EUSKERA Eu s k q I t z o i n d i o r e n lqn elo og¡riok Troboiosy oclos de lq ReolAcodemio de lo LenguoVosco T r o v o u xe t o c t e s d e l ' A c o d é m i ed e l o L o n g u eB o s q u e
EUSKALTZAINDIA REALACADEMIADE LA LENGUAVASCA A C A D E M I ED E L A L A N C U EB A S O U E
R.M.AZKUE/ LAUROIKASTOLALEGEZTATU ZENEKO40.URTEURRENA AndresUrrutia lgnac¡oEtxeberria PedroAranburu JaimeMartinez
(Seporoto) 200ó,2 (2.old¡o) 5'l. liburukio BILBO
R. M. AZKUEILAUROIKASTOLA LEGEZTATU ZENEKO 40. URTEURRENA Bilbo, Euskaltzaindiarenegoitz.tt,
2006-x-27
I
I I I b e I c ( e b
( lr
"c
I d q
( ( b
F ll
c li
F I 2
R. M. AZKUE/I1URO IKASTOLA40. URTEURRENA Ongi etorriak! ArulresUrrutía, euskaltzqinburua
Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioko Dresidentea. Lauro Ikastolako presidentea, Lauroko Ikastolako zuzendaria. euskaltzainok, jaun-andreok, arratsalde on, Haste-hastetik adierazi behar dut arratsalde honetan zein pozgarri den niretzat zuek Euskaltzundiarct egoitzan hartzea. Badut horretarako arrazoi franko. Hoden artean ez da labunena ni nel ere Inuro Ikastolako guraso eta kontseilu-errektoreko kide izana, hemen gure artean diren batzuekin batera. Hurrena ere ez da alboratzekoa, aurrekoak eman didalako berebiziko ikuspegia, Lauro proiektuak gizartean duen eragin euskaltzalea ezagutzeko eta horetan partaide izateko. Azkena ere azpimarratzekoa da, ilGstolek eurek ere, eu¡en konfederazioaren bitartez, euskalgintzaren sektore bizi-bizia ordezkatze\ baitute. Ongi etorriak, beraz, Euskaltzaindiaren etxera, zeveÍ etxera. Joanak dira berrogeita !rte ResurrecciónMaria de A¿,taeIkastola Euskaltzaindiaren babesarekin legeztatu zenetik. Ia mende erdi geroago, Euskaltzaindiaren egoitzak beriro hartzen du bere teilatupean orduko Resurrección María de Azkue lkastola, gaur l¿uro Ikastola dena. Bistan da, ikastola hura legez, Enibera kaleko lehen Euskaltzaindia eta gaurkoa desberdinak direla. Pertsonak eta aldiak aldatu dira, eta, horiekin batera, euskalgintzaren premiak eta ezaugarriak ere bai. Aldi latzak izar, zien gerra ostekoak euskara¡entzat eta euskal kulturarentzat, zirrikitudk txikienak itxiak zituela, biziraupena bera ukatu arte. Aldikada gogor hartan, eta gerora ere, Euskaltzaindiakberea betetzenjakin zuen, ikastolekin batera, bera ere osterantzeko ekimenen bultzatzaile eta eragile izan baitzen. Abiapuntuanjarri zituen gure Atademiak, besteakbeste,AEK, EGA,
EUSKERA- LI, 2006,2
UEU, Baí Euskqrarí, ItzuLtzaíleEskola eta abarrekoak,egun euskalgintzaren habe sendo direnak. Noizbait ere,luze eta zabal lardun beharkodu akademiak horri buruz, nork zer bultzatu eta zer bideratu zuen egoki azaltzeko. Gaurkoa, beraz, ospakizunerakoeguna da, orduko gertaerakgogoan hartu eta au[era begira jarraitzeko eguna. Izan ere, etorkizuna dugu eginkizun, eta egiteko moduak ere, duela mende erdikoekin konparatuz. zeharo desberdinak. Legeztatzekogaraia aspalditik iragana da gute arretik. lantzean behin hor:retarako premiak agertzen badi¡a ere. Zorionez, gure gizartean badira baliabide beniak euskamrentzateta euskal kulturarentzat.Horien artean.lehenlehenak,ikastolak, horiek bermatzenbaitute belaunaldizbelaunaldieuska¡a¡en eta euskal kulturaren transmisioa. Inoiz esan dudan legez, elkarrekiko lana da hor erabakigarri, eta, Euskaltzaindiarentzatere, hor dago bidea, behinola hai¡bat ekimenen sortzeaeta legeztatzea izan zen moduan. Hoffa datoz erakundeen arteko hitzarmenak, gure arteko adostasunaeta auzolananagusi izan dadin gure hanemanetan,bakoitzak bere nortasunetiketa zereginetatikabiatuta. Hala ulefiuta, ikastolek eta Eus.kaltzaindiakegina dute euren hitzannena, hain justu e¡e, euskal irakaskuntzarenalorrean proiektu erkideak bultzatzeko. Horrela, berriztatu eta eguneratuegin dituzte, bésrebehin ere, sortze-sortzetik izandako ha¡remanak eta loturak. Aipa ditzadan,hainbatez,hitzamen horien xehetasunak,2004ko umaren 2lean sinatu baikenuen geure arteko hitzarmena,Euskaltzaindiareneta lkastolen Konfederazioaren a ekoa. Oroi ditzagun, hortaz, orain dela 40 urte asmoz eta gogoz jardun zuten gella osteko lehen ikastolarensuspertzaileaketa euskaltzainosoak. Haien ekina goratu dezagun, eta zlnez aitort.u, gaur ere, beraiek ondu zuten ahalegina. Apustu gogor¡a egin eta guri euska¡a¡enaukeraeman ziguten haiei gaurko aitortza zor diegu. Ea gu geu ere gauza garen,gure ondorengoeiaukerabera eskaintzeko. Hofietara, zalantzartk ez, prest gaituzue euskararen bidea batera egiteko. Mila esker Esan dut.
IáURO IKASTOLA Ignacio Etxeberria, Laaro I ka[t olako pre sidenteq.
Arratsalde on. Labuna izateko eskatu didate, eta oso labura izango naiz, ondoren gure Zuzendariak nik baino hobeto azalduko baititu gogoratzen ari garen urteurrenaren zehaztasunak. Edozelan ere, ez dut ahaztugum, gaur hemen gu egoteaposible egin duten pertsonaeta instituzioei behar den moduan eskerrakematea. Horegatik, nire izenean ela Lauro Ikastolaren izenean, eskertu gura dut bihotz-bihotzez, Euskaltzainditik irakasle eta guraso haiei heldu zitzaien laguntza, ideia berri baterako: euskarazbizi, euska¡akaleratu. Ez zen lan eÍÍaza, ez zegoen inongo laguntzarik, bai, ordea, tuabak,beldur¡a. eztabaidaasko... Lauro -R.M. Azkue- Ikastola sortzeaez zen lan erraza.Frankismoabizi-bizirik zegoen, euskararen aldeko joerak ez zeuden ondo ikusita, edo, hobeto esanda,zapaldu egiten zi¡en. Gu¡asoek semeakAzkuera bidaltzea, irakasleek umeei irakastea,langileak Ikastolara eramatealortzea, gai ia ezinezkoak zlten. Horregatik, orduko lanak, irakasleenak,Euskaltzaindiarenak,gurasoenak, Aldundiko lbana jaunarenak,gaur begiratuta,eraza dirudi. Baina orduko egoera ikusita, hitz batekin bakarik deskribatu dezakegu: ausartak. Gaur egun, esan dut, eraza dirudi; baina nahiko nuke emakume eta gizon haiek beren arazoak, beren istorioak, beren eguneroko beldurla, gure aurrean kontatzea. Batzuk ez dira dagoeneko gurekin, eta horregatik aurkezpen txiki hau emakume eta gizon ausarl haientzako gogorapen bero batekin amartzea nahiko nuke. Eskerrik asko.
R. M. AZKUE/¿AUROIKASTOLA 40. URTEMUGA Pedro Aranburu, Euskcl Herríko lkastolen Konfederazíoko lehendakaría
A¡dres Urrutia euskaltzainburua, Ignazio Etxeberria Lauro ikastolako presidentea, Jaime Ma¡tinez Lauro ikastolako zuzendaria. Euskaltzaindikozuzendaritzakokideal(. hona huÍeratutako euskaltzainosoak eta urgazleak, ikastolen Federazioetako presidelteak eta erkideak, lagunok! Sasoi bateko Resunección Maria de Azkue Ikastola, gero Lauro Ikastola izena hartuko zuena, legeztatu zela berogeigarren urteunena ospatzen delarik, Euskaltzaindiak ageriko bilkura honetan esku hartzeko egindako gonbita eskertu nahi nuke lehenbizi. Halaber, gure herian hainbatetandesiratutako bakea eta normalizazio politikoa gertatzeko urrats itxaropentsuak ugaritzen ari diren une hau, iraganari begiratu azkarra egiteko ez eze, etorkizunari beha zenbait gogoeta lau haizeetarabareiatzeko ere baliatu nahiko nuke.
-
Hainbateta¡ uste edo esaten denaren kontra, eskola elebidunaren aldeko aldarna ez da oraingoa, ez eta auneko mendeko 80ko hamarkadan gorpuztu zen eskakizunaere. Alta, XIX. mendeanindarra hartu zuen eskaria izan zen, bada, Frantzian eta Espainian eskola berria¡en oinariak zehaztu ziren garaitik dator, gutxienez. Izan ere, Frantziak eta Espainiak bamebiltzen zituzten herri-sentimenduak urtu eta estatu zein nazio sentimendu bateratual sortzeko bidean, besterenartean,hezkuntzazbaliatu izan ziren. Sasoi hartan gorpuztutako hezkuntza sistema horietan ez zegoen hizkuntza-aniztasunerako tarterik; beraz,bestelakohizkuntzenartean,euskararentzatere, apenas.Testuinguruhorretan, euskarari egiten zitzaion hutsuneagogoan, Campionek nola baita Azkuek berak garai bateko eskola kitikatu zuten. Hain zuzen, aurten ehun eta hamar urte betetzen dira Instituzio honen buru izan zet Azktek, gabezia horri erantzun egokia eman nahian, bere eskola sortu zuela. Gure afiean nabarmena denez, Azkue¡en itzala, ostera, ez da honetan gelditu, are htzeagoa da, besteakbeste,kaleei, plazei, Lekeitioko ikastolari, euskaltegibakarrenbati eta abar bati utzi baitie izena.
142
EUSKERA,LI. 2006.2
Geroztik, euskararenirakaskuntzalehenik eta euskarazkoirakaskuntzaere aldarrikatu ez ezik, gauzatzekoaskotariko ahaleginakegin dira, dela Diputa zioen eskutik dela gizafiearenesku-hartzearekitrzein bestelakoekin.Ahaiegin hoden artean effotuena eta hezkuntzaneraginik zabalenaizan duenak lkasto_ len sor¡era¡ekineta garapenarckinzerikusia du ezbairik gabe. Espainian,II. Erepublikaren kont¡ako altxamendumilitanak ezarrr zuen diktadurak hankaz gora jarriko zituen, aldi baterako,ikastolenmuqimenduaez ezik, administrazioarenbaitako bestelakoeskoletaneuskararenet; euskarazko irakaskuntzabideratzekoordura arle egindako urratsak ere. Baina, nahia, be hara, gure hizkuntzari eta herri izaerari eusteko gogoak ho¡ zirauten. Beraz, berrogeita hamar¡eko hamarkadan,beraien ongizateaarriskuanjarriz, bidegi_ le sue¡tatudiren guraso askori esker, han-hemenkaikastolak sortzen hasi ii ren berriro, diktadurarenjazarpenetik ihesi, Euskaltzaindiaren.elizaren zern bestelakoerakundeenaterpeabilatu zutelarik, bidenabar. Argi esan dezadan,Euskaltzaindiakez ditu egin soil_soilik gure hizkun, tza garai berrietara egokitzeko uffatsak. Horrezaz gainera. euskararenzabal_ kundea nola baita haren garapenaahalbidetzeko,gutxieneko lege aitormena bilatuz egin dituen askotarikourlatsetal]ere erabakigarriaksuertatudira haren ekarpenak:dela auneko mendean,hirurogeiko hamarkadatikal¡rrera,pcrlsolra helduen alfabetatzeeta euskalduntzemugimenduarensofferan eta gnrop.n"on tzan zuen erantzukizunarenbitartez, dela ikastolen zabalkundeaIasunrzero egin dituen ekarpenenbidez, dela Jagon Sailaren bitanez burutzen dituen askotariko jardueren bitaÍez eta abar. Nafar¡oan nola baita Euskal Herri konti_ nentaleanjarri zaizkigun askotadko behaztopakarintzen ere hur eduki dugu Euskaltzaindia.Honegatik guztiagatik, ikastolen mugimen<tukogoreneko ór_ dezkaria naizen aldetik, etxean eta aldi berean etxekó sentitzen ñaizela arror_ tu behar dizut, Andres Urrutia adiskidea. Hirurogeiko hamarkadan,lehenagotik ereindakoakfruituak ematen hasi ziren, horra ho¡ Euskaltzaindiareneskutik euska¡arenbatasuneanegindako urats erabakigarriak.Inguruabarhoretarl, gure hizkuntza indarberritzekoaha_ leginean mugarri gefiatu den une horretan, beste batzuekin batera. ikastolak ondoan izan zituen Euskaltzaindiak.Izan ere. garai hartan, batzuek eredu ba teratua.renaldeko apustuaeuskalkien kontrako joera edota euskarak irauteko mehatxua ikusten zuten lekuan, ikastola gehienok euskararen biziberfltzea ahalbidetzekoaukerahistorikoa antzemangenuen.Horra hor, bakoitzak deza_ keenetik eskuz esku lankidetzanaritzeko adibide paregabea. Euskararennormalizazioa lortzeko bidean, lanean jardunez. a¡ian_arian euskara garai benietarako egokitzea ezinbestekoada, eta horetan. erakunde aholku-emaileofiziala Euskaltzaindiada, duda izpirik gabe. Baina, aldi be¡e an, rure uste apalean,Euskaltzaindiakgure premia ere badu, besterenarrean, gure bitartez hedatzenbaitira batasuna¡enbidean egindako urratsak,hiztünek noiznahi eta nonahi euskarazjardun dezatenmodua eginez. bidenabar Orobat
R. M. AZKUE;/LAIJROIKASTOLA 40. URTEMUGA - P€drcAranburu
hiztunek erabilera eremuak behar dituzte, hori lortzeko xedez, Euskaltzaindiak nola ikastolok beste batzuekin jardutea ere gaxrantzi handikoa da. Badira iraupen gutxiko elkaxte zein erakundeak beren jaxdunaren arastorik utzi izan ez dutenak. Badira, ostera, unean uneko zailtasunak gorabehera, hamarkadetan, mendez mende lanean segi n.dutenak, horiek dira ezinbestekoak, behar-beharrezkoak gure hizkuntzak inutea eta galatzea nahi badugu egunean zein etorkizunean. Gaur eta hemen, hizkudtza efa heidkuntza gaietan Euskal Herrian hedatuta gauden erakunde nagusietako ordezkariak elkartu garelarik, gwe arteko harremanak estutuz eta bizkortuz, euskara gwe herrietako plazetara eta mundura eramateko dugun intentzioa, eginbeharra aldarrikatu nahi dut lkastolen izenean. Eskerrik asko suztioi!
'":
'' " Jqíttu¿'Martinez, Lauro Ikqstolako zuzenddiiá
eusetadndorengouÍeeiá ere,Euskáltzainüa, Ikastolarenbastapenetan hartuzj{tan kaltzain eta euien ingr.liuanbatzenzireri euskaltzalea$korengandlk zei amasaeta laguntzá,ñ¡ntsezkoákiian zirren Eta inoi2, erab'ákiorrakeie, ikusi-ahal i"ango dugunez. beteriko urte ilun baietan,jatorriz. lanbidezedopenOztopoetazalarLtzaz pertsonaugari jardun'zen lkastolarénalde,beti eré, ziren tsakerazezberdinak Eúskál Hérriiiien li¿iuGOI ASMO nagusibardin bátek eraginda:Eusnara''---reta penari lagurtzea. Nikolas OrÍIaetxea euskaltziünák,<AÁxe''k,'EuiLdldútuak poemarenatarian agertuzuen beralinaz,en,ef?-orarí I'haróRo lehen DBH-ko ikasle talde batek kantuz agertukodigu: ZMOZKID\ GOI-ARNAS. : EIZU NEREKIN.I,AN, ERN BATEN ARNASA. MAMITU DEZADAN. GEROAK ESANBEZA: ERN BAT IZAN ZAN; EDO-TA ATSEMAIAGUN. ., ONTANIRAUN DEZAN.
EUSKERA. LI, 2006,2 Gerra osteko ikastolaren berpiztuera
bizkaian eta lehen itxierak
l957.eko urria - 1959.ekoazaroa ResurrecciónM" de Azkue jaunak Colegio Ikastetxeasofiu zuen Bilboko Jardineskalean, 1897.ufiean. Lehen ekimen honek bi urtez baino i¡aun ez ba, zuen ere, agenanuzten du Euskaltzaindiarenlehen burua izango zenakeskolari ematenzion gaffantzia guskarajagoteko eta beroneniraupenabermatzeko. Ondorengo hamarkadetan,euskaltzaletaldeek euskarari eskoletanlekua egiteari ekin zioten. Baina gudu zibilak ahalegin horiek guztiak eten egin zituen50. hamarkadan.beniro e¡e euskaltzaletalde txiki batzuk euskam ikasi edo euskarazalfabetatzekotalde txikitan elkartzen ausartuziren. Bilboko Euskaltzaindiarenegoitzan,Erribera kalean,Xabíer PeñaAlbizu jauna, maisua, atzeritik etorri berda eta euskaltzain ohorezkoa,euskarazko klaseakematenhasi zen 1952-53.urteetan.Ikasleenafean, zenbaitgurasogaz te aurkitu zituen, baj eta Magisterio Tituludun andereñoakere. DonostianElvira Zipritiak hasitakoetxeko ikastolaesperieDtziaezagrtzen zuen Xabierek eta ]aster bultzatu zituen guraso taldetxo bat eta M' Angeles Garai andereñoae¡e, Bilbon gerra osteko lehen Ikastolari hasieraemateko. Geroago Lauro Ikastola bilakatuko dena, hamalau ikaslerekin hasi zen San Nikolas parrokian, 1957.ekour¡iaren 9an, José Irarragorri osagilearenbidez, JesúsGonzalez panokoak utzitako egoitzan.Beronek utzitako kotxe ba tean etortzen ziren ikasleak Ikastolara. Geroago Gandarasbeitia gurasoak <Alga> zahar bat lortu zuen, ikasleek<kotxe amedkanue>) deitzenzutena.Txofe¡¡a e¡e euskaldunazen. Alzola deitu¡a zuen markinarra. EnJebrerose sumóun grupo más de trecehijos de;familiascastellanopar lantes,a ¡nstan(:ia, entreotros,de BemardoMesanvi,¡nteresadas en suplir kt carenciadel euskaraque e os habíanhercdado. EnLzunditzagunha.ierahonetazMaría AngelesCarai. lehenandereñoaren zehaztasunak: Hemen,SanNikolasekoParrokian,hor,1. pisuandagoenaretoederbaten hasí¡1inanl957an, urrian. Hori aelansortu ttn? Ba, horretarakogizon berezi eta kementsu bet iaangerutltaningürüafi,XabíerPeña,eta beraklortu eban,ez daki, gMasoak,írakasleak,eta tok¡abilatzea. XabierPeñdkl949an Bilbokolehenengo euskalteSia eban,Kontra zabald.u kqlean,eta milaka euskalclundu etu arabeÍqtu.iran. Berakbeti agertueustan asmoh()ri: Bilbon ikastolabat sortzea.Berakezagutzen ebdnDonostiakoikasfola, ezagützen ebazanl)onostiako¡kdstolak, batezereElvira Z¡p¡tiarcnadísk¡, de mínazan.Lehenengo, Xabierrenesku¡ikbeti, Elrira Zípitriarenikostolaeaagutaerajoan ninta.an. Eta!han emt¡nnebandenboraklibat, eta guztia....bueno,
E U S K A I ' ] I A I N D I A L I A I A I R O I K A \ I O I A J ¡ l m eM a n i n e l
hain toki. pela ¡lun bateúeta txiki BeA¡tunintzantxundítuteikasfolarekin,2e... baten,etu iküsteaandereñohdrek3lako pcrlugo¿ia zelakoabes, "bon, guzua "robihe, tiak, eta umeen,el daki, beregoxotasuna íkustedn,... nik cLLna, bktk oenga irlataieta í¿etziíbittennintzan.BerakesatenebanRu<tia,abesfidketa dunu. Aakeneen, bueno,ba, hasiginan,eta ikasturÍeaosoondoegingentluun,o:tu ondo..\zkeneanikasfttrteaamaitzerakodn aútzerkieta gua.t¡egingenduan,...Ete Xabier Peñd aipetu gura dot baÜiro ere, ze bera iaan zan, batezere, íkttstoleen sortzaileenardat11.Orduan,Xabierrek,íkastolaetd gero alfabetafaenebazanan Ikasturte amaieran baina, Gurpide Bilboko Gotzainak Ikastolari lekua ukatzeko agindua eman zion JesúsGonzález parokoad. Iralabarriko Frantziskota¡ren komentuan hartu behar izan zuen babesa handik hilabete batzuetara, 1959.eko urtarrilaren 8an, alegia, Aita Eugenio Agirretxeren laguntzarekin. Hunengo ikasturtearenhasieran,jadanik 48 ume zeuden, Ikastolara autobus arrosanabarmenbateanBilbotik zeha.rabiatzenzirenak, eta 4 andereño, Gobernado¡eZibilak itxi zuen arte, aza¡oan.orduko hezkuntza ikuskaria¡en Pablo SánchezAzpuru jaunaren salaketarenondorioz: Siendola sítuac¡ónqueaquíseproducetotalmente ¡Legdl! tratándose además aleun centroen el que claramentese atenlacontft¡ los sagradosinrereses de la.formaciónpatriótíca,entiendeestaInspecc¡ónque tlebeprocederse a la clausura inmediata¡lel mísmoy a erigir kLsresponsabilú1ades que de las stua cionesseña[adas en el presenteinformepu¿ieranderivdrse. Ikuskariak ama euskalduna zuen, Zornotzakoa. eta berak ere bazekien euskaraz.Patrik Markoartu ikasleari gerra aur¡eko Euskal Herriko mapa bat aurkitu zion, zazpi lunaldeak hartzen zituena. Ikuskariak polizia deitu eta Ikastolara heldu zen. Besterik gabe, lau eta sei urte bitarteko ikasle guztiak etxeetarabidali zituen. negarrezita izututa. Gobemadorearenerabakiagogona izan zen guraso, andereñoeta lkasto laren bultzatzailecntzat.Jarritako zigorrak eta isunak samurtzeko, katekesia zela adierazi zuten gruasoekenekufisoan. Gotzainat, ostera,idatzi bat igorri zion epaileari, befan egiten zena katekesiaez zela adieruzjz,katekesiaordu beteko saioetanirakastenzelako, asteanhiru aldiz, eta ez eguneroeta jardue ra osoz. Jon Bilbao, Ikastolako gurasoa eta euskaltzain ohorezkoa, Estatu Ba, tuetako pasaportea zuelr eta gertatutakoaren lekukoa izan zen. Amerikar Kontsulatuan eginiko salaketarenondorioz zazpi urtez Euskal Herritik kan po bizi behar izan zuen. Urte batzuk beranduago,bere bitartez hast ztren Lauro Ikastolara etortzen euskal amedkaÍak, ingeles lektore lanetan,90. hamarkadan.
6--:===:-
-
lI - -
EUSKERA - LI, 2006, 2 Entzun dezagun, lekukoen Andia, lehen ikasle taldekoak:
azalpen zuzena: Jasone IraÍagorri
eta Isabel
Jasone Irar¡agorri: zet egiten genuen? Iol!1stu, abestu, (ntzerk¡a egín' em holako gauzak" ; baiboí, gaiák eta bere... matemotikak, kenduketak,, N¡ Sosotatzen naz ha,o "ri -en... gauzá bot burunn Seratu zen betiko: egun bate , egon ginen Hasean' eta bat-batian mbaldu zan atea eto ikusi lendun, . holan bibotedun 8í79n bat' sartu Ma' zala, eta holan ípini eban besoa, Sorantza, eta ?uk daxtok ík&ratuta' Andereño ria Angeles hai begiratzen, ipíni zan seria seria eta han," ' eta Sure geograrta' eta z"n...,'üburuo z"n, Euskal Heniko geogtafa eta menliak eta blteno holan' ' " nik momentu hartan pentse nuen, hau Lutra d4 eta hartu nuen liburu hori' {eogrufa, eta ipiní nuei hamen eperdi behean, hamen, eta han geldi-geld¡' Eta Sero' iuáro,... gün hori zan ínspektorea, klaro' eta ordaen esan ziSun abestuteko cara al sol, eti klaro guk idciarlk ez zet zen cara al sol ez ezet' Ordun serratu 71tt ikastola, eta bai lo;oratzen naz zel\n ni ioon nintzen etxerL, Iíburuarekin eta batarckin, neganez, negarrez. . ana, ana serratu dabe ikastola atu1 " Isabel Andia: Iralabarrin, tt¡k uste, ume gehiago egon gíneln' Apurtxu bet seriobcoa zen' idazti gehiaSo be egin genduan,... írakrtsle qehia4o, ' IkastolL itxwa gehíaqo ?eukan. Be bai bilbotatak, Bilbo ertlikoak ganera, Jasone lúÍagorÍi: han problema bat eSon zan' iada gu 8-9 unekoak' eta ez zon.' oraín esaten dana, enieñanm reglada, ez ez..- eta orduan, ni Sosorotzen naiz lkastola eta gero, bostetan edo leietan,... Nik neukan andereño baf erderaz,"' ikasteko eta Sero ioateko esami 4 egite institutora'
Bigarren hasiera: ikastola' etxerik etxe 1960.ekomaiatza - 1966.ekomaiatza Honenguztiarenondorioz,Ikastolarenproiektuazapuztut¿geratuzen' eta sortutakozoñak, ordaintzeke.Xabin Zubirik 25.000pezetakoisunahartuzuen' Julitak berak, !).OOOpezetaipini behar izán zituen. Gurasogehienakbeldurtu egin ziren eta inguruko araubam¡ko ikastetxeetanmatrikulatu zituzten sei urtetik gorako seme-alabak. Baina ez ziI:et denakotzandu.Hilabete balzuenondoren,4-6 urte bitalteko umeengurasogutxi batzuk Ikastolarensuaberpiztenhasi zke\ era apalagoz eta isilagoz, halabeharrez,Julita Benojalbizen ekimen eta arduranagusii. susleltzai;diak 1967aneuskaltzainurgazleaizer.datualet eta euskaltzain ohorezko1989.ean.
EUSKALIZAINDIA
ETA LAURO IKASTOLA
Jaime Mafinez
Ikasturteaamaitzeko,JEL (Jaintoa eta Legezarra)Iriondok utzitako erxe bizitzal bildu zituzten seme-alabak,l959.eko maiatza aldean, egungo Juan Ajuriagena kalean. Ikastu e berria hastean,1960.ekourrian, ume gehiago batu zen eta Estibaliz Gereño andereñoakbere etxean hartu zuen osotudko taldea. Baina goi zetik gaberaAgirretxek sortutako moja-taldeansartu zen eta Aguúzane Ola_ zabal andereñoakhaftu zituen, erbestetiketorri berria, Julirak Xábier pe¡a¡en bitartez ezagutu zuena. Ume kopurua gehituz joan zen efa etxe-bizrfzagehiago aurkituz joan be_ _ har izan zuten, kontu handiz beti ere, 1966. uúean Ikastolak behin-behineko baimena lortu eta Elkanoko egoitzan ikasle guztiak batu arte. Etxeak 100etik gora izan ziren Abando, Zabalburu eta Indautxu aldean kokatuak, batez ere. Gehienetan,egonaldi laburrak egiten zituzten etxe berdinean,eta umeak etxez-gtxealdatzenziren, ezbeharrakkonpartitzekoeta auzokoensusmoal edo eragozpenaklaregi ez pizteko. Julitak esan bezala, guztiz aipagarria eta es_ kertzekoa da gehienonjarrera irekia eta pazientzia. Baldintzahauetanikasleek8 ufie bete arte hafzen zuten irakaskuntzakona behar zuen izan, ondorengoikasketakinguruko lege barruko ikastetxeetanegoki jarraitu ahal izateko, eta Ikastolarekikogurasoengogo onak ez ahultzeko. Bi eginkizun nagusizuten honetarakoJulita Berrojalbiz andereaketa ikast o l a k oe m a k u m el a l d eb u l l , / a l zi lae a k : Bata, andereñoak aurkitu eta prestatu: Denak izan behar ziren tituludunak. Eta ume talde baten ardura haftu aurretik, Julitaren etxe-bizitzakoikastolan esonaldi bat egin behar zuen andereñoorok metodologi berrian eta irakis-baliabideeian trebatzeko. Andereñoak aurkitzea zaila bazen, mantentzea zarlagoa gerfatzenzi_ tzaien. Sanitan aldatzen ziren. Bulego edo denda baten eraz gehiago irabazten zuten. Aseguro sozialik ez xuten izaten, Lauroko proiektua hasi ar¡e 1973.unean. Euskaraz alfabetatzeko,Julitak, Euskaltzaindirabidaltzen zituen antle_ reñoak. Ikasleentzateskola-fitxak prestatzekoIñaki Goikoetxea jesuitareflgandik laguntza handia hartu zuen. Sari abiatu behar zuten elkar Bilboko kaleetanzehar.Eta garaiko gizafteansusmogaiztorik ez eragiteko,ema_ kumea eta klerigoa bata bestearengandikmetro batzuk umrnduta ioan behar izatel zuten. Ikastola legeztatuondoren, Catalunyakoberrikuntza pedagogikokotal_ deengandikhaÍutako fomaziolaguntza garrantzitsuaizan zen, bai eta irakaskuntzaesperientzienelkar-trukaketaere.
EUSKERA LI. 2006,2
Eta bigarena. ageriko ekintza osagarriak eta udalekuak: Ikastolaren lan onaren islada izan behar zuten. Alltzerki. musika eta kantu ema¡aldi ugariak egiten zituzten Gabonetan,¡kasturteamaieran. bai eta Euskaltzaindiareninguruan eratudko literatur lehiaketen sariak hartzeko saioak ere. Apaneko garrantziaeta oiharlzunaizan z\ten geroago,Ikastolako umeen Lehen Jaunartzeek,SanVicenteparrokian.Ikastolakoumeakez zuten gu txiago izan beharbeste ikastetxeetakoak baino. Tunika zuri dotorezjanzten zituzten eta dena zehaztasunezprestatzenzuten. Euskarazegiten zituzten eta euskararenaldeko ageraldiak ere bazi¡en.Guztiz hunkigarria geÍtafzeí zitzaien askori garai hartan kantak eta semoiak euskaraz entzutea,eta abeftzaleasko hurbiltzen omen zen ospakizunhorietara. Lehen udalekuaArazolako Kiputxena basenian eratu zuteD 1960. urteko udan. etxe bizitzetan ikasleek hanzen zuten hezkuntzasaioen osa gari. OndorcngoetanNafarroakoDeikaztelun,FUNCOR enpresarenlaguntzarekin, Bermeoko Mañu auzoan, etab. Hona, behintzat, Xabier Kintana euskaltzain osoa ere noizbehinka azaltzen zela komentatzen zuen Julitak. Azkenetan Bizkaia osoko ikastoletako umeal parte har, tzen joan ziren. Ekimen hauen oiharlzunaBilboko Deustu, Matito, Santutxueta beste auzoetarazabalduzjoan zen, bai eta heri askotaraere. Parrokiaedo komentuenlaguntzalekingehienetanIkastolenhaziak Bizkaitik zeharzabalduzjoan ziren, Ju litaren aholku eta gidapcan,beti ere. Bermeora,esatebatemko,Anton Ormazak deitu zituen. Julita, M" Argeles Garairekinjoan z-eneta bere zazpi urteko alaba Isabel e¡e e¡amanzuen, befoko gurasotaldead zelan euskarazgain gaztelaniaz ere edefo hitz egitenzuelaerakusteko.Eta ingeleseanere moldatzenhastenzela. Gani honetako IkastolarenzehaztasunakBesoña Zaratek. orduko ikasle batek, emango dizkigu: 'larate Begoña naia.eta nire ette dürreannago,Maria Diaa de Hdrc ló, portelada, hemenjaio nint:.eneta...oraindikhemenní eanaizbiai ord¡n,ba¡úa üire dma orain¿ikhemenbí:.i da, 1. pisuan,eta hau z!¡n níre leheneng",rtirc ctrco,, t¡1tütp lcl¡,n(nto iAutt¿l.l Ht¡na etortaenginen, 15 18 üme, ibiltzen ginen etxerik etxe,... holan ibíli ginen etxeril( et:íe, boda, 8 9 urte iagn afte. Ja¿a, klaro, ikIstolak ez zeukan o/izial tasunik, orduan, orduan hasten a.onbatrilerra 10 urterelein, l0 Jl urterekin, cra joan bclrü g¡nen kolegiotora.Han egin nuen bat-ti[erosoa, Veracruaen,COU e?in nucn B¡[boko iústituto aentraleon eta handik pasax! n¡ntzen Deüstüko Unibertsifatera, ü1 geles,fitologia ikastera.Han annítu, eta Lauron hasi n¡ütaenlanean, ingelesez.ko klaseakematenela han jdftd¡taeú dot, jada,27. urtea, lún nagoe[r7. Kolegio hasíera ea a.anerraaa ¡a.at1,dana haín e<berdína,eta gogorata.en dot, lcheüengo egunean, kolegiotik bueldn, etxeru etorri nintzenean,gurasoek
EUSKALIZAINDIA
ETA LAURO IKASTOI,A
J¡iDreMarrine7
'791
gdlaletLtzidaten: zelaü kolegioan [ehenengoegunean,... etu zer egin duzue, eta kontatTennien... dana erderaa,pupitrea geneukan, eÍa dana aan oso ez.berdin. Eta han danak ilaran jdr ta, lehenengooto¡taa egin, eta ofo¡tza amaitu efa hasten B¡nen abesten,eta etxerajoan eta kontatu,... otoítz egin dügu etL!gero .tbestu duqu, eta aer abestu ttuzue?, etd hasi n¡nfa.anabestutenebestu genuena eta klaro, zan Espaiiiako himnod. Saso¡ hartatik badiuÍ hemen libu¡a batzuk oso... bihotzeagordetaendituda nak, eta hau berezikimaite dot, gainera,... ¿aukalakoanclereñotLren dedikatoia ni retzat eta hemenjdrtaen du... <Zaratetar Begoñak, ikastolako lehenengo sarúr 1961. 62. ekitaldían>,eta ¡rcrkasleaketa andercñoúrenizenpena:IntxaustitarAlaane. Andercño hau nik ea.dot oso ondo gogorcLtzen,andereñoak aldataen ziren, erct bu| nik uste alot,gehíen denboru gehien egon Tgnagurekin 1an, an¿ereñoZeberi, nik iaen hori büruan daukat, qndeteñoZeberi.--, üste ¿ot -Zeber¡Mardalas ula. EskolaT aparte, nik gogoratzen dot, urtean behín, uste dot, kurtso amaieran joaten ginela Euskultaaindiara,or¿uan Erriberu kalean zegoen.Etd aparte, es kolatík dparte, baita gogoratien dot udan joaten ginela ü¿alekuetara,loaten gi nen Arraz()[ara, euskaru praktikatzera, eta han euskaraz.bizítzera, bi aste, hiru aste.Joaten gínen klasek¡deaketa neba-affebakere. Nik uste tlot izango zela hostal bdt edo, behekopisuan tabema bdt ete go¡ko gelan egongelak.Eta logela bukoitzean lo egíten gendun la.ü-bostumek, ohe bakoítaeanbi-hiru, dependezelako ohea. Ez zen berelki horretarako prestatua ízan, baína oso pasatxengenuen eta oso or()imen onak d¡tüt egoneldi haietaa. Nire guru.roakbeti egon d.ira oso eskertutaeurcn auaokideekín,esanez,inoiz ea dutekt inolako oztoporíkjarri, hdinbesteume gora behera, eguenerolau aldi¿, gora beheru, eta bueltan arnttsaldean, eta etxeko zaratak. Gurasoek esetefi dute inoiz ez zutela inolako kejarik jaso, eata? Cogorafa.endot etxeko ate\aina, zan GLtañid 7,ibil jltbilaru bdt, eta berak ba:ekien nire etxean aer gertatzenz.an,eta ínoiz ea züen eZ kejdr¡k.jafti, ea..., beÍi oso ondo tratatzen aigun. Bosgurren pisuan,... Garellanon lan egien zuen m¡littLr bat zan, nahiL,, bueno, kargoduna, usfe dot koto eld zala edo,... eta noski berak,... etxe a4)ian aeuken hori dana... ume pilo hori, zuratak egiten, eta berak baaek¡annire etxe an egíten .anq eta behin etorri Zdn gure etxera, agur esatera,Euskel Herria üz¡ behar zuela- Eta qipatu zuen, bada, bi4itlaren kontntdíkzioak, ezta,... beruk zen bet Ltrtetan,...jdkinda Zer gertataenzan nire etxean eta inoiz ez zuela ez prcter tau, ez ... oztoporik jarr¡, ez salatu ez.eaebez.Eta hori dana bere biz.i ondoren, eta berak hemengoaiaanda, alde egin behar 7.uelahemendik. Baita ere gogorata.endot, hemenpasteleria bat ddgo, eta lehen ere pdsteL"ria bat 7.egoen,...bestejabe batzuk ziren lehengoak,eta ni jada, Laulon nengoela knean, behin, pasteleriako alabak, lutra bidalfaen zítuen umeak, eta behin kon tatu aí¿lontxikitan befttk, ikusten a.uelanire etrera aenbatjende, zenbat ume joaten z.a\ mugímeruluaikustenzuen hemen,eta behin bere anañ galdefu zíola: aer ger tatzen da ZaraÍetarren etreen? Amak etafitaun zion, bueno badakizu... l¿u nebarreba dift¡ eta beti dago urtebetetzeak eta ospakizunak eta han beti dagoelako saltsa... eta berak esatenZül.an,jo aelako enbid.iapasataennuen nik.
lr
EUSKERA- LI. 2006.2 Behin-behineko baimena etá legeztatzea: Resurrección l¿f de Azkue lkastehea 1966.eko maiatz¿ - 1968.eko maiatza - 1973 Eskola-liburuak,
derrigorrezkoak
Juütak 1965.eko abenduaren21eko hezkuntza legearen berri izar zuen: orduz gero, eskolaliburuak derrigorrezkoak ziren ikasleen I-ehen Hezkuntzako ikasketak ziufatu eta ondorengo lehen Batxiler ikasketak hasi ahal izateko. Eskolaliburu horiek baimendutako ikastetxeek baino ez zituzten emango. Baimen gabeko ikastetxeetako 9-10 urteko ikasleek Eskola Publikoan esin behar izalgo zituzten horretaxako zzterketak. Ordura arte, Batxiler aurreko <Ingreso>rako arazorik gabe hartzen zitJJz' ten inguruko ikastetxeek Ikastoletako umeak, egoki prestatuta ikusten zituztelako. Egoera berriaren aurrean, derrigorrezkoa iruditu zitzaion Juütari Bilboko etxez-etxeko Ikastolako ikasle eta familientzat ofizialtasuna lortzea. Ikastolak honetarako egoitza behar zuen, ikasgelak kokatzeko. Tere Rotaetxe euskaltzalea eta Ikastolako kolaboralzaile aDartekoak. Elkano kaleko 6. zenbakiko 1. solairuko ezkerra eskaini zuen, hutsjk zegoena,errenta sinboliko batez. Bertan kokatu zen ilastola. Hunengo urtean, eskumaldekoa ere hartu zuten. Eta geroago, ikasle kopurua urtez urte gehitu ahala, Gran Vía 33.eko lehen hi¡u solairuak. Baina ikastetxe bat Iegeztattr ahal izateko, funtsezkoago zen oraindik lege baruko entitate baten arauzko titularitatea eta babesa lortzea. Xabier Peñarengana ztzend\ zen beriro ere Julita, eta honen bidez, Alfontso Irigoienengana jo zuen, Euskaltzaindiko orduko idazkaria.
Legeztúze prozedura, Bilbon et¿ Madrilen Alfontso Irigoien berehala konturatu zpf\ arazoarer.gaÍantziaz eta lkastola legeztatzearen aldeko lanari gogor eutsi zion, bere indar eta eragin guztiekin, Julitarekin batera. Ikastolari babesa ematearen aldeko proposamena Euskaltzaindiaren batzarrean aurkeztu zuen Alfontso Irigoienek 1966.eko urtarrilaren 28an. Alde onak eta txafrak eztabaidatu ondoren, onartu egin zen. Hemendik aurrera, Euskaltzaindiak Ikastolen ibilbidea hurbilagotik jaraituko zuen eta elebitasunaxen aldeko ekintza usari sustatuko zituen.
EUSKALIZAINDIA
ETA LAURO IKASTOLA - Jaime Maftinez
Otsaileanegin zion baita Foru Aldundiko Buruari Ikastolarenaldeko idatzi baten eskabidea,hurbilekoa zuen Femando de Ibarra Diputatuarenbitartekaritzaz, hezkwlzako Ikuskariak esan baitzien: Si ustedesconsiguenesa cofiunícación de la Diputacíón todo poctría ser muchomásJácil. E¡antzula maiatzaren23an sinatu zuen Fo¡u Aldundiko Buruak: ... dispongose haga llegar a la Academiade Ia Lengua Vascala cotiplacencía con que la corporación tie la creaciónde dícho colegio de Prímera Enjuntamenfecon el idiomaoficial. señanza, dondeha d.ecubiyarseel vascuence, Maiatzaren 25ear idatzi zion Madrileko Hezk:u'qtzaMinisterioko Lehen Hezkuntza Ztzendai Nagusiari Ikastola legeztatzekoarauzko eskabidea: Que teniendoel proyectode abrir un colegiode prímeraenseñanladenominadt¡ResurrecciónMaria de Azkue,en mefioría de tan ilustre vascóJilo,en el piso prímero iztluienla de la calle Elcano número seisde la Villa de Bilbao, que constaráde seisuni¿adesde enseñanza para niñosde ambossexos,páruulosy hastoochoaños,en el cual se enseñará, ademásde el idiomaoficial,en lengua vasca,para cuya apertüra sepresentatoda la documentac¡óne.x¡gídapor la le!, así como Ia comunicac¡ónde ull decreto¿e lo Erma- Diputación de Vizcayaapolando le iniciat¡va. Solicíto.le VI. sea concedidala autor¡zaciónpara su normal fúntiona
Ikastolaren inaugurazioa eta behin-behineko hasiera Inguruan irudi ona agerlzekoeta orduko autoritateet eragozpenakgutxitzeko, ekainean inauguratu eta bedeinkatu zen Ikastola. Espainiako bandera ipini zen, bai eta Francoren irudia ere, Sortzez Garbiarenaeta Gurutzea. Gotzaina, Gobemadore Zibila eta Inspektore Burua gonbidatu zituzten. Honek atseginhandia hafiu'omen zuen, arauzko Espainiakobanderaikustean,eta ordura arteko ikastolarekiko bere jarrera ezezkorraaldatzenhasi zen. Elizbafivtiko gotzainaere, Gurpidejauna, lehenagoIkastolari tmbak ipintzen ibilia, gaz telaniaz eta euskaraz mintzatu zen, eta elebitasunarenlaudorio biziak egin zttuer. Miguel Argel Astiz nafar kazetariak,Euskaltzaindikokidea eta Ikastolarcn 5titzatzaile bizia, hunengo egunean,Lo Gaceta d¿l Norle egunkarian inaugua zioaren berri zghatza eman zuen, euskara goraipatuz, eta euskatarcn iraupenerako Azkuerenabezalakoikastetxeelebidunenbeharrizananabamenduz. Eta honen guztiaren ondorioz, eta ohi zenez iratasleen arauzko agiriak aurkeztu ondoren. Hezkuntza Ikuskariak behin-behinekohasierarakobaimena eman zion Ikastolad.
EUSKBRA. LI, 2006.2
Legczko baimena,beniz, ez zen heltzen. Eta kezkatzenhasi ziren ikasto lako gurasoak1.968.urtean.Are gehiago.Bizkaiko HezkuntzaIkuskari beniak, JoseMaria Zapaterjaunak, trabak ipintzen hasi zltzaierrearr eta eskola liburuak ukatuko zizkiela esan zienean,Ikastetxeaklegez,kobaimenik ez zuelako: ustelestendrótlquellewtr a erdmúnr a losniñosa la escuelapúblicanós Julita Benojalbizek, SanchezAizpuru aurr-ekoikuskariarenganajo zuen, azalpen baten bila. Eta honek Bilbon a¡azoak izango zituztela eta zuzeneaü Madrilera jotzeko esan zion, Lehcn TrakaskjntzakoZuzendariarekiuzr¡zerrean hitz egiteko. Julita Berffojalbiz, Alfonso Irigoien eta Tere Rotaetxe,Madrilera joan zr¡en. Madrilen ziren ere, Fernandolbaffa, ordurako jadanik Bizkaiko Foru Af dundiko presidentea zena,eta Antonio Arrue, euskaltzajnosoa eta Cofieetan Cipuzkoako prokuradorea.P¡ozedurari bultza egiteko laguntza eskatu zieten eta, Julitak komentatu bezala, Antonio Arruek zabaldu zizkien Ministerioko ateak, edonontzatirikigaitzak garai hartan, are gehiago ikastola batentzat. Apirilak 17ko goizean hartu zituen Tena Artigas iaunak Lehen Hezkun_ tzako zuzendariak.SanchezAzpuru lehenagoko ikuskaiiaren aldeko informea eskuetanzuen, zeinetanbeste batzuen arteanesatenzuen: que era und yíu mejorpora atraersea lo.¡vuscos,
I L SKAL IIAINDIA
EIA LAURO IKASIOLA
JarmcMdfl,ner
Hala erc, legeztatzeaez zela posible esatenzien behin eta berriro Halako bateanesan omen zien estomísmome [o hd solícitadoun colegioinglés)) ... eta orduan Julitak, aurrera egiten utzi gabe: pero nt, nos ra a comparercon el colegioínglés,que es wta lenguaexesanomen zion. Bat-bateko ateraldi honek txundituta utzi omen zuen eta pixka bat eba kita bezala. Baina ez zuen amore eman. Alfontso Irigoien e¡e saiatu zen euskaldunak ez dugula zertan bigarren mailako hiritarrak izan behar eta garen be zalakoak aitortzea sor zaigula eta antzeko argudioekin saiatu zen. Baina gabeatera/iren. elkanizketatikesperantzar¡L Honela agertu ziren Abandoko geltokian, Madriletik bueltan, goibel eta nahiko etsituta, itxaroten zeuzkatenguraso eta lagunen aurrean. Handik eta bost egunera, ordea, Lehen Irakaskuntzako Zvzer.daliarcr' te legrama heldu zitzaien esanez: Fechahoyfirmóseonlenautorizando colegiono estatalen íuncionamienÍo primaria Resurrección señanaa María Azcue,(síc)esucapital. Jal:remaldaketa honetarako,agian lagungarri gefiatu zen ere, apirilaren l6an izandako Hezkuntza Ministerioar aldaketa,elkarizketa egunarenbezpe ran, izan ere. Ministeritza arduradunberria Villar Palasí zen, F¡ankismoaren azken aldian hezkuntza sistemarenereforma nagusienaburutu zuena, oina¡rizko hezkuntzaorokora ekarri zuena. Erabakia 1968ko maiatzaren7an argitaratu zen boletin ofizialean. Hizkuntza bietan irakastekolegeztatutakolehen ikastetxeaizan zen Euskal Heri osoan, euskarahezkuntzalegean oraindik onafiu gabejanaitzen bazuen ere. Legeztapenabultzatu eta lagundu zuten guztiak garaipen honetaz arlo egon dira beti eta geroagoko aurerapenen aítzirdalj bezala ikusi izan dute.
Helburutan sendo, bideetan malgu: ikastolari kritikak eta legezlalzearen aurkako iritziak Ikastolako gurasoek eta bultzatzaileek aurkitzen zituzten oztopoak eta z¿riltasunakez ziren izal bakarik orain afie aipatutakoak.
tt
796
EUSKERA.LI. 2006.2
Hezkuntza-ikuskari berriek legeztapena indargabetzeko Ikastolari trabak ipintzen jarraitu zuten. Eta Lauroko proieklua hasi zutenean tramite guztiak ezerezetik hasi beltar izan zittzten eta aurretiaz lortutako baimen euztiak kon_ tutan ilan gabe. Bestalde, sari askotan entzun behar izaten zituzten inguruko lagun edo senitartekoengandik honelako esaldiak: estaisjugando con la edücacíónde t'uestroshijos. No tenéisderechna ha_ cer lo que hacéis-El euskaraestámuerto. ¿Euskara?¿por qué no ínglés? Julitak eta..., erantzuten omen zieten: yatIo ver¿ís,nuestroshíjos mejor que los vuestros. Eta horela gertatu zela komentatzen zuen geroago, ikastolako ikasle gehienek unibertsitate ikasketak egin zituztelako. Inkaskintza elebiduna itas_ leen ikasketa prozedurak aberasten dituela sinesten zuten. Andereñoen Drestakuntza eta lan-onarenkonfidantza osoa zuten. Ikastolako ikasleek ondórenso ikastetxeetan janartznn zuten ibilbide onaren jakinean zeuden eta hezkuntia Ikuskariak berak Ikastolaren hezkuntza kalitatea sari goraipatzen zuen. IpinlzgÍ zizkien trabak azpiegitura akatsenak ziren edota administrazio arauenak. Gizat2Jde batzlrcúzat, beÍrz, ikastola burges-txiki abertzaleen proiektu indibiduaüsta zen, iraganaren nostalgiaz kutsaturikoa, etorkizun gibea, arbuiagarria. Abertzale asko, bestalde, legezfatzearerl aurkakoak ziren. Ez zute[ rnondik inora onartzen Ikastoletan Espainiako bandera eta gainontzeko sinbolorik ipintzerik, itxura emateko bazen ere. Bilbotar euskaltzale epelen jokaera <ko_ laborazionistD a¡riskugaritzat hartzen zuten, Ikastolen benetako euskal sena ezabatu egiten zu€na. Elvira ZiprLfia bera biziki hasarletu zen le*eztaLze.¿.rerr berri izan zuenean, eta urteetan gatatutako Bilbo eta Donostia aléeko ikastolen bultzatzaileen arteko haremanak, a.ldi luze batean, etenda geratu ziren. Eragozpen eta kritila guztiak ez ziren nahikoak izan ikastolako talde arduradun eta gurasoen gogo bizia eta ahaleginak gutxitzeko. Seme-alabak eus_ karaz ikasten aurera egiten ikusteak era guztietako kritikak eta zailtasunak in_ dargabetzen zituen. Ikus ditzagun Elkano Ikastolako lekukoen testigantza: Begoña Insunza, gurasoa eta emakume talde-arduradun kidea; Mertxe Sagama idazkaria; Olatz Larrauri eta Koldo Zabala ikasle-ohiak: BegoñaInsunza: oinarrie, Iknstola honenoinaft¡e ízenzen... haínbetumeegotenzirean han etxerik etre eta emo ein bihattjakon u ekerabat, eta emonjalán urtekera,ero_ rri hemen[Elkano kalea], ipini gendunhemen,6ene7J<etreko písuen,eTkerrral, dekopísuen, izen zpla TereRotoetxererut....eta gero han¡besteume, ez gendun
EUSKALTZAINDIA ETA LALIRO IKASTOLA - JaimeMafinez euki lekur¡k, ta orduen b¡ldu zan.lirue, bueno ¡pifií gendun, beste... alde bíek, eta legalizezíñoa .lala ta, bada, ez gen lun beste erremediorik euki, espain¡oko ikurr¡na ipintea. Legalizaziñoat oso ga antzitsua izen zala, ze ezpabe umeak urteten eunen ik tstoletik kartila barik eta krot¡lak direz beharrezkoak beste ikasketa batera lo ateko, ta orduen, Julia Sanchel de AiTpuruLTinspektorcagaz,..,bueno, geratu zF rean Madrilera joateko. Ba¡mena etorri zen ez ztTla ¡kastola bat euskoraz ikasrcko, baizik euskeran ikasteko, erclcraz esandn: <no era para el aprendi¿aje del euskera, sino para LTprenderen euskeru. Mertxe Sagama: hemengo ¡kasfol.tko gobemua guraso batzuk sortuta egoan. Guraso horrek bertako ikastolako anfolaketa ert¡aten ebet1, eta esate baterako, Julita Berrojalbíz izaten zan Pedagogia arloko arduradun¿t, TuTendari pedagogíkoa eta írakas le eta pedagogí arloko gauzak berak eroaten zituen. Begoña I¡sunza: Tere RotaeÍxe ¡zaten z.rn, díru bila eta ib¡ben zana, eta gero ikastolaren konponketa eta horren ardura guzt¡e berck eroaten eban. Euskaldunek izan zireun andereñoak, baíe behar bada, d.iru asko ez gendunez euki, seguru barik egon zi rean eta hori izen zen inpoftantea. Gera, Iauron izen zen beste gauze bat. Mertxe Sagama: lkastola, hemen Elkano 6ko lehenengoko písuan, hemen agertzen diren zur¡z dagozen leihoetan egoten zan, ^tzeko erdialdera¡no; I edo l0 gela, ez dot gogorctzen ondo, 8 edo 10 gela ixaten líren. Egoten zan idazkar¡tzabat, eta gero... komunak eta geto, Belatxo bat umeakjolasteko, atzeko alderdíen.2e... hemengo ¡kasleak ezin izaten ziren Plazo El¡ptikara joan jolastera txikiak Tiren ta. Behar egiteko andereñoak bilatzea guztiz gatza izaten zen, Ze orduko denboretan seguru barik gengoTan eta Se]ur¡dad... ze dirurik ez egoan, Segurídad socíal baúk behar egitea, ba jendeak. Etn gero t¡tuluak..., tifuludun irukasleak zírcn danak, danak, eta iraknsle ba¿uk ganera Errepublikako tlenboran írakasle ízandakoak eta oposiz¡ñoak galdutako ¡rakasleak ziren, eta horregatik, adibidea, Tr¡ní Torrontegí,Pilar Muñategi eta hoftek ziren, Julía Egia,... Begoña Insunza: umeak ikastolaro eroaÍen genduzen gurctsoak, ez ginen guraso nonfialak, ze normalak iTengo baginen, ez gendun ipiniko gwe semeak arrisku horretan, ze arr¡sku handie ízen zan. Ba¡a euskttrarí euki gendun maitasuna izen z.en oztopo 8u¿líen BaincriAbult¿atu egiten gendun-. Koldo Zabala: guretzako hemen klaseak ematea nahiko gauza ona zen, berton genuelako etrea, o¡nez etortzen ginen, giroa nahíko ona Zen, eta bueno..., batTaftu egiten g¡nen gela batzuetan, hasíera batean nahastutu geunden, klase batzuek eta bes, te batzuekin,eta tua¡la desberd¡nefan. ..
EUSKERA - LI, 2006, 2 Olatz La¡¡au¡i: Elkanoko ikaslea ¡<pn n¡ tzen 3-4 urtetik, T edo 8 urtetara, bertan egon ginen eta gogoratzen dodan gauza bitxí bat zan, ord.uko abestíen artean, Espainako erreserki edo himnoa irakosten zigutela, bada ez bada, inspektorea hamendík agertzen zen. Ni íkastolako abestiekaz eftera joaten nintzen, nire amari abesten níon Espain¡ako hímno horí, ta konturatzen nintzen ez zitzttiola batere gustatzen, efa ez nuen ulertzen zergatík. t:*+
Centro de estudios Oñate Azkue Ikastolaren jarraipena 1.968ko urria Azkue Ikastolako ikasleak Lehen Hezkuntza amai¡u eta inguruko ikastetxeetara aldatu behar izaten ziren, l0 urterekin, garaiko oinarrizko Batxiler ikasketak burutzeko. Ikastola proiektuari jarraipena eman gurean guraso taldeak Centro de Estudio Oñate delakoa sortu zuen. Eta titular bezala. Centlo de Estudios Oñate SociedadMercantil Anónima eta mugagabea,50.000 pezetakokapitalarekin. 1968.eko otsailean Azkueko guraso eta ikastolako laguntzaileen artean honako idatzi hau zabaldu zen: Euskeru-gaztelerazkolehenengoikastokt sortzeaL Euskahzaíndiarenbabespean,Bizkaiko semeguztientzat,bertanjaio dírcn guztientzateta ba¡ta kanpotik etorri direnentzatazken urteotan, geurea dan hezkuntzaerabiliz ikasteko aukera eta bidea zabaldu?sie. Baina bíde zabaltzehorr¡ jarraipen¡k ematenez bazaio,íkastolekegindakolatu1ríjarraituz, bigarren ¡rakaskintzakoikastetxebat sortuz,bertan ume euskaldunekbatxilergoaelebitasunbarruan eSin dezaten,lan hoü osaqabeaízangolitzateke. DonostiakoSantoTomasLiceoakarrakastahandíalortu d.ubatxilergoaelebitasunarenbarruan sei urtez irakatsiz. Bízkailarrok ezin dugu atzera egín, ba gure kulturaren berb¡skundearen aurrekuntzahonetan,eta, nah¡zefti munduosoaren onlasuna izan, eta munduguztiko Un¡berts¡tateguzt¡etanizan euskalkate drak, Beuri eta Euskal Herrían bizí garen guztio¡, edo bertanjaio garenoi, nahiz eta ez bizí bertan, dogok¡gu?{tintze,babeseta zabalkun¿ezeregína.Hau da, ba, jaiotzaren zioa, inor baztertugabe,ahaleginak <Centrode EstudíosOlañeta.>'ren bateratuzhain helburu zintzoa lortzeko,hau da, euskalkuhura zabaldu eta sendotu bereoinarrietatikhasirík. Gran Vía 33ko laugarrensolairuankokatu zen, Azkueren egoitzarengainean, izan ere. l.968.eko unian izan zuen hasieraeta l.973fa afle iraun zusn, Zazroko proiektua indarrean ipini zen arte. Atademia moduko bat zen eta azken azterketak institutoan esin behar izaten zituzten ikasleek.
EUSKALTZAINDIAETALAURO IKASTOI-A JaimcMartiDez Entzun ditzagun lekukoak: Karmele Goñi, Miren Goitia eta Txaro Mujika, emakume arduradun taldekoak; Ines Albizua, andercñoa; eta Gorka Este bez, ltzinr Mujika eta Olatz Lanauri ikasle-ohiak: KarmeleGoñi: Oñdte s()rtu zan, eskola...Aakue bukataenZutenidnumiak, 8 urtetan, ca aeukdlako jan aípeník eta ordun joaten ziran monja edoJraileen eskoletard...ta güre lana ematen zun bukatz.enzala hen. Orclun,ausardi askokín peútsutu aan egitea a.erbdithorí jarfttitzeko. Efa egin zan, sortu zan, Sociedad Anonima Merkantíl bat, Soc¡edddLitnitada, SocíedadAnonina, eta.¡drrí airan bost persona, Iau gLrraso eta beste... llüre lag:tn bat abokatua, eta haiekin egín zan,6 de julio de 1967, egin aen dokumento hau. Doku¡nentohortan, nola zdn merkantil, edoaein lana egiteko ea.genduen esktttubehar gehiago, ez.baimeník eta ez ezer ea.. Hortarako hartu gendun etxe hontan [Bilboko Gran Vía,33], asn Banco Viacayana,alokatu genclun3. pisua, 3- pisu l1oftan,jarri zltn lehen urtea. Geto pclikpolikí, etxe guz.tittk,p¡su gLlztiak hltstutaenjoan z.irdn, etd guk hartu gínduzen. Ba tzuk,Resurreccionde Azkueikastolapasataekogerora,iergatik písu haftan eag¡nan saftzen, eta bestea goikoa beti battilerrer¿ko, t(t dirud lorfzea, eta paper guztidk egitea... izan Zíran Biaanokeg¡fenautenulana, horietan, bateko bat izan Zan nere senarrq., Jofe M¿via Mujika, eta gerc d¡ru bíbzaileek ere izan z¡ran, baita ere Terc Rotaetre.Hor jarri rynean Batxilerra, h¡ru urte besterikez gintuzteneuki, a.ergatík ordurako, ikLrsigenduníanhainbesteume genrluz.ela Aa.küeneta hemenere, urtetik urtertr igota.enari zirela batxilefta fiahí Zutenak egin, pentsatu zan kolegío bat egí tea, ba¡na ikastola bat handid. Henengo arduraduna ízon zan, Miren Go¡tie. Miren Goitia: gurc lana? Material berr¡d sortuteko,material jolas sortuteko,eta garbitasuna adibíclez,...etd umeak,.--eta..- apurtxu bet... C.uza bat, horra Plaz.aElíptikdra erootengenduzanumeakjolastuteko, etorrí egín jdkun poliaia muni?.¡pal... Boítd ere adm¡n¡straziñoamantentzennun, admin¡sü'aaiñodordaintaeko,..Txa.o Mujika: bueno,pues empezamosa Nenír,nos poníamos Ltn{lía cada unu, pero cotno nuchas veces,pues había madres que no podían venir, pues te decían: hoy pue des rc ¡r?... Yo solía venir rlos días a la semana,el tel¿fono si llamaban, t¡Lyenía algún patlre algnna cosa, o algún recibo, o cualquier cosa... Y hego ubrir las puertas a todos, )J luego tener cuídatlo en el pasí\\o,... salían de las clasesy drm,tbanuno.t....an lot psillu:... K ¿ r m e l eC o n i : ercsteko gau..a guatíak behar <itanak, bai íl.,astolabateraLa eta besterako izan agn Tere Rotaefxe. Tere RotÍretÍe ¡agt1apl1benetuko ardat-.a- Tere ¡Zan zafi ard.rtza. Inés Albizua: danetik fahtt gendun, material gauaa dana Íaha genrlun, dana, baína lnri Buzti hor¡ konpontzenxan, gure borondateagaz,lan onaz eta gure, q. dakít, ondo egin gureagaz,...l¡burufalta, itaela eta mate ala era güZtietakomaterial Jaba.. .: orría, íngurrestia edo pepela ea aatnikasleana,dana aan danena, eta ez dakit, nik
EUSKERA - LI, 2006, 2 pentsetan dot, hori be.-- hezikem guztíz pedagogíkoa, alde batertk, eta beste ale batetik soziala be baí badaln. Esaterako ftxai egin behar genduzlnean, esateba_ terako, andereñoak presta:tzen eban,..- frtxa haa landu behar dogu eda bestea. Eta gero hq.ínbestef*a behar ziran lez haínbeste wneen¿at, eeri... zuk l0 beste gura"sobatek bcste 10. bes¡eak 10, eta holan egiterrzan. Umeak joaten zircnean insrttutura joaten zírean ondo, ondo, ondo preparaute, ezta? Eta baten baina sarriago emon doskue, zuzendnriari emoten )utsten zoríonak, hain onda, eta zelango.., erantzun oso onak ateratzen.ebemlaka, esoten eur¡en guztíz ondo preparaute joaten-zirala. Go¡ka Estévez: ni Gorka Estebez tnz, eta etorri híntzon hoan ll urterekin, Azkraetik nen o_ rren, eta hemen egin nuen babcikr elementala- Orcimenak edo nik daukadan go_ ran¿ak oso bitriak d¡ra. Adibídez jolastokiareh asuntoa: gurc jolas lekuo Moyua enparantza zen, harí eurta ez denean, orduan, hemengo pisuko suktzaean, han sanzen gínen jo.lasteko. Hemen, pisu baten zego"n aikeiarík gimnasia egt_ "z Hetnendik, t,eko, orduan, Esc_olapiosikastetrerc joaten g¡nen, 10:ó0etan pobsa nat¡u, eta han gela baten sartu eta inwj¡tta, ezta? Azkenengo bi ürtetan jarri zen hemen holango harri bat, eta beti andereñoak eta... hemei daukaue l)uroseko lehenengo hanía, eta nik... azkenean lortuko dot ¡kestefte arrú t batera joan, ezta? Nik ez nuen ezagutu hori. Itziar Mujika: hemen egon g¡nan hiru l<urtso. L bafiile4 2- batxíler ta 3, botxíler Zu zínan bigaftehekoa, neu nengoanean L mailan, zu 2, maílan. Ginan hira kunsi, gu g-ehíenakgiwn, eta.gure geln zan etxeko saloia, handiena, gu eL.eka saloían. Gu I0 ginen. Bai eta gu,.., buruz ez nzz akotdnten, egia esateko. Guretzat bai fiuuma handiena írun zan joa befutr g¡nala efllrrrina atera libretík ínsrttutura, orduan ínstritato zentralera joaten ginan, neskek ald.e batet¡k eta mutilnk besturtk, hori be bai aluzinantea zan guretzako, gu gelan geunden danak batera, Go¡ka Estévez: ba beste gauza bat, hemen urte osoa euskeraz ikasten eta gero, eka pan íns_ titutora azterkcta erderaí eto horí, be baí... larí ez zen erreza. Itliar Mujika: an¿¿reñaa, ni 1. batxilerren eukin neban honela Rananainuena da Apurnpne Alberidirekin akordarcn naz; 2. tnilan bata¡lerren Ines. lne\... Olatz Larrauri: ,garaí hartan erreTAgoa Zan beste ikastetxe baten unAak saltzea, hona sat tzeo balno, eta gufe gurasoek apostu gogor b^t egin zuten, arfiskutsu4.-. eta guz_ ti hoftek merczi izm duela, eta gure seme-a.lobekjanaüzen dutela íkastoláan, kasu honetan Inuron. Corka Eslévez: ní gutxienez, ez naiz egon Lauron, baína nire seme bía* han daude-
f-|f
EUSKALTZAINDIAETA LAURO IKASTOLA- JaimeMafinez
Ikastolaren proiektu berria: Cooperativa de ensefitnza Lauro 1973.eko iraila - 2007 ,4zf,zeIkastolakoikasleenkopuruak etengabehandituzjarraitzen zuen, bai eta Centro de Estudios Oñatekoak ere. 630 ikasle izaterá heldu ziren.72_ 7J a¿kenikasturtean. Ikasgela egokietarakoleku falta izugu\a zeq bai eta jolas orduetarako, irakasleentzako,etab. Elkano eta Gran Víako eskola egoitzék ez zuten gehia_ gorako gmaten. Arazo horiei hoberen erantzutekoeta bere seme-alabeibeste inon baino hezkuntzahobea eskaintzeko,eta euskaraz,ikastelre berri bat esin behar zela p e n r s a r / ehna s i¿ i r e ni k a s l o l a k g o u r a s o a kj . g ó 9 .u n e a n . Hezkuntza erreforma garaiak ziren, bestalde. Espainiako Gorteek, 1970ekoabuztuanonartuko zuten Luis Villar palasí Minisiroaren <Ley Gene_ ral de Educación> delakoa,11,'12eanindanean ipintzen hasj zena. Estola eta unibertsitateauneko ikasketenegiturarendiseinua erabat aldatuko zen: ikasle guztien oinarriko hezkuntzahamalau urtera arte luzatzen da (OHO _ E.G.B), eta 10-14 urte bitarteko orduko oinarrizko Batxilerra desagertu egin zen. 197leko Ministerioko aginduak zehaztenditu O.H.O.ko eskóh be¡rietarato gutxieneko bete beha¡¡eko baldintzal<: ikasgelako metro karratuak; zlentzta-la_ borategi, preteknologia eta biblioteka ikasgela bereziat; talde handietan antzeko gela polibaliodunak;jolas ordu eta kirol ekintzetarakoespazioestali eta ireki handiak, etab. Eronka hauei egoki erantzuteko,Ikastolak eraketaeta azDiesiturabeste eredu bat behar zuen. Gran Víako egoitzanegin zen bileran 16 perlsonakoBatzordeaosoru zen ikastolaberriarenproiektuaaurreraalerat,/eko eginkizunaz. Ho¡retarako gurasobilera, elkarrizketaketa galdekizun zehatzakere egin zituzfer, zerbLfz! motak erabakitzeko,diru ekarpenak,prezioak, etab. Batzorde burua Josu Beldar¡ain konstruktoreaipintzen zuten. er¡az ulertzeko moduko arrazoiengatik.Hemendik aurrera.gizonezkoakardura gehiago hafizen hasi ziren. . Batzordea,ondoko lanak betetzenjoan zen proiektu berria aurrera atera tzeko: - Ikastetxearen kokapena: Bilbon ezin, proiektuak eskatzen zuen lu¡ azaleragatlk,eta Bilboko Udalaren gomendioz, Loiu aldera abiatu 21ren. Bertako ltturoeta auzoan lnuro Txikerrq izeneko baser¡ia aurkitu
EUSKERA. LI, 2006,2 Trte\ 46.730 metro karratuko lur zoruak zituena. Saltzaileak, Ikastola bat egiteko zela jakinda, merkatuko prezioaren azpitik eman zuen, 3.912-239milioietan. - Lauro IJ.ezkuul.tzaKooperatiba Elkartea: proiektu berriari eusteko beharrezkoa zen gurasoak erakartzea eta gutxieneko kopurua lortzea.Izalf, zuten honetan lan nahikorik. Gurasoen Kooperatiba eraketa juridikoa iruditu zitzaien efiazer'a eta proiektuari hoberen egoki9en zitzaior.a, 1970.ekootsaileaneginiko guraso bileran. Formula hau hartu zuen lehen Ikastola izan zen. Behin-behineko Erektore Batzordea izendatl zen auneko ba¿orde kideekin osatua. Ekainaren lean insk¡ibatu zuten Madrileko arauzko enegistoan:. Ikastola ireki zenean 422 bazkide ziren. Bilboko gehiengoari, Geüoko Algofa, Loiu, eta Sarriena eta Unbe u¡banizazioetako familiak ere gehiú zilzaizkien. - Eraikin berriaren proiektua: Lardar Gallastegi eta Nikola Madariagak garatu zuten, ikastolaren senean eta gogoan oinarrituta eta inguruko ikastetxe eta eskola instalazio hoberenak azÍr"rtv efa gero. Aparejadorea, Anton Etxebarieta bazktdea izan zen. Eta ikasle ia guztien bizi-lekua kontuan izanik, jantoki zerbitzua eta bus parkina ere bazituen. - Proiektuaren finantziaketa: familia bakoitzak 30.000 pezetako diru ekarpena egin zuen, 3 zatitar', ikasleak ikastolan hasi zirenerako biKOlZIU egm Zena.
<Banco de Crédito a la ConstruccióD delakoarengandik 10 milioiko mailegua lortu zuten Madrilen eta 5 milioiko beste bat lortu zuen Josu Belda¡rainek, interesik gabe gainera, <Banco de Bilbao>gandik, Sanchez Asiain jaunaren bitartekaritzaz, bazkideen artean Bankuaren bezero ugari zirela argudiatuz. Bazkideentzako lehen memoria ekonomikoa Alberto Elorriagak prestatu zuen eta, harrez gero, urtero hartu dute. Entzun ditzagun orduko arduradunen azalpenak: Josu Beldar¡ain, lehen Presidentea, Jon Aldazabal, bigaren Presidentea eta Alberto Elorriaga, hirugarren presidenteordea. Jon Aldazabal: al príncipio de la décadad.elos 70, sepresentabaun problema d.ecapacidad de las ikaótolasentoncesexístentes,esodio lugar a que hubo que hacer un prorecto de coopetatívade enseñanza,que transfomaba un poco el problema hasta ahora ex¡sfente,educac¡onal,en un problena fu dame talme tu rtndnciero y de riesgo. Hubo que aportar dinero, hubo que hacer aportatcíones personctles, hubo que hacer tramitación de permisos,y hubo que acometerunas obras
,_l
EUSKALIZAINDIA
ETA LAURO ÍKASTOLA - Jaime Mafinez
803
de envergadura; los riesgos eran importantes...En esas conclicioneslo que había que hacef efa, dos cosas fundamentales: unas obras, ! una captacíón de di nero. Para ello, el ptimer presídente nombrado de la Junta Rectora de la coo, perativa de enseñanza L¿ruro, que lue Josu Beldarraín, acometíó estas alos tareas con un espírfu de sacriJir:ío increíble. Josu Beldarrain: me acuefdo que en una reuníón, estaba yo sentado aquí ! delante de mi es taba Santi Brouard, J me interrumpió y me díjo: Josu, pero no d¡ces nada de qúe vamosa hacer... la enseñaryay la cosa de estudios,...y le díje a Sant¡: Santi yo soy encargado de hacer la ikastola, la obra.-. Lauro. Nos díeron un préstamo...la cuantía no te puedo decír; sé que nos dieron, J que quedo semi hípotecado,no h¡potecado,pero había... con garantías personales, precísamente jo era gLtrante personal de aquel préstamo. Albefo Eloniaga: es cuando empezasteís l¡t hbor dc proie)ttísmo, porque había que coger cientos de personas, d¡spuestos a apoftar su cuota de cooperatitistas, lo mais d¡lícil en aquella época, que las ikastolas eran todavía una auentura, casi. Jon Aldazabal: la lkfistola, tenía que responder a la e señanza de un número de alumnos cada vez ma))or, y eso signíficaba fener una estructura de profesorad.o, una estructwa de medíos, comidas, etcéteru, que no l e fácíl de realipr, pero que permitió segu¡r a¿elanfe e ir incrementando el número de cooperatiristas, ! por la tLTnto,el númerc de eportacionesde socíos. Alberto Elor¡iaga: hay un cambio de dimens¡ón gigantesco, porque de ser pequeños ruicleos se pasa a ser una gran emprcsa, con todo lo que supone de transporte de 622 alumnos aquí, de comedores, etcéteru, se cambia de... la palabra empresa parece que suena un poco maL pero... realmefitela dimensión de tener pequeñoscentros, a hacer, un centro con seiscientos ! p¡co alumno\ con todo lo que supone de servicios, autobuses,andereñosde autobús,alimentación,...
Ila¿ro
Ikastolaren
hasiera
Klaseak hasi aureko egunat laniak iza¡ ziren, ikasgelak, sukaldea, eta dena egoki prestatzen. Bestelako habak ere baziren: hezkuntza Ikuska¡iak dena zehalz begifafzen JaÍaitzen zuen eta <<Guerrilleros de Cristo Rey> delako taldearen idatzia ere hafiu zuen Errektore Kontseiluko Presidenteak bere etxeko buzoian, Ikastolan egin behar zuten bilerarako lehergailu bat iraganizl. era Pre;idente, entonces, lon Al^dazabal. Eskola altzariekin Lleidatik etori beha¡ zuen kamioiak klaseak hasr aurreko goizaldeko 4etan heldu zen.
804
EUSKERA - LI, 2006, 2
I€hentsuagogurasotalde batek, isilean, ikuriñaxen jasoketaegin zuen, lehenaizateko, hurrengogoizeanderrigorrezipini behar baitzen Espainiakoa alegia.Alberto Galarza.k,Er¡ehore Kontseilukokideak, egin behar iza¡ zten lan hau, beü ere, ikurriña era ofizialez jasotzekoegunaheltzenzenean,berak egingo zuela denonkonprornezuahartu eta gero. Eta handik urte batzuetara, konpromezuabete egin zen. Kamioia hustueta altzari guztiakikas geletanipini zituztengurasoek,goizeko Setarako.Ordu horretanateralzgnzif)t lehenengozBilbotik 1¿zro Ikastola proielifu benira, 14 autobusetan,600 ikasleak, 1973.ekoirailean. Bai eta ordura axteResuruecíón W de Azkueedo Centrode EstudiosO'natenai ziren irakaslegehienak,ere. Ikasle nagusienakOHOko zazpiganennaila egitera. ResurrecciónM" de Azhrc kaslelxea.best¿lde,bere aldetik funtzionatzen jarraitu zuen Eskolaurrebezala,1983.urteanitxi zen afe. Inuroko proiektstberriztüzalleak oihartzunbaikorra haxtu zuen et¿ Bilboko euskaltzaleeta htitar askorenlaguntzaeta babeseskergaitzajaso zuen. Oso gaÍantzitsuak izan ziren Bilbon edo Madrileko administrazioanegin beharrekonegoziaketeta¡hartutakopefsona askorenargibide eta laguntzak, euskaltzalebiziak ez bazirenere. Pertsonaaskok egin zituzten proieldu berrirako eka4)enesanguratsuak, Zaroko proiektu berria eta kultura definituz joa4 zircnak: - Bilboko margolari ospetsuekartelan ekarpenbikainak egin zituzten, Lauroko hormak apaintzenjarraitzen dutenak. - Euskalhistoria eta kultumren irakasleeninformazio iturrinko eta ikasleen ikasketarakoekarpenbibüografiko ugarirekinosoturikobibüoteka. - Aipatzekoakdira hi¡u zientzia laborategiak,arkitektoekobragafrkkobratutakoi¿ulitako honorario-diruezegin eta homituak, ikasleenzientzien ikasketaesperien¿ienbidez ahalbidetzeko,Leuroko Woiektuanjarraibide sendoaizateko. - Lorategienlandarebilduma hautatueta eka¡ri zituen Isidro Remente'Lnguruko riak. EnektoreKontseilukokideak, berezkoespezieugariez gain, ikasleakezagutueta inguugiroarekiko sentsibilitateagaratuzjoateko. - Eskolaz kanpoko kirol ekintzetanAngel Zuluet¿xenlana nabarrnendu zr.n: huroko futbo1taldeari hasieraeman zion eta jokalarien jantziei gerra aurrekoeuskalselekzioarenkolore berdinakjarri zien. - Ikasleeneskola-menuak,Santi Brouard bazkideakprestatuzituen. Eta baxazkijaleentzat menuahasiera-hasieratikeskaini izan dt Laurok JosebaBidaurrazasabazkideakeratuta.
F L S K A I f Z A l \ D l A F I A L A U R O I K A S I l O l -A J d r m eM a n r n r ¿
Eta era bereziz aipatu behar ditugu hemen, Euskaltzaindiaren ekarpe. nak. Hona hemen, gogoratzekomoduko batzuk: - Euskara batua edo euskalkien arteko eztabaidan,1,¿r¡rroIkastolako arduradunek,Euskaltzaindiarenarauakjarraitzea erabaki zuten. Euskaltzaindikokideek euskaratzenzituzten Errektorc Kontseiluarenlehen idatziak. Ikastolaren proiektua sendotzeko,Alfontso Irigoien, Juan Jose aÍeta eta Rica¡do Badiolak lagunduta, 1979.eko ekainean etorri zet laurora, l,ourotik Unibertsitatera ateratzen zetTlehen promozioari orduko D mailako euskara agiria loÍzeko azterketa egitera, egungo EGAren baliokidea. - 1,974-75ufieetan,JoseMiguel de Ba¡andiaran,aita Lafitte eta Jean Ha ritschelhar euskaltzain osoak eta ospe handiko aditual( ¿dr¡ora etorri ziren ikastolako guraso, irakasle eta pafiaide guztiei euskal kultura eta senazmintzatzefa: las gestionóJuan Mari Cor¡an,m¡embrcdel Consejo estasconlbrencias Rector,ya fallecido,sumamente actiro y relacionadocon laspersonasde Euskahzaindíapara éstasy ofras cuestionesde interés,junto con los soc¡osXabier Elorriaga, Antón Cuadra e lñakí Juaristi. l,a¿¿rokoproiektu berri hau zuzentzekoeta Unibertsitateaurreko o¡duko BBB-UBI etapam zabaltzeko, Errektore Kontseiluak Juan Luis Goikoetxea izendatu zuen Zuzendai Pedagogiko,euskaltzainurgazle dena. Juan Luisek prestatuzituen aipaturiko Euskaltzaindiko<D> ereduko euskara tituluak lortzeko ikasleentzatikastaro eta saio bereziakIkastolan.Eta Batxilergoko irakasleakUdako Euskal Unibertsitatekoikastaroetanparte hartze ra bideratu zituen jatintzagaietako programak euskal erreferentziezosatzeko eta euskaratuzjoan ahal izateko. Gurasoeketa inguruko denek zerbaitberezi eta garrantzitsuarihasieraematen ari zirela konbentzitutazeuden.Sentipenhonek ikututa, euretarikobatek, aipaturiko hitzaldiaren amaieran, emaztea zegoen klinikara eraman zituen, honek ezer ez zekiela, aita Lafitte eta Haritschelhar, jaio beffia zuten semea bataiatzera. Aita Lafittek bataiatu zuen. Jean Haritschelharrek ondoan kandela zuela. Entzun ditzagun azalpen nzenak eta zenbait lekukoen testigantza:Jon Aldazabal, bigarren presidentea;Aitzol Cuadra, ikasle ohia, aita Lafittek bataiatutakoa:Itziar Mujika eta Koldo Zabala, ikasle ohiak; Angel Zelaieta Lau ¡oko irakaslea. JonAndazabal: para licometeresteprcyectoeducacional, feníamosuna preocupación do ble,en el sentidode no permitir quedosconcepfos comosonpolíticay reliqión, ¡üterfrieranen la educaciónde los alumnos.Eso no era sencillo,porquedesde
EUSKERA - LI, 2006, 2 el punto de ústa religioso, había concíencías muy a1)anza¿as,y exigentes, y desde el punto de v¡sta polítíco, la clandestinidad que imperaba en aquel momento, lleraba a los part¡dos a prete det a hacer la acción sobre el centro, que más o me os se podía tener con la enseñanzp. Si nos ceñimos un poco al tema de Euskahzaindia, hubo unas aportaciones en los primercs tiempos que dejaron üfi niyel cuhuraL pla.smado en forma clara. Concretamente, en la pr¡mera conferencia que dio José Miguel de Barandiaran fue todo un éxüo, hablando de la etnia, d¿rtn¡endo lo que era etnia, y aclarando que no es exactamente raza, sino u a convíyencia de personas con un medio culturol cotuún. Fímó en el líbro de honor y Íue ln ptimera firma del líbro de honor de la ¡kastola. También nos dio una conferenc¡a Haristchelar cok tod.a su capac¡dad de expresión, , el Padre Lartfte que aproyechó la circunstancía para bautízar o un niño, Aitzol, hijo de un cooperativista. También nos ayudó mucho en los primeros t¡empos, en kt traducción de lns círculares que preparaba la jun, tll fectora. Eran c¡rculares largas, porque loa temas erígían mucho texto. En aquellos tiempos el Íervor pattíótico, tenía qüe tener algún soporte, ! vivíamos de detalles, como por ejemplo el izar Ia íkurriña a las tres de la wtdrugada, el prímer día de la ¡kastola en lauro, porque a las nueve iba a vew el Delegado del Gobiemo pata ftar Ia española. Eso nos ¿lejo una sensacíón de que por lo menos habíamos im¿o la nuesúa a rcs. Otro detalle fue la visita clandestina del l¿hen lakarí d¿sde su exilío en paris a la víspera d.el Aberi Eguna del 74, que tambíén nos dejó una sensaaon de que alrededor de kzuro había, exístía un alo patriót¡co viyo, Aitzol CuadÉ: kabco, nik Aüzol düt izena, eta ni jaio níntza. egun berean, Eüskrtkzaind¡ak hizketald¡ bat eman zuen Inuro lkasmlan, eta hízketaldi hor¡ eta gero, afarí bat egon Zan, eta afari horretan nie aita Zegoe . Komentotü zuten nire jaíotzari butuz, efa nola i<enez Aitzol ipin¡ka zidatela. Eta momentu horremn Euskahmin, diaren buru zen pertsona, Aita laffite zan, berak bere gaztaroan Aitzol idazlea ezagutu zuen, Jose Ariztímuño Olaso, eta orduan, poztu egin Zen, edo ez dakit Zer Sertatu zen, baitw erabaki züten ni batoíatzea, Eta ordüan, hurrengo egunean, aqertu zit?t¡zkíon níre anor¡, bere gelan, ospitalean, bera, HaristohelaL eta beste batzuk ni batuiatzeko astuoarek¡n, Em holan ízan zan, kasualítatez, azkenean izan nuen ohorezko bataío bat. Koldo Zabala: zeintzuk iza ziran aldaketak? Lehendabízí Hasetara o¡nezjoaten gínela, eta hemen etortzen ginefiean, írakaskantzatren aldetik, bertan gen¡tuen aukerak, lan egiteko tfesner¡a, oso mürríZtua Zen. Hemen, ordea, gauza gehiago genituen, laborategiak. . . handíogoak ziren, eta jokatzeko askoz lcku futndiagoak, eta geru lutbol zelaía baita ere ¡zan genuen, eta obar eta abar... Itziar Mujika: Gran Vian nokefa bat zegoen, zelan izango zen Lavro, ezta? Eta ordun, akordatzen naiz naketa begírat2en genuela, eta han izango da nire gela, eta han i4ngo da bestea, eta hori datw, ezfa? Eta gero, ho a etortzen g¡nnnean, joaten ginan,
EUSKALIZAINDIA
ETA LAURO IKASTOLA
Jaime Martinez
ez dakit gogorutzen zaren, errota bat íkusterctjoan ginalo eta ingunt guztiak e.ugutzera jodn g¡naü.eta orduan err()ta bat zegoen hango ¡baían eta errota zelan J n tzi()natzen zan ezagutaerajoan gírun. Gero etorri g¡nan, lehe engo urtea uste dut izan zala, abeslari talde bat zegoen. Etorri zan Julita Beffojalbiz, orduko zuzen dar¡a, eta Begoña Cortina, Zald musikako irakaslea, etorri 7an eta hartu zitun ba tzuk eta batu gintuzten tok¡ baten, eta azaldu xuen rylan.joango g¡iela Beljikva kanfatzera.GuretaakoBelgikara aan, ez.dakít, oso urruti, poz pozik ipin¡ giúan. Koldo Zabala: 1973. ürtean Bílbotik Lauroraino etoff¡ ginen. Hasi ginen EGBn 7. urru tsean has¡ g¡nen, 8.a baita ere berton eman genLten,eta hanrlik BUPra pasa egin Bindun; BUPean aakenegoazterketak egiteko hemen aukerdrik oraingoa ea.genuenez,Mungira.¡otLnginen, Mungiko ¡nstitutora. EZ nago oso zihur, baina uste dut notarik hoberenak,Iaurok atera zítuela. Bueno, gero,2. BUPn lortu genuen baímena berton egiten Benduzene.rañínak. Itziar Mujika: eta gero COUn euskeraa,eta euslceraíkesten gend.un-Ikasten gendufi, eta nolabaít agirí bat euki behar gendun, gure ikasketak euskaraa.?.¡relaeta, mufi{1üarí.rgertaekozeozer eqinda geneukala. Eta orduan etorri ziren EuskaltTaind¡ako gizon batzuk hona. Akordetan nai, bat Afoúso lrigoien zala, eta hemen.jarritu, he.n ¡ati ginan jantokian, eta egin gendua.anazterketek, eta hortík lortu gendun aqiria. D md¡[a deítzen Zan orduan eta sinaken eban Fra! Luís Villasantek,ordltko euskahzainburuak. Hamabost urterekin eüskartrzkoklaseak ematen genituen eskolatik íften eta gerc. General Conchako eskoletan klasean emafen genduxan- Eta ere ba¡, Imunol Berríatua <Hitz eqin, metoaloatera aurretik, <Hifx egin,, metodoaateru Züen Alexan¿er metodotik itzulita, eto orduan gogoratzen n.riz, zapatutan etd .¡oaten ginen berdrekin, itxubxera, euskarara pasataerc Alexan¿er melodoa, eta orduan prestatu ginen, prcstatu g¡ntu<teneuskdrazkok[dseak emafeko.Irakasleak gínen klaseko Bazteenak,ikasleak ziren gu baino askoz ere nagusiagoak. Orcluanpremía handio rygoen irakasleena.Gainera agiria lortu tendun lrcmen, efa agiriqrekin eta ¿ena, aurrera. Angel Zelaieta: egun equzkitsuak<iren 1973 haren iraileko lehenak. Ez.z.egoenorduantre, OHOko egoitza besterik, bercnen et* aapíl(ojarclintxo izango a.irenlur sailtxoak taket t.riki bartzuekbtLtaenaufen kableak, hersten eta babestenzituen. Historia General de Biikia 1-epít¡¡mede las Encarn(iones liburLúa, iftrküffia fiuen, Iaurotako Axpoluetd der¡tz.on errcta ínguruan bazela harrobi brjÍ, ryinaren gainean Pecuníenseshoc mun¡erunt omen Zegoeníalatzia,esdn nahi baitu: Pecunienseek hdüfe eraiki Zuten. Por pecunienses,ent¡endo yo begoñeses,zioskun lturr¡z.ek. HorLxe ikus zezuten,iqorri nahi n¡tuen íkasle bat<uek,aípaturiko lorategiko bí taketei hel¿u eta atera egin nituen taketoi 7.apigorríak ípini, ta batek aurrean eramdn zezon, eta beste ikasle batek atzean, kotxe eÍa aff¡skuetatik líbratzek-. Josu Beldorroi¡¡ erretore bataotdekolehen presitlenteaketa eskolLtegoí!-.akjaso Zitüen etxagínakbofa ei auen: zer irakats¡ko ote die eskola neskato'mut¡koeie. ren tokitik taketak aterataendituen maisu batek?
I
EUSKBRA - LI, 2OOó,2
I-a.uro lkastolako DBH-ko neska taldeak abesten du: Euskan putzr sakon eta ilun bat zen, eta zuek denok ur gazi bati atera zenuten handik nekez. Guk euskaraz, z\k, zergafik ez? Orain zuen birtutez zuen indarrez, euskara itsaso urdin eta zabal bat izanen da, eta guria da. Ezin hobeto adierazi zuen Gabriel Aresti bilbotax poetak eta Euskal¿aindiko kideak, zuek eta zuek bezalako taldeek, agerturiko ibilbidean, egin zenuten euskararen aldeko lala, gehienok Urkoren bidez ezagtt]u genuen poeman. Zuek eragiten zintuzten GOI-ASMO berberari eusten jarraitu diote La.uroko guraso, arduradun eta talde-profesionalek, ikaslé eta seme-alabei euskarazko hezkuntza zerbitzu gaurkotu eta hoberena eskaintzeko. Euskaltzaindiaren ikurraren irakurgarriak dioenez, <<EKINean eta JARRAIean> aritu dira urtez-urte eta aldi¡o-aldi¡oko beha¡rizan eta erronka berriei erantzun egokienak ematen, inguruko balüntzak, zorionez, zuekbizi izan zenituztenekin zerikusirik ez badute ere, autogobernua eskuatu eta geto, baEZ ETe. Horreta¡ako baldintzak, orain, zorionez, ez dtte ZuLekbizi izan zenituztenekin zerikusidk, autogobemua eskuratu eta gero, batez ere. Lehendakariak hiru bider¡ez izan di¡a lkastolan, eta ez era klandestinoz, J.M. Leizaolak erbestetit etorrita 1974.eko Aberri Egunaren bezperan egin behar izan zuen bezala. Laurotik atera zen laugarren promozioak Unibertsitate aurreko frogak euskaraz egin ahal izan zituen eta eguno Euskadiko gazteen erdiek jadanik horrela egiten dute. Zenbait jakintzagaien azterketak ingelesez ere egin ahal izateko oina¡riak ipintzen ari gara ikastoletan. Eta guzti honen adierazgarri, gaur egungo Lquro [kastola dng]u. Euskara ikasi eta jakin bai, euskara egitea baina, kosta egiten zaie gure ikasle eta seme-alabei. Eta ez beraiei bakarrit. Euskararen aldeko euskaldunen eta ikastolen erronkek hor di¡aute.
EUSKATiIZAINDIA E rA I-AURO IKASTOLA - JaimeMartinez
Horiei era gaurkotuanerantzutenjarraitzeko, Euskaltzaindiarengida eta zuok denok agedu dituzuen gogo eta lan-onarenargiak laguntzaeskergaitza izatenjaraituko dute. Eskerrik asko, guztioi, eta bereziki, Ikastolaxenmemoria mantendueta gaurko saio honeta¡akozuen ahotsaeta lekukotasunaeskaini ezagutaxazteko dizuzuenoi.
ITT]RRIAK: ARRIEN,GREGoRTo: Bizkttiko ikastolak 1957-1972.PBK, cuademos de sección de Educación, 1993. Bizkaiko ikastolen elkartea: 25 urte,2003. MARTtrIEz,JA[\,fÉ:¿duro lkastolaren aurrekariak / antecedentesde Lauro lkastola, Ivlita Berrojalbiz, Begoña Insunza, Jon Aldazabal eta Josu Beldarrain jaun-andreei 1987an eginito elkarrizketen txosten m€kanognfiatuaK. ZEIATETA,ANJEL:Bidegileak: 40. zenbakiduna, "I¿lim Benojalbiz, Eusko Jawlaritza. Kultura Saila. 2006.
Transkripzioanagertzendiren pertsonenahozkoelkarizketak bideoanhartuak, uria, 2006. Maru Bilbao jaunari grabaturikoekartizkétak Lauro Txikerra baseria etz jabegoareninguruan,martxoa,2001.