Evrensel Bakış Açısı
Gürbüz Evren
Ermenilerin Padişah Abdülhamid’e düzenlediği suikast Sultan Abdülhamid, uyguladığı baskılar ve kurduğu gizli polis örgütüyle çok tepki çeken padişah olarak bilinmektedir. Kızıl Sultan lakabı ile de anılan Abdülhamid, kendisine yönelik hazırlanan ve uygulamaya konulan tek suikasttan kıl payı kurtulmayı başarmıştır.
S
öz konusu suikast ise Taşnaksuyan Partili Ermeni Komitecileri tarafından düzenlenen ve tarihte “Bomba Olayı” adı verilen saldırıdır. Ermeni ve Türkleri birbirine düşürerek, Osmanlı’nın çöküşünü hızlandırma politikaları güden
dönemin büyük güçleri İngiltere, Fransa ve Rusya tarafından desteklenen komiteler, 1890’daki Erzurum isyanından itibaren birçok bölgede karışıklıklar ve ayaklanmalar çıkarmışlardır. Abdülhamid’e suikast de, 59
BD AĞUSTOS 2015
İstanbul’da çok büyük karışıklıklara yol açacağı, panik havası yaratacağı ve dünya kamuoyunun dikkatini Ermenilerin ayaklanmasına çekeceği düşüncesiyle Taşnaklar tarafından çok uzun süren hazırlıkların ardından düzenlenmişti. Padişahın ölümünün ardından, İstanbul’un birçok önemli noktasına ve yabancı elçiliklere bombalı saldırılar yapmayı planlayan Ermeni suikastçılar, ortaya çıkacak kargaşa ortamı nedeniyle büyük devletlerin Osmanlı yönetimine baskı yapmasını bekliyordu.
A
bdülhamid’in cuma namazını kılmak üzere gideceği Yıldız Camisi’nde yapılması planlanan suikast, 3 Ermeni ve 1 Belçikalı terörist tarafından hazırlanmıştı. Bakü’den Simoil Kayın (Mikaelyan) ve onun kızı olarak tanıtılan Robina Kayın ile Rusya’dan Konstantin Kabulyan isimli Emeni-
60
ler, Ekim 1905’te İstanbul’a gelerek Beyoğlu’nda bir ev kiraladılar. Belçikalı terörist Edward Joris ise gruba daha sonra gelip katıldı. Joris, dikkat çekmemek için Singer fabrikasında memur olarak işe de girmişti. Teröristler kendilerine yardımcı olacak 15 kişilik bir ekip kurdular. Teröristlerden ikisi, padişahın Cuma Selamlığı adı verilen cuma namazına gidiş törenini izlemek için yabancılara ayrılan bölümde birkaç kez yer alarak keşif yaptı. Keşif sırasında teröristler, Padişah Abdülmamid’in, Yıldız Sarayından birkaç yüz metre mesafedeki Yıldız Camisi’nde namaz kıldıktan sonra dışarı çıkıp, caminin dış kapısına ulaşmasının yaklaşık 1 dakika 50 saniye civarında olduğunu hesapladı. Suikastın bu süreye ayarlı bir saatli bomba ile padişahın, caminin dış kapısına ulaştığı sırada yapılmasına karar verildi. Söz konusu bomba ise bu iş için özel imal edilmiş bir faytona yerleştirilecekti. Teröristler, faytonu imal ettirmek için Nesel Dofer araba fabrikasının bulunduğu Viyana’ya gittiler. Daha sonra bu araç parçalar halinde İstanbul’a getirildi. Sorun çıkmaması için de gümrük memurlarına rüşvet dağıtıldı. Parçalar Şişli’deki bir ahırda monte edilerek, fayton ortaya çıkarıldı. Saldırıda kullanılacak
BD AĞUSTOS 2015
Sultan Abdülhamid Cuma namazına giderken
Söz konusu bomba bu iş için özel imal edilmiş bir faytona yerleştirilecekti. patlayıcı madde ise gizlenmek üzere terörist gruba yardımcı olan Ermenilerin evlerine dağıtıldı. Seksen kilo patlayıcı ve yaklaşık 25 kilo demir yüklenen faytona, Paris’ten getirilen saatli bomba düzeneği de yerleştirildi. Faytonu çekecek atlar ise Kel Hasan adlı bir kişiden satın alınmıştı. Fayton daha sonra Yıldız Camisi’ nin dış kapısına bırakıldı. Sultan Abdülhamid’in Yıldız Sarayı’ndan çıkıp ca-
miye gidişi sırasında, yolun her iki tarafında süvariler, piyadeler ve padişahın muhafızları 2 sıra halinde dizilirdi. Devletin önde gelen yöneticileri ve komutanlar da törene katılırdı. Padişah camiye her zaman yanında olan kişilerle girer, namazını da onlarla kılardı. Suikast için 21 Temmuz 1905 tarihi seçilmişti. Sultan Abdülhamid Cuma namazını kıldıktan sonra camiden ayrılıp Saltanat Arabasına ilerlerken, karşısına çıkan Şeyhülislam Cemaleddin Efendi, padişaha bir konu hakkında kısa süren bir konuşma yaptı.
İ
şte bu konuşma sırasında büyük bir patlama meydana geldi. Sultanın arabasına
61
BD AĞUSTOS 2015
Ermeni teröristlerin bir kısmı yurt dışına kaçmıştı
binmeyip Şeyhülislam ile konuşması hayatını kurtarmıştı. Patlama sırasında büyük bir soğukkanlılık gösteren padişah, karşısındaki korkunç manzaraya rağmen arabasını kendisi sürerek olay yerinden ayrılıp Yıldız Sarayına döndü.
B
ombalı saldırı sırasında 26 kişi hayatını kaybetti, 58 kişi yaralandı, 20 at telef olurken, 17 araba parçalandı. Ölenler arasında, patlamanın süresini ayarlayan terörist Kristofer Mikaelyan da vardı. Ermeni teröristlerin bir kısmı, bomba yüklü arabanın caminin dış kapısına yerleştirilmesinin ardından yurt dışına kaçmıştı. Bazıları ise olaydan sonra Avrupa’ya gitti. Suikast padişahın ölümü ile sonuçlansaydı, Ermeni teröristler İstanbul’un birçok yerinde bombalı saldırılar düzenleyerek, panik havası yaratmayı planlamışlardı. Ancak bu plandan vazgeçmek zorunda kaldılar. Suikastın ardından Abdülhamid’in emri ile kurulan soruşturma komisyonu, hemen çalışmaya başladı. Olay yeri yakınlarında bulunan bir lastik parçasını inceleyen savcılık, bunun Türkiye’de hiç görülmediğini ve yurtdışında kullanılan arabalara ait olduğunu saptadı. Ulaşılan diğer parçalardan birinin
62
üstünde Nesel Dofer yazısı ve numara görülünce, olayın yurt dışı bağlantılı olduğu tespit edildi. Bundan sonrası çorap söküğü gibi geldi. İstanbul dışına çıkamayan Belçikalı terörist Edward Joris yakalanınca, birçok arkadaşının da adını verdi. Tutuklu sanıklardan Hacı Nişan Mimayan, bilgi vermemek için tutuklu olduğu karakolda, tuvaletteki teneke ibrik ile bileklerini keserek intihar etti. Tutuklananlar idam cezasına çarptırıldı. Padişah Abdülhamid daha sonra bu kararları müebbet hapis cezasına çevirdi. Ülkesinde tanınmış bir anarşist olan Edward Joris’in serbest bırakılması için ise Belçika Hükümeti araya girdi. Belçikalılar, Osmanlı yönetimine tehdit içerikli telgraflar gönderince, iki ülke arasında diplomatik kriz yaşandı.
O
smanlı yönetimi daha sonra Joris hakkında ilginç bir karar verdi. Belçikalı terörist saraya getirilerek, üst düzey yöneticilerle görüştü. Kendisine Avrupa’daki Ermeni komitelerinin faaliyetleri hakkında bilgi toplaması ve padişah için çalışması istendi. Hizmetleri karşılığında ise maaş bağlanması önerildi. Joris de bu öneriyi kabul edince, 500 altın verilerek Avrupa’ya gönderildi. Belçikalı terörist sözüne sadık kalarak Abdülhamid için çalışmıştır. Bu suikastın yankılarını da bir başka yazıda ele alacağız. gurbuzevren@butundunya.com.tr