Inngangur

Breytilegur kostnaður við fóðrun og hirðingu áa er nánast hinn sami hvort sem ærin eignast eitt eða fleirilömb(Hagþjónusta landbúnaðarins, 2012)og því til mikils að vinna að ná sem flestum lömbum til nytja eftir hverja á. Markmið margra fjárbænda er að ná tveimur lömbum til nytja eftir hverja fullorðna á og einu lambi til nytja eftir hverja veturgamla á. Skýrsluhald fjárræktarfélaganna á Íslandi skráir vel þá þróun sem orðið hefur í fjölda fæddra og genginna lamba eftir hverja á síðustu áratugina. Hægt hefur á framförum í fjölda fæddra lamba á síðustu árum, en á mörgum búum hafa orðið talsverðar framfarir í því að miðla lömbum milli áa, minnka vanhöld og ná þannig fleiri lömbum til nytja en áður var. Úr skýrsluhaldi fjárræktarfélaganna hefur margt verið unnið varðandi áhrif erfða á frjósemi íslenska sauðfjárins. Arfgengi frjósemi (fædd lömb eftir hverja á) er fremur hátt í íslenska kyninu samanborið við önnur fjárkyn, hæst gemlingsárið (h2=0,17), fer síðan lækkandi með aldri og er 0,10 við fjögurra vetra aldur (Þorvaldur Árnason og Jón Viðar Jónmundsson, 2006). Há tíðni tvílemba einkennir íslenska fjárkynið, en í því er þó að finna stakerfðavísa sem valda óvenju mikilli frjósemi hjá þeim ám er þá bera (Jonmundsson & Adalsteinsson, 1989). Þessir eiginleikar ásamt því er áður var nefnt um vaxandi árangur íslenskra bænda í því að miðla lömbum frá frjósömum blóðmæðrum til minna frjósamra fósturmæðra, veldur því að markmiðið um tvö lömb gengin eftir hverja fullorðna á er raunhæft hjá sífellt fleiri bændum. Tilraunabú LbhÍ á Hesti hefur verið rekið eins og hvert annað bú að þessu leyti, að leitað er leiða til að bæta frjósemi með kynbótum og góðri fóðrun og meðferð, og einnig er lömbum miðlað milli áa þannig að sem flestar fullorðnar ær fari út með tvö lömb. Það sem gerir Hestbúið frábrugðið öðrum búum er að þar er safnað meiri gögnum um fóðrun og þrif áa og lamba en almennt gengur og gerist. Hugmyndin með því verkefni sem hér er frá sagt var að reyna að nýta þessi miklu gögn til að fá vísbendingar um það hvað í fóðrun og meðferð ánna á mismunandi tímum æviskeiðs þeirra og framleiðsluársins er líklegt til að hafa áhrif á fjölda fæddra og genginna lamba eftir hverja fullorðna á. Í öðrum nýlegum verkefnum hefur verið fjallað um afurðir veturgamalla áa og áhrif þess að veturgamlar ær gangi með lömb á endingu þeirra og afurðir síðar á ævinni (Linda Sif Níelsdóttir, 2014; Þórdís Karlsdóttir, 2018).