ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ by Laskaro Konstantinou

Λασκαρώ Κωνσταντίνου

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ: Απo την περιβαλλοντικh αισθητικh του Hayao Miyazaki στις πρακτικeς εφαρμογeς Permaculture

Επιβλέπων Καθηγητής: Ιορδάνης Στυλίδης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σεπτέμβριος 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓika

μεροσ πρωτο 1. ηαυαο μιυαζακι: περιβαλλοντικεσ αφηγησεισ μεσα απο τισ ταινιεσ του 2. σχεσεισ ανθρωπου - φυσησ: ειδη τοπιων και συνοδα νοηματα 2.1 ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: Κυριαρχια της φυσης στον ανθρωπο: δασικα τοπια σχεδιασμενα απο τον Hayao Miyazaki 2.1.1 Το κεδρoδασος: princess mononoke (1997) 2.1.2 Fukai - Sea of Decay (η Θaλασσα της αποσyνθεσης): Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) 2. 2 ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: Κυριαρχια του/της ανθρωπου στη φυση: αποκαλυπτικα τοπια 2.2.1. Καταστροφη του κεδροδασους (Princess Mononoke) 2.2.2 Ερειπωμενοι ανθρωπινοι οικισμοι και η αποδομηση της φυσης στα περιβαλλοντα: Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) 2.3 Σχεση ανθρωπου - φυσης: αρμονια: Τοπια satoyama και ουτοπικα τοπια 2.3.1 Ουτοπικα τοπια : Laputa: Castle in the Sky (1986) 2.3.2 Ουτοπικα τοπια : Η κοιλαδα του ανεμου: Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) 2.3.3 τοπια Satoyama: το τοπιο στην ταινια My neighbor Totoro (1988) 2.4 συνοψη

8 12 14 16 21 29 30 36 42 44 48 51 54

δευτερο μεροσ 3. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ και αισθητικη ΤΟΥ FURUSATO 3.1 FURUSATO ΚΑΙ ΠΟΛΗ 3.2 ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3.3 Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΟΥ FURUSATO 3.4 ΕΘΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ FURUSATO 3.5 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

57 59 59 61 64 65

μεροσ τριτο 4. PermaCulture (Μονιμη καλλιεργεια και πολιτισμος) /«ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑ» 4.1 ΤΟ ΣυΣΤΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ 4.2 ΤΟ ΔΙΚΤυΟ 4.3 εμποδια για τη διαδοση της μεθοδου Permaculture 4.4 ΘΕΜΕΛΙωΔΕΙΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ 4.5 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ: αξια και λειτουργικη σημασια 4.5.1 ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΜΑΚΟυΛΤΟυΡΑΣ 4.5.2 Σχεδιαστικες αρχες ΠΡΩΤΗ ΑΡΧΗ: παρατηρηση και αλληλεπιδραση ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΡΧΗ: ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΤΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΡΙΤΗ ΑΡΧΗ: Η εξασφαλισης της σοδειας ΤΕΤΑΡΤΗ ΑΡΧΗ: Αυτορυθμιση και ανατροφοδοτηση ΠΕΜΠΤΗ ΑΡΧΗ: Χρησιμοποιηστε σωστά τις ανανεωσιμες πηγες ΕΚΤΗ ΑΡΧΗ: ΜΗΝ ΠΑΡΑΓΕΤΕ ΣΚΟυΠΙΔΙΑ ΕΒΔΟΜΗ ΑΡΧΗ: Σχεδιασμος απο το προτυπο προς τις λεπτομερειες ΟΓΔΟΗ ΑΡΧΗ: Ενσωματωση αντι για διαχωρισμο ΕΝΑΤΗ ΑΡΧΗ: Μικρες αργες λυσεις ΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΤΕ το διαφορετικο (την ποικιλια) ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: Διερευνηση και εκτιμηση των οριων ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: Δημιουργικη χρηση και ανταποκριση σε αλλαγες

69 69 71 71 72 73 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 79 80 81 81

βιβλιογραφια

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Ο Hayao Miyazaki γεννήθηκε στις 5 Ιανουρίου 1941 στο Tokyo της Ιαπωνίας και είναι ο σπουδαιότερος σκηνοθέτης και δημιουργός έργων κινουμένων σχεδίων ιαπωνικού ύφους (anime). Το περιεχόμενο των ταινιών του ορίζει και εξετάζει ζητήματα που αφορούν τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση και τη χρήση της τεχνολογίας καθώς και την αδυναμία υπερίσχυσης της ειρηνιστικής δεοντολογίας. Συχνά παρουσιάζει-αναπαριστά τον άνθρωπο να συνυπάρχει αρμονικά με τη φύση περιγράφοντας τις απτές φιλοσοφικές συνδέσεις με την ζωή στην προνεοτεριστική Ιαπωνία. Με αυτόν τον τρόπο εκφράζει μια συνθήκη νοσταλγίας για τη ζωή στην ύπαιθρο η οποία γίνεται ιδιαίτερα ορατή στο ιαπωνικό ιδεώδες της ωδής Furusato. Η συγκεκριμένη φιλοσοφική έκφραση ταιριάζει με την ελληνική έννοια του νόστου και υποδηλώνωντας την διάθεση για επιστροφή στη πατρώα φύση. Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος των πόλεων έχει αποκοπεί από τη φύση τόσο σωματικά όσο και στοχαστικά λόγω των φρενήρων ρυθμών της ζωής στις μεγαλουπόλεις του πλανήτη. Παρ’όλ’αυτά, έχει ακόμη τη δυνατότητα να συνδεθεί με το φυσικό περιβάλλον υιοθετώντας τις αρχές που προτάσσει το σύστημα ιδεών της permaculture. Ως permaculture ορίζεται η επιστήμη του σχεδιασμού ολοκληρωμένων οικοσυστημάτων για την πλήρη κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, συνδυάζοντας παραδοσιακές ολοκληρωμένες τεχνικές και την σύγχρονη επιστημονική-τεχνική τεχνογνωσία. Μία καινοφανή επιστημονική μέθοδο με πολλαπλές πρακτικές εφαρμογές τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις για την επίτευξη αυτάρκειας και αυτονομίας.

Hayao Miyazaki, Δημιουργός και σκηνοθέτης ταινιών κινουμένοων σχεδίων ιαπωνικού στυλ (anime).

1. HAYAO MIYAZAKI: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ Ο Hayao Miyazaki συνδυάζει τις αφηγηματικές και σχεδιαστικές του ικανότητες περιγράφοντας ενότητες φυσικών τοπίων ως στοιχείο εξέλιξης και αισθητικού εμπλουτισμoύ των δημιουργιών του. Διαμορφώνει έτσι μία ισχυρή πρόταση ιδεολογικής επιρροής σε σχέση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Η ταινία του My neighbor Totoro (1988) επηρέασε σημαντικά και ευαισθητοποίησε το κοινό του για την σημασία των τοπίων satoyama[1] (satoyama ορίζεται ως η πρωτεύουσα μορφή γεωργικού περιβάλλοντος όπου το Sato (το χωριό) και το yama (το βουνό) συνυπάρχουν αρμονικά[2]. Εμπνεύστηκε από την ύπαιθρο της Ιαπωνίας και, έτσι, η ταινία συνέβαλε στην εκστρατεία διατήρησης και προστασίας των τόπων της χώρας του. Τα δάση στην περιοχή Sayama Hill της Ιαπωνίας, όπου είχαν λάβει χώρα τα γεγονότα του έργου μετονομάστηκαν σε δάση Totoro και μεταμορφώθηκαν σε οπτικό σύμβολο-σήμα μεταβολής της συμπεριφοράς των πολιτών για την υπεράσπιση και την διατήρηση των δασών και των αγροτικών τοπίων.[3] Η μελέτη έχει στόχο να αποκωδικοποιήσει τα αισθητικά-πολιτικά μηνύματα των ταινιών του Hayao Miyazaki μελετώντας και ερμηνεύοντας τα ειδικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και τη σχέση που συγκροτούν σε κάθε ταινία. Τα φυσικά τοπία που σχεδιάζονται από τον Miyazaki συμμετέχουν στην εξέλιξη του μύθου σαν ανθρώπινες υπάρξεις, ως ζωντανοί οργανισμοί. Αλλάζουν, εξελίσσονται και προσαρμόζονται σε διάφορες συνθήκες σχέσεων. Αυτό το οπτικό-σημειωτικό χαρακτηριστικό διακρίνεται κυρίως στις anime ταινίες: Nausicaä of the Valley of the Wind (1984), Princess Mononoke (1997), My neighbor Totoro (1988), Laputa: Castle in The Sky (1986).

[1] Yokohari, M. and Boldhouse, J. 2010, ‘Landscape and Ecological Engineering’, doi.org/10.1007/s11355-010-0116-1, σελ. 207- 209 [2] https://en.wikipedia.org/wiki/Satoyama , 20 Φεβρουαρίου 2019 [3] Kikuchi, T. 2008. ‘Sustainable Development of Rurality- Based ecotourism inOuter Urban Fringe of Tokyo’; a Case study of the Totoro Forest. Blwobal Environmental Research p. 145-152 Yokohari, M. and Boldhouse, J. 2010. ‘Keep it alive, dont freeze it: a conceptual perspective on the conservation of continuously evolving satoyama landscape’; Landscape and Ecological Engineering, doi.org/10.1007/s11355-010-0116-1, σελ. 207- 209

Εξώφυλλο της ταινίας Nausicaä of the Valley of the Wind (1984).

Εξώφυλλο της ταινίας Princess Mononoke (1997).

Εξώφυλλο της ταινίας My neighbor Totoro (1988).

Εξώφυλλο της ταινίας Laputa: Castle in The Sky (1986).

Φωτογραφία από την περιοχή Sayama Hill της Ιαπωνίας.Τα συγκεκριμένα τοπία που βρίσκονται ανάμεσα σε βουνά και χωριά ονομάζονται Satoyama.

Φωτογραφία μέσα από τη δασική περιοχή Sayama (ή δάση Totoro) Hill της Ιαπωνίας.

Φωτογραφία της εισόδου της περιοχής Sayama Hill (ή δάση Totoro) της Ιαπωνίας.

Φωτογραφία μέσα από τη δασική περιοχή Sayama Hill (ή δάση Totoro) της Ιαπωνίας.

Πλάνο από την ταινία My neigbor Totoro του Hayao Miyazaki.

2. ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΦΥΣΗΣ: ΕΙδη ΤοπΙων και συνοδΑ νοΗματα Τα έργα του Miyazaki μπορούν να ερμηνευτούν ως ευθείες επιρροές της θρησκείας Shinto η οποία εδράζεται στη σχέση του ανθρώπου με τη περιβάλλουσα φύση, δίνοντας έμφαση στις ‘’συμβιωτικές’’ έναντι των ‘’εγωϊστικώνκυριαρχικών’’ σχέσεων, όπου ‘’συνδιαμορφώνεται’’ η σχέση σκέψης και πρακτικής’’[4]. Επαληθεύοντας την αρχή των ιδεολογικών γραμμών του Σιντοϊσμού, αυτή η αρχαία θρησκεία υποστηρίζει ότι η ύλη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να συνδέεται με κάτι πνευματικό. Η θρησκεία Shinto είναι πολυθεϊστική και προγονολατρευτική. Σημαντικό χαρακτηριστικό της είναι ο σεβασμός στην φύση. Βασική αρχή είναι η λατρεία προς τα ζώα, τα φυτά, τα ποτάμια, τις θάλασσες, τα βουνά, τους ανέμους, τις καταιγίδες, την καλλιεργήσιμη γη, την υγεία, την γονιμότητα, την εργασία, τον γάμο αλλά και τον Ήλιο την σελήνη και τον ουρανό[5]. Κέντρο της λατρείας του Shinto είναι η λατρεία των κάμι, (θεός, θεότητα ή πνεύμα). Τα κάμι αντιστοιχούν σε θεότητεςπροβολές των φυσικών στοιχείων (όπως: Αματεράσου, η θεά του Ήλιου) αλλά και σε πνεύματα που κατοικούν και προστατεύουν έναν τόπο (σπηλιά, δέντρο ή ρυάκι)[6]. Υπάρχουν θεότητες κάμι για τη θάλασσα, τα βουνά, τους κεραυνούς, τον ήλιο, τη σελήνη, τη γη, τον άνεμο, τα δέντρα, κτλ. Ο Shinto (Σιντοϊσμός) εντάσσεται στις ανιμιστικές θρησκείες, (από το λατινικό animus που σημαίνει ψυχή). Στη θρησκειολογία και την ανθρωπολογία ως ανιμιστική θρησκεία επισημαίνεται η αρχέγονη θρησκεία, η οποία θεμελιώνεται στην πεποίθηση της ύπαρξης πνευματικών χαρακτηριστικών που διαμορφώνουν κάθε μορφή και εκδήλωση του φυσικού κόσμου. Κατά συνέπεια, η διάκριση μεταξύ του ‘’έμψυχου’’ και του ‘’άψυχου κόσμου’’ είναι απροσδιόριστη, καθώς ολόκληρη η φύση μετατρέπεται σε πεδίο ενσυνειδήτων όντων. Στα Ιαπωνικά Σίντο (Shintō) σημαίνει «ο Δρόμος (τρόπος) των Θεών»[7]. Φαίνεται πως ο Miyazaki απορρίπτει κριτικά την ανθρωποκεντρική προσέγγιση της πραγματικότητας, αμφισβητώντας τους δυτικούς προϊδεασμούς[8] και τη μονοθεϊστική θρησκεία του χριστιανισμού

[4] Bigelow, S. J., 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario Boyd, J. W. and Nishimura, T., Shinto Perspectives in Miyazaki’s Anime Film “Spirited Away”. The Journal of Religion and Film, Vol. 8, No.2. online access 04 Aug 2010, http://www.unomaha.edu/jrf/Vol8No2/boydShinto.htm [5] Χαλιός, Α., Σιντοϊσμός: Μία φυσική Κοσμολατρευτική Θρησκεία, στο: http://www.metafysiko.gr/?p=4751 (2001- 2009) [6]-[7] Βικιπαίδεια, Σιντοϊσμός στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B9%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 , (23 Ιανουρίου 2019)

που τοποθετούν τον άνθρωπο στην ανώτερη φυσική βαθμίδα σχέσεων με τη φύση, το περιβάλλον του.[9] Αγγίζει κριτικά, λοιπόν, τα δύο άκρα αυτού του δεσμού σχέσεων. Σχολιάζοντας, πρώτα, την σχετική δυσαρμονία μεταξύ της φύσης (περιβάλλοντος) και του ανθρώπου ως δράστη και υποκειμένου της δράσης, έπειτα την ανθρώπινη άσκηση βίας στη φύση και τέλος την ομαλή και αρμονική διαβίωση του ανθρώπου με τη φύση (ουτοπία). [8] Ως δυτικό ορίζεται κάθε παράγωγο του δυτικού πολιτισμού ο οποίος συναρμολογείται από τη «συμπαιγνία» ―δηλαδή την ένταση και αλληλοτροφοδότηση― μεταξύ ενός μεγάλου κολεκτιβιστικού ρεύματος και ενός εξίσου μεγάλου ατομοκεντρικού ρεύματος. Με πολιτισμικούς όρους, ονομάζουμε «κολεκτιβιστικό» ένα πολιτισμό που δίνει «οντολογική» προτεραιότητα στη Συλλογικότητα και «ατομοκεντρική», εκείνον που δίνει «οντολογική» προτεραιότητα στο Άτομο. Ευθύς εξαρχής ξεκαθαρίζουμε, ότι αναφερόμαστε στο κεντρικό στοιχείο ενός πολιτισμού, στο θεμελιώδες πρότυπό του, στο καθοριστικό χαρακτηριστικό του.

Αματεράσου, θεότητα του ήλιου και των ουρανών, σύμφωνα με τη θρησκεία του Σιντοϊσμού. Το όνομα σημαίνει “αυτή που λάμπει στους ουρανούς”. Έργο του Utagawa Kunisada (1857).

2. 1. ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: Κυριαρχια της φυσης στον ανθρωπο: δασικα τοπια σχεδιασμενα απο τον hayao Miyazaki Το κεδρόδασος, σημαντικό οπτικό-αισθητικό συστατικό σημασίας στην σύνθεση του έργου anime Princess Mononoke (1997) και η Θάλασσα της αποσύνθεσης (Fukai) στο anime Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) είναι οπτικά ευρήματα σχέσεων (πυκνά σύνθετα δάση) δια των οποίων εκφράζονται οι δυνάμεις της φύσης όπως τα ‘’υπερβολικά’’ πνεύματα του δάσους[10] και τα ποικίλα υπερμεγέθη (συμβολικά και πραγματικά) έντομα και ζώα[11].

Για τους ανθρώπους οι τόποι αυτοί θεωρούνται απειλητικοί διότι μέσα στα δάση κατοικούν ισχυρά πνεύματα και ζώα, που αντιτίθονται με τον κόσμο των ανθρώπων. Ταυτόχρονα ο δημιουργός-κατασκευαστής των κόσμων της οπτικοποιημένης αφήγησης υπενθυμίζει, χρησιμοποιώντας αρμονικά πλάνα, το πως κυλάει φιλήσυχα η ζωή μέσα σε αυτά. Παραθέτει ανάλογα μηνύματα που εξυψώνουν τη φύση μέσα από τους διαλόγους τους που επαληθεύουν, ότι τα δάση και τα πνεύματα που τα κατοικούν αποτελούν πεδία αιώνιας διαμόρφωσης της ζωής. Γιαυτό ο/η άνθρωπος οφείλει να εναρμονίζεται και όχι να αντιπαρατίθεται με αυτά.[12]

[10] Πνεύματα Kodama: Μικρές λευκές φιγούρες που εμφανίζονται όταν το δάσος παραμένει υγιές. (εικόνα αριστερά) [11] Έντομα Ohmu. (εικόνα δεξιά) [12] Yoshioka, S., 2008. Heart of Japaneseness History and Nostalgia in Hayao Miyazakis Spirited Away. In MacWilliams, Mark W. (Editor); Schodt, Frederik L. (Foreword by). Japanese Visual Culture: Explorations in the World of Manga and Anime. Armonk, NY, USA: M.E. Sharpe, Inc., σελ. 256-273.

Πλάνο μέσα από το κεδρόδασος στην ταινία Princess Mononoke (1997).

Η θάλασσα της αποσύνθεσης (Fukai) από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind (1984).

2.1.1 Το κεδρoδασος Princess Mononoke (1997) Το κεδρόδασος στο έργο Princess Mononoke απεικονίζεται ως σκοτεινό, ιερό, αχανές, αρχαίο δάσος, γεμάτο από ιερά πνεύματα, με κυρίαρχο πνεύμα το ιερό ελάφι Shishi Gami, το οποίο κατέχει ανώτερες πνευματικές ιδιότητες από τον/την άνθρωπο (θεότητα της ζωής και θανάτου). Σχεδιασμένο με έντονους χρωματικούς τόνους πράσινου και καφέ, φωτίζεται από τις ακτίνες του ήλιου που διεισδύουν μέχρι το έδαφος.[13] Το κεδρόδασος απεικονίζεται ως φορέας και πεδίο έκφρασης των μικροσκοπικών εντόμων που κατοικούν στην έντονη βλάστηση σχεδιασμένη με ποικίλες υφές, χρώματα αλλά και πρόσθετες φανταστικές φυτόσχημες μορφές (πνευμάτων).[14] Στα βάθη του δάσους περιγράφεται η εξέλιξη ενός κόσμου θαυμάτων όπου οι πιο μικροί φυσικοί οργανισμοί, όπως τα βακτήρια, εξελίσσονται και συμβιώνουν ακολουθώντας τη φυσική μηχανική της φωτοσύνθεσης, που απεικονίζεται σαν τελετουργία

[13] Napier S. J., 2005. Anime from Akira to Howl’s Moving Castle: Experiencing Contemporary Japanese Animation. Gordonsville, VA, USA: Palgrave Macmillan. [14] - [15] Bigelow, S. J., 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario.

[16] Napier S. J., 2005. Anime from Akira to Howl’s Moving Castle: Experiencing Contemporary Japanese Animation. Gordonsville, VA, USA: Palgrave Macmillan. [17] Bigelow, S. J. 2009, ‘Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice’, Animation; σελ. 4, 55-75 [18 ]Miyazaki, αναφέρεται στον Wright, L., 2005. Forest Spirits, Giant Insects and World Trees: The Nature Vision of Hayao Miyazaki. The Journal of Religion and Popular Culture, Vol. 10, Summer, online access 17/08/2010, http://www.usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html

μέσα στην πυκνή βλάστηση. Ο κυματισμός του ύδατος, το πετάρισμα της πεταλούδας και η αθόρυβη διέλευση των ελαφιών που φωτίζονται από τις ακτίνες του ήλιου απεικονίζονται ως πράξεις σημαντικές και ζωτικές για την λειτουργία του δάσους.[15] Τα θεόρατα αρχαία δέντρα προστατεύουν τα Κοντάμα (Kodama), τα πνευματικά όντα των οποίων η παρουσία σημαίνει ότι το δάσος παραμένει υγιές, εξελίσσεται, δηλαδή, φυσικά ακολουθώντας τους κύκλους των εποχών, την ακμή, την παρακμή και την αναγέννηση των όντων του. Παρόλαυτα, οι άνθρωποι θεωρούν πως το κεδρόδασος είναι άγριο και απειλητικό φυσικό εκφραστικό πεδίο, το αποφεύγουν συνειδητά επιθυμώντας την καταστροφή του για την επέκταση της κοινότητας.[16] Η σχεδίαση των δασικών περιοχών στην ταινία Princess Mononoke σκοπεύει να υποβάλλει την ιδέα της συνύπαρξης του/της ανθρώπου με ένα ευρύ φυσικό οργανικό οικοσύστημα, χωρίς να μπορεί να υποβαθμίσει την σύστασή του.[17] Ο Hayao Miyazaki αναφέρει ότι ο σκοπός του είναι να αναδείξει την αίσθηση του οικολογικού βάθους και του χωρικού μυστηρίου, της προσεγγισιμότητας και της φυσικής αειφορίας του δάσους και, ταυτόχρονα, να συμβολίσει τα όρια που δεν πρέπει να ξεπεράσει ο/η άνθρωπος.[18] Με αυτή τη συμβολική σχεδιαστική πράξη ο Hayao Miyazaki επισημαίνει το γεγονός πως δεν μπορεί να ελεγχθεί ολοκληρωτικά ή να υποταχθεί η φύση. Στην ταινία κατανοούμε ότι όταν οι άνθρωποι αποκόπτουν το κεφάλι του ιερού ελαφιού Shishi Gami, του κυρίαρχου πνεύματος του δάσους, ουσιαστικά ξεπερνούν τα όρια που τους διαχωρίζουν από τους φυσικούς μηχανισμούς και, γιαυτό, υφίστανται, τις συνέπειες.

Η θεότητα της ζωής και του θανάτου, Shishi Gami, στην κανονική του μορφή (πάνω εικόνα) και τη νυχτερινή του μορφή (κάτω εικόνα).

Ο κυματισμός του ύδατος, το πετάρισμα της πεταλούδας..

και η αθόρυβη διέλευση των ελαφιών..

που φωτίζονται από τις ακτίνες του ήλιου απεικονίζονται ως πράξεις πνευματικές και ιερές.

2.1.2 Fukai - η Θaλασσα της αποσyνθεσης Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) Η θάλασσα της αποσύνθεσης, απεικονίζεται ως ένα μετα-αποκαλυπτικό οικοσύστημα μυκητών ξενιστών[19] σε φωσφορίζοντα φυτά. Σπήλαια με αποικίες φυτών, μεταλλαγμένα έντομα και θύελλες από σπόρους φυτών που οι άνθρωποι δεν μπορούν να εισπνεύσουν δίχως εξοπλισμό. Η χλωρίδα του οικοσυστήματος απεικονίζεται με τη χρήση ποικιλίας χρωμάτων σε τόνους μπλε και μωβ χρώματος (ιώδες, βιολετί), πλούσιων υφών, μεγεθών και μορφών, δημιουργεί στους θεατές την αίσθηση ενός μυστηριώδους απροσέγγιστου, άγριου τόπου. Περιγράφεται, έτσι, σχεδιαστικά, μια φανταστική περιοχή, ένα μολυσμένο θανατηφόρο τοξικό δάσος.[20] Το δάσος, παρόλαυτα, αποδίδεται εικαστικά ως ελκυστικό πεδίο γεμάτο από υπερμεγέθη φυτά και έντομα.[21] Το μολυσμένο τμήμα του τόπου, η ζούγκλα Fukai, βρίσκεται στην κορυφή τεράστιων δέντρων που εκτείνονται κάτω από το ζημιογόνο περιβάλλον της ζούγκλας καθαρίζοντας τον μολυσμένο αέρα και απορροφώντας τις τοξίνες της. Το σύνολο των εκτάσεων των δέντρων λειτουργεί ως απορροφητική μεμβράνη που εξουδετερώνει το δηλητήριο που πέφτει από τις κορυφές μετατρέποντάς το σε ¨κρύσταλλο¨ που, τελικά εξουδετερώνεται και μετατρέπεται σε άμμο.[22]

[19] ξενιστής (Βιολ.): Κάθε οργανισμός που φέρει ή περιέχει έναν άλλο οργανισμό, τον οποίο υποστηρίζει και τρέφει. Ο ξενιστής είτε βλάπτεται από τη συμβίωση είτε απλώς δεν επωφελείται από αυτήν. Στην πρώτη περίπτωση, ο οργανισμός που προσβάλλει τον ξενιστή αναφέρεται ως παράσιτο. Στα φυσικά οικοσυστήματα, η παράλληλη εξέλιξη ξενιστών και παρασίτων οδήγησε σε μια διαρκή και σταθερή αλληλεπίδραση. Υπάρχουν παράσιτα αυστηρά εξειδικευμένα ως προς τον ξενιστή και άλλα που μπορούν να προσβάλλουν ποικιλία οργανισμών. Υπάρχουν, επίσης, παράσιτα στα οποία ο κύκλος ζωής περιλαμβάνει μετάβαση μεταξύ διαφορετικών ξενιστών, ανάλογα με το αναπτυξιακό τους στάδιο.  [20] Yang, J. And Buffington, N., 2007. Miyazakis Monsters. Online access at 4 Aug 2010 http://www. stanford.edu/~njbuff/conference_winter07/papers/jam es_yang.pdf [21] Cavallaro, D., 2006, The Anime Art of Hayao Miyazaki McFarland & Company, Inc., Publishers. ISBN13:978-0-7864-2369-9, North Carolina. [22] Wright, L., 2005. Forest Spirits, Giant Insects and World Trees: The Nature Vision of Hayao Miyazaki. The Journal of Religion and Popular Culture, Vol. 10, Summer, online access 17/08/2010, http://www. usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html

Πλάνο από την θάλασσα της αποσύνθεσης (Fukai) στην ταινία Nausicaä of the valley of the Wind.

Παρουσιάζεται η χλωρίδα του Fukai με διαφορετικές υφές, μορφές..

.. ποικιλία χρωμάτων σε τόνους του μπλε και του βιολετί..

με υπερμεγέθη φυτά και έντομα που καταλαμβάνουν την ζούγκλα.

Μέσα στο Fukai βρίσκεται ένα αποληθωμένο έντομο Ohmu (δες σελ.14).

Περιγράφεται ένα μολυσμένο δάσος, θανατηφόρο για τον/ την άνθρωπο.

Ο/Η άνθρωπος δεν μπορεί να εισπνεύσει χωρίς τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Πλάνο από την θάλασσα της αποσύνθεσης (Fukai) στην ταινία Nausicaä of the valley of the Wind.

Πλάνο από την ταινία Nausicaä of the valley of the Wind.

Κάτω από τη θάλασσα της αποσύνθεσης (Fukai) βρίσκονται αυτά τα πανύψηλα δέντρα..

τα οποία απορροφούν τα τοξικά αέρια του Fukai,καθαρίζοντας έτσι την ατμόσφαιρα κάτω από την τοξική ζούγκλα.

.. μετατρέποντας τα τοξικά αέρια σε άμμο.

Η έμπνευση για την οπτική περιγραφή του μολυσμένου δάσους ενδέχεται να προέρχεται από την οικολογική καταστροφή εξαιτίας της ρύπανσης από υδράργυρο του κόλπου Minamata της Ιαπωνίας κατά τη δεκαετία 1950 – 1960. Οι θαλάσσιοι οργανισμοί που βρίσκονταν κοντά στο χημικό εργοστάσιο Chisso απορρόφησαν τον υδράργυρο [23].Το γεγονός αυτό, της μεταφοράς του υδραργύρου στην τροφική αλυσίδα, επέφερε θανατηφόρα αποτελέσματα σε δεκάδες κατοίκους, και συνεχείς δηλητηριάσεις που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Το βιομηχανικό ατύχημα στον όρμο Minamata αποτελεί κυρίαρχη επιρροή για τα φανταστικά επεισόδια της παρά φύσην συμπεριφοράς των φυτών και των δένδρων στην διήγηση.[24] Επειδή τα φυτά, στην πλοκή της ταινίας, απελευθερώνουν δηλητηριώδη αέρια και εξαιτίας των άγριων μεταλλαγμένων εντόμων, η φανταστική αυτή περιοχή αποφεύγεται από τους ανθρώπους. Το μολυσμένο χώμα και τα τεράστια έντομα που επιτίθενται στους ανθρώπους μόνο όταν προσπαθούν να εισχωρήσουν στο δάσος, παρεμποδίζουν κάθε δυνατότητα φυσικής προσέγγισης μελέτης και διερεύνησης μιας πιθανότητας νέας ισορροπίας. Η λέξη ¨Φουκάι¨ Fukai περιγράφει την φυσική ιδιότητα των δασών να φιλτράρουν και να καθαρίζουν οτιδήποτε τοξικό υποστηρίζοντας την συμβιωτική ισορροπία των οικοσυστημάτων.[25] Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως παρά τις επικίνδυνες φυσικές εκδηλώσεις, η φύση δεν μπορεί να βλάψει τους ανθρώπους περιορίζοντας την ευημερία τους, αλλά, αντιθέτως, οι επιθετικές και ανισόρροπες συμπεριφορές των ανθρώπων τροποποιούν την φυσική ισορροπία καταστρέφοντας κάθε ιδανικό κύκλο σχέσεων.[26]

[23] Ο υδράργυρος είναι ένα χημικό στοιχείο που ανήκει στα μέταλλα και αποτελεί κατεξοχήν περιβαλλοντική τοξική ουσία. Υπάρχει σε τρεις μορφές, τις στοιχειώδεις (Hg0), τις ανόργανες (Hg2+) και τις οργανικές. Η στοιχειώδης μορφή υδραργύρου (Hg0) βρίσκεται σε υγρή μορφή σε θερμοκρασία δωματίου που όμως εξατμίζεται εύκολα σε υδρατμούς. Η ανόργανη μορφή (Hg2+) προκύπτει φυσικά στο περιβάλλον με τη μορφή δισθενών κατιονικών αλάτων υδραργύρου, όπως το HgCl2. Μεταξύ των τριών μορφών, ο οργανικός υδράργυρος, κυρίως ο μεθυλάργυρος, είναι ο πιο επικίνδυνος. Ο μεθυλυδράργυρος είναι βιοδιαθέσιμος και έχει τη δυνατότητα να συσσωρεύεται μέσα σε ιστούς τροφίμων. Η κατανάλωση θαλασσινών, ιδιαίτερα η κατανάλωση ψαριών, αποτελεί την κύρια πηγή της ανθρώπινης έκθεσης στο μεθυλυδράργυρο. Η δηλητηρίαση από μεθυλυδράργυρο στον κόλπο Minamata της Ιαπωνίας αποτελεί ένα από τα πρώτα περιστατικά όπου πολλά άτομα είχαν υποφέρει από άμεση έκθεση οργανικού υδραργύρου από εργοστάσιο. [24] Yang, J. And Buffington, N., 2007. Miyazakis Monsters. Online access at 4 Aug 2010 http://www. stanford.edu/~njbuff/conference_winter07/papers/jam es_yang.pdf

[25] Το δάσος καταναλώνει διοξείδιο του άνθρακα (CO2) για τη φωτοσύνθεση και οξυγόνο (Ο2) για την αναπνοή των φυτών και ζώων καθώς και για την οξείδωση των νεκρών οργανικών ουσιών (αποσύνθεσης) ενώ παράγει οξυγόνο μέσω του μηχανισμού της φωτοσύνθεσης – αφομοίωσης. Το δάσος παράγει οξυγόνο. Η παραγωγή αυτή ακολουθεί την εξίσωση της φωτοσύνθεσης: 6CO2+6H2O+φως/647cal → C6H11O6 + 6O2, όπου το C6H11O6 ο τύπος της γλυκόζης, του πρώτου προϊόντος της φωτοσύνθεσης. Το δάσος συγκρατεί τα στερεά σωματίδια (σκόνη, αιθάλη κ.λπ.) στην επιφάνεια των φύλλων, των κλαδιών και του φλοιού των δέντρων, των θάμνων και των χόρτων. Υπολογίζεται ότι ένα εκτάριο δάσους πεύκης συγκρατεί έως και 32 τόνους στέρεων σωματιδίων, ενώ ένα δάσος οξιάς μπορεί να συγκρατήσει έως 64 τόνους το έτος. Έτσι, το δάσος δρα ως ένα τεράστιο φίλτρο που απαλάσσει την ατμόσφαιρα από αιωρούμενα σωματίδια. [26] Yang, J. And Buffington, N., 2007. Miyazakis Monsters. Online access at 4 Aug 2010 http://www. stanford.edu/~njbuff/conference_winter07/papers/jam es_yang.pdf

Τα θύματα της νόσου Niigata Minamata διαμαρτύρονται μπροστά στο κτίριο του υπουργείου Υγείας στο Τόκιο τον Μάιο του 1970.

2. 2. ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ – ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: Κυριαρχια του/της ανθρωπου στη φυση: αποκαλυπτικα τοπια O Hayao Miyazaki εικονογραφεί εξαιρετικά τις συνέπειες των προσπαθειών του ανθρώπου όταν επεμβαίνει και απορρυθμίζει τα οικοσυστήματα σε μεγάλη κλίμακα με την χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Πλάνο από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind με το σύννεφο σε σχήμα μανιταριού σύμβολο και υπενθύμιση των ατομικών βομβών, υπόμνηση του απάνθρωπου τιμήματος του πολέμου και την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας.

Στιγμιότυπο της ταινίας Nausicaä of the Valley of the Wind όπου οι άνθρωποι καίνε ένα μολυσμένο δέντρο.

Στιγμιότυπο της ταινίας Princess Mononoke. Αγριογούρουνα πεσμένα από τη μάχη μεταξύ ζώων και ανθρώπων.

2.2.1 Καταστροφη του κεδροδασους (Princess Mononoke) Στην ταινία Princess Mononoke η οπτικοποιημένη αφήγηση ξεκινάει με ένα μήνυμα σε μορφή κειμένου όπου αναφέρεται: ¨Στην αρχαιότητα, η γη ήταν καλυμμένη από δάση, όπου από πολλά χρόνια πριν, κατοικούσαν τα πνεύματα των θεών. Τότε, ο άνθρωπος και τα ζώα ζούσαν αρμονικά, αλλά με το πέρασμα του χρόνου, τα περισσότερα από τα μεγάλα δάση καταστράφηκαν¨.[27] Παράλληλα με το μήνυμα, παρουσιάζεται η καταστροφή του κεδρόδασους ως αποτέλεσμα των συνεχών και μεθοδικών επιχειρήσεων του ανθρώπου να κυριαρχήσει στη φύση. Η ιστορική περίοδος όπου ορίζεται η αφήγηση της ιστορίας του Princess Mononoke είναι η εποχή Muromachi (1338-1573).[28] Τότε πραγματοποιούνται οι πρώτες προσπάθειες των ανθρώπων να εκμεταλλευτούν το έδαφος, το υπέδαφος, τα δάση, τη θάλασσα με αποτέλεσμα την εκτεταμένη καταστροφή μεγάλων φυσικών περιοχών.

[27] Princess Mononoke, 1997, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2006), Optimum Releasing. [28] Περίοδος Muromachi, που ονομάζεται επίσης Περίοδος Ashikaga, στην ιαπωνική ιστορία, περίοδος του Shogunate Ashikaga (1338-1573). https://www.britannica.com/event/Muromachi-period [29] Cavallaro, D., 2006. The Anime Art of Hayao Miyazaki. McFarland & Company, Inc., Publishers. ISBN13:978-0-7864-2369-9, North Carolina.; Wright, L., 2005. Forest Spirits, Giant Insects and World Trees: The Nature Vision of Hayao Miyazaki. The Journal of Religion and Popular Culture, Vol. 10, Summer, online access 17/08/2010, http://www.usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html

Η εποχή Muromachi χαρακτηρίστηκε[29] ως εποχή μεγάλης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής αναστάτωσης και αναδιάταξης πολιτικών αξιών, διότι η σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης άλλαξε δραστικά στην Ιαπωνία επειδή οι περισσότεροι κάτοικοι (αγρότες) της επαρχίας μετακινούνταν από την ύπαιθρο στην πόλη εξαιτίας της εκβιομηχάνισης και του εμπορίου για την εύρεση εργασίας και, φυσικά, εξαιτίας των υψηλοτέρων αμοιβών και υπηρεσιών, μιας καλύτερης ζωής. Ο Hayao Miyazaki σχολιάζει πως την εποχή εκείνη μεταβλήθηκαν οι πνευματικές αξίες με αποτέλεσμα αντί της πνευματικής άσκησης στην προστασία του περιβάλλοντος να προτιμηθούν τα άφθονα υλικά-κοσμικά αγαθά.[30] Στην οπτικοποιημένη αυτή ηθική αφήγηση περιγράφονται οι μάχες των πλασμάτων του δάσους ενάντια στους ανθρώπους που σφετερίζονται τους φυσικούς πόρους του πλανήτη καταστρέφοντας απερίσκεπτα τον περιβάλλοντα κόσμο.[31] Οι άνθρωποι καταφέρνουν σε μια μάχη να κόψουν το κεφάλι του ιερού ελαφιού Shishi Gami. Οι σκηνές της εκτεταμένης φυσικής καταστροφής παρουσιάζονται συμβολικά με την αποσύνθεση του ζωηρού, καταπράσινου δάσους, να χάνει την πλούσια φυτική ποικιλία του τη στιγμή που κόβεται το κεφάλι του ιερού ελαφιού. Στο τέλος της αφήγησης οι άνθρωποι αναγκάζονται να επιστρέψουν το κεφάλι του Shishi Gami και, αμέσως, βλέπουμε την αποκατάσταση της φυσικής τάξης με την αναγέννηση του δάσους.

Η αρχηγός της Irontown (iron=σίδηρος) κρατάει το κεφάλι της θεότητας Shishi Gami.

[30] Miyazaki, αναφέρεται στον Bigelow, S. J., 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario. [31] Yamanaka, H., 2008. The utopian Power to Live; The significance of the Miyazaki Phenomenon. In MacWilliams, Mark W. (Editor); Schodt, Frederik L. (Foreword by). Japanese Visual Culture : Explorations in the World of Manga and Anime. Armonk, NY, USA: M.E. Sharpe, Inc., p 237-255.

Πλάνο μετά από την αποκοπή του ιερού ελαφιού Shishi Gami.

Με την επιστροφή του κεφαλιού του Shishi Gami,..

..το δάσος αρχίζει να “ξαναγιεννέται”.

Πλάνο πριν την επιστροφή του κεφαλιού του ιερού ελαφιού.

Πλάνο μέτα την επιστροφή του κεφαλιού του ιερού ελαφιού.

Ο Hayao Miyazaki σχολιάζει αυτές τις σκηνές και επισημαίνει πως: «παρά τα έρημα βουνά και τα αποδεκατισμένα είδη της άγριας φύσης, αυτή έχει τη δυνατότητα να ανακάμψει, όπως έγινε μετά την επαναφορά του πνεύματος του ιερού ελαφιού. Αυτή πρέπει να είναι η ελπίδα που οφείλει να διακατέχει το ανθρώπινο πνεύμα»[32] Ο δημιουργός συσχετίζει τις καταστροφικές αλλαγές στη φύση που είναι το αποτελέσμα των ανθρώπινων πράξεων, με την ηθική και τις αξίες που ίσως διατηρούν την περιβαλοντική ισορροπία. Αναφέρει πως «όπως τα δάση με τα δένδρα γεμάτα με λαμπερά φύλλα που κάποτε κάλυπταν τη δυτική Ιαπωνία έχουν αντικατασταθεί από έρημα εδάφη χωρίς βλάστηση, έτσι άλλαξε επίσης και η καρδιά των Ιαπώνων.»[33] Με αυτές τις φράσεις ο δημιουργός επισημαίνει τη σχέση, την αλληλοσύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον, γιατί αυτό (το περιβάλλον) που ερημοποιείται αποτελεί επέκταση του εαυτού του. Η καταστροφή της φύσης οδηγεί στην καταστροφή της ανθρωπίνης συνείδησης. [34]

Ένα από τα πολλά παραδείγματα που η βιομηχανική δραστηριότητα καταστρέφει συστηματικά το φυσικό τοπίο στην πραγματικότητα, είναι το ανοικτό μεταλλείο στις Σκουριές της Χαλκιδικής, με σκοπό την εξόρυξη χρυσού και χαλκού. Έχουν υπάρξει πολλές διαμάχες ανάμεσα στους κατοίκους που επιθυμούν την προστασία της περιοχής τους και της καναδικής εταιρίας που θέλει να διατηρήσει το οικονομικό όφελος της. Ο πιο σημαντικός λόγος είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και συνέπειες στην μορφολογία του εδάφους, την μείωση της βλάστησης (αρχέγονο δάσος), τις συνέπεις στην ατμόσφαιρα (παραγωγή-μεταφορά σκόνης), και, ιδιαίτερα, στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον καθώς επηρεάζεται η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία, ο τουρισμός.

[32] Miyazaki, αναφέρεται στον Wright, L., 2005. Forest Spirits, Giant Insects and World Trees: The Nature Vision of Hayao Miyazaki. The Journal of Religion and Popular Culture, Vol. 10, Summer, online access 17/08/2010, http://www.usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html [33] Miyazaki, αναφέρεται στον Bigelow, S. J., 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario. [34] Bigelow, S. J., 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario. access 17/08/2010, http://www.usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html

Έργο Σκουριών, Χαλκιδική,

Νοέμβριος 2014.

2.2.2 Ερειπωμενοι ανθρωπινοι οικισμοι και η αποδομηση της φυσης Nausicaä of the Valley of the Wind (1984)

Η καταστροφή των ανθρωπίνων οικισμών και του φυσικού τοπίου στην ταινία συμβαίνει σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν του μύθου της ταινίας. Στην εισαγωγή απεικονίζεται μια εγκαταλελειμμένη πόλη, καλυμμένη από δηλητηριασμένους σπόρους φυτών χωρίς να ξεχωρίζουν τα δέντρα και τα φυτά από τα κτίρια.[35] Όλα καλύπτονται από σκόνη. Τα σπίτια καταρρέουν. Κάθε ίχνος ζωντανού οργανισμού έχει εξαφανιστεί. Έτσι, επιχειρείται να δημιουργηθεί στους θεατές μία αίσθηση μοναξιάς, να επισημανθούν οι επιπτώσεις που επιφέρει η κατάχρηση της τεχνολογίας τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον. Ενώ οι σκηνές καταστροφής πολλαπλασιάζονται, οι άνθρωποι συνεχίζουν να αγνοούν το ιδεώδες ρομαντικό[36] παρελθόν, καταστρέφοντας το περιβάλλον με την εντατική κατάχρηση της τεχνολογίας. Τα φλεγόμενα [35] Looser, T., 2002. From Edogawa to Miyazaki: cinematic and anime -ic architectures of early and late twentieth-century Japan. Japan Forum, σελ. 297-327. [36] Ρομαντισμός: αποτελεί καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη. Αρχικά αποτέλεσε λογοτεχνικό ρεύμα, ωστόσο επεκτάθηκε τόσο στις εικαστικές τέχνες όσο και στη μουσική. Κύριο χαρακτηριστικό του ρομαντισμού αποτελεί η έμφαση στην πρόκληση ισχυρής συγκίνησης μέσω της τέχνης καθώς και η μεγαλύτερη ελευθερία στη φόρμα, σε σχέση με τις περισσότερο κλασικές αντιλήψεις. Στον ρομαντισμό, κυρίαρχο στοιχείο είναι η έμφαση στο συναίσθημα όχι τόσο εναντίον της λογικής, όσο εναντίον της μονόπλευρης κυριαρχίας της λογικής. (https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82), 9 Απριλίου 2019.

αγροτικά τοπία έχουν σκοπό να προκαλέσουν συναισθήματα αμηχανίας και αποτροπιασμού. Με αυτές τις σχεδιαστικές περιγραφές, ο Hayao Miyazaki απεικονίζει ιδεολογικά τον τρόπο με τον οποίο ο ιμπεριαλιστής άνθρωπος δεν σέβεται το φυσικό κύκλο της ζωής κυριαρχώντας στο περιβάλλον, ανατρέποντας κάθε ισορροπία. Εποπτέυοντας τις καταστροφές που έχουν προκληθεί στον φανταστικό αυτόν κόσμο η γυναίκα-ηρωΐδα της ταινίας αναρωτιέται: «Ποιος ευθύνεται για αυτόν τον όλεθρο στον κόσμο;»[37] , εκφράζοντας την κριτική αντίδραση του δημιουργού στις περιβαλλοντικές καταστροφές στον πραγματικό κόσμο. Αξιοσημείωτη οπτικοποιημένη κριτική αναφορά είναι και το σύννεφο σε σχήμα μανιταριού σύμβολο και υπενθύμιση των ατομικών βομβών, υπόμνηση του απάνθρωπου τιμήματος του πολέμου και την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας.

[37] Nausica of the Valley of the Wind, 1984, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2005), Optimum Releasing.

Εξωτερικό πλάνο της εγκαταλελειμμένης πόλης.

Η πόλη και ο περιβάλλοντας χώρος καλύπτονται από δηλητηριασμένους σπόρους φυτών.

Όλα καλύπτονται από σκόνη και δημιουργείται μία αμήχανη αίσθηση.

Κάθε ίχνος ζωντανού οργανισμού έχει εξαφανιστεί.

Πλάνο μέσα στην εγκαταλελειμμένη πόλη.

Πλάνο σε εσωτερικό χώρο της εγκαταλελειμμένης πόλης.

“Ποιος άραγε ευθύνεται για αυτόν τον όλεθρο;”

Οι δηλητηριασμένοι πόροι φυτών έχουν καλύψει το δωμάτιο με αποτέλεσμα να μην διακρίνεται τίποτα ανθρώπινο.

Όπως ερημώθηκε η περιοχή στο anime Nausicaä από την δηλητηριώδη ατμόσφαιρα, έτσι και στην πραγματικότητα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που εκκενώθηκαν πυκνοκατοικημένες περιοχές και ερημώθηκαν πόλεις εξαιτίας βιομηχανικών καταστροφών με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς ανθρώπους. Κατά τη διάρκεια της νύχτας 2-3 Δεκεμβρίου 1984, μεγάλες ποσότητες νερού εισήχθησαν στη δεξαμενή 610 στο εργοστάσιο φυτοφαρμάκων Union Carbide στην πόλη Bhopal της Ινδίας. Η δεξαμενή περιείχε 43 τόνους ισοκυανικού μεθυλεστέρα (MIC)[38]. Αυτό οδήγησε σε μια ισχυρή χημική αντίδραση με αποτέλεσμα ένα τεράστιο σύννεφο τοξικών αερίων να εξαπλωθεί στην ύπαιθρο· 520.000 άνθρωποι εκτέθηκαν ακαριαία από τους οποίους 5.000 ή περισσότεροι πέθαναν μέσα στις πρώτες εβδομάδες. Περισσότεροι από 100.000 υπέστησαν μόνιμους τραυματισμούς στα αναπνευστικά, νευρολογικά, γαστρεντερικά όργανά τους. Οι επιπτώσεις στην υγεία τους που προκλήθηκαν από τη διαρροή θα μπορούσαν να μετριαστούν εάν η ιατρική, κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική αποκατάσταση ήταν άμεση, σημαντική και επαρκής. Παρόλαυτα, μέχρι σήμερα, τα θύματα αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους, κατά των κυβερνήσεών τους και των ισχυρών πολυεθνικών. Επιπλέον, το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα, το 2011 στο εργοστάσιο Fukushima Daiichi (number 1) στη βόρεια Ιαπωνία, αποτελεί το δεύτερο χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία της πυρηνικής ενέργειας μετά το Chernobyl[39] (Pripyat, Ukrain) καθώς και μία από τις πιο σημαντικές περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από καταστροφή βιομηχανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα. Οι υπεύθυνοι της ιδιωτικής εταιρίας ενέργειας TEPCO (Tokyo Electric and Power Company) ανέφεραν ότι το ισχυρό κύμα (τσουνάμι) που προκλήθηκε από τον σεισμό των 9-9,1 της κλίμακας ρίχτερ στις 11 Μαρτίου 2011, κατέστρεψε τις εφεδρικές γεννήτριες στο εργοστάσιο της Fukushima Daiichi. Τις μέρες μετά τα γεωλογικά συμβάντα, σημειώθηκαν εκρήξεις σε αντιδραστήρες του σταθμού και καταγράφηκε διαρροή μεγάλης ποσότητας ραδιενέργειας στο περιβάλλον, κυρίως τον Ειρηνικό Ωκεανό.

[38] Το ισοκυανικό μεθύλιο (methyl isocyanate, MIC) ή ισοκυανικός μεθυλεστέρας είναι διαυγές υγρό, τοξικό, με έντονα πνιγηρή οσμή και οι ατμοί του προκαλούν δακρύρροια σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις. Είναι εξαιρετικά εύφλεκτο και με χαμηλό σημείο βρασμού. Είναι σχετικά ευδιάλυτο στο νερό (6 έως 10 g στα 100 g ύδατος), αλλά τα υδατικά διαλύματά του δεν είναι σταθερά, αφού υδρολύεται ταχύτατα με έκλυση θερμότητας. [38] Το πυρηνικό δυστύχημα του Τσερνόμπιλ έλαβε χώρα στις 26 Απριλίου του 1986, στον αντιδραστήρα Νο. 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ της Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος σήμερα βρίσκεται σε εδάφη της Ουκρανίας. Το ατύχημα ήταν της τάξης του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων, διατάραξε σοβαρότατα τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις γύρω περιοχές και είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία. Από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου δυο από τους εργάτες του σταθμού. Μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια και από εγκαύματα λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ως το 2004. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα.

Παρόλο που και οι τρεις αντιδραστήρες που λειτουργούσαν σταμάτησαν επιτυχώς, η απώλεια ισχύος προκάλεσε την δυσλειτουργία των συστημάτων ψύξης. Η αύξηση της θερμότητας μέσα στον πυρήνα κάθε αντιδραστήρα προκάλεσε την μερική τήξη των ράβδων καυσίμου με αποτέλεσμα την απελευθέρωση της ακτινοβολίας.

Το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο του Bhopal.

Η πόλη Ōkuma εκκενώθηκε από τις 11 Μαρτίου 2011.

Ένα εγκαταλελειμμένο super-market στη Fukushima.

Θύματα από το ατύχημα εργοστασίου στο Bhopal.

2.3 Σχεση ανθρωπου - φυσης: αρμονια Τοπια satoyama και ουτοπικα τοπια

Πλάνο από την ταινία My Neighbor Totoro (1988)

Πλάνο από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind (1984)

Πλάνο από την ταινία Laputa: Castle in the Sky (1986)

2.3.1 Ουτοπικα τοπια

Laputa: το καστρο στον ουρανο (Castle in the Sky) (1986)

Στo έργο του «Το κάστρο στον ουρανό», ο Hayao Miyazaki προτείνει την ιδέα μιας αιωρούμενης πόλης, που περικλείει ένα τεράστιο δέντρο, όπου η φύση και η υψηλή τεχνολογία συνυπάρχουν. Περιγράφεται δηλαδή μία οικολογική ουτοπία όπου η βιόσφαιρα και η τεχνόσφαιρα εναρμονίζονται[40]. Το υπόβαθρο απαρτίζεται από αρχαίους ελληνικούς κίονες και δίνει την αίσθηση χώρου αρχαιολογικής ανασκαφής. Παρουσιάζονται συγκροτήματα κατοίκησης που καλύπτονται με φυτά, λειμώνες κατάφυτοι από πολύχρωμα λουλούδια, λίμνες, ερείπια που συμβολίζουν την ρομαντική προσέγγιση της ιστορίας, αγάλματα, γέφυρες, δέντρα, ζώα. Αυτή η σύνθεση στοιχείων ορίζει μια φανταστική οικολογία και σηματοδοτεί ένα ιδεώδες περιβάλλον όπου οι κάτοικοι χρησιμοποιούν σωστά και εντατικά την τεχνολογία. Σέβονται και υποστηρίζουν την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης συμβίωσης και της συλλογικής ζωής. Η απεικόνιση του πολιτισμού σε αυτή την δημιουργία αντιτίθεται σε εκείνη της ταινίας Nausicaä of the valley of the wind όπου οι κοινότητες χρησιμοποιούν επιθετικά την τεχνολογία. Το γιγάντιο δέντρο καμφοράς[41] καλύπτει σχεδόν όλη την πόλη με το φύλλωμά του και τριγύρω από τον κορμό του επικρατεί το κύριο τοπίο. Τα κτίρια, καλλυμένα από τη φυλλωσιά του δέντρου φαίνονται σαν μέρη φυσικού σκηνικού αν και είναι απόλυτα ανθρωπογενές. Μέσα στο κάστρο βρίσκεται ένα καταπράσινο δάσος με πλούσια βλάστηση και ζωντανούς οργανισμούς. Οι ήρωες της ταινίας διακρίνουν τον καταγάλανο ουρανό από το εσωτερικό καθώς τα τείχη του είναι μαγικώς διάφανα. Η τοποθέτηση του θεόρατου καμφορόδεντρου στο κέντρο της πόλης να σκεπάζει τα κτίρια συμβολίζει την προστασία από τις ασθένειες, την αστείρευτη πηγή ενέργειας και ζωτικής δύναμης.[42]

[40] Lioi, A., 2010. The City Ascends: Laputa: Castle in the Sky as Critical Ecotopia. ImageTexT: Interdisciplinary Comics Studies; 5, 2. Dept of English, University of Florida. Online access at 4 Aug 2010. http://www.english.ufl.edu/imagetext/archives/v5_2/lioi/ [41] cinnamomum camphora, υπεραιωνόβιο δένδρο με μεγάλους πληθυσμούς στην Ιαπωνία, Κορέα, Ταϊαβάν [42] Yoshimura, S., 2007. Exploration of the Japanese Individuation Process Through a Jungian Interpretation of Contemporary Japanese Fairy Tales. Unprintes Ph.D Thesis, California Institute of Integral Studies, San Francisco, California

Το αιωρούμενο κάστρο.

Λειμώνες κατάφυτοι από πολύχρωμα λουλούδια και αρχαιοελληνικούς κίονες.

Τα τείχη μέσα από το κάστρο είναι μαγικώς διάφανα.

Πλάνο του αιωρούμενου κάστρου.

Πλάνο του περιβάλλοντος χώρου.

Το δάσος που βρίσκεται μέσα στο κάστρο.

Το δέντρο καμφοράς που βρίσκεται μέσα στο κάστρο.

Η φύση συγχωνεύει το ρομπότ (τεχνολογία) που έχει σταματήσει να λειτουργεί.

Η φύση “απορροφά” την τεχνολογία δημιοργώντας ένα νεκροταφείο για τα ρομπότ.

2.3.1 Ουτοπικα τοπια

Η κοιλαδα του ανεμου (Nausicaä of the Valley of the Wind) (1984)

Πρόκειται για τον τόπο όπου κατοικεί η πριγκίπισσα Nausicaä στην ομώνυμη δημιουργία του Hayao Miyazaki “Nausicaä of the Valley of the Wind”. Η κοιλάδα τοποθετείται κοντά στη θάλασσα και είναι περιτριγυρισμένη από ψηλά βουνά, απομονωμένη από άλλες παρόμοιες φυσικές τοποθεσίες. Χαρακτηριστικό ανθρωπογενές στοιχείο της κοιλάδας αποτελούν οι ανεμόμυλοι, υποδεικνύοντας τον οικολογικό τρόπο με τον οποίο η κοινότητα παράγει ενέργεια χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον. Ταυτόχρονα, τα πυκνά δάση και οι κήποι καλλιέργειας λαχανικών που συνθέτουν το τοπίο, αποκαλύπτουν τον οικολογικό χαρακτήρα και την αρμονική σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Σε αυτή την ισόρροπη σχέση συμβάλει και η ηρωίδα της οπτικοποιημένης αφήγησης, καθώς ενισχύει τον σύνδεσμο ανάμεσα στη φύση και στην κοινότητα. Παρά τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει η κοινότητα από τα δηλητηριώδη αέρια και τη μόλυνση των φυτών της ζούγκλας Fukai, ο τρόπος ζωής που ακολουθούν οι κάτοικοι είναι φιλήσυχος, ειρηνικός, αλλά σε συνεχή εγρήγορση για την προσέγγιση μιας λύσης που θα εξουδετέρωνε την μόλυνση των φυτών που απειλεί στον τόπο τους.

Ένας όμοιος παραλληλισμός με το συμβάν της ταινίας, είναι το βιομηχανικό δυστύχημα στην, πόλη Seveso της Ιταλίας που βρίσκεται 20 χλμ. βόρεια της πόλης Μιλάνο. Αποτελεί μικρή προαστική πόλη με 17.000 κατοίκους. Το 1971 ξεκίνησε να λειτουργεί η βιομηχανία παραγωγής φαρμάκων Ιndustrie Chimiche Meda Società Azionaria (ICMESA). Από την αρχή της παραγωγής προϊόντων η ICMESA προκάλεσε μια σειρά ήπιων περιβαλλοντικών προβλημάτων στη γύρω περιοχή. Την ρύπανση των υδάτινων πόρων και τον θάνατο ζώων, που ποτέ δεν αντιμετωπίστηκαν σοβαρά από τους τοπικούς διοικητικούς φορείς. Στις 10 Ιουλίου 1976, η θερμοκρασία και η πίεση σε έναν αντιδραστήρα αυξήθηκαν ξαφνικά προκαλώντας το άνοιγμα της βαλβίδας ασφαλείας και προκάλεσε τη διάχυση στην ατμόσφαιρα ενός κοκκινωπού σύννεφου διοξίνης (TCDD). Η συγκεκριμένη ουσία είναι καρκινογόνος, εξαιρετικά τοξική, αδιάλυτη στο νερό και υπεύθυνη για την πρόκληση γενετικών δυσπλασιών. Το χημικό νέφος σύντομα εξαπλώθηκε στην πυκνοκατοικημένη περιοχή. Το ατύχημα αποδόθηκε σε ανθρώπινο λάθος (όπως συμβαίνει και στην ταινία, η μόλυνση της ζούγκλας οφείλεται σε ανθρώπινη πράξη) καθώς είχε μακροχρόνιες επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό, χωρίς άμεσους θανάτους. Μεγάλο ποσοστό πληθυσμού (220.000 άνθρωποι) αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε προγράμματα παρακολούθησης της υγείας τους.

Ένας αστυνομικός τοποθετεί πινακίδες που προειδοποιούν την μόλυνση που υπέστη η περιοχή Seveso, από το σύννεφο διοξίνης.

2.3.3 τοπιa satoyama My neighbor Totoro (1988)

Το περιβάλλον που απεικονίζεται στο έργο My neighbor Totoro (1988) είναι ακριβής αναπαράσταση του πραγματικού νοσταλγικού τοπίου της χώρας Ιαπωνία. Aποτελείται από μικρούς αγροτικούς οικισμούς, μεγάλα δάση, ορεινές περιοχές με καλλιέργειες τσαγιού και ρυζιού. Το παραδοσιακό Ιαπωνικό τοπίο satoyama, παρουσιάζεται, όπως κυριαρχούσε πολύ πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταινία περιγράφει την μετακόμιση της οικογένειας Kusakabe από το αστικό κέντρο στην ύπαιθρο, σε ένα χωριό της Ιαπωνίας.[43] Η ζωή στην εξοχή σε άμεση σχέση με τη φύση είναι ήρεμη, αυθόρμητη, ορίζεται από τις συνήθειες της καθημερινότητας. Η απόφαση της οικογένειας να μετακομίσει από την πόλη στην ύπαιθρο υποδεικνύει, σύμφωνα με τον Yoshimura[44], την επιθυμία της ενδοσκόπησης, την ψυχική επούλωση και ισορροπία. Ως συμβολικό στοιχείο της αφήγησης προστίθεται το τεράστιο, αρχαίο δέντρο καμφοράς που βρίσκεται δίπλα από τον κήπο του σπιτιού της οικογένειας. Θεωρείται ως πηγή αέναης ενέργειας και δύναμης αλλά και προστασίας από τις ασθένειες σύμφωνα με την τοπική θρησκεία του Σιντοϊσμού. Ο Hayao Miyazaki προκαλεί τους θεατές να ευαισθητοποιηθούν και να επιδιώξουν την ανανέωση της σχέσης τους με τη φύση θεωρώντας πώς η αρμονική αυτή σχέση οδηγεί και ισχυροποιεί την χαρούμενη, ήρεμη και υγιή ζωή. Παρουσιάζει τη φυσική και πνευματική εγγύτητα στο περιβάλλον, που είναι τόσο σημαντική για την πρώιμη ανθρώπινη ανάπτυξη και την προσωπική ασφάλεια, ενώ παράλληλα η εγγύτητα στην πνευματικότητα αποτελεί αστείρευτη πηγή ελπίδας και μέσο αντιμετώπισης της απώλειας.[45] Αυτό παρατηρείται σε όλη την ταινία, αλλά συγκεκριμένα στην αρχή όταν η Mei, ένα 4χρονο κορίτσι, συναντά για πρώτη φορά το δασικό πνεύμα Totoro. Έχοντας πρόσφατα μετακομίσει στην ύπαιθρο για να είναι πιο κοντά στην μητέρα τους που νοσηλεύεται, οι αδελφές Mei και Satsuki βρίσκονται σε αυτό που παρουσιάζει ο δημιουργός Miyazaki ως θαυμάσια γη, χωρισμένη από την πραγματικότητα, το χώρο και το χρόνο.

[43] Okuhara, R., 2006. Walking Along With Nature: A Psychological Interpretation of My Neighbor Totoro. The Looking Glass : New Perspectives on Children’s Literature, Vol 10, No 2. Online access at 4 Aug 2010, http://www.lib.latrobe.edu.au/ojs/index.php/tlg/article/view/104/1 00 [44] Yoshimura, S., 2007. Exploration of the Japanese Individuation Process Through a Jungian Interpretation of Contemporary Japanese Fairy Tales. Unprintes Ph.D Thesis, California Institute of Integral Studies, San Francisco, California [45] Καθόλη τη διάρκεια της ταινίας My neighbor Totoro (1988) η μητέρα των δύο κοριτσιών νοσηλεύεται στο νοσοκομείο.

Η Mei, ένα απόγευμα, καθώς περιφέρεται γύρω από το καινούργιο της σπίτι παρατηρεί μια περίεργη φιγούρα και την ακολουθεί μέσα στο δάσος. Περιγράφοντας μία κατάσταση όπως όταν ένα παιδί τρέχει στο δάσος μόνο του, ο Hayao Miyazaki επιλέγει να παρουσίασει την ασφαλή πνευματική πλευρά του genius loci (πνεύματος του τόπου) χωρίς να προσθέσει φανταστικούς κινδύνους από άγρια ζώα, περιπλανωμένους αντικοινωνικούς ανθρώπους ή δηλητηριώδη φυτά. Ο δημιουργός παρουσιάζει το δάσος ως προστατευτική επικράτεια, ειδικά όταν συνδυάζεται με την πνευματικότητα. Όταν η Mei μπαίνει στο δάσος για πρώτη φορά, συναντά το κολοσσιαίο Totoro, την ισχυρή πνευματική οντότητα, που δεν υποδηλώνει κανένα κίνδυνο με αποτέλεσμα το κορίτσι να ανέβει πάνω του και να κοιμηθεί. Το δάσος λειτουργεί ως τόπος ονείρων, όλα γύρω τους είναι πλούσια, άγρια, ανεξέλεγκτα πράσινα. Είναι μια εικόνα τελείως αντίθετη της ανθρώπινης δημιουργίας, αλλά απεικονίζει ταυτόχρονα το αδιαμφισβήτητο σχήμα μιας κατοικίας. Η φύση παρουσιάζεται ως ένα καταφύγιο, ένας ασφαλής, ήπιος φυσικός χώρος, ένας ιδιαίτερος τόπος που θα μπορούσε να ονομαστεί “ιδεώδης κόσμος”. Περιγράφοντας την «περιβαλλοντική ηθική» του o Hayao Miyazaki, σχολιάζει την ιδέα μιας ενοποιητικής φυσικής δύναμης ζωής (το δάσος, την πνευματική οντότητα Totoro) και την «απώλεια, στην εποχή μας, του ιδεώδους παρελθόντος όπου οι διασυνδέσεις μεταξύ των οργανισμών ήταν ισχυρότερες”. [46] Έτσι, ο Hayao Miyazaki συνδέει την οικολογική αυτο-συνειδητότητα με μια παλαιότερη εμπειρία της φύσης, όπου η άνεση και η προστασία του ανθρώπου-

κατοίκου θα μπορούσαν να ταιριάξουν-συνδυαστούν με την νοητική ανάταση. Όταν κυκλοφόρησε η ταινία My neighbor Totoro (1988), πολλοί Ιάπωνες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1930 ή του 1940 εξέφρασαν τον ενθουσιασμό τους. Γενικότερα, παρά το ότι οι γενιές αυτές των Ιαπώνων είχαν την τάση να δυσανασχετούν με την κουλτούρα των κινουμένων σχεδίων στην συγκεκριμένη ταινία εξοικειώθηκαν με την έννοια του Furusato. Στο έργο Totoro, παρουσιάζονται οι άνθρώποι να ζουν στη φύση, καλλιεργώντας χωράφια ρυζιού και τσαγιού, γύρω από δάση και βουνά. Όπως και τότε, στην πραγματικότητα, οι Ιάπωνες πολύ πριν τον Β’ΠΠ ζούσαν κυρίως σε αγροτικά μέρη καλλιεργώντας χωράφια και εξαρτώνταν από τη φύση για να επιβιώσουν. Η Wright[47] (2005), ερμηνεύει το τοπίο ως τη νοσταλγική ανάμνηση της εποχής όπου οι άνθρωποι συνδέονταν άρρηκτα με τη φύση. Εξέφρασε τη θλίψη της για την αποκοπή των χωρικών και χρονικών δεσμών με τον φυσικό κόσμο και το ιδεώδες αγροτικό παρελθόν και τον συναισθηματικό/εμπειρικό πλούτο της παιδικής ηλικίας σε άμεση επαφή με τη φύση.

Διάφορα πλάνα που απεικονίζουν τα χαρακτηριστικά των τοπίων Satoyama, χωράφια ρυζιού και τσαγιού, δάση, κατοικίες. [46] Thomas, B.J., 2007. Nova Religio: The Journal of Alternative and Emergent Religions, Vol. 10 No. 3. Shûûkyôô Asobi and Miyazaki Hayao’s Anime, University of California Press, σελ. 82 [47] Wright, L., 2005. Forest Spirits, Giant Insects and World Trees: The Nature Vision of Hayao Miyazaki. The Journal of Religion and Popular Culture, Vol. 10, Summer, online access 17/08/2010, http://www.usask.ca/relst/jrpc/art10-miyazaki.html

2.4 συνοψη Ο Hayao Miyazaki προσπαθεί να κατανοήσει την ισορροπία του ανθρώπου με το περιβάλλον του περιγράφοντας διάφορες σχέσεις ανθρώπων με τη φύση, τους τόπους και τα τοπία τους. Παρόλο που τα παραδείγματα μεταβάλλονται, ο δημιουργός υποστηρίζει πάντα την ίδια άποψη: ο άνθρωπος και η φύση αποτελούν κομμάτια ενός συνόλου, δεν μπορούν να θεωρηθούν ξεχωριστά και ανεξάρτητα μέρη. Καθώς λοιπόν επηρεάζουν το ένα το άλλο και επηρεάζονται ως ξεχωριστές μονάδες σχηματίζουν ένα σύνολο. Ο Yamanaka[48], εξήγησε την σχετική ιδέα του Hayao Miyazaki εκθέτοντας τις αρχές της θρησκείας του ΣιντοΪσμού[49]. Αναφέρει: ‘’Ο Miyazaki κάνει μια γενικότερη θεολογική δήλωση: «ο ιστός της ζωής που συνδέει φυσικά, κοινωνικά και κοσμικά τους ανθρώπους με έναν μυστηριώδη άλλον κόσμο πέρα από τον εαυτό μας, επιτρέπει σε κάθε ον να βρει ένα μέρος στο οποίο είναι απολύτως αποδεκτό και εκεί μπορεί να ευδοκιμήσει.» Επομένως, αυτός ο ισχυρός ιστός της ζωής που βιολογικά, συνειδησιακά και οικολογικά είναι συνδεδεμένος μέσω ενός δικτύου αλληλεπιδράσεων στις ταινίες του, είναι το βασικό σύμβολο του ουτοπικού ιδεώδους. Δεδομένου ότι ο άνθρωπος και η φύση είναι αναπόσπαστα μέρη ενός συνόλου, ο δημιουργός προσπαθεί συνεχώς να ταιριάξει μηνύματα και απόψεις που γεννιούνται όχι μόνο από τους ανθρώπους αλλά και από τα φυσικα μέρη (ζώα, φυτά, αέρας, θάλασσα). Χρησιμοποιεί το τοπίο όχι ως ένα απλό υπόβαθρο για την οπτική μόνο βελτίωση της σύνθεσης, αλλά ως ενεργό στοιχείο-συντελεστή.[50] Τα στοιχεία ή φυσικά μέρη (συμπτώματα) του τοπίου αλληλεπιδρούν όπως και οι κύριοι συμβολικοί χαρακτήρες (ήρωες, ηρωίδες) με την αλλαγή, την εξέλιξη και την προσαρμογή τους σε γεγονότα και συμβάντα. Αυτό που επιχειρεί να περιγράψει στις ταινίες του είναι το ειδικό φυσικό περιβάλλον της άπω ανατολής και ο αλτρουϊστικός τρόπος σκέψης για την ιδέα της σχέσης με το όλο σε αντίθεση με τη δυτική σκέψη που βλέπει τον άνθρωπο ως επικυρίαρχο-επόπτη και χειριστή του περιβάλλοντος. Δείχνει πως κάθε ανθρώπινη πράξη δημιουργεί και αφήνει ένα αποτύπωμα στη φύση που επιστρέφει πάντα (ως επιβράβευση ή τιμωρία), με κάποιο τρόπο, και απασχολεί την ανθρωπότητα.[51] Γι’αυτό, συμβολικά μηνύματα σχέσεων όπως ο σεβασμός σε κάθε είδος ζωής, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και διασύνδεση με όλα τα φυσικά μέρη εκφράστηκαν αποτελεσματικά στις ταινίες του ανακαλώντας στο Ιαπωνικό και στη συνέχεια στο παγκόσμιο κοινό την παλαιοτάτη προσέγγιση της άρρηκτης συσχέτισης του ανθρώπου και της φύσης μέσω της θεωρίας και πρακτικής της θρησκείας του Σιντοϊσμού και της νοσταλγικής επιστροφής σε ένα ρομαντικό-ιδεώδες φυσικό περιβάλλον, στο Furusato.

[48] Yamanaka, H., 2008. The utopian Power to Live; The significance of the Miyazaki Phenomenon. In MacWilliams, Mark W. (Editor); Schodt, Frederik L. (Foreword by). Japanese Visual Culture : Explorations in the World of Manga and Anime. Armonk, NY, USA: M.E. Sharpe, Inc., p. 248. [49] Σιντοϊσμός ή Σίντο: Δες σελ. 14 - 15 [50] Curti, G., H., 2008. The ghost in the city and a landscape of life: a reading of difference in Shirow and Oshii’s Ghost in the Shell. Environment and Planning D: Society and Space, volume 26, 87106. [51] Το φαινόμενο της πεταλούδας: Το φαινόμενο της πεταλούδας είναι μια ποιητική μεταφορά, στη θεωρία του χάους για το φαινόμενο της ευαίσθητης εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Σύμφωνα με μια από τις διατυπώσεις, λέγεται ότι “αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα”. Διαφορετικές παραλλαγές εκφράζουν ουσιαστικά την ίδια ιδέα: μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου, σε μια εξέλιξη της ιστορίας του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή. (https://www.lecturesbureau.gr/1/butterfly_effect/)

3. Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ kai αισθητικη ΤΟΥ FURUSATO Έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που η δημοφιλής μελωδία της Ιαπωνίας “Furusato” συντέθηκε το 1914 από τους Takano Tatsuyuki και Okano Teiichi. Η επιρροή του έργου στον ιαπωνικό λαό και οι εννοιολογικές-αισθητικές του παράμετροι ερευνούνται μέχρι και σήμερα. Το βουνό όπου κυνηγούσα κουνέλια Το ποτάμι όπου αλίευσα τον κυπρίνο Ακόμα το ονειρεύομαι, ακόμα και τώρα Πατρίδα μου, δεν μπορώ να σε ξεχάσω Πώς είσαι, μητέρα και πατέρα; Φίλοι, είστε καλά; Στη βροχή ή στον άνεμο, θυμάμαι τη γενέτειρά μου Μόλις ολοκληρώσω τους στόχους μου, θα επιστρέψω μια μέρα Σπίτι μου, όπου τα βουνά είναι πράσινα Σπίτι μου, όπου τα νερά είναι καθαρά Όπως περιγράφεται στους στίχους, υπάρχει ένα ειδυλλιακό σπίτι στην εξοχή στο οποίο ο ποιητής (κάθε άνθρωπος) θέλει να επιστρέψει. Σήμερα, καθώς το 90% του πληθυσμού της Ιαπωνίας κατοικεί στις αστικές περιοχές και η αγροτική Ιαπωνία αντιμετωπίζει την διαρκή λειτουργική και αισθητική εγκατάλειψη, η επιστροφή στην εξοχή για τους περισσότερους (Ιάπωνες) φαίνεται αδύνατη. Και όμως το ιδεώδες πρόταγμα που περιέχει το έργο Furusato επιμένει να επανέρχεται, πιο επίκαιρο από ποτέ. Αν και το Furusato (έννοια και συναισθηματική υπόθεση) συνήθως ερμηνεύεται ως “πατρίδα”, “παλιό χωριό” ή “γενέτειρα χώρα”, αυτές οι λέξεις δεν προσεγγίζουν τις άλλες έννοιες-συνδηλώσεις του ιαπωνικού όρου. Το τραγούδι Furusato ως, επιπλέον, ελκυστής σημασίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το συναίσθημα της νοσταλγίας. Εφόσον η πατρίδα ενός ατόμου ή ο τόπος γέννησης του, δεν μπορεί να του δημιουργήσει εκείνη την συναισθηματική θαλπωρή, τότε το μέρος δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Furusato. Furusato αποκαλούνται και μέρη σημεία που προκαλούν αισθήματα νοσταλγίας, ακόμα και αν δεν είναι η γεννέτηρα χώρα-περιοχή-πατρίδα.

Ένα πρόσθετο μοναδικό χαρακτηριστικό του Furusato είναι η ειδική χρονική αναφορά σε αυτό. Ενώ με την έννοια “σπίτι” μπορεί να υποδηλώνεται η κατοικία είτε στο παρελθόν, είτε στο παρόν ή μέλλον, η έννοια Furusato υποδηλώνει αποκλειστικά το παρελθόν - κάτι που προκύπτει ήδη από την ετυμολογία της, καθώς δηλώνει το “παλιό χωριό”. Συνεπώς, αν ο/η άνθρωπος διαμένει ακόμη στον τόπο γέννησής του, ο τόπος αυτός δεν χαρακτηρίζεται ως Furusato, επειδή αποτελεί μέρος του παρόντος. Μία κατοικία μπορεί να αναφερθεί ως φορέας αυτής της ιδιότητας εφόσον περιέχεται ως ανάμνηση και αναπόληση στο παρελθόν του/της αφηγητή/τριάς της. Επιπροσθέτως, η έννοια Furusato δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο παρελθόν, καθώς στον στίχο «θα επιστρέψω μια μέρα», υπονοείται και ο ‘’νόστος’’[52], η επιστροφή εκεί, στο μέλλον. Το Furusato δεν είναι μόνο ο τόπος της περιοδικής επιστροφής, της απόδρασης από την πόλη, αλλά και ο τελικός προορισμός του/της ανθρώπου. Αυτή η διαχρονική συνέπεια του Furusato που εκφράζεται σωστά στον στίχο του τραγουδιού, «Μόλις ολοκληρώσω τους στόχους μου, θα επιστρέψω μια μέρα», υποδηλώνει ότι όταν επιτευχθούν τα όνειρα του/της τραγουδιστή/τριας του στίχου, θα επιστρέψει στο σπίτι με υπερηφάνεια. Η υπόθεση που εκφράζεται επίσης στο στίχο είναι πως αποτελεί το σημείο εκκίνησης και το τέλος της ζωής του υποκειμένου. Έτσι, μέσα στη συναισθηματική πλοκή του, υπάρχει η «θλίψη του απο-χωρισμού, αλλά και η κατευναστική υπόσχεση της επιστροφής».[53] Το Furusato τραγούδι και συναισθηματικός φορτιστής περιέχει και εξαντλεί σε συμβολικό πεδίο μία ποικιλία συναισθημάτων και διαθέσεων, παρά ένα σημείο της πραγματικότητας. Κατά την εκβιομηχάνιση της Ιαπωνίας, την περίοδο Meiji (1868-1912)[54], καθώς οι αγροτικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν στα διογκούμενα εμπορικά αστικά κέντρα, η έννοια τροποποιήθηκε συμβολίζοντας ένα τόπο όπου το υποκείμενο βιώνει συναισθηματική ολοκλήρωση σε ησυχία και συσχέτιση με τη φύση ανεξάρτητα με το αν είναι ή όχι η γενέτειρά του. Ο όρος στην σύγχρονή του μορφή τονίζει την αμετάβλητη ισχυρή συναισθηματική σημασία της κατοικίας στην ιαπωνική κουλτούρα.

[52] Η λέξη νόστος σημαίνει την επιστροφή στην πατρίδα, τον επαναπατρισμό. Προέρχεται από το ρήμα νέομαι «επιστρέφω», «γυρίζω πίσω στην πατρίδα μου». Από τη λέξη νόστος προέρχεται η λέξη νόστιμος, αλλά και η λέξη νοσταλγία, που σημαίνει τον ψυχικό πόνο (άλγος) που γεννάει η προσμονή, η λαχτάρα της επιστροφής στην πατρίδα. Ο ξενιτεμένος, ονειρεύεται το ταξίδι του νόστου. Κι έρχεται κάποια στιγμή η ευλογημένη μέρα της επιστροφής, το «νόστιμον ήμαρ». (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%8C%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82) [53] Berque, Augustin. Nature, Artifice and Japanese Culture. Trans. Ros Schwartz. Yelvertoft Manor, Northamptonshire: Pilkington Press, 1997. Print., σελ. 178-9 [54] Αυτή η εποχή αντιπροσωπεύει το πρώτο μισό της αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ιαπωνικός λαός μετασχηματίστηκε από μία απομονωμένη φεουδαρχική κοινωνία που κινδυνεύε να αποικιστεί από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, στο νέο πρότυπο ενός σύγχρονου, εκβιομηχανισμένου κράτους και μιας αναδυόμενης μεγάλης δύναμης σε επιστημονικές, τεχνολογικές, φιλοσοφικές, πολιτικές, νομικές και αισθητικές ιδέες.

3.1 FURUSATO και πολη Υπό την συμβατική θεαματική καπιταλιστική παραδοχή της ταχείας επίτευξης σημαντικής κοινωνικής θέσης στο αστικό περιβάλλον καθώς εκεί προσφέρονται περισσότερες δυνατότητες για σπουδές και εργασία, η πόλη είναι το μέρος όπου οι στόχοι και οι επιθυμίες του ατόμου μπορούν να επιδιωχθούν. Μετά την εκπλήρωσή τους μπορεί να επιστρέψει στον γενέθλιο τόπο με υπερηφάνεια. Η πόλη σημαίνεται ως τόπος-σκοπός, για την επίτευξη υλικών στόχων, ενώ η γενέτειρα, ως ιδέα εκλύει τις ευχάριστες αναπολήσεις και τις σκέψεις για την επιστροφή σε μία χαμένη ή στερημένη ευτυχία.

3.2 ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο Henry Smith[55] συνένταξε ένα δοκίμιο συγκρίνοντας δύο φαινομενικά συναφείς άλλα γλωσσολογικά διαφορετικές φράσεις. Η πρώτη είναι η λατινικής προέλευσης φράση “rus in urbe” ενώ η δεύτερη είναι η ιαπωνική έκφραση “kyō ni inaka ari”. Και οι δύο μεταφράζονται κατά τον ίδιο τρόπο στα Αγγλικά ενώ η απόδοση τους στην ελληνική είναι «εξοχή στην πόλη». Όμως, η εξέταση του περιεχομένου τους, του εννοιολογικού υποβάθρου τους αποκαλύπτει διαφορετικές πολιτισμικές προσεγγίσεις για τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζεται, δομείται και διαμορφώνεται το αστικό περιβάλλον. Ο Smith για την συγκριτική μελέτη του έλαβε ως πεδίο αναφοράς την Αγγλία και την Ιαπωνία κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, περίοδο κατά την οποία συνέβησαν δραματικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές και στις δύο χώρες, γεγονός που συνετέλεσε στην ραγδαία μεταμόρφωση των αστικών λειτουργιών και της κλίμακας των πόλεων. Κατά τον 16ο αιώνα επικρατούσε στην Ευρώπη η αναγεννησιακή φιλοσοφική στάση, εδραιωμένη στις ρίζες της κλασσικής ελληνικής και της ρωμαϊκής εποχής. Τότε γεννήθηκε και διαδόθηκε η ιδέα της αγροτικής ιδεώδους ζωής στην ύπαιθρο (“pastoral” idea), «η έννοια της ειδυλλιακής και «αθώας» υπαίθρου σε αντίθεση με την διεφθαρμένη, ηθικά «ρημαγμένη» πόλη» (Smith 32). Το “rus in urbe” εκφράζει την ιδέα της κυριολεκτικής μεταφοράς αγροτικής έκτασης στο εσωτερικό του αστικού ιστού χωρίς να υπάρξει απτή σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο περιεχομένων. Ο Smith υποστήριξε ότι «η πόλη και η ύπαιθρος χαρακτηρίζονται από σημαντικές διαφορές, είναι κατά βάση αντίθετες και μπορούν να συνυπάρχουν μόνο στο πλαίσιο μιας ειρωνικής χειρονομίας καθώς η ύπαιθρος μέσα στο πλαίσιο της πόλης αποτελεί μια άπιαστη πραγματικότητα.» Η υψηλή κοινωνία της Αγγλίας που μετακινούνταν μεταξύ των πολυτελών κατοικιών στα προάστια και τα αγροκτήματα και των αστικών κατοικιών στο Λονδίνο δεν χρειαζόταν να μιμηθεί τον αγροτικό τρόπο ζωής στο ιδιαίτερο και διαφορετικό περιβάλλον της πόλης. Αντίθετα, στην περίπτωση της Ιαπωνίας, στην πόλη Kyoto, που θεωρείτο ο θρησκευτικός πυρήνας του έθνους, η γη που την περιέβαλλε κατατάχθηκε σε βαθμούς ιδιαίτερης συμβολικής σημασίας ανάλογα με την απόσταση από το κέντρο. Η αστική κατοικία αντικατόπτριζε, λόγω τον πολιτιστικών πεποιθήσεων και της αισθητικής της, το αστικό ιδεώδες

ενώ η παραδοσιακή αγροικία θεωρείτο, από την ιαπωνική αστική ελίτ πως αναπαρήγαγε «αδέξια», «βάρβαρα» στοιχεία αντιπροσωπεύοντας μια «πρωτόγονη» συνθήκη ζωής. Έτσι οι θετικές εκφράσεις της ζωής στην ύπαιθρο δεν ριζώθηκαν στην αστική κοινωνία της Ιαπωνίας κατά εκείνη την περίοδο σε αντίθεση με την Αγγλία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Στα τέλη του 19ου αι. ο Ebenezer Howard[56] έγραψε για τις κηπουπόλεις[57]. Οραματίστηκε δηλαδή ένα καινοτόμο πολεοδομικό σχεδιασμό που θα εμπεριέχει τα πλεονεκτήματα τόσο της υπαίθρου, όσο και της πόλης, αποφεύγοντας, όπως επιθυμούσε, τα αρνητικά συμπτώματα και των δυο. Η αφορμή για αυτήν την ιδέα είχε ξεκινήσει ήδη από τον 18ο αι. καθώς στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 1871, το 65% του πληθυσμού ζούσε στις πόλεις, ενώ τον προηγούμενο αιώνα ο ίδιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε το 20% του συνόλου. Επιπλέον, άρχισε να περιορίζεται το πολιτικό και ταξικό φαινόμενο όπου μόνο τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα είχαν κατοικίες στα προάστια της Αγγλίας, αφού με την δημιουργία των σιδηροδρομικών δικτύων, ευρύτερες μεσοαστικές ομάδες πληθυσμού εγκαταστάθηκαν μακρύτερα από τα διοικητικά κέντρα, στην εξοχή, θεμελιώνοντας ένα από τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων δυτικών μεγαλουπόλεων, τον χωρισμό κατοικίας και εργασίας.[58]

[55] Smith, Henry D. II. “City and Country in England and Japan: Rus in urbe versus Kyō ni inaka ari.” Senri Ethnological Studies. 19 (1986): 29-39. <http://ir.minpaku.ac.jp/dspace/bitstream/10502/472/1/ SES19_005.pdf> [56] Ο Ebenezer Howard (29 January 1850 – 1 May 1928) είναι ο ιδρυτής της κηπούπολης, γνωστός για την έκδοση του βιβλίου To-Morrow: A Peaceful Path to Real Reform (1898) περιγράφοντας μια ουτοπική πόλη στην οποία οι άνθρωποι ζουν κοντά με τη φύση. [57] Howard, E. “Garden Cities of Tomorrow” London: S. Sonnenschein & Co., Ltd. 1902.

3.3 Η αισθητικη συνεπεια ΤΟΥ FURUSATO Το 2009 κυκλοφόρησε μια εκτεταμένη συλλογή φωτογραφιών η οποία ονομάζεται «The Beautiful Furusato of Japan» (Utsukushii Nihon no furusato) του Yasuo Kiyonaga[59]. Τα βιβλία είναι γεμάτα από πλούσιες, ζωηρές, έγχρωμες φωτογραφίες με τοπία της Ιαπωνικής υπαίθρου: παλιές αγροικίες με ξύλινες οροφές δίπλα σε χωράφια ρυζιού, τραχιά πέτρινα σκαλιά που οδηγούν σε μια παγόδα που περιβάλλεται από κεδρόδεντρα, κίτρινα αγριολούλουδα που κρέμονται στις όχθεις του ποταμού κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών. Κάθε τόμος επικεντρώνεται σε πέντε διαφορετικές περιοχές και συλλέγει μερικά γραφικά χωριά από κάθε νομό, περιγράφοντας τα χαρακτηριστικά, την ιστορική σημασία και τα αξιοσημείωτα τοπία της κάθε περιοχής. Ωστόσο, τα θέματα των φωτογραφιών, ανεξάρτητα από την περιοχή, είναι τόσο ομοιόμορφα, που είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ τους καθώς επίσης απουσιάζει το ανθρώπινο υποκείμενο στις εικόνες. Το ιαπωνικό Furusato, εννοιολογείται επίσης ως “αρχέγονο τοπίο”, το οποίο αναφέρεται στο πρώτο μέρος που βιώνει ένα άτομο με αποτέλεσμα να παραμένει στις βαθύτερες εσοχές της μνήμης του ως φωτογραφική εικόνα. Δεδομένου ότι το “αρχέγονο τοπίο” αντιπροσωπεύει την παλαιότερη μνήμη της σχέσης ενός υποκειμένου με τον έξω κόσμο, συνήθως συνοδεύεται από κάποιο βαθμό νοσταλγίας ή συναισθηματισμού. Συνεπώς, αν το Furusato μπορεί να χαρακτηριστεί ως το “αρχέγονο τοπίο” των Ιαπώνων, τότε θα σήμαινε ότι είναι η πιο πρωτογενής, βαθιά ριζωμένη εικόνα στην ψυχή τους. Ο φωτογράφος υποστηρίζει ότι το “αρχέγονο τοπίο” βρίσκεται μέσα σε κάθε άνθρωπο ανεξάρτητα της γενέτειράς του, φέρνοντάς του εύχαριστες σκέψεις σε δύσκολες περιόδους. Η συγκεκριμένη δήλωση συμπίπτει με ένα από τους στίχους του τραγουδιού Furusato: « στη βροχή ή στον άνεμο, θυμάμαι την πατρίδα μου», όπου ο στιχουργός ανακαλεί τη γενέτειρά του, όποτε η ζωή του παρουσιάζει δυσκολίες. Τέλος, η επιλογή του φωτογράφου να μην συμπεριλάβει μεσαίες και μεγάλες πόλεις από τις φωτογραφίες του δείχνει ότι η παράδοση, η αρχαιότητα, η αγροτική ανάπτυξη και η φυσική ατμόσφαιρα είναι βασικοί παράγοντες για να χαρακτηριστεί ένα μέρος ως Furusato.

[58] Ν. Καρύδης, Δ. 2008, ΤΑ ΕΠΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ, Αθήνα: Εκδόσεις Παπασωτηρίου [59] Kiyonaga, Yasuo. Utsukushii Nihon no furusato: Kantō hen. Tokyo: Sanpen Books, 2009. Print.

Χωριό Ogimachi στην περιοχή Shirakawago, Ιαπωνία

3.4 ΕΘΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ FURUSATO Το Furusato εκπροσωπεί πλέον την αισθητική και πολιτική έκφραση της ειδυλλιακής ιαπωνικής υπαίθρου, καθώς θεωρείται «η κατοικία (χρόνος, τόπος, τοπία και ανθρώπινες σχέσεις) την οποία έχει στην καρδιά του κάθε Ιάπωνας» (Smith 34). Ωστόσο, η πλειονότητα των Ιαπώνων κατοικούν κυρίως σε αστικές περιοχές, χωρίς, ενδεχομένως, να έχουν επισκεφτεί ποτέ την εξοχή της χώρας τους. Συνεπώς, δημιουργείται εύλογα το ερώτημα: «Πως διατηρήθηκε η αντίληψη, συμπάθεια, του Furusato παρά την ερήμωση της ιαπωνικής υπαίθρου για πάνω από 100 χρόνια;» Η απάντηση στο ερώτημα κρύβεται μέσα στο τραγούδι αλλά και στην εκπαιδευτική πολιτική που το συμπεριέλαβε στα σχολικά τραγούδια εκείνα που αποτελούν μέσο και μέθοδο εκπαίδευσης των μαθητών του δημοτικού, έτσι ώστε να καλλιεργήσουν την αισθητική τους σε σχέση με τον χώρο και τις σχέσεις υιοθετώντας τις σημαντικές ηθικές αξίες που χρειάζονται στην κοινωνία τους. Στην πραγματικότητα, αυτό και παρόμοια τραγούδια λειτουργούν ως ισχυρό εκπαιδευτικό εργαλείο για την ενίσχυση της εθνικής ιδεολογίας και τη δημιουργία μιας ενοποιημένης φιλοσοφικά ιαπωνικής κοινότητας. Το τραγούδι συνέβαλε στη εμπέδωση της «ηθικής αυτοβελτίωσης», στους νέους και τις νέες να αναζήτησουν απασχόληση στις πόλεις, και αιτιολογεί την συναισθηματική προσκόλληση στο σπίτι τους (τον τόπο τους). Έτσι, παρά την απουσία του ειδυλλιακού εξοχικού σκηνικού που περιγράφεται πολλοί εξακολουθούν να αισθάνονται συναισθηματικά συνδεδεμένοι και να νοσταλγούν το περιεχόμενο των εικόνων που δηλώνονται στους στίχους.

Τα χωριά είναι ξακουστά για τα σπίτια τους, που είναι κατασκευασμένα σύμφωνα με την παραδοσιακή αγροτική αρχιτεκτονική Gassho-Zukuri, με απότομες, αχυρένιες σκεπές κτισμένα κατά τον 17 αιώνα. Αποτελούν ένα από τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 1995.

3.5 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Το τραγούδι Furusato μεταφέρει ένα ιδεολογικό και συναισθηματικό φορτίο ως υπόβαθρο εννοιών και φιλοσοφικής διάθεσης, καθώς είναι εμπλουτισμένο με εικόνες από την φύση, την ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα και το εκφραστικό ύφος του τοπικού πολιτισμού. Αντανακλά τις βαθύτερες πεποιθήσεις των Ιαπώνων για την σημασία της κατοικίας και την ισχυρή πολιτιστική σύνδεσή τους τους με αυτή. Η πολιτική θέση του Furusato παραμένει επικουρική. Τέλος, φαίνεται πως, το περιεχόμενο του Furusato έχει γίνει σταδιακά αφηρημένο, διότι ταυτίστηκε με την παρακμή της αγροτικής ζωής, και την υποταγή στην θριαμβεύουσα βιομηχανοποίηση που εδραιώθηκε από την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Η σύγχρονη ιδεολογική επιρροή του furusato στηρίζεται στην στοχαστική συνθήκη του «αρχετυπικού τοπίου» (εξιδανικευμένου, αφηρημένου αγροτικού τοπίου). Συνδέεται με το στερεότυπο της ιδεώδους ουτοπικής φύσης και βασίζεται στην διαλεκτική αντίθεση «νεωτερικότητας - προ-νεωτερικότητας». Προκαλώντας ακόμη έντονα νοσταλγικά συναισθήματα, το σύμβολο αυτό είναι πλέον εμπορικό προϊόν και χρησιμοποιείται για την ισχυροποίηση της Ιαπωνικής πολιτιστικής ταυτότητας.

Λεπτομέρεια της αχυρένιας σκεπής των σπιτιών Gassho-Zukuri

Χωριό Ainokura στην περιοχή Gokayama, Ιαπωνία. Το συγκεκριμένο χωριο περιέχει 23 σπίτια τύπου στυλ Gassho-Zukuri όπου διαμένουν μέχρι και σήμερα 60 κάτοικοι.

Χωριό Ogimachi στην περιοχή Shirakawago, Ιαπωνία κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου.

[60] O Bruce Charles “Bill” Mollison (4 Μαϊου 1928 – 24 Σεπτεμβρίου 2016) ήταν ένας Αυστραλιανός ερευνητής, συγγραφέας, επιστήμονας, δάσκαλος και βιολόγος. Το 1981 βραβεύτηκε για την ανάπτυξη και την προώθησε της θεωρίας και της πρακτικής της περμακουλτούρας. Συχνά αναφέρεται ως ο «πατέρας της περμακουλτούρας». Ο David Holmgren (1955) είναι ένας Αυστραλιανός σχεδιαστής περιβάλλοντος, καθηγητής οικολογίας και συγγραφέας. Η Περμακουλτούρα (Permaculture) αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα οικολογικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού το οποίο ο Mollison ανέπτυξε μαζί με τον David Holmgren και το οποίο οραματίστηκαν μαζί ως πολυετής και βιώσιμη μορφή γεωργίας. Το 1974, ο Mollison ξεκίνησε τη συνεργασία του με τον Holmgren και το 1978 δημοσίευσε το βιβλίο Permaculture One, το οποίο εισήγαγε το σύστημα σχεδιασμού στο ευρύ κοινό.

4. PermaCulture (Μονιμη καλλιεργεια και πολιτισμος) «ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑ» Όπως προαναφέρθηκε, το εννοιολογικό υπόβαθρο του τραγουδιού-σύμβολου Furusato προτείνει στον σύγχρονο κάτοικο των πόλεων να αποδράσει από τις μεγαλουπόλεις και να επιστρέψει στη “μητέρα” φύση, στους τόπους και τα τοπία που δημιουργούν ευχάριστα συναισθήματα και διάθεση. Παρόλα αυτά η ιδέα του Furusato είναι ουτοπική καθώς ο άνθρωπος έχει περισσότερες πιθανότητες να εκπληρώσει τα όνειρά του και να καλύψει τις επιθυμίες του στο πλαίσιο του συγχρόνου αστικού περιβάλλοντος. Προκύπτει λοιπόν το εύλογο ερώτημα του πώς μπορεί η σύγχρονη μεγαλούπολη να αποτελέσει ένα οικολογικά ταιριαστό περιβάλλον για τον/την άνθρωπο. Σε αυτό το ερώτημα έρχεται να δώσει απάντηση η πρόταση της περμακουλτούρας. Ο όρος “Περμακουλτούρα” (Μόνιμη καλλιέργεια και πολιτισμός) δημιουργήθηκε απο τους Bill Mollison και David Holmgren[60] με σκοπό να περιγράψει «ένα ενιαίο, εξελισσόμενο σύστημα πολυετών δέντρων και αυτοσυντηρούμενων φυτών και ζώων, χρήσιμων στον άνθρωπο». Ένας πιο ακριβής ορισμός είναι: «Αγροκτήματα συνειδητά σχεδιασμένα, τα οποία μιμούνται τα μοτίβα και τις σχέσεις που υπάρχουν στη φύση, ενώ ταυτόχρονα παράγουν αφθονία τροφής, φυτικών ινών και ενέργειας για την κάλυψη των τοπικών αναγκών.» Ιδανικός στόχος του κινήματος της «περμακουλτούρας» είναι να δημιουργηθεί ένας μόνιμος και βιώσιμος πολιτισμός αναζητώντας συνεχώς τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι, οι καλλιέργειες και κάθε τεχνολογική κατασκευή οργανώνονται και ρυθμίζονται ώστε να αλληλεπικαλύπτονται χωρίς απώλειες και δυσλειτουργίες.

4.1 ΤΟ ΣυΣΤΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ Για την επίτευξη του παραπάνω οράματος, η «περμακουλτούρα» προτείνει κάποιες αρχές σχεδιασμού και ενοποιεί πρωτότυπες, εφαρμόσιμες ιδέες, σχεδιαστικές ικανότητες και τρόπους συλλογικής ζωής που χρειάζεται να συνδυαστούν με σκοπό να πληρωθούν οι ανάγκες των ανθρώπων χωρίς την επιθετική εκμετάλλευση των φυσικών αποθεμάτων ώστε να προστατευθεί, να συντηρηθεί και να ακμάσει το φυσικό κεφάλαιο για τις επόμενες γενιές. Αποτελεί ένα ευφυές μέσο για τον σχεδιασμό, την εγκατάσταση, τη διαχείριση και τη βελτίωση της γης, της οργανικής και βιώσιμης καλλιέργειας, την ανάπτυξη οικοχωριών για ένα βιώσιμο μέλλον που διαχειρίζονται οι άνθρωποι.

Η σύνθετη αυτή προσέγγιση (“Το Λουλούδι της Περμακουλτούρας”) εστιάζει σε κάποιους τομείς της ανθρωπίνης δραστηριότητας στους οποίους απαιτείται μετασχηματισμός, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας παγκόσμιος βιώσιμος πολιτισμός. Περιλαμβάνονται οι ρυθμίσεις στους φυσικούς και τους ενεργειακούς πόρους, όπως επίσης και την ανθρώπινη οργάνωση. Το σπειροειδές εξελικτικό μονοπάτι γνώσης, σχεδιασμού και ανάπτυξης ξεκινάει με τις ηθικές-ιδεολογικές αρχές και χρειάζεται τη σύνδεση αυτών των τομέων, ξεκινώντας από το προσωπικό και το τοπικό επίπεδο, προχωρώντας στο συλλογικό και παγκόσμιο επίπεδο.

4.2 ΤΟ ΔΙΚΤυΟ Η περμακουλτούρα (μόνιμη καλλιέργεια και πολιτισμός) χρειάζεται ένα δίκτυο αφοσιωμένων πολιτών και ομάδων το οποίο μοιράζεται σχεδιαστικές λύσεις και εφαρμογές συμβάλλοντας σε ένα βιωσιμότερο αυτορρυθμιζόμενο μέλλον. Έτσι, συνεργάζονται επιτυγχάνοντας μικρές τοπικές αλλαγές που άμεσα ή έμμεσα επηρεάζουν τη δράση στα πεδία της βιώσιμης ανάπτυξης, της οργανικής καλλιέργειας, της κατάλληλης τεχνολογίας[61] και του σχεδιασμού των κοινοτήτων.

4.3 εμποδια για τη διαδοση της μεθοδου Permaculture Η ιδεώδης οικολογική ανάπτυξη που υπόσχονται οι αρχές της περμακουλτούρας δεν είχαν σοβαρό αντίκτυπο στις δυτικές κοινωνίες τις τελευταίες δεκαετίες. Το πρόβλημα αυτό εδράζεται σε πολλά και σύνθετα αίτια, όπως η υπερίσχυση του επιστημονικού πολιτισμού του αναγωγισμού[62], ο κυρίαρχος πολιτισμός του θεαματικού καταναλωτισμού, καθώς και οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ελίτ που επιβάλλουν ένα διαφορετικό μοντέλο λειτουργίας των κοινωνιών. Η τεχνολογική ανάπτυξη φαίνεται να προσφέρει περισσότερες θέσεις εργασίας, στην βιομηχανική γεωργία αυξάνοντας έτσι το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), δεν λαμβάνει όμως υπόψη την συνεχή μείωση του δείκτη της ευημερίας. Ο David Holmgren αναφέρει περιπαιχτικά ότι «το κίνητρο της ύπαρξης δυνατοτήτων εργασίας και προσωπικής ευημερίας στις ραγδαία αναπτυσσόμενες πόλεις, λειτουργεί σαν καρότο που δελεάζει τους αγρότες να μετακομίσουν στις πόλεις». Αυτή η αποτυχία των, θεωρητικών της οικολογίας, της απο-ανάπτυξης και της πολιτικής οικολογίας να μεταφέρουν το μήνυμα της εξάντλησης των φυσικών πόρων και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, έχει αποκλείσει τους πολίτες από κάθε είδος αντίδρασης ώστε να αναπτύξουν αυτάρκεις τρόπους ζωής και έχει συμβάλλει στην εξουδετέρωση πολιτικών τακτικών που θα μπορούσαν να επιταχύνουν τις απαραίτητες ριζοσπαστικές προσαρμογές. Η πληθώρα καινούργιων και φτηνών καταναλωτικών αγαθών έχει φέρει τον καταναλωτισμό σε σημείο κορεσμού, ενώ την ίδια στιγμή οι μετρήσεις της κοινωνικής ευημερίας, συνεχίζουν να υποχωρούν μετά από την κορύφωσή τους στη δεκαετία του ‘70. Η σιωπηρή αποδοχή της οικονομικής ανάπτυξης με κάθε κόστος και η επικράτηση των συμφερόντων των εταιριών και των κυβερνήσεων, που θα χάσουν τη δύναμή τους από μια τέτοια μετάβαση, κάνει ξεκάθαρη τη ριζοσπαστική πολιτική φύση της περμακουλτούρας.

[61] Appropriate technology: Ιδεολογικό κίνημα που υποστηρίζει την μικρής κλίμακας, αποκεντρωμένη, ενεργειακά αποδοτική, ανθρωποκεντρική και τοπικά παραγόμενη τεχνολογία. (πηγή: wikipedia.org) [62] Αναγωγισμός: Προσέγγιση της μελέτης ενός συστήματος αποκλειστικά με αναγωγή του στα δομικά του μέρη. (πηγή: wikipedia.org)

4.4 ΘΕΜΕΛΙωΔΕΙΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Η περμακουλτούρα βασίζεται σε κάποιες θεμελιώδεις παραδοχές που είναι σημαντικές τόσο για την κατανόηση όσο και την αξιολόγηση της. • Οι άνθρωποι των πόλεων, αν και άπειροι, άμαθοι, στα ζητήματα των φυσικών σχέσεων, υπόκεινται στους ενεργειακούς νόμους που ορίζουν την εξέλιξη του υλικού κόσμου, την εξέλιξη, δηλαδή, της ζωής. • Η εξόρυξη άνθρακα και πετρελαίου κατά τη βιομηχανική εποχή επέτρεψε την ανεπανάληπτη παραγωγή αγαθών και την κατάκτηση ενός γενικού επιπέδου υλικής και πνευματικής ζωής με αποτέλεσμα την αύξηση του παγκοσμίου πληθυσμού, την άνθιση της τεχνολογίας και κάθε άλλου απαραίτητου χαρακτηριστικού των σύγχρονων δυτικών, κυρίως, κοινωνιών. • Η περιβαλλοντική κρίση είναι γεγονός σε ολόκληρο τον πλανήτη και απορρυθμίζει την ευμάρεια της σύγχρονης παγκόσμιας βιομηχανικής κοινωνίας. Το επίπεδο της κοινής ζωής όσο και η ίδια η επιβίωση του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού, απειλούνται. • Η τάση αυτή φαίνεται πως θα προξενήσει άμεσες και μακροπρόθεσμες επιδράσεις στις βιομηχανικές κοινωνίες υπονομεύοντας ουσιαστικά την βιοποικιλότητα[63]. Πρόκειται να προκαλέσει πολύ μεγάλης έκτασης κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές. • Η εξάντληση των ορυκτών καυσίμων στο διάστημα των δύο επομένων γενεών θα επιβάλλει τη σταδιακή επιστροφή στις συμβιωτικές-οικολογικές αρχές με στόχο τη διατήρηση και προστασία της φύσης, την υιοθέτηση των τεχνολογιών ανάκτησης ανανεώσιμης ενέργειας και την ακριβή διαχείρηση των αποθεμάτων. Η θεωρία της «Permaculture» βασίζεται στην υπόθεση της προοδευτικής μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και των υπολοίπων φυσικών πόρων και στην αναπόφευκτη ελάττωση του ανθρωπίνου πληθυσμού. Αποκαλείται και «μέλλον της ενεργειακής επιβράδυνσης» για να τονιστεί ο ουσιαστικός ρόλος της ενέργειας στην εξέλιξη του ανθρώπου, και η αναγκαία «πτώση», «συρρίκνωση» της κατανάλωσής της. Φυσικά, ο πλανήτης έχει επηρεαστεί από την ανθρώπινη «ενεργειακή επιτάχυνση», δημιουργώντας μια επικίνδυνη υποθήκη για το μέλλον, όπως συνέβη συχνά, σε κάθε περίοδο της ιστορίας. Αν αποδεχτούμε άκριτα αυτό το μέλλον σαν αναπόφευκτο, θα υποστούμε τις συνέπειες της απάνθρωπης απληστίας, της αλαζονικής άγνοιας. Διαφορετικά, πρέπει να ρυθμίσουμε και να σχεδιάσουμε συλλογικά την δημιουργική προσαρμογή μας στους φυσικούς κανόνες.

[63] Βιοποικιλότητα, ή βιολογική ποικιλότητα, ονομάζεται κυρίως το σύνολο των γονιδίων, των βιολογικών ειδών, και των οικοσυστημάτων μιας περιοχής. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη γη είναι το αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων εξελικτικής ιστορίας. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BA% CE%B9%CE%BB%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1)

4.5 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ: αξια και λειτουργικη σημασια Η περμακουλτούρα στηρίζεται σε συστατικές αρχές οι οποίες προήλθαν και προτάθηκαν τόσο από τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος όσο και των προβιομηχανικών βιώσιμων κοινωνιών μικρών μεγεθών με σκοπό να βελτιωθεί η ιδανική χρήση της γης και των υπολοίπων φυσικών πόρων. Πρόκειται για συνοπτικές δηλώσεις ή συνθήματα και χωρίζονται σε ηθικές και σχεδιαστικές. Ενδείκνυται να δοκιμάζονται και να εφαρμοζόνται στον προσωπικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό συλλογικό επαναπρογραμματισμό των ανθρώπων.

4.5.1 ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΜΑΚΟυΛΤΟυΡΑΣ Για να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη επιβίωση του παρόντος πολιτισμού και συνεπώς η ανθρωπότητα, η ομάδα της περμακουλτούρας πρότεινε ηθικές αρχές οι οποίες χρειάζεται να «λειτουργούν σαν περιορισμοί στα ένστικτα της επιβίωσης και σε άλλες εγωιστικές, προσωπικές και κοινωνικές κατασκευές που τείνουν να καθοδηγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά σε κάθε κοινωνία»[64]. Προτείνονται ως κοινωνικά εξελισσόμενοι μηχανισμοί οι οποίοι συμβάλλουν στην αντίληψη των μακροπρόθεσμων συνεπειών των πράξεών μας. Οι ηθικές αρχές συναποτελούνται από τρία γενικά αξιώματα: 1. Τη φροντίδα για τη γη και το φυσικό περιβάλλον, 2. τη φροντίδα για τους ανθρώπους σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο και 3. τη δίκαιη κατανομή που θέτει τα όρια στην κατανάλωση και την αναπαραγωγή. Ας σημειωθεί πως οι ηθικές αξίες υιοθετήθηκαν από παλαιότερους θρησκευτικά ορισμένους πολιτισμούς, φυλές περιορισμένες σε χώρο και χρόνο. Αυτοί οι πολιτισμοί έζησαν σε σχετική ισορροπία με το περιβάλλον τους και επιβίωσαν αρκετά σε σχέση με τους εξαρτημένους και σπάταλους ενεργειακά πολιτισμούς που εξαλείφθηκαν ραγδαία.

3.5.2 ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Οι αρχές της περμακουλτούρας ορίζονται και οριοθετούνται από τη σύγχρονη επιστήμη της οικολογίας και ειδικότερα τον κλάδο που ονομάζεται «οικολογία των συστημάτων», καθώς και από άλλες ερευνητικές επιστημονικές περιοχές όπως είναι η «γεωγραφία των τοπίων» και η «ηθο-βιολογία». Οι σχεδιαστικές αρχές προκύπτουν από έναν τρόπο αντίληψης και απόδειξης του κόσμου που συχνά περιγράφεται ως «Ανάλυση Συστημάτων». Ο David Holmgren υποστηρίζει

[64] Holmgren, D. (2002), Permaculture Principles & Pathways Beyond Sustainability, (μτφρ) Φ. Παραθυρόφυλλος, Χ. Λύτρα, ΟΜΑΔΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ (2016)

ότι οι αρχές της περμακουλτούρας, τόσο οι ηθικές όσο και οι σχεδιαστικές λειτουργούν παντού γύρω μας καθώς η απουσία τους ή η λειτουργική σύγκρουσή τους με τον σύγχρονο βιομηχανικό πολιτισμό δεν ακυρώνει την σημασία της πορείας μας προς ένα μέλλον χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας. Οι γενικές και ειδικές σχεδιαστικές αρχές έχουν δημιουργηθεί για να κατευθύνουν την επιλογή, την ανάπτυξη και την κριτική των πρακτικών εφαρμογών, να χρησιμοποιήσουν σωστά τη θεωρία στη σχεδίαση λειτουργικών συστημάτων, καθώς επίσης να διανείμουν τα αποτελέσματα των εφαρμογών σε μια προσιτή οπτική, προφορική εκφραστική μέθοδο για όλους. Κάθε μία από τις 12 σχεδιαστικές αρχές είναι μια δήλωση θετικής πράξης με το δικό της εικονίδιο, που λειτουργεί σαν οπτική γραφική υπενθύμιση και κωδικοποίηση των περιεχομένων της κάθε αρχής.

ΠΡΩΤΗ ΑΡΧΗ: ΠΑΡΑΤΗΡΗΣη ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣη Η πρώτη αρχή βασίζεται στον καλό σχεδιασμό ο οποίος εξαρτάται από την αρμονική σχέση μεταξύ της φύσης και του ανθρώπου. Σε αυτό το σημείο, επιβάλλεται προσεκτική παρατήρηση και μελετημένη αλληλεπίδραση για να προκύψει ο κατάλληλος (σχεδιασμός) που θα εφαρμοστεί. Στόχος λοιπόν της πρώτης αρχής είναι να εξελίξει, συνειδητά και συνεχώς, συστήματα χρήσης και κατοίκησης της γης που μπορούν να υποστηρίξουν ανθρώπους στην εποχή της χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης. Η βιομηχανική κοινωνία εξαρτάται από την υπερβολική συνεχή εισαγωγή ορυκτών καυσίμων, για να παρέχει τρόφιμα και άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Οι σχεδιαστές της περμακουλτούρας παρατηρούν προσεκτικά και αλληλεπιδρούν με σύνεση για να χρησιμοποιήσουν με αποτελεσματικότητα τις ανθρώπινες ικανότητες και να μειώσουν την εξάρτηση από τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργοβόρα τεχνολογία. Σε πιο συντηρητικές και κοινωνικά συμπαγείς αγροτικές κοινωνίες, η ικανότητα ορισμένων μελών τους να παρατηρούν, να συγκρίνουν, να καταγράφουν και να ανα-σχεδιάζουν τις συλλογικές πρακτικές, τόσο στις παραδοσιακές-συμβατικές όσο και τις εξελιγμένες, από γενιά σε γενιά, τεχνικά μεθόδους χρήσης της γης, είναι ουσιώδης τακτική για την εξέλιξη καινούργιων και περισσότερο καταλλήλων συστημάτων. Επιπλέον, σημαντικό χαρακτηριστικό της πρώτης αρχής είναι η δυνατότητα της ανεξάρτητης, διορατικής σκέψης, που συνδέεται άμεσα με την ευέλικτη σχεδίαση νέων λύσεων παρά την συντηρητική κυκλική επανάληψη των ήδη δοκιμασμένων.

[65] Χούμος ονομάζεται (Scheflen 1956) το σύνολο της οργανικής ύλης η οποία βρίσκεται στα επιφανειακά στρώματα του εδάφους και η οποία υποβάλεται σε συνεχείς διεργασίες αποσύνθεσης και σύνθεσης νέων ουσιών. Ο χούμος δημιουργείται από τα φύλλα και τις βελόνες που πέφτουν κάθε χρόνο, τα υπολείμματα κλαδιών και ριζών καθώς και από τα απορρίμματα και υπολείμματα των ζωικών οργανισμών. Την αποσύνθεση των υπολειμμάτων αυτών αναλαμβάνουν διάφοροι μικροοργανισμοί και βακτηρίδια. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%C E%BF%CF%8D%CE%BC%CE%BF%CF%82)

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΡΧΗ: ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΤΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία έχει προκύψει από την κατανάλωση των τεραστίων αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων που δημιουργήθηκαν στον πλανήτη πριν εκατομμύρια χρόνια. Έχοντας χρησιμοποιήσει ένα μεγάλο μέρος αυτού του ενεργειακού πλούτου για την κατάκτηση της ευημερίας μας, αντιμετωπίζουμε πια την ραγδαία μείωση των διαθεσίμων ορυκτών πόρων. Ο σύχρονος τρόπος σπάταλης κατανάλωσης ενέργειας χρειάζεται να αντικατασταθεί από τις νέες τεχνικές ευκαιρίες της συγκομιδής, ανανεώσιμων, πλανητικών ροών ενέργειας, όπως είναι ο ήλιος, ο αέρας, οι απορροές των υδάτων, καθώς και των υπολειμμάτων από τις αγροτικές, τις βιομηχανικές και τις καταναλωτικές δραστηριότητες. Άλλωστε, οι πιο σημαντικοί αποταμιευτήρες μελλοντικής ενεργειακής αξίας περιλαμβάνουν γόνιμο έδαφος υψηλής περιεκτικότητας σε χούμο[65], συστήματα καλλιεργητικών υποβάθρων πολυετούς βλάστησης, κυρίως δέντρων που δίνουν τροφή και άλλους πολύτιμους πόρους, λίμνες, δεξαμενές και παθητικά ηλιακά κτίρια. Εκτός από την ανάγκη να προσανατολίσουμε τη χρήση της τεχνολογίας για τη χρήση νέων φυσικών πόρων, η τεχνολογική καινοτομία είναι από μόνη της μια γεννήτρια πλούτου που θα ενισχυθεί σταδιακά συνεισφέροντας ιδιαίτερα στην μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Είναι γεγονός ότι υπάρχει περιορισμένος χρόνος για να συλλέξουμε και να αποθηκεύσουμε ενέργεια πριν η εποχιακή ή περιοδική αφθονία περιοριστεί ή τερματιστεί.[66]

ΤΡΙΤΗ ΑΡΧΗ: Η εξασφαλιση της σοδειας Προτείνεται ο σχεδιασμός ενός αυτοδύναμου συστήματος σοδειάς που μπορεί να υποστηρίξει τόσο μικρές ομάδες όσο και ολόκληρες κοινότητες με την χρήση ενέργειας που έχει αποθηκευτεί αποτελεσματικά, αλλά και με σκοπό να συλλεχθεί ακόμα περισσότερη. Η συνεχής έρευνα για νέους τρόπους οικολογικής ρύθμισης καλλιέργειας, θα σημάνει την επιτυχή μετάβαση από την ανάπτυξη στην απο-ανάπτυξη[67]. Χωρίς άμεσες, επαρκείς και πραγματικά χρήσιμες σοδειές, οτιδήποτε σχεδιάζουμε και αναπτύσσουμε θα [66] Holmgren, D. 2015. “Οι αρχές της περμακουλτούρας”, (μτφρ) Φ. Παραθυρόφυλλος, Χ. Λύτρα, Επιμέλεια: Ε. Συμεωνίδου, ελεύθερη διανομή [67]Η αποανάπτυξη («décroissance» στα γαλλικά) ξεκίνησε στις αρχές του 21ου αιώνα σαν μια πρωτοβουλία για την εθελοντική συρρίκνωση της παραγωγής και της κατανάλωσης με στόχο την κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα. Γρήγορα έγινε ένα σύνθημα ενάντια στην οικονομική ανάπτυξη (Bernard et al· 2003) και εξελίχθηκε σε ένα κοινωνικό κίνημα. (http://www.enallaktikos.gr/ar503el_ti-einai-i-apoanaptyksi.html)

τείνει να εξαντληθεί ενώ τα ρυθμισμένα σωστά προγράμματα πρώτων υλών και καλλιεργητικών μεθόδων που πράγματι παράγουν άμεση επαρκή σοδειά θα πολλαπλασιάζονται. Το αυθεντικό όραμα της περμακουλτούρας, στις αστικές εκτάσεις καλλιεργειών που παρέχουν αφθονία τροφίμων και άλλων χρήσιμων και όχι αποκλειστικά διακοσμητικών φυτών, παρέχει μία λύση σε αυτή την δυσλειτουργική πλευρά του αστικοποιημένου πολιτισμού.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΑΡΧΗ: Αυτορυθμιση και ανατροφοδοτηση Η πρόταση επισημαίνει τη σημασία του περιορισμού κάθε ανεπιθύμητης εξέλιξης ή συμπεριφοράς, έξω από τα όρια των αυτορρυθμιζομένων προϋπολογισμών του σχεδιασμού της περμακουλτούρας. Ειδικότερα, προτείνει το σχεδιασμό απλών ή συνθετοτέρων συστημάτων που είναι επαρκώς αυτορρυθμιζόμενα, ώστε να μειωθεί η απαιτουμένη πρόσθετη εργασία κάθε διορθωτικής διαχείρισης. Αυτά τα σχεδιασμένα συστήματα ανταπόκρισης αποτελούν το «Ιερό Δισκοπότηρο» της περμακουλτούρας διότι κάθε ιδανικός στόχος μπορεί να αποκλείνει ή να μην επιτευχθεί ποτέ πλήρως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αρχής, είναι η χρήση ανθεκτικών, ημιάγριων και αυτο–παραγώμενων φυτικών ποικιλών και κτηνοτροφικών ειδών ζώων, έναντι των ζώων που εκτρέφονται και εξαρτώνται πλήρως από τους ανθρώπους. Σε μεγαλύτερη κλίμακα εφαρμογής, οι αυτοδύναμοι αγρότες αναγνωρίζονταν κάποτε ως οι πρωτοπόροι της πρωτογενούς παραγωγικής βάσης μιας ισχυρής και ανεξάρτητης χώρας. Με τις σημερινές παγκοσμιοποιημένες αλληλεξαρτώμενες μη αυτοδύναμες οικονομίες, η παραγωγική αστάθεια του πρωτογενούς τομέα αποτελεί κύριο σύμπτωμα των εθνικών οικονομιών και οι επιπτώσεις αυτής της αστάθειας εξαπλώνονται ραγδαία προσβάλλοντας τοπικές οικονομίες σε όλον τον πλανήτη. Η ανάγκη της επαναφοράς της γεωγραφικής παραγωγικής αυτοδυναμίας τόσο στο επίπεδο των πρωτογενών οικονομικών στοιχείων όσο και κάθε ολοκληρωμένου παραγωγικού συστήματος αυξάνει την ανθεκτικότητα. Παράλληλα, οι φυσικοί οργανισμοί και οι άνθρωποι χρειάζεται να προσαρμοστούν στην ανάδραση των συστημάτατων μεγάλης κλίμακας και των εκφράσεών τους στη φύση και στις ανθρώπινες κοινότητες, αναπτύσσοντας την απαραίτητη ανταπόκριση για την επιβίωσή τους. Τα καγκουρό, για παράδειγμα εγκαταλείπουν τα έμβρυά τους εφόσον οι εποχιακές συνθήκες δεν είναι οι κατάλληλες και κινδυνεύουν. Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες έχει επιβληθεί υψηλότατος βαθμός οικονομικής εξάρτησης ελεγχόμενος από απομακρυσμένα, συστήματα πρόβλεψης και ρύθμισης των καθημερινών και των μακροπρόθεσμων επιθυμιών από εξωτερικούς ρυθμιστές, χάνοντας έτσι ένα σημαντικό βαθμό οικονομικής ελευθερίας. Η λύση που προτάσσει η 4η αρχή προκειμένου να εμποδιστεί η υπερεκμετάλλευση εδαφών και οικονομιών, είναι η ανάπτυξη κοινωνικής συμπεριφοράς και κουλτούρας σκέψης και συμμετοχής, που να συντονίζονται γρήγορα ή ακαριαία με τα σήματα και τις ρυθμίσεις ανάδρασης της φύσης. Η διορθωτική ανάδραση πρέπει να είναι καλά μελετημένη και πολιτικά

στοχευμένη ώστε να επιφέρει διορθωτικά αποτελέσματα όχι όμως πέρα από τα όρια αντοχής, ώστε να κάνει ζημιά στην ανάπτυξη του συστήματος. Για παράδειγμα, η συλλογή του βρόχινου νερού και η κατανομή μέρους του για οικιακή χρήση δημιουργεί το αίτημα ρύθμισης της ποσότητας, των ορίων, που τίθενται για παράλληλη χρήση ποσοτήτων για καλλιέργειες. Ο πλανήτης Γη είναι το αρχετυπικά αυτορρυθμιζόμενο, ολοκληρωμένο συμβιωτικό σύστημα, που υποστήριξε την εξέλιξη της ζωής και τροφοδοτεί την συνέχειά της.

ΠΕΜΠΤΗ ΑΡΧΗ: Χρησιμοποιηστε σωστα τις ανανεωσιμες πηγες Οι ανανεώσιμες πηγές (αέρας, ήλιος, ποτάμια, κύματα) έχουν τη δυνατότητα να ανανεώνονται και να αποδίδουν τα μέγιστά τους από κυκλικές φυσικές διεργασίες σε τακτικές χρονικές περιόδους, χωρίς την ανάγκη εισροών. Γι’ αυτό το λόγο, ο σχεδιασμός βοηθά στη βέλτιστη χρήση των ανανεώσιμων φυσικών πηγών για τη διαχείριση και συντήρηση της παραγωγής, της συγκομιδής και της κατανάλωσης, ακόμα και αν κάποιες φορές απαιτείται η βοηθητική χρήση και κάποιων μη-ανανεώσιμων πηγών για τη λειτουργία των συστημάτων της περμακουλτούρας. Για παράδειγμα, σε όλα τα δάση απομένει ως πλεόνασμα, ξύλο χαμηλής αξίας, παράπλευρο προϊόν της σχεδιασμένης βιώσιμης διαχείρισης το οποίο στην κατάλληλη εποχή (όταν έχει στεγνώσει από τον ήλιο) μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν τοπική πηγή θέρμανσης και μαγειρέματος σε καλά σχεδιασμένες συσκευές καύσης. Οι ανανεώσιμες υπηρεσίες (ή παθητικές λειτουργίες) είναι αυτές που χρησιμοποιούμε από τα φυτά, τα ζώα, το έδαφος και το νερό χωρίς να καταστρατηγούμε την σχεδιασμένη οριακή χρήση τους. Η τεχνική πολυπλοκότητα και η κατάχρηση ενέργειας του ηλεκτρικού στεγνωτήρα για την απλή φυσική διαδικασία στεγνώματος των ρούχων υπενθυμίζει ότι πολλές απλές λειτουργίες, έχουν συνδεθεί με τη χρήση ποσότητας μη ανανεώσιμης ενέργειας σε μη βιώσιμες εφαρμογές. Ένα από τα σχέδια της permaculture προτείνει την χρήση ζώων (κότες ή γουρούνια) για την προετοιμασία του εδάφους πριν τη φύτευση χωρίς την χρήση τρακτέρ ή άλλων μηχανικών εργαλείων, όπως επίσης βιομηχανικών λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων. Ο σχεδιασμός permaculture βασίζεται επίσης στην εύλογη χρήση φυσικών υπηρεσιών προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι καταναλωτικές μας απαιτήσεις σε πόρους και υποστηρίζει τις αρμονικές δυνατότητες αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης. Τέλος, σημαντικός παράγοντας αυτής της αρχής ότι η προσπάθεια πλήρους επιβολής του ανθρώπου στη φύση μέσα από τη χρήση των πόρων και της τεχνολογίας δεν είναι μόνο δαπανηρή, αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μια σπείρα παρέμβασης και υποβάθμισης σε βιολογικά συστήματα και διαδικασίες.

ΕΚΤΗ ΑΡΧΗ: ΜΗΝ ΠΑΡΑΓΕΤΕ ΣΚΟυΠΙΔΙΑ

Χρειάζεται να συνδυαστούν οι παραδοσιακές αξίες της λιτότητας (λιτή αφθονία) και της φροντίδας (μέριμνας) για τη συλλογική χρήση υλικών αγαθών, η τεχνική προοπτική διαχείρισης των αποβλήτων (επανάχρηση, μείωση, αξιολόγηση, ανακύκλωση) σαν οικονομικούς πόρους. Για παράδειγμα, ο γαιοσκόληκας, ζει καταναλώντας φυτικά υπολλείματα (απόβλητα), τα οποία μετασχηματίζει σε χούμος (φυτικό φυσικό λίπασμα από αποσύνθεση φύλλων) που εμπλουτίζει το έδαφος. Ο γαιοσκόληκας σαν όλους τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς αποτελεί μέρος ενός φυσικού συστήματος σχέσεων όπου το υπόλλειμμα από ένα μικρο-σύστημα είναι η τροφοδοσία κάποιου άλλου. Οι βιομηχανικές παραγωγικές λειτουργίες που υποστηρίζουν τη σύγχρονη οικονομία είναι ένα μοντέλο εισόδου-εξόδου, στο οποίο τα φυσικά υλικά (ορυκτά, πρώτες ύλες, νερό) και η ενέργεια εισάγονται και συνδυάζονται και εξάγονται όλα τα καταναλωτικά προϊόντα και οι υπηρεσίες. Συνεπώς προτείνεται ο καλύτερος δυνατός σχεδιασμός της γραμμής παραγωγής ώστε να μειωθούν εντελώς η μόλυνση και τα σκουπίδια. Η εξεύρεση καινοτόμων και δημιουργικών τρόπων παραγωγής για να επιτυγχάνουμε τα ιδανικά αποτελέσματα αφθονίας και οικονομίας αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά του σχεδιασμού της περμακουλτούρας.

ΕΒΔΟΜΗ ΑΡΧΗ:Σχεδιασμος απο το προτυπο προς τις λεπτομερειες Η ανάλυση των κοινών χαρακτηριστικών των προτύπων, που υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον και τον ειδικό δυτικό πολιτισμό, χρειάζεται να ενταθεί και να συστηματοποιηθεί ούτως ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σχεδιασμό διαφορετικού συστήματος σχέσεων. Ο ιστός της αράχνης, με το ωμόκεντρο και ακτινωτό σχέδιο του, αποτελεί ένα πρότυπο, άσχετα με το αν οι λεπτομέρειες κάθε ιστού ποικίλουν. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η εύρεση του καταλλήλου προτύπου συμβάλλει στη δια-λειτουργικότητα πολύπλοκων συστημάτων διότι, συνήθως πολλά συστήματα εδράζονται σε πρότυπα απλούστερων συστημάτων και στη συνέχεια εξειδικεύονται σε ειδικές σχεδιαστικές λεπτομέρειες. Το δασικό μοντέλο, όπως επίσης η δασική κηπουρική, η αγρο-δασοκομία, η συμβατική δασοκομία γύρω από ένα αγροτόσπιτο για να λειτουργήσουν ακριβώς συνθετικά ως σειρά εξέλιξης από τα στοιχεία και υποσυστήματα σε ένα ολοκληρωμένο λειτουργικό σύστημα αναπτύσσονται από το ενιαίο πρωτογενές πρότυπο προς τις λεπτομέρειες. Ομοίως, περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως ο ήλιος, ο άνεμος, η πλημμύρα και η φωτιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν τακτικά γύρω από το ίδιο σημείο εστίασης. Έχουν ζωτική σχέση με τη χλωρίδα και τη πανίδα αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής, τα οποία ο/η σχεδιαστής/τρια πρέπει να λάβει ακριβώς υπόψη του. Η χρήση τάφρων και άλλων χωματουργικών εργασιών προκειμένου να διανεμηθεί και να κατευθυνθεί το νερό που απορρέει πρέπει να βασιστεί σε πρότυπα φυσικής κίνησης του νερού που υπάρχουν στη περιοχή.

ΟΓΔΟΗ ΑΡΧΗ: Ενσωματωση αντι για διαχωρισμο Στο φυσικό περιβάλλον, οι αλληλο-συνδέσεις και οι διεργασίες που εκτελούνται από κάθε συμβιωτικό οργανισμό, αποτελούν ζωτικούς συνθετικούς παράγοντες για την σωστή λειτουργία ενός οικοσυστήματος. Ο σχεδιασμός ενός λειτουργικού αυτορρυθμιζομένου συστήματος που παράγει, προστατεύει, χρησιμοποιεί και διανέμει τα δευτερεύοντα στοιχεία του ώστε να καλύπτει τις ανάγκες του και δέχεται τα προιόντα των υπολοίπων στοιχείων για επεξεργασία, είναι ουσιώδης. Για να μπορέσει ένας/μία σχεδιαστής/τρια να δημιουργεί τέτοια ολοκληρωμένα συστήματα, οφείλει να έχει μια ευρεία αντίληψη της ποικιλίας των δυνατών διασυνδεδεμένων στοιχείων σε κλίμακα και επίπεδο, ούτως ώστε να προβλέψει και να οργανώσει πλήρεις αποτελεσματικές οικολογικές σχέσεις. Είναι λοιπόν πιθανότερο να αναπτυχθεί ένας υψηλότερος βαθμός ενοποίησης και αυτορρύθμισης με την σωστή τοποθέτηση φυτών, ζώων, χωματουργικών εργασιών, νερού, ενεργειακής τροφοδοσίας και άλλων υποδομών, έτσι ώστε χωρίς να χρειάζεται η συνεχής επιτήρηση του ανθρώπου να υπάρξουν αποτελέσματα ελάχιστης ή μηδενικής σπατάλης ή ενεργειακών απωλειών. Για παράδειγμα, ποώδη και ξυλώδη ζιζάνια σε βοσκοτόπους συχνά συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του εδάφους, την βιοποικλότητα. Κατόπιν, η κυκλική βόσκηση μπορεί συχνά να ελέγξει αυτά τα είδη ζιζανίων χωρίς να τα εξαφανίσει ώστε να χαθεί εντελώς η συμβιωτική συνθήκη. Συνοψίζοντας, ο κατάλληλος σχεδιασμός αυτορρυθμιζομένων συστημάτων βασίζεται στην σπουδαιότητα και την ακριβή ανάπτυξη σχέσεων, γι’ αυτό η πρακτική της περμακουλτούρας προϋποθέτει ότι κάθε συνεργαζόμενο στοιχείο εκτελεί πολλαπλές λειτουργίες και κάθε σημαντική λειτουργία υποστηρίζεται από πολλά στοιχεία.

ΕΝΑΤΗ ΑΡΧΗ: Μικρες αργες λυσεις Ορισμένες λειτουργίες των σχεδιαστικών συστημάτων χρειάζεται να εφαρμόζονται σε μια μικρότερη κλίμακα, διότι είναι ενεργειακά αποδοτικότερο για αυτές τις δραστηριότητες. Η ανθρώπινη κλίμακα και παραγωγική ικανότητα μιας περιοχής ή έκτασης πρέπει να είναι το μέτρο σύγκρισης για, μια δημοκρατική κοινότητα αλλά και μια βιώσιμη κοινωνία. Η διατήρηση της αυτάρκειας, το να καλλιεργούμε την τροφή, να επιδιορθώνουμε χαλασμένες συσκευές, να διατηρούμε την υγεία μας, αποτελεί μια απλή εφαρμογή της αρχής της περμακουλτούρας, όπως επίσης και η διανομή-επεξεργασία-συντήρηση των προϊόντων από μικρές τοπικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η αυξανόμενη κινητικότητα υλικών, πληροφοριών και ανθρώπων αποδυναμώνουν ολοένα και περισσότερο τις τοπικές κοινωνίες και αυξάνουν συνεχώς τις απαιτήσεις για ενέργεια. Πολλά πρακτικά παραδείγματα συμφωνούν και αποδεικνύουν την φυσική μας έλξη

προς τις εντατικές τεχνικές διαδικασίες ταχείας απόδωσης και τα συστήματα καλλιεργειών μεγάλης κλίμακας. Για παράδειγμα, η γρήγορη ανταπόκριση των καλλιεργειών σε διαλυτά λιπάσματα είναι συχνά μικρής διάρκειας. Τα περιτώμματα των ζώων, το κομπόστ (οργανικά υπολλείμματα) και τα φυσικά ανόργανα συστατικά παρέχουν, σε γενικές γραμμές μια πιο ισορροπημένη και μεγάλης διάρκειας θρέψη των φυτών. Επίσης, στη δασοπονία, τα δέντρα γρήγορης ανάπτυξης, ζούνε συχνά λίγα χρόνια, ενώ μερικά πιο χρήσιμα δέντρα, φαινομενικά, αργής ανάπτυξης, επιταχύνουν και πολλές φορές ξεπερνάνε τα είδη γρήγορης ανάπτυξης τη δεύτερη ή την τρίτη δεκαετία της ζωής τους.

ΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΤΕ Το διαφορετικο Η πηγή της εξελισσόμενης πολυπλοκότητας των συστημάτων, δηλαδή η προσαρμογή και η ποικιλία στις φόρμες, στις λειτουργίες και στις αλληλεπιδράσεις στη φύση και στην ανθρωπότητα, πρέπει να εκληφθεί ως ένα αποτέλεσμα ισορροπίας. Είναι τώρα ευρέως αποδεκτό ότι η μονοκαλλιέργεια είναι η κύρια αιτία της ευπάθειας στα παράσιτα και στις αρρώστιες και οδηγεί στην εκτεταμένη χρήση τοξικών χημικών και ενέργειας για τον περιορισμό τους. Η πολυκαλλιέργεια είναι μία από τις πιο σημαντικές και ευρέως αναγνωρισμένες εφαρμογές της χρήσης της ποικιλίας για να μειώσει την ευπάθεια στα παράσιτα, στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και στις διακυμάνσεις της αγοράς. Η πολυκαλλιέργεια μειώνει επίσης την εξάρτηση από τα συστήματα των αγορών, και ενισχύει την αυτάρκεια των νοικοκυριών και των κοινοτήτων παρέχοντας ένα ευρύ πεδίο από αγαθά και υπηρεσίες. Εντούτοις, η πολυκαλλιέργεια δεν αποτελεί την μοναδική εφαρμογή αυτής της αρχής. Η περμακουλτούρα στοχεύει στη διατήρηση τόσο των ζωντανών όσο και των τεχνητά δομημένων δομών, της ποικιλίας των διάφορων ειδών και πληθυσμών. Ακόμα και η διατήρηση των γλωσσών και των πολιτισμών της γης είναι τόσο σημαντική όσο η διατήρηση της βιοποικιλότητας.

ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: Διερευνηση και εκτιμηση των οριων

Το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον ορίζεται και διαμορφώνεται από φυσικά όρια, όπως π.χ. σε κάθε επίγειο οικοσύστημα, το ζωντανό χώμα που μπορεί να έχει βάθος μόνο μερικά εκατοστά, είναι ένα όριο ή μία διεπαφή μεταξύ των ανόργανων στοιχείων της γης και την ατμόσφαιρα. Επίσης, τα ρηχά νερά επιτρέπουν την διείσδυση του ηλιακού φωτός που ενισχύει την ανάπτυξη φυτών και άλγης, δημιουργώντας περιοχές όπου μπορούν να τραφούν ζώα και πουλιά. Το φρέσκο νερό από το ποτάμι περνάει πάνω από το πιο βαρύ αλμυρό θαλασσινό νερό και πηγαινοέρχεται με την παλίρροια, ανακατανέμοντας θρεπτικά συστατικά και τροφή για την ακμάζουσα τοπική χλωρίδα και πανίδα. Έτσι είναι πιθανότερο να επιτύχει ή να προσαρμοστεί σωστά ένας σχεδιασμός, εφόσον λαμβάνει αυτά τα φυσικά όρια σαν ευκαιρίες παρά σαν ένα πρόβλημα. Ο φυσικός σχεδιασμός της περμακουλτούρας οφείλει να συμπεριλάβει-χειριστεί τα φυσικά όρια του πλανήτη, να αποβάλει το αρνητικό νόημα που συνδέεται με τη λέξη «σύνορα» και έτσι να αυξήσει την παραγωγικότητα και τη σταθερότητα κάθε σχεδιασμένου εύθραυστου συστήματος. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια σε χαντάκια καθώς και η καλλιέργεια δέντρων σε σειρά μπορούν να εκληφθούν σαν συστήματα όπου αυξάνοντας τα όρια μεταξύ του αγρού και του δάσους, έχουμε συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας.

ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΑΡΧΗ: Δημιουργικη χρηση και ανταποκριση σε αλλαγες Σχεδιασμός σημαίνει θέληση για την αλλαγή με σκόπιμο και συνεργατικό τρόπο καθώς και δημιουργική ανταπόκριση και προσαρμογή στις μακροπρόθεσμες αλλαγές μεγάλης κλίμακας οι οποίες είναι πολλές φορές πέρα από τον έλεγχο των ανθρώπων. Ο σπόρος μέσα στο χώμα που φέρει τη δυνατότητα της αναγέννησης μετά από μια φυσική καταστροφή ή μια αλλαγή χρήσης της γης περιέχει την ασφάλεια-διαβεβαίωση για την επανεγκατάσταση του συστήματος στο μέλλον. Κάθε οργανωτική και κοινωνική αλλαγή μπορεί να αντιμετωπιστεί δημιουργικά. Η περμακουλτούρα αναφέρεται και εκθειάζει την ανθεκτικότητα στην συνεργασία των φυσικών ζωντανών συστημάτων και του ανθρωπίνου πολιτισμού, αλλά αυτή η ανθεκτικότητα, παραδόξως, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προσαρμοστικότητα και την αλλαγή.

βιβλιογραφια Καρύδης, Δ. Ν. 2008, ΤΑ ΕΠΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ, εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2η έκδοση Ντάφης, Σπ. 2010. Τα δάση της Ελλάδας, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Θεσσαλονίκη. 192 σελ. Holmgren, D. 2015. “Οι αρχές της περμακουλτούρας”, (μτφρ) Φ. Παραθυρόφυλλος, Χ. Λύτρα, Επιμέλεια: Ε. Συμεωνίδου, ελεύθερη διανομή Yokoyama, H. 2018. Mercury Pollution in Minamata. Springer, Singapore Lamarre, T. 2009. The Anime Machine: A Media Theory of Animation, Univ. of Minnesota Press, 1η έκδοση Callavaro, D. 2006. The Anime Art of Hayao Miyazaki, McFarland & Company, Inc., Publishers. ISBN-13:978-0-7864-2369-9, North Carolina. Bigelow, S. J. 2005. Technologies of Perception: Miyazaki in Theory and Practice. Unprinted Master Thesis, York University, Toronto, Ontario. Eckerman, I. 2011. “Bhopal Gas Catastrophe 1984: Causes and Consequences”, Encyclopedia of Environmental Health, Elsevier Science, σελ. 302-316

μελετεσ | αρθρα | διαδικτυο Morrison, L. R. 2013. Home of the Heart: the Modern Origins of Furusato. ICU Comparative Culture No.45, pp. 1-27 Mumcu S., Yilmaz S. 2010. THE LANDSCAPE OF MIYAZAKI; ENVIRONMENTAL CHARACTERISTICS AND MESSAGES, Conference: 1st International Turkey & Japan Environment and Forestry Symposium Vol III, Department of Landscape Architecture, Trabzon, Turkey Anderson, M. J. Miyazaki, Shintoism & Ecology, στο: http://tativille.blogspot.com/2005/06/miyazaki-shintoism-ecology.html, (Σάββατο 4 Ιουνίου 2005) Nakamura, T. 2013. “Hayao Miyazaki’s World” ‘Best of’ Booklet. edited by Bobby Recinos and Hiroshi Kudo, KYUSHU University

Επίσημο site του permaculture magazine: http://www.permaculturemag.gr/ Επίσημο site για την Περμακουλτούρα στην Ελλάδα στο: https://permaculture-greece.org/ Φίλιππα, Χ. Ν., Κηπουπόλεις- Ιστορία από το μέλλον στο: https://parallhlografos.wordpress.com/2011/04/16/%ce%ba%ce%b7%cf%80%ce%bf%cf%85%cf%80%cf%8c%ce%bb%ce%b5%ce%b9%cf%82-%ce%b9%cf%83%cf%84 %ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%bf-%ce%bc%ce%ad%ce%bb%ce%bb%ce%bf%ce%bd/, (16 Απριλίου 2011) Laskow, S., These Utopian City Maps Have Influenced Urban Planners for Over a Century, στο: https://www.atlasobscura.com/articles/these-utopian-city-maps-haveinfluenced-urban-planners-for-over-a-century, (12 Σεπτεμβρίου 2016) Withnall, A., Διαρροή χημικών στο Μποπάλ: 35 χρόνια μετά τα θύματα ακόμα περιμένουν για δικαιοσύνη, (μτφρ) Στεργενάκης Σ. στο: http://pass-world.gr/diarroi-ximikwn-sto-bhopal-35-xronia-meta-ta-thymata-akoma-perimenoun-gia-dikaiosyni/, (18 Φεβρουαρίου 2019) Βικιπαίδεια, Πυρηνικά ατυχήματα στο σταθμό Φουκουσίμα 1 το 2011, στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%B7%CE%BD%CE% B9%CE%BA%CE%AC_%CE%B1%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AE%CE%BC%C E%B1%CF%84%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%BC%CF%8C_%CE%A6%CE%BF%CF%85%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%BC%CE%B1_1_%CF%84%CE%BF_2011, (τελευταία τροποποίηση 7 Ιουλίου 2019) Ρεπορτάζ των Μιχοπούλου Α., Αραβαντινός Μ., Έτσι ξεκίνησαν όλα στις Σκουριές, στο: https://www.koutipandoras.gr/article/etsi-ekinhsan-ola-stis-skoyries, (11 Σεπτεμβρίου 2017) Μπάζου Β., Το χρυσό σκάνδαλο στις Σκουριές, στο: https://www.documentonews.gr/ article/to-xryso-skandalo-stis-skoyries, (18 Σεπτεμβρίου 2017) Encyclopaedia Britannica, Fukushima accident, στο: https://www.britannica.com/event/Fukushima-accident, (20 Απριλίου 2011) Ρέτσιου, Ι. Σ. Μεγάλα Βιομηχανικά Ατυχήματα SEVESO στο: https://www. fire.gr/?p=5147, (13 Ιανουαρίου 2014) Όρος ξενιστής στο: http://www.ygeiaonline.gr/component/k2/item/24857jenisths, (28 Φεβρουαρίου 2012) Encyclopaedia Britannica, Muromachi period στο: https://www.britannica.com/event/Muromachi-period, (20 Ιουλίου 1998) Βικιπαίδεια, Πυρηνικό ατύχημα του Τσέρνομπιλ, στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%B1%C F%84%CF%8D%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A4%CF%83%CE% B5%CF%81%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BB, (τ.τ. 7 Απριλίου 2019) Βικιπαίδεια, Νόστος, στο: https://el.wikipedia.org/ wiki/%CE%9D%CF%8C%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82, (τ.τ 27 Μαΐου 2018)

Βικιπαίδεια, Αποάναπτυξη, στο: https://el.wikipedia.org/ wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE %B7, (14 Μαρτίου 2019)

ερευνητικεσ εργασιεσ Χιώτη Χ., Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη λειτουργία εγκαταστάσεων από τη εξόρυξης και επεξεργασίας χρυσού και κοινωνικές αντιδράσεις στη Β. Χαλκιδική, Επιβλ. Γιώργος Δ. Κόκκορης, Σχολή Περιβάλλοντος, Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, Οκτώβριος 2012

φιλμογραφια Laputa: Castle in the Sky, 1986, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2006), Optimum Releasing. Nausica of the Valley of the Wind, 1984, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2005), Optimum Releasing. Princess Mononoke, 1997, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2006), Optimum Releasing. My Neighbor Totoro, 1988, Directed by Hayao Miyazaki. DVD (release date 2006), Optimum Releasing.

καταλογοσ εικονων [φωτ. εξωφύλλου] https://imgur.com/a/XRAfu#KJ1eMqF [σελ. 5] Totoro. https://www.behance.net/gallery/60255777/Totoro-MyNeighbor-Totoro [σελ.7] Hayao Miyazaki, https://nausicaa.fandom.com/wiki/Hayao_Miyazaki [σελ.9] poster Nausicaä of the Valley of the Wind (1984), https:// studio-ghibli-cinematic.fandom.com/es/wiki/Nausica%C3%A4_of_the_Valley_of_the_Wind_(pel%C3%ADcula) poster Princess Mononoke (1997), https://www.cel-ga.com/home/3121-anime-poster-princess-mononoke.html poster My neighbor Totoro (1988), https://www.newvisiontheatres.com/ film-info/mounds-view-15/my-neighbor-totoro poster Laputa: Castle in The Sky (1986), https://www.amazon.es/Castle-Picture-Book-Hayao-Miyazaki/dp/1421592665 [σελ.10] Satoyama farms, https://n-project-web.jimdo.com/top/satoyama-initiative/ διάφορα πλάνα από Sayama Hills, https://matcha-jp.com/en/5079, https://www.bring-you.info/totoro-forest [σελ.11] Στιγμιότυπα από την ταινία My neighbor Totoro (1988). [σελ.13] Αματεράσου, https://www.behindthename.com/name/amaterasu/images [σελ.14-15] Στιγμιότυπα από τις ταινίες Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) και Princess Mononoke (1997). [σελ.16-19] Στιγμιότυπα από την ταινία Princess Mononoke (1997). [σελ.20,22-24] Στιγμιότυπα από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind (1984). [σελ.26] θύματα του ατυχήματος της Minamata, https://www.japantimes. co.jp/news/2017/02/15/national/social-issues/niigata-minamata-disease-victims-shed-light-stigma-new-book/#.XWZtVOMzbIV [σελ.29] Στιγμιότυπα από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) και από την ταινία Princess Mononoke (1997). [σελ.30-33] Στιγμιότυπα από την ταινία Princess Mononoke (1997). [σελ.35] Έργο Σκουριών, https://www.hellas-gold.com/metalleia/metalleio-xrysou-skouries#photos [σελ.36-39] Στιγμιότυπα της ταινίας Nausicaä of the Valley of the Wind (1984).

[σελ.41] Θύματα του ατυχήματος στο Bhopal, https://www.newsclick.in/ bhopal-gas-tragedy-fight-seek-justice-victims-still / Εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στο Bhopal, https://pandareviewz.com/haunted-places-in-bhopal/ , Πόλη Ōkuma, https://www.businessinsider.com/fukushima-nuclear-disaster-town-japan-reopens-8-years-later-2019-4 / Εγκαταλελειμμένο super-market στη Fukushima, https://petapixel.com/2016/07/13/photographer-sneaks-radioactive-ghost-towns-fukushima/ [σελ.42-43] Στιγμιότυπα από τις ταινίες My neighbor Totoro (1988), Laputa: Castle in The Sky (1986), Nausicaä of the Valley of the Wind (1984). [σελ.44-47] Στιγμιότυπα από την ταινία Laputa: Castle in The Sky (1986). [σελ.48] Στιγμιότυπα από την ταινία Nausicaä of the Valley of the Wind (1984). [σελ.49] Προειδοποίηση για την ατμοσφαιρική μόλυνση στο Seveso , https://www.thoughtco.com/briefing-the-seveso-disaster-1708806 [σελ.50-53] Στιγμιότυπα από την ταινία My neighbor Totoro (1988). [σελ.60] A ward of a Garden City, https://en.wikipedia.org/wiki/ File:Diagram_No.3_(Howard,_Ebenezer,_To-morrow.).jpg [σελ.62-63] Χωριό Ogimachi στην περιοχή Shirakawago, Ιαπωνία https:// www.jnto.go.jp/ph/spot-activity/chubu/gifu/shirakawa-go/ [σελ.64] Σπίτια τύπου Gassho-Zukuri, https://jw-webmagazine.com/ultimate-travel-guide-for-shirakawago-and-gokayama-villages-b7e56b11fd33/ [σελ.65] Λεπτομέρεια σκεπής σπιτιού Gassho-Zukuri, https://stewieoverseas.com/shirakawago-may/ [σελ.66] Χωριό Ainokura, https://jw-webmagazine.com/3-photogenic-villages-and-the-best-photo-spots-in-shirakawago-3786e14ad2bb/ (πάνω), Χωριό Ogimachi, https://jw-webmagazine.com/ultimate-travel-guide-for-shirakawago-and-gokayama-villages-b7e56b11fd33/ (κάτω) [σελ.70] Το Λουλούδι της Περμακουλτούρας, από Holmgren, D. 2015. “Οι αρχές της περμακουλτούρας”, (μτφρ) Φ. Παραθυρόφυλλος, Χ. Λύτρα

Ευχαριστίες: Ιορδάνης Στυλίδης Χαρίλαος Σεϊτανίδης Νίκη Μπάλκα