμπία που την έρευνα αρχίζει το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Ο Χρ. Τσούντας Έφορος Αρχαιοτήτων είναι ο πρώτος από την Ελληνική πλευρά , ο οποίος ανέδειξε πολλές θέσεις των προϊστορικών και πρωτοϊστορικών χρόνων. Ξεκίνησε με την ανασκαφή των Μυκηνών και φέρει στο φώς Μυκήνες το ανάκτορο και τους θολωτούς και θαλαμοειδείς τάφους , στις Κυκλάδες και στη Θεσσαλία όπου ανακαλύπτει και φέρει στο φώς τις νεολιθικές ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου. Το ενδιαφέρον των ερευνητών στη συνέχεια στρέφεται σε άλλες περιόδους του ελληνικού πολιτισμού και από τις αρχές του 20ου α αιώνα. Αρχίζει η έρευνα και ανασκαφή θέσεων των προϊστορικών, πρωτοϊστορικών, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων. Παρά τη δραστηριότητα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του μεσοπόλεμου, μόνο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου προχώρησαν ουσιαστικά οι ανασκαφικές έρευνες και κατέστη δυνατό έπειτα από κατάλληλες εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης να δημιουργηθούν οι πρώτοι οργανωμένοι αρχαιολογικοί χώροι. Μετά το 1900 οι αρχαιολόγοι αρχίζουν να δραστηριοποιούνται από την Παλαιολιθική εποχή έως τους νεώτερους χρόνους. Η ανασκοπητική αυτή δραστηριότητα δεν αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα τα οποία αρχίζουν να εμφανίζονται μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο . Αρχίζει πλέον μια ουσιαστική έρευνα και με την αρχική εμπειρία που υπάρχει δημιουργώντας με τις κατάλληλες εργασίες συντήρησης να αναστηλώνουν και να δημιουργούν τους πρώτους αρχαιολογικούς χώρους επισκέψιμους στους πολίτες. Την εποπτεία των Αρχαιολογικών χώρων αναλαμβάνει του Υπουργείου Πολιτισμού με τη συνεργασία των κατά τόπους Εφορειών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Αρχίζει πλέον η λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων με συγκεκριμένο ωράριο, χειμερινό ή θερινό, και επιτρέπει την είσοδο με την έκδοση εισιτηρίου.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 2
Στο Νομό Λασιθίου βρίσκουμε πλήθος των αρχαιολογικών χωρών και μνημείων μοναδικών και που σπάνια συναντάται σε άλλους νομούς της Ελλάδας. Στην ανατολική Κρήτη άκμασαν μεγάλα κέντρα του Μινωικού πολιτισμού όπως Ζάκρος, Παλαίκαστρο, Γουρνιά, Βασιλική, Μοχλός, Ψείρα, Πετράς, Μύρτος, Καρφί, Πλάτη, Μίλατος, Δικταίον Άντρον, Μακρύγιαλος και αρχαίες πόλεις όπως Ιεράπυτνα, Ιτανος, ,ΛΑΤΩ ,Όλους, Ητεία, Άμπελος, Πραισός, Δρήρος, Ιστρων, Ωλερος, Μάλλα, Βρόκαστρο, Κουφονήσι. Στην Κρήτη οι Άγγλοι αρχαιολόγοι ερεύνησαν το Παλαίκαστρο, το Καρφί, τη Μύρτο και μερικά το Ζάκρο. Τις ανασκαφές αυτές μετέπειτα συνέχισαν Έλληνες αρχαιολόγοι. Η Ιταλική αρχαιολογική Σχολή αποκάλυψε το μινωικό ανάκτορο της Φαιστού, Γάλλοι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν το ανάκτορο των Μαλίων Αμερικανοί επιστήμονες έσκαψαν τους πρώιμους μινωικούς οικισμούς στη βασιλική, Ψείρα, Μόχλο και την πόλη στα Γουρνιά. Τέλος οι Έλληνες αρχαιολόγοι, εκτός από πολυάριθμες μικρές ανασκαφικές έρευνες, αποκάλυψαν το ανάκτορο της Ζάκρου, τα μέγαρα Βαθυπέτρου, Τυλίσσου, Σκλαβοκάμπου, Αποδούλου, Αρχανών, τον οικισμό της Κυδωνίας, τα ιερά κορυφής Πισκοκέφαλου, Κόφινα, Μαζά, τους θολωτούς τάφους της Μεσαράς, τα νεκροταφεία του Κατσαμπά, του Κυπαρισσιού, της Λεβήνας, των Αρμένων, τους θολωτούς τάφους Αποδούλου, Στύλου, Μάλεμε, τους τάφους των Αρχανών, τα σπήλαια της Πλατυβόλας, του Γερανιού κ.α Το 1865 ο Th.Spratt άγγλος ναύαρχος εντόπισε τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης στο λόφο Γουλά και τα ταυτίζει ως ερείπια της αρχαίας πόλης Ολούς ( σημερινή Ελούντα) ή της Ολέρο.Αυτό το διαπιστώνουμε όταν μετέβη στην Κρήτη ο Σλήμαν ο οποίος από το 1866 προσπαθεί αλλά δεν έχει την άδεια των Τουρκικών αρχών και καταφεύγει να ζητά άδειες για μελέτες και έρευνα μικρής κλίμακας. Το 1878 έγιναν στην Κρήτη από ον Μίνωα Καλοκαιρινό οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο που αργότερα ανακαλύφθηκαν τα ανάκτορα της Κνωσού. Τα ευρήματα, κυρίως αποθηκευτικοί πίθοι, δωρίθηκαν σε διάφορα μουσεία (Λονδίνο, Παρίσι, Ρώμη, Αθήνα) καθώς και στη συλλογή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου, που αποτέλεσε και τη βάση του Μουσείου Ηρακλείου. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι αρχαιολόγοι F.Halbhett, L.Mariani και ο A.Taramelli ξεκίνησαν τις ανασκαφές και αργότερα διαπιστώνουν ότι τα ερείπια της αρχαίας πόλης είναι τα ερείπια της Λατώ. Είναι οι πρώτοι αρχαιολόγοι που ανακαλύπτουν τη Λατώ. Το 1886 ο Σλήμαν θέλησε να αναλάβει την έρευνα αλλά οι προσπάθειές του προσέκρουσαν στην άρνηση των τουρκικών αρχών. Το 1894 ο Σλήμαν επισκέπτεται την Κρήτη και κάνει έρευνες μικρής κλίμακας. Το 1899- 1901 αρχίζει μια συστηματική έρευνα από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή με τον J.Demargne. Το 1900 ο Εβανς αναλαμβάνει την ανασκαφή της Κνωσού την οποία ολοκληρώνει το 1930 – 1931 Το 1900 ο Γάλλος αρχαιολόγος Demargn , ενήργησε την ανασκαφή της Λατώ. Στη διάλεξη που έκανε τότε στη Γαλλική αρχαιολογική Σχολή, έδειξε λαμπρή συλλογή μικρών αναθηματικών ανάγλυφων « εξ οπτής γής» τα οποία προήρχοντο από την Αρχαία πόλη της Λατούς , ξήγησε τη σημασία των αντικειμένων αυτών αρχαϊκής τέχνης.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 3
Μεταξύ των άλλων ο Demargn παρουσίασε πήλινα αγάλματα του Έρωτα και της Αφροδίτης των Ελληνιστικών χρόνων καθώς και τεμάχια πλακών με ανάγλυφα που απεικόνιζαν χορό Κρητικό του Δ π.Χ αιώνα. Οι Άγγλοι ερευνητές συνεχίζουν μέχρι σήμερα την ανασκαφική δραστηριότητα στην Κνωσό. (ανασκαφή νεκροταφείων περιοχής Κνωσού, νεολιθικού οικισμού Κνωσού, στρωματογραφικές μελέτες). Άγγλοι αρχαιολόγοι ερεύνησαν το Παλαίκαστρο, το Καρφί, τη Μύρτο και μερικά το Ζάκρο, τις ανασκαφές στο οποίο συνέχισαν Έλληνες αρχαιολόγοι. Η αρχαιότης της περιοχής που βρίσκεται η αρχαία πόλη Λατώ βεβαιώνεται και από το γεγονός ότι στη θέση πλάϊ, κατά τη διάνοιξη του δρόμου Κριτσάς -Καθαρού δύο τάφων με διάφορα κτερίσματα και ειδώλια τα οποία βρίσκονται σήμερα το Μουσείο Αγίου Νικολάου. Τα κτερίσματα αυτά είναι του 18 π.Χ αιώνα. Επίσηςστην τοποθεσία " Λάκκους" ύστερα από ανασκαφή βρέθηκαν κτερίσματα σε παρόμοιο τάφο του 18ου π.Χ αιώνα. Το 1968 – 1970 και πάλι από συνεργεία της Γαλλικής αρχαιολογικής Σχολής Συνέχισε τις ανασκαφές με την αναστήλωση του ναού του Απόλλωνος,τα κτίρια του οποίου σώζονται σε καλή κατάσταση.Αποτέλεσμα των ανασκαφών αυτών είναι να αναδειχθεί η Λατώ στη μορφή όπως την βλέπουμε σήμερα. Αργότερα το 1899 – 1900 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή με τον αρχαιολόγο J.Demargne προχώρησε στην ανασκαφή αναδεικνύοντας τα πρώτα αρχαιολογικά της στοιχεία. Το 1968 και πάλι η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή συνέχισε τις ανασκαφές με αποτέλεσμα να αναδείξει την Λατώ όπως την βλέπουμε σήμερα. Από το 1968 και μετά και μέχρι την δεκαετία του 1970 η ανασκαφή επαναλαμβάνεται από τους D.Ducrey,O.Picard και τον Β.Χατζιμιχάλη με αποτέλεσμα να αναδείξει την Λατώ όπως την βλέπουμε σήμερα.
Πανοραμική άποψη της αρχαίας Λατώ.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 4
Στη διάλεξη που έκανε τότε στη Γαλλική αρχαιολογική Σχολή ο Γάλλος αρχαιολόγος Δεμαργν την οποία πραγματοποίησε στη Λατώ το 1900 μ.Χ, έδειξε Λαμπρή συλλογή μικρών αναθηματικών ανάγλυφων "εξ οπτής γής"τα οποία προήρχοντο από την Αρχαία πόλη της Λατούς,εξήγησε τη σημασία των αντικειμένων αυτών αρχαϊκής τέχνης.Βορειότερα από το χωριό, βρίσκονται και τα ερείπια της Λατώς Ετέρας, από τις αρχαιότερες και σπουδαιότερες πόλεις του νησιού. Μεταξύ των άλλων ο Δεμάργν παρουσίασε πήλινα αγάλματα του Έρωτα και της Αφροδίτης των ελληνιστικών χρόνων καθώς και τεμάχια πλακών με ανάγλυφα που απεικόνιζαν χορό Κρητικό του Δ'.π.χ αιώνος. Η πόλη ήταν οχυρωμένη και την περιέκλειε μια διπλή ακρόπολη. Τα τείχη τα οποία σώζονται σήμερα σε μεγάλο ύψος έχουν δε κατά διαστήματα ισχυρούς πύργους. Η κυρία πύλη είχε τρείς διαδοχικές εισόδους και δύο εσωτερικές τετράγωνες αυλές. Από τις πύλες αυτές ήλεγχαν καλά όσους έμπαιναν στην πόλη. Στη Λατώ μπαίνεις σήμερα από τη δυτική πλευρά των λόφων, απ'οπου ήταν η παλαιά είσοδος στην πόλη. Μπροστά από το ίσιωμα υπήρχε μια πύλη που έκλεινε, όπως στις μεσαιωνικές περιτειχισμένες πόλεις. Από εκεί ξεκινούσε ένας δρόμος ανηφορικός δρόμος που οδηγούσε στην Αγορά με 80 περίπου σκαλοπάτια. Και ράμπες περνά δίπλα από τα εργαστήρια και καταλήγει στην αγορά. Στη Βόρεια πλευρά του δρόμου υπήρχε ένα τοίχος με πύργους και σπίτια πολιτών. Τα σπίτια είχαν ένα απλό σχέδιο και φαίνεται ότι η πόλη διατηρούσε την Αρχαϊκή πολεοδομική οργάνωση πράγμα που διαπιστώνεται από την κατασκευή των σπιτιών. Καθένα από τα σπίτια αυτά είχε συνήθως δύο δωμάτια και στο κέντρο μία εστία. Στο υπόγειο υπήρχε μια δεξαμενή για την αποθήκευσε νερού για τις ανάγκες της κατοικίας. Οι κατοικίες ήταν στο βορεινό λόφο Στην κορυφή του ήταν ενας στρογγυλός πύργος. Κολόνες,κατώφλια θυρών, σκάλες σκαλισμένες στο βράχο, υπολείμματα τοίχων παρατηρούνται σ'ολη την έκταση. Στο νότιο, υψηλότερο λόφο ήταν μάλλον τα δημόσια οικοδομήματα, βρέθηκαν τα λείψανα αρχαίου ναού και άλλων οικοδομημάτων. Δεξιά ήταν η επαγγελματική συνοικία της πόλης, τα καταστήματα και τα εργαστήρια, ασφαλισμένα από το νότιο μέρος με τείχος. Το τρίτο δωμάτιο δεξιά ανεβαίνοντας, οπου σώζονται στην αρχική τους θέση μια σκάφη, μια λεκάνη, υδατοδεξαμενή κ.λ.π,ήταν ως φαίνεται βαφείο. Διαπιστώνεται ότι γίνεται προσπάθεια μιας χωροταξικής οργάνωσης. Λόγω της ισχυρής κλίσης του εδάφους οι Λάτιοι κατασκεύασαν ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους δημιουργώντας άνδηρα για τις κατοικίες τους. Ένας από αυτούς, ο ισχυρότερος ενισχυμένος με πύργους σχημάτιζε ένα δεύτερο οχυρωματικό τείχος. Πίσω του , σε επτά διαμορφωμένα άνδηρα ,απλώνονταν οι κατοικίες. Ο βόρειος τοίχος καθεμιάς λειτουργούσε ως τοίχος αντιστήριξης του υποκείμενου ανδήρου. Πολυάριθμες , στο βραχώδη και άνυδρο αυτό χώρο ,είναι οι δεξαμενές
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 5
Απέναντι απ'αυτό αριστερά, ήταν μια πόρτα με πύργους από το ένα μέρος και το άλλο, για ασφάλεια και δρόμος που οδηγούσε στην κυρίως πόλη, οπου κατοικούσαν οι Λάτιοι. Πιο πάνω ήταν άλλες δύο πόρτες προς την ίδια κατεύθυνση. Στην κορυφή του ανηφορικού δρόμου ανάμεσα στους δύο λόφους ήταν η ΑΓΟΡΑ που είναι ένας τετράγωνος χώρος. Για να φτάσει κανείς στην αγορά κάνει το γύρω μιας στοάς με δωρική κιονοστοιχία και που αποτελεί το δυτικό της όριο. Η αγορά χρονολογείται από τις αρχές των Ελληνιστικών χρόνων. Είναι ένας ανοικτός χώρος που έχει μια πεντάπλευρη πλατεία και που η έκταση της είναι περίπου μισό στρέμμα. Στο νότιο άκρο του χώρου ήταν μια εξέδρα, σκαλισμένη στο βραχο, με δύο βαθμίδες στις τρείς πλευρές. Το νότιο άκρο και ο νότιος τοίχος της στοάς καταστράφηκαν στα χρόνια ντου Β παγκοσμίου πολέμου , όταν στη θέση αυτή κατασκευάστηκε αλώνι που υπάρχει και σήμερα . Στο νότιο άκρο του τετραγώνου υπάρχει θεατρικός χώρος. Ένα μέρος είναι λαξευμένο στο βράχο, ενώ οι υπόλοιπες βαθμίδες είναι κτιστές. Η χωρητικότητα του υπολογίζεται στους 350 θεατές. Σε επαφή με τις βαθμίδες υπάρχει μια εξέδρα με τρείς τοίχους που περιτρέχονται από θρανίο. Ήταν προφανώς υπαίθρια και η χρήση άγνωστη. Βορειότερα απο τη δεξαμενή υπάρχει μία σκάλα μ3 9 σκαλοπάτια ύψους 0,35 μ το καθένα. Είναι οι κερκίδες του θεατρικού χώρου όπου κάθιζαν οι πολίτες για να παρακολουθήσουν τα θεάματα, τις θρησκευτικές τελετές καθώς και τις πολιτικές συζητήσεις. Η κατασκευή ανήκει στην ελληνιστική περίοδο ( 330 π.Χ – 67 π.Χ) Μπροστά απο την εξέδρα ήταν το οικοδόμημα του μεγάλου ιερού ( διαστασεων 10 Χ 16 μ και που εικάζεται ότι ήταν στο ύπαιθρο ,όμως είναι άγνωστο σε πιο θεό ήταν αφιερωμένο. Είναι απλό ως προς την κάτοψη κτίσμα, με ορθογώνιο πρόδρομο ανατολικά και τετράγωνο σηκό δυτικά . Οι τοίχοι σώζονται σε ύψος 3.35 μ. Ήταν κεραμοσκεπής και είχε βοτσαλόστρωτο δάπεδο. Στο βάθος του σηκού ήταν τοποθετημένο το λατρευτικό άγαλμα όπως φαίνεται από τη βάση που σώζεται στη θέση της. Χρησιμοποιήθηκε πιθανόν ως κατοικία τον 4ο αιώνα. Προς το βορρά, σχεδόν συνεχόμενη με το ιερό, είναι μια τετράγωνη δεξαμενή με πλευρά 5,25 μ. στεγασμένη. Η στέγη της , που δεν σώζεται στηριζόταν σε δύο δωρικές ,λείες κολόνες. Η πόλη της Λατούς υδρευόταν από τέτοιες υδατοδεξαμενές, που υπήρχαν σ'όλη τη πόλη. Βορειότερα από τη δεξαμενή αυτή είναι μια σκάλα με 9 σκαλοπάτια ύψους 0,35 μ το καθένα. Είναι οι κερκίδες του θεατρικού χώρου, όπου κάθιζαν οι πολίτες για να παρακολουθούν θεάματα, θρησκευτικές τελετές ή πολιτικές συζητήσεις.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 6
Δύο στενές σκάλες με χαμηλότερα σκαλοπάτια, που χρησίμευαν για την επικοινωνία με το πρυτανείο και χωρίζουν τις κερκίδες σε τρία μέρη. Στο δυτικό μέρος του θεάτρου είναι δύο αίθουσες . Η μία αίθουσα στέγαζε τα αρχεία της πόλης και είχε πρόσβαση μόνο στο χώρο του εστιατορίου. Στο άλλο δωμάτιο έκλειναν τα ζώα ,που προόριζαν για τις θυσίες. Οι άλλοι χώροι εκεί κοντά είναι πύργοι. Όλο το αρχιτεκτονικό σύνολο ( στοά, κλίμακα,οι δύο πύργοι και το πρυτανείο) ανήκουν στο δεύτερο ήμισυ του 4ου ή του 3ου π.Χ αιώνα. Ο δυτικός πύργος ήταν τριώροφος. Ο χώρος πίσω από το θέατρο, ήταν το Πρυτανείο. Το μεσαίο τετράγωνο ήταν τραπέζι ή ωμός και γύρω το «πεζούλι» όπου κάθιζαν οι συνεδριάζοντες. Πιο πέρα βρίσκουμε μια αίθουσα συμποσίου με βωμό στη μέση όπου συνέτρωγαν οι άρχοντες και υποδέχονταν τους επίσημους ξένους. Εκεί κοντά ήταν το «κελάρι» για τα τρόφιμα με τα πιθάρια με το κρασί. Εκεί τοποθετούσαν και τα όπλα τους. Ση βόρεια πλευρά της Αγοράς βρίσκεται το ΠΡΥΤΑΝΕΙΟ . Όλα τα οικοδομήματα πρωτοχτίστηκαν τον 7ο π.Χ αιώνα και ανανεώθηκαν κατά τον 4ο -3ο π.Χ αιώνα. Το Πρυτανείο αποτελείτο από τρείς σειρές από επτά ευθύγραμμες βαθμίδες/καθίσματα μήκους 15 μ, χωρισμένες σε τρείς πτέρυγες ,Εκεί χωρούσαν ογδόντα (80) πολίτες. Εκεί διεξήγοντο όλες οι δημόσιες συζητήσεις. Πάνω από τις βαθμίδες βρίσκεται το κυρίως «Πρυτανείο». Το κτίριο πλαισιώνεται από δύο ψηλούς αναλημματικούς πύργους ,οι οποίοι στηρίζουν το οικοδόμημα ψηλότερα. Στη μέση τα ου κτιρίου σώζεται εσχάρα, στην οποία έκαιγε φωτιά συνέχεια και τριγύρω υπήρχαν πεζούλια. Εδώ συνεδρίαζαν οι άρχοντες και χρησίμευε και ως εστιατόριο. Εκεί κοντά ήταν και το "κελάρι" για τα τρόφιμα και τα πιθάρια με το κρασί. Εκεί τοποθετούσαν και τα όπλα των. Στη νότιο πλευρά της Αγοράς σώζεται σήμερα ορθογώνια εξέδρα σχήματος Π με δύο βαθμίδες που είναι λαξευμένες στον βράχο. Υπάρχει μία ταράτσα μα μεγάλο αναλημματικό τοίχο. Εδώ βρισκόταν και σώζεται ο μεγάλος ναός της πόλης ( διαστάσεων 11χ16 μ). Ο Ναός αποτελείται από ένα τετράγωνο σηκό και ορθογώνιο πρόδομο. Ο ναός χρονολογείται στο τέλος του 4ου π.Χ αιώνα. Στο σηκό βρέθηκε και σώζεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος με δυσανάγνωστη επιγραφή. Μπροστά ήταν ο βωμός των θυσιών που έχει δύο βαθμίδες Στα ανατολικά του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο ,κάτω από τον αναλληματικό τοίχο, υπάρχει ένα θέατρο με ευθύγραμμες σειρές βαθμίδων, μερικές κτισμένες και μερικές λαξευμένες στο βράχο χωρητικότητας 350 ατόμων. Δίπλα υπάρχει μια εξέδρα με πεζούλια γύρω στους τοίχους. Στη δυτική πλευρά της Αγοράς υπήρχε δωρική στοά με πεζούλι στις τρείς πλευρές. Στην Ανατολική πλευρά της Αγοράς υπάρχει και σήμερα μια περίστυλη αυλή.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 7
Στο κέντρο της Αγοράς βρίσκεται μια τετράγωνη δεξαμενή και ένας μικρός ορθογώνιος ναός χωρίς κίονες, με δωμάτιο μάλλον υπαίθριο ,όπου βρέθηκα πολλά ειδώλια του 6ου π.Χ αιώνα. Έχουν ανασκαφτεί μερικά δωμάτια ιδιωτικά που είναι τα σπίτια της πόλης η οποία χρονολογείται στο 300 π.χ τα βρίσκουμε στη μορφή που είναι σήμερα εξακολουθεί να διατηρεί την αρχαϊκή πολεοδομική οργάνωση των πόλεων. Οι ανασκαφές ανακάλυψαν τα παρακάτω κτίσματα. ( δες στο Λατώ Περιγραφή Δημήτρη ) Η Λατώ η ετέρα κτίστηκε μάλλον στην περίοδο των υπομινωϊκών-ΑρχαϊκώνΕλληνικών χρόνων, αν και είναι δύσκολο να χρονολογηθεί από τα οικοδομήματά της. Προξενούν κατάπληξη από τον επισκέπτη οι μεγάλοι τετραγωνισμένοι ογκόλιθοι που είναι κτισμένα τα κτίσματα και τα Κυκλώπεια προστατευτικά τείχη. Μεριές ανασκαφές έχει κάνει κατά καιρούς η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Τα μεγάλης αξίας ευρήματα (τεμάχια επιγραφών, με διάφορα ιερογλυφικά γράμματα προϊστορικών χρόνων, πήλινα αναθηματικά ανάγλυφα προϊστορικών χρόνων, πήλινα αγαλμάτια Ελληνιστικών χρόνων κ.λ.π.) βρίσκονται σε διάφορα μουσεία της Ελλάδος και του εξωτερικού. Σπουδαίοι ήταν, όπως φαίνεται, οι σφραγιδόλιθοι (γαλαζόπετρες) με πλούσιες μικροσκαλισμένες παραστάσεις, που βρέθηκαν παλαιότερα στην περιοχή. Από τα παραπάνω ευρήματα επιβεβαιώνεται ότι η Δωρική πόλη, προϋπήρχε της καθόδου των Δωριέων (1100 π.χ). Το πότε και πως ακριβώς καταστράφηκε η μεγάλη αυτή πολιτεία των 10-15 χιλιάδων κατοίκων, δεν είναι εξακριβωμένο. Πιστεύεται όμως ότι καταστράφηκε από την επιδρομή εχθρικής πόλης και πιθανολογείται από τη γειτονική πόλη, τη Δρήρο ,που ήταν φοβερή αντίζηλός της. Οι κάτοικοί της αφανίστηκαν, οι λιγοστοί που διεσώθηκαν, δεν ξαναγύρισαν ποτέ για να ξανακατοικήσουν. Εικάζεται όμως, πως αργότερα οι λιγοστοί που διεσώθηκαν, έκτισαν την εντελώς καταστραμμένη από πυρκαγιά ή μεγάλο σεισμό κωμόπολη της Κριτσάς και κατοικήσανε. Υποτίθεται γύρω στα 120-130 π.χ Από τους ιστορικούς , μετά την καταστροφή της Λατούς οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην Κριτσά. Το πιθανότερο είναι ότι η Κριτσά έστω και με άλλο όνομα προϋπήρξε της καταστροφής της Λατούς, διότι δεν ήτο δυνατόν να έμενε ακατοίκητη η ευπορότατη πεδιάδα της Κριτσάς με τα άφθονα νερά που υπήρχαν τότε του Κεφαλόβρυσσου και των λοιπών πηγών. Άλλωστε μέσα στα όρια του κράτους της Λατούς υπήρχαν πολλά χωριά ,όπως το Καλό Χωριό, η Πρίνα, ο Κρούστας ,η Κριτσά ,τα Λακώνια ,το Λουσέτστο,τα Ελληνικά κ.ά. υπό την κυριαρχία της Λατούς. Η αρχαιότητα της Κριτσάς βεβαιώνεται από τα ανευρεθέντα τυχαίως το 1952 στη θέση Πλάϊ,κατα τη διάνοιξη του δρόμου Κριτσάς -Καθαρού δύο Τάφων με διάφορα κτερίσματα και ειδώλια τα οποία βρίσκονται σήμερα Στο Μουσείο Αγίου Νικολάου.Τα κτερίσματα αυτά είναι του 18 π.Χ αιώνα. Το 1953 στην τοποθεσία " Λάκκους" ύστερα από ανασκαφή βρέθηκαν κτερίσματα σε παρόμοιο τάφο του 18ου π.Χ αιώνα. Το 1968 έγινε από συνεργεία της Γαλλικής αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών η αναστήλωση του ναού του Απόλλωνος, τα κτίρια του οποίου
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 8
σώζονται σε καλή κατάσταση .(ΒΗΜΑ 1.4.1969). Το 1865 ο Th.Spratt άγγλος ναύαρχος εντόπισε τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης στο λόφο Γουλά και τα ταυτίζει ως ερείπια της αρχαίας πόλης Ολούς ( σημερινή Ελούντα) ή της Ολέρο. Ο αρχαιολόγος F.Halbhett,L.Mariani και ο A.Taramelli αργότερα διαπιστώνουν ότι τα ερείπια της αρχαίας πόλης είναι τα ερείπια της Λατώ. Είναι οι πρώτοι αρχαιολόγοι που την ανακαλύπτουν. Το 1886 ο Σλήμαν θέλησε να αρχίσει ανασκαφές στην Κρήτη αλλά οι Τουρκικές αρχές είχαν αντίρρηση. Το 1894 ο Σλήμαν επισκέπτεται την Κρήτη και κάνει έρευνες μικρής κλίμακας. Το 1899- 1901 αρχίζει μια συστηματική έρευνα από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή με τον J.Demargne. Το 1900 ο Εβανς αναλαμβάνει την ανασκαφή της Κνωσού που ολοκληρώνονται το 1930 – 1931. Οι Άγγλοι ερευνητές συνεχίζουν μέχρι σήμερα την ανασκαφική δραστηριότητα στην Κνωσό. Το 1900 ο Γάλλος αρχαιολόγος Δεμαργν πραγματοποίησε τις ανασκαφές στο Λατώ. Το 1968 μέχρι το 1970 η έρευνα επαναλαμβάνεται από τους P.Ducrey,O.Picard και Β.Χατζημιχάλη. Στη μελέτη της για την αρχαία πόλη της Λατώ η αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού Βίλη Αποστολάκου αναφέρει ότι υπάρχει σημαντικό έργο που αποσκοπεί να διαπιστώσει την πορεία της πόλης ,ώστε σήμερα να γνωρίζουμε περισσότερο. Ανασκαφές ξεκίνησαν στις αρχές του 20ου αιώνα. Πρώτοι αναγνώρισαν την αρχαία Λατώ οι αρχαιολόγοι F. Halbherr, L. Mariani και A.Taramelli. Συστηματικές ανασκαφές αρχίζουν το 1899-1901 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή με τον J. Demargne και συνεχίζονται τα έτη 1968-1970 από τους P. Ducrey, O. Picard και Β. Χατζημιχάλη. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν το κέντρο και μεγάλο τμήμα της πόλης και την Αγορά. Η πόλη ήταν οχυρωμένη και την περιέκλειε μια διπλή ακρόπολη. Τα τείχη της σώζονται σε εντυπωσιακό ύψος και κατά διαστήματα έχουν ισχυρούς πύργους. Η κύρια πύλη είχε τρεις διαδοχικές εισόδους και δυο εσωτερικές τετράγωνες αυλές για να ελέγχονται καλά όσοι έμπαιναν στην πόλη. Από κει ξεκινούσε ένας ανηφορικός δρόμος με ογδόντα περίπου σκαλοπάτια, ο οποίος οδηγούσε στην Αγορά. Στη βόρεια πλευρά του δρόμου υπήρχε τείχος με πύργους και σπίτια πολιτών. Τα σπίτια είχαν απλό σχέδιο και φαίνεται ότι η πόλη διατηρούσε την αρχαϊκή πολεοδομική οργάνωση. Κάθε σπίτι αποτελείται από δυο συνήθως τετράγωνα δωμάτια με την εστία στο κέντρο. Επίσης, είχε υπόγεια δεξαμενή, η οποία εξυπηρετούσε τις ανάγκες του σπιτιού σε νερό.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 9
Τα πιθάρια αυτά από τη Λατώ βρίσκονται σήμερα στις αίθουσες του περίφημου Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι και καθημερινά τα θαυμάζουν οι επισκέπτες. Η αρχαία της Λατούς Αγορά χρονολογείται στις αρχές των Ελληνιστικών χρόνων. Είναι ανοικτός χώρος, μια πεντάπλευρη πλατεία με συνολική έκταση περίπου μισό στρέμμα. Στη βόρεια πλευρά της είναι το Πρυτανείον, το οποίο χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ. Το Πρυτανείον αποτελούνταν από σειρές από επτά ευθύγραμμες βαθμίδες, χωρισμένες σε τρεις πτέρυγες, όπου χωρούσαν ογδόντα πολίτες. Εκεί διεξάγονται όλες οι δημόσιες συζητήσεις. Πάνω από τις βαθμίδες βρίσκεται το «κυρίως Πρυτανείον». Το κτίριο πλαισιώνεται από δυο ψηλούς αναλημματικούς πύργους, οι οποίοι στηρίζουν το οικοδόμημα ψηλότερα. Στη μέση του κτιρίου σώζεται εσχάρα, στην οποία έκαιγε φωτιά συνέχεια και τριγύρω υπάρχουν πεζούλια. Εδώ συνεδρίαζαν οι άρχοντες και χρησίμευε και ως εστιατόριο. Στη νότια πλευρά της Αγοράς σώζεται ορθογώνια εξέδρα σε σχήμα Π με δυο βαθμίδες στους τοίχους εν μέρει λαξευμένες στο βράχο Επίσης, υπάρχει ταράτσα με μεγάλο αναλημματικό τοίχο. Εδώ σώζεται ο μεγάλος ναός της πόλης (διαστάσεων 10Χ16 μ.), που αποτελείται από τετράγωνο σηκό και ορθογώνιο πρόδομο. Ο ναός χρονολογείται στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Στο σηκό βρέθηκε η βάση του λατρευτικού αγάλματος με δυσανάγνωστη επιγραφή. Μπροστά ήταν ο βωμός με δυο βαθμίδες. Στα ανατολικά του ναού, σε χαμηλότερο επίπεδο υπάρχει ένα θέατρο με ευθύγραμμες σειρές βαθμίδων, μερικές κτισμένες και μερικές λαξευμένες στο βράχο, χωρητικότητας 350 ατόμων. Δίπλα υπάρχει μια εξέδρα με πεζούλια γύρω στους τοίχους. Στη δυτική πλευρά της Αγοράς υψωνόταν δωρική στοά με πεζούλι στις τρεις πλευρές. Στην ανατολική πλευρά της Αγοράς υπάρχει μια περίστυλη αυλή. Στο κέντρο της Αγοράς βρίσκεται μια βαθιά τετράγωνη δεξαμενή και ένας μικρός ορθογώνιος ναός χωρίς κίονες, με δωμάτιο μάλλον υπαίθριο, όπου βρέθηκαν πολλά ειδώλια του 6ου αιώνα π.Χ. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν τα ακόλουθα κτίσματα: α) την αγορά και το πρυτανείο, όπου αναγνωρίστηκε και μικρός ναός, όλα οικοδομήματα που πρωτοχτίστηκαν τον 7ο π.Χ. αιώνα και ανανεώθηκαν κατά τον 4ο ή 3ο π.Χ. αιώνα.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 10
β) ιερό και θέατρο στα νότια της αγοράς, κτίσματα κλασικών χρόνων γ) οχυρωμένες ιδιωτικές κατοικίες κλασικών κυρίως χρόνων. Εκτός αυτών, καθαρίστηκαν επίσης δεξαμενές, που φανερώνουν το πρόβλημα που αντιμετώπιζε η περιοχή, την ανυδρία. Τα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο Μουσείο Ηρακλείου, Μαλίων και Αγίου Νικολάου. Από τη Λατώ καταγόταν ο φίλος και στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου Νέαρχος, ο οποίος κράτησε ημερολόγιο της ναυτικής του επιχείρησης από την Ινδία στον Περσικό κόλπο, με πλήθος παρατηρήσεις για τη γεωγραφία, την εθνογραφία και τη χλωρίδα των περιοχών που προσέγγισε. Το έργο του είναι γνωστό από την Ινδική του Αρριανού H πρόσβαση στην αρχαία πόλη γινόταν από κλιμακωτή οδό, που περιβάλλεται στα βόρεια από μνημειακό τείχος με πύλες και πύργους Στα νότια κράσπεδα της οδού, καταστήματα και εργαστήρια. H οδός καταλήγει στην αγορά (4ου - 3ου αι. π.X.), όπου το συγκρότημα του Πρυτανείου. Nοτιότερα, ελληνιστικός ναός με βωμό και στα ανατολικά του, μικρό ορθογώνιο θέατρο. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΛΑΤΟΥΣ Η κατασκευή της πόλης Οι κατοικίες βρίσκονται στο βορεινό ύψωμα. Στην κορυφή έκτισαν ένα στρογγυλό πύργο. Κολόνες, κατώφλια, θύρες, σκάλες σκαλισμένες στο βράχο, υπολείμματα τοίχων παρατηρούνται σε όλη την έκταση του οικισμού. Στο νότιο υψηλότερο λόφο ήταν μάλλον τα δημόσια οικοδομήματα. Βρέθηκαν λείψανα Αρχαϊκού ναού και άλλων οικοδομημάτων. Απο τα ην δυτική πλευρά των λόφων μπαίνεις σήμερα στη Λατώ. Μπροστά από το μικρό ίσιωμα υπήρχε μια πύλη που έκλεινε ,όπως στις μεσαιωνικές περιτοιχισμένες πόλεις. Μετά την πύλη αμέσως αρχίζει ο δρόμος που ανεβαίνει και που ουσιαστικά είναι μια σκάλα με τα σκαλοπάτια της περίπου 80 – 90 σκαλοπατιών . Ο δρόμος αυτός σκαρφαλώνει στο λόφο και οδηγεί στην αγορά της πόλης. Δεξιά από το δρόμο αυτό υπάρχει η επαγγελματική συνοικία της πόλης. Τα καταστήματα και τα εργαστήρια τα οποία είναι ασφαλισμένα απο το νότιο τείχος. Γίνεται μια προσπάθεια χωροταξικής οργάνωσης Λόγω της ισχυρής κλίσης του εδάφους οι Λάτιοι κατασκεύασαν ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους δημιουργώντας άνδηρα για τις κατοικίες τους. Ένας από αυτούς , ο ισχυρότερος , ενισχυμένος με πύργους σχημάτιζε ένα δεύτερο οχυρωματικό τείχος. Πίσω του σε ,επτά διαμορφωμένα ανδηρα, απλώνονταν οι κατοικίες. Ο βόρειος τοίχος καθεμιάς λειτουργούσε ως τοίχος αντιστήρικης του υπερκείμενου ανδήρου. Πολυάριθμες , στο βραχώδη άνυδρο αυτό χώρο είναι οι δεξαμενές. Όπως ανεβαίνουμε το τρίτο δεξιά δωμάτιο σώζονται ακριβώς στην αρχική τους μορφή μια πέτρινη σκάφη, μια λεκάνη, μια υδατοδεξαμενή που μάλλον ήταν ένα βαφείο.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 11
Απέναντι απο το δωμάτιο αυτό, αριστερα του δρόμου ,υπάρχει μιά πόρτα με πύργους και απο το ένα και απο το άλλο μέρος για ασφάλεια . Ο δρόμος οδηγούσε στη συνέχεια στην κυρίως πόλη όπου κατοικούσαν οι Λάτιοι. Πιό πάνω υπάρχουν δύο άλλες πόρτες προς την ίδια κατέυθυνση. Στην κορυφή του ανηφορικού δρόμου ανάμεσα στους δύο λόφους υπάρχει η αγορά από είναι ένα τετράγωνος χώρος. Για να φτάσει κανείς στην αγορά κάνει το γύρο μιας στοάς με δωρική κιονοστοιχία που αποτελεί το δυτικό της όριο. Το νότιο άκρο και ο νότιος τοίχος της στοάς καταστράφηκαν στα χρόνια του Β παγκοσμίου πολέμου, όταν στη θέση αυτή κατασκευάστηκε αλώνι που υπάρχει και σήμερα. Στο νότιο άκρο του τετράγωνου χώρου υπάρχει θεατρικός χώρος. Ενα μέρος είναι λαξευσμένο στο βράχο ,ενώ οι υπόλοιπες βαθμίδες είναι κτιστές. Η χωρητικότητά του υπολογίζεται στους 350 θεατές. Σε επαφή με τις βαθμίδες υπάρχει μια εξέδρα με τρείς τοίχους που περιτρέχονται απο θρανίο.Ηταν προφανώς υπαίθρια και η χρήση της άγνωστη. Βορειότερα απο την δεξαμενή υπάρχει μία σκαλα με 9 σκαλοπάτια ύψους 0,35 μ το καθένα.Είναι οι κερκίδες του θεατρικού χώρου όπου κάθιζαν οι πολίτες για να παρακολουθήσουν τα θεάματα ,τις θρησκευτικές τελετές καθώς και τις πολιτικές συζητήσεις. Η κατασκευή ανήκει στην Ελληνιστική περίοδο ( 330 π.χ – 67 π.χ ). Μπροστά απο την εξέδρα είναι το οικοδόμημα του μεγάλου ναού ( διαστάσεων 10χ16 μ) που εικάζεται ότι ήταν στο ύπαιθρο ,όπως είναι και άγνωστο σε πιό θεό ήταν αφιερωμένο.Είναι απλό ως προς την κάτοψη κτίσμα ,με ορθογώνιο πρόδρομο ανατολικά και τεράγωνο σηκό δυτικά.Οι τοίχοι του σώζονται σε ύψος 3,35 μ.Ηταν κεραμοσκεπής κι είχε βοτσαλόστρωτο δάπεδο.Στο βάθος του σηκού ήταν τοποθετημένο το λατρευτικό άγαλμα όπως φαίνεται απο τη βάση που σώζεται στη θέση της. Χρησιμοποιήθηκε πινανόν ως κ ατοικία τον 4ο π,χ αιώνα. Προς το Βορρά σχεδόν συνεχόμενη με το ιερό υπάρχει μια τεράγωνη δεξαμενή με πλευρά 5,25 μ στεγασμένη.Η στέγη βέβαια δεν σώζεται και στηρίζοταν σε δύο δωρικές,λείες κολώνες. Η πόλη της Λατώ υδρευόταν απο τέτοιες δεξαμενές που υπήρχαν σε όλη την πόλη. Βορειότερα απο την δεξαμενή υπάρχει μία σκαλα με 9 σκαλοπάτια ύψους 0,35 μ το καθένα.Είναι οι κερκίδες του θεατρικού χώρου όπου κάθιζαν οι πολίτες για να παρακολουθήσουν τα θεάματα ,τις θρησκευτικές τελετές καθώς και τις πολιτικές συζητήσεις. Υπάρχουν δύο στενές σκάλες με χαμηλότερα σκαλοπάτια ,που χρησίμευαν για την επικοινωνία με το Πρυτανείο και χωρίζουν τις κερκίδες σε τρία μέρη. Στο δυτικό μέρος του θεάτρου υπάρχουν δύο δωμάτια. Στο δυτικότερο δωμάτιο η αίθουσα οπου στέγαζε τα αρχεία της πόλης και η οποία είχε πρόσβαση μόνο απο το χώρο του εστιατορίου και στο ‘αλλο δωμάτιο οπου εκλειναν τα ζώα που προορίζονταν για τη θυσία.Οι άλλοι χώροι εκεί κοντά ήταν πύργοι. Ολο το αρχιτεκτονικό σύνολο ( στοά ,κίμακα,οι δύο πύργοι και το πρυτανείο) ανήκουν στο δεύτερο ήμισυ του 4ου ή του 3ου π.Χ αιώνα Ο δ υτικός ήταν τριόροφος. Ο χώρος πίσω απο το θέατρο είναι το Πρυτανείο.Το μεσαίο τετράγωνο ήταν τραπάζι ή βωμός και γύρω το «πεζούλι» όπου κάθιζαν οι συνεδριάζοντες.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 12
Πιο πέρα βρίσκουμε μια αίθουσα συμποσίου με βωμό στη μέση ‘οπου συνέτρωγαν οι άρχοντες και υποδέχονταν τους επίσημους ξένους. Εκεί κοντά ήταν το « κελάρι» για τα τρόφιμα με τα πιθάρια με το κρασί. Εκεί τοποθετούσαν και τα όπλα τους. Στις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν τεμάχια επιγραφών με διάφορα ιερογλυφικά γράμματα προϊστορικών χρόνων,πήλινα αγαλμάτια Ελληνιστικών Χρόνων,ζσπουδαιοι σφραγιόλιθοι Ελληνιστικών χρόνων με πλούσιες μικροσκαλισμένες παραστάσεις. Όλα αυτά βρίσκονται κατεσπαρμένα σε διάφορα Μουσεία της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Στους γεωμετρικούς χρόνους ( 900 π.Χ – 700 π.χ) αρχίζουν να ιδρύονται στην Κρήτη ,Η Λατώ η Ετέρα .η Ριζηνία ( πρινιάς) και η Αξιός . Η Λατώ τη μεγαλύτερη ακμή της την έζησε γύρω στα 800 π.χ –700 π.Χ χρόνια. Ήταν η εποχή που εξουσίαζε όλη την περιοχή.Ειχε δε καταστεί την εποχή αυτή πανίσχυρη ναυτική και στρατιωτική δύναμη.. Στο μεταξύ επιβάλεται ο Δωρικός τρόπος ζωής και η Δωρική διάλεκτος ,αλλά τον τόνο στην πολιτική και την κοινωνική ζωή έδινε ο Μινωϊκός πολιτισμός. Το 480 π.Χ αρχίζουν οι εσωτερικές διαμάχες μεταξύ των Κρητικών πόλεων που οδηγούν σταδιακά στην παρακμή του Κριτισκού πολιτισμού. Η πρόοδος συνεχίζεται ολη την Ελληνιστική περίοδο ( 303 π.Χ – 67 π.Χ ). Η συνθήκη της συμμαχίας της Λατούς μεταξύ της Ολούντας υπογράφεται τον 3ο π.Χ αιώνα. Την περίοδο αρχίζει η ίδρυση των Ελληνιστικών Βασιλείων και οι Ελληνικές πόλεις έρχονται αντιμέτωπες με την Μακεδονική δύναμη. Το 270 π. Χ η κρήτη άρχίζει να ενδιαφέρει τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου οι οποίοι είχαν αρχίσει να ελέγχουν το εμπορικούς δρόμους που πηγαίνουν στην ανατολή. Η διαμορφούμενη κατάσταση υποχρεώνει τις Κρητικές πόλεις είναι η δημιουργία του « Κοινόν των Κρηταίων».Το Κοινό των Κρηταίων ήταν η πολιτική Ενωση των πόλεων με ηγεσία την Κνωσό και την Γόρτυνα.Δεν γνωρίζουμε αν ο χαρακτήρας των συνασπισμών ήταν θρησκευτικός,πολιτικός ή οικονομικός.Αυτή την πολιτική Ένωση δεν έγινε δεκτή απο τη Λύττο με αποτέλεσμα το 220 μ.Χ να καταστραφεί εντελώς με αποτέλεσμα να περάσουν περίπου δύο αιώνες για να ξανακατοικηθεί. Η συνθήκη μεταξύ της πόλης Τέως και των δύο πόλεων Λατώ ( Λατώ η Ετέρα και Λατώ προς Καμάρα) υπογράφεται το 193 π.χ και αναφερόταν μ την ασυλία του ναού Διονύσου.Με παρέμβαση του Φιλίππου του Ε Βασιλιά της Μακεδονίας εκδίδετται ψήφισμα με το οποίο ανγνωρίζεται η ασυλία στο Ιερό του Διονύσσου και προστατεύει τους πολίτες της πόλεως Τεώ ( Μικρασιαρτική πόλη) απο τους πειρατικές επιδρομές την Κρητών.Στο ίδιο ψήφισμα αναφέρονται και δύο πόλεις « Λατίων» και « Λατίων την προς Καμάρα».Η συνθήκη της Λατούς μεταξύ της πόλεως Ευμενούς της Περγάμου υπογράφεται το 170 π.Χ Η υνθήκη συμμαχίας της Λατούς με την Ολούντα υπογραφεται το 134 π.χ. Το 66 π. Χ η Λατώ ακόμη ήκμαζε και στη συνέχεια υπετάγη στους Ρωμαίους. Οι συνθήκες αυτές επιβεβαίωνουν τη σπουδαιότητα της Λατώ την εποχή εκείνη. Ο πληθυσμός της φαίνεται να αυξ΄νεται σημαντικά ( απο 10.000 κατοίκους ανεβαίνει στις 15.000 κατοικους). Αυτό υποδεικνύει την ανάπτυξη της πόλης αλλά ταυτόχρονα και την ασφάλεια που παρέχει στους πολίτες της. Παρ’όλα αυτά οι κάτοικοί της δεν ζούσαν πολλά χρόνια.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 13
Διάφορες επιδημίες αλλά και πο κακές συνθήκες διαβίωσης που ίσως να επέφερε η αύθηση του πληθυσμού τους αποδεκάτιζαν. Δεν έχει όμως βρεθεί μέχρι σήμερα κάποιο νεκροταφείο της πόλης Λατώ. Εικάζεται οτι ή έκαιγαν τους νεκρους , στοιχείο δε γι αυτό δεν έχει βρεθεί ή τους έθαβαν κάπου στην περιοχή του Σταυρού του Αγίου Νικολάου όπου βρέθηκε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο. Σε εσκαφές στο χώρο αυτό βρίσκουμε παμπάλαια μνήματα κυρίως όμως Ρωμαϊκής εποχής ( 69 π.Χ – 330 μ.Χ). Πως και από ποιούς καταστράφηκε η Λατώ δεν γνωρίζουμε Πιθανολογείται ότι καταστράφηκε στο τέλος της Ελληνιστικής εποχής (303 π.Χ – 67 π.Χ) Ήταν η εποχή που οι διαμάχες ,οι αντιζηλίες και οι συγκρούσις μεταξύ των κρητικών πόλεων έπαιρνε μεγάλες διαστασεις.Κάθε πολη μόμη της η με συμμαχία με άλλες επέδραμαν η μία ενατίον της άλλης. Την εποχή αυτή πολλές Κρητικές πόλεις εξαφανίζονται κυριολεκτικά. Όσοι κάτοικοι της Λατούς επέξησαν ύστερα πιθανώς απο μιά τέτοια καταστροφή ή ενδεχομένως απο πειρατική επιδρομή ,νέο πλεόν φαινόμενο που παρουσιάζεται στην περιοχή της Κρήτης ,κατοίκησαν στο διπλανό χωριό Κριτσά αφού το βρήκαν κατεστραμμένο εντελώς ή από πυρκαγιά ή από τρομερό σεισμό. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και τους μετέπειτα χρόνους λίγοι πιά επισκέπτονται την πολιτεία και αυττό για να καλλιεργήσουν τα χωράφια της που τά εύβρισκαν αρκετά γόνιμα. Στην περιοχή φυτεύουν δένδρα ,φθιάχνουν αλώνια ,μετακινούς πέτρες απο την αρχαία Λατώ ,ισοπεδώνουν χώρους και αφαιρούν πολλές πελεκημένες πέτρες για τις χρησιμοποιήσουν κάπου αλλού. Οι ενέργειές αυτές είναι καταστροφικες. Η αρχαιολογική υπηρεσία σήμερα έχει περιφραξη το χώρο ώστε πλέον να προστεύεται η πανάρχαια αυτή πολιτεία . Απόφαση Υπουργείου πολιτισμού ως αρχαιολογικό χώρο. Έγγραφα ή άλλα στοιχεία για την απαναρχαια πόλη της Λατώ δεν υπάρχουν και έυσι η Λατώ παραμένει ένας θαμπός ιστορικός κατά το πλείστον γρίφος. Τα μόνα στοιχεία που προαναφέραμε υπάρχουν είαν τα αντικείμενα που υπ΄ρχουν στα διάφορα μουσεία καθώς και οι συνθήκες που είχε υπογραψει με τις διάφορες πόλεις της Κρήτης και της Μικράς Ασίας. Λατώ Μετα την Μινωϊκή καταστροφή δημιουργούνται,το κράτος των Λατίων ως διοικητικό του κέντρο ήταν η πόλις Λατώ η Ετέρα μία από τις ισχυρότερες ,ασφαλέστερες πόλεις της εποχής εκείνης.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 14
Η κύρια πύλη έχει τρεις διαδοχικές εισόδους Από την πύλη ξεκινά ένας ανηφορικός δρόμος με ” σκαλοπάτια και ράμπες, περνά δίπλα από τα εργαστήρια και καταλήγει στην Αγορά. Αγορά,η οποία στη μορφή που σώθηκε χρονολογείται στις αρχές των Ελληνιστικών χρόνων, είναι μια πεντάπλευρη πλατεία έκτασης περίπου 1/2 στρ. Στη Β.πλευρά της είναι το Πρυτανείον 80 θέσεων, του 7ου αι. π.Χ., με 11 βαθμίδες/καθίσματα μήκους 15 μ. και στα νότια μία εξέδρα σε σχήμα Π με πεζούλι/κάθισμα στους τοίχους. Τα δύο κτίσματα προορίζονταν για τους άρχοντες. Από τα Α. ήταν μια δωρική στοά. και στο κέντρο της Αγοράς ένα μικρό ιερό και μια βαθιά δεξαμενή. Στη Β. πλευρά, της Αγοράς, πάνω από τις βαθμίδες, είναι το " κυρίως Πρυτανείον", με την εσχάρα στο κέντρο και τριγύρω πεζούλια. Εδώ συνεδρίαζαν οι κόσμοι και χρησίμευε και ως εστιατόριον. Στα Α. είναι μια περίστυλη αυλή. Τα δωμάτια Β. από το Πρυτανείο ήταν τα αρχεία της πόλης. Στα νότια της Αγοράς, υπάρχει μια διαμορφωμένη ταράτσα με μεγάλο αναλημματικό τοίχο. Εδώ είναι ο ναός της πόλης, που αποτελείται από τετράγωνο σηκό και ορθογώνιο πρόδομο, του τέλους του 4ου αι. π.Χ. Σώζεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος. Μπροστά ήταν ο βωμός των θυσιών με δυο βαθμίδες. Κάτω από τον αναλημματικό τοίχο υπάρχει ένα υπαίθριο θέατρο 350 θέσεων και δίπλα μια εξέδρα με πεζούλια γύρω στους τοίχους.Έχουν ανασκαφτεί ακόμη μερικά ιδιωτικά σπίτια της πόλης, η οποία αν και χρονολογείται στη μορφή που έχει σήμερα γύρω στο 300. όμως διατηρεί την αρχαϊκή πολεοδομική οργάνωση των πόλεων
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 15
To 1900 ο Γάλλος αρχαιολόγος ΔΕΜΑΡΓΝ, ενήργησε την ανασκαφή στη περιοχή Λατώ. Στη διάλεξη που έκανε τότε στη Γαλλική αρχαιολογική Σχολή,έδειξε λαμπρή συλλογή μικρών αναθηματικών αναγλύφων "εξ οπτης γής"τα οποία προήρχοντο απο την Αρχαία πόλη της Λατούς,εξήγησε τη σημασία των αντικειμένων αυτών αρχαϊκής τέχνης. Μεταξύ των αλλων ο Δεμάργν παρουσίασε πήλινα αγάλματα του Ερωτα και της αφροδίτης των ελληνιστικών χρόνων καθώς και τεμάχια πλακών με ανάγλυφα που απεικόνιζαν χορό Κρητικό του Δ'. π.χ αιώνος. Οι κατοικίες ήταν στο βορεινό ύψωμα.στην κορυφή του ήταν ενας στρογγυλός πύργος.Κολόνες,κατώφλια θυρών,σκάλες σκαλισμένες στο βράχο,υπολείμματα τοίχων παρατηρούνται σ'ολη την έκταση. Στο νότιο,υψηλότερο,λόφο ήταν μάλλον τα δημόσια οικοδομήματα.βρέθηκαν τα λείψανα αρχαϊού ναού και άλλων οικοδομημάτων. Στη λατώ μπαίνει κανίς σήμερα απο τη δυτική πλευρά των λόφων, απ'οπου ήταν η παλαιά είσοδος στην πόλη. Εμπρός στο μικρό ίσιωμα ήταν μια πύλη που έκλειε, όπως στις μεσαιωνικές περιτειχισμένες πόλεις. Αμέσως μετά την πύλη αρχίζει ο δρόμος της ανόδου,που ουσιαστικά ειναι μια σκάλα με 80 σκαλοπάτια περίπου πλατύσκαλα. Δεξιά 'ηταν η επαγγελματική συνοικία της πόλης,τα καταστήματα και τα εργαστήρια, ασφαλισμένα απο το νότιο μέρος με τείχος. Το τρίτο δωμάτιο δεξιά ανεβαίνοντας, οπου σώζονται στην αρχική τους θέση μια σκάφη,μια λεκάνη,υδατοδεξαμενή κ.λ.π,ήταν,ως φαίνεται βαφείο. Απέναντι απ'αυτό αριστερά, ήταν μια πόρτα με πύργους απο το ένα μέρος και το άλλο,για ασφάλεια,και δρόμος που οδηγούσε στην κυρίως πόλη,οπου κατοικύσαν οι Λάτιοι.Πιο πάνω ήταν άλλες δύο πόρτες προς την ίδια κατεύθυνση. Στην κορυφή του ανηφορικού δρόμου ανάμεσσα στους δύο λόφους ήταν η αγορά. Ενας χώρος πεντάγωνος. Στη νότια άκρα του ήταν μια εξέδρα,σκαλισμένη στο βραχο,με δύο βαθμίδες στις τείς πλευρές. Ανήκει στην ελληνιστική εποχή. Μπροστά απο την εξέδρα ήταν το οικοδόμημα του ιερού που ήταν πιθανόν,υπαίθριο. Ειναι άγνωστο σε πιό θεό ήταν αφιερωμένο.Προς το βορρά,σχεδόν συνεχόμενη με το ιερό,είναι μια τετράγωνη δεξαμενή με πλευρά 5,25 μ. στεγασμένη. Η στέγη της , που δεν σώζεται στηριζόταν σε δύο δωρικές ,λείες κολόνες. Γενικά η Λατώ υδρευόταν απο τέτοιες υδατοδεξαμενές,που υπήρχαν σ'όλη τη πόλη. Βορειότερα απο τη δεξαμενή αυτή είναι μια σκάλα με 9 σκαλοπάτια ύψους 0,35 μ το καθένα. Ειναι οι κερκίδες του θεατρικού χώρου, όπου κάθιζαν οι πολίτες για να παρακολουθούν θεάματα,θρησκευτικές τελετές ή πολιτικές συζητήσεις. Δύο στενές σκάλες με χαμηλότερα σκαλοπάτια, που χρησίμευαν για την επικοινωνία με το πρυτανείο, χωρίζουν τις κερκίδες σε τρία μέρη.στο δυτικό μέρος του θεάτρου είναι δυό δωμάτια,όπου κλειούσαν τα ζώα ,που προόριζαν για θυσίες. Οι άλλοι χώροι εκεί κοντά είναι πύργοι. Ο δυτικός ήταν τριόροφος. Ο χώρος πίσω απο το θέατρο, ήταν το Πρυτανείο. Το μεσαίο τετράγωνο ήταν τραπέζι ή βωμός και γύρω ήταν το "πεζούλι" όπου κάθιζαν οι συνεδριάζοντες. Πιό πέρα βρίσκεται μια αίθουσα συμποσίου με βωμό στη μέση, οπου συνέτρωγαν οι άρχοντες και υποδχόταν τους επίσημους ξένους.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 16
Εκεί κοντά ήταν και το "κελάρι" για τα τρόφιμα και τα πυθάρια με το κρασί.Εκεί τοποθετούσαν και τα όπλα των. Η Λατώ η ετέρα κτίστηκε μάλλον στην περίοδο των υπομικωϊκών-ΑρχαϊκώνΕλληνικών χρόνων, αν και είναι δύσκολο να χρονολογηθεί από τα οικοδομήματά της. Προξενούν κατάπληξη απο τον επισκέπτη οι μεγάλοι τετραγωνισμέμοι ογκόλιθοι που είναι κτισμένα τα κτίσματα και τα Κυκλώπεια προστατευτικά τείχη. Μεριές ανασκαφές έχει κάνει κατά καιρούς η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Τα μεγάλης αξίας ευρήματα (τεμάχια επιγραφών,με διάφορα ιερογλυφικά γράμματα προϊστορικών χρόνων,πήλινα αναθηματικά ανάγλυφα προϊστορικών χρόνων,πήλινα αγαλμάτια Ελληνιστικών χρόνων κ.λ.π.) βρίσκονται σε διάφορα μουσεία της Ελλάδος και του εξωτερικού.Σπουδαίοι ήταν,όπως φαίνεται,οι σφραγιόλιθοι(γαλόπετρες)με πλούσιες μικροσκαλισμένες παραστάσεις, που βρέθηκαν παλαιότερα στην περιοχή. Απο τα παραπάνω ευρήματα επιβεβαιώνεται οτι η Δωρική πόλη,προϋπήρχε της καθόδου των δωριέων (1100 π.χ). Το πότε και πως ακριβώς καταστράφηκε η μεγάλη αυτή πολιτεία των 10-15 χιλιάδων κατοίκων,δεν είναι εξακριβωμένο. Πιστεύετι όμως ότι καταστράφηκε απο την επιδρομή εχθρικής πόλης και πιθανολογείται απο τη γειτονική πόλη,τη Δρήρο(1),που ήταν φοβερή αντίζηλός της. Οι κάτοικοί της αφανίστηκαν,οι λιγοστοί που διεσώθηκαν,δεν ξαναγύρισαν ποτέ για να ξανακατοικήσουν. Εικάζεται όμως,πως αργότερα οι λιγοστοί που διεσώθηκαν,έκτισαν την εντελώς καταστραμμένη απο πυρκαϊά ή μεγάλο σεισμό κωμόπολη της Κριτσάς και κατοικήσανε.Υποτίθεται γύρω στα 120-130 π.χ Απο τους ιστορικούς ,μετά την καταστροφή της Λατούς οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην Κριτσά. Το πιθανώτερο είναι οτι η Κριτσά έστω και με άλλο όνομα προυπήρχε της καταστροφής της λατούς,διότι δεν ήτο δυνατόν να έμενε ακατοίκητη η ευφορώτατη πεδιάδα της Κριτσάς με τα άφθονα νερά που υπήρχαν τότε του Κεφαλόβρυσου και των λοιπών πηγών.Αλλωστε μέσα στα όρια του κράτους της Λατούς υπήρχαν πολλάχωριά ,οπώς το Καλό Χωριό,η Πρίνα,ο Κρούστας ,η Κριτσά ,τα λακώνια,το Λουσέτστο,τα ελληνικά κ.ά. υπο την κυριαρχία της Λατούς. Η αρχαιότης της Κριτσάς βεβαιώνεται απο τα ανευρεθέντα τυχαίως το 1952 στη θέση πλάϊ,κατα τη διάνοιξη του δρόμου Κριτσάς -Καθαρού δύο τάφων με διάφορα κτερίσματα και ειδώλια τα οποία βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Αγίου Νικολάου.Τα κτερίσματα υτά είναι του 18 π.Χ αιώνα. Το 1953 στην τοποθεσία " Λάκκους" ύστερα απο ανασκαφή βρέθηκαν κτερίσματα σε παρόμοιο τάφο του 18ου π.Χ αιώνα. Το 1968 έγεινε απο συνεργεία της Γαλλικής αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών η αναστήλωση του ναού του απόλλωνος,τα κτίρια του οποίου σώζονται σε καλή κατάσταση .(ΒΗΜΑ 1.4.1969).
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 17
ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΛΑΤΟΥΣ
Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ. με Άρτεμη και Ερμή πηγή Κρασσανάκης)
Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ. , ,με Άρτεμη και Ερμή πηγή Κρασσανάκης)
Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ. , ,με Άρτεμη και Ερμή πηγή Κρασσανάκης)
Νόμισμα ΛΑΤΟΥΣ, 200 – 67 π.χ., με Άρτεμη και Ερμή πηγή Κρασσανάκης
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 18
Βιβλιογραφία. 1.R.Hutchinson,Prechistric Crete,1962,331. 2, J.N.Svoronos,Nomismatique de la Crete. 3. E.Sapouna-Sakellaraki,Eastern Crete,Athens 1975,28 εικ.σελ.29. 4." Κρήτη" Στέργιου Σπανάκη 5. CRETA Μα.Χατζηδάκη " Κρητικά Χρονικά " Στ.64 6. Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης Νικ.Σταυράκη 7. Ιστορία της Κρήτης (Συνδ.Τοπικών Ενώσεων Δήμων και Κοινοτήτων) 8.Μργάλη Γερμανική Εγκυκλοπαίδεια. 9.Εγκυκλοπαίδεια Επιστήμη και Ζωή. 10.Διηγήσεις από τη λαϊκή παράδοση. 11.Εφημερίδα το ΒΗΜΑ 1.4.1969 12..Βσιλάκης Αντώνης του Θωμά ερευνητής Οι 147 Πόλεις της Αρχαίας Κρήτης) 13 .E-mail : Kairatos hol.gr 14 Εφημερίς Κρήτη 20.1.1867 – 30.12.1896 αριθ.1499. Μέχρι τον αριθμό 790 εξεδίδετο στην Ελληνική και την τουρκική γλώσσα. 15.Μάχη της Κρήτης –Ιανουάριος του 18
Εγινε προσπάθεια συγκέντρωσης των πληροφορειών που οι συγγραφείας της Βιβλιογραφίας έχουν στα βιβλία τους και που αναφέρονται στη ΛΑΤΩ . Για τις ανασκαφές που έχουν γίνει μέχρι σήμερα και πως εμφανίζεται ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος.
Λατώ η Ετέρα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σελίδα 19
21 ΛΑΤΩ ,ΛΑΤΩ η ΕΤΕΡΑ Αρχαιολογικός χώρος
Σελίδα 20