28
KREEG GEERT WILDERS WEL EEN EERLIJK PROCES? Toen Geert Wilders in 2016 voor de strafrechter moest verschijnen, had hij weinig vertrouwen in een van de drie rechters. Hij vond haar partijdig en vroeg om een andere rechter. Maar dat verzoek werd afgewezen. ‘Een schandelijke beslissing,’ twitterde Wilders. Hij zei dat de kans op een eerlijk proces verkeken was. En toen hij veroordeeld werd, had hij helemaal geen goed woord meer over voor de rechters. Wie controleert of rechters hun werk wel goed doen? En wat kun je doen als je daaraan twijfelt?
over onpartijdige en onaf hankelijke rechters en het geheim van de raadkamer
MINDER, MINDER, MINDER 30
Op 19 maart 2014, de avond na de gemeenteraadsverkiezingen, staat politicus Geert Wilders van de pv v in Den Haag in een volle zaal met aanhangers. Hij vraagt: ‘Willen jullie in deze stad en in Nederland meer of minder Marokkanen?’ ‘Minder, minder, minder,’ roept het publiek enthousiast. ‘Dan gaan we dat regelen,’ zegt Wilders. Gelach en gejuich. Veel mensen in Nederland voelen zich gekwetst. En veel mensen doen aangifte van belediging en discriminatie. De officier van justitie doet onderzoek: is het strafbaar wat Wilders zei? In december 2015 wordt duidelijk dat Wilders voor de rechter moet komen. ‘Politici mogen ver gaan in hun uitspraken, dat brengt de vrijheid van meningsuiting met zich mee,’ zegt de officier van justitie. ‘Maar die vrijheid wordt begrensd door het verbod op discriminatie.’ Wilders wordt verdacht van belediging van een groep mensen op grond van ras, en van aanzetten tot discriminatie en haat. En dat zijn misdrijven volgens artikel 137c en 137d van het Wetboek van Strafrecht. Een politicus die voor de rechter moet komen, dat gebeurt niet vaak. En al helemaal niet vanwege politieke uitspraken. Geert Wilders stond al eerder terecht voor groepsbelediging, haatzaaien en discriminatie. Dat was in 2011. De rechters spraken hem toen vrij.
Onpartijdige rechters Is er in Nederland iemand die géén mening heeft over Geert Wilders? Nog voordat het eerste woord gesproken was in de rechtszaal, was er al een hoop discussie. Wat als Wilders tegenover drie rechters zou zitten die tegen de pv v zijn? Zou hij dan wel een eerlijk proces krijgen? En wat als de rechters juist sympathiseren met Wilders? Is de kans op vrijspraak dan groter? Begin maart 2016 maakte de rechtbank Den Haag de namen bekend van de rechters in deze zaak. De rechtbank zei erbij: ‘Deze rechters zijn geen lid van een politieke partij. Dat zijn ze ook nooit geweest.’ Met andere woorden, ze waren politiek onpartijdig. Best wel logisch, denk je misschien, bij een rechtszaak tegen een lid van de Tweede Kamer. Nou, nee dus. Er kwam flink wat kritiek op deze mededeling van de rechtbank, vooral van juristen.
‘Wa a rom k r ijg t Wi lders een voorkeu rsbeh a ndel i n g ? K r ijg t iem a nd d ie terechtsta at voor m ish a ndel i n g va n een homo ook een rechter d ie n iet homosek sueel is?’
‘Het is een sch ijnoplossi n g. Wa nt ook rechters d ie geen l id zijn va n een pa r tij hebben pol itieke voorkeu ren.’
‘Een rechter moet toetsen a a n de wet. Wij zijn ju ist opgeleid om on ze persoon l ijke opvatti n gen opzij te zetten.’
I n som m i ge la nden mogen rechters n iet l id zijn va n een pol itieke pa r tij. I n Nederla nd m a g d at wel. Onpa r tijd i g heid heef t wei n i g te m a ken met pa r tijl id m a atsch ap, v i nden de rechters h ier. ‘Door de onpa r tijd i g heid zo te ben a d r u k ken , za a i je ju ist t w ijfel. A lsof de rechter meesta l wél pa r tijd i g is.’
‘Rechters moeten n iet geselecteerd worden op leven sover tu i g i n g , geloof of sek suele gea a rd heid . Wat telt is of h ij een goed ju r ist is.’
Natuu rl ijk hebben rechters een ei gen men i n g over va n a l les. Ma a r ze leren i n hu n opleid i n g om hu n voorkeu ren en vooroordelen n iet mee te laten spe len. De rechter moet n a a r beide pa r tijen lu isteren en ze gel ijk wa a rd i g beh a ndelen. Dat sta at i n de Rechterscode va n de Nederla nd se Veren i g i n g voor Rechtspra a k .
VERSCHONINGSrecht 32
En wat vond Geert Wilders? Tijdens de eerste rechtszitting op 18 maart 2016 had hij kritiek op een van de rechters. Ze had een keer op tv gezegd dat de politieke standpunten van de pv v niet de hare waren. Wilders zei tegen haar: ‘Het zou u sieren als u zich van deze zaak zou verschonen. En ik roep u daartoe dan ook met klem op.’ Verschonen? Ja, zo heet dat. Als een rechter zelf vindt dat hij niet objectief kan zijn in een zaak, kan hij een beroep doen op zijn ‘verschoningsrecht’. Hij trekt zich dan terug uit de zaak. De rechter in de zaak Wilders deed dat niet. Ze zei dat Wilders, net als iedere andere verdachte, een onafhankelijk en onpartijdig oordeel zou krijgen. Moest Wilders het daarmee doen? Nee, hij had nog een troef. Hij kon de rechter ‘wraken’.
ONA F H A N K EL IJ K De rechter besl ist zel fsta nd i g , los va n reger i n g en pol itiek .
De beh a nde l i n g va n de za a k duu rde meerdere d a gen. De eerste zit ti n gsd a g wa s een soor t voorbereid i n g. Zoiets heet een reg ie zitti n g.
Het recht om te WRAKEN
Als je denkt dat een rechter in jouw zaak partijdig is, kun je een wrakingsverzoek indienen. Je vraagt dan om een andere rechter. De gewraakte rechter kan twee dingen doen: zich erbij neerleggen of zich verzetten. Als de rechter zich verzet, dus toch de rechtszaak wil blijven doen, buigen drie andere rechters (de wrakingskamer) zich over het wrakingsverzoek. Wilders vond een van de rechters in zijn zaak partijdig. Want tijdens de ondervraging van een deskundige kon ze ‘haar pv v-haat’ nauwelijks verbergen, zei Wilders. En dus diende zijn advocaat op 3 november 2016 een wrakingsverzoek in. Een dag later deed de wrakingskamer uitspraak. De rechter mocht aanblijven. Ze had de getuige kritisch ondervraagd, maar was niet partijdig, oordeelde de wrakingskamer. Wilders twitterde dat de kans op een eerlijk proces helemaal was verkeken.
ON PA RT IJ DIG De rechter is neutra a l ten opzichte va n beide pa r tijen.
Vol gen s a r ti kel 6 va n het Eu ropees Verd ra g voor de Rechten va n de Men s heef t iedereen recht op een ‘eerl ijke en openba re beh a ndel i n g va n zijn za a k , bi n nen een redel ijke ter m ijn , door een on a f h a n kel ijk en onpa r tijd i g gerecht d at bij de wet is i n gesteld’.
PRESIDENT arresteert rechter
Een uitstapje naar Venezuela. Maria Lourdes Afiuni is rechter in Caracas. In december 2009 moet ze een beslissing nemen in een rechtszaak tegen een zakenman. Hij wordt verdacht van illegale praktijken en zit in voorarrest. Dat mag volgens de Venezolaanse wet. Maar het voorarrest duurt al meer dan twee jaar. Al die tijd zit de verdachte zakenman in de gevangenis, zonder dat er een rechtszaak is geweest en zonder dat hij veroordeeld is. En dát mag níét volgens de Venezolaanse wet. Rechter Afiuni laat de verdachte daarom voorwaardelijk vrij. Die vlucht meteen het land uit. De president van Venezuela vindt de uitspraak van Afiuni een schande. Hij laat haar arresteren voor corruptie. ‘Een rechter die een crimineel vrijlaat is slechter dan die crimineel zelf. Deze rechter moet dertig jaar gevangenisstraf krijgen,’ zegt hij. Afiuni zit meer dan een jaar gevangen, onder vreselijke omstandigheden. En zonder rechtszaak. Ze wordt mishandeld en verkracht. In februari 2011 krijgt ze huisarrest omdat ze ernstig ziek is. In 2013 wordt ze voorwaardelijk vrijgelaten, maar ze mag het land niet verlaten, niet spreken met de media en niks zeggen via Facebook of Twitter. En niet als rechter werken. In 2016 is er – na bijna zeven jaar – nog steeds geen uitspraak gedaan in haar strafzaak.
33