16 maart 2019, pag. 12
ACHTERGROND CHTERGROND TEKST WILLEM BOSMA EN ATZE JAN DE VRIES
DEMOCRATIE
Overdracht uitvoerende overheidstaken aan burgers of gemeenschappen.
Meer directe democratie door dorpsen stadsgesprekken en digitale referenda.
Bij nieuwe provinciale voorstellen hoort de vraag steeds te zijn: Heeft de provincie hier een rol of kunnen inwoners van Fryslân dit beter zelf?
Mensen betrekken bij plannen overheid.
Meer zeggenschap inwoners Friesland door overheveling taken van Rijk naar provincie, en daarover een referendum houden
Besluitvorming overlaten aan de Friese bevolking door middel van online-referendums. Gekozen commissaris.
Provincie houdt wettelijke ruimte boven kerntaken uit te gaan (bijvoorbeeld met een rol in sociaal beleid).
Bindend correctief referendum. Instelling adviserend burgerpanel.
Experimenteren met burgerforum. Lokale en regionale referenda.
Stimulering burgerinitiatief. Openbaar lobbyregister voor belangenbehartigers. Goede bescherming klokkenluiders.
Openbare collegevorming met richtinggevend akkoord op hoofdlijnen. Gedeputeerden aanwijzen op profiel, niet naar partijkleur.
Referenda over ingrijpende plannen voor de leefomgeving.
Raadgevende referendums en digitale peilingen over provinciale besluiten. Commissaris van de koning kiezen.
Intensieve samenwerking tussen de drie noordelijke provincies.
Hernieuwbare energie moet betaalbaar zijn. Klimaatpolitiek meer op aanpassing richten dan op uitbanning fossiele energie.
Fossiele brandstof- Stop op windmolens en fen terugdringen. zonneweiden. Stop aardgaswinning en uitbreiding windenergie. Meer investeren in kernenergie (thoriumreactor).
ENERGIE
Na-isolatie gebouwen. Lokale energieopwekking. Voorop lopen bij experimenten. Energiecoöperaties faciliteren
Friese energievoorziening en -verbruik zonder fossiele brandstoffen vanaf 2025.
Energiebesparing voorop stellen. Elke provincie dekt haar eigen energiebehoefte. Bevordering van innovatie, zoals toepassing van waterstof of kernsplijting met behulp van gesmolten zout.
Steun energiecoöperaties. Provinciaal energiebedrijf oprichten. Zeggenschap omwonenden over zonne- en windenergie.
Voor energieverbruik benutting van aardwarmte, blue energy, eb en vloed, biogas, brandstofcellen en warmtekrachtkoppelingen.
Aardgaswinning afbouwen. Energiebehoefte dekken met aardgasimport, kernenergie en op termijn waterstof.
Minder verbruiken is de eerste stap. Energieconsumptie fossielvrij in 2050. Provincie faciliteert lokale opwekking.
In 2040 energieneutraal. Extra focus op energiebesparing. Inzet op innovatie, steun voor coöperaties.
Minder energieverbruik. Stimuleer lokale initiatieven voor dorpsmolens, woningisolatie, innovatieve opwek.
Energiebesparing eerste keus. Fossielvrije energieproductie- en consumptie in 2030. Geen medewerking aan bedrijfsmatige biomassastook of -vergisting.
Energiebesparing en afscheid fossiele energie liever zorgvuldig dan snel. Garantiefonds voor lokale energiecoöperaties.
Geen nieuwe windmolens die hoger zijn dan 15 meter. Steun voor innovatie opwekking herwinbare energie.
Steden, dorpen en wijken verantwoordelijk voor eigen energieopwekking door wind, zon en geothermie, inclusief energieopslag.
RUIMTELIJKE ORDENING
Zonne-energie op daken en bedrijventerrein, langs wegen. Geen nieuwe windparken op land.
Geen grootschalige mestvergisters. Zonneweiden van maximaal 5 hectare. Windparken op land alleen met instemming streek.
Geen nieuwe windparken op land, wel kleine boerderijmolens (kleinder dan 15 meter hoog). Uitbreiding waterberging met ‘klimaatkanalen’ als droogtebuffer.
Wind- en zonneparken op land zijn nodig. Ruimte voor kleine molens. Geen industriële mestvergisters in buitengebied.
Geen nieuwe molens op land, bestaande turbines saneren. Meer wateropvang in boezem en polders.
Geen zonne- en windenergie. Bedrijven zo veel mogelijk op bestaande industrieterreinen.
Deltaplan voor leegkomende boerderijen en bedrijfsgebouwen. Zonnepanelen op daken en bij steden.
Zonnepanelen op daken, locatiekeuze windmolens en zonneweiden in samenspraak met omgeving.
Windturbines en aanleg zonnecellen op grote schaal. Opslag duurzame energie. Geen industriële mestvergisters. Waterberging op landbouwgrond en in plaatselijk groen.
Ecologische hoofdstructuur in vier jaar voltooien, zonodig met behulp van onteigening. Steden en dorpen vergroenen tegen hittestress.
Tegen grote zonneen windparken. Bushaltes in de dorpen in plaats van aan de randen.
Zonnecollectoren op daken, zonneweiden op onvruchtbare grond. Geen aantasting historisch landschap door nieuwe energiewinning.
Zonneweiden met behoud van agrarische functie. Ruimte voor dorpsen wijkinitiatieven. Meer waterberging.
LEEFBAARHEID
Herbestemming lege gebouwen. Bouw verplaatsbare woningen. Winkelcentra vernieuwen. Bushaltes liefst naar rand dorp.
Provincie medeverantwoordelijk voor leefbaarheid in dorpen en steden: woningen, vervoer, onderwijs, zorg, dorpshuizen voldoende gespreid.
Sloopfonds voor leegstand in krimpgebieden. Goede zorg op platteland, met consult via breedbandinternet als aanvulling.
Boost voor dorpsen buurthuizen. Voortouw leefbaarheid dorpen ligt bij gemeentelijke overheden en provincie kan ondersteunen.
Onderzoek kans op Meer goedkope huurwoningen. voorrang voor jongeren die in eigen dorp willen blijven wonen. Integratie buurtbus, wmo- en leerlingvervoer in mobiliteitscentrales.
Provinciale steun voor bibliotheken in stad en platteland. Scholen en zorg moeten bereikbaar blijven. Beter en uitgebreider openbaar vervoer.
Bij behoefte woningbouw in kleine kernen. Woningbouw in lege kerken en oude gemeentehuizen. Gemeenten gaan over leefbaarheid, provincie kan helpen.
Bal ligt bij gemeenten, provincie kan steunen. Meer herschikking van woonruimte in dorpen, maatwerk voor openbaar vervoer.
Verkrotting actief bestrijden. Voldoende sociale woningbouw.
Behoud basisvoorzieningen in dorpen en wijken. Financiering Doarpswurk en Iepen Mienskipsfûns handhaven. Landbouw verzoenen met natuur- en burgerbelangen.
Levensloopbestendige woningen. Evenredige verdeling bouwcontingenten over grote en kleine kernen. Soepeler regels voor bedrijvigheid.
Steun oprichting lokale woningcorporaties. Meer ruimte voor ‘bedrijvigheid aan huis’.
VEENWEIDE, LANDBOUW
Lobby voor rijkssubsidie vernatting veenweide. Waterpeil met maatwerk omhoog, waar gebruiker instemt. Tijd nemen voor verduurzaming landbouw. Geen limiet op bouwblok boerderijen.
Hele veenweidegebied tot 2030 stapsgewijs vernatten met overgang naar natuurinclusieve landbouw. Landbouw ondergeschikt aan waterpeil in plaats van omgekeerd.
Oxidatie veengrond samen met de boeren oplossen. Landbouw moet de ruimte krijgen: geen Friese beperkingen bovenop nationale en Europese regels.
Omslag naar grondgebonden, natuurinclusieve en liefst biologische landbouw. Inzet op hoger waterpeil, te beginnen in veenweidegebied. Geen megastallen.
Grondwaterpeil omhoog met maatwerk, boer moet kans krijgen omslag te maken. Maisteelt alleen zonder grondbewerking.
Landbouw ruimte geven. Geen megastallen. Geef boer rol in natuurbeheer.
Kavelruil voor robuuste landbouw en robuuste natuur. Teelt zeewier voor eiwitrijk voedsel.
Streven naar behoud veenweide. Waterpeil zo dicht mogelijk bij natuurlijk peil voor landschap. Landbouw meer circulair.
Waterpeil omhoog tegen veenoxidatie. Van intensieve naar grondgebonden en natuurinclusieve landbouw. Geen megastallen.
Waterstanden fors omhoog om veenoxidatie tegen te gaan. Einde aan bio-industrie. Geld voor kleinschalige landbouw en productie plantaardig voedsel.
Hoger waterpeil en drainage moeten veenoxidatie afremmen.
Boer moet kunnen uitbreiden. Landbouw, provincie en natuurorganisaties bepalen samen toekomst natuur.
TAAL EN CULTUUR
Fonds voor blockbuster-achtige activiteiten. Permanente Friese zetel in Raad voor Cultuur. Steun universitaire studie Fries in Groningen.
Steun voor basisvoorzieningen (bibliotheken, muziekscholen, podia). Evenementen breed toegankelijk maken. Fries in basisonderwijs versterken. Taal moet leuk zijn.
Fries propageren. Wettelijke bescherming van het Fries moet geen verplichting scheppen. Cultuursubsidies herijken ten gunste van nieuwe initiatieven.
Gezamenlijk initiatief provincie en gemeenten voor muziek-, dans- en ander ‘kunst’onderwijs. Geld voor taal en cultuur.
Steun voor jeugdorkesten. Fries en Nederlands gelijkwaardig op scholen. Meer meertalige kinderopvang en drietalige basisscholen. Een Friese onderwijsinspectie.
Cultuur niet subsidiëren, behalve bibliotheken en historisch erfgoed. Afdwingen dat scholen kinderen goed Fries leren.
Basisvoorzieningen voor kunst en cultuur behouden en waar nodig uitbreiden. Doorgaande leerlijn voor het Fries.
Een provinciale poule van docenten Friese taal. Erfgoedloket voor herbestemming of renovatie monumenten. Garantstelling voor festivals.
Onderzoek of kerndoelen en ontheffingsbeleid voor Fries in onderwijs voldoen. Meer broedplaatsen voor kunstenaars.
Ruime geldelijke steun voor kunst en cultuur essentieel.
Meer geld voor kunst, cultuur en sport. Tarieven, locaties en bereikbaarheid afstemmen op lage inkomens en senioren.
PROVINCIALE BELASTING (OPCENTEN)
Opcenten niet verhogen.
Opcenten niet verlagen, omdat het bezit zware en extra auto’s zou belonen.
Opcenten verder verlagen, wegens autoafhankelijkheid platteland.
-
Geen extra opcenten. Friesland in top-drie van laagste tarieven.
Opcenten verlagen, Provincie moet liever afschaffen. burger uitleggen wat er met de opbrengst gebeurt.
-
Moet omhoog, waardoor vervuiler weer gaat betalen.
-
PARTIJ-EIGEN
Eens per vier jaar een meerdaags evenement. Gezins- en carrièremakelaar die jonge gezinnen naar Friesland haalt.
Iedereen moet meedoen, iedereen heeft en houdt werk. Iepen mienskipsfûns breder inzetten. Behoud Kansenfonds. Regenboogvlag op het Provinsjehûs.
Provincie doet alleen, wat inwoners zelf niet goed kunnen. 5G-verbindingen voor alle Friezen onmisbaar. Vraaggestuurd openbaar vervoer.
Kleinschalige zorgbuurthuizen in de eigen omgeving voor collectieve ouderenzorg. met vast personeel en inschakeling van mantelzorgers.
Provincie neemt veel taken en zeggenschap over van het Rijk. Jaarlijks 30 miljoen euro voor Omrop Fryslân.
Stoppen met klimaatpolitiek. Geen immigratie van kansarmen.
Minstens 55 procent minder CO2uitstoot in 2030. Emissievrij openbaar vervoer. Lobby voor spoorverbinding Lelylijn.
In 2030 is Friesland CO2-neutraal. Insectennetwerk realiseren. Experiment met basisinkomen voor jongeren.
Verbod op jacht en konijnenhouderij, staken verhuur visrechten.
Het geloof in Jezus Christus is vertrekpunt. Tegen koopzondagen, provinciale regie om ze te beperken.
Rechtstreekse verkiezing commissaris van de koning.
Bestuur en inwoner bij elkaar brengen door taken en verantwoordelijkheden in handen te leggen van lokale coöperaties.
Geen zonnepanelen in IJsselmeer. Maak agrarische hoofdstructuur.
Geen plaats voor nieuwe molens en zonneweiden.
Meer sociale woonruimte. Gratis openbaar vervoer voor ouderen en minima.
Volwaardig ziekenhuis in NoordoostFriesland. Vereenzaming tegengaan.
Verkrotting aanpakken, aandacht voor generatiewoningen.
Waterpeilen maximaal verhogen. Flinke aanpassing huidige landbouw met hulp van ruilverkavelingen en opkoop bedrijven.
-
Beheer veenweidegebied in samenspraak met bewoners en gebruikers.
Stoppen met duurzaamheidsbeleid ten koste van landbouw. Waterpeil alleen in specifieke gebieden omhoog.
Stimuleer en promoot Friese taal, streektalen en Friese sporten en spelen.
Huidige cultuurpolitiek voortzetten.
Diversere monumenten. Meer geld voor breedtecultuur. Provinciaal geld voor lokale media.
Cultuurhistorische erfgoed en kerken bewaren. Fries volkslied op school aanleren.
De culturele infrastructuur van LF2018 behouden en uitbouwen.
-
-
-
Verlaging van de provinciale opcenten.
Geen verhoging opcenten. Kostendekkende leges.
Opcenten moeten omlaag.
Gratis bus en trein voor ouderen en minima in de daluren. Verplicht raadgevend overleg met ouderenorganisaties over zaken die hun belangen raken.
Spoorlijn Harlingen-Zurich met transferium bij Afsluitdijk. Steun voor Groningen Airport Eelde.
Keurmerk voor natuurlijk Fries voedsel. Technische universiteit starten. Investering 20 miljard euro in transities landbouw en energie.
Tegen verbod op ritueel slachten. Keiharde bestrijding discriminatie en racisme.
God liefhebben boven alles en onze naaste als onszelf. Versterk beroepsvisserij op zee en IJsselmeer. Geen plaats voor de wolf.
Concrete doelen en deadlines. Afrekenen op resultaten.
ALLE 16 PARTIJEN Wat willen de zestien politieke partijen waarop u woensdag 20 maart kunt stemmen voor de nieuwe provinciale volksvertegenwoordiging? Het is onmogelijk om hun volledige verkiezingsprogramma’s in de krant af te drukken, maar vergelijken op enkele hoofdzaken kan wel. Dit schema toont die vergelijking voor zeven belangrijke punten: belastingen (opcenten op de motorrijtuigenbelasting), energie, veenweide/landbouw, leefbaarheid dorpen, democratie, ruimtelijke ordening energie/klimaat, cultuur en Fries. En dan is er nog een restcategorie voor specifieke partijpunten. In dit overzicht zijn de omschrijvingen minder uitgebreid en volledig als in de partijsprogramma’s zelf. Geprobeerd is om de essentie te vatten.