Euskal Herriko inguruneak Uraren zikloa:
2
2. Ur lurruna zerurantz igo, kondentsatu eta hodeiak sortzen dira. Hodeiak mugitu egiten dira batetik bestera.
1
Ibaiak ur lasterrak dira: • Mendietan sortzen dira. • Lautada eta haranetik pasatu eta euriaren edo beste ibai batzuen urak hartzen dituzte. • Itsasora edo beste ibai batera isurtzen dira. Beste ibai batera isurtzen direnak ibai adarrak dira. Ibaiaren guneak: 1. Ibaiaren goiko aldea • Bere lehenengo kilometroak dira. • Askotan mendietan jaiotzen da eta ibaiak aldapa handia dauka. • Horregatik korrontea azkar doa eta oxigeno asko dago. • Ura hotza eta garbia dago. • Bere hondoan arroka dago. Ibaiek eramaten duten ur kantitatea emaria da.
•
Lehenengo arrainak ikusten hasten dira : 2
-Txipak: Ibai hondoko harrietan arrautzak eransten dituzte. -Amuarrainak: Uretan erortzen den edo ur gainean gelditzen den edozein intsektu,bizkor harrapatuko du amuarrainak. Gure ibaietan harrapatu daitekeen amuarraina, amuarrain arrunta da, baina espezie asko dago.
• Ibaiare gune honetan, m • • Merkataritza jarduerak ere agertzen dira: - Arrain haztegiak: Ibai ondoan egoten dira haztegiak. Presa baten azpitaldetik, ura hartu ahal izateko. Kanal baten bidez iristen da ura instalazioetara.
3
2. Ibaiaren erdibideko gunea • Urak handiagoak dira eta lasaiago jaisten dira. • Ura ez dago hain garbia eta epela egoten da. • Zabala eta sakona da. • Hondoan hondarra gehiago dago. Badaude presak ere: - Uraren beharren arabera, ibaiko urei eusteko edo pasatzen uzteko. - Izokinak, itsasotik ibaiaren goiko aldera ugaltzera doanean ezin zuen pasa eta horregatik presa hauek izokinentzako pasabide batzuk izaten dituzte.
-Emariaren parte bat zentral elektrikoetara ere bideratzen da presetatik. Uda garaian, ur emaria gutxitzen denean arrain batzuk ik denean arrain batzuk ikusten dira ibai hondoan: hondoan: -Barboak: Arrak, krustazeoak, intsektuen larbak eta batzuetan arrainen larbak jaten dituzte. - Perkak -Lutxoak
3. Ibaiaren beheko aldea 4
• • • • •
Ibaiaren azken zatia da eta itsasoan isurtzen da. Abiadura txikia darama eta oxigeno gutxiago dago. Ura zikinago dago. Kutsadura gehiago agertzen da. Batzuetan gune honetan, ibaiak bere forma normala galdu egiten da eta uhartetxoak eratzen dira.
• Arrainak: -Gaizkata -Ganbusiak • Ur azalean, landare artean,hegazti askok egiten dute habia. -Txirinkortak -Lertxunak Lertxuna - Murgil handia
4.- Bokalea: ibai bat itsasoratzen den lekuari deitzen zaio.
5
• Dikeen bidez itsasoratzen da ibaia. Zergatik? - ibaiak gainezka egin eta inguruko lurrak urpean harrapatzea nahi ez delako. - indarra apaldu eta nabigatzeko modua egiteko. • Arrantza: - Itsasontzi txikietan, ibaiko biztanle baliotsuenetakoak, angulak, arrantzatzera joan daiteke. Angulak ibaian gora abiatzen direnean , arrantzaleek salabardoekin harrapatzen dituzte. Ibaiaren erdi bideko gunera igotzea lortzen dutenean angulak hasi eta aingira bihurtzen dira. Ibaian behera jaitsi eta Sargazoen itsasora joaten dira ugaltzera. - Ibai batzuetan, goizean goizetik ikusten dira arrantzaleak trabes-sareekin lanean . Merkataritza: • Ontziola: tamaina askotako itsasontziak egiten dira. Lehen, zurez egiten ziren baina gaur egun metalez egiten dira ontzi handiak eta ibaietatik kanpo egoten dira. • Industrializazio: Enpresa askok etekin handiak ateratzeko modua ikusi du lantegia ibai ondoan jarri eta produktuak itsasoz garraiatu. Kontrol zorrotza ezarri behar da ibaietan eta ibai ondoetan egiten diren jardueren gainean: • Erabilera txarra egiten bada ibaietako fauna desagertu daiteke. • Ura kutsaturik geratu .
6