ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΣΑΣ
4.Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές - Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς Villages ,neighborhoods and fountains
Κριτσά 2008 Δημήτριος Δημ.Σκουλικάρης Διπλωματούχος Μηχανολόγος –Ηλεκτρολόγος Κριτσάς
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΙΚΙΣΜΟΙ της Κριτσάς 1.ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ 2. ΒΑΘΥ 3.ΘΕΟΛΟΓΟΣ 4.ΚΑΘΑΡΟ 5.ΚΑΛΥΒΟΣ 6.ΜΑΡΔΑΤΙ 7.ΡΟΥΣΑ ΛΙΜΝΗ 8.ΤΑΠΕΣ
2.ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ της Κριτσάς 1 ΑΓΙΑ ΠΕΑΛΓΙΑ 2.ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 3.ΚΑΒΟΥΡΓΙΑΝΑ4. 4.ΚΑΒΟΥΣΙ 5.ΚΑΜΑΡΙ 6.ΚΟΥΚΙΣΤΡΕΣ 7.ΜΠΟΤΣΑΝΟ 8.ΠΑΛΑΙΜΥΛΟΣ 9.ΠΕΡΓΙΟΛΙΚΙΑ 10.ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ 11.ΧΡΙΣΤΟΣ 12.ΨΗΛΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ 13.ΠΕΡΙΒΟΛΙ -Αρχοντικό Ενετοκρατίας 3.ΠΗΓΕΣ της Κριτσάς 1.ΑΓΙΑ ΠΕΛΑΓΙΑ 2.ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ 3.ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 4.ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ 5.ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙ 6.ΠΑΡΚΙΝΚ 7.ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 2
ΚΡΙΤΣΑ Η Κριτσά χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες του βουνού Κάστελλος σε υψόμετρο περίπου 365 μέτρων. Είναι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Κρήτης και διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ακόμη αναλλοίωτη την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της. Οι κάτοικοι της είναι απόγονοι της Λατούς Ετέρας, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται 3 χλμ. βοριοανατολικά του χωριού. Αδιάκοπη είναι η παρουσία ανθρώπων στο χώρο της Κριτσάς τουλάχιστον από τα υστερομινωικά χρόνια και μετά. Θεωρείται βέβαιη η ακμή της στα Βυζαντινά χρόνια. Αν και ερημώθηκε από τους Άραβες (823), κατοικήθηκε ξανά το 961 και γνώρισε νέα άνθηση στα χρόνια της Φραγκοκρατίας (13ος και 14ος αιώνας). Ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης καθ' όλο το Μεσαίωνα και αποτελούνταν από διαφορετικές συνοικίες οι οποίες αναφέρονταν ξεχωριστά στις απογραφές 1867 έγινε έδρα Δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες. 1925 έγινε κοινότητα και από το 1998 αποτελεί ένα από τα 14 δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Αγίου Νικολάου 1940 η Κριτσά είχε 2.572 κατοίκους αλλά από τότε ο πληθυσμός μειώνεται συνεχώς 1951 2.548 1961 2.396 1971 2.015 1981 1.910 2001 1.614 Επίσης έχει το φαράγγι της Κριτσάς του οποίου η αρχή είναι στην Κριτσά (στις Κουκίστρες) και το τέλος στο μικρό χωριό Τάπες. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κριτσάς ένας από τους σημαντικότερους συνεταιρισμούς. Οι συνεταιριστές είναι η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της. Κατάφερε δε παίρνοντας μέρος και στα Ευρωπαϊκά προγράμματα να έχει ένα από τους πιο σημαντικούς τεχνολογικά και παραγωγικά Αγροτικούς Συνεταιρισμούς της χώρας. Εδώ είναι η απόδειξη ότι η ανάπτυξη μιας χώρας δεν οφείλεται σε υποσχέσεις αλλά διαπιστώνεται το πραγματικό και ουσιαστικό παράδειγμα ανάπτυξης . Το λάδι του ως το καλύτερο λάδι στον κόσμο έχει πάρει αρκετά βραβεία στο εξωτερικό και στο εσωτερικό της χώρας
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 3
Α. ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ο οικισμός είναι μια κατοικημένη περιοχή. Η δημιουργία των οικισμών και η οργάνωσή τους σε κάποια περιοχή γίνεται για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου και που έχει μόνιμο χαρακτήρα. Δημιουργείται δε όταν υπάρχουν οι προϋποθέσεις μιας συστηματικής τοπικής γεωργικής εκμετάλλευσης, κτηνοτροφία και ανταλλαγή προϊόντων και πρώτων υλών. Οι οικισμοί κατατάσσονται σύμφωνα με το πληθυσμιακό τους μέγεθος ,το διοικητικό τους ρόλο στην περιοχή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αν είναι αγροτικός, παραδοσιακός, βιομηχανικός, τουριστικός κλπ. 1.ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ 2. ΒΑΘΥ 3.ΘΕΟΛΟΓΟΣ 4.ΚΑΘΑΡΟ 5.ΚΑΛΥΒΟΣ 6.ΜΑΡΔΑΤΙ 7.ΡΟΥΣΑ ΛΙΜΝΗ 8.ΤΑΠΕΣ
Ο οικισμοί της Κριτσάς θεωρούνται παραδοσιακοί οι οικισμοί που έχουν διατηρήσει αναλλοίωτη την εικόνα που είχαν στο παρελθόν καθώς και τον τοπικό τους χαρακτήρα Στο Νομό Λασιθίου παραδοσιακοί οικισμοί θεωρούνυαι οι Επάνω Ελούντα,Ετιά,Κάτω Ζάκρος,Κριτσά,Μακρυγιαλός,Πλάκα.Επάνω Σίσι
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 4
ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ
Αμμουδάρα, μεγάλη παράλια έκταση από άμμο. Νέος εξελισσόμενος οικισμός της κοινότητας Κριτσάς. Αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή του 1981 (Αμμουδάρα,η) με 101 κατοίκους ενώ το 1991 φτάνει τους 222 κατοίκους. Η Κρήτη έχει 155 χιλιόμετρα από ηλιόλουστες παραλίες με φιλόξενη άμμο κατά μήκος των ακτών της, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται στη βόρεια πλευρά του νησιού. Μία από αυτές είναι η Αμμουδάρα Κριτσάς , που βρίσκεται έξω από τον Άγιο Νικόλαο στο δρόμο για την Σητεία. Η Αμμουδάρα βρίσκεται περίπου 1 χλμ νότια του Αγίου Νικολάου και κοντά στο χωριό Κριτσά. Η παραλία είναι πολύ κοντά στον Άγιο Νικόλαο, είναι αρκετά καθαρή.Mέσα στη θάλασσα σε περιορισμένα σημεία τα νέα είναι αρκετά κρύα γιατί μέσα στη θάλασσα εκβάλλουν παγωμένα νερά από πηγές.Οι ακτές της Αμμουδάρας διακρίνονται σε αμμώδεις με μήκος 419 και 123 μ θεωρούμενες από την χρήση τους κορεσμένες , Ημιβραχώδεις με μήκος 991 μ και με μέτρια χρήση και Βραχώδεις με ακτή 1437 μ Ελεύθερης χρήσης .Και οι δύο αυτές παραλίες είναι φυσικά γεμάτες κόσμο την καλοκαιρινή περίοδο... Ακριβώς πάνω από την παραλία υπάρχουν καλές ταβέρνες και έτσι έχετε πολλές επιλογές για να φάτε φρέσκα θαλασσινά ή παραδοσιακά φαγητά. Δίπλα στη θάλασσα στην παραλία της Αμμουδάρας,είναι κτισμένη η εκκλησία του προφήτη Ηλία , από την οικογένεια του Ηλία Καρύδη τα τελευταία χρόνια. Χρησιμοποείται σαν κύρια εκκλησία του παραλιακού συνοικισμού της Κριτσάς. Η διαμόρφωση και αξιοποίηση της παραθαλάσσια περιοχής της Αμμουδάρας πού ανήκει στην Κοινότητας Κριτσάς ξεκίνησε ουσιαστικά το 1995 .Είχαν ήδη αντιληφθεί την ραγδαία εξέλιξη της περιοχής και προσπάθησε να την αναβάθμιση με τα μέσα και που τότε διέθετε. Η πρώτη προσπάθεια που κατέβαλε ήταν η επέμβαση σωτηρίας των σκίνων- χαρακτηριστικού στοιχείου στην αμμουδιά στην Αμμουδάρα .Μεταφέρει νέο το χώμα το οποίο θα εμπλουτίσει τη βάση ανάπτυξης των φυτών τα οποία κινδύνευαν να ξεριζωθούν, τόσο από τα κύματα της θάλασσας όσο και από τη φθορά που υφίστανται καθ' όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού, απ;o το πλήθος των λουομένων που αναζητούν τη σκιά κάτω από το φύλλωμά τους. Στη συνέχεια το χώμα αυτό θα στηριχθεί με πέτρινη
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 5
τοιχοδομή, αισθητικά δεμένη με το φυσικό περιβάλλον, που θα το προστατεύσει από τη διάβρωση. Οι σκίνοι αυτοί, που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας της αμμουδιάς, πρέπει να πολλαπλασιαστούν με τη φύτευση νέων ,ώστε να διατηρηθούν με το πέρασμα του χρόνου. Η περιοχή διαθέτει τουριστικά καταλύματα ,με την παραδοσιακή τους μορφή και είναι σε θέση να προσφέρουν τις ανέσεις και τις απαραίτητες διευκολύνσεις για μια οικονομική και άνετο διαμονή.
ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΜΜΟΥΔΑΡΑΣ Εγκεκριμένο όριο 330,54 Επέκταση 0,00 Σύνολο 330,34 Πληθυσμός 1991 222 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 413 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 795 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 222 Πληθυσμός 2001 413 Μεταβολή 1991-2001 86,04% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 4,62% Πληθυσμός 2021 εκτίμηση μελέτης 795 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,80 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 128 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 128
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 6
Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
Προφήτης Ηλίας ( Αμμουδάρα) Δίπλα στη θάλασσα στην παραλία της Αμμουδάρας, κτισμένη από την οικογένεια του Ηλία Καρύδη τα τελευταία χρόνια. Χρησιμοποείται σαν κύρια εκκλησία του παραλιακού συνοικισμού της Κριτσάς.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 7
ΒΑΘΥ Νέος οικισμός της Κοινότητας Κριτσάς. Αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή του 1981 με 28 κατοίκους .Το 1991 έχει 139 άτομα. Καθαρά εδαφομορφικό τοπωνύμιο συχνότατο στη χώρα μας. ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΒΑΘΥ ΚΡΙΤΣΑΣ Το Δημοτικό συμβούλιο Αγ.Νικολάου , δέχθηκε το αίτημα της Κοινότητας Κριτσάς να υδρευθεί το Βαθύ από το αντλιοστάσιο του Δήμου στο Καλό χωριό (Μιχ. Κουνενού) για20 χρόνια. Έτσι λύνεται το υδρευτικό πρόβλημα για το Βαθύ, που τόσα σπίτια κτίστικαν τα τελευταία χρόνια. Θα πρέπει όμως να διατηρείται καθαρός ο γύρω χώρος του αντλιοστασίου και το πηγάδι (γεώτρηση) για την υγιεινή του νερού, αφού πάει για άρδευση. Στον οικισμό της Κριτσάς Βαθύ βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Σίλα η οποία χτίστηκε το 1960 μετά την παραχώρηση του παλιού Κριτσώτικου Άγιου Σίλα στους Καλοχωριανούς,( η εκκλησία αυτή είχε κτιστεί απο Κρτσώτικη οικογένεια). Η εκκλησία είναι σε υπερυψωμένη θέση αριστερά του δρόμου μεταξύ του μικρού και του μεγάλου Βαθιού και ήταν τόπος προσκυνήματος και ανακούφισης για τους μαζωκτάδες των χαρουπιών, τους ζευγάδες και τους θεριστές του Βαθιού σε προηγούμενες δεκαετίες, εποχές που μάλλον έφυγαν χωρίς επιστροφή. Η Εταιρία "ΔΑΪΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΑΒΕΕ" με την θυγατρική της εταιρία "Hellas Holiday Hotels A.E." υπέγραψε Σύμβαση για την διαχείριση του ξενοδοχείου 5 αστέρων και δυναμικότητας 717 κλινών που κατασκευάζει στο Βαθύ Κριτσάς στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης με την Ισπανική ξενοδοχειακή αλυσίδα "Τhe Sol Melia Hotels & Resorts" και την θυγατρική της στην Ελλάδα "SOL MELIA ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Α.Ε." Ο όμιλος SOL MELIA έχει έδρα στην Palma de Mallorca στην Ισπανία και έχει στην κατοχή του ή διαχειρίζεται περισσότερα από 300 ξενοδοχεία σε 30 χώρες σε 4 ηπείρους. Η έναρξη λειτουργίας του ξενοδοχείου αναμένεται το καλοκαίρι του 2009 και θα λειτουργήσει με το νέο brand Gran Melia.
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 139 Πληθυσμός 2001 174 Μεταβολή 1991-2001 25,18% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 2,01% Πληθυσμός 20021 Με μερμ 1991-2001 244 Πληθυσμός 2021 εκτίμηση μελέτης 244 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 8
ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,66 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 127 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΒΑΘΥ Εγκεκριμένο όριο Επέκταση Σύνολο Πληθυσμός 1991 139 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 174 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 244 κάτοικοι ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
ΘΕΟΛΟΓΟΣ (ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ) Στην απογραφή 1ου 1881 η Μονή "Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος " έχει 8 κατ.(1 μοναχό και 7 κοσμικούς) και ανήκει στο Δήμο Κριτσάς. Το 1900 απογράφεται (Μονή Θεολόγος) στον ίδιο δήμο με 3 άνδρες κατοίκους .Στη συνέχεια δεν εμφανίζεται στην απογραφή του 1920.Αναφέρεται πάλι στην απογραφή του 1928 αλλά σαν απλός οικισμός (Αγιος Ιωάννης) στην Κοινότητα κρητσάς με 22 κατοίκους. Απουσιάζει απο τις 4 επόμενες απογραφές μέχρι και το 1981 οπότε καταγράφεται και πάλι (Θεολόγος,ο) στην Κοινότητα Κριτσάς με 29 κατοίκους. Τ ο 1991 ανήκει στην ίδια κοινότητα με 23 κατοίκους. Στον οικισμό υπάρχει ένα μικρό μοναστήρι απο τα παλιότερα της περιοχής αφού μνημονεύεται ήδη το 1219. Ηταν παράρτημα της μονής Τοπλού Σητείας. Στο τρίτο καθολικό του σώζεται κτητορική επιγραφή του 1348. Όπως όλα τα μοναστήρια του Μεραμπέλου υπήρξε ορμητήριο επαναστατικών εξορμήσεων κατα την τουρκοκρατία. Το νομαστήρι διαλύθηκε το 1905 . Όπως αναφέρει ο ιστοριοδίφης Νικόλαος Παπαδάκης στο βιβλίο του Εκκλησίες της Κρήτης « η Μονή του Αγίου Ιωάννη στο Θεολόγο ιδρύθηκε κατά τον 10ο αιώνα.Αυτό συνάγεται απο το γεγονός οτι στη συναφθείσα μεταξύ Ενετών και Επαναστατών συνθήκη το1219 αναφέρεται η Μονή Θεολόγου Κριτσάς. Η αρχαιότητα της μονής εξάγεται και απο το γεγονός που αναφέρεται στην του αργυρού σταυρού καλής βυζαντινής τέχνης,με αγιογραφίες ανάγλυφες και ήτο περίφημος κατά τους
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 9
Ενετικους χρόνους για την θαυματουργική του δύναμη. Η Μονή αποτελείτο από ναα τρίκλιτο (Αγιο Ιωάννη,:Αγιο Χαράλαμπο και τη Μεταμόρφωση) και από πολλά οικήματα Επί Τουρκοκρατίας η Μονή Θεολόγου λόγω της ορεινής απόκεντρου και φύσει οχυρής θέσης (τότε δεν περνούσε ο δρόμος Κριτσας -Κρούστα), διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο, ιδίως στις διάφορες Κριτικές επαναστάσεις. Στο Μοναστήρι εύρισκαν περίθαλψη και τροφοδοσία οι διαβιούντες στα γύρω βουνά χαινιδες ( αρματωλοί) οι οποίοι ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Αγάδων των πεδινώνχωριών. Η παράδοση αναφέρει για μεν την πρώτη εκκλησία ( τον Θεολόγο) οτι ένας Τούρκος, που πυροβόλησε την εικόνα του αγίου,έχασε το μάτι του απο τη δική του σφαίρα,που κτυπώντας την εικόνα γύρισε και τούβγαλε το μάτι. Άλλη παράδοση αναφέρει οτι κάποιος που πήγε να κλέψη ενα μελίσι του αγίου,έμεινε καθηλωμένος πάνω στο μανδρότοιχο με το διψέλη (κυψέλη) στον ώμο μέχρι το πρωι που πήγε ο ηγούμενος και με δεήσεις τον ελεύθέρωσε. Η εκκληξσία του Θεολόγου με τις ωραίες παλιές εικόνες και αγιογραφίες, εθεωρείτο από τις πλέον θαυματουργούς εκκλησίες της περιοχής και γι' αυτό και σήμερα ακόμη εορτάζεται με μεγάλη ευλάβεια από τους κατοίκους της Κριτσάς. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ ΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΑΠΟ ΝΟΜΑΡΧΗ 2355/15.5.1986 - ΦΕΚ 38Δ/11.8.1986 ΑΡΤΙΟΤΗΤΑ 300 ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Εγκεκριμένο όριο 16,63 Επέκταση 0,00 Σύνολο 16,63 Πληθυσμός 1991 23 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 0 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 0 κάτοικοι ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Π.3.1.-25 1/5000 ΚΡΙΤΣΑ ,ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 140 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 23 Πληθυσμός 2001 0 Μεταβολή 1991-2001 - 100,00% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 Πληθυσμός 20021 Με μερμ 1991-2001 Πληθυσμός 2021 εκτίμηση μελέτης
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 10
Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
ΚΑΘΑΡΟ (Οροπέδιο του Καθαρού) Μικρός ορεινός οικισμός της Κοινότητας Κριτσάς.Το οροπέδιο του Καθαρού είναι πιο ήσυχο και πιο ψηλό από τα διπλανό οροπέδιο του Λασιθίου. Είναι ένας μικρός οικισμός της Κοινότητας Κριτσάς Η λαϊκή παράδοση στο μύθο των θρύλων μας λέει ότι εκεί ζούσαν «Διγενείς Ακρίτες» .Στην απογραφή του 1961 η απογραφή δίνει 0 κατοίκους .Το ίδιο βρίσκουμε το 1971 και το 1982.Το 1991 έχουν 4 κατοίκους και που ανήκουν στην Κοινότητα Κριτσάς. Το όνομα του Καθαρού κατά πάσα πιθανότατα πάρθηκε μάλλον λόγω εδαφολογικής προέλευσης. Το οροπέδιο ανήκει στην κοινότητα της Κριτσάς , έχει δε ένα ιδιότυπο ιδιοκτησιακό καθεστώς που δεν υπάρχει σε άλλο μέρος της χώρας. Ο καθένας από τους κατοίκους οικιοποιήθηκε ένα μικρό κομμάτι γης. Βλέπουμε πολλά σπίτια , εκκλησίες, καλύβες βοσκών ( μιτάτα) μαντρια ,αποθήκες .Στην περιοχή του Αβελικαού ( ή Αβδελιακού) βρίσκουμε να λειτουργούν δύο Ταβέρνες που εξυπηρετεί κυρίως τους ντόπιους άλλα και τους επισκέπτες του που συνεχώς αυξάνονται. Η ιστορία του είναι παλιά και ορίζει από την εποχή των Ενετών και των Οθωμανών. Οι φτωχοί αγρότες μπορούσαν να νοικιάσουν ένα μικρό κομμάτι γης από τους εκάστοτε κατόχους της γής. Μετά την αποχώρηση των Οθωμανών ολόκληρη η περιοχή του Καθαρού 60.000 συνολικά στρέμματα με το φιρμάνι του Σουλτάνου δίδεται στην κυριότητα της Κοινότητας Κριτσάς. « Οι πιο φτωχοί αγρότες μπορούσαν μέσα από μια δύσκολη και ανυφορική πορεία να φτάσουν με τη φαμίλια τους στο Καθαρό και να βρουν ένα εύφορο κομμάτι Κοινοτικής γης να καλλιεργήσουν ,ούτε ψηλά νοίκια και φόροι. ‘Αντεχαν στα ύψη
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 11
2-3 χρόνια, μετά γύριζαν στην Κριτσά ,άλλοι έπαιρναν την θέση τους, ενώ εκείνοι εντάσσονταν ξανά στην οικονομ ική ζωή του χωριού γράφει μεταξύ των άλλων ο κ.Αντώνης Ανυψατάκης». Το 1961 (καθαρόν το ) απογράφεται με 0 κατοίκους οπως το 1971 και το 1981.Μόνο το 1991 έχει 4 κατοίκους και ανήκει στην ίδια κοινότητα. Το τοπωνύμιο από το γνωστό ομώνυμο οροπέδιο, μάλλον εδαφολογικής Προέλευσης. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 4 Πληθυσμός 2001 7 Μεταβολή 1991-2001 75,00% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 4,29% Πληθυσμός 20021 Με μερμ 1991-2001 13 Πληθυσμός 2021 εκτίνηση μελέτης 13 Παραδχή Β ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 140 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Εγκεκριμένο όριο 329,62 Επέκταση 0,00 Σύνολο 329,62 Πληθυσμός 1991 4 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 7 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 13 κάτοικοι ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Π.3.1.-24 1/5000 ΚΑΘΑΡΟ ΑΟΡΙ Το οροπέδιο του Καθαρού της Κριτσάς ΑΣΠΑ Τοποθεσία του Αοργιού (Καθαρού) .στην τοποθεσία αυτή το χώμα του εδάφους καταρρέει,αποσπάται και κατολισθαίνει.Απο το περιστατικό αυτό μάλλον προήλθε αυτή η λέξη. ΠΕΡΒΟΛΑ Τοποθεσία του αοργιού με πολλούς κήπους. ΤΣΙΒΗ Τοποθεσία στο Καθαρό Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 12
ΚΑΛΥΒΟΣ Το τοπωνύμιο υποκοριστικό της καλύβης μάλλον θα προϋπήρχε του οικισμού, διατηρεί δε παραδόξως για το τοπικό μας ιδίωμα το αρχικό θηλυκό γένος του, γι’ αυτό δεν αποκλείεται να έχει αρχαιότερες ρίζες. Νέος οικισμός που απογράφεται πρώτη φορά το 1991 στην Κοινότητα Κριτσάς με 22 κατοίκους. Κανονικά θα έπρεπε να ορθογραφείται ο Κάλυβος, οπως ο Σκόπελος-Κόπελος, (βλέπε σχετικά στο λήμμα Αγόροι). ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΛΥΒΟΣ Εγκεκριμένο όριο Επέκταση Σύνολο Πληθυσμός 1991 22 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 48 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 100 κάτοικοι ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΝΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2021 Πληθυσμός 1991 Πληθυσμός 2001
22 48
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 13
Μεταβολή 1991-2001 118,18% Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβ. 1991-2001 5,42% Πληθυσμός 20021 Με μερμ 1991-2001 100 Πληθυσμός 2021 εκτίνηση μελέτης 100 Παραδχή Β ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 140 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΔ 24.4.1985/ΦΕΚ 181Δ Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΑΡΔΑΤΙ Το Μαρδάτι είναι ένας γεωργικός παραδοσιακός οικισμός και ανήκει στο Διαμέρισμα της Κριτσάς του Δήμου Αγίου Νικολάου στο Νομό Λασιθίου Κρήτης. Βρίσκεται στο μέσον περίπου του δρόμου που συνδέει τον Αγιο Νικόλαο με την Κριτσά. Η λέξη Μ α ρ δ ά τ ι,κατά πάσα πιθανότητα ,προέρχεται απο τους Μ α ρ δ α ϊ τ ε ς ,,όπως αποκαλούσαν τους φρουρούς ( σκοπούς),που τοποθετούσαν οι Σαρακινοί και Αραβες,κατά τον 7ον αιώνα μ.χ σε στενωπούς και περάματα για να ελέγχουν για να ελέγχουν τις διαβάσεις Οπως όπως δείχνουν τα πράγματα βόλευε ο τόπος και είχε εγκατασταθεί την εποχή της Αραβοκρατίας στην Κρήτη ( 823 - 961 μ.χ) φυλάκιο,με μια ομάδα απο Μαρδαϊτες .όπως έλεγαν,αυτού του είδους τους φρουρούς οι Σαρακινοί και οι Αραβες,για να επιτηρούν την γύρω περιοχή και να ελέγχουν τη στενωπό του περάματος. Οι Μαρδαϊτες ήταν αντάρτες ορεσίβιοι που υπήρχαν στα μέρη του όρους Ταύρος, οι οποίοι στα χρόνια του Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου ( 675) καταρτίστηκαν σε «τάγματα» κια κατέλαβαν τα υψώματα του Λιβάνου . Απο εκεί ορμόμενοι έκαναν επιδρομές μέχρι τη Νεκρά Θάλασσα ,την Παλαιστίνη , την Συρία και πολεμούσαν κατά των Σαρακηνών και κατά των Αράβων που η χώρα ήταν την εποχή εκείνη υπό την κατοχή τους. Οι Βυζαντινοί απέβλεπαν σε αυτούς γιατί του θεωρούσαν ως γενναίους φρουρούς των συνόρων και οι οποίοι είχαν ονομασθεί απο τους Αραβες σε «Μαραδαϊται» ( η λέξη σημαίνει επιδρομείς ). Οι Αραβες της Δαμασκού προσπάθησαν
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 14
με κάθε θυσία να απομακρύνουν αυτούς απο τον Λίβανο και το επέτυχαν με την συνθήκη με τον Ιουστινιανόν τον Β΄, ο οπίος δέχθηκε και απέσυρε 12000 απο αυτούς στα βορειότερα της Μικράς Ασίας και σε άλλα μέρη του κράτους. Εξ αιτίας του ονόματός τους Μ α ρ δ α ϊ τ ε ς,δόθηκε η ονομασία του τόπου διαμονής τους Μ α ρ δ ά τ ι. Κατ την απογραφή του 1928 ο οικισμός αριθμούσε 82 κατοίκους. Στο Μαρδάτι θα βρούμε τις εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου και την Αγία Κυριακή. Η Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου κτίστηκε το 1890 απο τον Δημ.Καρύδη και τον Μιχ.Τζώρτζη. Το Μαρδάτι εξυπηρετείται συγκοινωνιακά από τα διερχόμενα λεωφορεία Αγίου Νικολάου - Κριτσάς. Το Μαρδάτι εχει ηλεκτροφωτισμό, τηλεφωνικό δίκτυο και υδρεύεται από το υδραγωγείο της Κριτσάς, Στο Δημοτικό Διαμέρισμα του οποίου υπάγεται ο οικισμός. Πράγματι, λόγω της διαμορφώσεως του εδάφους στην περιοχή αυτή, το Μαρδάτι, προσφέρεται και έχει την δυνατότητα να μπορεί κανείς να ελέγχει απ' αυτό με ασφάλεια, κάθε μετακίνηση διαβατών και διακίνηση ζώων και προϊόντων από την ενδότερη περιοχή της Κριτσάς προς τον Αγιο Νικόλαο ,το Μεραμβέλλο γενικά ή το αντίστροφο. Τα τελευταία χρόνια το Μαρδάτι όλο και αξιοποιείται περισσότερο. Κτίζονται καινούργια σπίτια,και προβλέπεται μελλοντικά η ανάπτυξη του .Σε μια μαγευτική τοποθεσία μεωπανοραμική θεά προς τη θάλασσα ,συνδιάζοντας ταυτόχρονα και την επαφή του με τον καταπράσινο ορεινό όγκο δίπλα ακριβώς στη διατηρητέα περιοχή
ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΔΑΤΙΟΥ Αγία Κυριακή Η δεύτερη εκκλησία του Μαρδατίου κτίστηκε το 1990 απο τους Μιχαήλ και Αγγελική Τζώρτζη. Εορτάζει στις 7 Ιουλίου.
ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ (Μαρδάτι) Χτίστηκε το 1890 από τον Δημ.Καρύδη και τον Μιχ.Τζώρτζη. Είναι σήμερα ο ενοριακός ναός του Μαρδατίου και έχει υποστεί πρόσφατα μια πολύ καλή παρέμβαση –συντήρηση και αποκατάσταση με αρμολόγηση της λιθοδομής του.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 15
ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΡΔΑΤΙΟΥ Εγκεκριμένο όριο 143,04 Επέκταση 0,00 Σύνολο 143,04 Πληθυσμός 1991 64 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 100 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 172 κάτοικοι Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
Οικισμός Μαρδατι Δορυφορικη φωτογραφία Googl
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 16
ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΡΟΥΣΑ ΛΙΜΝΗ Η θέα από τον οικισμό είναι εντυπωσιακή , καθώς μπροστά μας βρίσκεται ο κόλπος του Μεραμπέλλου και στο βάθος στα Στειακά βουνά,.Το σημείο που βρίσκεται ο οικισμός γόγω ακριβώς της θέας αναπτύχθηκε γρήγορα.Βρίσκεται πάνω στο δρόμο Αγίου Νικολάου – Κριτσάς. Ακριβώς κάτω από το δρόμο αυτό σώζεται ακόμα μικρό μέρος του παλιού Τούρκικου μονοπατιού που ένωνε τη Κριτσά με τον Άγιο Νικόλαο. Δυστυχώς μεγάλο τμήμα του μονοπατιού σκεπάστηκε με χώματα που έριξαν οι μπουλντόζες όταν φτιάχτηκε ο νέος δρόμος.
ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΡΟΥΣΣΑ ΛΙΜΝΗ Εγκεκριμένο όριο 0 Επέκταση 117,00 Σύνολο 117,00 Πληθυσμός 1991 122 κάτοικοι Πληθυσμός 2001 234 κάτοικοι Πληθυσμός 2021 458 κάτοικοι ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ,ΜΕΣΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ,ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΣΟΣ ΣΔ 0,73 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΗΣ 140 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ-ΤΟΠ.ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΡΘΡΟ 19 Ν 2508/1997 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Π.3.1.-32 1/5000 ΡΟΥΣΑ ΛΙΜΝΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΜΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2021 –ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ Σελίς 92 Πίνακας 2.2.1 Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 17
ΤΑΠΕΣ ΤΑΠΕΣ ή Τάπιες χωριό κοινότητας Κριτσάς στην ορεινή κοιλάδα που σχηματίζεται από το πάνω τμήμα του λεκανοπεδίου Καλού Ποταμού και Ανατολικά της Δίκτης με κατοίκους 209 και που κύρια απασχόληση είναι η κτηνοτροφία. Η Τάπες ανήκουν σήμερα στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κριτσάς Με την απογραφή του Διαμερίσματος Κριτσάς ,σύμφωνα με στοιχεία πού προέρχονται από επεξεργασία του αρχείου της στατιστικής υπηρεσίας για την απογραφή πληθυσμού (Ελλάδας) του 2001 ο πληθυσμός ήταν 113 κάτοικοι Οι Τάπες είναι από τα αρχαιότερα χωριά του Μεραμπέλλου. Βρίσκεται Δυτικά του κάμπου των Λακωνίων, σε υψόμετρο πάνω από 500 μ. φωλιασμένες στα βράχια είναι κτισμένες οι Τάπες, ένα από τα αρχαιότερα χωριά με συνεχή παρουσία από τα Μινωικά χρόνια. Διατηρούν ακόμα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του κρητικού χωριού, με κύρια ασχολία την κτηνοτροφία. Σε έγγραφο του 1577 αναφέρεται σαν Tapes και του 1580 σαν Tappes (με 107 κατοίκους) .Το όνομα πιθανόν να προέρχεται από το Τάπης (λατινικό Tapes δηλαδή υπόστρωμα, χαλί) και ίσως έχει μορφολογική προέλευση. Κατά τον Απόστολο Μακράκη, το όνομα ίσως έχει σχέση με τη λέξη «πέρασμα» καθώς ένα σημαντικό μονοπάτι ξεκινούσε από το Μέσα Λασήθι, περνούσε κάτω από τη Τζίβι και τη Πηγή Κυνηγού για να καταλήξει στα «Χάνια» των Ταπών. Στις περιοχές Μικρός και Μεγάλος Κάστελλος και στη θέση Καμάρες υπάρχουν λείψανα Μινωικών οικισμών (πιθανότατα στη περιοχή υπήρχα εργοστάσια Πηλοπλαστικής).
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 18
Τάπες Δορυφορική Φωτογραφία από Google
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΤΑΠΕΣ Άγιος Ευμένιος Νεκροταφιακός ναό,κτίστηκε απο τους Μιχαήλ και Παναγιώτη Σιγανό το 1985.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 19
Αγιος Γεώργιος (Τάπες) Κτίστηκε το 1937 στη θέση της μικρής εκκλησίς και είναι ο ενοριακός ναός των Ταπών.
Αγία Παρακευή (Τάπες) Αγία Παρασκευή η Oσιομάρτυς Η Αγία Παρασκευή εορτάζει στις 26 Ιουλίου.
Η αποπεράτωση δρόμου Τάπες – Ανδριανού αποφασίζεται στις 12 μαϊου 1994. Τοπικό Διαμέρισμα Κριτσάς [ 2.703 ] η Κριτσά [ 1.614 ] η Αμμουδάρα [ 413 ] το Βαθύ [ 174 ] ο Θεολόγος [ 0 ] το Καθαρόν [ 7 ]ο Κάλυβος [ 48 ] το Μαρδάτιον [ 100 ] η Ρούσα Λίμνη [ 234 ] οι Τάπες [ 113 ]
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 20
ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΚΡΙΤΣΑΣ 1 ΑΓΙΑ ΠΕΑΛΓΙΑ 2.ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 3.ΚΑΒΟΥΡΓΙΑΝΑ4. 4.ΚΑΒΟΥΣΙ 5.ΚΑΜΑΡΙ 6.ΚΟΥΚΙΣΤΡΕΣ 7.ΜΠΟΤΣΑΝΟ 8.ΠΑΛΑΙΜΥΛΟΣ 9.ΠΕΡΓΙΟΛΙΚΙΑ 10.ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ 11.ΧΡΙΣΤΟΣ 12.ΨΗΛΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ 13.ΠΕΡΙΒΟΛΙ -Αρχοντικό Ενετοκρατίας
ΚΑΒΟΥΣΑ Κρήνη στην περιοχή "Καββούσα". Η όψη της χαρακτηρίζεται από μία δίδυμη τυφλή αψιδωτή κατασκευή. Παλιά βρύση που βρίσκεται μέσα στην κωμόπολη και τέλος του Καβουσιού (καβουσάκι) που βρίσκεται στη θέση Καβούσα στη νότια άκρη της κωμοπόλεως.
ΚΟΥΚΙΣΤΡΕΣ
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 21
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 22
Κριτσά τογεφυράκι στις Κουκίστρες ΠΑΛΑΙΜΥΛΟΣ Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 23
ΠΕΡΓΙΟΛΙΚΙΑ
ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ Η μια στο ανατολικό άκρο στη συνοικία " Τα πόδια του Πύργου " ή της Χανιώτενας". Εδώ κοντά σίγουρα, όπως αναφέρει ο G.Gerola,υπήρχε Πύργος, απ'όπου πήρε το όνομα η συνοικία
ΧΡΙΣΤΟΣ
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 24
ΠΛΑΙ
Περιφερειακός δρόμος στο πλάι προς το Καθαρό = Κάστελος
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 25
ΨΗΛΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ Τα Ψηλά Αρχοντικά, απ'όπου πήρε το όνομα η συνοικία και εξακολουθεί να το διατηρεί. Υπήρχε ένα μεγαλόπρεπο τριόροφο κτίριο που ανήκε σε πλούσιο Ενετό άρχοντα, ευγενής καταγωγής. Σήμερα σώζεται μόνο ένας τοίχος του αρκετά ανθεκτικός με ένα μικρό παράθυρο κτισμένο. Το αρχοντικό του Bozanos, επιφανούς άρχοντα της Κρήτης την εποχή της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Σήμερα σώζονται μόνο υπολείμματα του παλαιού τοίχου του σπιτιού. Το υπόλοιπο κτίριο, όπως βρίσκεται σήμερα ξανακτίστηκε πολύ αργότερα.(Σήμερα ο τοίχος έχει καλυφθεί εν μέρει από μικρή οικοδομή ιδιοκτησίας του Εμμανουήλ .Πάγκαλου Συνταξιούχου ΟΤΕ)Το κτίριο αυτό καταστράφηκε από πυρκαγιά, Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ο ίδιος ο Bozanos επεχείρησε να το κάψει όταν οι Τούρκοι ήρθαν στην Κρήτη και έφτασαν κατακτητές στην Κριτσά. Στην εποχή της Ενετοκρατίας ,ανάμεσα στα 1204 με 1669 ,υπήρχαν τρία αξιόλογα αρχοντικά
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 26
ΠΗΓΕΣ Η Πηγή είναι ένα άνοιγμα της γής από το οποίο αναβλύζει νερό. Η Βρύση είναι μια κατασκευή σε ανοικτό χώρο για τη λήψη νερού ή άλλου υγρού από το κοινό. Η γούρνα είναι φυσική εδαφική κοιλότητα μικρών διαστάσεων που συγκεντρώνει νερό. Στις ορεινές περιοχές η γούρνα είναι μια υπερυψωμένη κατασκευή για να ποτίζονται τα ζώα. 1.ΑΓΙΑ ΠΕΛΑΓΙΑ 2.ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ 3.ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ 4.ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ 5.ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙ Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 27
6.ΠΑΡΚΙΝΚ 7.ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ Η ΒΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ Βρίσκεται στην πλατεία της Αγίας Πελαγίας κάτω από την μουριά του σπιτιού του Ιωάννη Διαλυνά (Βενετά).Την κατασκεύασε ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Αναπτυξιακός Σύλλογος Κριτσάς. Υπάρχει το νερό της πηγής και εξυπηρετεί τους κατοίκους της Κριτσάς. Δίπλα στη δεξαμενή βρίσκεται το σπίτι όπου έζησε και δίδαξε ο πρώτος δάσκαλος της Κριτσάς Ιωάννης Επιτροπάκης (1863-1885).
Πηγή Αγίας Πελαγίας Φωτογραφία Δημητρη Δημητρίου Σκουλικάρη
Η ΒΡΥΣΗ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ Είναι μια νέα σύγχρονη πηγή που την κατασκεύασε ο Πολιτιστικός - Μορφωτικός –Αναπτυξιακός Σύλλογος Κριτσάς για την εξυπηρέτησε με το νερό της πηγής των κατοίκων της συνοικίας του Αγίου Παντελεήμονα. Βρίσκεται δε δίπλα στην ομώνυμη εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα κάτω από μία μουρνιά.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 28
Η ΒΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ (παλιά βρύση) Κάτω ακριβώς από τους κάθετους γκριζοκίτρινους βράχους που περιηγητές ( το 1700 και 1817) αναφέρουν ότι υπήρχαν σπάνια φυτά της Κρήτης, δίπλα στην παλιά βρύση που έτρεχε μέσα από σπηλιά με λιμνούλα στο βάθος, ήτανε η παλιά Αγία Φωτεινή. Την εποχή του 1870-1880 σε μεγάλη θεομηνία ,ένας μεγάλος ογκόλιθος «η χαράκα» έπεσε από το δέτη και αφού εξαφάνισε την γραφική εκκλησούλα που ξόρκιζε τις νεράιδες της φλέβας, κουλουμούντρησε ως εκεί που είναι ο μεγάλος ευκάλυπτος (κάτω απο τη χάρακα έπαιρναν οι μαθητές της γενιάς το ’40 το μαύρο πηλό « για χειροτεχνία στο σχολείο). Ενα άλλο κομμάτι του ογκόλιθου «ήφραξε ως τις κουκίστρες» διηγούνταν οι παλαιοί. Στην διάνοιξη του δρόμου το 1960 για το Καθαρό, βρέθηκαν τα ερείπια της Αγίας Φωτεινής και πρόσφατα κτίστηκε το σημερινό εικονοστάσι, και φυτεύθηκαν τα κυπαρίσσια και τα πεύκα που βλέπομε. Πέρασε σχεδόν ενάμισης αιώνας και η λαϊκή μνήμη θυμάται και τιμά τη χάρη της Αγίας και την καταστροφή της απο την ανώτερη φυσική δύναμη.
Η ΒΡΥΣΗ ΣΤΑ ΚΑΒΟΥΣΑ Η όψη της χαρακτηρίζεται από μία δίδυμη τυφλή αψιδωτή κατασκευή. (Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος). Η παλιά αυτή πηγή βρίσκεται πάνω στο δρόμο Κριτσάς Κρούστα στο τέλος της συνοικίας Καβούσι στα νότια της πόλις .Είναι δίπλα στο ρυάκι που ξεκινά από το Κεφαλόβρυσο και που στη συνέχεια συναντά στον κάμπο της Κριτσάς τον ποταμό
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 29
Ξεροπόταμο. Η πηγή βρίσκεται στην συνοικία «Καβούσι» Η όψη της χαρακτηρίζεται απο απλή αψιδωτή μορφή .Στα Καβούσα εκειά στη βρύση την παλιά,κάθε βολά που τύχαινε να περάσει νύχτα, κοντά στα μεσάνυχτα........και πήγαινε για να γεμίση κιανένε βγόδομα που κράτιενε από τη βρύση, για να δέση το νερό του Κεφαλόβρυσου, για να ποτίση, εθώργιενε ένα μαύρο ριφάκι να καμπανοπηδά. Οσο του σίμωνε, τόσο κι 'αλάργιενε και'κείνο. Εστέκουντονε το παντέρμο πότε πότε και λίγο και τονέ ξάνοιγε κατάματα κι'υστερα το χαβά ντου Ετουτονέ το μαύρο ριφάκι,λένε πως είναι τσή βρύσης το στοιχειό κι' ήβγαινε καθ'αργά και καμπανοπήδανε, μα μόνο κιοσάς,ο........τό'χενε το πλανέτο και το θώργιενε. (Αφηγήτρια Αικατερίνη Σαριδάκη-1972 κάτοικος Κριτσάς ,ετών 91). Συλλογή λαογραφικών Σημειώσεων της Περιοχής " Κριτσά ΜιραμπέλλουΚρήτης"= του Γεωργίου Ιωάννου Περάκη = Δασκάλου τ.Δ/ντου -Δημ.Σχολείου Κριτσάς= Εκδοση Αθήνα 1972 Προέρχεται από τη ρίζα Kav που δηλώνει την κοιλότητα ,τη σπηλαιώδη κοιλότητα ή το ρέον νερό. Βλέπε το λατινικό cavus (= κοίλωμα) και το ιταλικό cava ( = υπόγεια αποθήκη κρασιού).Το καβούσι σημαίνει αβαθή λάκκο τεχνητό ή φυσικό απ΄ όπου αναβλύζει νερό.Βρίσκεται στον ποταμό που ξεκινά απο το Κεφαλόβρυσο , σε μια από τις εισόδους του χωριού. Υπάρχει βρύση για την ύδρευση των παροικούντων. Είναι παραλληλόγραμμο , του οποίου η νότια πλευρά και η δυτική πλευρά είναι μέσα στο υπερυψωμένο έδαφος. Η ανατολική έχει ,ψηλά ,άνοιγμα ,από το οποίο επιθεωρείται και καθαρίζεται το εσωτερικό της δεξαμενής. Χαμηλά υπάρχει κουτσουνάρι μετέπειτα κρουνός, απ’ όπου γίνεται η λήψη νερού .Η βόρεια πλευρά κοσμείται με δύο καμάρες διαφορετικού διαμετρήματος. Στην κάθε μία αντιστοιχεί ένα κουτσουνάρι και μια γούρνα. Ανάμεσα στα δύο τόξα των δύο καμαρών και στο ύψος της απόληξής τους ,έχει τοποθετηθεί πλάκα με ανάγλυφη τριπλή κορνίζα και με την επιγραφή σε τέσσερεις σειρές. «ΔΙ ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟΥ ΚΡΙΤΣΑΣ ΤΗΝ 15 8ΒΡΙΟΥ 1881».(Νίκος Γ.Τζώρτζης) Η όψη της χαρακτηρίζεται από μία δίδυμη τυφλή αψιδωτή κατασκευή. (Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος). Η παλιά αυτή πηγή βρίσκεται πάνω στο δρόμο Κριτσάς ‘Κρούστα στο τέλος της συνοικίας Καβπύσι στα νότια της πόλις .Είναι δίπλα στο ρυάκι που ξεκινά απο το Κεφαλόβρυσο και που στη συνέχεια συναντά στον κάμπο της Κριτσάς τον ποταμό Ξεροπόταμο.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 30
Η ΒΡΥΣΗ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ «Το υδρώνυμο είναι δηλωτικό της ποσότητας του νερού. Είναι σύνθετο απο την κεφαλή (ποσότητα) και τη βρύση από το ρήμα βρύω ( = αναβρύζω) και από τη ρίζα βρύ ,που δηλώνει την ύπαρξη ζωής. Ακριβώς στο δεύτερο συνθετικό υπολανθάνει και η ποιότητα ,μια και σε καμιά τέτοια πηγή, που έχει το χαρακτηριστικό «βρύση» δεν αμφισβητείται. Βρίσκεται δυτικά της Κριτσάς και στο ποταμό ,που διασχίζει το χωριό. Λέγεται και Λαγκάδι της Κοπέλας.{ Κοπέλα στην Κριτσά ονομαζόταν ο επιτάφιος. έρχεται η κοπέλα = περνά ο επιτάφιος. Λίγο πολύ όμως ο επιτάφιος ταυτιζόταν με τη Λαμπρή. Για να κατευνάσουν λοιπόν οι μεγαλύτεροι την αγωνία των μικρών, τους έλεγαν την Μεγαλοβδομάδα πως ο επιτάφιος/η Λαμπρή φτάνει τση Κοπέλας το Λαγκάδι και εννοούσαν το Κεφαλόβρυσο. Η επιλογή άλλωστε της θέσης για την κατασκευή της
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 31
δεξαμενής του χωριού βεβαιώνει και την ποσότητα και την ποιότητα του νερού.( απ’ο το βιβλίο του Νίκου Γ.Τζώρτζη)» Αρχικά το νερό που χρησιμοποιούσε το χωριό προήρχετο από τα νερά που η πηγή συγκέντρωνε στο κεφαλόβρυσο. Το νερό συγκεντρώνεται σε μια μεγάλη δεξαμενή και από εκεί υδρεύονταν τα σπίτια του χωριού. Οι ποσότητες ήταν σημαντικές και αρκετό νερό έρρεε στο παρακείμενο ρυάκι που διασχίζοντας της συνοικίες του Καβουσιού και του Παλαίμυλου περνώντας δίπλα από την άλλη πηγή στο Κουτσουνάρι ,κατέληγε τελικά στον Ξεροπόταμο ποταμό. Η πηγή του Κεφαλόβρυσου βρίσκεται δυτικά του χωριού πάνω στον περιφερειακό δρόμο που ξεκινά από το Καβούσι προς το Οροπέδιο του Καθαρού.
Του Κεφαλόβρυσου (κυρία πηγή) που βρίσκεται δυτικά της κωμοπόλεως και σε απόσταση 100 περίπου μέτρων, με εύγεστο και ελαφρύ νερό . Κάτω ακριβώς από τους κάθετους γκριζοκίτρινους βράχους που περιηγητές ( το 1700 και 1817) αναφέρουν ότι υπήρχαν σπάνια φυτά της Κρήτης, δίπλα στην παλιά βρύση που έτρεχε μέσα από σπηλιά με λιμνούλα στο βάθος, ήτανε η παλιά Αγία Φωτεινή. Την εποχή του 1870-1880 σε μεγάλη θεομηνία ,ένας μεγάλος ογκόλιθος «η χαράκα» έπεσε από το δέτη και αφού εξαφάνισε την γραφική εκκλησούλα που ξόρκιζε τις νεράιδες της φλέβας, κουλουμούντρησε ως εκεί που είναι ο μεγάλος ευκάλυπτος (κάτω από τη χαράκα έπαιρναν οι μαθητές της γενιάς το ’40 το μαύρο πηλό « για χειροτεχνία στο σχολείο). Ένα άλλο κομμάτι του ογκόλιθου «ήφραξε ως τις κουκίστρες» διηγούνταν οι παλαιοί. Στην διάνοιξη του δρόμου το 1960 για το Καθαρό, βρέθει καν τα ερείπια της Αγίας Φωτεινής και πρόσφατα κτίστηκε το σημερινό εικονοστάσι και φυτεύθηκαν τα κυπαρίσσια και τα πεύκα που βλέπομε. Πέρασε σχεδόν ενάμισης αιώνας και η λαϊκή μνήμη θυμάται και τιμά τη χάρη της Αγίας και την καταστροφή της απο την ανώτερη φυσική δύναμη.
Η ΒΡΥΣΗ ΣΤΟ ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙ H πηγή βρίσκεται στην περιοχή «Κουτσουνάρι» πετρόκτιστο κτίσμα με απλή αψιδωτή μορφή όπως μας την περιγράφει η Αρχιτέκτων –Αρχαιολόγος Κα Χρυσούλα Τσομπανάκη Η πηγή στην Περιοχή ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙ πετρόκτιστο κτίσμα με απλή αψιδωτή μορφή.( Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος) «Κουτσουνάρι είναι το υποκοριστικό της Κουτσουνάρας . Άρα προϋποθέτει μικρή ποσότητα νερού (ΝίΚος
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 32
Γ.Τζώρτζης) . Στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στην στροφή και κάτω από τον αμαξωτό δρόμο βρίσκεται μια δεξαμενή θολωτή .Είναι ακριβώς στην όχθη στην όχθη του ποταμού που ξεκινά από το Κεφαλόβρυσο ,περνά από τον Παλαίμυλο και χύνεται στον Ξεροπόταμο. Η πηγή αυτή παλαιότερα εξυπηρετούσε το νότιο τμήμα του χωριού. Όπως αναφέρει στο άρθρο του στην Ανατολή ο δημοσιογράφος Λεωνίδας Κλώντζας « Το πιο σημαντικό είναι ότι από τη βρύση αυτή τρέχει νερό και είναι η μοναδική «ανοιχτή» φλέβα που υπάρχει αυτή τη στιγμή κοντά στο χωριό. Φέτος πολλές πηγές έχουν στερέψει και πολλά φαράγγια που συνήθως έχουν νερό, είναι ξερά. Όμως η βρύση αυτή της Κριτσάς, συνεχίζει να «κατεβάζει» νερό, όχι πολύ . Η χρονολογία της βρύσης δεν έχει ακόμα καθοριστεί αλλά πιθανόν να μας πηγαίνει στα χρόνια της Ενετοκρατίας. Οι παλιοί κάτοικοι θυμούνται τα σκαλοπάτια που κατέβαζαν στη βρύση από όπου έπιναν νερό και τα ζώα και οι άνθρωποι. Επίσης συμφωνά με άλλες μαρτυρίες, δίπλα ακριβώς υπήρχε καμίνι, το καμίνι του Λυρατζή όπου «ψήνονταν» τα λαϊνια, οι κουρούπες και τα πήλινα πιθάρια. Πιθανόν λοιπόν γύρω από τη βρύση να υπάρχουν κάποια αγγεία. Για αυτό θα πρέπει ο χώρος να ανασκαφεί προσεκτικά γιατί, ποιος ξέρει, τι άλλο μπορεί να κρύβεται κάτω από τη γη! Κάποιος άλλος παλιός Κριτσώτης θυμάται, επί κατοχής, τους Γερμανούς να ποτίζουν τα ζώα τους από αυτή τη πηγή…»
ΒΡΥΣΗ ΠΑΡΚΙΝΓΚ
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 33
Η ΒΡΥΣΗ ΤΗΣ ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ H πηγή βρίσκεται στην περιοχή της συνοικίας «Χανιώτενας» Χρησιμοποιείται για το πότισμα των ζώων . Η πηγή αυτή είναι τοποθετημένη στην κυρία είσοδο του χωριού απο την εποχή της Ενετοκρατίας . Το Καλτερίμι αναφορικό οδηγούσε τους ταξιδιώτες στο χωριό και συνέδεε το κέντρο του οικισμού με την πεδιάδα. «Το όνομα οφείλεται ενδεχομένως σε κάποια κάτοικο που καταγόταν από τα Χανιά. Το τοπωνύμιο μέχρι και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες ήταν συνώνυμο της απαξίωσης λόγω της υποβάθμισης της περιοχής. Βρίσκεται στη μεγαλύτερη είσοδο του χωριού. Αριστερά του δρόμου κατά την είσοδο ,βρίσκεται η βρύση και δεξιά η μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής Έχει την ίδια διεύθυνση με την εκκλησία . Η πρόσοψη κοσμείται από καμάρα βάθους 0,30μ .Στο κάτω μέρος στο κέντρο υπάρχει το «κουτσουνάρι» απ ‘όπου τρέχει το νερό και γεμίζουν και « γεμίζουν» ή χύνουν σε «γούρνες» για να ποτίζονται τα ζώα. Το υπόλοιπο διοχετεύεται συνήθως σε κοντινά « κηπούλια=κήπους». Στο επάνω μέρος της πρόσοψης υπάρχει μικρό άνοιγμα, απο το οποίο εποπτεύεται η θολωτή δεξαμενή ,που συγκεντρώνει το νερό της υπάρχουσας πηγής. Η νότια πλευρά και η μισή βόρεια βρίσκεται στο πρανές του δρόμου. Μπροστά υπάρχει μικρή πλατεία έξω από τον δρόμο για να διευκολύνει την προέλευση των χρηστών της ανθρώπων και ζώων.(από το βιβλίο του Νίκου Γ.Τζώρτζη)» Χρησιμοποιείται για το πότισμα των ζώων. Το κτίσμα έχει την τυπική μορφή των απλών αψιδόσχημων μικρών κρηνών της Κρήτης. Εκεί υπάρχει το τελευταίο καλντερίμι που έχει απομείνει στη Κριτσά και συνδέει το κέντρο του οικισμού με τον κάμπο (Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος) Πηγή που βρίσκεται στην περιοχή ΧΑΝΙΩΤΕΝΑΣ ή στα πόδια του Πύργου. Όπως αναφέρει ο G.Gerola,υπήρχε πύργος ,απ΄ όπου πήρε το όνομα η συνοικία.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 34
Η πηγή αυτή είναι τοποθετημένη στην κυρία είσοδο του χωριού από την εποχή της Ενετοκρατίας. Η πηγή αυτή έχει την τυπική μορφή των απλών αψιδόσχημων μικρών κρηνών που βρίσκονται στην Κρήτη.
ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ Το τοπωνύμιο είναι μια ιδιαίτερη τοπική ονομασία της περιοχής .Το τοπωνύμιο είναι ένα χρήσιμος προσδιορισμός σε περιπτώσεις που δεν υπάρχουν ονομασίες δρόμων. Είναι συνήθως στις εκτός σχεδίου περιοχές του οικισμού. Σας αναφέρουμε συγκεντρωτικά τα τοπωνύμια της ευρύτερης περιφέρειας της Κριτσάς.
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 35
Για να έχετε όμως πληρέστερες πληροφορίες θα πρέπει να ανατρέξετε σε τοπικούς μελετητές και κυρίως στο βιβλίο του Συγγραφέα πτυχιούχου της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντού Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Λασιθίου Νίκου Γ.Τζώρτζη έκδοσης Πολιτιστικού – Μορφωτικού – Αναπτυξιακού Συλλόγου Κριτσάς – Κριτά 2004 με τον τίτλο « Τα ονοματεπώνυμα & τα Υδρώνυμα της Κριτσάς. Ντελετσανά της Κριτσάς συνοικία Περγιολίκια Συνοικία της Κριτσάς Αοργιού ( Αόρι) Οροπέδιο της Κοινότητος Κριτσάς Καβούσα Τοποθεσία της Κριτσάς με καβουσάκια (μικρές πηγές) και μια βρύση Αλουμπούσι Τοποθεσία της Κροτσάς με εξαιρετικά κηποχώραφα. Παλαίμυλος Συνοικία της Κριτσάς.Εδώ υπήρχε ένας παλιός μύλος,απο τον οποίο πήρε την ονομασία η συνοικία. Σταυρός Πραγματικά στη Μονή Θεολόγου της Κριτσάς ,υπήρχε ένας αργυρένιος σταυρός,καλής Βυζαντινής τέχνης,με αγιογραφίες ανάγλυφες,περίφημος για τη θαυματουργή του δύναμη. Για το Σταυρό αυτό ο Στέφανος Ξανθουδίδης γράφει «Είναι θείον κειμήλιον δια την εκκλησίαν ,δια τους πιστούς δε και νεκρούς ανασταίνει». Αόρι Το οροπέδιο του Καθαρού Κριτσάς Βουρλίδια Τοποθεσία έξω από την κωμόπολη Κριτσάς ,που λόγω της σχετικής συνεχούς υγρασίας της φυτρώνουν βούρλα ( υδροχαρή φυτά) Ανεγυρίδες Τοποθεσία που απ’ εκεί περνά ο παλιός δρόμος της Κριτσάς προς Λακώνια και στο σημείο αυτό κάνει πολλές απότομες στροφές (ελιγμούς). Γουλάς Εκεί βρίσκονται τα ερείπια της Λατώ. Κόλυμπος Τοποθεσία κοντά στον Παλαίμυλο της Κριτσάς. Χριστός Συνοικία της Κριτσάς Ασπα Τοποθεσία του Αοργιού (Καθαρού).Στην τοποθεσία αυτή το χώμα του εδάφους διαρκώς καταρρέει αποσπάται και κατολισθαίνει. Αυτο το περιστατικό αυτό μάλλον προήλθε και η λέξη. Στην περιοχή αυτή είχε, όπως λέγουν ,το κατοικητήριό του ο Διγενής. Τσίβη Τοποθεσία Λατσίδα Τοποθεσία Πλάϊ Τοποθεσία στην πλαγιά του βουνού Πλατύβολα Τοποθεσία στην κορυφή βουνού,μικρό οροπέδιο. Περβόλα Τοποθεσία του Αοργιού με πολλούς τύπους. Κουκουμαρά Τοποθεσία κοντά στην Κριτσά με κηποχώραφα. Εκεί βρίσκεται μιά πελώρια κουκουναριά ( είδος πεύκου) που κάνει μεγάλα κουκουνάρια , σε μέγεθος κεφαλιού μικρού παιδιού. Απ’ αυτήν επήρε την ονομασία ή τοποθεσία Σόχωρα Τοποθεσία κοντά στην Κριτσά.
Βιβλιογραφία. 1.Του κ.Μανόλη Αντ. Παπαδογιάννη Οικισμοί της Επαρχίας Μεραμπέλου Κρήτης απογραφόμενοι από το 1577 μέχρι το 1991. 2.Ραντολόγια Γεωργίου Ι Περάκη Δασκάλου 3.Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη 4.Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων αρχαιολόγος
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 36
5.Νίκος Γ.Τζώρτζης «Τα Ονοματεπώνυμα & τα Υδρώνυμα της Κριτσάς.» 6.Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Β. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 439 -440
Οικισμοί, Συνοικίες ,Πηγές – Βρύσες και Τοπωνύμια της Κριτσάς
Σελίδα 37