Sakl› Tarih Sinan Meydan
ATATÜRK’ÜN VAS‹YET‹NDEK‹ ‹NSANLIK “S›rlar›yla ve Mesajlar›yla Atatürk’ün Vasiyeti ve Mal Varl›¤›”
“B
enim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacakt›r, ama Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacakt›r” ve “‹ki Mustafa Kemal var: Bir ben, et ve kemik, geçici Mustafa Kemal…” gibi sözleriyle dünyan›n gelip geçici oldu¤unu hiç unutmayan ve ölüm gerçe¤ine hep haz›r olan Atatürk, henüz hiçbir hastal›k belirtisinin görülmedi¤i, sapasa¤lam oldu¤u günlerde, 1933 y›l›nda bütün mal varl›¤›n› hazineye b›rakmak istemifl, ancak Medeni Kanun’daki “mahfuz hisse” nedeniyle üzerindeki mallar›n bir k›sm›n› mirasç›lar›na b›rakma zorunlulu¤uyla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Atatürk, bu
zorunluluktan kurtulmak için -dünyada benzerine rastlan›lmad›k bir flekilde- “özel kanun” ç›kartt›rm›flt›r. Sonuçta 12 Haziran 1933 tarihli 2307 say›l› “özel kanunla” tüm mal varl›¤›n› hazineye b›rakm›flt›r. Dünya; mal, mülk sahibi olmak için “özel kanun” ç›karan devlet adamlar›n› çok görmüfltür de -Atatürk’ten baflka -tüm mal›n›, mülkünü milletine ba¤›fllamak için “özel kanun” ç›kartan baflka birini daha görmemifltir. Özel kanunla “mahfuz hisse” dâhil tüm mal varl›¤›n› milletine ba¤›fllayan Atatürk, daha 1933 y›l›nda bir de vasiyetname haz›rlamak istemifltir. 15
BD KASIM 2015
Hasan R›za Soyak’› dinleyelim: “Bu kanun (2307 say›l› özel kanun) ç›kt›ktan sonra vasiyetname tanzimini birer suretle ihmal etmifltik; burada benim büyük kusurum oldu¤unu itiraf ederim. Ne bileyim; tafl›d›¤› manadan dolay› olacak, böyle bir vesika tanzimine bir türlü elim varm›yordu ve her konufluldukça bir vesile ile ileriye at›yordum. ‘Hani seninle ara s›ra bir iflimizden bahsederdik’ sözleriyle Atatürk bana iflte bunlar› hat›rlat›yordu.” Atatürk’ün hastal›¤› iyice ilerleyince vasiyet konusu bir kere daha gündeme gelmifltir. Hasan R›za Soyak ve Kocaeli milletvekili Selahatttin Yarg›’n›n haz›rlad›¤› vasiyet
16
tasla¤›n› okuyan Atatürk, üzerinde baz› düzeltmeler yaparak 5 Eylül 1938 tarihinde Dolmabahçe’de flu vasiyeti yazm›flt›r: “Malik oldu¤um bütün nukut ve hisse senetleri ile Çankaya’daki menkul ve gayrimenkul emvalimi, Halk Partisi’ne atideki flartlarla terk ve vasiyet ediyorum: 1. Nukut ve hisse senetleri, flimdiki gibi ‹fl Bankas› taraf›ndan nemaland›r›lacakt›r; 2. Her seneki nemadan bana nispetleri flerefi mahfuz kald›kça yaflad›klar› müddetçe, Makbule’ye ayda 1000, Afet’e 800, Sabiha Gökçen’e 600, Ülkü’ye 200 lira ve Rukiye ile Nebile’ye flimdiki 100’er lira verilecektir. 3. Sabiha Gökçen’e bir ev de alabilecek para verilecektir. 4. Makbule’nin yaflad›¤› müddetçe Çankaya’da oturdu¤u ev de emrinde kalacakt›r. 5. ‹smet ‹nönü’nün çocuklar›na yüksek tahsillerini ikmal için muhtaç olacaklar› yard›m yap›lacakt›r. 6. Her sene nemadan mütebaki miktar yar› yar›ya Türk Tarih ve Dil Kurumlar›na tahsis edilecektir.” ‹lginçtir! Atatürk’ ün vasiyetinin genelde gözden kaçan
BD KASIM 2015
ilginç mesajlar› ve s›rlar› vard›r. Bu mesajlar› ve s›rlar› Hasan R›za Soyak’ tan ö¤reniyoruz. Örne¤in, “Bir maddede kendilerine ayl›k ba¤lanmas› vasiyet etti¤i han›mlardan beflinin soyadlar› yaz›l› idi; yaln›z Bayan Afet’in soyad› yoktu; o ailesinin soyad›n› kullanm›yordu. Henüz baflka bir ad da almam›flt›. Bunu görünce di¤erlerinin de soyadlar›n› yazmad›.” Vasiyette yaln›zca Sabiha Gökçen’in soyad›na yer vermifltir. Onun nedeni de “Sabiha’n›n Gökçen ad›n› soyad› olmaktan ziyade tayyarecili¤ini belirten bir s›fat olarak” görmesiydi.
Y
ine vasiyette geçen “vefatlar›na kadar” ifadesini çizip yerine “Yaflad›klar› müddetçe” notunu düflmüfltür. “Ona göre yaflamak esast›. Bir vasiyetnamede dahi olsa, bir insan›n ölümünden bahsetmeyi nezakete uygun bulmuyordu.”
K›z kardeflinin Çankaya’da oturdu¤u eve ait maddede “‹kametine müsaade edilecektir” denildi¤ini görünce bunu “emrinde kalacakt›r” fleklinde de¤ifltirmifltir. ‹smet ‹nönü’nün çocuklar›na ait maddeyi de “Kendisine bir hal olursa -Hasan R›za Temelli’yi kastederekkardefli çocuklar›na bakmaz” diye düflünerek yazm›flt›r.
A
tatürk’ün vasiyetindeki ‹nönü’ nün çocuklar›yla ilgili madde, çeflitli dedikodulara neden olmufltur. Örne¤in, güya Atatürk’e ‹nönü’ nün öldü¤ü söylendi¤i için Atatürk, ‹nönü’nün çocuklar›na e¤itim yard›m› yap›lmas›n› vasiyet etmifltir! Hatta Atatürk’ün ‹nönü’yü öldürtmeyi düflündü¤ü (!), bu nedenle çocuklar›na yard›m edilmesini vasiyet etti¤ini söyleyenler bile olmufltur. Bu iddialar›n tamam› yaland›r. 17
BD KASIM 2015
“Gerçek olan fludur: Atatürk senetleri” -10 Kas›m 1938- itibariyle herkesin iyili¤ini isteyen, buna çal›flan, flöyledir: politika icaplar›yla özel münasebetlerini titizlikle ay›rmay› Nükut Lira, Kurufl Lira, Kurufl bilen, arkadafll›klar›na ve Emekli Hesab›: 19.566.80 dostluklar›na içten ba¤l› olan 4 Numaral› fiahsi Hesab›: 53.453.18 çok mert ve vefakâr bir insand›; 2 Numaral› Hesap: 1.446.872.03 di¤er yandan ‹nönü o s›ralarda, Toplam: 1.519.892.01 safra kesesi iltihab› gibi tehli‹fl Bankas› Hisse Senedi (10 liral›k): 119.125 keli bir hastal›k geçiriyor ve Müessis Hisse Senedi (500 liral›k): 569 Atatürk bununla yak›ndan Toplam: 119.694 ilgileniyordu; emriyle her gün M. Kömürü T.A.fi Hisse Senedi: s›hhi durumu hakk›nda malu12.750 Nama Muharrer: 12.250 mat al›yor, kendisine arz ediHamiline Muharrer 125 Müessis Senet: yorduk. Hatta hastal›¤› zama25.125 Toplam: n›na rastlayan bir geliflinde Prof. Fissenger’i de Ankara’ya Genel Toplam: Para: 1.519.892.01 göndermifl, tedavisi ile Hisse Senedi: 144.891 alakadar etmiflti.”
B
u arada ‹nönü’nün çocuklar›n›n yüksek ö¤renimlerini yapmalar› için vasiyetnamede öne sürülen yard›ma gerek duyulmam›flt›r. Atatürk’ün vasiyetindeki mesajlardan biri de ikinci maddedeki “… bana nispetleri flerefi mahfuz kald›kça…” ifadesidir. Atatürk bu ifadesiyle “adlar› geçen alt› kiflinin kendisine yak›nl›klar›n›n aç›k bir gerçek oldu¤unu anlatmak istemifltir” Atatürk vasiyetini 6 Ekim 1938 tarihinde ‹stanbul 6. Noteri ‹smail Kunter’e teslim etmifltir. Atatürk’ün vasiyeti 28 Kas›m 1938 tarihinde Ankara Üçüncü Sulh Hukuk Hâkimli¤i’nde aç›lm›flt›r. Atatürk’ün Mal Varl›¤› Atatürk’ün vasiyetindeki flartlarla CHP’ye devretti¤i “nakit ve hisse 18
Bu tablodan ortaya ç›kan sonuçlar flöyle özetlenebilir. 1. Atatürk ölürken, ‹fl Bankas›’ndaki Emekli Hesab›nda ve 4 Numaral› fiahsi Hesab›’nda emekli maafllar›ndan toplam 73 bin 19 lira 98 kurufl birikim yapm›flt›r. Tüm flahsi mal varl›¤› budur. Ayl›k ortalama 10 bin lira civar›nda cumhurbaflkanl›¤› maafl› alan Atatürk, neredeyse bütün maafl›n›, köflkün ihtiyaçlar›na, yolculuk masraflarına, çal›flanlara ve sosyal yard›m ve ba¤›fllara harcam›flt›r. Bu nedenle öldü¤ünde flahsi hesab›nda sadece birkaç ayl›k maafl› kalm›flt›r. 2. Atatürk’ün ‹fl Bankas› 2 Numaral› Hesab›ndaki 1 milyon 446 bin 872 lira 03 kurufl ile 114 bin 891 adet hisse senedi ise Hindistan’dan gelen paradan kalan 75 bin
BD KASIM 2015
10 bin lira civar›nda cumhurbaflkanl›¤› maafl› alan Atatürk, neredeyse bütün maafl›n›, köflkün ihtiyaçlar›na, yolculuk masraflar›na, çal›flanlara ve sosyal yard›m ve ba¤›fllara harcam›flt›r. lira, örnek çiftliklerin gelirleri ve Abbas Hilmi Pafla’n›n CHP’ye ba¤›fllad›¤› 900 bin liran›n de¤erlendirilmesiyle birikmifltir. Atatürk, flahsi harcamalar› için bu paralara asla el sürmemifltir. (Atatürk Hindistan’dan Milli Mücadele için kendisine gönderilen paran›n 120 bin liras›yla örnek çiftlikler, 250 bin liras›yla da ‹fl Bankas›’n› kurmufltur. Bu paradan geriye kalan› da ‹fl Bankas›’na koymufltur. Atatürk 1925’te kurdu¤u örnek çiftliklerini 1927 y›l›nda CHP’ye b›rakm›fl; çiftlikleri y›llarca çal›flt›r›p gelifltirip, iyice de¤erlendirdikten sonra 1937 y›l›nda hazineye ba¤›fllam›flt›r. Atatürk kendi üzerinde görünen bu çiftlik gelirlerine ve çiftlik ürünlerine asla el sürmemifltir. Çiftlik gelirlerini ‹fl Bankas› 2 Numaral› hesapta biriktirmifl, çiftlik ürünlerini ise paras›n› vererek sat›n alm›flt›r. Örnek çiftlikler, Türkiye’de modern tar›m ve hayvanc›l›¤›n geliflmesine büyük katk› sa¤lam›fl; ‹fl Bankas› ise Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik kalk›nmas›ndaki lokomotiflerden biri olmufltur.) 3. Atatürk, el sürmedi¤i ‹fl Bankas› 2 Numaral› hesaptaki 1.5 milyon liraya yak›n paray› vasiyetinde
üç büyük Cumhuriyet kurumuna; CHP denetiminde TTK’ya ve TDK’ ya b›rakm›flt›r. Atatürk düflmanlar›n›n dillerine dolad›klar› “Atatürk’ün malvarl›¤›” gerçe¤i budur. Görüldü¤ü gibi Atatürk’ün flahsi mal› olarak emekli maafl› ve cumhurbaflkanl›¤› maafl› d›fl›nda üzerinde tek kuruflu yoktur. Maflalar›n› da sosyal yard›mlar ve ba¤›fllar baflta olmak üzere köflk giderlerine harcam›flt›r. Ölürken flahsi hesab›nda sadece 73 bin 19 lira 98 kurufl birikmifl paras› vard›r. Atatürk’ün baflkaca aç›k veya gizli bir vasiyeti yoktur. Bu konudaki iddialar tamamen gerçek d›fl›d›r. Not: Atatürk’ün mal varl›¤›n›n tüm kaynaklar›n›, Atatürk’ün gelirlerini, giderlerini, ba¤›fllar›n›, Hindistan’dan gelen para vb. tüm ayr›nt›lar›yla Kas›m 2015’te ç›kan “Panzehir” adl› kitab›mda anlatt›m. sinanmeydan@butundunya.com.tr Kaynakça: Hasan R›za Soyak, Atatürk’ten Hat›ralar, C.1, 2, ‹stanbul 1973. Atila Sav, “Atatürk’ün Vasiyeti”, Cumhuriyet, 24 Nisan 1981 Atatürk’ün Bütün Eserleri, C.30. Mazhar Levento¤lu, Atatürk’ün Vasiyeti, ‹stanbul, 1968. Türkiye ‹fl Bankas› Tarihi, ‹stanbul, 2001 Sinan Meydan, “Yalanlara, Çarp›tmalara, ‹ftiralara”, PANZEH‹R, ‹stanbul, 2015.
19